Czynniki determinujace rozwoj i przeplywy kapitalu w szarej strefie

Dr hab. Prof. PK Stanisław Piocha
Dr Renata Beata Dylkiewicz
Politechnika Koszalińska
Instytut Ekonomii i Zarządzania
Zakład Ekonomii
Czynniki determinujące rozwój i przepływy kapitału w szarej strefie.
Wstęp
Zjawisko szarej strefy budzi coraz szersze zainteresowanie wśród wielu nauk, najczęściej do tych nauk
zalicza się ekonomię i socjologii. Pierwsza opisując to zjawisko, traktuje je z punktu widzenia
„nielegalnych przepływów finansowych poza pewnymi segmentami sektora finansowego” 1.
Socjologowie zajmują się natomiast społecznymi przyczynami istnienia szarej strefy, a także
mechanizmami jej powstawania. Samo pojęcie można sformułować na kilka sposobów, gdyż brak jest
jednolitej definicji.2 W literaturze można odnaleźć kilka określeń szarej strefy. Należą do nich: szara
gospodarka, nieopodatkowana praca, praca na czarno, nieformalna gospodarka, gospodarka cienia i
inne.3 Jest to stosunkowo trwały element współczesnej gospodarki rynkowej, skutki istnienia zjawiska
„szarej strefy” odczuwalne są we wszystkich dziedzinach życia społecznego, gospodarczego i
ekonomicznego kraju i dla każdego obywatela. Równocześnie powoduje w niej z jednej strony
zakłócenia, z drugiej konieczność większej elastyczności w ekonomicznej aktywności państwa.
1. Próba definicji szarej strefy
W formułowanych definicjach zauważyć można dwa podejścia. Pierwsze traktuje działalność
w szarej strefie jako działalność niezarejestrowaną. Drugie odwołuje się do „sfery behawioralnej, tj.
uchylania się w działalności od określonych obowiązków nałożonych przez prawo. Różnice te
wynikają często ze sposobów przyjętych szacunków tej części gospodarki i inaczej określonych celów
badań.”4
Zjawisko szarej strefy, to osiąganie pewnych dochodów, najczęściej bardzo wysokich, jednak
nie jest ono powiązane z ich osiąganiem z działalności przestępczej. Tego typu działalność zarobkowa
jest prowadzona bez uiszczania odpowiednich opłat, nie płaci się także należnych podatków i nagina
normy prawne obowiązujące w danym państwie.
Źródło takich przychodów jest dwojakie:
„przychody nie znajdujące pokrycia w ujawnionych źródłach- mamy tu do czynienia z sytuacją, gdy
podatnik zapłacił podatek od osiągniętego dochodu, w rzeczywistości jednak został on odliczony od
znacznie zaniżonej kwoty,
 ponieważ wydatki i zgromadzony przezeń majątek były zdecydowanie większe od
deklarowanych,
 przychody, które są osiągane z nieujawnionych źródeł- podatnik nie zgłasza źródła
swoich przychodów organom podatkowym, co za tym idzie, nie odlicza od nich i nie
płaci należnego podatku do Skarbu Państwa”.5
Do szarej strefy można zaliczyć zarówno zarejestrowanych podatników nie w pełni
deklarujących swoje dochody, jak i osoby niezidentyfikowane, niezarejestrowaną, działające poza
systemem podatkowym. Od szarej strefy należy odróżnić czarną strefę, która dotyczy dochodów
z działalności mającej charakter przestępczy. Należy jednak mieć na uwadze, że często następuje
przenikanie się strefy szarej i czarnej, ponieważ w wielu przypadkach działania kierowane na unikanie
płacenia
podatków
łączą
się
bezpośrednio
z aktywnością
przestępczą.6
Jedną z najbardziej charakterystycznych cech szarej strefy jest to, że ma szeroki zasięg, co znajduje
1
G. Gołebiowski, Zjawisko szarej strefy z uwzględnieniem gospodarki polskiej, [w:] Współczesna Ekonomia, nr
1/2007, kwartalnik WSFiZ w Warszawie, s. 1, http://golebiowski.stansat.pl/publikacje_g/szara.pdf (29.10.2008).
2
tamże, s. 1.
3
Undeclared Work in the European Union. Fieldwork: May – June 2007.
Publication: October 2007, s. 3, http://ec.europa.eu/public_opinion/archives/ebs/ebs_284_en.pdf (29.10.2008)
4
G. Gołebiowski, Zjawisko szarej strefy z uwzględnieniem gospodarki polskiej, op. cit., s. 1.
5
http://www.policja.pl/portal/pol/342/6363/
6
tamże
odzwierciedlenie w poszczególnych dziedzinach gospodarki danego kraju. Współcześnie przewiduje
się, że strefa ta w Polsce może znacznie przekroczyć 15 proc PKB7.
Przede wszystkim szara strefa wiąże się z ogromnym odpływem pieniędzy z gospodarki.
Najbliższym przykładem jest Polska, gdzie ponad 15 % PKB (200 mld zł)8 powstaje w niej. Ten
udział w ostatnich latach się zmniejsza, jest niższy niż w Bułgarii czy Grecji, ale dla porównania w
Szwecji to 3 % PKB, a w Austrii - 1,5 %.
Według ostatnich badań Głównego Urzędu Statystycznego w polskiej szarej strefie pracowało
1,3 mln osób, czyli niecałe 10% ogólnie pracujących. Z pracy nierejestrowanej korzystało 1,02 mln
gospodarstw domowych. Połowa gospodarstw domowych zatrudniających nielegalnych pracowników
znajdowała się na wsi. Jak podaje GUS, najwięcej osób było zatrudnionych w okresie letnim.9
Ostatnie badania wskazują, że w gospodarce naszej rośnie szara strefa. Potwierdzają to wyniki
badań, które ukazuja, że liczba pracujących ( wg BAEL) zatrudnienie wzrosło w drugim kwartale
2009 zarówno w stosunku do pierwszego kwartału, jak też do drugiego kwartału 2008 roku, w tym
samym czsie rejestrowane zatrudnienie w gospodarce spadło.10
Rysunek 1 . Gałęzie zatrudnienia pracowników nierejestrowanych.
Źródło: M. Stopa, Szara strefa szarej strefie nierówna,
http://www.muratorplus.pl/biznes/komentarze/raporty-i-prognozy/__---szara-strefa-szarejstrefie-nierowna---_,17329_27015.htm (16.01.2009).
Sektory, które dają największe zatrudnienie w szarej strefie to niezmiennie we wszystkich
krajach: budownictwo, handel, usługi turystyczne a także rolnictwo. Coraz popularniejsze staje się
także zarabianie na zabronionych prawem towarach (narkotyki i alkohol) oraz usługach (prostytucja).
7
A. Cieślak, A. Fandrejewska, Kryzysowa ucieczka w szarą strefę gospodarki, „Rzeczpospolita” z dnia 7
09.2009, s. 1.
8
A. Cieślak, A. Fandrejewska, Op. Cit ., s. 1.
9
P. Czuryło, W szarej strefie pracuje co dziesiąty Polak,
http://praca.money.pl/wiadomosci/artykul/w;szarej;strefie;pracuje;co;dziesiaty;polak,253,0,260093.html
(16.01.2009)
10
A. Cieślak, A. Fandrejewska, Więcej pracy na czarno, „Rzeczpospolita” z dnia 7 09.2009, s. B.4.
Rysunek 2. Powody rozwoju szarej strefy.
PRZYCZYNY
ROZWOJU SZAREJ
STREFY
INSTYTUCJON
ALNE
PSYCHOLOGI
CZNE
EKONOMIC
ZNE
Źródło: Opracowanie własne na podstawie: G. Gołębiowski, Zjawisko szarej strefy
z uwzględnieniem
gospodarki
polskiej,
[w:]
Współczesna
Ekonomia,
nr
1/2007,
kwartalnik WSFiZ, Warszawa 2007, s. 3,
Kolejna przyczyna to transfery socjalne, które mogą wywoływać zachwiania konkurencji
miedzy przedsiębiorstwami i ograniczać naturalne procesy alokacji środków produkcji oraz zmian
strukturalnych.”11
Pośród wielu kryteriów można wyodrębnić także podejście, jakie prezentują F. Schneider i D.
H. Enste.12
Rysunek 3. Przyczyny wzrostu szarej strefy według F. Schneidera.
Transfery
socjalne.
Zakres regulacji
państwowych.
Usługi sektora
publicznego.
Przyczyny rozwoju
gospodarki cienia
Stałe wzrastanie obciążeń
podatkowych i
parapodatkowych
Szczególne
uregulowania odnośnie
rynku pracy.
Źródło: G. Gołębiowski, Zjawisko szarej strefy z uwzględnieniem gospodarki polskiej, op. cit.
s. 2, http://golebiowski.stansat.pl/publikacje_g/szara.pdf (15.02.2009)
Z kolei D. H. Enste w tej samej kategorii wymienia trzy podstawowe czynniki13.
11
G. Gołębiowski, Zjawisko szarej strefy z uwzględnieniem gospodarki polskiej, op. cit. s. 3-5,
http://golebiowski.stansat.pl/publikacje_g/szara.pdf (15.02.2009)
12
tamże, s. 2.
13
tamże, s. 3.
Rysunek 4. Przyczyny wzrostu szarej strefy według D. H. Enste.
Powody rozwoju gospodarki cienia
według D. H. Enste
Wzrost obciążeń podatkowych i składek na
świadczenia społeczne wraz ze wzrostem
intensywności uregulowań rynku pracy (spadku
elastyczności).
Wymuszona redukcja tygodniowego czasu pracy,
odchodzenie na wcześniejsze
emerytury i wzrastająca stopa bezrobocia.
Długoterminowy spadek cnót obywatelskich,
polegających na niepodporządkowaniu się
przepisom prawa oraz ograniczenia tzw.
moralności podatkowej.
Źródło: Opracowanie własne na podstawie: G. Gołębiowski, Zjawisko szarej strefy
z uwzględnieniem gospodarki polskiej, op. cit. s. 3,
http://golebiowski.stansat.pl/publikacje_g/szara.pdf (15.02.2009)
Inni autorzy zajmujący się w literaturze szarą strefą na główne kryteria jej powstawania
wskazują:
 nadmierny fiskalizm (obciążenia podatkowe, ubezpieczenia społeczne),
 rozbudowany system ulg i preferencji,
 powszechnie występujący system bonusów,
 nieelastyczne przepisy prawa pracy,
 zróżnicowane stawek podatkowych (VAT i podatek akcyzowy) dla podobnych grup
asortymentowych,
 dosyć niskie ryzyko wykrycia nieprawidłowości,
 nieprzejrzyste i niejednoznaczne przepisy dotyczące działalności gospodarczej,
 uwarunkowania Kodeksu Pracy – wymagania bezpieczeństwa i higieny pracy, zasady zatrudniania
i zwalniania pracowników, w tym szczególnie obcokrajowców,
 nielegalne zatrudnienie osób pracujących dodatkowo i nie płacących podatków (dotyczy to
zarówno osób o wysokich dochodach, np. pracowników naukowych, a także emerytów o niskich
dochodach).14
14
Metodologia badań szarej strefy na rynku usług turystycznych, praca zbiorowa pod kierunkiem dr T. Smuga,
Instytut Koniunktur i Cen Handlu Zagranicznego, Warszawa 2005, s.39.
Specyficzne problemy występują także w sektorze małych i średnich przedsiębiorstw (MSP).
Szara strefa jest zaliczana przez MSP, a zwłaszcza firmy mikro do istotnych utrudnień działalności
zarówno w organizacji produkcji (korupcja, rynek pracy), jak też konkurencji (niższe ceny).
Występuje tu zjawisko spirali szarej strefy, czyli „zabójczej” pogoni MSP za nieuczciwą konkurencją.
„Mechanizm tego zjawiska jest następujący: wczoraj – niewłaściwe tradycje, dziś – zakłócona
konkurencja, jutro – brak perspektyw. Spirala szarej strefy jest funkcją systemu prawnoekonomicznego oraz zasad konkurencji.”15
Omawiając przyczyny istnienia i rozwoju szarej strefie w niemal wszystkich gospodarkach
świata, należy się także zastanowić nad skutkami jakie niesie ze sobą to zjawisko. Odczuwane są one
przez małe przedsiębiorstwa, ale także przez całe państwa. Przeprowadzone badania wykazały, że do
bezpośrednich najważniejszych skutków istnienia szarej strefy można zaliczyć:
 dużą liczbę konkurentów na rynku,
 lepszą sytuację finansową firm w niej działających,
 zmniejszenie dochodów budżetowych,
pogorszenie jakości usług.16
2. Transfer dochodów za granicę jako przejaw szarej strefy. Chodzi głównie o przepływ
kapitału od podmiotów gospodarczych do powiązanych podmiotów ulokowanych za granicą. Zawiera
się transakcje na bardzo niekorzystnych warunkach, które różnią się od warunków rynkowych.
Przykładowo, stosuje się ceny transferowe, wzajemne kredytowanie, pozorne szkolenia, zawieranie
fikcyjnych umów na świadczenie usług niematerialnych w zakresie zarządzania i marketingu.
Wykorzystuje się także powiązania z udziałowcami zagranicznymi, aby zaniżyć podstawę
opodatkowania, bądź też wykazywać straty w prowadzonej działalności gospodarczej. O cenach
transferowych szerzej pisze T. Kamińska- Blichowska , która analizując zagadnienie wskazuje
równocześnie na wielość istnienia definicji cen transferowych oraz na to, że są one zależne od tego,
czy dotyczą przedsiębiorstwa krajowego, czy zagranicznego17.
Generalizując jednak, cena transferowa jest to „cena ustalona przez zakład
sprzedający, wydział bądź spółkę-córkę przedsiębiorstwa wielonarodowego na produkt lub
usługę dostarczaną do zakładu, wydziału bądź spółki- córki tego samego przedsiębiorstwa”.18
Według innych ekonomistów ceny transferowe są to „ceny ustanowione przez korporacje
międzynarodowe w tzw. wymianie wewnątrzkorporacyjnej, tj. w transakcjach eksportowoimportowych między filiami a ich przedsiębiorstwem macierzystym” 19 .
Wielu autorów podkreśla, iż ceny transferowe są narzędziem manipulowania, które
służy korporacjom transnarodowym do omijania obszarów o wysokich podatkach, barierach
celnych, o wysokim ryzyku kursowym, o ograniczeniach w transferze dywidend.20
Zagadnienie rajów podatkowych w świetle badań nad przepływem kapitału w szarej
strefie
Według T. Lipowskiego pojęcia „raj podatkowy” i będący jego synonimem zwrot „oaza
podatkowa” są niezwykle trudne do zdefiniowania21. W języku angielskim można spotkać terminy: tax
haven, offshore tax haven i offshore financial center.22 Samo angielskie słowo haven często jest w
literaturze mylone z podobnie brzmiącym słowem heaven. Termin pierwszy według Oxford
-
15
tamże, s. 13.
Badanie strat budżetu państwa wynikających z istnienia szarej strefy w turystyce- synteza., praca zbiorowa pod
kierunkiem dr T. Smuga, Instytut Koniunktur i Cen Handlu Zagranicznego, Warszawa 2006, s. 8 (20.02.2009).
17
T. Kamińska- Blichowska, Ceny transferowe oraz spółki offshore jako narzędzia unikania opodatkowania
w korporacjach transnarodowych, Zeszyty naukowe Wyższej Szkoły Ekonomicznej w Bochni, nr 1, 2003, s. 7,
http://www.wse.bochnia.pl/zn/1-1.pdf (09.10.2008)
18
S. Sojak, Ceny transferowe. Teoria i praktyka, wyd. PWN, Warszawa 2001, s. 145.
19
T. Kamińska-Blichowska, Ceny transferowe..., op. cit., s. 7.
20
T. Kamińska-Blichowska, Ceny transferowe..., op. cit., s. 8.
21
T. Lipowski, Raje podatkowe. Charakterystyka i sposoby wykorzystywania..., op. cit., s. 13.
22
tamże, s. 13.
16
Wordpower. Słownik angielsko- polski z indeksem polsko- angielskim. oznacza kraj o niskich
podatkach23, ewentualnie schronienie. Natomiast heaven oznacza niebo, niebiosa24.
Każdorazowo pojawia się problem z ustaleniem jednej wspólnej definicji. Wynika on z
konwencjonalności uznania danego państwa za raj podatkowy. Należy zauważyć, że obciążenia
podatkowe danego państwa mogą być dla obywateli drugiego państwa znacznie korzystniejsze od
obowiązujących w ich kraju ojczystym. W związku z tym naturalna jest chęć inwestycji w takim kraju,
tworzenia spółek czy wręcz zmiana miejsca zamieszkania. W niektórych państwach Unii Europejskiej
stosuje się two tier tax system, który działa następująco: osoby, które są obywatelami państwa
stosującego taki system, ewentualnie mieszkający w nim lub mający siedzibę swojego
przedsiębiorstwa płacą wyższe podatki, niż obcokrajowcy.
Wyróżnia się dwa rodzaje definicji:25
1. Tradycyjny, który odwołuje się do pojęcia raju podatkowego,
2. Szeroki, który nawiązuje do pojęcia offshore financial center.
André Beauchamp pisał o raju podatkowym jako „kraju lub obszarze, który gwarantuje
osobom fizycznym i prawnym korzyści podatkowe w zakresie podatku dochodowego lub spadkowego
oraz daje szansę na obejście obciążeń podatkowych we własnym kraju, względnie na zapłacenie w
nim niższego podatku”.26 Nie jest prawdą to, że kraje uznawane za raje podatkowe w ogóle nie
posiadają systemu podatkowego. Stosują one jedynie szkodliwą konkurencję pod tym względem.
Tradycyjny sposób definiowania skupia się przede wszystkim na obowiązującym w danym kraju
ustawodawstwie podatkowym. Jest w pewnym stopniu uwarunkowany historycznie, ponieważ
pierwsze państwa stające się rajami podatkowymi miały na za zadanie przyciągnięcie do siebie
inwestorów.
Z kolei szeroka definicja opiera się na uznaniu za raj podatkowy państwa lub terytorium
spełniającego następujące kryteria27:
 dogodny system podatkowy, który gwarantuje brak podatków lub niskie
opodatkowanie; dane państwo jest stroną umów o unikaniu podwójnego
opodatkowania,
 brak kontroli dewizowej i ograniczeń dewizowych,
 stabilność polityczna i gospodarcza na terytorium danego kraju,
 wysoko rozwinięta infrastruktura,
 dobra ochrona tajemnicy bankowej w rozwiniętym sektorze bankowym,
 korzystny system prawny,
 gwarancja swobodnego dostępu do kapitału,
 minimum formalności podczas zakładania i prowadzenia spółek28.
Samego pojęcia offshore financial center29 używa A. S. Ginsberg. Według niego przyjmuje się trzy
grupy jurysdykcji podatkowych, natomiast J. Głuchowski30 dopowiada kolejne trzy grupy:
1) państwa, które nie nakładają podatków (np. Kajmany, Bermudy, Wyspy Bahama),
2) państwa, w których podatki nakłada się wyłącznie na niektóre dochody pochodzące ze źródeł
krajowych lub o niezwykle niskich stawkach podatkowych w zakresie dochodów
pochodzących zza granicy (np. Hongkong, Panama, Liberia),
3) państwa, których system podatkowy przewiduje specjalne korzyści podatkowe
przeznaczonych dla określonych typów podmiotów lub operacji (np. Wyspy na Kanale La
Manche, Wyspa Man, Lichtenstein, Monako),31
23
Oxford Wordpower. Słownik angielsko- polski z indeksem polsko- angielskim, wyd. Oxford University Press,
s. 360.
24
tamże, s. 364.
25
T. Lipowski, Raje podatkowe. Charakterystyka i sposoby wykorzystywania..., op. cit., s. 14.
26
tamże, s. 14.
27
tamże, s. 15- 16.
28
G. Szczodrowski, Polski system podatkowy, wyd. PWN, Warszawa 2007, s. 216.
29
Oxford Wordpower. Słownik angielsko- polski z indeksem polsko- angielskim, wyd. Oxford University Press,
s. 528.
30
J. Głuchowski, Oazy podatkowe, op. cit., s. 36.
31
T. Lipowski, Raje podatkowe. Charakterystyka i sposoby wykorzystywania..., op. cit., s. 14.
4) terytoria, które opodatkowują dochód swych rezydentów uzyskiwany za granicą, przy czym
stawki są bardzo umiarkowane, nawet poniżej 1% (Guernsey, Jersey, Sark),
5) państwa, które opodatkowują zakumulowane bogactwa, a nie bieżący dochód (Urugwaj),
kraje, w których można stosować kombinację korzystnych przepisów (Hiszpania, Gibraltar).32
Rysunek 5. Europejskie raje podatkowe.
Źródło: http://www.wprost.pl/G/wprost_gfx/1181/s45w.jpg (20.01.2009)
Rysunek 6. Raje podatkowe strefy Karaibów.
Źródło: http://www.rynkizagraniczne.pl (20.01.2009)
-
32
Najważniejsze kryteria wyboru raju podatkowego
J. Głuchowski, Oazy podatkowe, op. cit., s. 36.
Pierwszym omawianym będzie stabilność polityczna i gospodarcza kraju branego pod
uwagę jako potencjalną nową siedzibę firmy.
Właśnie ten aspekt sprawia, że popularnymi rajami podatkowymi są Szwajcaria, Monako,
Lichtenstein, Luksemburg i Wyspy na Kanale La Manche nawet jeśli nie proponują takich korzyści
jak bardziej egzotyczne kraje. Idealne państwo- kandydat powinno stwarzać nowe dogodne
możliwości rozwoju dla przedsiębiorstwa. Ważna jest też sytuacja polityczna w tych krajach,
zwłaszcza procesy polityczne i społeczne, które wydają się obce. Uwagę zwraca się na zdarzenia,
których konsekwencji nie da się przewidzieć. „Złożoność i odmienność sytuacji politycznej
i ekonomicznej w danym państwie wymaga uwagi i oszacowania zanim nowy inwestor poniesie
ryzyko zaangażowania swojego personelu w nowe przedsięwzięcie, jak i ulokowania w wybranym
państwie niezbędnego kapitału.”33
Przeprowadzenie analizy ryzyka politycznego w aspekcie bezpiecznego prowadzenia działalności
gospodarczej w danym państwie, powinno się zbadać dwie kategorie czynników związanych z
wybranym systemem politycznym, czyli tendencje i cechy. Te pierwsze każą zwracać inwestorowi
zagranicznemu uwagę na to, czy w bliskiej przeszłości zdarzyła się np. nacjonalizacja zagranicznego
przemysłu. Istnieje zagrożenie, że taka sytuacja może się powtórzyć. Natomiast cechy określonego
systemu politycznego bada się pod kątem wystąpienia danych czynników i okoliczności, które jakiś
czas wcześniej przyniosły stratę inwestorom.
Powszechnie stosuje się wskaźniki ryzyka gospodarczego. Pośród nich wymienia się
najczęściej34:
1. Business Environment Risk Intelligence Index (BERI),
2. Freedom House,
3. Heritage Foundation,
4. IRIS Index,
5. The Global Competitiveness Report (World Economic Forum),
6. World Competitiveness Report.
Zagraniczne inwestycje można chronić w aspekcie politycznej i ekonomicznej stabilności raju
podatkowego.
Drugim ważnym czynnikiem jeśli chodzi o wybór kraju na siedzibę zagraniczną firmy jest
równe traktowanie podmiotów zagranicznych.35
Bardzo ważnym argumentem przemawiającym na korzyść oazy podatkowej jest jej położenie
geograficzne oraz infrastruktura.36
Czwartym czynnikiem decydującym o wyborze miejsca lokacji przedsiębiorstwa zdaje się być rynek
wewnętrzny37. Należy nadmienić, że w chwili obecnej wiele krajów aspirujących do miana raju
podatkowego charakteryzuje się słabą kondycją gospodarczą i niewykwalifikowanych rynkiem pracy.
Często nie ma to zbyt dużego znaczenia w porównaniu z innymi korzyściami, jakie może zaoferować
dane państwo. Liczą się przede wszystkim ulgi podatkowe. Rynek wewnętrzny nabiera znaczenia
dopiero w momencie, gdy przedsiębiorca ma zamiar z niego korzystać w swoich obrotach
handlowych. W takim wypadku należy zwrócić uwagę na kwestie związane z integracją gospodarczą
konkretnego regionu i barierami handlowymi w zakresie ceł38.
Obszary wolnego handlu39, zwane także z angielskiego free trade zones, są kolejnym
z rozważanych czynników mogących wpłynąć na korzyść danego kraju jako raju podatkowego. Ich
znaczenie powinno się rozpatrywać w aspekcie nakładania wysokich ceł na towary importowane przez
niektóre oazy. Można jednak tego uniknąć wykorzystując powyższe strefy, które są definiowane jako
33
T. Lipowski, Raje podatkowe. Charakterystyka i sposoby wykorzystywania..., op. cit., s. 91.
tamże, s. 95.
35
http://prawo.money.pl/aktualnosci/wiadomosci/artykul/raje;podatkowe;kusza;przedsiebiorcow,176,0,336560.
html (12.04.2009
36
j.w.
37
http://www.skarbiec.biz/konkurencja.htm (12.04.2009)
38
patrz: http://www.eu4journalists.eu/index.php/dossiers/polish/C44/46/ (26.03.2009)
39
j.w.
34
„charakteryzujące się usunięciem wszelkich ceł i ograniczeń ilościowych w handlu pomiędzy
państwami objętymi jego zasięgiem”40.
4. Światowe metody badawcze dla ograniczania „cenowej szarej strefy”
W celu przeciwdziałania procederowi przenoszenia dochodów korporacji transnarodowych do
krajów o łagodniejszej polityce fiskalnej i minimalizowaniu łącznych obciążeń podatkowych OECD
stworzyło przepisy podatkowe, które regulowały zasady ustalania cen w transakcjach zawieranych
między podmiotami powiązanymi oraz stworzenia metodologii badania cen transferowych. W 1995 r.
wydano kompleksowy dokument pod nazwą „Wytyczne w sprawie wyceny transferu dla
przedsiębiorstw wielonarodowych oraz administracji podatkowych”. Wytyczne OECD oraz przepisy
krajowe wymagają, aby ceny, po jakich przedsiębiorstwa powiązane wymieniają dobra i usługi,
odpowiadały cenom, jakie obowiązywałyby w analogicznych transakcjach zawieranych przez
podmioty niezależne (czyli w transakcjach wolnorynkowych).
Zalecano także stosowanie metod badawczych w celu sprawdzenia zgodności cen
transakcyjnych z cenami rynkowymi
- Metoda porównywalnej ceny niekontrolowanej (CUP).
Cena transferowa ustalana jest przez odniesienie do ceny porównywalnej transakcji zawartej w
analogicznych warunkach przez przedsiębiorstwa nie związane w tzw. transakcji nie kontrolowanej
(przez badanego podatnika – jest to porównanie wewnętrzne lub przez inne podmioty – to porównanie
zewnętrzne). Jest to, według OECD, najlepsza metoda badania rzetelności cen stosowanych przez
podmioty powiązane.41
Rysunek 7. Wewnętrzne porównanie cen w metodzie CUP.
Rysunek 8 . Zewnętrzne porównanie cen w metodzie CUP.
Źródło: http://www.money.pl/podatki/ip/ct/13/
- Metoda ceny odsprzedaży.
Ma ona zastosowanie, gdy usługi lub towary nabyte wcześniej od firmy powiązanej sprzedawane są w
następnej kolejności do firmy niezależnej. Od ceny oferowanej takiej firmie niezależnej odejmuje się
tzw. marżę ceny odprzedaży (na którą składają się koszty pośrednie oraz zysk odpowiedni dla danej
transakcji).
Rysunek 9. Metoda ceny odsprzedaży.
40
41
http://www.ppr.pl/artykul.php?id=100356 (15.03.2009)
http://www.money.pl/podatki/ip/ct/13/ (05.01.2009)
Źródło: http://www.money.pl/podatki/ip/ct/16/
5. Zakończenie
Raje podatkowe wywierają dwojaki wpływ na gospodarki krajowe. Biorąc pod uwagę same
oazy podatkowe, to z pewnością napływ obcego kapitału wpływa niezwykle pozytywnie na ich
rozwój. Wprawdzie ponoszą one koszty dostosowanie swojego systemu podatkowego do wymagań
inwestorów, jednak bardzo szybko im się to zwraca. Patrząc w drugą stronę, zasilenie kapitałem rajów
sprawia, że kraje rodzime ubożeją pod tym względem. Każdorazowo odpływ pieniędzy z państwa
działa na jego niekorzyść, więc nie można tu mówić o stymulowaniu gospodarki. Rządy powinny się
zastanowić, w jaki sposób można poprawić rodzimy system podatkowy i także prawny, aby zapobiec
temu procederowi.
Zjawiska rajów podatkowych i szarej strefy wpływają negatywnie na gospodarki krajowe.
Narażają poszczególne państwa nie tylko na straty samego kapitału, ale także na zmniejszone wpływy
do budżetu pochodzące z podatków pośrednich i bezpośrednich. W niektórych przypadkach kwoty są
na tyle duże, że znacznie spowalniają rozwój całej gospodarki danego państwa z powodu
przekierowania środków pieniężnych z inwestycji na zapełnianie deficytu budżetowego. W chwili
obecnej państwa na całym świecie skupiają się na zmniejszaniu skali tego zjawiska i wprowadzeniu
regulacji prawnych, które pomogłyby je zwalczać.
Streszczenie
W ciągu ostatnich dwóch lat w wielu krajach światowych wzrosła popularność
zarobkowania w szarej strefie. Było to i nadal jest powodowane przez wielki kryzys
gospodarczy i nie tylko. Niemniej jednak obserwuje się, iż w ciągu ostatnich dwóch lat w
wielu krajach wzrosła popularność zarobkowania w szarej strefie.
Raje podatkowe wywierają dwojaki wpływ na gospodarki krajowe. Biorąc pod uwagę
same oazy podatkowe, to z pewnością napływ obcego kapitału wpływa niezwykle pozytywnie
na ich rozwój. Wprawdzie ponoszą one koszty dostosowanie swojego systemu podatkowego
do wymagań inwestorów, jednak bardzo szybko im się to zwraca. Analizując drugi aspekt,
zasilenie kapitałem rajów sprawia, że kraje rodzime ubożeją . Każdorazowo odpływ pieniędzy
z państwa działa na jego niekorzyść, więc trudno jednoznacznie określić, że jest to o
stymulowanie gospodarki. Artykuł jest próbą oceny zjawiska rajów podatkowych w tym
szarej strefy. Definiuje oba te zagadnienia analizując czynniki determinujące przepływy
kapitału. Analiza w.w. czynników daje odpowiedź : na ile zjawiska rajów podatkowych i
szarej strefy wpływają negatywnie na gospodarki krajowe?. Bowiem w chwili obecnej
państwa na całym świecie skupiają się na zmniejszaniu skali tego globalnego zjawiska.
Summary
Tax havens have a twofold impact on national economies. Given the same tax haven, then surely the
influx of foreign capital, a very positive influence on their development. Although they bear the cost
of its tax system to adapt to the requirements of investors, but very quickly they do it returns.
he article is an attempt to assess the phenomenon of tax havens in the black economy. Defines these
two issues by analyzing the factors driving capital flows. Analysis w.w. factors gives the answer: to
what extent the phenomenon of tax havens and the informal economy negatively impact the national
economy?. Indeed, at the moment countries around the world are focused on reducing the scale of this
globa henomenon.
Bibliografia:
Badanie strat budżetu państwa wynikających z istnienia szarej strefy w turystyce- synteza., praca zbiorowa pod
kierunkiem dr T. Smuga, Instytut Koniunktur i Cen Handlu Zagranicznego, Warszawa 2006, (20.02.2009).
.Cieślak, A. Fandrejewska, Kryzysowa ucieczka w szarą strefę gospodarki, „Rzeczpospolita” z dnia 7 09.2009,
Cieślak, A. Fandrejewska, Więcej pracy na czarno, „Rzeczpospolita” z dnia 7 09.2009,
Metodologia badań szarej strefy na rynku usług turystycznych, praca zbiorowa pod kierunkiem dr T. Smuga,
Instytut Koniunktur i Cen Handlu Zagranicznego, Warszawa 2005,
Czuryło, W szarej strefie pracuje co dziesiąty Polak,
ttp://praca.money.pl/wiadomosci/artykul/w;szarej;strefie;pracuje;co;dziesiaty;polak,253,0,260093.html
(16.01.2009)
G. Gołebiowski, Zjawisko szarej strefy z uwzględnieniem gospodarki polskiej, [w:] Współczesna Ekonomia, nr
1/2007, kwartalnik WSFiZ w Warszawie, s. 1, http://golebiowski.stansat.pl/publikacje_g/szara.pdf (29.10.2008).
Undeclared Work in the European Union. Fieldwork: May – June 2007.
Publication: October 2007, s. 3, http://ec.europa.eu/public_opinion/archives/ebs/ebs_284_en.pdf (29.10.2008)
Kamińska- Blichowska, T., transferowe oraz spółki offshore jako narzędzia unikania opodatkowania
w korporacjach transnarodowych, Zeszyty naukowe Wyższej Szkoły Ekonomicznej w Bochni, nr 1, 2003,
http://www.wse.bochnia.pl/zn/1-1.pdf (09.10.2008)
Sojak S., transferowe. Teoria i praktyka, wyd. PWN, Warszawa 2001,
http://prawo.money.pl/aktualnosci/wiadomosci/artykul/raje;podatkowe;kusza;przedsiebiorcow, (12.04.2009)
http://www.policja.pl/portal/pol/342/6363/
http://www.skarbiec.biz/konkurencja.htm (12.04.2009)
http://www.eu4journalists.eu/index.php/dossiers/polish/C44/46/ (26.03.2009)