Profilaktyka zakażeń grzybiczych pochwy

Profilaktyka zakażeń
grzybiczych pochwy
Prof. dr hab. med. Artur J. Jakimiuk
Poradnik dla pacjentki
W wydzielinie pochwy zdrowych kobiet w okresie
reprodukcyjnym przeważają bakterie z rodzaju Lactobacillus,
które stanowią około 95 % fizjologicznej flory. Ocenia się,
że u danej pacjentki występują zwykle 2-3 gatunki tych bakterii,
na pozostałe 5% składa się około 170 gatunków różnych
drobnoustrojów tlenowych i beztlenowych. Środowisko
pochwy jest dynamicznie zmieniającym się ekosystemem,
a fizjologiczna mikroflora zróżnicowana jest w poszczególnych
okresach życia i uzależniona jest od zmian hormonalnych
w ustroju oraz od wielu innych czynników. Niewiele potrzeba,
by zaburzyć naturalną ochronę pochwy. Sprzyja temu m.in.
przyjmowanie antybiotyków, które niszczą nie tylko bakterie
chorobotwórcze, ale również te pożyteczne dla zdrowia.
Do zachwiania równowagi w pochwie może także doprowadzić
stosowanie doustnej antykoncepcji (zagęszcza śluz),
przygodne kontakty seksualne, podróże, stres i obniżona
odporność (alkohol, niedożywienie, AIDS) oraz korzystanie
z basenu, sauny czy jacuzzi. Na mikroflorę pochwy wpływają
też przewlekłe choroby, jak np. cukrzyca, oraz co bardzo
ważne, nawyki higieniczne kobiet.
Korzyści wynikające z obecności bakterii rodzaju Lactobacillus
we florze pochwy wynikają między innymi z ich udziału
w utrzymaniu prawidłowej równowagi mikrobiologicznej
w obrębie dróg rodnych. Fizjologiczna flora uniemożliwia
zasiedlanie tych miejsc przez drobnoustroje chorobotwórcze,
dzięki czemu zapobiega rozwojowi zakażeń.
Wydaje się, że podstawowym efektem przeciwbakteryjnym
wywoływanym przez bakterie z rodzaju Lactobacillus, jest
utrzymywanie pH pochwy poniżej 4,5 (poprzez produkcję
kwasu mlekowego i octowego). Stopień zakwaszenia
środowiska pochwy wynika bezpośrednio z liczby bakterii.
Kwaśne środowisko pochwy umożliwia namnażanie się bakterii
kwasu mlekowego oraz pozwala na wytwarzanie substancji
o właściwościach przeciwbakteryjnych takich jak nadtlenek
wodoru czy bakteriocyny.
Innym z postulowanych mechanizmów działania przeciwbakteryjnego szczepów Lactobacillus jest hamowanie adhezji
patogenów do nabłonka pochwy, przez substancje nazywane
biosurfaktantami lub poprzez bezpośrednią rywalizację
z bakteriami chorobotwórczymi o miejsce na nabłonku pochwy
oraz o produkty odżywcze i receptory.
Brak bakterii z rodzaju Lactobacillus w pochwie wiąże się
ze zwiększonym ryzykiem wystąpienia nawracających zakażeń
układu moczowo-płciowego. Stwierdzono, że u kobiet bez
infekcji układu moczowo-płciowego występuje znaczne
skolonizowanie pochwy przez bakterie z rodzaju Lactobacillus.
W przypadku, kiedy następuje zachwianie prawidłowej
biocenozy pochwy, w następstwie uprzednio wymienionych
przyczyn, dochodzi do rozwoju tzw.: zakażeń oportunistycznych. Zakażenia te wywoływane są przez patogeny,
które w prawidłowo funkcjonującym środowisku pochwy
nie związane są ze stanami patologicznymi, gdyż ich
nadmierny rozwój hamowany jest przez układ odpornościowy
kobiety lub współwystępujące bakterie (Lactobacillus).
W środowisku pochwy jedną z najczęstszych tego typu infekcji
jest drożdżyca pochwy powodowana przez grzyby z gatunku
Candida. Przyjmuje się, że Candida sp. zasiedlają dolny odcinek
dróg rodnych u około 20% zdrowych kobiet, bez objawów
klinicznych zapalenia pochwy i sromu, a wskaźnik ten wzrasta
do 30% u ciężarnych. Najczęstszymi gatunkami drożdżaków
powodującymi grzybicze zapalenia pochwy i sromu są Candida
albicans (80%-90% przypadków), Candida glabrata (5%-10%),
rzadziej Candida crusei, Candida tropicalis, Candida
kefyr, Candida parapsilosis, Candida stellatoidea, Candida
guilliermondi i inne. Szybkie namnożenie się drożdżaków
w pochwie jest przyczyną zapalenia grzybiczego pochwy
i sromu.
•w okresie rozrodczym 75% kobiet przebywa jeden epizod
grzybiczego zapalenia pochwy i sromu, a 40%-50% dwa lub
więcej. Istotnym problemem medycznym jest tzw. nawrotowe
grzybicze zapalenie pochwy i sromu, wymagające długiego
leczenia farmakologicznego.
•u ok. 30% kobiet przebieg kandydozy może być
bezobjawowy, u pozostałych kobiet obserwuje się objawy od
bardzo lekkich do bardzo ciężkich. Najczęstszymi objawami
drożdżycy pochwy i sromu, z którymi pacjentki zgłaszają się
do ginekologa są: świąd, pieczenie i podrażnienie okolicy
pochwy oraz sromu (także pieczenie przy oddawaniu
moczu) oraz charakterystyczne upławy: najczęściej
białawe, o konsystencji twarożku (grudki) lub żółtawe.
Charakterystyczne serowate naloty nie zawsze są wyraźnie
widoczne, zwłaszcza brak ich na początku zakażenia. Świąd
występuje u ok. 80%-90% pacjentek i jest często bardziej
intensywny podczas leżenia w ciepłym łóżku lub po kąpieli.
Infekcja grzybicza może także przebiegać bezobjawowo lub
ujawniać się jedynie w postaci bólu lub pieczenia podczas
stosunku lub po nim (dyspareunia). Rozpoznanie opiera się
na stwierdzeniu charakterystycznych objawów klinicznych,
potwierdzeniu zakażenia w trakcie badania ginekologicznego
oraz ostatecznie w przypadku nawracających i opornych
na leczenie zakażeń, na podstawie wyniku badania
mikologicznego rozmazu.
Dla większości kobiet troska o higienę intymną to codzienne
mycie, zmiana bielizny i wymiana podpasek w czasie
miesiączki. Jednak zakażeniom grzybiczym pochwy można
także zapobiegać przestrzegając dodatkowych zasad.
•Umiar wskazany jest we wszystkim, także w przypadku
higieny miejsc intymnych. Nadmierna higiena nie powoduje
zmniejszenia ryzyka wystąpienia zakażeń grzybiczych
a wręcz przeciwnie, powoduje wzrost częstości występowania infekcji grzybiczych pochwy. Niewskazane
są kąpiele 3 razy dziennie w wannie, a na pewno niewskazane
jest podmywanie się po każdej wizycie w toalecie, bo w ten
sposób wypłukuje się naturalną florę bakteryjną pochwy.
Całkowicie przeciwwskazane są irygacje pochwy. Zabiegi
tego typu wyjaławiają pochwę i narażają ją na infekcje,
bo przez kilka dni pozbawiona jest ochronnego wpływu
fizjologicznej mikroflory. Do higieny intymnej należy używać
tylko naturalnego mydła glicerynowego, gdyż gliceryna
ma właściwości grzybobójcze dla komórek drożdżaków
znajdujących się we włosach łonowych. Dodatkowo
warto pamiętać, że zapachowe mydła, dezodoranty, płyny
do higieny intymnej, a także detergenty zawarte w proszkach
do prania, mogą być przyczyną odczynów alergicznych na
sromie i w przedsionku pochwy, które trudno jest odróżnić
od zapalenia wywoływanego przez drożdżaki. Jeżeli już
stosowany jest żel lub pianka do mycia okolic intymnych,
powinny być to produkty o pH zbliżonym do odczynu
pochwy. Produkty te, tak jak i mydło glicerynowe, usuwają
nadmiar wydzieliny, neutralizują nieprzyjemne zapachy, koją
podrażnienia i nawilżają.
•Nie należy używać do higieny intymnej myjek ani gąbek,
gdyż rozwijają się na nich grzyby. Do osuszania okolic
intymnych najlepiej jest przeznaczyć osobny ręcznik,
który należy często wymieniać. Jeśli u pacjentki występują
skłonności do nawrotowych infekcji grzybiczych pochwy
można rozważyć stosowanie chusteczek higienicznych.
Podczas miesiączki należy myć się tylko rano i wieczorem,
ale w upalne miesiące można oczywiście częściej.
Ze względu, iż krew jest świetną pożywką dla bakterii,
wskazane jest zaniechanie stosowania tamponów u kobiet
z nawracającymi infekcjami grzybiczymi pochwy. Tampony
dodatkowo wchłaniają produkty pałeczek kwasu mlekowego,
sprzyjając w ten sposób rozwojowi infekcji grzybiczej.
W przypadku podmywania się bieżącą wodą pod prysznicem
lub w bidecie, należy wykonywać ruchy od przodu do tyłu –
unikając przenoszenia bakterii z odbytu do pochwy.
• W przypadku stosowania wkładek higienicznych nie należy
ich używać na co dzień, ale w zależności od ilości wydzieliny.
Należy także pamiętać o ich częstej wymianie, bo dobrze
chłoną wilgoć i mogą powodować podrażnienia i otarcia
naskórka. Należy unikać wkładek perfumowanych.
•Wskazane jest noszenie bielizny osobistej bawełnianej,
gdyż bielizna z tworzyw sztucznych nie wchłania wydzieliny
z pochwy i nie jest przewiewna, co sprzyja rozwojowi
drożdżaków. Nie należy ograniczać dostępu powietrza do
miejsc intymnych. We własnym łóżku najlepiej spać w koszuli
nocnej, nie zakładając bielizny osobistej .
•Należy zachować owłosienie łonowe. Usuwając wszystkie
włosy łonowe usuwa się barierą ochronną dla pochwy, którą
one stanowią.
Na samym końcu warto przypomnieć, że grzybicze zapalenie
pochwy i sromu nie jest chorobą przenoszoną drogą płciową, nie
wymaga zatem jednoczesnego leczenia partnera seksualnego.
Leczenie takie należy wdrożyć w przypadku wystąpienia
u partnera objawów zapalenia napletka i/lub żołędzi. Należy
również rozważyć leczenie partnera seksualnego w przypadku
nawrotowego grzybiczego zapalenia pochwy i sromu
(>3 epizodów w ciągu roku).
2011-08-EDU-1840
Sponsorem poradnika dla pacjentek jest firma:
Abbott Laboratories Poland Sp. z o.o.,
ul. Postępu 21B, 02-676 Warszawa,
tel.: 22 319 12 00, fax: 22 319 12 01,
web: www.abbott.pl, www.abbottgrowth.pl.