psychoterapia humanistyczna
Transkrypt
psychoterapia humanistyczna
Współczesne kierunki w psychoterapii. Opracowała: Monika Haligowska PSYCHOTERAPIA definicja „ jest świadomym i zamierzonym zastosowaniem metod klinicznych i interpersonalnych zabiegów, pochodzących ze sprawdzonych twierdzeń nauk psychologicznych, w celu towarzyszenia ludziom w modyfikacji ich zachowań, właściwości poznawczych, emocji, innych indywidualnych charakterystyk na takie, które wydają się uczestnikom tego procesu pożądane” (Czabała 2000, za: Norcross 1990, s. 218) PSYCHOTERAPIA „to rodzaj oddziaływań psychologicznych mających na celu leczenie – usuwanie zaburzeń, przeżywanych przez jednostkę lub określanych przez jej otoczenie jako choroba. Oddziaływań wpływających na stan czynnościowy narządów, przeżywanie i zachowanie, poprzez zmianę procesów psychicznych chorego w tych zakresach, w których jest to niezbędne do usunięcia przyczyny i objawów leczonej choroby.” (Aleksandrowicz, 1994, s.15) PSYCHOTERAPIA • metoda leczenia zaburzeń psychicznych, które mogą występować jako określone zespoły objawów, wobec których psychoterapia będzie podstawową metodą leczenia (np. zaburzenia nerwicowe); ma już ponad 100 lat; • metoda pomocnicza w leczeniu innych chorób: uzależnień, psychoz, chorób somatycznych; • „towarzyszenie” ludziom w zmianach, które także im wydaja się pożądane, • pomoc w modyfikacji postaw utrudniających rozwiązywanie trudnych sytuacji, • „eksperckie” wyznaczanie zakresu zmian i potrzebnych do ich osiągnięcia procedur, rodzaj przewodnictwa w zakresie zmiany samego siebie; (Czabała, 2000) Podstawowe szkoły psychoterapeutyczne różnią się między sobą celami psychoterapii, tj. rodzajami oczekiwanych zmian potrzebnych do poprawy objawowej. Szkoły terapeutyczne inaczej formułują cele terapii i związane z nimi kryteria poprawy. W TERAPII PSYCHOANALITYCZNEJ akcent kładzie się na uzyskanie wglądu, W TERAPII BEHAWIORALNEJ - na ustąpienie objawów zgłaszanych przez pacjenta, W TERAPII POZNAWCZEJ - na restrukturyzacje obrazu własnej osoby i otoczenia, W TERAPII GESTALT - na uznanie możliwości wyboru i wzięcie za niego odpowiedzialności, W TERAPII SKONCENTROWANEJ NA KLIENCIE – na spontaniczność w ekspresji emocji. PSYCHOTERAPIA PSYCHOANALITYCZNA (GŁĘBINOWA) • Podstawową zmianą, do której dąży się w psychoanalizie jest uświadomienie sobie przez pacjenta nieświadomych pragnień i emocji. • Oparta na pracy analitycznej; metodą wolnych skojarzeń próbuje się dotrzeć do wczesnych przeżyć, traumatycznych wydarzeń z dzieciństwa. Przywoływanie owych wydarzeń powoduje „catharsis”oczyszczenie. • Klaryfikacje i konfrontacje służą uświadomieniu sobie, zrozumieniu tamtych zdarzeń, przebaczeniu i uporaniu się z nimi. Pozwalają również na uświadomienie sobie, jaki rodzaj relacji łączy pacjenta z terapeutą. PSYCHOTERAPIA PSYCHOANALITYCZNA (GŁĘBINOWA) • Podstawową techniką pomagającą pacjentowi w uświadomieniu sobie tego, co było w nim nieuświadomione są interpretacje. Dzięki nim jednostka może zrozumieć: - przyczyny swego aktualnego zachowania, - jakie nieświadome procesy powodują świadome przeżycia pacjenta, - jakie wydarzenia i doświadczenia z przeszłości warunkują jego zachowania w życiu dorosłym. PSYCHOTERAPIA PSYCHOANALITYCZNA (GŁĘBINOWA) • Przepracowanie: wielokrotne wracanie do omawianych problemów pacjenta, powtarzanie interpretacji, ponowne klaryfikacje i konfrontacje aż do osiągnięcia wglądu i uznania, że istnieją bardziej dojrzałe sposoby kontrolowania własnych impulsów i bardziej dojrzałe sposoby ich zaspokojenia. Nie ukazuje terminu końcowego terapii. Sesje odbywają się od 3 do 5 razy w tygodniu przez kilka, a nawet kilkanaście lat. PSYCHOTERAPIA PSYCHOANALITYCZNA (GŁĘBINOWA) • zmiana właściwości wewnątrzpsychicznych człowieka: -uwolnienie tłumionych uczuć, odkrycie nieświadomych konfliktów, redukcja lęku z nimi związanego; - wgląd, tj. uświadomienie sobie prawdziwych potrzeb, pragnień, fantazji, w wyniku tego dotychczas stosowane mechanizmy obronne mają przekształcić się w mechanizmy bardziej dojrzałe, przystosowawcze, które pozwalają na zaspokojenie tłumionych dotychczas impulsów w sposób bardziej dojrzały, albo na bardziej świadome ich kontrolowanie; - nabycie zdolności do odróżniania fantazji od rzeczywistości poprzez konfrontację fantazji pacjenta z rzeczywistością; PSYCHOTERAPIA PSYCHOANALITYCZNA (GŁĘBINOWA) WW. cele psychoterapii mają doprowadzić do: • zmian w wewnętrznych strukturach osobowości pacjenta, • poprawy samopoczucia, • ustąpienia objawów, • zmiany funkcjonowania jednostki. PSYCHOTERAPIA DYNAMICZNA Koncepcje psychodynamiczne, będące modyfikacjami koncepcji psychoanalitycznych: K. Horney: psychoterapia powinna polegać na poznaniu funkcji tendencji neurotycznych i ich wpływu na osobowość i życie człowieka, co powinno osłabić władzę tych tendencji nad jednostką, a tym samym zmniejszyć lęk pacjenta i poprawić jego nastawienie wobec siebie i do innych, a w efekcie poprawić jego sposób radzenia sobie bez tendencji neurotycznych; PSYCHOTERAPIA DYNAMICZNA • Psychologia EGO (Kohut): - zachowania człowieka są motywowane przez potrzebę spójności JA i poczucie własnego JA; - zaburzenia zachowania są konsekwencją defektów JA i brakiem spójności JA; - głównym narzędziem zmiany w psychoterapii jest rozumienie pacjenta i jego poczucie bycia zrozumianym; bycie w związku terapeutycznym pozawala dokończyć proces rozwoju JA; • podstawowy mechanizmem zmiany terapeutycznej dokonuje się w procesie internalizacji; terapeuta wykazując empatię wobec pacjenta, któremu brakowało je w relacjach z rodzicami, pomaga mu budować nowe psychiczny struktury; PSYCHOTERAPIA HUMANISTYCZNA przedstawiciele: Frankl, Yalom, May, Maslow, Rogers Zasadniczym celem psychoterapii humanistycznej jest zmiana osobowości / zmiana poczucia sensu życia poczucia sensu życia pacjentów, które wyrażają się: - uwolnieniem naturalnych tendencji do samorozwoju, - zwiększeniem samoświadomości, - uwolnieniem możliwości przeżywania, - wzrostem samoakceptacji, zrozumienia i akceptacji innych, - odstąpieniem od systemów zaprzeczeń i nabyciem zdolności do konfrontowania się z problemami egzystencjalnymi, - poszukiwaniem sensu życia, którego najpełniejszym wyrazem jest realizacja takich wartości, jak odpowiedzialność i miłość, poszukiwaniem wzorców idealnego człowieka; PSYCHOTERAPIA HUMANISTYCZNA • zrozumienie istnienia człowiek polega na zrozumieniu jego osobistego doświadczenia istnienia; • każdy człowiek chce się rozwijać, w każdym jest jakiś potencjał; • każdy z natury jest dobry; • praca zorientowana na „tu i teraz”; • chodzi o naturalność, autentyczność człowieka; PSYCHOTERAPIA HUMANISTYCZNA Pożądane zmiany są osiągane dzięki odpowiedniej relacji istniejącej pomiędzy terapeutą a klientem, w którą są wplecione następujące elementy: • empatia: doświadczanie rozumienia świata wewnętrznego klienta i przekazywanie mu o tym informacji; • bezwarunkowa pozytywna akceptacja; • autentyzm terapeuty (zachowanie zgodne z tym, jaki jest – bez udawania); PSYCHOTERAPIA HUMANISTYCZNA Terapia skoncentrowana na kliencie C. Rogersa • Pogląd na człowieka jest pozytywny. • Przyjmuje, że zaburzenia zaczynają powstawać w dzieciństwie pacjenta, gdy rodzice nie stwarzają mu dogodnych do rozwoju warunków wychowawczych. • Psychoterapeuci: akceptują osobę klienta, jego doświadczenia w sposób bezwarunkowy; dążą do głębokiego empatycznego zrozumienia go; zachowują własną autentyczność w procesie komunikacji z klientem. • Klient aktualizuje swój potencjał i dąży w kierunku większej świadomości, spontaniczności, wiary w siebie. PSYCHOTERAPIA HUMANISTYCZNA Terapia skoncentrowana na kliencie C. Rogersa • Akcent kładzie się na przeżywane emocje, które mają zostać uświadomione, wyrażone i uwolnione; Celem terapii jest: - stworzenie klientowi bezpiecznego klimatu prowadzącego do badania siebie tak, żeby być w stanie rozpoznać przeszkody stojące na drodze do rozwoju i doświadczanie tych aspektów „ja”, którym wcześniej zaprzeczał; - zmiana osobowości w zakresie zwiększenia świadomości klienta i na odzyskaniu możliwości kierowania się własnymi doświadczeniami w wyborze celów i sposobów działania; PSYCHOTERAPIA HUMANISTYCZNA Terapia Gestalt • Jest zakorzeniona w tym, co jest tutaj i teraz, podkreśla osobiste wybory i osobistą odpowiedzialność. • Człowiek dąży ku całościowemu i zintegrowanemu myśleniu, odczuwaniu i zachowaniu. • Założeniem terapii jest przekonanie, że wszystkie doświadczenia jednostki porządkowane są w pewne całości, figury, postaci. Doświadczenia zmysłowe i wewnętrzne stają się figurami, gdy człowiek świadomie skupi na nich uwagę. • Klientowi proponowane są ćwiczenia pomagające w samoobserwacji myśli, odczuć i doznań zmysłowych. • Wzrost świadomości własnego JA pomaga w doświadczaniu i „domykaniu” pełnych figur i integracji JA pacjenta. PSYCHOTERAPIA POZNAWCZO – BEHAWIORALNA Zaburzenia psychiczne są wyuczonymi schematami zachowania, a ich leczenie to zmiana tych zachowań poprzez procesy uczenia się – oduczania reakcji niedostosowanych i uczenia prawidłowych. CEL TERAPII wg Meyer’a, Chesser’a: • wytworzenie akceptowanych i przystosowawczych reakcji na bodźce, które prowadziły do powstania objawów chorobowych; • podstawową metodą zmiany zachowania jest przewarunkowanie, które ma na celu wygaszanie lęku związanego z konkretnymi sytuacjami wywołującymi reakcje lękowe; • zmiana w wyniku psychoterapii polega na usunięciu reakcji patologicznych lub nauczeniu nowych zachowań, które zwiększą kontrolę nad reakcjami niepożądanymi (np. nad moczeniem nocnym, jąkaniem); PSYCHOTERAPIA SYSTEMOWA • koncentruje się na mechanizmie sprzężeń zwrotnych funkcjonujących w systemach społecznych, zwł. w systemie rodzinnym; • zakłada się, że zachowania jednostki są reakcjami na zachowania innych osób tworzących wspólnie z nią system rodzinny; • zaburzenia psychiczne są wyjaśniane w kontekście funkcjonowania rodziny; • leczeniu poddawany jest nie pacjent, ale cały system rodzinny; zgłaszający się po pomoc pacjent traktowany jest tylko jako delegat systemu; • jest bardzo skuteczna w leczeniu dzieci i nastolatków oraz w leczeniu pacjentów cierpiących na zaburzenia psychotyczne, gdzie słabe rezultaty przynoszą pozostałe podejścia psychoterapeutyczne; CZYNNIKI WSPÓLNE W PSYCHOTERAPII Związek terapeutyczny, „przymierze terapeutyczne” Wszystkie podstawowe kierunki psychoterapii podkreślają leczący wpływ relacji terapeutycznej. Pacjenci odnoszą sukcesy w terapii, gdy czują się rozumiani przez terapeutę, doświadczają wsparcia z jego strony, gdy są pobudzani przez niego do wglądu, odczuwają z jego strony troskę, uczciwość i zainteresowanie. CZYNNIKI LECZĄCE W PSYCHOTERAPII I. Etap odreagowania emocji. II. Etap osiągania wglądu. III. Etap przygotowania do zmiany zachowania. IV. Etap utrwalania i rozszerzania zmian. I. Etap odreagowania emocji. • Uwolnienie uczuć aktualnie przeżywanych. • Zmniejszenie napięcia. Relacja terapeutyczna: empatia, wzbudzanie zaufania, wzbudzanie nadziei. II. Etap osiągania wglądu 1. Korektywne doświadczenia emocjonalne: • Uwolnienie nieakceptowanych uczuć. • Uświadomienie sobie negatywnych doświadczeń. • Uwolnienie się od dawnych doświadczeń. 2. Przekształcenie schematów poznawczych • Zmiana oceny dotychczasowych doświadczeń emocjonalnych. • Zmiana oceny siebie. • Zmiana oceny otoczenia. II. Etap osiągania wglądu 3. Doświadczanie nowych relacji z innymi: • Doświadczanie relacji z terapeutą. • Doświadczanie relacji z innymi ludźmi. Relacja terapeutyczna: klaryfikacje, konfrontacje, sugestie, interpretacje, doświadczanie przez pacjenta odpowiedzialności za siebie. III. Etap przygotowania do zmiany zachowania 1. Poszukiwanie alternatywnych wzorców: • Wzorców reagowania i myślenia o sobie otoczeniu. • Wzorców zachowania. 2. Wypróbowanie nowych wzorców zachowań: Kontrola konsekwencji własnych zachowań 3. Uczenie się nowych umiejętności Relacja terapeutyczna: wsparcie terapeuty, wzmacnianie poczucia odpowiedzialności, pomoc w ćwiczeniu nowych zachowań. IV. Etap utrwalania i rozszerzania zmian • Formułowanie planów na przyszłość. • Analiza strategii radzenia sobie z przewidywanymi trudnościami. • Plan dalszej terapii. Relacja terapeutyczna: rozwiązanie związku terapeutycznego, poszukiwania wsparcia społecznego poza terapią, wzmocnienie zdolności pacjenta polegania na sobie (Czabała, 2000). SKUTECZNOŚĆ PSYCHOTERAPII W ODNIESIENIU DO KONKRETNYCH ZABURZEŃ, CHORÓB • TERAPIA POZNAWCZO-BEHAWIORALNA ma dużą skuteczność w leczeniu depresji, zaburzeń lękowych, zaburzeń osobowości, odżywiania, uzależnień, napadów agresji i problemów w związkach. • Najbardziej skutecznymi formami psychoterapii zaburzeń nerwicowych są: PSYCHOTERAPIA PSYCHODYNAMICZNA oraz POZNAWCZO – BEHAWIORALNA, zwł. w przypadku zaburzeń obsesyjno-kompulsywnych. • TERAPIA PSYCHODYNAMICZNA jest skuteczna w leczeniu: depresji, zespołu stresu pourazowego, zaburzenia osobowości borderline, zaburzenia osobowości obsesyjno-kompulsywnej, osobowości unikowej i osobowości zależnej, fobii. • Formy terapii w przypadku SCHIZOFRENII: TERAPIA PSYCHOANALITYCZNA, TERAPIA SYSTEMOWA, TERAPIA BEHAWIORALNA z uwzględnieniem treningu umiejętności pacjentów schizofrenicznych. • Za główną i najbardziej skuteczną metodę leczenia zaburzeń osobowości uznaje się PSYCHOTERAPIĘ długoterminową zorientowaną DYNAMICZNIE lub ANALITYCZNIE. Coraz więcej jest też doniesień o skuteczności TERAPII BEHAWIORALNO-POZNAWCZEJ w odniesieniu do zaburzeń osobowości. • W leczeniu anoreksji stosuje się: TERAPIĘ POZNAWCZO – BEHAWIORALNĄ, PSYCHODYNAMICZNĄ, SYSTEMOWĄ RODZIN. OGÓLNE KRYTERIA POPRAWY UZYSKANEJ W WYNIKU PSYCHOTERAPII: • ustąpienie aktualnych symptomów, • postęp w funkcjonowaniu psychicznym i społecznym, oceniane przez obiektywnych obserwatorów, • lepsze samopoczucie, o którym informuje sam pacjent, • funkcjonowanie społeczne oceniane na podstawie relacji najbliższego otoczenia pacjenta, • struktura osobowości pacjenta oceniana przez klinicystów. LITERATURA: J.W. Aleksandrowicz (1994). Psychoterapia medyczna. Warszawa PZWL. J. Cz. Czabała (2000). Czynniki leczące w psychoterapii. Warszawa PWN. L. Grzesiuk (red.) (2000). Psychoterapia. Szkoły, zjawiska, techniki i specyficzne problemy. Warszawa PWN. I. Namysłowska (1997). Terapia rodzin. Warszawa PWN.