Oglądaj/Otwórz - Repozytorium UPH

Amerykański system obrony antybalistycznej
oraz faktyczne źródła rosyjskiego sprzeciwu
Leszek Pawlikowicz 1
Uniwersytet Rzeszowski, Wydział Prawa
Zakład Historii Prawa i Doktryn Polityczno-Prawnych
Abstrakt: Amerykański program BMD jest formalnie postrzegany jako największe –
obok rozszerzania NATO na Wschód – wyzwanie dla bezpieczeństwa Federacji Rosyjskiej od chwili powstania państwa w końcu 1991 r. Jednak ze względu na mające
miejsce w ciągu ostatniego ćwierćwiecza w Rosji zaniechania modernizacyjne (w odróżnieniu od imponującego skoku technologicznego dokonanego w Chinach) – zwłaszcza
w odniesieniu do sfery gospodarczej – faktycznie może on stanowić znacznie większe
potencjalne wyzwanie dla rosyjskiej ekonomii, geopolityki i prestiżu niż dla jej zdolności
obronnych. Stąd próba ambitnej odpowiedzi, polegającej na forsowaniu kosztownych
programów zbrojeniowych, może być – paradoksalnie – taką samą pułapką, jak próba
utrzymania parytetu w odpowiedzi na mityczny program SDI ze strony ZSRR. Wystarczającą pod względem efektywności militarnej (efektu odstraszania), a przy tym relatywnie najtańszą ekonomicznie odpowiedzią jest utrzymywanie przez Rosję strategicznych sił jądrowych na obecnym pułapie ilościowym. W długofalowej perspektywie decydujące dla przyszłej pozycji oraz siły tego państwa, a także jego „atrakcyjności” i „siły
przyciągania” w przestrzeni międzynarodowej będzie znaczące podniesienie potencjału
gospodarczego, zwłaszcza w sferze wysokich technologii oraz w branżach odpowiedzialnych za zaspokojenie szeroko rozumianej konsumpcji. Tego typu strategia doprowadziła do bezprecedensowego rozwoju Chin.
Słowa kluczowe:
BMD, równowaga wojskowa, Stany Zjednoczone, Federacja
Rosyjska
Leszek Pawlikowicz – adiunkt w Zakładzie Historii Prawa i Doktryn Polityczno-Prawnych
Uniwersytetu Rzeszowskiego. Jest autorem czterech monografii: Tajny front zimnej wojny.
Uciekinierzy z polskich służb specjalnych 1956–1964, Warszawa 2004; Status prawny uciekinierów z polskich służb specjalnych 1956–1964. Normy prawa karnego, międzynarodowego
publicznego oraz wewnętrzne przepisy azylowe krajów przyjmujących, Rzeszów 2008; Aparat
centralny 1. Zarządu Głównego KGB jako instrument realizacji globalnej strategii Kremla 1954–
–1991, Warszawa 2013; Aparaty centralne służb wywiadu cywilnego Układu Warszawskiego
jako wyspecjalizowane struktury państwa 1944-1991, Rzeszów 2015. Twórca kilkudziesięciu
artykułów naukowych o charakterze interdyscyplinarnym (z zakresu historii, prawa i politologii)
dotyczących w szczególności różnorodnych aspektów funkcjonowania służb specjalnych okresu
zimnej wojny. Szczególne obszary zainteresowań naukowych: aspekty strukturalno-kadrowe
oraz efektywność funkcjonowania wywiadu i kontrwywiadu w latach 1945–1991, aspekty
strukturalno-kadrowe oraz efektywność funkcjonowania sił zbrojnych i pozostałych „resortów
siłowych” w sytuacjach zagrożenia (tzw. stanach nadzwyczajnych) 1939–1991. E-mail:
[email protected].
1
Amerykański system obrony antybalistycznej…
129
red. naukowa Malina Kaszuba, Mirosław Minkina
American system anti-missile defense and real
sources of russian opposition
Abstract: The American program BMD has been formally regarded as the greatest –
alongside NATO enlargement to the East – challenge to the security of the Russian
Federation since the establishment of the state at the end of 1991. However, due to
the modernization omissions taken place in the last quarter of a century in Russia
(in contrast to the impressive technological leap made in China) – particularly with
regard to the economic sphere – in fact it can be a much greater potential challenge
for the Russian economy, geopolitics and prestige than for its defense capabilities.
Hence, an ambitious attempt of response consisting in pushing through the costly
weapons programs can be – paradoxically – the same trap as an attempt to maintain parity in response to the mythical program SDI from the Soviet Union. Sufficient, in terms of the military effectiveness (deterrence effect), and at the same relatively cheapest cost, the answer is to keep Russia’s strategic nuclear forces to present a quantitative ceiling. In the long term, decisive for the future position and
strength of the country as well as its “attractiveness” and “attraction” in the international sphere will be a significant increase ofthe economic potential, especially in
the sphere of high technologies and industries responsible for meeting the wider
consumption. This type of strategy has led to the unprecedented development of
China.
130
Keywords:
Wprowadzenie
BMD, military balance, United States, Russian Federation
Zapowiedź i przystąpienie do realizacji przez Stany Zjednoczone Ameryki (USA) tzw. systemu obrony antybalistycznej (Ballistic
Missile Defense – BMD) oraz brak akceptacji Rosji wobec tego faktu
należą od prawie półtorej dekady do najistotniejszych nierozwiązanych problemów bezpieczeństwa współczesnego świata. Wbrew rosyjskim deklaracjom przyczyny wspomnianego sprzeciwu wcale nie
ograniczają się do źródeł stricte militarnych. Wydaje się, że co najmniej równie istotną rolę odgrywają w tym kontekście także inne
elementy: prestiż związany ze statusem Rosji jako mocarstwa, a także czynniki ekonomiczne i geopolityczne.
Rozwój systemów obrony antyrakietowej supermocarstw
w okresie zimnej wojny
Pierwsze studyjne prace nad powstaniem tej kategorii broni
rozpoczęto już w drugiej połowie lat 40. ubiegłego wieku: na początku – 4 marca 1946 r. – w USA (w ramach tzw. projektu MX-794 Wizard na Uniwersytecie w Michigan), a dwa lata później w Związku
Leszek Pawlikowicz
Polska – Rosja. Polityka bezpieczeństwa Federacji Rosyjskiej…
Socjalistycznych Republik Radzieckich (ZSRR) (w biurze konstrukcyjnym НИИ-4)2.
Minęła jednak prawie dekada zanim w obu państwach podjęto
decyzje o przeprowadzeniu testów nad pierwszymi eksperymentalnymi systemami obrony przeciwrakietowej: w ZSRR nastąpiło to 17
sierpnia 1956 r. (tzw. program A), a w USA 11 miesięcy później – 22
stycznia 1958 r. (tzw. program Nike Zeus). Z kolei pierwsze testy
startowe rakiet antybalistycznych (zwanych również antyrakietami)
miały miejsce: 13 października 1957 r. w ZSRR (była to – według rosyjskiego zapisu literowego – antyrakieta B-1000, oznaczana jednocześnie według zachodnich systemów identyfikacji wywiadowczej jako Gaffer) oraz 14 października 1959 r. w USA (antyrakieta XLIM-49A
Nike Zeus A), a pierwsze skuteczne przechwycenia przez nie rakiet balistycznych – celów miało miejsce odpowiednio: 4 marca 1961 r.
(zniszczenie przez B-1000 radzieckiej rakiety R-12) i 19 lipca 1962 r.
(strącenie przez Nike Zeus B amerykańskiej rakiety Atlas D)3.
Do końca lat 60. w wyścigu zbrojeń tej kategorii broni prym
wiódł Związek Radziecki. Jednak ze względu na bardzo wysokie
koszty systemów antyrakietowych oba kraje zmuszone były do
ograniczenia ambitnych programów ich rozwoju. Choć do 1990 r.
spośród czterech radzieckich typów antyrakiet do uzbrojenia wprowadzono aż trzy [kolejno: 5W61/A-350Ż, 5W61R/A-350R
i 53T6/PRS-1 Azow oznaczane na Zachodzie odpowiednio jako:
ABM-1A Galosh (SH-01), ABM-1B Galosh (SH-04) oraz ABM-3A Gazelle (SH-08M)], to jednak wszystkie z nich rozmieszczono jedynie
wokół Moskwy, a zamiast 256 planowanych wyrzutni antyrakiet
pierwszego typu (ten typ wszedł do użytku w czerwcu 1971 r.), było
ich zaledwie 48, co stanowiło jedynie 19% pierwotnego planu 4.
Po zgłoszonej w czerwcu 1967 r. przez prezydenta Lyndona
Johnsona propozycji podpisania układu o ograniczeniu programów
D.R. Baucom, Origins of SDI: 1944–1983, Lawrence 1992, s. 6; A. B. Карпенко,
Противоракетная и противокосмическая оборона, Caнкт-Петербург 1998, s. 3.
3 D.R. Baucom, op. cit., s. 203; Карпенко, op. cit., s. 3, 19; History of Strategic Air
Ballistic Missile Defense. Volume 1: 1945–1955, [b.m.w.] 2009, s. 111; Система А –
GAFFER, http://militaryrussia.ru/blog/topic-340.html [dostęp: 4.05.2015]; Nike Zeus,
Nuclear ABMs of the USA, http://www.nuclearabms. info/NikeZeus.html [dostęp:
4.05.2015]; J. Walker, L. Bernstein, S. Lang, Seize the High Ground. The Army in Space
and Missile Defense, Washington 2003, s. B–6.
4 А-35 Алдан – ABM-1 GALOSH, http://militaryrussia.ru/blog/topic-344.html [dostęp: 4.05.2015]; Система А-35М – ABM-1B GALOSH, http:// militaryrussia.ru/
blog/topic-353.html [dostęp: 4.05.2015]; Система С-225 Азов – ABM-X-3, http:// militaryrussia.ru/ blog/topic-346.html [dostęp: 4.05.2015].
2
Koncepcja walki informacyjnej jako element strategii…
131
red. naukowa Malina Kaszuba, Mirosław Minkina
132
tej kategorii broni oraz stosunkowo krótkich rokowaniach oba państwa podpisały 26 maja 1972 r. w Moskwie Traktat o ograniczeniu
rozwoju, testowania i rozmieszczania systemów antybalistycznych
(Anti-Ballistic Missile Treaty – ABM). Zezwalał on na utrzymywanie
przez każdą ze stron jednego lądowego systemu obrony strefowej,
ulokowanego bądź wokół stolicy, bądź bazy międzykontynentalnych
rakiet balistycznych. Układ ograniczał liczbę antyrakiet oraz ich wyrzutni w każdym systemie do 100. Zarówno USA, jak i ZSRR w bardzo szybkim tempie dokonały jego ratyfikacji5.
Mimo wprowadzenia do służby w październiku 1975 r. amerykańskiego systemu opartego na dwóch typach antyrakiet (LIM-49A
Spartan i Sprint) Kongres wstrzymał środki na jego utrzymanie ze
względu na ogromne koszty funkcjonowania. Na początku 1976 r. –
zaledwie po trzech miesiącach od osiągnięcia zdolności operacyjnej –
system wycofano z uzbrojenia6. Od tamtej pory aż do września 2004 r.
USA nie posiadały żadnej kategorii tej broni w gotowości operacyjnej.
Jedynym państwem, które od czerwca 1971 r. do chwili obecnej stale posiadało na uzbrojeniu system antyrakietowy służący do
obrony przed rakietami strategicznymi był Związek Radziecki, a następnie Rosja. Przy czym i tam – ze względu na koszty – przez pierwsze 15 lat jego funkcjonowania liczba wyrzutni antyrakiet nie przekroczyła 64, a zatem wykorzystywała dopuszczalne limity ABM zaledwie w 64% 7.
Mimo imponujących osiągów antyrakiet, uzbrojonych w głowice jądrowe o mocy do 5MT, których prędkość sięgała – w najbardziej
zaawansowanych technologicznie konstrukcjach – do 12M, zasięg
dochodził nawet do 850 km, a pułap do 670 km – skuteczność tego
typu systemów wydawała się być wątpliwa. Na przykład, według odtajnionych radzieckich danych, wycofany już system rakietowy A-35
Ałdan po zrealizowaniu jego drugiej fazy rozwojowej – co nastąpiło
w 1974 r. – miał gwarantować zniszczenie tylko ośmiu celów balistycznych atakujących Moskwę z jednego lub kilku kierunków8.
Tymczasem w arsenale USA znajdowało się wówczas 1054 międzykontynentalnych rakiet balistycznych, a dodatkowe 656 rakiet o zaJ. A. Larsen, J. M. Smith, Historical Dictionary of Arms Control and Disarmament,
Lanham 2005, s. 20–22; W. Stützle, B. Jasani, R. Cowen, The ABM Treaty: To Defend
Or Not to Defend?, Oxford 1987, s. 207–209.
6 N. Polmar, R. S. Norris, The U.S. Nuclear Arsenal. A History of Weapons and Delivery
Systems Since 1945, Annapolis 2009, s. 213–215.
7 А-35 Алдан – ABM-1 GALOSH, op. cit.; Система А-35М – ABM-1B GALOSH, op.
cit.,; Система С-225 Азов – ABM-X-3, op. cit.
8 A-35 Алдан – ABM-1 GALOSH, op. cit.; Система А-35М – ABM-1B GALOSH, op. cit.
5
Leszek Pawlikowicz
Polska – Rosja. Polityka bezpieczeństwa Federacji Rosyjskiej…
sięgu przekraczającym 4500 km znajdowało się na okrętach podwodnych9. W rezultacie system zapewniłby zestrzelenie zaledwie
0,5% rakiet, które teoretycznie mogły sięgnąć Moskwy.
Dlatego w ramach ogłoszonego 23 marca 1983 r. i osobiście
mocno forsowanego przez prezydenta Ronalda Reagana, choć nigdy
niezrealizowanego programu Strategicznej Inicjatywy Obronnej
(Strategic Defense Initiative – SDI), określonego w ZSRR mianem
Gwiezdnych Wojen, dopuszczono wykorzystanie rozmieszczonych
w przestrzeni kosmicznej – czego zabraniał układ ABM – środków
antybalistycznych w postaci: systemów laserowych i niewielkich pocisków wykorzystujących energię kinetyczną. Wspomniany system –
mimo testowania różnych metod przechwytywania rakiet balistycznych – był jednak w latach 80. niewykonalny technologicznie i miał
pełnić jedynie rolę katalizatora zbrojeń, którego rzeczywistym celem
było przyspieszenie załamania gospodarczego w ZSRR. Wyraźna odwilż w stosunkach amerykańsko-radzieckich doprowadziła w styczniu 1991 r. do przemianowania SDI w Globalny System Ochrony
przed Ograniczonymi Atakami (Global Protection Against Limited
Strikes – GPALS), który z kolei w maju 1993 r. – już po upadku
ZSRR – ponownie zmienił nazwę na Narodowy System Obrony Rakietowej (National Missile Defense – NMD), a następnie na BMD10.
Reaktywacja programów obrony antyrakietowej w USA i Rosji
w XXI wieku
Po atakach na World Trade Center prezydent George Bush
Junior zdecydował, że w ramach konieczności zabezpieczenia się
przez przed atakiem nuklearnym ze strony niektórych państw –
zwłaszcza Korei Północnej, Iranu oraz (wówczas jeszcze, do chwili
inwazji dokonanej przez Amerykanów w 2003 r.) Iraku – Stany
Zjednoczone powinny jednak posiadać własny system obrony przeciwrakietowej. W rezultacie, 13 grudnia 2001 r., wypowiedziały
układ ABM i od 13 czerwca 2002 r. nie były już związane żadnymi
ograniczeniami traktatowymi11.
Pierwsza z wyrzutni antyrakiet nowego systemu weszła do
służby 22 lipca 2004 r. w Fort Greely na Alasce. Do listopada
2004 r. rozlokowano je w dwóch bazach: poza wspomnianym Fort
Greely (sześć pocisków przeznaczonych do przechwytywania rakiet
The Military Balance 1974–75, London 1975, s. 5.
D.R. Baucom, op. cit., s. 68, 117, 103–122.
11 A. Futter, Ballistic Missile Defence and US National Security Policy: Normalisation
and Acceptance after the Cold War, New York 2013, s. 93–94; J. A. Larsen, J.M. Smith,
op. cit., s. 20.
9
10
Koncepcja walki informacyjnej jako element strategii…
133
red. naukowa Malina Kaszuba, Mirosław Minkina
134
balistycznych odpalanych z Korei Północnej) także w Vanderberg na
Florydzie (dwa pociski mające chronić przed atakiem rakiet wystrzelonych przez Iran). W pierwszej z nich rozmieszczono do stycznia
2015 r. – 26 antyrakiet, w drugiej natomiast – zaledwie cztery. Dodatkowo, w grudniu 2014 r., Kongres zdecydował o zwiększeniu
liczby antyrakiet w Fort Greely o dodatkowych 14, jednak pierwsze
z nich mają zostać rozmieszczone dopiero w 2016 r.12
Ponadto od 2005 r. na uzbrojeniu dwóch klas okrętów amerykańskiej marynarki posiadających system obrony Aegis (krążowników rakietowych klasy Ticonderoga i niszczycieli rakietowych klasy
Arleigh Burke) znajdowały się antyrakiety Standard SM-3 Block IA,
a od kwietnia 2014 r. weszła do służby także ich udoskonalona wersja Standard SM-3 Block IB13. W pierwszej kolejności wspomniane
jednostki zaczęły patrolować rejon Pacyfiku, a na wodach okołoeuropejskich pojawiły się od marca 2011 r. wraz z wejściem w skład VI
Floty na Morzu Śródziemnym krążownika USS Monterey (CG 61).
We wrześniu 2015 r. antyrakiety Standard SM-3 obu wersji rozmieszczone były łącznie na 29 okrętach U.S. Navy14.
Ponadto do końca 2015 r. kilka pierwszych spośród 24 antyrakiet Standard SM-3 Block IB ma zostać zainstalowanych w rumuńskiej bazie lotniczej w Deveselu, a kolejne 24 antyrakiety jeszcze bardziej zaawansowanej wersji Block IIA są zaplanowane do rozmieszczenia w polskiej bazie lotniczej Redzikowo k. Słupska w 2018 r.15
A. Futter, op. cit., s. 111–112; The Military Balance 2015, London 2015, s.
41; Fort Greely to get $50 million toward missile defense system, 16 grudnia
2014, http:// www.armytimes.com/story/military/capitol-hill/2014/ 12/16/
greely- missile- defense/ 20504345/ [dostęp: 4.05.2015].
13 Standard SM-3 Block IA, http://www.deagel.com/Anti-Ballistic-Missiles/StandardSM-3-Block-IA_ a 001148009.aspx. [dostęp: 4.05.2015]; Standard SM-3 Block IB, http://
www. deagel. com /Anti- Ballistic- Missiles/ Standard -SM-3-Block-IB_ a 001148012.
aspx. [dostęp: 4.05.2015].
14 J. F. Morton, G. Galdorisi, Any Sensor, Any Shooter. Toward an Aegis BMD Global
Enterprise, „Joint Force Quarterly” 2012, nr 67, s. 86; M. Fryc, Rozwój amerykańskiego
systemu przeciwrakietowego w Europie – czy możliwe jest przyspieszenie budowy „tarczy”?,
„Bezpieczeństwo Narodowe” 2014, nr 3, s. 32; R. O’Rourke, Navy Aegis Ballistic Missile
Defense (BMD) Program: Background and Issues for Congress, Congressional Research
Service, 25 sierpnia 2015, s. 6.
15 M. Fryc, op. cit., s. 34–35, 43.
12
Leszek Pawlikowicz
Polska – Rosja. Polityka bezpieczeństwa Federacji Rosyjskiej…
Analiza wpływu czynników militarnych i pozamilitarnych
na sprzeciw rosji wobec amerykańskiego systemu obrony
antybalistycznej
Obecnie (stan na 30 września 2015 r.) łączna liczba amerykańskich antyrakiet znajdujących się na uzbrojeniu, a dyslokowanych w bazach lądowych na terytorium Stanów Zjednoczonych wynosi 30, a łączna liczba antyrakiet Standard SM-3 rozmieszczonych
na okrętach – 165 (z czego 118 stanowią antyrakiety wersji Block IA,
a 47 – Block IB)16. Daje to ogółem 195 antyrakiet będących w tej
chwili na uzbrojeniu obu rodzajów amerykańskich sił zbrojnych.
Tymczasem w arsenale Rosji (stan ze stycznia 2015 r.) znajduje się 378 międzykontynentalnych rakiet balistycznych, a dodatkowe 144 rakiety o zasięgu przekraczającym 4500 km bazują na okrętach podwodnych17. Gdyby zatem uznać za usprawiedliwione obawy
rosyjskich władz, że faktycznym celem amerykańskiego BMD jest
obrona przed rosyjskimi, a nie irańskimi czy północnokoreańskimi
rakietami balistycznymi oraz przy przyjęciu 100% skuteczności
BMD – co z góry wydaje się założeniem nierealnym – to przy obecnej
liczbie amerykańskich antyrakiet mogłyby one zestrzelić maksymalnie 37% rosyjskich rakiet, w zasięgu których znajdują się USA.
Dlaczego więc, utrzymując nadal niekwestionowaną zdolność
zapewnienia skutecznego odstraszania jądrowego w stosunku do
Stanów Zjednoczonych przy jednoczesnej modernizacji własnego
systemu obrony antyrakietowej (poprzez wprowadzenie do uzbrojenia w 2016 r. nowego systemu A-235 opartego na antyrakietach
14Ц033 i rozmieszonego wokół Moskwy18), Rosja tak zdecydowanie
sprzeciwia się rozwojowi BMD?
***
Rozpad ZSRR stał się dla obywateli nowo powstałej Federacji
Rosyjskiej (FR) przeżyciem nader traumatycznym. Do 1991 r. upadłe supermocarstwo, nie potrafiąc zapewnić ludziom ani porównywalnego do wskaźników rozwiniętych krajów zachodnich, z którymi
konkurowało, materialnego poziomu życia, ani też analogicznej sfery
wolności obywatelskich, starało się w zamian zaszczepiać w Rosjanach dumę z powodu państwowej potęgi ZSRR. Jednak wbrew propagandowym sloganom nawet wówczas supermocarstwowy status
państwa nie w każdym obszarze jego funkcjonowania był osiągalny,
The Military Balance 2015, op. cit., s. 41; R. O’Rourke, op. cit., s. 6.
The Military Balance 2015, op. cit., s. 185.
18 Система А-235, http: //militaryrussia. ru/blog/topic-806.html [dostęp: 4.05.2015].
16
17
Koncepcja walki informacyjnej jako element strategii…
135
red. naukowa Malina Kaszuba, Mirosław Minkina
136
gdyż poza zdecydowanym prymatem terytorialnym ówczesny Kraj
Rad miał rzeczywiste szanse rywalizowania ze swoim głównym przeciwnikiem – Stanami Zjednoczonymi – jedynie pod względem demograficznym i wojskowym. W pozostałych sferach życia (poza wspomnianymi już obszarami efektywności ekonomicznej oraz rzeczywistej podmiotowości obywateli odnosiło się także do atrakcyjności
szeroko rozumianej sfery kulturowo-cywilizacyjnej) nie dysponował
już takimi możliwościami.
W rezultacie rozpadu ZSRR – co Władimir Putin określił
w kwietniu 2005 r. jako „największą geopolityczną katastrofą stulecia” – powstała na jego gruzach Rosja dysponowała już tylko 76,3%
jego byłego terytorium, 51% jego ludności oraz znacząco mniejszym
potencjałem militarnym19. Według George’a Friedmana: „[…] od
tamtej pory na zachowanie Rosjan wpływa zasadniczo poczucie osaczenia, deprecjacji i pogwałcenia integralności terytorialnej […]” 20.
Jednak fakt, iż nadal było to jedyne państwo na świecie dysponujące gotowym do użycia systemem antyrakietowym służącym do
obrony przed rakietami strategicznymi oraz jedynym utrzymującym
ze Stanami Zjednoczonymi parytet w zakresie strategicznych środków przenoszenia broni jądrowej, pozwalał obywatelom FR wierzyć,
że ich kraj – choć nie był już, jak dawniej ZSRR, jednym z dwóch
supermocarstw – to jednak nie „stoczył się” całkowicie do postrzeganej przez nich jako „upokarzającej” kategorii jednego z kilku mocarstw regionalnych, za jakie w latach 90. XX w. uważano Chiny czy
Indie.
Wszelako podjęcie przez Waszyngton po ataku na World Trade
Center w 2001 r. prac nad BMD oznaczało, że Rosja przestanie być
już monopolistą w zakresie strategicznej obrony rakietowej, co pociągało za sobą kolejne relatywne (w odniesieniu do USA) obniżenie
jej statusu. Mimo stanowczego sprzeciwu FR motywowanego zagrożeniem jej bezpieczeństwa fakt ten przyjęto z pewnym zaskoczeniem,
zwłaszcza wobec powściągliwej reakcji (na wspomniany program)
Chin, uważanych bezsprzecznie przez amerykański establishment
rządowy – od początku XXI w. aż do chwili rosyjskiej interwencji na
Ukrainie wiosną 2014 r. – za głównego adwersarza Ameryki (świadczą o tym corocznie ukazujące się od 2000 r. raporty amerykańskiego Departamentu Obrony dla Kongresu na temat chińskiego potenG. Friedman, Następna dekada. Gdzie byliśmy i dokąd zmierzamy, Kraków 2012,
s. 159; The World Factbook 1991, London 1991, s. 286; The World Factbook 1992,
London 1992, s. 287.
20 G. Friedman, op. cit., s. 154.
19
Leszek Pawlikowicz
Polska – Rosja. Polityka bezpieczeństwa Federacji Rosyjskiej…
cjału militarnego; podobne raporty, ale w odniesieniu do radzieckiego potencjału wojskowego ukazywały się w latach 1981–1991).
***
W trakcie ćwierćwiecza od upadku ZSRR pogorszył się także
stosunek potencjałów ekonomicznych FR w relacji do USA. O ile
w ostatnim stabilnym roku istnienia ZSRR (1990 r.) wynosił on jeszcze 1 do 2,66 na niekorzyść Moskwy, to do 2014 r. spadł już do poziomu 1 do 8,4521. Ze względu na niemożność osiągnięcia przez Rosję – wzorem ostatnich dwóch dekad istnienia ZSRR – parytetu wojskowego z USA – co i tak doprowadziło w latach 80. do katastrofy
gospodarczej – trudno tym bardziej oczekiwać w chwili obecnej
w pełni adekwatnej pod względem skali odpowiedzi militarnej ze
strony Kremla. Jedynym racjonalnym rozwiązaniem pozostaje skoncentrowanie znacząco mniejszych wydatków wojskowych na modernizowaniu możliwości rosyjskich sił jądrowych jako wystarczająco
skutecznego czynnika odstraszania, opartego na ostatecznym zniszczeniu ewentualnego agresora. Analogicznie postępują Chiny, które
– mimo swoich olbrzymich możliwości gospodarczych – utrzymują
swój potencjał jądrowy na znacznie niższym poziomie niż Rosja
i niemal ignorują fakt rozbudowy amerykańskiego BMD.
***
Według wspomnianego już Friedmana istota rosyjskiego sprzeciwu wobec forsowanej przez USA rozbudowy systemu obrony antybalistycznej wynika jednak głównie z czynników geopolitycznych.
Zgodnie z jego tezą dla Rosjan:
[…] problemem nigdy nie była sama tarcza antyrakietowa, ale rozmieszczenie [tego – przyp. aut.] systemu strategicznego w Polsce. Taki system wymaga ochrony,
więc Rosjanie rozumieli, że tarcza to zaledwie początek znaczącego zaangażowania się Ameryki w tym kraju […] 22.
W zestawieniu ze sformułowaną jeszcze w latach 80. tezą Zbigniewa
Brzezińskiego o roli Polski jako kraju „osiowego” dla całego regionu
środkowoeuropejskiego (ze względu na swoje kluczowe położenie
strategiczne pomiędzy Wschodem a Zachodem oraz politycznoekonomiczne oddziaływanie na cały wspomniany region)23, jak również brakiem na jej terytorium stałych natowskich instalacji wojThe Military Balance 1991–1992, London 1992, s. 19, 36; The Military Balance
2015, op. cit., s. 40, 184.
22 G. Friedman, op. cit., s. 170.
23 Z. Brzeziński, Plan gry: USA vs. ZSRR, Warszawa 1990, s. 47.
21
Koncepcja walki informacyjnej jako element strategii…
137
red. naukowa Malina Kaszuba, Mirosław Minkina
138
skowych i ciężkich związków taktycznych sojuszu, nie wspominając
już o dyslokowaniu broni jądrowej, była ona do tej pory de facto
członkiem paktu „drugiej kategorii”24. Zważywszy na fakt, że niekorzystna dla Rosji zmiana geopolityczna w Europie Środkowej została
przeprowadzona w 1989 r. w sposób pokojowy, kremlowscy stratedzy w naturalny sposób musieli postawić sobie pytanie, czy podobny
proces mógłby – w równie „bezbolesny sposób”, bez użycia siły
(i przy wystąpieniu określonych warunków, np. w razie kolejnego
światowego kryzysu gospodarczego) – zostać zrealizowany w przeciwnym kierunku geograficznym? Rozmieszczenie istotnych elementów BMD na terenie Polski czyniłoby jednak taki proces niemożliwym, gdyż oznaczałoby znacznie mocniejsze związanie jej z zachodnią strefą wpływów – zwłaszcza w zakresie istotnego zwiększenia
możliwości obronnych sił konwencjonalnych Organizacji Paktu Północnoatlantyckiego (NATO), a być może nawet rozmieszczenia taktycznej broni jądrowej na wschodniej flance – przynajmniej na kolejne kilka dekad. Jak bowiem wskazują doświadczenia zimnej wojny,
żaden kraj, w którym na stałe dyslokowano amerykańską broń jądrową, nie znalazł się w radzieckiej strefie wpływów. Zatem faktycznie to według miejsc jej rozmieszczenia Rosjanie definiowali przebieg
rzeczywistych granic strefy wpływów „wuja Sama”.
Podsumowanie
Amerykański program BMD jest formalnie postrzegany jako
największe – obok rozszerzania NATO na Wschód – wyzwanie dla
bezpieczeństwa FR od chwili powstania państwa w końcu 1991 r.
Jednak ze względu na mające miejsce w ciągu ostatniego ćwierćwiecza w Rosji zaniechania modernizacyjne (w odróżnieniu od imponującego skoku technologicznego dokonanego w Chinach) – zwłaszcza
w odniesieniu do sfery gospodarczej – w rzeczywistości może stanowić on znacznie większe potencjalne wyzwanie dla rosyjskiej ekonomii, geopolityki i prestiżu niż dla potencjału militarnego. Obecne
możliwości wojskowe FR nadal umożliwiają bowiem całkowite zniszczenie Stanów Zjednoczonych w ewentualnym konflikcie zbrojnym,
natomiast kontynuacja rozwoju gospodarczego prowadzonego
w oparciu o eksport surowców energetycznych doprowadzić może
w przyszłości nie tylko do powtórki gwałtownego załamania gospodarczego podobnego do tego, które stało się udziałem ZSRR w latach
80. XX w., ale nawet do – będącego jego rezultatem – wtórnego osłaM. Minkina, NATO i UE w nowej rzeczywistości po aneksji Krymu, „De Securitate et
Defensione. O Bezpieczeństwie i Obronności” 2015, nr 1, s. 8–9, http:// www.
desecuritate. uph. edu.pl/images/ De_Securitate_nr_11_2015_Minkina.pdf.
24
Leszek Pawlikowicz
Polska – Rosja. Polityka bezpieczeństwa Federacji Rosyjskiej…
bienia rosyjskiej państwowości, analogicznie do okresu rządów Jelcyna. Imposybilizm gospodarczy niewątpliwie musiałby w takiej sytuacji spowodować osłabienie potencjału wojskowego, jak również
pozycji geopolitycznej i prestiżu tego kraju. Zatem próba ambitnej
odpowiedzi ze strony FR na realny program BMD, polegającej na
forsowaniu kosztownych programów zbrojeniowych może być – paradoksalnie – taką samą pułapką, jak próba utrzymania parytetu
w odpowiedzi na mityczny program SDI ze strony ZSRR. Zarazem
jest najbardziej prawdopodobną odpowiedzią wskazującą na przyczyny ostrożnej reakcji Chin.
Bibliografia
Opracowania
Baucom D. R., Origins of SDI: 1944–1983, Lawrence 1992.
Brzeziński Z., Plan gry: USA vs. ZSRR, Warszawa 1990.
Friedman G., Następna dekada. Gdzie byliśmy i dokąd zmierzamy,
Kraków 2012.
Futter A., Ballistic Missile Defence and US National Security Policy: Normalisation and Acceptance after the Cold War, New York 2013.
Карпенко A.B., Противоракетная и противокосмическая оборона, Caнкт-Петербург 1998.
O’Rourke R., Navy Aegis Ballistic Missile Defense (BMD) Program:
Background and Issues for Congress, Congressional Research
Service, 25 sierpnia 2015.
Polmar N., Norris R.S., The U.S. Nuclear Arsenal. A History of Weapons and Delivery Systems Since 1945, Annapolis 2009.
Report to the Chairman, Committee on Governmental Affairs, U.S.
Senate. Ballistic Missile Defense. Evolution and Current Issues,
United States General Accounting Office 1993.
Czasopisma
Fryc M., Rozwój amerykańskiego systemu przeciwrakietowego
w Europie – czy możliwe jest przyspieszenie budowy „tarczy”?,
„Bezpieczeństwo Narodowe” 2014, nr 3.
Morton J.F., Galdorisi G., Any Sensor, Any Shooter. Toward an Aegis
BMD Global Enterprise, „Joint Force Quarterly” 2012, nr 67.
Minkina M., NATO i UE w nowej rzeczywistości po aneksji Krymu,
„De Securitate et Defensione. O Bezpieczeństwie i Obronności”
2015, nr 1, http://www.desecuritate. uph. edu. pl/ images/
De_Securitate_nr_11_2015_Minkina.pdf.
Koncepcja walki informacyjnej jako element strategii…
139
red. naukowa Malina Kaszuba, Mirosław Minkina
Źródła internetowe
А-35 Алдан – ABM-1 GALOSH, Military Russia. Oтечественная военная техника (после 1945г.), http:// militaryrussia.
ru/blog/ topic-344.html.
Fort Greely to get $50 million toward missile defense system, 16 grudnia
2014, http:// www. armytimes. com/ story/ military/ capitol –
hill/2014 /12/16 /greely -missile-defense/ 20504345/.
Larsen J.A., Smith J.M., Historical Dictionary of Arms Control and
Disarmament, Lanham 2005.
Nike Zeus, Nuclear ABMs of the USA, http:// www. nuclearabms.
info/ NikeZeus.html.
Akty prawne
140
Система А-35М – ABM-1B GALOSH, Military Russia.
Oтечественная военная техника (после 1945 г.), http://
militaryrussia. ru/blog/topic-353.html.
Система А-235, Military Russia. Oтечественная военная техника
(после 1945г.), http://militaryrussia.ru/blog/topic-806.html.
Система А – GAFFER, Military Russia. Oтечественная военная техника (после 1945г.), http://militaryrussia.ru/blog/topic-340.html.
Система С-225 Азов – ABM-X-3, Military Russia. Oтечественная
военная техника (после 1945г.), http:// militaryrussia.ru/
blog/topic-346.html.
Standard SM-3 Block IA, Deagel: Guide to Military Equipment and
Civil Aviation, http://www.deagel.com/Anti-Ballistic-Missiles/
Standard-SM-3-Block-IA_a001148009.aspx.
Standard SM-3 Block IB, Deagel: Guide to Military Equipment and
Civil Aviation, http://www.deagel.com/Anti-Ballistic-Missiles/
Standard-SM-3-Block-IB_a001148012.aspx.
Stützle W., Jasani B., Cowen R., The ABM Treaty: To Defend Or Not
to Defend?, Oxford 1987.
The Military Balance 1974–75, London 1975.
The Military Balance 1991–92, London 1992.
The Military Balance 2015, London 2015.
The World Factbook 1991, Washington 1991.
The World Factbook 1992, Washington 1992.
Walker J., Bernstein L., Lang S., Seize the High Ground. The Army
in Space and Missile Defense, Washington 2003.
Leszek Pawlikowicz