Annual Reports of Education, Health and Sport

Transkrypt

Radomska Szkoła Wyższa w Radomiu
Radom University in Radom
Annual Reports
of Education, Health and Sport
9781329876279
Edited by
Iwona Czerwińska Pawluk
Hanna Żukowska
Wiesława Pilewska
Mariusz Klimczyk
Adam Szulc
Walery Zukow
http://ojs.ukw.edu.pl/index.php/johs/index
http://journal.rsw.edu.pl
https://pbn.nauka.gov.pl/search?search&searchCategory=WORK&filter.inJournal=49068
http://elibrary.ru/contents.asp?titleid=37467
Open Access
Radom 2013
Radomska Szkoła Wyższa w Radomiu
Radom University in Radom
Annual Reports
of Education, Health and Sport
9781329876279
Edited by
Iwona Czerwińska Pawluk
Hanna Żukowska
Wiesława Pilewska
Mariusz Klimczyk
Adam Szulc
Walery Zukow
http://ojs.ukw.edu.pl/index.php/johs/index
http://journal.rsw.edu.pl
http://elibrary.ru/contents.asp?titleid=37467
Open Access
Radom 2013
1
Scientific Council
p ro f. z w d r h ab . g eo . Z . B a b iń sk i (P o la n d ), p ro f. z w d r hab . m e d . T. C h u m a c h e n k o (U k ra in e), prof. zw. d r hab. te ch n . R . C ic h o n (P o la n d ), prof. zw. d r h a b m e d . N . D ra g o m ire tsk a y a (U k ra in e),
pro f. zw. d r h ab . m ed . V E z h o v (U k ra in e ), pro f. zw. d r h a b . geo. J. F a lk o w sk i (P o la n d ), prof. z w d r hab. m e d . A. G o zh e n k o (U k ra in e), prof. z w d r hab. geo. M . G ro d z y n sk y i (U k ra in e),
p ro f. zw. d r h ab . I. G ry g u s (U k ra in e), p ro f. zw. d r h a b m e d . A . G u d y m a (U k ra in e), prof. zw. d r hab. m e d . S. G u ly a r (U k ra in e), prof. z w d r hab. m ed. W. H a g n e r (P o la n d ),
pro f. z w d r h ab . m e d . I. K a rw a t (P o la n d ), pro f. zw. d r hab . m ed. M . K y ry liu k (U k ra in e), prof. zw. d r hab. m e d . Y L im a n sk y (U k ra in e), prof. z w d r hab. geo. A. M e ln ik (U k ra in e ), prof. z w dr hab. m e d . V M iz in (U kraine),
pro f. zw. d r hab . m e d . B. N a sib u llin (U k ra in e), prof. zw . d r hab. geo. O. O b o d o v sk y i (U k ra in e), prof. zw. d r hab. m e d . I. S a m o s iu k (U k ra in e),
pro f. zw. d r hab . m e d . L. S h a fra n (U k ra in e), prof. z w dr hab. m e d . I. S h m ak o v a (U k ra in e), prof. z w dr hab. m e d .A . S v irsk iy (U k ra in e),
prof. zw. d r hab . O. S o k o lo v (U k ra in e ), prof. zw. dr h a b . m e d . V S te b liu k (U k ra in e), prof. zw. dr hab. S. Y erm akov, (U k ra in e),
pro f. d r hab . m e d . A . A v ra m e n k o , doc. P aed D r. E le n a B e n d ik o v a , P h D . (S lo v a k ia ), p ro f. d r hab. K. B u ś k o (P o la n d ), d r hab. m e d . E. G o zh e n k o (U k ra in e), prof. d r h a b . H . K n a p ik (P o la n d ), dr hab. R M u sz k ie ta (P o la n d ),
pro f. d r hab . m e d . W.M y śliń sk i (P o la n d ), p ro f. d r h a b . M . N a p ie ra ła (P o la n d ), prof. d r hab. M . P a s tu s z k o (P o la n d ), prof. d r hab. K . P ru sik (P o la n d ), prof. d r hab. M . Z a s a d a (P o la n d ),
d r m e d . L. B u tsk a ia (U k ra in e), d r I. M . B a ty k (P o la n d ), d r M . C ieślick a (P o la n d ), d r m e d . M . C h a rz y n sk a -G u la (P o la n d ), doc. dr n. m e d . V. C h e rn o (U k ra in e), dr m ed. K . C y w in sk i (P oland),
d r m e d . I. C z e rw in sk a P a w lu k (P o la n d ), d r b io l. S. D o lo m a to v (U k ra in e ), d r m ed. M . D zierza n o w s k i (P o la n d ), d r m e d . M . H ag n e r-D e re n g o w sk a (P o la n d ), dr m e d . B. Ję d rz e je w sk a (P o la n d ),
d r m e d . U. K az m ie rc z a k (P o la n d ), d r m ed . K K ic z u k (P o la n d ), d r Z. K w a śn ik (P o la n d ), d r m e d . T. M a d ej (P o la n d ), dr m e d . E. M ik o la je w sk a (P o la n d ), d r D . M ik o la je w sk i (P o la n d ),
d r m e d . B. M u sz y n sk a (P o la n d ), d r m e d . A. N a la z e k (P o la n d ), d r m e d . N . N o v ik o v (U k ra in e), dr m e d . K . N o w a c k a (P o la n d ), dr m e d . G. P o la k (P o la n d ), d r m e d . P. P ro k o p c z y k (P o la n d ),
d r m ed. A . R a d z im in sk a (P o la n d ), d r m e d . L . S ie rp in sk a (P o la n d ), dr D a v e s S in ch (R e p u b lic o f In d ia ), doc. d r A. S k a liy (U k ra in e ), d r T. S k a liy (U k ra in e),
d r B . S tan k ie w icz (P o la n d ), d r m e d . E. T re la (P o la n d )
Editorial Board
S tefan A d a m c a k (S lo v a k ia ), P a v o l B a rtik (S lo v a k ia ), E le n a B e n d Ak o v a (C z ec h R e p u b lic ), J a n u sz B ie lsk i (P o la n d ), K rz y s z to f B u śk o (P o la n d ), M iro sła w a C ieślick a (P o la n d ), Je rz y E k ste ro w ic z (P o la n d ), W ło d z im ie rz E rd m a n n (P o la n d ),
T o m a sz F ro ło w ic z (P o la n d ), A ttila G ila n y i (H u n g a ry ), I g c r G ry g u s (U k ra in e), H a lin a G u ła -K u b isz ew sk a (P o la n d ), P a w e ł Izd e b sk i (P o la n d ), S ergii Ie rm a k o v (U k ra in e), T e ty a n a Ierm a k o v a (U k ra in e), Ja n a Ju rik o v a (C z ec h R e p u b lic ),
V la stim ila K a rask o v a (C z ec h R e p u b lic ), Ja ce k K la w e (P o la n d ), M a riu sz K lim c zy k (P o la n d ), A lic ja K o ste n c k a (P o la n d ), F ra n tise k L a n g e r (C z ec h R e p u b lic ), E lig iu sz M a d e js k i (P o la n d ), Jiri M ic h a l (S lo v a k ia ), L u d m ila M ik lan k o v a
(C z e c h R e p u b lic ), E m ila M ik o ła je w sk a (P o la n d ), V ik to r M ish c h e n k o (U k ra in e), S ta n is ła w M o c e k (P o la n d ), M iro sła w M ro z k o w ia k (P o la n d ), R a d o sła w M u sz k ie ta (P o la n d ), A n n a N a la z e k (P o la n d ), M a re k N a p ie r a ła (P o la n d ),
Je rz y N o w o c ie ń (P o la n d ), P io tr O le śn iew ic z (P o la n d ), W ła d y sła w P a ń c z y k (P o la n d ), W iesław a P ile w sk a (P o la n d ), M iro sla v a P rid a lo v a (C z e c h R e p u b lic ), K rz y s z to f P r u s ik (P o la n d ), K rz y s z to f S a s-N o w o siels k i (P o la n d ), A le k sa n d r S kaliy
(U k ra in e), T ety an a S k aliy (U k ra in e ), E w a S o k o ło w sk a (P o la n d ), B łaż ej S tan k ie w icz (P o la n d ), R o b e r t S tęp n ia k (P o la n d ), A le k sa n d e r S tu ła (P o la n d ), N a o k i S u z u k i (Jap a n ), M iro sła w a S z a rk -E c k a rd t (P o la n d ), M a cie j Ś w ią tk o w sk i (P o la n d ),
H ry c h o riy T e re sc h u k (U k ra in e), H ry h o riy V asjan o v ic z (U k ra in e), M a riu sz Z a s a d a (P o la n d ), T e ty a n a Z a v h o ro d n y a (U k ra in e ), W ale ry Ż u k o w (P o la n d ), H a n n a Ż u k o w sk a (P o la n d )
Advisory Board
Z y g m u n t B a b iń sk i (P o la n d ), Y ir iy B risk in (U k ra in e), L a s z ló C se rn o ch (H u n g a ry ), K az im ie rz D e n e k (P o la n d ), M iro sla v D u tc h a k (U k ra in e), K a ro l G o rn e r (S lo v a k ia ), K az im ie rz K o c h a n o w ic z (P o la n d ), Je rz y K o sie w ic z (P o la n d ),
S ta n is ła w K o w a lik (P o la n d ), T ad e u sz M a sz c z a k (P o la n d ), M ik o laj N o s k o (U k ra in e ), Je rz y P o ś p ie c h (P o la n d ), E u g e n iu sz P ry stu p a (U k ra in e), R o b e rt S z e k lick i (P o la n d ), Jitk a U lric h o v a (C z e c h R e public).
Reviewers:
pro f. zw. d r h ab . g eo . Z . B a b iń sk i (P o la n d ), doc. P aed D r. E le n a B e n d ik o v a , P h D . (S lo v a k ia ), prof. zw. d r hab. m e d . T. C h u m a c h e n k o (U k ra in e), prof. zw. d r h a b . te ch n . R C ich o n (P o la n d ),
p ro f. zw. d r hab . m e d . N . D ra g o m ire tsk a y a (U k ra in e), pro f. zw. d r h ab . m e d . V E z h o v (U k ra in e), prof. zw. dr h a b . geo. J. F a lk o w sk i (P o la n d ), prof. z w dr hab. m e d . A. G o zh e n k o (U k ra in e), prof. z w dr hab. geo. M . G ro d z y n sk y i (U kraine),
pro f. zw. I. G ry g u s (U k ra in e), p ro f. z w A . G u d y m a (U k ra in e), pro f. z w d r hab . m e d . S. G u ly a r (U k ra in e), prof. z w d r hab. m e d . W. H a g n e r (P o la n d ), prof. zw. d r h a b . m e d . I. K a rw a t (P o la n d ), prof. z w dr hab. m e d . M . K y ry liu k (U k ra in e),
p ro f. zw. d r hab . m ed. Y L im a n sk y (U k ra in e), pro f. z w d r hab. g eo . A . M e ln ik (U k ra in e), prof. z w d r hab. m e d . V M iz in (U k ra in e), prof. z w d r hab. m e d . B. N a sib u llin (U k ra in e),
pro f. zw. d r h ab . g eo . O. O b o d o v sk y i (U k ra in e), p ro f. zw. d r h ab . m e d . I. S a m o siu k (U k ra in e), prof. z w dr hab. m e d . L. S h a fra n (U k ra in e), prof. zw. d r hab. m e d . I. S h m ak o v a (U k ra in e),
pro f. zw. d r hab . O. S o k o lo v (U k ra in e ), prof. zw. dr h a b . m e d . V S te b liu k (U k ra in e), prof. zw. dr hab. S. Y erm akov, (U k ra in e),
p ro f. d r hab . m e d . A. A v ra m e n k o , p ro f. d r hab . K . B u śk o (P o la n d ), d r hab. m e d . E. G o zh e n k o (U k ra in e), prof. d r hab. H K n a p ik (P o la n d ), prof. zw. d r h a b . geo. A. M e ln ik (U k ra in e),
p ro f. d r h ab . R . M u sz k ie ta (P o la n d ), pro f. d r h ab . m e d . W. M y śliń sk i (P o la n d ), prof. d r hab. M . N a p ie r a ła (P o la n d ), prof. dr hab. M . P a stu sz k o (P o la n d ), prof. d r hab . K . P ru sik (P oland),
pro f. d r h a b . M . Z a s a d a (P o la n d ), prof. dr h ab. m e d . W. Z u k o w (P o la n d ),
d r I. M . B a ty k (P o la n d ), d r m e d . L . B u tsk a ia (U k ra in e), doc. d r n. m e d . V C h e rn o (U k ra in e), dr M . C ieślick a (P o la n d ), d r m e d . I. C z e rw in sk a P a w lu k (P o la n d ), dr b iol. S. D o lo m a to v (U k ra in e),
d r m e d . N . N o v ik o v (U k ra in e ), doc. d r A. S k aliy (U k ra in e ), dr T. S k a liy (U k ra in e), d r B. S tan k ie w icz (P o la n d ), d r m e d . E. T re la (P o la n d )
Editors-in-Chief
Anatoliy Gozhenko
Walery Zukow
Co-editors
Radosław Muszkieta
Marek Napierała
AssociateE ditors
Iwona Czerwinska Pawluk
Mariusz Klimczyk
Mirosława Cieślicka
Adam Szulc
S ec ret a ry
Bartłomiej Niespodziński
© The Author(s) 2012-2013.
This articles is published w ith O pen Access at Annual Reports o f Education, Health and Sport o f Radomska Szkoła Wyższa w Radomiu, Poska, Radom University in Radom, Poland
Open Access This articles is distributed under the term s o f the Creative Commons Attribution N oncommercial License w hich permits any noncommercial use, distribution, and reproduction in any medium, provided the
original author(s) and source are credited.
Attribution — You m ust attribute the work in the m anner specified b y the author or licensor (but not in any way that suggests that they endorse you or your use o f the work). Noncommercial — You m ay not use this w ork for
commercial purposes. Share Alike — I f you alter, transform, or build upon this work, you m ay distribute the resulting work only under the same or similar license to this one.
Declaration on the original version. Because o f the parallel version o f the m agazine publishing traditional (paper) and o f electronic (online), Editors indicates that the m ain version o f the m agazine is to issue a "paper"
Zawartość tegoż czasopisma jest objęta licencją Creative Commons U znanie autorstwa-Użycie niekomercyjne-Na tych samych warunkach 3.0
Pu b lish in g H ouse: R ad om sk a S zk oła W y ższ a w R ad om iu , R ad om U n iversity in R ad om Str. Z u b rzyck iego 2 2 6-600 R ad om Tel.: + 4 8 48 383 66 05 m ed.@ rsw .ed u.p l
P rin tin g H ouse: R ad om sk a S zk oła W yższa w R ad om iu , R ad om U n iversity in R ad om Str. Z u b rzyck iego 2 2 6 -6 0 0 R ad om Tel.: + 4 8 48 383 66 05 m ed.@ rsw .ed u.p l
ISBN 9781329876279
Liczba znaków: 420 000 (ze streszczeniami i okładką). Liczba grafik: 40 x 1 000 znaków (ryczałt) = 40 000 znaków.
Razem: Liczba znaków: 460 000 (ze streszczeniami, okładką i grafikami) = 11,5 arkuszy wydawniczych.
Number of characters: 420 000 (with abstracts). Number of images: 40 x 1000 characters (lump sum) = 40 000 characters.
Total: Number of characters: 460 000 (with abstracts, summaries and graphics) = 11,5 sheet publications.
DOI http://dx.doi.org/10.5281/zenodo.45641
2
Content:
Introduction................................................................................................................................................ 5
Batyk Iwona M. Zwyczaje żywieniowe wśród młodzieży = Eating habits among young people. [in] Czerwińska Pawluk Iwona Ed., Żukowska
Hanna Ed., Pilewska Wiesława Ed., Klimczyk Mariusz Ed., Szulc Adam Ed., Zukow Walery Ed. Annual Reports of Education, Health and
Sport 9781329876279. RSW. Radom. 2013. 7-13. ISBN 9781329876279. 188 p. © The Author(s) 2013. This articles is published with Open
Access at Annual Reports of Education, Health and Sport. RSW. Radom. Poland.
Żurek Małgorzata, Trela Ewa, Nalazek Anna, Zukow Walery A lifestyle, but pain syndromes in the lumbosacral stretch of the spine = Styl
życia, a zespoły bólowe w odcinku lumbar -krzyżowym kręgosłupa. [in] Czerwińska Pawluk Iwona Ed., Żukowska Hanna Ed., Pilewska
Wiesława Ed., Klimczyk Mariusz Ed., Szulc Adam Ed., Zukow Walery Ed. Annual Reports of Education, Health and Sport 9781329876279.
RSW. Radom. 2013. 14-51. ISBN 9781329876279. 188 p. © The Author(s) 2013. This articles is published with Open Access at Annual Reports
of Education, Health and Sport. RSW. Radom. Poland.
Gozhenko EA, Usenko EA, Povetkina TN, Zukow W. Эффективность применения лечебной дозированной «Нордической ходьбы» у
пациентов с ишемической болезнью сердца ассоциированной с артериальной гипертензией = The effectiveness of therapeutic use
"Nordic walking" in patients with coronary heart disease associated with hypertension. [in] Czerwińska Pawluk Iwona Ed., Żukowska
Jaroszewska-Brudnicka Renata, Brudnicki Robert. Fundusze Unijne dla turystyki, turystyka dla miasta. Przykład Torunia = EU funds for
tourism, tourism for the city. Toruń - a case study. [in] Czerwińska Pawluk Iwona Ed., Żukowska Hanna Ed., Pilewska Wiesława Ed.,
Klimczyk Mariusz Ed., Szulc Adam Ed., Zukow Walery Ed. Annual Reports of Education, Health and Sport 9781329876279. RSW. Radom.
2013. 75-86. ISBN 9781329876279. 188 p. © The Author(s) 2013. This articles is published with Open Access at Annual Reports of Education,
Health and Sport. RSW. Radom. Poland.
Karwat Irena Dorota, Jędrych Marian, Skawiński Dariusz, Piecewicz-Szczęsna Halina, Sobieszczański Jarosław, Zukow Walery, Fronczek
Michał, Borzęcki Paweł. Zdrowie i niepełnosprawność - problemy w definiowaniu. Cz. 1. Cechy wykorzystywane w ocenie stanu zdrowia =
Health and disability - problems with defining. Part 1. Characteristics used in evaluation of the state of health. [in] Czerwińska Pawluk
Iwona Ed., Żukowska Hanna Ed., Pilewska Wiesława Ed., Klimczyk Mariusz Ed., Szulc Adam Ed., Zukow Walery Ed. Annual Reports of
Education, Health and Sport 9781329876279. RSW. Radom. 2013. 87-100. ISBN 9781329876279. 188 p. © The Author(s) 2013. This articles is
published with Open Access at Annual Reports of Education, Health and Sport. RSW. Radom. Poland.
Popik G S, Danilchuk G A, Gorsha O V. Complex treatment of frequently ill children with mitral valve prolapse = Комплексное лечение
часто болеющих детей с пролапсом митрального клапана. [in] Czerwińska Pawluk Iwona Ed., Żukowska Hanna Ed., Pilewska Wiesława
Ed., Klimczyk Mariusz Ed., Szulc Adam Ed., Zukow Walery Ed. Annual Reports of Education, Health and Sport 9781329876279. RSW.
Radom. 2013. 101-119. ISBN 9781329876279. 188 p. © The Author(s) 2013. This articles is published with Open Access at Annual Reports of
Education, Health and Sport. RSW. Radom. Poland.
Khomenko I.M., Kuznetsov V.I. State of radionuclide contamination of food of the most radioactively contaminated due to Chernobyl
Catastrophe territories of Ukraine: 25 years of observations. [in] Czerwińska Pawluk Iwona Ed., Żukowska Hanna Ed., Pilewska Wiesława
Podolsky A. Features of psycho - emotional sphere of patients with stress - associated arterial hypertension. [in] Czerwińska Pawluk Iwona
Ed., Żukowska Hanna Ed., Pilewska Wiesława Ed., Klimczyk Mariusz Ed., Szulc Adam Ed., Zukow Walery Ed. Annual Reports of
Education, Health and Sport 9781329876279. RSW. Radom. 2013. 131-136. ISBN 9781329876279. 188 p. © The Author(s) 2013. This articles
is published with Open Access at Annual Reports of Education, Health and Sport. RSW. Radom. Poland.
Dragomiretskaya NV, Zabolotnaya IB, Izha AN, Shevchenko NA, Kalinichenko NV. Результаты работы и перспективы дальнейшего
развития системы ранней курортной реабилитации и восстановительного лечения больных гастроэнтерологического профиля в
Украине (собственные исследования) = Results and prospects of further development of early rehabilitation and recovery treatment health
patients with gastroenterological profile in Ukraine (native studies). [in] Czerwińska Pawluk Iwona Ed., Żukowska Hanna Ed., Pilewska
RSW. Radom. 2013. 137-150. ISBN 9781329876279. 188 p. © The Author(s) 2013. This articles is published with Open Access at Annual
Reports of Education, Health and Sport. RSW. Radom. Poland.
3
Dolgova EV, Kurushin DS, Fayzrahmanov RA, Gozhenko AI, Prokhorov VA, Zukow W. Об использовании нейросетевых моделей
оценки действий обучаемого на тренажерных комплексах сложных систем = About use of neural network models to evaluate the
trainee's actions on training complexes complex systems. [in] Czerwińska Pawluk Iwona Ed., Żukowska Hanna Ed., Pilewska Wiesława Ed.,
Klimczyk Mariusz Ed., Szulc Adam Ed., Zukow Walery Ed. Annual Reports of Education, Health and Sport 9781329876279. RSW. Radom.
2013. 151-159. ISBN 9781329876279. 188 p. © The Author(s) 2013. This articles is published with Open Access at Annual Reports of
Sokolov O., Radyvonenko O., Korchak T., Gololobova O. Epidemics prediction with the use of neuro-fuzzy methods for time series
processing under uncertainty conditions. [in] Czerwińska Pawluk Iwona Ed., Żukowska Hanna Ed., Pilewska Wiesława Ed., Klimczyk
Mariusz Ed., Szulc Adam Ed., Zukow Walery Ed. Annual Reports of Education, Health and Sport 9781329876279. RSW. Radom. 2013. 160
166. ISBN 9781329876279. 188 p. © The Author(s) 2013. This articles is published with Open Access at Annual Reports of Education, Health
and Sport. RSW. Radom. Poland.
Chomicz Roman, Batyk Iwona. Pomiar wielkości ruchu w turystyce żeglarskiej na szlaku wielkich jezior mazurskich - stan na 2012 r. =
Measurement of the volume of traffic in the sailing on the great lakes tourism - a condition for 2012. [in] Czerwińska Pawluk Iwona Ed.,
Żukowska Hanna Ed., Pilewska Wiesława Ed., Klimczyk Mariusz Ed., Szulc Adam Ed., Zukow Walery Ed. Annual Reports of Education,
Health and Sport 9781329876279. RSW. Radom. 2013. 167-175. ISBN 9781329876279. 188 p. © The Author(s) 2013. This articles is published
with Open Access at Annual Reports of Education, Health and Sport. RSW. Radom. Poland.
Gozhenko AI, Likhoded AN, Shukhtin VV, Bogdanova AV, Zukow W. Leukocytes in urine from patients with pyelonephritis. Лейкоциты
мочи у больных пиелонефритом. [in] Czerwińska Pawluk Iwona Ed., Żukowska Hanna Ed., Pilewska Wiesława Ed., Klimczyk Mariusz
Ed., Szulc Adam Ed., Zukow Walery Ed. Annual Reports of Education, Health and Sport 9781329876279. RSW. Radom. 2013. 176-184. ISBN
9781329876279. 188 p. © The Author(s) 2013. This articles is published with Open Access at Annual Reports of Education, Health and Sport.
RSW. Radom. Poland.
4
Introduction
We hope that a varied program of the Annual Reports of Education, Health and Sport
will answer your expectations. We believe that the Annual Reports of Education, Health and
Sport will contribute to raising the knowledge, skills and abilities of doctors, therapists,
physiotherapists, nurses, psychologists, biologists, researchers, practitioners and health workers
interested in rehabilitation, physiotherapy, tourism and recreation.
Annual Reports of Education, Health and Sport, corresponding to the modern challenges
of global health specialists collect articles from those areas of the leading centers of renowned
foreign and domestic. Many of them present state of art in their field. This will be particularly
valuable for young doctors in the specialization, and students.
Welcome to familiarize yourself with this issue all relevant hazards and health, life and
safety at work in tourism, recreation, rehabilitation, physiotherapy, nursing organization to work
safely and missions in these conditions, the influence of environmental conditions on public health.
Authors from abroad and the country will present an overview o f contemporary challenges
and solutions in these areas. The issue concerns the text of the wider work for human health,
tourism, recreation, physiotherapy, nursing, wellness and rehabilitation, including the economics of
health care.
5
© The Author(s) 2013.
This articles is published with Open Access at Annual Reports of Education, Health and Sport. RSW. Radom. Poland
Open Access This articles is distributed under the terms of the Creative Commons Attribution Noncommercial License which permits any
noncommercial use, distribution, and reproduction in any medium, provided the original author(s) and source are credited.
Attribution — You must attribute the work in the manner specified by the author or licensor (but not in any way that suggests that they
endorse you or your use of the work). Noncommercial — You may not use this work for commercial purposes. Share Alike — If you alter,
transform, or build upon this work, you may distribute the resulting work only under the same or similar license to this one.
6
Batyk Iwona M. Zwyczaje żywieniowe wśród młodzieży = Eating habits among young people. [in] Czerwińska Pawluk Iwona Ed.,
Żukowska Hanna Ed., Pilewska Wiesława Ed., Klimczyk Mariusz Ed., Szulc Adam Ed., Zukow Walery Ed. Annual Reports of
Education, Health and Sport 9781329876279. RSW. Radom. 2013. 7-13. ISBN 9781329876279. 188 p. © The Author(s) 2013. This
articles is published with Open Access at Annual Reports of Education, Health and Sport. RSW. Radom. Poland.
Original Text published © The Author (s) 2012. Batyk Iwona M. Zwyczaje żywieniowe wśród młodzieży = Eating habits among
young people. Journal of Health Sciences. 2012;2(5):7-13. ISSN 1429-9623 / 2300-665X. Open Access Open Journal Systems of
Radom University in Radom, Poland ISSN 1429-9623 / 2300-665X. 2012.
ZWYCZAJE ŻYWIENIOWE WŚRÓD MŁODZIEŻY
Eating habits among young people
Iwona M. Batyk
Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie, Polska
© The Author(s) 2012;
This article is published with open access at Licensee Open Journal Systems of Radom University in Radom, Poland
Słowa kluczowe: preferencje żywieniowe, zwyczaje żywieniowe, nieprawidłowe żywienie.
Key words: food preferences, eating habits, improper nutrition.
Streszczenie
W opracowaniu podjęto próbę poznania zwyczajów żywieniowych wśród młodzieży polskiej.
Przeprowadzono badania ankietowe wśród 80 losowo wybranych osób, reprezentujących różne przedziały
wiekowe: od 13 do ponad 18 lat oraz uczęszczające do różnego rodzaju szkół. W badaniach ankietowych
wykorzystano metodę sondażu diagnostycznego, zrealizowanego techniką wywiadu bezpośredniego.
Uzyskane wyniki wskazują na niepokojące zjawiska, takie jak: konsumpcja przez młodzież jedynie
jednego posiłku dziennie, brak czasu lub zaniedbania rodziców i opiekunów prowadzące do nie spożywania
śniadania i obiadu oraz duże zainteresowanie młodzieży żywnością typu fast food.
Abstract
This paper presents the results of research to investigate the eating habits among the young people.
Conducted surveys of 80 randomly selected people from different age ranges from 13 to over 18 years old and
attending to different types of schools. The survey method was used diagnostic survey, executed a direct
interview technique.
The results indicate a worrying phenomenon, such as the consumption by young people only one meal a
day, lack of time or a neglect of parents and carers, which lead to not eating breakfast and lunch and big interest
fast foods among youth.
Wstęp
Najważniejszymi czynnikami środowiskowymi kształtującymi stan zdrowia człowieka
jest żywność i prawidłowe żywienie. Racjonalne żywienie powinno uwzględniać
uwarunkowania genetyczne, społeczne i kulturowe. Powinno również zaspokajać potrzeby
biologiczne, psychiczne i społeczne człowieka oraz umożliwiać osiągniecie pełnego rozwoju
fizycznego i psychicznego. Określeniu ilości energii i niezbędnych składników odżywczych,
które powinny otrzymywać poszczególne grupy ludności w przeliczeniu na jedna osobę, w
całodziennym pożywieniu, służą normy żywieniowe. Innym ze sposobów zastosowania norm
jest ocena prawidłowości żywienia. Ocena ta sprowadza się do obliczenia na podstawie
informacji o spożyciu produktów energii i składników odżywczych średniego spożycia.
W racjonalnym żywieniu istotne są również zalecenia żywieniowe stanowiące
pewnego rodzaju wskazania, które proponują zmiany w spożyciu produktów żywnościowych
7
zawartych w nich składników odżywczych. Zmiany te są szczególnie uzasadnione ochroną
zdrowia, poprawą stanu odżywiania oraz względami profilaktycznymi.
Prawidłowe odżywianie się młodzieży ma dwa cele, pierwszy powinien warunkować
prawidłowy przebieg procesów rozwojowych natomiast drugi polega na zapobieganiu chorób
cywilizacyjnych takich jak miażdżyca, nadciśnienie czy osteoporoza (Wojnarowska 2008).
Możemy wyróżnić kilka zasad planowania prawidłowego odżywiania się (Januszewicz,
Socha, Mazur 2009):
- młodzież w wieku szkolnym powinna spożywać 4 posiłki dziennie z równomiernymi
przerwami między nimi,
- dostarczenie w odpowiednich ilościach wszystkich składników odżywczych z 5
podstawowych grup zamieszczonych w piramidzie prawidłowego żywienia,
- ograniczenie w codziennym jadłospisie spożycia tłuszczu z równoczesnym zmniejszeniem
spożycia nasyconych kwasów tłuszczowych, cholesterolu, ciastek, chipsów, pizzy, słodyczy i
innych wysokotłuszczowych produktów,
- w codziennym jadłospisie powinno się wziąć produkty do spożywania między posiłkami
tzw. „podjadania”, powinny to być głównie owoce, warzywa, soki, serki, napoje mleczne,
płatki śniadaniowe, orzechy (bez soli), sałatki warzywne,
- picie płynów przed posiłkiem albo 2 godziny po posiłku,
- młodzież powinna zwiększyć spożycie mleka i przetworów mlecznych, warzyw i owoców.
Odżywianie się młodzieży powinno zawierać odpowiednią ilość składników
odżywczych, które dostarczają energię do stałej odnowy oraz wzrostu wszystkich tkanek.
Szacunkowe dobowe zapotrzebowanie kaloryczne dla młodzieży w wieku szkolnym oraz
zalecane porcje podstawowych produktów spożywczych (Januszewicz, Socha, Mazur 2009):
- niezbędne kalorie: 2200 kcal chłopcy, 1800 kcal dziewczęta. Jest to zapotrzebowania dla
młodzieży, która prowadzi siedzący tryb życia. Przy zwiększonej aktywności fizycznej podaż
kalorii powinno się zwiększyć od 0-200 kcal/24h przy umiarkowanym intensywnym wysiłku,
natomiast przy dużej intensywności wysiłku powinno się zwiększyć o 200-400 kcal/24h.
- tłuszcze (%całkowitej podaży kcal) - 25-35%,
- mleko/produkty mleczne - 3 filiżanki,
- chude mięso/rośliny strączkowe - 170g - chłopcy, 142g - dziewczęta,
- owoce - 2 filiżanki - chłopcy, 1,5 filiżanki - dziewczęta,
- warzywa - 3 filiżanki - chłopcy; 2,5 filiżanki - dziewczęta,
- produkty zbożowe - 198g - chłopcy; 170g - dziewczęta.
W związku z prowadzeniem intensywnego trybu życia przed południem,
najważniejszym posiłkiem dla młodzieży powinno być śniadanie, które powinno pokrywać
25-35% codziennego zapotrzebowania na energię i składniki odżywcze. Kolejnym posiłkiem
w ciągu dnia jest drugie śniadanie najczęściej spożywane przez młodzież na przerwach
między lekcjami. Zazwyczaj jest ono mniej obfite i dostarcza 5-10% przewidzianej na cały
dzień energii i składników odżywczych. Obiad powinien dostarczać 35-40% dziennego
zapotrzebowania na energię i składniki odżywcze. Dla młodzieży ważny jest jego ilościowy i
jakościowy charakter, a więc m.in. liczba dań, pora jego spożywania, skład produktów a także
miejsce jego spożywania. Zaleca się aby kolacja nie była obfita ani ciężkostrawna. Powinna
ona zawierać 15-30% spożywanej energii i składników spożywczych.
Bardzo istotne w planowaniu posiłków są preferencję młodzieży, ponieważ mają oni
utrwalone pewne nawyki żywieniowe. Należy uwzględniać nie tylko ich wartość odżywczą,
ale również cechy organoleptyczne: smak, zapach, kolorystykę i konsystencj ę.
Nieprawidłowe żywienie może być zarówno przyczyną zagrożeń rozwojowych jak i
skutkiem nieprawidłowego rozwoju młodzieży w innych sferach życia, a szczególnie w
emocjonalnej i społecznej. W okresie szkolnym młodzież popełnia wiele błędów
żywieniowych, które wcześniej popełniane były w dzieciństwie. Do problemów można
8
zaliczyć małe spożycie produktów mlecznych, warzyw i owoców, produktów zbożowych,
nasion i roślin strączkowych, a zbyt za duże spożycie tłuszczów m.in. żywności typu fast
food, cukru i słodyczy oraz mięsa i jego przetworów (Wądołowska 2010).
Do nieprawidłowości żywieniowych młodzieży możemy zaliczyć nieodpowiednią
strukturę spożycia żywienia co jest skutkiem niedoboru witamin, m.in.: B6, C, PP, B2 i
składników mineralnych, takich jak: żelazo, cynk, miedź, wapń, magnez. Często młodzież w
wieku szkolnym ulega wpływom reklam i mody żywieniowej, a także środowisku, które je
otacza. Zaczyna się koncentracja na swoim ciele i jego wyglądzie, najbardziej silny wpływ
ma to na dziewczęta, które zaczynają uważać, że są za grube co za tym idzie ograniczenie
odżywiania się, unikanie śniadań, obiadów, stosowanie różnorodnych diet.
U chłopców możemy zauważyć większe spożywanie żywności co jest uzasadnione ich
większym zapotrzebowaniem w wieku młodzieńczym. Jędzą więcej żywności typu fast food,
słodyczy, piją więcej napojów słodzonych i gazowanych. Wielu z nich przejawia tendencję do
fascynacji sylwetki kulturysty co za tym idzie do zwiększania swej masy mięśniowej i aby
tego dokonać spożywają różnego rodzaju odżywki i suplementy diety, które niekiedy
pochodzą z niepewnych źródeł i często przyjmowane są w sposób niekontrolowany
(Wądołowska 2010).
Cel pracy
Opracowanie stanowi próbę poznania zwyczajów żywieniowych wśród młodzieży
polskiej. Dla potrzeb realizacji celu opracowania przeprowadzono badania wśród 80 losowo
wybranych osób. Celem przeprowadzonych badań było m.in.:
- określenie ilości posiłków spożywanych przez młodzież w ciągu dnia,
- zdobycie informacji dotyczącej I śniadania oraz identyfikacja przyczyn nie spożywania tego
posiłku,
- poznanie produktów spożywanych przez młodzież na II śniadanie,
- określenie systematyczności spożywania obiadu i kolacji,
- zbadanie częstotliwości spożywania produktów typu fast food.
Metodyka badań
W badaniach ankietowych wykorzystano metodę sondażu diagnostycznego,
zrealizowanego techniką wywiadu bezpośredniego. Grupa respondentów liczyła 80 osób, w
tym 45 dziewcząt, co stanowi 56,3% oraz 35 chłopców - 43,7%. Młodzież biorąca udział w
badaniach reprezentowała różne grupy wiekowe: powyżej 18 lat - 10% ankietowanych, 17-18
- 48,7%, 15-16 lat - 35%, 13-14 lat - 6,3%. Zróżnicowanie wsród badanych dotyczyło
również rodzaju szkoły do jakiej uczęszczali: technikum - 37,5% respondentów, gimnazjum 35%, liceum ogólnokształcące - 25%, szkoła zawodowa - 2,5%.
Wyniki badań
Jedną z podstawowych czynności życiowych jest spożywanie posiłków.
Przeprowadzone badania wskazały na niepokojące zjawisko spożywania jedynie jednego
posiłku przez 5% ankietowanej młodzieży. Znaczący odsetek respondentów - 15% odżywia
się dwa razy dziennie.
9
Jedynie 45% młodzieży spożywała pierwsze śniadanie przed wyjściem do szkoły,
natomiast aż 25% zadeklarowało, iż nie jada tego posiłku. Przyczyn tego stanu rzeczy jest
klika. Większość wskazała na brak czasu - 57,5%, w dalszej kolejności znalazło się: brak
apetytu - 32,5%, brak przygotowanego śniadania - 7,5%. Niestety w badanej grupie znalazły
się osoby, które nie jadły śniadania z powodu braku żywności w domu - 2,5%.
nie m a c o je s c
nie z o s ta ło p rz y g o to w a n e
2,5%
U
7,5%
J) 32,5%
b ra k a p ety tu
H J57,5‘
m a ło c z a s u
P R Z Y C Z Y N A N IE S P O Ż Y W A N IA I
Ś N IA D A N IA
25%
n ie ja d a m
[3 0 %
s p o ra d y c z n ie
U
ta k , c o d z ie n n ie
45%
S P O Ż Y W A N IE I Ś N IA D A N IA P R Z E D
W Y J Ś C IE M D O S Z K O Ł Y
Ryc. 2. Spożywanie I śniadania przed wyjściem do szkoły oraz
przyczyny nie spożywania I śniadania
Drugie śniadanie było spożywane przez 62,5% biorącej udział w badaniu młodzieży.
Najczęściej młodzież korzystała ze słodkich bułek - 52,5%, kanapek - 21,3% i słodyczy 15%. Jedynie 6,2% ankietowanych na drugie śniadanie spożywało owoce.
Miejscem zakupu drugiego śniadania dla większości młodzieży były sklepiki szkolne
- 60%. W kioskach poza szkołą zaopatrywało się 25% badanych, a jedynie 15% z nich miała
przygotowane drugie śniadanie w domu.
10
Uzyskane wyniki wskazały na kolejne niepokojące zjawisko, a mianowicie 5%
biorącej udział w badaniu młodzieży nie spożywała obiadu, natomiast 20% nie jada obiadu
codziennie. Większość ankietowanych deklarowała spożywanie zupy i drugiego dania z
surówką (56,3%), z drugiego dania korzystało 28,7% a zupę jadło jedynie 10% respondentów.
Kolację konsumowało 62,5% badanych, 32,5% przyznało się, iż nie codziennie jada
ten posiłek, a 5% młodzieży zwykle rezygnowało z kolacji.
Większość respondentów (65%) zadeklarowała, iż dodatkowo podjada pomiędzy
posiłkami, 25% robi to rzadko, a jedynie 10% badanych nie podjadała. Wśród produktów
spożywanych pomiędzy posiłkami znalazły się: słodycze - 62,5%, owoce - 21,2%, warzywa
- 5% oraz inne produkty np. chipsy, chrupki - 11,3%.
11
Produkty typu fast food są bardzo popularne wśród młodzieży, codziennie korzystało z
nich aż 56,3% badanych, kilka razy dziennie - 7,5%. W grupie ankietowanych nie było
osoby, która nie spożywała takich produktów, a jedynie 3,7% młodzieży konsumowała
żywność fast food kilka razy w miesiącu.
56,3%
^
7
17,5%
15,0%
X
7
7,5%
¿Z
3,7%
0,0%
-o
k ilk a ra z y d z ie n n ie
ra z d z ie n n ie
k ilk a ra zy w ty g o d n iu
raz n a tyd z ie ń
k ilk a rz y w m ie s ią c u
ZZ7
n ie spo żyw am
Ryc. 5. Częstotliwość spożywania produktów typu fast-food
Wnioski
1. Uzyskane wyniki wskazują na pilną wprowadzenia edukacji żywieniowej, zarówno dla
młodzieży jak i ich rodziców. Niepokojącym jest fakt nie spożywania pierwszego śniadania
oraz obiadu, wynikający z różnych powodów m.in. z codziennego korzystania z żywności
typu fast food.
2. W świetle uzyskanych wyników zaznacza się potrzeba organizacji żywienia dla
młodzieży w szkołach, z ewentualnym zróżnicowaniem odpłatności. W szkolnych sklepikach
powinno zmienić się rodzaj oferty produktów, zwłaszcza dotyczących słodyczy i szerokiej
gamy żywności typu fast food.
3. Należy dążyć do wprowadzenie prawidłowego zachowania żywieniowego w okresie
młodzieńczym, co wpłynie na kształtowanie prawidłowych nawyków żywieniowych.
Open Access
This article is distributed under the terms of the Creative Commons Attribution
Noncommercial License which permits any noncommercial use, distribution, and
reproduction in any medium, provided the original author(s) and source are credited.
Piśmiennictwo
1. Januszewicz P., Socha P., Mazur A. Żywienie w zdrowiu publicznym. Wydawnictwo
Uniwersytetu Rzeszowskiego, Rzeszów 2009; 1: 135-136.
2. Wądołowska L. Żywieniowe podłoże zagrożeń zdrowia w Polsce. Wydawnictwo
Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie, Olsztyn 2010; 142.
12
3. Woynarowska B. Edukacja zdrowotna. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2008;
604.
This is an open access article licensed under the terms of the Creative Commons
Attribution Non-Commercial License (http://creativecommons.org/licenses/by-nc/3.0/) which
permits unrestricted, non-commercial use, distribution and reproduction in any medium,
provided the work is properly cited.
13
Żurek Małgorzata, Trela Ewa, Nalazek Anna, Zukow Walery A lifestyle, but pain syndromes in the lumbosacral stretch of the spine = Styl
życia, a zespoły bólowe w odcinku lumbar -krzyżowym kręgosłupa. [in] Czerwińska Pawluk Iwona Ed., Żukowska Hanna Ed., Pilewska
RSW. Radom. 2013. 14-51. ISBN 9781329876279. 188 p. © The Author(s) 2013. This articles is published with Open Access at Annual Reports
of Education, Health and Sport. RSW. Radom. Poland.
Original Text published © The Author (s) 2012. Żurek Małgorzata, Trela Ewa, Nalazek Anna, Zukow Walery A lifestyle, but pain syndromes
in the lumbosacral stretch of the spine = Styl życia, a zespoły bólowe w odcinku lumbar -krzyżowym kręgosłupa. Journal of Health
Sciences. 2012;2(5):14-51. ISSN 1429-9623 / 2300-665X. Open Access Open Journal Systems of Radom University in Radom, Poland
ISSN 1429-9623 / 2300-665X. 2012.
A LIFESTYLE, BUT PAIN SYNDROMES IN THE LUMBOSACRAL STRETCH OF THE SPINE
Styl życia, a zespoły bólowe w odcinku lędźwiowo - krzyżowym kręgosłupa
Małgorzata Żurek1, Ewa Trela2, Anna Nalazek2, Walery Zukow2
1Collegium Medicum, Nicolas Copernicus University Bydgoszcz, Torun, Poland
2Radom University, Radom, Poland
Keywords: lifestyle; pain team; installment lumbosacral of spine.
Słowa kluczowe: styl życia; zespół bólowy; odcinek lędźwiowo -krzyżowy kręgosłupa.
Abstract
At the work an influence of a lifestyle on the creation of pain teams of the spine was examined in the cross-lumbar
stretch of the spine. Examining and demonstrating the relation was a purpose of the work between body weight, type of
the performed work, devoted time for the physical activity, way of spending the free time, but with appearing of pain
teams of the spine. They also advise themselves checking as people with pain, whether use the fullbacks of specialists
and whether have a basic knowledge how to protect oneself against him.
Material and methods. A method of surveys served for it diagnostic with the anonymous conducted questionnaire form
on 30 persons group of patients of the ward of the Neurosurgery of Regional Specialist Hospital in Grudziądz.
Results. An influence of above factors on the occurrence of the risk of falling ill was portrayed, as well as unclassified
awareness of respondents concerning pathogenic mechanisms was observed in the development of pain teams of the
spine.
Conclusions
1. The excess weight and the obesity are connected with a greater risk of the riot of pain teams of the spine.
2. A negative influence of the mode, as well as the type of the performed work on the health condition of the spine
wasn't stated.
3. The lack of time and the reluctance to take the physical initiative are connected with a large risk of the riot of pain
teams of the spine.
4. It isn't possible simultaneously to state whether the form and the type of spending the free time by respondents affect
the appearance of the complaint.
5. They didn't state so that a passive lifestyle directly influenced the withdrawal of pains of the spine, but it isn't
possible to make his pathogenic action impossible.
6. The half of those polled doesn't deal pain with in household conditions as well as doesn't go therefore for the
fullbacks to the specialist.
7. Very large per cent examined has no knowledge about the prevention of pain teams of the spine.
8. They stated that pains of the spine much lowered the quality of the daily living especially an occupational activity.
Streszczenie
W pracy badano wpływ stylu życia na powstanie zespołów bólowych kręgosłupa w odcinku krzyżowo -lędźwiowym
kręgosłupa. Celem pracy było zbadanie i wykazanie zależności między masą ciała, rodzajem wykonywanej pracy,
czasem poświęconym na aktywność fizyczną, sposobem spędzania wolnego czasu, a występowaniem zespołów
bólowych kręgosłupa. Również sprawdzenie jak ludzie radzą sobie z bólem, czy korzystają z pomocy specjalistów i czy
posiadają podstawową wiedzę jak się przed nim chronić.
Materiał i metody. Posłużyła do tego metoda sondaży diagnostycznego za pomocą anonimowej ankiety
przeprowadzonej na trzydziesto-osobowej grupie pacjentów oddziału Neurochirurgii Regionalnego Szpitala
Specjalistycznego w Grudziądzu.
14
Wyniki. Ukazano wpływ wyżej wymienionych czynników na powstanie ryzyka zachorowania, oraz zaobserwowano
niedostateczną świadomość ankietowanych dotyczącą mechanizmów patogennych w rozwoju zespołów bólowych
kręgosłupa.
Wnioski
1. Nadwaga i otyłość wiąże się z większym ryzykiem wystąpienia zespołów bólowych kręgosłupa.
2. Nie stwierdzono negatywnego wpływu trybu pracy, jak i rodzaju wykonywanej pracy na kondycję zdrowotną
kręgosłupa.
3. Brak czasu i niechęć do podjęcia aktywności fizycznej wiąże się ze znacznym ryzykiem wystąpienia zespołów
bólowych kręgosłupa.
4. Nie można jednocześnie stwierdzić czy forma i rodzaj spędzania wolnego czasu przez ankietowanych ma wpływ na
pojawienie się dolegliwości.
5. Nie stwierdzono, aby bierny styl życia bezpośrednio wpływał na wystąpienie bólów kręgosłupa, lecz nie można
wykluczyć jego patogennego działania.
6. Połowa ankietowanych nie radzi sobie z bólem w warunkach domowych oraz nie udaje się w związku z tym po
pomoc do specjalisty.
7. Bardzo duży procent badanych nie posiada żadnej wiedzy na temat profilaktyki zespołów bólowych kręgosłupa.
8. Stwierdzono, iż bóle kręgosłupa znacznie obniżają jakość codziennego życia zwłaszcza aktywność zawodową.
Introduction
Pain teams of the spine are a more and more great health problem which touches the society of the developed
countries above all. Specialists of many fields deal with this issue. This extremely set phenomenon is, both from
diagnostic as well as healing considerations, the frequency of appearing of this problem constantly grows. [2, 4]. He
happens so mainly thanks to hauls of the contemporary civilization. Man subordinating one's life to modern
technologies restricted his motor initiative largely. Inappropriate trophism, wrong position on-the-fly and rest,
overloading, with which the spine and injuries more and more frequent are surrendered are main reasons for coming
into existence of pain teams of the spine. Therefore at present this disease is a phenomenon very much spread and
constitutes both problem of the medical, economic and social nature. Even though problems of the spine arise for
different reasons and their base is heterogeneous, however effects are always the same. Limiting the fitness of the
patient, causes both lower effectiveness in the work as well as disruption to his private life. Moreover narrowed a
development of interests of the sick person and his participation in the social life remain and cultural. The lack of the
move became a main cause of pains of the spine, resulting from the lifestyle, the performed work and the ignorance of
principles of ergonomics of effort. Pains of the spine constitute a disease associated with the progress of civilization and
the real social plague. Evidence for it exists, that backaches trouble the man since when gave the lifestyle up arboreal
and accepted the straightened position of the body. [6, 8, 23, 27, 29] the process of evolution enabled to assume the
vertical position of the body thanks to proper moving the centre of gravity. These factors led to the creation of new
challenges for the spine particularly in the installment lumbar - for round steaks, to which he didn't stay properly
prepared in the process of evolution. Physiological curves of the spine develop within the first year of age. At first a
cervical lordosis develops (raising one's head by the child lying on its stomach) the lumbar lordosis comes into
existence as a result of assuming the standing posture. Characteristic enable the spinal curvature of the man correct
transfer operation of the burden of the body weight and cushion shocks. [8, 12]. The spine constitutes the central part of
the entire motor organ and is a hard core of the attitude of the body. He is based on a bowl which combines it and base
via lower limbs. Through the chest and the shoulder girdle he is involved in all activities of upper limbs. The spine
fulfils a lot of function, from which to exchange belongs: Protective- for the spinal cord and spinal nerves. Support hard cores of circles to which charges are transferred participate in this function, but also physiological curves of the
spine are the second element. They are created during postural. In this way the spine having 4 physiological curves is
17-times more immune, than if was straight. He happens this way as a result of oblique placing hard cores of circles,
what the strength of the pressure is fold-out at every spinal joint level thanks to: of depreciation - the shape of
physiological curves of the spine determines second after the foot element amortizing, relieving shocks during all
locomotive activities. Kinetic function and is made conditional on the mobility of curves of the spine. Into the back a
roof tile arranksed arranksement of prickly adolescents and a shape of articular processes are an obstacle to bends. An
unstable balance characterizes the attitude of the body, and for her holding is possible thanks to the set stabilization. The
lumbar region constitutes the weak point of the motor organ. Mechanical burdens and forces operating in this stretch are
greater than somewhere else, reaches reversals here go out of one's way of pivots moved in length of the spine. He leads
it to the precipitated tissue wear and tear because of microtraumas. The care of the attitude which should begin for the
babyhood and last through the entire life has specific conditioning for the middle age and senile. Also molding everyday
habits of locomotions largely depends on the right order and the strength of reflexes enabling to develop the best
stereotypes. We have a spine one to the entire life. Although he is very tough, we should care for him. He should
correctly function the entire decades. Let us remember about the fact that our body is also a spine - irreplaceable gem. It
15
is necessary to protect him and to devote its time and the attention to him. Correcting one's behaviours, usually, let us
exchange evil manners of behaviours for good, and training muscles, let us keep the spine in the good posture. It is
possible to replace objects, of own body not. [12, 14]. As a result of the development of the civilization our motor
activity was limited, more we also favour the passive rest. We pass such a model of the life on to also a young
generation. It no longer is only medical problem, but above all social bringing measurable adverse effects.
Clinical aspects of pain of the spine. In the today oftentimes we abuse the word pain, emphasizing traumatic
character of experiences and the relation amongst people, as well as of their reaction to unpleasant experiences.
However wanting to characterize clinical aspects of pain of the spine we must return to his basic definition. One by
definition defines pain him, as unpleasant emotional experience tied from currently existing or potentially with possible
tissue damage, be experience described in categories of such damage. [9, 14]. The presented definition shows that
experiencing pain can be considered, in at least two aspects pathological (injuring tissues), emotional (emotional
experience). Feeling pain is triggered by stimuli injuring tissues, called nociceptive stimuli. He has this primary
importance defensive, moulded in the early period of the acrobatic manoeuvre of metazoan organisms on the Earth. He
protects, because of specimen of every kind before damaging skin coatings. In the course of the acrobatic manoeuvre
she developed second "function" of pain which consists in signalling the fact of the coming into existence of the
pathological change to the organism, what formed different forms of behaviours and reacting to it next. In the event that
pain complaints have great intensity and are chronic, a function of pain, as the factor encouraging the specimen to
appropriate action disappears "painkilling". [9, 35]. Then he becomes unnecessary suffering. Similarly, felt pain during
treatments and operation, not to say injections doesn't perform the role warningly- defensive and therefore should be
carried via analgesic centres. [15, 17]. Pain complaints concern the spine both of sex of both women and men. However
women have a muscle corselet at their disposal for the underdogs and consequently with worse natural protecting the
spine against damage. Therefore if we want to prevent spondylopathies and oftentimes growing pains accompanying
them we must already today alone with the help of intentional exercises level the motor deficit. The actually selected
move prevents pains of the spine. He has an ability to have an influence on all organs of our organism, but especially
motor organs, improves the condition, mobilises, relieves the both physical and psychological tension. Structures
evoking pain of the spine. So that some structure is recognized as the probable cause of pains of the spine should fulfil
the following conditions: to be innervated - without the access to the nervous system could not evoke pain; to be gifted
to evoke similar pain to observed clinically; to be susceptible to illnesses or injurings, which it is known that they are
painful; to be shown, as the source of pain using methods diagnostic, regarded reliable and credible. Pains of the spine
can be caused by many causes, among others through annoying nerve endings of annulus fibrosus, periosteum of
circles, ligaments particularly the oblong posterior, interspinal ligament, supraspinal and yellow, bags of ponds
interprocessus, of muscles and with pressure of the nervous root or spinal nerves most oftentimes through the bulging
fragment of the intervertebral disk. [12, 14, 18, 20, 23].
In correct functioning of the spine muscles and ligaments which latch on will matter greatly to individual his parts.
Ligaments of the spine are strips of the very tough tissue which joins individual rankses and holds in the appropriate
setting. Individual rankses could not make no practising moves towards themselves if not for muscles. During a cramp
both his ends get closer to themselves and in the process will move close bone fragments to which the muscle is
attached. Such action triggers the move amongst individual fragments of the spine and allows for making a proper move
of the torso. [9, 24, 38]. In the spine or neighbouring tissues it is possible to share felt pain depending on situating on:
lumbar, cross and caudal. This division points exclusively at situating, but doesn't take into account the source and the
cause of the uprising of pain. Pain can be felt exclusively in one or a few segments of the spine, can also radiate to
distant regions, f.e. of limbs. Three types of radiating pain are favoured: somatic Pain (Eng. somatic pain) results from
harmful stimulating one of components of the arranksement of the bone-skeletal body. Neurophysiological, the fact that
he comes into existence as a result of the stimulation of ends of the nerve in the bone, the cord, the pond or the muscle
is a basic feature. Somatic pain is local, but difficult to locate, dispersed and dull in feeling. [10, 12, 16]. Radiculalgia
(Eng. radicular pain) comes into existence as a result of irritating spinal nerves, or his roots. He can be tied from
radiculopathies. He can also appear without her and run without radiculalgia. This pain has shooting character or sewing
through and heads into the fossa towards a lower limb along the strip not wider than 50 mm. Radiculalgia is sewing
through, felt on the little space, not always but closely corresponding to the innervation segmentarnemu. Name
therefore taken on "sciatica" is like most appropriate. The cause of the most popular radiculalgia is single herniation of
the nucleus pulposus. [22, 23, 35]. Referred pain (Eng. referred pain) is pain felt in the innervated region by the nerve
different from this supplying pain given area. The referred pain can be felt in areas relatively distant from the source of
pain, but oftentimes distinguishing is smeared, if regions of local pain and referred pain neighbour themselves. He
appears from the account of the lack of the perception at the beginning of the signal which reaches the brain with the
same sensory road. These features are a base of diversifying the referred pain and radiculalgia. [36, 38, 40]. The
evaluation of pains of the spine should include the following storage payment: the reach, i.e. anatomical situating pain,
the source of coming into existence, the kind of the radiation and demonstrating the process of pain pathological,
constituting the cause. However different diagnostic problems cause pains of the spine and surrounding structures, on
account of a lot of sources and oftentimes more than one cause.
Epidemiology of pain of the spine. Pains of the spine are one of the most frequent complaints of the bone-articular
arranksement. The spine, after accepting by the man the vertical conduct, constantly is subjected for functioning of
hugging, stretching and spiking forces. In the course of many years of age the, particularly lumbar, surrendered spine is
considerable for burdens. The greatest powers of the pressure work on the lumbar vertebrae and intervertebral disks in a
16
sitting position, however in standing position these are powers slightly smaller. During the recumbency powers of the
pressure on pucks of the lumbar spine are lowest. [2, 6, 12, 14, 20, 28, 29]. In case of weakening the structure of the
entire total-tissue, helping arranksement to hold the nucleus pulposus on the spot, reaches the migration of the part of
the disk. Hernia of the nucleus pulposus is an acute episode of illness rolling in the spine which relies on chronic,
slowly progressing degenerative changes which he joins in sometimes consuming the spine (both in the process of the
physiological ageing as well as the effect of dynamic-static powers connected with pursuing determined professions or
negligence in the hygiene of the physical life. Oftentimes an injury is a factor revealing illness, usually little e.g. lifting
the weight or the toss. Quite big meaning also has a genetic factor (reduced springiness of the connective tissue) and
inborn irregularities of the under construction spine. [6, 8, 12, 14, 16, 19]. On of overloading and primitive pains
situated in the spine both a clerical staff, and laborers are exposed. Long-term static of overloading resulting from a
wrong sitting position (oftentimes extorted), as well as continuous movements repeating itself in wrong positions are
main causes of pain complaints.
Sources of pains of the spine. We rank among primary sources of pains of the spine. Circles. He doesn't have
doubts, that hard cores of circles are innervated. Nerve fibres which come from the tangle of the oblong ligament
spiffing and of oblong ligament posterior they supply the periosteum and penetrate deep into spinal hard cores. The
periosteum is very sensitive to pain, and for her annoying in the course of such procedures as blocks in the lumbar
region, always is connected with appearing of pain. However the spinal hard core can be a place of painful, metabolic
osteoses, so as the Paget's disease, or fibrous-sac inflammation of the bone. He can be also a place of tubers, metastasis
or different infections. [4, 9, 22]. Muscles. Back muscles can be the source of pain of the spine and somatic referred
pain. It stayed demonstrated in the course of experiments, in which back muscles were stimulated with the injection of
hypertonic solution of sodium. They triggered pain of the spine and different forms of the somatic referred pain in the
region of the buttock. Main problems which back muscles can hurt it: straining, the spasm, dysbalans and release points.
[4, 11, 22, 23, 31]. They proved that the deep-lumbar fascia was well innervated by the trailer with the ligament
nadgrzebieniowym. In part central she is well innervated and has nociceptive ends. In the moment exaggerated of for
her stretching perhaps to be the source of pain. [2, 6, 8, 12]. The dura mater. The dura mater is innervated through the
extensive tangle coming from twigs of meningeal spinal nerves. This tangle is thicker on the abdominal side of finishing
the dura mater, and round cases of nervous roots. The back is practically generally speaking nerveless. Clinical
experiments showed that the tyre was sensitive both to mechanical, as well as chemical excitement. In both cases he
evokes backache and somatic referred pain in the buttock. [22, 23]. Supraspinous ligaments. Supraspinous ligaments
receive the innervation from paracentral branches of dorsal branches. Therefore experimental stimulation of the
ligament supraspinous evokes pain of the spine and transferred pain in bottom limbs. [6, 12, 18, 23]. Sacroiliac joint
amongst the ilium and the sacrum. The sacroiliac joint is probably innervated through L4 branches - L5 and S1 - S2.
Their dorsal branches supply backs of the pond and sacroiliac and interosseous ligaments directly. [9, 12, 22]. Ponds
interprocessus. Ponds interprocessus are well innervated. They are supplied by paracentral branches of dorsal branches.
Their ability to evoke pain of the spine was proven experimentally. The referred pain from these ponds turns up mainly
at the buttock, thigh also radiates up to the foot. The scope of the radiation is proportional to intensity of pain generated
in the spine. [22, 26]. Pain of the disk origin. At present existing anatomical evidence confirms innervation of the
intervertebral disk and it that he can be a potential source of pain. Tearing the disk is internal deepest examined and best
with understandable cause of chronic pain of the spine. [6, 12, 14, 16, 38-41].
Hypotheses of reasons for coming into existence of pains. Leading amendments to pains of the spine don't occur day
by day. They are a result of negligence numerous, committed for years except for unfortunate accidents in keeping the
appropriate profile of the body. Along with age he/she reaches gradual consuming oneself of spinal discs. Development
of the civilization, effectively living changes each of us. Natural for the primitive man the move slowly turns into the
stillness. From the wanderer, we became a sitting man. [4, 7, 9].
The development of fields of our daily living caused constant limiting the work of the muscles and ponds which
contributes to impairment of functioning of physiological systems of the man. To most endangered parts of the layout of
the movement a spine, but especially his lower length belong. With anxiety it is possible to state that coincidences more
and more frequent of backaches concern young people. A movement is missing and a relaxation of muscles, an obesity,
but an excess of the fatty tissue cause gymnasticses surcharges of the spine. [14, 19]. According to drawn up in years
70, of the 20th century with concept of areas of the health of the March Lalonde'a, healths of the population affect the
state: in the 50% lifestyle, in the 15% of the -20% quality of the environment, in the 20% genetic factors, in the 10%
medical care. [1, 4, 9]. A lifestyle and health behaviours in the large degree influence the condition of the health of the
population. In relation to the development of the civilization our organism was deprived of the natural need of the motor
activity. The lack of the move became a cause of pains of the spine, resulting from the lifestyle, the performed work and
the ignorance of ergonomics of effort. Pains of the spine constitute a disease associated with the progress of civilization
and social. Every of structures is defeated with age by degenerative changes, with time for inflammatory changes or
degenerative-inflammatory changes, can be a point of departure for cancerous changes or be defeated by injuries. [4, 9,
12, 18, 41]. The pain team of the spine can be caused by different causes: with hernia of the nucleus pulposus, with
post-traumatic and degenerative changes of ponds of the spine, with fractures, injuries to ligaments and muscles, inborn
defects of the spine, inflammatory processes, metabolic diseases, cancers (primitive and metastatic), with pains about
the unknown cause. The spine of the man constitutes specific biomechanical complex, since resembles kind of a bar
made from stiff segments (of circles) divided with intervertebral disks and ligaments. Intervertebral disks join single
hard cores of circles. They resemble "pillows" setting them consists in suppressing shock doses working on the spine
17
and burdens. Nucleus pulposus is closed tightly from above and of fossa with spinal, surrounded hard cores with strong
annulus fibrosus. These securities constitute the excellent plumbing device fulfilling the substantial role in the loadbearing system. The content of water in the intervertebral disk changes depending on the age and performed classes. [5,
8, 20, 41]. For them a content of water in the intervertebral disk is higher all the better charges are amortized. A motor
system which consists of muscles, ligaments and ponds fulfils the tasks associated with the move of the spine. Apart
from that between individual rankses intervertebral shields called disci popularly are found playing a role of shock
absorbers in the motor system. However they are very vulnerable. With the most frequent cause of the complaint at
adults and older degenerative changes and damaging the intervertebral disk causing bulging or the herniation of the
nucleus are pulposus. Pains caused by consuming circles peculiarly are connected with the ageing, mechanical damages
and wrong burdens. These factors lead chattels of the functional whole of the spine to loss, as well as of the pain
associated with the move. In the lumbosacral installment a bad posture is other very universal cause of pains of the
spine. The spine leans on the unmoved sacrum connected with the bowl. Under construction deviations, placing and
moves of the pelvis have a fundamental influence on the shape and an activity of the spine and the entire torso. The
spine of the man was programmed to an active lifestyle. At present the man leads the sitting lifestyle - opposing for his
genetic code. [4, 13, 23, 34]. Weakened with lack of the move and oftentimes with excess body weight muscle corselet
not postural effect into the appropriate manner of the spine of the man. Deepening deformations evoke pains of the
spine being a danger signal. The man deafens these signals oftentimes with medicines turning information off, rather
than removing the cause of pain. Oftentimes pathological rolling processes repeating itself in the spine exclude the man
from everyday activity or hamper moving. Pains of the spine grow worse with age and at the same time their age of
coming into existence lowers. Complaints of the musculoskeletal system, it oftentimes pains in the muscles, the
stiffness or stretching them, becoming numb or limiting the mobility in ponds. Exchanged problems, oftentimes
appearing only temporarily, precede by q diagnosing illness. Illnesses and complaints of the musculoskeletal system (of
particularly a spine) are a result of the long-term influence of the workplace and the factors associated with the
extravocational activity most oftentimes (e.g. homeworks, in the garden, long-term drive in a car). Complaints of the
spine appear both during works performed in a sitting position, as well as upright. An onside position of the body is
very important both on account of the psyche of the man (gives the seriousness and the self-confidence), as well as to
his health. Employees performing professional functions oftentimes catch wrong (oftentimes extorted) position of the
body and therefore are exposed to the too great outside burden (e.g. moved weights). Long-term performance of
activities repeatable constitutes the main cause of the complaint of the spine. [5]. One should also consider the fact that
in working hours different muscles and muscle groups should be activated in turns in order not to cause overloading
static and of wading the muscular system through. One should remember about permissible values of exerted power in
particular about masses of raised and moved objects. It isn't possible to raise more than set legally amounts.
Additionally it is necessary to keep an eye on an onside position during the lifting (straight spine, not-twisted torso) and
to own possibilities (physical fitness, health, age, sex). [6, 7].
In many cases complaints and diseases of the musculoskeletal system cause the only short-lived incapacity to work.
If however they appear, one should not disregard them, because they are very troublesome and years later can cause
major diseases. This problem has a measurable economic aspect involving a certain amount of expense moreover
absences at work and with medical costs. The life of the contemporary man was dominated by a sitting position. Effects
of such a state of affairs are sensed through almost of everyone. Although keeping a sitting position doesn't require a
big physical effort, long-term the performance of work in the wrong position of the body oftentimes causes pain
complaints and degenerative changes of ponds, of especially a spine. It results from great static load, torso associated
with keeping the motionless position by the longer time, head, hence pain teams of the segment of the lumbosacral
spine. A sitting position adversely affects also for straining lower limbs, of which impairment of the circulation can be
an effect and as a result e.g. varicose veins, paresis of limbs. With main risk factors of the riot of the team of the pain
bottom segment of the spine are: tallness (above the woman 170 cm, men above 180 cm), obesity - mechanical factor
limiting the movement, age of 40-59 years, failure of astomach muscles, static disorders (scoliosis, hyperlordosis,
inequality of limbs), birth defects and growth disorders of the lumbar spine (e.g. Scheuermanna illness), pregnancy,
traumatism. Associated with the style of living it: driving a car (position, vibrations), physical activity - practising some
sports (hockey, skittles, basketball). Associated with the occupational activity: the hard physical labour, lingering
extorted attitudes, oftentimes repeated moves of the rotation and the bend, repeated effort of raising the weight, mass
and clerical work, vibration. [2, 6, 10, 12, 41]. Also functions performed at home can be a cause of the complaint of the
musculoskeletal system. It results from the fact, that works performed in the household wash, ironing, hoovering,
washing up - these are papers on character monotypes, monotonously involving the same muscles. Additionally they are
usually carried out in the forced position of the body. Bending the torso with simultaneous lowering the head (e.g.:
washing, ironing, wash) causes great burdens for the spine and muscles of the back and the neck. It is a further
complication, that - on account of the lack of variety and repeating the same functions - the same muscles or muscle
groups are usually burdened, of what are a result of overloading, fast tiring out and pains. In the life more and more
oftentimes, as the used means of transport an automobile is daily. In case of a drive in a car, above all staying the
change in the long term without the possibility for her in one position and frequent shocks are main threats to the spine
and muscles of the torso, emergency accelerations and of braking. [2, 6, 7, 10, 12].
Pain teams of the lumbar spine. Pain of the segment of the lumbosacral spine is an oftentimes met problem in our
society. The scope of pain problems can assume various characters. From short-lived pains about the restrained
intensity for intense pains which take on the character they stalled. Myalgia can be a strengthened defence to pain osteo-
18
pond or with symptom of primaeval muscle illnesses. [10]. Muscles of the spine are responsible for the correct
configuration of the spine. Their participation in keeping the posture of the body is the same important like of structures
osteo-ligamentous-articular. Thanks to muscles for the half straining the spine reduces. [17]. From 40 of year of age
mass of muscles gradually disappears, about kilogramme annually, and for her a fatty tissue fills the place up. As a
result of it they are bigger of overloading the bone-articular arranksement, the worse chattel and faster consuming the
spine bearing fruit with degenerative changes and growing of the complaint along with age. In spite of proven meaning
the participation of muscles in the nosogenesis of backaches in practice is rarely taken into consideration. Myalgia most
oftentimes is an acute pain and an effect of overloading muscles of the spine. It is usually pain after effort. Chronic
myalgia can be a strengthened defence to bone-articular pain. [4, 5, 14, 35]. Characteristic pain keeping the sick person
is a result of these changes and the reaction to pain. In psychological testings a lot of parameters being a word of such a
behaviour were taken into consideration. [2, 17, 18]. Along with the development of the knowledge analyses were
commenced about the reaction to pain. At first only a reaction was favoured on the part of the psyche, when the man
suffered, and they shared pain on physical and psychological. Next a reaction was distinguished on the part of the motor
arranksement, the vegetative reaction and the humoral reaction to pain: the psychological reaction to pain is his basic
component. He depends on the unit given to the personality, what pain is individual and subjective feeling, thanks to the
motor reaction most oftentimes manifests itself in three reflexes: defense reflex, a cramp in regions of the effect of the
stimulus and in the so-called reaction grimace of face, the vegetative reaction manifests itself in the increased blood
pressure, hastened pace (not at everyone), the congestion caused by the extension of small vessels, with dilated pupils
and reactions sweat excretive. Pain is a very subjective, individual phenomenon. He constitutes sensory and emotional
experience. He merges with injuring tissues, but can appear without it. In backache lowering, immobilizing, stuffing
pain with the hand accustomed on the spot, the suffering facial expression and moaning and moaning are peculiar.
Immobilizing before was a canon in curing acute backache. Today completely differing opinions, recommending the
move and exercises and a regular behaviour rule oneself, like before falling ill. Longer lying adversely affects both to
the circulation, respiratory function mineralization, as well as to the psyche, consolidating feeling the heaviness of
illness. Today's lifestyle of everyone working to a certain extent he disposes to coming into existence of backache, since
a sitting position strains the spine the same as the physical labour. In most cases persons, at which no spondylopathies is
stated except for degenerative changes are patients. They are a general occurrence as everybody knows, particularly at
elderly people. It is hard for the good definition for this suffering. With backache they caught to name every pain
located in the lower length of the spine or coming from this installment which he can radiate to buttocks or a lower limb
one each or both sides. [17]. When such pain appears for the first time in my life, most oftentimes it isn't known which
is of it cause and what course of suffering, but made most oftentimes diagnoses will be further: backache or lumbago
indicate only a subjective symptom and don't determine the reason for identifying the inflammatory process. We share
pain on acute and chronic. This division is stipulated in the contract. They assume that the acute pain lasts till the
month, and stalled over three months. If the same pain remains less than three months, but converts, is regarded as
chronic or converting pain. In a sharp pain which appears for the first time in my life, at the 2% of sick persons
establishing the cause through appropriate diagnostics is only possible. [7]. When she stays detected, they talk about
symptomatic backache (specific - peculiar) and the healing progression is directed at removing the cause. Pain in such
cases can be a dominating symptom in the team of other symptoms, clubbing together for the image of spondylopathies
or his neighbourhoods. Such symptoms create the neurological clinical picture of this team, as pain and limiting the
mobility of the spine, side distortion, leveling the lordosis, endodontic symptoms, losses of feeling, pareses or paralyses,
changes in the radiological image. Pain chronic, remaining longer than three months, causes the sick person
considerable problems, limiting his physical fitness and the locomotion. The lengthiness of suffering doesn't mean that
constant pain appears. They are usually these are periods of sharpening and dismissals, leading even for total giving up
pain. [12, 17]. If at that time no illness clarifying the cause of pain manifests and apart from pain and limiting the
mobility a radiological image of the deviation of the spine is an only symptom, chronic non-specific backache
recognizes itself, unlike peculiar pains, caused by the specific cause. They can it to be various rheumatoid diseases,
arthritis lumbosacral, defects in the spine of grudge, cancers, and other myopathies and slipped disk with the protrusion
or the herniation of the nucleus pulposus. In such cases backache can be a main problem and a part of a team clinical
neurological, rheumatological or orthopaedic. The spine constitutes the basic structure of the pivot of the body, which
building site many anatomical elements originating in different tissues participate in. Ones of them are more, and other
less innervated painfully, and some, as for example cartilages, don't have pain ends. In the vertebral canal or by it
nervous roots, nerves and many richly innervated anatomical structures being able to be the source of pain are. [2, 7, 10,
12, 18, 20]. We can rank the slipped disk among the most frequent pain cured surgically teams of the spine lumbar.
Pains spine - are endodontic with result of injuring the spine.
If his bone-articular structure loses the cohesion, seeks circles for exaggerated stretching the ligament system and
semiluxations between hard cores or articular processes. Changes in the structure of connections of circles can cause
cramped conditions in the vertebral canal and to anatomical collisions spine - endodontic and spine - meningeal. Pain
teams spine - endodontic cause complaints in various parts of the spine, most oftentimes in the neck and in part lumbar of round steak. Pains of the spine are defined, as: pain of the neck, backache, backache, sciatica, thigh sciatica, shoulder
sciatica, radial sciatica, intercostal neuralgia or hypochondriac [4, 7, 41]. Every of structures is defeated with age by
degenerative changes, with time for inflammatory changes or changes degenerative - inflammatory, can be a place of
the coming into existence of cancerous changes or be defeated for injuries. They litigate for enlarging damaged
structures, be through inflammatory oedema, haemata or bone transfers as a result of injuries. Defining pain teams of
19
the spine a clinical-radiological division into the slipped disk and a deformans were accepted. A lumbar slipped disk is a
state of pathology, in which he seeks the intervertebral disk for damaging the annulus fibrosus with the consequent
migration of the nucleus pulposus of direction of the light of the vertebral canal [12, 21, 24]. The slipped disk is
universal illness and one of the most frequent causes of pain complaints of the spine. He regarding all parts of the spine
having disks (most oftentimes lumbar and cervical, rarely deep). Illness of the intervertebral disk, oftentimes is regarded
chief or erroneously behind the only cause of pains of the spine, particularly in the lumbosacral installment, determined
as “backaches”. [4, 17]. A protrusion or a herniation of the nucleus can be a result of the slipped disk pulposus with
manifestations of the choking of the root causing backache or endodontic sciatica. The slipped disk is diagnosed then,
when there is clinical and radiological evidence to it. Pain in the slipped disk is only a symptom in the neurological
team which comes into existence as a result of degenerative changes in the puck, causing damage. Above all injuries
affect coming into existence of these changes, of overloading, different connective tissue diseases and the genetic
factors responsible for the quality of this tissue. [4, 15, 19]. We favour three kinds of slipped disk, as degenerative
illness of intervertebral disks: simple slipped disk which is a separated figure and constitutes the initial phase of illness
of the puck. She is characterized by degenerative changes calling the disintegration of colloids and draining the
gelatinous nucleus, and then loss of mass of the puck, loss of his flexibility and long-lasting highlighting the annulus
fibrosus, hernia disk’s which is an expansive figure and constitutes the developed phase of illness o f the puck,
deformans which is a generalized form and constitutes the final phase of illness of the puck. In the form of this change
degeneratively - manufacturing, coming into existence multilevel, embrace the entire motor unit. Bone changes appear
in the form of osteophytes on the bone-articular hoop. Hypertrophy and the cicatrization of the connective tissue within
pucks and intervertebral ponds lead to the degenerative spondylolisthesis. [3, 7, 20, 30]. However in practice the
problem of the lumbar slipped disk isn't the most frequent cause of pain complaints. One should remember that the
problem of pain of the spine is an issue very much set. The intervertebral disk degeneration is a process actively
progressing with age and closely is tied around gradual of him dehydracjq (with dehydration) and repeatable, usually
with microtraumas. From the side pathophysiologic hernia of the nucleus pulposus can lead to the riot of clinical
symptoms in two independent mechanisms - of pressure of the nervous root or the sack and the tissue irritation with the
consequent induction of inflammatory processes.
Clinical symptoms of the lumbar slipped disk closely are connected with pressure as well as irritating nervous roots
missing the vertebral canal through intervertebral foramens. He is valid for underlines observation, that in some cases of
lumbar slipped disk practically generally speaking pain doesn't appear in the lumbosacral region of the spine. [11, 19,
23, 40]. Tearing the nucleus pulposus and his pressure on the nervous root. [11, 19, 23, 41]. Most oftentimes he
comprises the clinical picture of the lumbar slipped disk: local pain, pain about endodontic character (radiating) in case
of the choking of the nervous root most oftentimes turns up at the scope of buttocks, back of thighs, side part of shins
and calves, of disturbing feeling about character parastezji consuming felt, as formication, of tightening in the
determined location an anatomical lower limb, disorders of the motor efficiency associated with disturbing functions of
motor fibres innerved individual muscle groups in a lower limb (e.g. foot drop), in rare cases problems causing bladder
or intestinal complaints with urinating appear and / or of faeces [33, 38, 39]. The simple slipped disk is a separated
figure and constitutes the initial phase of illness of the puck. She is characterized by degenerative changes calling the
disintegration of colloids and draining the gelatinous nucleus, and then loss of mass of the puck, loss of his flexibility
and long-lasting highlighting the annulus fibrosus. As a result of the destabilization of the motor unit he seeks the
articular hoop for screwing together the ligament system and the semiluxation; causes this coming into existence within
the motor unit of exaggerated physiological moves and pathological movements. In the acrobatic manoeuvre of the
hernial process one should distinguish: hernia which can cause increased absorbing the interstitial fluid, in the end hypertension interdiskus, threatening hernia, in which nucleus, pushing at the partly torn ring triggers his domed
protrusion, caused hernia, in which the pediculate content of hernia pushes into the opened doorway or the nucleus
entirely separated from base stays transferred up to the oblong ligament posterior, and after his interrupt - to the light of
the vertebral canal. [14, 16, 18]. hernia demise which the content stays partly in resorbable as a result of, of what come
into existence hypertrophic scars and local adhesions. [10, 16, 17]. Into degenerative-manufacturing, rising most
oftentimes figures of this change multilevel, embrace the entire motor unit. The proliferation of anatomical material
appears in the form of osteophytes on the hoop bone neighbouring with the damaged pond hoop and as hypertrophy and
the cicatrization stroma of connective tissue within pucks and intervertebral ponds, of ligaments, not to say in the light
of the vertebral canal. [3, 16, 18, 24, 36]. Illnesses however created in the initial and developed phase of the puck of the
change (herniae annular, herniae disk’s, intussusceptions of articular processes and concavity of ligaments masses
arising as a result of the significant reduction of pucks) which cause desadaptation, lead the destabilization and the
disintegration of the bone-articular structure of the spine to the disintegration of the entire motor unit what we call the
degenerative spondylolisthesis. [16]. Illness is ranked among the group of illnesses deformation of spine. She relies on
the moving (for semiluxation) of two circles towards oneself (the higher vertebra is defeated by passing the account
ahead lower). Most oftentimes we deal with the spondylolisthesis on the level L5 - S1 and L4 - L5. Such a state runs the
patient, the chronic pain and the appearance of different neurological symptoms for worsening the motor efficiency.
Proliferations and spondylolistheses (posterior, spiffing, side) deformanss are characteristic elements. Pain spinal-root
teams are an element of the slipped disk. They are a member of a spinal-root team: pains about different situating, the
escalation and the way of appearing, symptoms reactionable of spine, manifesting itself with heightening the muscle
tension paravertebral and with limiting the mobility and distorting the configuration of the spine, endodontic (spinal)
neurological, expressing symptoms with serial involuntary, sensory disorders (hypoesthesia) and motor. [4, 8, 10, 14,
20
16, 23, 33]. Degenerative changes are a physiological reply of the organism appearing during the adult life. Changes
within the puck intensify in the different degree, dependent on the age, the activity and individual properties. Sciatica
can be an example. For her the date defines the radiating pain from the lower part of the back to the last person (thighs,
calves, feet). Sciatic nerve caused by irritating or lighting one of nervous roots from which he comes. [2, 7, 8, 12]. Most
oftentimes pain is caused by the herniation of the disk in the lumbar region of the spine. Also a spinal stenosis or taking
in intervertebral foramens, by which to the circumference spinal nerves come out can be other cause. Nervous pain can
be very acute or quite mild. It is sometimes possible to describe him, as botching up or giving feeling pricking. At some
patients intensifying pain appears while cough or sneezing. Pain can also intensify in some positions, and in other can
be milder or generally speaking disappear. With timeouts physical activity (walk, cycling) he can bring relief, however
sitting or lying can make pain worse. Also a weakened function of muscles can be connected with pain innerved
through the given nerve and disorders of feeling of the given region. Becoming numb or the myasthenia happen [5, 7,
13, 18]. Main manifestations of radiculalgia: pain spreads to a lower limb or the shoulder, in general below the knee or
the elbow, oftentimes such feelings accompany pain as the burning, pricking or the numbness, pain in the leg remains in
the long term, cough or the sneeze can cause intensifying pain, the limb pain is main pain. For individual segments
symptoms appear in: S1 weakening the nerve affects muscles of the calf or muscles round the outside cube, causing the
pliability, the weakness has L5 impact on the possibility of raising the big finger, L4 an influence on erectors can have a
foot, in hardcases we can deal with the falling foot. [14, 18, 28]. Acute sciatica is most often caused by the hernia of the
disk which presses down to the root, because of which he yields to the irritation and hydropic heightening the
complaint. Such a state continues most oftentimes for the period from 1 up to 3 weeks. After this period the pain passes
frequently leaving sensory disorders after itself (of becoming numb, obtusion) or go into the chronic pain team, with
smaller increasing pains than in the period of acute sciatica. After giving strong problems up the sick person can also be
without no symptoms, with appearances of the health, in spite of existing illness of the disk. Periods without pain
sciaticas can be interrupted with next attacks. [21, 23, 31]. In the slipped disk he seeks the disk for reducing the height
what results in the increased burden in ponds of the spine and with fast appearing of degenerative changes. It results in
pains of the spine felt by sick persons in the way spilling over sides. Patients complain then about feeling the stiffness
and pains right after getting up which must "to loosen up, to wear in". Pains appear also at longer uniform positions of
the body or the physical labour. Giving the acute limb pain up, but the appearance are a standard image of the course of
illness after the certain time of pains of the neck or the lower back. Appearing symptoms cause secondary changes of
degenerative and non-specific myalgias. [4, 7, 14, 16].
Progress of degenerative changes can cause the hypertrophy of tissues of the spine (of ligaments, bags, ponds) in
consequence to the occurrence of the narrow vertebral canal. [1, 4, 7, 13, 14]. To main of his symptoms belong:
endodontic intense pains radiating to the limb, chromene punctuation being characterized by passing the short stretch of
road, after which lower limbs weaken, continuation more distant march is possible only after the rest.
Intensifying pains and strengthening them don't depend only on the size of hernia, but also from the place of for her
putting in the channel. Great central hernia can give no symptoms. In this part the vertebral canal is wide and roots take
place in order to slide open. However even a little hernia in the rankse zachyłka endodontic, (that is of intervertebral
foramen) can give great pains extremely, including damaging the root. [18, 19, 38]. Typical manifestations of the course
of sciatica: appearance of pain for enough suddenly, after the motor mistake, overloading, or in the short time after this
fact (e.g. of next day morning). At the part of sick persons he appears, as quickly growing "tiredness" of spine or
lowering his function. Pain about different character and increasing oftentimes blunt at first described, as difficult to
locate, fluctuating in one's course incipient in the lumbar region. At the acute and subacute course pain can radiate
(most oftentimes one-sidedly along the course of the sciatic nerve with the end depending on the level of damaging
nervous roots and in of different degree of limiting by pain raising the limb. In the course of the rest, peculiarly after the
night and after arranksing relief in hip joints and knee pain of the region lumbar - the round steak is reduced. However
there is a group of patients, at which increasing pain complaints at dawn and the morning but the distinct reduction
watch each other in the course of the everyday activity. Damaging the significant degree of the function of motor lower
limbs appears in solitary cases with paralysing sphincters. In spite of serious symptoms, largely quickly he seeks
episodes of sciatica to the improvement in the medical condition. [9, 16, 18, 24, 41].
Material and research methods
Research material
The research group took 30 persons out. Medium age examined amounted little to over 42 years (42.2). The young
person counted 22 years, oldest 77 years. Women turned out on average to be older than men for over 6 years. Majority
examined these are professionally active persons - 21 persons (70 %). Least examined these are persons drawing a
pension - 2 persons (6.7 %). 3 persons were also recorded (10.0 %) staying on the unemployment. The medium age of
women amounted to over 45 years, of men of less than 39 years. Women decided over the half examined - 16 persons
(53.3 %). Men constituted the smaller part examined - 14 persons (46.7 %). Examined they divided in four age groups:
to 30 years of persons in the amount of 7 (23.3 %), from 31 to 40 years of persons in the amount of 8 (26.7 %), from 41
to 50 years of persons in the amount of 11 (36.7 %), persons constituted the Group least counting out above 50 years of
respondents in the amount of 4 (13.3 %).
Research methods
21
Conducted polls stayed amongst neurosurgical patients of Regional Specialist Hospital in Grudziądz in the age
group from 20 to 60 of year of age. The test was anonymous and conducted by the person already acquainted with
principles of filling in a questionnaire. In case of vagueness concerning filling in a questionnaire this person granted all
fullbacks. A test of replies to individual questions served the work for the realization of established purposes. Analysing
aspects of pain teams of the spine, gathered material was subjected to the verification on account of variables
sociodemographic which they marked out for: sex, age groups, BMI indicator, way of settling, education, employment.
For the purposes of the test at the BMI variable - 3 persons with the obesity of the first degree were categorised to
examined overweight. At the variable of the education examined with the primary education - 2 persons were joined
into one group from examined about the vocational secondary education - 3 persons. At the variable of the employment
examined drawing a pension, for the retirement pension and the unemployment they connected into one group not
working.
Purpose of the work
It is a purpose of the work: with demonstrating the relation between body weight, type of the performed work,
devoted time for the physical activity, way of spending the free time, and appearing of pain teams of the spine, showing,
what step pain of the spine influences people in, how deal him with in household conditions, knowledge representation
of respondents about the prevention of the treatment.
Hypotheses of the work
Hypotheses of the work concern reasons for coming into existence of pains of the spine.
1) They suppose a physical activity belongs to factors being able to affect the health of the spine, and for her the lack
causes the unclassified condition of the spine.
2) The sitting lifestyle influences coming into existence of pain teams of the spine in part lumbar - of round steak.
Therefore a need of constant promoting principles of the prevention of pains of the spine results.
3) With next source being able to influence the spine negatively lumbar - cross are: the excess weight and obesity
caused by irregularities in dietary practices.
4) He bets that the operation of the spine will carry entirely or much will minimize pain complaints, aswell aswill
contribute to the improvement of quality of life, of increase in the physical and mental initiative.
5) The unclassified awareness concerning the risk of falling ill with pain teams of the spine causes the costly treatment
and irreversible changes in the future.
Analysis of the results
Characteristics of the group
Table I. Sex examined
sex
number
%
woman
16
53.3
man
14
46.7
With time
30
100.0
Women decided over the half examined - 16 persons (53.3%).
Table II. Average results of the age examined
N
Confiden
Average Deviation
standard
ce
-95.0%
woman
16 45.1
14.500
37.40
Confiden minimum
ce
+95,0%
52.85
26.0
maximum
Q 25
Median
Q 75
77.0
35.0
43.5
52.0
man
14
38.8
9.721
33.17
44.40
22.0
50.0
30.0
39.0
49.0
with time
30
42.2
12.706
37.42
46.91
22.0
77.0
33.0
41.0
49.0
sex
Medium age examined amounted little to over 42 years (42.2). The young person counted 22 years, oldest 77 years.
Women turned out on average to be older than men for over 6 years. The medium age of women amounted to over 45
22
years, of men of less than 39 years.
Table III. Age groups examined
number
age group
%
up to 30 years
7
23.3
31-40 years
8
26.7
41-50 years
11
36.7
above 50 years
4
13.3
With time
30
100.0
Examined they divided in four age groups: to 30 years, 31-40 years, 41-50 years and above 50 years. In large most
numbers he represented examined age bracket of 41-50 years - 11 persons (36.7%). Least examined they made a note in
the century above 50 years - 4 persons (13.3%).
Table IV. Age groups examined
number
age group
__________
%
up to 40 years
15
50.0
above 40 years
15
50.0
With time
30
100.0
Examined they divided in two equal-numerous age groups to 40 years and above 40 years, counting out for 15
persons (for the 50.0%).
Table V. Index BMI examined
BMI
number
%
correct weight ranks
19
63.3
excess weight
8
26.7
First degree of the obesity
3
10.0
Second
obesity
The III
obesity
With time
degree
degree
the 0
0.0
of the 0
0.0
of
30
100.0
They comprised majority of the person from weight rankse correct - 19 persons (63.3%). Least examined had a
BMI indicator with the obesity of the first degree - 3 persons (10.0%). Persons weren't recorded with the obesity of the
II and III step.
23
Table VI. Average BMI results examined
N
Confiden
Average Deviation
standard
ce
-95.0%
woman
16 24.58
4.0835
22.41
Confiden minimum
ce
+95,0%
26.76
20.4
maximum
Q 25
Median
Q 75
33.1
21.6
23.1
27.2
man
sex
14
25.67
3.3312
23.74
27.59
21.3
33.9
23.7
24.6
27.5
With time 30
25.09
3.7286
23.70
26.48
20.4
33.9
22.5
24.1
27.5
Average BMI indicator examined, it is an excess weight. The average result exceeded indicating the excess weight
about only 0.09 practically too matter of examined men, which the average result took out 25.67 attesting to the excess
weight. Average result of women - 24.58 it is a correct weight ranks.
Table VII. Domicile
number
place
of settling
%
village
3
10.0
city
27
90.0
With time
30
100.0
Majority examined these are city dwellers. Only, what 10 a person is a country dweller - 3 persons (10.0%).
Table VIII. Marital status examined
marital status
number
%
married/ married
14
46.7
spinster/ bachelor
6
20.0
widow/ widower
3
10.0
divorced/
divorced
5
16.7
lonely/ single
2
6.7
With time
30
100.0
Less than half examined these are married persons which decide straight majority - 14 persons (46.7%). Least
examined, these are persons become a widow - 3 persons (10.0%) and single persons - 2 examined (6.7%).
Table IX. Way of settling examined
settling
number
%
retreats
10
33.3
24
with the family
20
66.7
at the institution
0
0.0
other
0
0.0
With time
30
100.0
Majority from examined settles with the family - 20 persons (66.7%). They didn't make a note examined settling at
the institution or in other form.
Table X. Education examined
education
number
%
basic
2
6.7
professional
3
10.0
averages
19
63.3
higher
6
20.0
With time
30
100.0
Majority from examined had a secondary education - 19 persons (63.3%). Least primary education - 2 persons
(6.7%), be professional - 3 persons (10.0%). The average of the education fluctuates around the secondary education.
Table XI. Employment examined
number
employment
%
career
21
70.0
disability pension
2
6.7
retirement pension
4
13.3
unemployed person
3
10.0
With time
30
100.0
Majority from examined, these are professionally active persons - 21 persons (70.0%). Least examined these are
persons drawing a pension - 2 persons (6.7%). 3 persons were also recorded (10.0%) staying on the unemployment.
Test of the questionnaire
Table XII. Determining the level of pain
0
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
number
9
2
6
2
1
1
0
0
3
2
4
25
%
0.0
average
5.4
SD
2.0274
Confidence
-95.0%
4.64
Confidence
+95,0%
6.16
Median
5.0
Minimum
2.0
Maximum
10.0
0.0
10.0
6.7
13.3
30.0
6.7
20.0
6.7
3.3
3.3
Average of perceptible pain they declared which examined in the scale from 0-10 took out 5.4. Substantial amount
examined defined her pain, as "5" - 9 persons (30.0%). Almost maximum, or maximum pain (9-10) 2 persons felt
(6.7%). Nobody from examined a lack didn't emphasize perceptible pain (0), nor on the level "1", and only 3 persons
(10.0%) defined their pain for the evaluation "2".
Table XIII. Quantity of painkilling pills caught in a day
number
quantity of pills
%
one per day
8
26.7
two per day
12
40.0
three per day
5
16.7
more than three
5
16.7
With time
30
100.0
Substantial amount examined caught for two painkilling pills per day - 12 persons (40.0%). As much alone it
accepted persons after three, be four pills per day - for 5 persons (for the 16.7%).
Table XIV. Applying other methods of lowering pain apart from pills
applying methods
number
%
yes
12
40.0
not
18
60.0
With time
30
100.0
Over the half of painkilling pills inspected apart from catching didn't apply other methods of lowering pain - 18
persons (60.0%).
Table XV. Other methods of lowering pain
26
number
method
acupuncture, clinic
fight against pain
%
of the 1
3.3
2
6.7
exercises
laser
3.3
massages, rehabilitation
3.3
ointments, gels
3.3
of irradiating, rehabilitation
3.3
rehabilitation
3.3
rehabilitation, laser, solux
3.3
fitness room, swimming
3.3
With time
10
33.3
In the priorer question 12 persons declared, that applied methods different from painkilling pills of lowering pain.
However 10 persons only specified these methods. Most oftentimes examined pointed at rehabilitations - 4 persons but
this reply constituted the 25.0% of all granted methods. Later fitness / of the exercise - 3 persons (18.8%). One each for
method of lowering pain 5 persons applied, for two methods 4 persons and 1 person finally applied three methods.
Table XVI. Appearing of chronic illnesses
number
reply
%
yes
12
40.0
not
18
60.0
With time
30
100.0
Over half examined stated that he didn't suffer from other chronic illnesses - 18 persons (60.0%).
Table XVII. Other chronic illnesses
number
illnesses
%
allergy to pollens
1
3.3
diabetes
2
6.7
arterial hypertension
5
16.7
arterial hypertension, diabetes 2
6.7
arterial
rheumatism
6.7
hypertension, 2
27
With time
12
40.0
Every of 12 persons determined, what other chronic illnesses he suffered from. Most oftentimes examined pointed
out to the arterial hypertension - 9 persons but this reply constituted the 56.3% of all exchanged illnesses. Later diabetes
were - 4 persons (25.0%). in the least allergies to pollens were exchanged - 1 person (6.7%). One each for illness 8
persons listed, for two illnesses, 4 remaining persons.
Table XVIII. Pain, as the obstacle to normal everyday functioning
number
degree of the impediment
%
he didn't disturb at all
3
10.0
to a little extent
7
23.3
quite large degree
14
46.7
to a large extent
4
13.3
entirely
he
impossible
it 2
made
With time
6.7
30
100.0
Majority from examined held a view that pain disturbs them in regular everyday functioning in quite large degree 14 persons (46.7%). 6 next persons mentioned even greater impediments caused by pain complaints, from what 2
persons (6.7%) claimed that pain entirely prevented them from regular, everyday functioning.
Table XIX. Character of pain________________
character of pain
number
%
rapid
8
26.7
scorching
4
13.3
it being bursting
5
16.7
radiating
10
33.3
tearing and radiating
1
3.3
it being bursting and 2
radiating
6.7
With time
100.0
30
Majority examined showed that pain had a radiating capacity. Of such a sentence there were 13 examined persons
(39.4%). Amongst these persons one she stated additionally that pain was shooting and 2 persons pointed additionally at
pain it being bursting. In the least examined determined character of pain as scorching - 4 persons (12.1%).
Table XX. Felt comfort of the dream
number
comfort of the dream
I don't feel pain during the dream
7
%
23.3
28
I feel pain in the bed however which 11
doesn't prevent me from falling asleep
36.7
because of pain I don't sleep the half of 8
the night for
26.7
pain prevents me from falling asleep
4
13.3
With time
30
100.0
The most examined held a view that he feels pain in the bed however which doesn't prevent them from falling
asleep - 11 persons (36.7%). 8 next persons (26.7%) claimed that because of pain I didn't sleep the half of the night for.
Fewest persons declared, that pain prevented them from falling asleep - 4 persons (13.3%).
Table XXI. Main reasons of taking the physical initiative
reason
number
%
sustaining the physical 15
fitness
50.0
meetings with people
4
13.3
physical relaxation
7
23.3
nice 4
13.3
caring for
appearance
With time
the
30
100.0
Exactly half examined showed that he took the physical initiative because of sustaining the physical fitness - 15
persons (50.0%). One of these persons additionally stated, that also from regards for physical relaxation. In the least
they pointed to meetings with people and caring about the own appearance - for 4 persons (1 for the 13.3%).
Table XXII. Degree of intensifying pain
intensifying pain
number
%
felt pain is slight or average, I must not take 6
painkillers
20.0
pain is significant, however withstands without 5
painkillers
16.7
painkillers entirely endure pain
13
43.3
taken painkillers don't reduce pain
6
20.0
With time
30
100.0
The most examined held a view that painkillers entirely endure pain - 13 persons (43.3%). As much alone
examined equally it stated that felt pain was slight or average, I must not apply analgesics as well as taken painkillers
don't reduce pain - for 6 persons (for the 20.0%).
Table XXIII. Taking everyday, of any motor activity
number
reply
%
29
yes
26
86.7
not
4
13.3
With time
30
100.0
Straight majority examined stated that he took the everyday motor initiative - 26 persons (86.7%).
time
Table XXIV. Time devoted for motor classes during the week
number
%
up to 1 hour
15
57.7
2-3 hours
10
38.5
4-5 hours
1
3.8
above 5 hours
0
0.0
With time
26
100.0
From persons which they entertain any, the majority devotes the everyday motor activity for motor classes during
the week up to 1 hour - 15 persons (57.7%). Only 1 person (3.8%) for motor classes during the week devotes 4-5 hours.
Nobody devotes more than 5 hours every week.
Table XXV. Practicing sport in the past
number
reply
%
yes
13
43.3
not
17
56.7
With time
30
100.0
Less than half examined she declared, that in the past had practised sport - 13 persons (43.3%).
Table XXVI. Kind of the preferred activity
number
kind of the activity
%
swimming
10
27.0
cycling
16
43.2
weight training
8
21.6
team games
3
8.1
With time
37
100.0
Asking about the favoured motor activity altogether 37 replies were collected. One person didn't only emphasize
the activity most popular with oneself. Straight majority from examined favours the cycling - 16 persons but this reply
constituted the 43.2% of all emphasized kinds of the activity. Later swimming was - 10 persons (27.0%). In the least
examined favour team games - 3 persons (8.1%). After reconcile 21 persons emphasized activities and after two 8
30
remaining persons.
Table XXVII. Frequency of taking the motor initiative
number
czasokres
%
with timeouts
12
40.0
after work
5
16.7
rather in weekends
9
30.0
every day
3
10.0
lack
1
3.3
With time
30
100.0
The most examined only sometimes takes the motor initiative - 12 persons (40.0%). 9 next persons (30.0%) rather
in weekends. Only 3 persons (10.0%) take the motor initiative every day. One of persons won't answer the la in this
issue.
Table XXVIII. Possibility of active spending the time with acquaintances
number
reply
%
yes
18
60.0
rather not
9
30.0
not
3
10.0
With time
30
100.0
Majority from examined held a view that persons, with which it is possible actively to spend the leisure time are
among acquaintances - 18 persons (60%). Only 3 persons (10.0%) took the opposite view.
Table XXIX. Favourite function in the leisure time
function
number
%
I read books
13
32.5
I practise sport
7
17.5
I spend time by the 4
computer/ TV
10.0
31
I sleep
3
7.5
I go for a walk
13
32.5
With time
40
100.0
Asking about function most willingly they do which examined in the leisure time, altogether 40 replies were
collected. The most examined pointed for two activities that is to the reading books and going for a walk. Ob River of
function it marked for 13 persons and these replies determined for the 32.5% of all emphasized statements. Later a
practicing sport was found - 7 persons (10.0%). In the least examined pointed out to the sleep - 3 persons (7.5%). After
reconcile in the leisure time 23 persons emphasized favourite function, for two persons, and for three functions 3
persons.
Table XXX. Evaluation of a lifestyle
number
reply
%
15
active
50.0
passive - lack of time foi 7
the move
23.3
passive - willingness lacks 8
the willingness/ for the
move
With time
30
26.7
100.0
Majority from examined held a view that persons, with which it is possible actively to spend the leisure time are
among acquaintances - 18 persons (60%). Only 3 persons (10.0%) took the opposite view.
Analysing aspects of pain teams of the spine, gathered material was subjected to the verification on account of
variables sociodemographic which sex, age groups, BMI indicator, way of settling, education were marked out for and
the employment.
For the purposes of the test at the BMI variable - 3 persons with the obesity of the first degree were categorised to
examined from excess weight. At the variable education examined with the primary education (2 persons) they
connected in one group from examined about the vocational secondary education (3 persons). At the variable
employment examined drawing a pension, for the retirement pension and the unemployment they connected into one
group - not working. In case of variables age groups, the BMI indicator and the education were applied test of
correlation of Spearman ranks. In case of the variable the sex, the way of settling and the employment test at Mann
Whitney, for comparing two independent tests (of groups).
A null hypothesis was accepted (H0) there are no differences in examined results of groups. A p materiality level
was also accepted < 0.05 as essential statistically.
Table XXXI. Diversifying groups of the sex in terms of aspects of pain teams of the spine
statistics
scale
of taking pills in a applying other other illnesses
degree
of character
pain
disturbing of pain pain
day
procedures of
pain
in
everyday
functioning
Of sums.
ranks
woman
of 271.0
248.0
231.0
272.0
32
275.0
273.5
of
of 194.0
217.0
234.0
193.0
190.0
191.5
89.0
112.0
95.0
88.0
85.0
86.5
FROM
0.956
0.000
-0.707
0.998
1.122
1.060
level p
0.339
1.000
0.480
0.318
0.262
0.289
From corrected 0.975
0.000
-0.846
1.130
1.194
1.095
0.330
1.000
0.397
0.258
0.232
0.274
N sign. woman 16
16
16
16
16
16
N sign. man
14
14
14
14
14
14
2 * 1 p.
0.355
1.016
0.498
0.334
0.275
0.294
Of sums.
ranks
man
AT
level p
comfort
of reason
the dream
of taking
activities
physical
statistics
intensifying
pain
taking
any
activities
motor
amount of the practicing
devoted time for sport in the
the motor activity past
of 266.0
245.0
293.5
276.0
146.0
277.0
of 199.0
220.0
171.5
189.0
205.0
188.0
94.0
109.0
66.5
84.0
68.0
83.0
FROM
0.748
-0.125
1.891
1.164
-0.823
1.206
level p
0.454
0.901
0.059
0.244
0.411
0.228
From
corrected
0.781
-0.133
1.995
1.976
-0.949
1.404
level p
0.435
0.894
0.046
0.048
0.343
0.160
16
16
16
12
16
Of sums.
ranks
woman
Of sums.
ranks
man
AT
N
woman
sign. 16
N sign. man
14
14
14
14
14
14
2 * 1 p.
0.473
0.918
0.058
0.257
0.432
0.240
statistics
how often
kind
of
the
preferred activity motor initiative
taken
a active spending most willingly in evaluation of an
is
the
time the free time
own lifestyle
with
acquaintance
s
33
of 204.0
216.0
266.0
222.5
294.0
of 231.0
219.0
199.0
242.5
171.0
84.0
96.0
94.0
86.5
66.0
FROM
-0.917
-0.393
0.748
-1.060
1.912
level p
0.359
0.694
0.454
0.289
0.056
From
corrected
-0.946
-0.415
0.860
-1.076
2.081
level p
0.344
0.678
0.390
0.282
0.037
15
16
16
16
Of sums.
ranks
woman
Of sums.
ranks
man
AT
N
woman
sign. 15
N sign. man
14
14
14
14
14
2 * 1 p.
0.377
0.715
0.473
0.294
0.058
If he demonstrated the test, important differences amongst examined women and men were recorded in case of
intensifying pain, of taking any motor initiative for evaluation of an own lifestyle (p < 0.05). In remaining issues, not
substantial differences statistically.
Table XXXII. Intensifying pain in groups of the sex
sex
woman
intensifying pain
number
man
%
number
%
painkillers
6.3
5
35.7
painkillers
12.5
3
21.4
9
56.3
4
28.6
4
25.0
2
14.3
With time
16
100.0
14
100.0
Women in the large degree claimed that painkillers entirely endured pain - 9 persons (56.3%) and taken painkillers
don't reduce pain - 4 persons (25.0%). However men more evenly spread their opinions. The most from them it claimed
that felt pain was slight or average, I must not take painkillers - 5 persons (35.7%) and painkillers entirely endure pain 4 persons (28.6%). To state it is possible, that men to a lesser degree endure pain not taking painkillers even in the event
that pain is significant. In smaller also step claimed that painkillers didn't reduce pain - only persons (14.3%) at what for
the fourth woman (25.0%).
sex
Table XXXIII. Taking any motor initiative in grou ps of the sex
woman
man
34
taking any motor initiative
number
%
number
%
yes
12
75.0
14
100.0
not
4
25.0
0
0.0
With time
16
100.0
14
100.0
What the fourth woman claimed that he took no motor initiative - 4 persons (25.0%). Men, without exception stated
that they took any motor initiative - 100.0%.
Table XXXIV. Evaluation of an own lifestyle in groups of the sex
sex
woman
man
evaluation of an own lifestyle
number
%
number
%
active
5
31.3
10
71.4
passive - lack of time for the 5
move
31.3
2
14.3
passive - willingness lacks the 6
willingness/ for the move
37.5
2
14.3
With time
100.0
14
100.0
16
The majority of the women determined an own lifestyle, as passive - 11 women (68.8%) from what 6 women
(37.5%) it claimed that to the activity he didn't have a willingness, there is no willingness for the move. Majority of men
next determined an own lifestyle as active - 10 persons (71.4%). For the move only 2 men declared lack of the
willingness and willingness (14.4%).
Table XXXV. Diversifying groups of inhabiting pain teams of the spine in terms of aspects
statistics
scale of pain taking pills in applying other other illnesses
degree
of character
a day
procedures of
pain
in
everyday
functioning
Of sums. of 319.0
ranks with the
family
Of sums. of 146.0
ranks
retreats
AT
91.0
319.5
345.0
324.5
318.0
333.5
145.5
120.0
140.5
147.0
131.5
90.5
65.0
85.5
92.0
76.5
FROM
0.396
0.418
1.540
0.638
0.352
1.034
level p
0.692
0.676
0.124
0.524
0.725
0.301
From corrected 0.404
0.438
1.844
0.723
0.375
1.068
0.686
0.661
0.065
0.470
0.708
0.286
20
20
20
20
20
level p
N sign. with 20
the family
35
of
N sign. retreats 10
10
10
10
2 * 1 p.
0.681
0.131
0.530
statistics
0.713
comfort
of reason
the dream
of taking
activities
physical
10
10
0.746
0.307
intensifying
pain
taking
any
activities
motor
Sum.
ranks 303.0
with
the
family
162.0
Sum. ranks
retreats
320.5
299.5
315.0
211.0
320.0
144.5
165.5
150.0
140.0
145.0
AT
93.0
89.5
89.5
95.0
58.0
90.0
FROM
-0.308
0.462
-0.462
0.220
-0.997
0.440
level p
0.758
0.644
0.644
0.826
0.319
0.660
From
corrected
-0.321
0.492
-0.487
0.373
-1.150
0.512
level p
0.748
0.623
0.626
0.709
0.250
0.608
N sign. with 20
the family
20
20
20
17
20
N
retreats
10
10
10
9
10
0.650
0.650
0.846
0.339
0.681
sign. 10
2 * 1 p.
0.779
statistics
how often
kind
of
the
taken
278.5
is
the
time the free time
own lifestyle
with
acquaintance
s
326.5
320.0
337.0
Of sums. of 290.0
ranks with the
family
Of sums. of 145.0
ranks
retreats
AT
90.0
156.5
138.5
145.0
128.0
68.5
83.5
90.0
73.0
FROM
0.229
-1.014
0.726
0.440
1.188
level p
0.819
0.311
0.468
0.660
0.235
From
corrected
0.237
-1.072
0.834
0.447
1.293
level p
0.813
0.284
0.404
0.655
0.196
36
N sign. with 19
the family
20
20
20
20
N
retreats
9
10
10
10
0.475
0.681
0.248
sign. 10
2 * 1 p.
0.839
0.317
If he demonstrated the test, they didn't make a note essential statistically of differences amongst examined settling
from family and inhabiting retreats (p > 0.05).
Table XXXVI. Correlations of age groups and aspects of pain teams of the spine
question
N
R
t (N-2)
level
P
scale of pain
30
-0.0314
-0.1663
0.8691
taking pills in a day
30
0.2101
1.1369
0.2652
applying other procedures of pain
30
-0.0692
-0.3669
0.7165
other illnesses
30
-0.0262
-0.1385
0.8908
degree of disturbing of pain in everyday functioning
30
0.2336
1.2713
0.2141
character of pain
30
0.2068
1.1185
0.2729
30
0.3859
2.2137
0.0352
reason of taking the physical initiative
30
-0.0123
-0.0651
0.9486
intensifying pain
30
0.3087
1.7173
0.0970
30
0.0000
0.0000
1.0000
amount of the devoted time for the motor activity
26
-0.1892
-0.9440
0.3546
practicing sport in the past
30
0.0673
0.3568
0.7240
kind of the preferred activity
29
-0.0213
-0.1106
0.9127
how often a motor initiative is taken
29
-0.0872
-0.4550
0.6528
active spending the time with acquaintances
30
-0.0266
-0.1406
0.8892
most willingly in the free time
30
-0.2274
-1.4396
0.1582
30
-0.0168
-0.0887
0.9299
The century was left in essential statistically, of average of correlation with the comfort of the dream (p < 0.05).
age group
up to 40 years
above 40 years
number %
number %
37
5
33.3
2
13.3
I feel pain in the bed however which doesn't 7
prevent me from falling asleep
46.7
4
26.7
because of pain I don't sleep the half of the 2
night for
13.3
6
40.0
1
6.7
3
20.0
With time
15
100.0
15
100.0
Examined above 40 years feel the smaller comfort of the dream. Because of pain he doesn't sleep the half of the
night for - 6 persons (40.0%) and for 3 next persons (20.0%) pain makes falling asleep impossible. Examined up to 40
years largely feels pain in the bed however which doesn't prevent them from falling asleep - 7 persons (46.7%) be
doesn't feel pain during the dream - 5 persons (33.3%).
Table XXXVIII. Diversifying occupational groups in terms of aspects of pain teams of the spine
statistics
scale of pain taking pills in applying other other illnesses
degree
of character
a day
procedures of
pain
in
everyday
functioning
Of sums.
ranks career
of 266.0
268.5
336.0
331.0
265.5
329.0
Of sums.
ranks
working
AT
of 199.0
not
196.5
129.0
134.0
199.5
136.0
35.0
37.5
84.0
89.0
34.5
91.0
FROM
-2.693
-2.580
0.475
0.249
-2.715
0.158
level p
0.007
0.010
0.635
0.803
0.007
0.874
From corrected
-2.746
-2.706
0.569
0.282
-2.890
0.164
level p
0.006
0.007
0.569
0.778
0.004
0.870
N sign. career
21
21
21
21
21
21
9
9
9
9
9
0.008
0.657
0.824
N
sign.
working
not 9
2 * 1 p.
0.006
statistics
comfort of reason
the dream of taking
activities
physical
Of sums.
ranks career
of 263.5
341.5
0.005
of
0.894
intensifying taking
pain
any
activities
motor
273.5
270.0
313.5
38
297.0
123.5
191.5
151.5
81.0
168.0
32.5
78.5
42.5
82.5
53.0
66.0
FROM
-2.806
0.724
-2.353
-0.543
0.780
-1.290
level p
0.005
0.469
0.019
0.587
0.435
0.197
From corrected
-2.929
0.771
-2.482
-0.922
0.900
-1.502
level p
0.003
0.441
0.013
0.357
0.368
0.133
N sign. career
21
21
21
21
19
21
9
9
9
7
9
0.476
0.017
0.594
0.461
0.209
Of sums.
ranks
working
AT
N
sign.
working
of 201.5
not
not 9
2 * 1 p.
0.004
how often
kind
of
the
taken
statistics
is
the
time the free time
own lifestyle
with
acquaintance
s
342.0
355.5
278.5
Of sums. of ranks 349.0
career
374.5
Of sums. of ranks 86.0
not working
60.5
123.0
109.5
186.5
AT
50.0
24.5
78.0
64.5
47.5
FROM
1.659
2.903
0.747
1.358
-2.127
level p
0.097
0.004
0.455
0.175
0.033
From corrected
1.712
3.070
0.858
1.378
-2.315
level p
0.087
0.002
0.391
0.168
0.021
N sign. career
21
21
21
21
21
8
9
9
9
0.002
0.476
0.178
0.032
N
sign.
working
2 * 1 p.
not 8
0.103
They made a note essential statistically differences amongst examined working and disabled of pain professionally
in matters of the height felt, taking pills in a day, the degree of disturbing of pain in everyday functioning, comfort of
the dream, intensifying pain, the frequency of taking the motor initiative and of the evaluation of an own lifestyle (p <
0.05).
Table XXXIX. Degree of feeling pain in occupational groups
39
occupational group
number
average
SD
career
21
4.7
1.7362
not working
9
7.0
1.8028
Examined not wage-earning assess pain much higher than professionally active persons. The average of feeling
pain of this group took out 7.0 at the average 4.7 in the group of people professionally active.
Table XL. Taking pills in a day in occupational groups
career
not working
occupational group
number
%
number %
one per day
8
38.1
0
0.0
two per day
9
42.9
3
33.3
three per day
2
9.5
3
33.3
more than three
2
9.5
3
33.3
With time
21
100.0
9
100.0
Examined working catch most oftentimes two - 9 persons (42.9%) or one painkilling pill per day - 8 persons
(38.1%). Examined not professionally active in so samum step after two, three or more pills per day - for 3 persons (for
the 33.3%).
Table XLI. Degree of disturbing of pain in everyday functioning in occupational groups
career
not working
occupational group
degree of disturbing
everyday functioning
of
pain
in number
%
number
%
3
14.3
0
0.0
to a little extent
7
33.3
0
0.0
quite large degree
9
42.9
5
55.6
to a large extent
2
9.5
2
22.2
entirely he made it impossible
0
0.0
2
22.2
With time
21
100.0
9
100.0
Examined wage-earning pain disturbs to a lesser degree in everyday functioning - doesn't disturb at all - 3 persons
(14.3%) or to a little extent - 7 persons (33.3%). Examined not professionally active in quite large degree - 5 persons
(55.6%).
Table XLII. Comfort of the dream in occupational groups
occupational group
career
don't work qcy
40
number %
number %
7
33.3
0
0.0
42.9
2
22.2
night for
19.0
4
44.4
1
4.8
3
33.3
With time
21
100.0
9
100.0
Examined not wage-earning feel the smaller comfort of the dream. Because of pain he doesn't sleep the half of the
night for - 4 persons (44.4%) and for 3 next persons (33.3%) pain makes falling asleep impossible. Examined
professionally active largely feel pain in the bed however which doesn't prevent them from falling asleep - 9 persons
(42.9%) be doesn't feel pain during the dream - 7 persons (33.3%).
Table XLIII. intensifying pain in occupational groups
career
occupational group
intensifying pain
number
don't work ^cy
%
number
%
painkillers
28.6
0
0.0
painkillers
14.3
2
22.2
11
52.4
2
22.2
1
4.8
5
55.6
With time
21
100.0
9
100.0
Wage-earning in the large degree claimed that painkillers entirely endured pain - 11 persons (52.4%) and felt pain
is slight or average, I must not take painkillers - 6 persons (28.6%). However not working, in the large degree claimed
that taken painkillers didn't reduce pain - 5 persons (55.6%). Nobody from this group emphasized the reply - felt pain is
slight or average, I must not take painkillers.
Table XLIV. Frequency of taking the motor initiative in occupational groups
career
not working
occupational group
frequency
initiative
of
taking
the
motor number
%
number
%
with timeouts
5
23.8
7
87.5
after work
4
19.0
1
12.5
rather in weekends
9
42.9
0
0.0
every day
3
14.3
0
0.0
41
With time
21
100.0
8
100.0
Wage-earning in the large degree claimed that they took the motor initiative in weekends - 9 persons (42.9%). Not
wage-earning however with only timeouts - 7 persons (87.5%). Nobody from this group emphasized the reply - rather in
weekends, be every day.
Table XLV. Evaluation of an own lifestyle in occupational groups
career
not working
occupational group
number
%
number
%
active
13
61.9
2
22.2
move
23.8
2
22.2
14.3
5
55.6
With time
100.0
9
100.0
21
Majority professionally active determined an own lifestyle, as active - 13 persons (61.9%). Majority not wage-earning
next, determined an own lifestyle, as passive 7 persons (77.8%). For the move as many as 5 persons declared lack of the
willingness and willingness (55.6%)
Table XLVI. Correlations of the education and aspects of pain teams of the spine_______________
question
N
R
t (N-2)
level
p
scale of pain
30
-0.4866
-2.9475
0.0064
30
-0.6564
-4.6039
0.0001
applying procedures of pain
30
-0.1865
-1.0047
0.3236
other illnesses
30
-0.1569
-0.8406
0.4077
30
-0.5562
-3.5417
0.0014
character of pain
30
-0.1936
-1.0441
0.3054
30
-0.5285
-3.2944
0.0027
30
0.2137
1.1577
0.2568
intensifying pain
30
-0.4695
-2.8138
0.0089
30
-0.1851
-0.9967
0.3274
26
0.3227
1.6704
0.1078
30
-0.1723
-0.9258
0.3625
29
0.1066
0.5573
0.5819
42
29
0.6848
4.8835
0.0000
30
-0.1240
-0.6613
0.5138
30
0.0713
0.3782
0.7081
30
-0.4585
-2.7299
0.0108
The education remained in essential correlation on the average level with scale of pain, taking pills in a day, degree of
disturbing of pain in everyday functioning, comfort of the dream, intensifying pain, the frequency of taking of motor
activity and evaluation of an own lifestyle (p < 0.05).
Table XLVII. Degree of feeling pain in groups of the education
education
number average SD
basic/ professional
5
7.2
1.9235
averages
19
5.4
1.9210
higher
6
4.0
1.4142
To state it is possible, that along with the increase in the level of education a degree of feeling pain decreased.
Highest presented examined with the professional primary education - average 7.2 lowest with the higher education average 4.0. It is almost twice a rock bottom of feeling pain.
Table XLVIII. Taking pills in a day in groups of the education
education
basic/
averages
professional
higher
number %
number %
number
%
one per day
0
0.0
4
21.1
4
66.7
two per day
0
0.0
10
52.6
2
33.3
three per day
2
40.0
3
15.8
0
0.0
more than three
3
60.0
2
10.5
0
0.0
With time
5
100.0
19
100.0
6
100.0
Examined with the professional primary education catch after three or more painkilling pills per day. The most
above three pills - 3 persons (60.0%), stayed for 3 pills per day. Examined with the secondary education largely for two
pills per day - 10 persons (52.6%) or one each for pill per day - 4 persons (21.1%). Examined with the higher education
accept the smallest dose of painkillers, only to 2 pills per day. It correlates probably with the degree of feeling by them
pain. The majority from them takes one pill per day - 4 persons (66.7%). They stayed for two pills per day - 2 persons
(33.3%).
Table XLIX. Degree of disturbing of pain in everyday functioning in groups of the education
education
higher
basic/
averages
professional
43
degree of disturbing
of pain
in number
%
number %
number %
0
0.0
0
0.0
3
50.0
to a little extent
0
0.0
6
31.6
1
16.7
quite large degree
2
40.0
10
52.6
2
33.3
to a large extent
3
60.0
1
5.3
0
0.0
0
0.0
2
10.5
0
0.0
With time
5
100.0
19
100.0
6
100.0
In the large degree pain disturbed in everyday functioning examined with the primary education / professional. He
disturbed to a large extent - 3 persons (60.0%) be in quite large degree - 2 persons (40.0%). Examined with the
secondary education largely, pain hampered in quite large degree - 10 persons (52.6%) or to a little extent - 6 persons
(31.6%). None of persons with the professional or average primary education emphasized that pain hadn't disturbed
them at all. Next 3 persons emphasized such a reply (50.0%) with the higher education. 2 next persons (33.3%) of this
group emphasized the education reply - disturbed in quite large degree.
Table L. Comfort of the dream in groups of the education
education
basic/
professional
higher
averages
number
%
number
%
number %
0
0.0
4
21.1
3
50.0
20.0
7
36.8
3
50.0
night for
40.0
6
31.6
0
0.0
2
40.0
2
10.5
0
0.0
With time
5
100.0
19
100.0
6
100.0
They present the greatest comfort of the dream examined with the higher education. I don't feel pain during the
dream or I feel pain in the bed however which doesn't prevent me from falling asleep. They emphasized such replies for
3 persons (for the 50.0%) of this group. They have a smaller comfort of the dream examined with the secondary
education. I feel pain in the bed however which doesn't prevent me from falling asleep - 7 persons (36.8%) or because
of pain I don't sleep the half of the night for - 6 persons (31.6%). They have the lowest comfort of the dream examined
with the professional primary education. Because of pain I don't sleep the half of the night for or pain prevents me from
falling asleep - for 2 persons (for the 40.0%) of this group.
Table LI. Intensifying pain in groups of the education
education
basic/
professional
averages
higher
intensifying pain
number %
number %
3
3
number %
painkillers
0.0
44
15.8
50.0
painkillers
40.0
1
5.3
2
33.3
0
0.0
12
63.2
1
16.7
3
60.0
3
15.8
0
0.0
With time
5
100.0
19
100.0
6
100.0
In the large degree intensifying pain feels examined with the professional primary education. Taken painkillers
don't reduce pain - 3 persons (60.0%) and pain is significant, however withstands without painkillers - 2 persons
(40.0%). Examined with the secondary education claimed largely that painkillers entirely endured pain - 12 persons
(63.2%). Examined with the higher education - felt pain is slight or average, I must not take painkillers - 3 persons
(50.0%).
Table LII. Frequency of taking the motor initiative in groups of the education
education
basic/
averages
professional
higher
motor number
frequency
initiative
of
taking
the
%
number
%
number
%
with timeouts
5
100.0
7
38.9
0
0.0
after work
0
0.0
5
27.8
0
0.0
rather in weekends
0
0.0
5
27.8
4
66.7
every day
0
0.0
1
5.6
2
33.3
With time
5
100.0
18
100.0
6
100.0
Examined with the professional primary education take the initiative physical with only timeouts - 5 persons
(100.0%). For them he doesn't have other alternative. Examined with the secondary education largely sometimes - 7
persons (38.9%) and equally after work and rather in weekends - for 5 persons (for the 27.8%). Examined with the
higher education rather in weekends - 4 persons (66.7%) or every day - 2 persons (33.3%).
Table LIII. Evaluation of an own lifestyle in groups of the education
education
basic/
averages
professional
higher
number
%
number
%
number
%
active
0
0.0
10
52.6
5
83.3
move
40.0
5
26.3
0
0.0
60.0
4
21.1
1
16.7
With time
100.0
19
100.0
6
100.0
5
Examined with the professional primary education determined an own lifestyle, as passive. Majority from the
account of the lack of the willingness/ of willingness to the move - 3 persons (60.0%). Over half examined with the
45
secondary education recognised her lifestyle, as active - 10 persons (52.6%) and 5 next persons (26.3%) as passive
however from the account of the lack of the time for the move. Straight majority with the higher education next,
determined an own lifestyle, as active - 5 persons (83.3%).
Table LIV. Correlations of the BMI indicator and aspects of pain teams of the spine
question
N
R
t (N-2)
level
p
scale of pain
30
0.0000
0.0000
1.0000
30
0.2222
1.2057
0.2380
30
0.1483
0.7936
0.4341
other illnesses
30
0.0588
0.3119
0.7575
30
0.1191
0.6346
0.5309
character of pain
30
0.1362
0.7273
0.4731
30
0.1418
0.7581
0.4547
30
-0.2255
-1.2249
0.2308
intensifying pain
30
0.1517
0.8122
0.4235
30
0.3120
1.7378
0.0932
26
-0.2434
-1.2295
0.2308
30
-0.1722
-0.9248
0.3630
29
-0.0940
-0.4905
0.6278
29
-0.1617
-0.8514
0.4020
30
0.0965
0.5128
0.6121
30
-0.0689
-0.3657
0.7173
30
0.2131
1.1541
0.2582
The BMI sign didn't remain in essential correlation with aspects of pain teams of the spine (p > 0.05).
Table LV. Correlations of the degree of pain and aspects of pain teams of the spine
question
N
R
t (N-2)
level
p
30
0.5554
3.5342
0.0014
30
-0.1467
-0.7847
0.4392
other illnesses
30
-0.0374
-0.1980
0.8445
46
30
0.7585
6.1595
0.0000
character of pain
30
0.1879
1.0122
0.3201
30
0.4844
2.9298
0.0067
30
-0.1749
-0.9399
0.3553
intensifying pain
30
0.4570
2.7186
0.0111
30
0.1848
0.9952
0.3282
26
-0.0036
-0.0178
0.9859
30
0.1585
0.8494
0.4029
29
0.0559
0.2908
0.7734
29
-0.4431
-2.5686
0.0161
30
-0.3207
-1.7918
0.0840
30
-0.0207
-0.1097
0.9134
30
0.3433
1.9341
0.0633
Degree of feeling pain stayed in essential correlation on the average level with taking pills in a day, comfort of the
dream, intensifying pain, the frequency of taking the motor initiative. In high correlation with the degree of disturbing
of pain in everyday functioning (p < 0.05).
Table LVI. Degree of feeling pain but taking again pain pills in a day
number average SD
one per day
8
4.00
1.6903
two per day
12
5.17
1.6967
three per day
5
6.20
1.6432
more than three
5
7.40
2.0736
They feel the top stair of pain examined catching above three painkilling pills in a day - average 7.4. Lowest taking
one pill - average 4.0.
Table LVII. Degree of disturbing of pain in everyday functioning but taking again pain pills in a day
degree of disturbing of pain in number average SD
3
3.00
1.0000
to a little extent
7
3.86
1.3452
47
quite large degree
14
5.71
1.4899
to a large extent
4
7.50
1.7321
2
8.00
1.4142
They feel the top stair of pain examined which pain prevents from total functioning in a day - average 8.0. Lowest
which pain doesn't disturb at all - average 3.0.
Table LVIII. Comfort of the dream but taking again pain pills in a day
number average SD
3.57
1.2724
I feel pain in the bed however which 11
doesn't prevent me from falling asleep
5.82
1.5374
because of pain I don't sleep the half of 8
the night for
5.50
2.4495
4
7.25
1.2583
7
They feel the top stair of pain examined which pain prevents from falling asleep - average 7.25. Lowest which don't
feel pain during the dream - average 3.57.
Table LIX. Intensifying pain but taking again pain pills in a day
intensifying pain
number average
SD
felt pain is slight or average. I must not take 6
painkillers
3.33
1.2111
painkillers
6.40
2.5100
13
5.46
1.7614
6
6.50
1.5166
They feel the top stair of pain examined, which taken painkillers don't reduce pain with - average 6.5. Lowest,
which felt pain is slight or average, for must not take painkillers - average 3.33.
Table LX. Frequency of taking the motor initiative but taking again pain pills in a day
frequency of taking the motor number average SD
initiative
with timeouts
12
6.58
1.8809
after work
5
4.20
2.1679
rather in weekends
9
4.67
1.7321
every day
3
4.33
1.1547
48
They feel the top stair of pain examined which sometimes take the motor initiative - average 6.58. Lowest which
take this initiative every day - average 4.33.
At the work in the descriptive test of received results tables, in which the number was described and a per cent were
applied.
Interdependence amongst two variables, behind the fullbacks R Spearman coefficient of correlation was calculated.
The coefficient of correlation is used for a description of power of correlation of two features, when:
- they have quality character (or at least one of them) and there is a possibility of organising empirical observation in
the determined order;
- in case of quantitative features, when we deal with not very numerous empirical observation;
The coefficient of correlation assumes values:
-1 < rs < +1
When equal of rs 1 it always, when a value of the X variable grows, a value of the Y variable also grows. When
equals -1 these are relations occur opposite, i.e., when the X value grows a Y value diminishes.
Of marking in the Spearman N test - number
R - coefficient of correlation
T (N-2) - test results t at N-2 degrees of the freedom Level p (p) - materiality level
They also applied, nonparametric Test at Mann-Whitney, for the evaluation of differences of one feature amongst
two populations (with groups).
1
2
3
Sum. ranks Sum. ranks AT
a
b
4
5
6
7
8
9
10
FROM
level p
FROM
corrected
level p
N sign. a N sign. b 2 * 1 p.
sign. p
Numbered fields in the sheet of results (most important for interpretation) mean appropriately:
[1] sum of ranks for the group "a"
[2] sum of ranks for the group "b"
[3] value of the test Mann grass and Whitney applied for small sizes (< 20)
[4] value of the test Mann grass and Whitney, when amounts to the number of both groups > 20
[5] materiality level calculated for test results [4]
[6] value of the test proofread, applied on account of bound ranks, for the number of both groups > 20
[7] materiality level calculated for test results [6]
[8] number of the group "a"
[9] number of the group "b"
[10] for tests about the small size value 2 is calculated * p, where equal of p 1 minus appropriate value of the
distribution function of the layout of statistics at (we apply, when don't appear q of the rank tied)
A null hypothesis was accepted (H0) there is no difference in examined groups.
An alternative hypothesis was adopted (H1) a difference in examined groups exists.
A p materiality level was also accepted < 0.05 as the significant level statistically.
All calculations and drawings were made with spreadsheet Microsoft the Excel and Statistica 6.
Discussion
Examining and demonstrating a lifestyle for the withdrawal was putting this work on of pain teams of the spine. An
anonymous questionnaire form served for it. They conducted research on 30 for personal group of patients. Answers to
questions were supposed to help the work find the link between the excess weight, the mode and the kind, with amount
and quality of spending the free time, but appearing of pains of the spine. Pain complaints of the spine are one of
complaints more oftentimes appearing at present on the part of the motor organ. According to data from authors [19],
the frequency of their appearing is estimated in the 60% to the 80% towards the entire human population. However in
the examined group of patients pain was stated at 90 % examined what induces to asking questions for factors and
predisposing circumstances to so universal of his appearing. Examined persons, at whom character of the performed
career had a significant influence, demonstrated this cohesion for appearing of mentioned above pathology. With
confirming formulated hypotheses, a test of the moment of the appearance of the first pain episode can be. Based on
findings they stated, around the intensive physical labour increased about 40 % risk of frequentappearing of thepain on
the part of the spine lumbar - cross in comparing to the work demanding a small physical effort.However the regular
physical activity in the leisure time, much lowered the risk of appearing of pain complaints. We will encounter different
results at authors [20] which doesn't state the direct relevance with the performed career, but the appearance of pain
complaints of the spine. He thinks, that main with the driving force of the dysfunction of the spine, there are genetic
predispositions of the organism. Conducted tests manifest the connection of performing the intensive physical labour
49
which more oftentimes, than the so-called sitting work generates strain powers leading for increasing symptoms and
uprisings of pain teams of the spine. In the opinion of authors [5] from the scope of the epidemiology of pains of the
lumbar spine, he predominates, that most oftentimes the first pain complaints appear in the V decade of the life.
However findings obtained on respondents indicate lives for the III decade. He was it is a period, in which for the first
time pain of the lumbar spine appeared. It seems, so, it is exactly a specificity of the profession influences the much
earlier disclosure oneself of pathological changes in the ratio to the whole of the population. According to examined
patients lifting the weight or an unchecked twist of the body were a most frequent and most probable reason for the
withdrawal of pain of the lower part of the spine. These relations, find also confirming in the source [5]. However a fact
that a few factors in the opinion examined associated with the career could contribute to the creation of pain pays
attention, of which one fulfilled specific lines of the factor "release". In the opinion most oftentimes it sought already
existing complaints examined for the escalation during long-term standing or attempts to lift heavy objects. Exchanged
activities of authors both from experience examined and on the base given [19] indeed most oftentimes cause
intensifying pain. However in the overwhelming majority examined accidental pain of the spine didn't demonstrate the
tendency of radiating towards lower limbs, and in categories of intensity was determined, as light. It can attest to the
little rank of the problem in categories patoanatomic or abilities of preventing the development of disease through the
practical application of painkillers. The test of the frequency of appearing of another pain episodes showed that in most
cases this occasional occurrence was (a few once a years) it seems around individual features didn't also affect the
withdrawal of pain antropometric examined, expressed through the body mass index. In the overwhelming majority
examined persons were characterized by correct BMI values. undoubtedly in the examined group the riot of pain could
be connected with a low level of physical activity. This confirmation was obtained from the half of respondents which
in the test determined, themselves as disabled physically. In the light of data [20] confirms the close relationship of the
physical activity to conditions motor of spine, which the lack can be a favourable additional factor for turns of pain
episodes. During conducted tests they observed that very much into therapy proceedings supporting on the part of the
family outweighed. The success of therapy also depends on the age of the sick person, his individual predispositions, as
well as the perseverance, motivation, and the put effort.
Conclusions
1. The excess weight and the obesity are connected with a greater risk of the riot of pain teams of the spine.
2. A negative influence of the mode, as well as the type of the performed work on the health condition of the spine
wasn't stated.
3. The lack of time and the reluctance to take the physical initiative are connected with a large risk of the riot of pain
teams of the spine.
4. It isn't possible simultaneously to state whether the form and the type of spending the free time by respondents affect
the appearance of the complaint.
5. They didn't state so that a passive lifestyle directly influenced the withdrawal of pains of the spine, but it isn't
possible to make his pathogenic action impossible.
6. The half of those polled doesn't deal pain with in household conditions as well as doesn't go therefore for the
fullbacks to the specialist.
7. Very large per cent examined has no knowledge about the prevention of pain teams of the spine.
8. They stated that pains of the spine much lowered the quality of the daily living especially an occupational activity.
Open Access
Noncommercial License which permits any noncommercial use, distribution, and reproduction in
any medium, provided the original author(s) and source are credited.
References
1. Adamczyk K. Pielęgniarstwo neurologiczne. Czelej. Lublin. 2000.
2. Adams M, Bogduk N, Burton K, Dolan P. Biomechanika bólu kręgosłupa. DB Publishing. Warszawa. 2010.
3. Adler SS, Beckers D, Buck M. PNF w Praktyce. DB Publishing. Warszawa. 2009.
4. Barczyński M, Bogusz J. (red.) Medyczny słownik encyklopedyczny. Oficyna Wydaw. FOGRA. Kraków. 1998.
5. Styczyński T, Żarski S, Krzemińska-Dąbrowska I, Pyskło B, Gasik R, Wołosiewicz N. Ocena wpływu zmian
zwyrodnieniowo-wytwórczych kręgosłupa na wyniki leczenia zachowawczego chorych z zespołem bólowo korzeniowym związanym z przepukliną lędźwiowych krążków międzykręgowych. Reumatologia. 2006. 44(3): 139—
144.
6. Beuth W, Ślusarz R. Wybrane zagadnienia z pielęgniarstwa neurochirurgicznego (z elementami kliniki i
rehabilitacji). Wydawnictwo Uczelniane Akademii Medycznej im. Ludwika Rydygiera w Bydgoszczy. Bydgoszcz.
2002.
7. Tobjasz F, Nowakowski A, Cabaj M. Vertebroplastyka w leczeniu złamań patologicznych kregosłupa. Chirurgia
narządu ruchu i Ortopedia Polska. 2004. 68(4): 279-283.
50
8. Brown'e JE, O'Hare NJ. Przegląd metod badania zdolności utrzymania równowagi w pozycji stojącej. Fizjoterapia.
2001. 87(9): 489-495. Rehabilitacja Medyczna. 2002. 6(1): 72-76.
9. Fritz S, Chaitow L. Masaż leczniczy. Bóle dolnego odcinka kręgosłupa i miednicy. Red. A Dziak. Elsevier Urban &
Partner. Wrocław. 2009.
10. Richardson C, Hodges PW, Hides J. Kinezyterapia w stabilizacji kompleksu lumbar -miedniczego. red. E. Saulicz.
Elsevier Urban&Partner. Wrocław. 2009.
11. Członkowska A. i Członkowski A. „Leczenie w neurologii” Warszawa 2004
12. Lee D. Obręcz biodrowa - badanie i leczenie okolicy lumbar -miedniczo-biodrowej. DB Publishing. Warszawa.
2005.
13. Domżał M. Przewlekłe nieswoiste bóle krzyża - stara dolegliwość czy nowa choroba neurologiczna? Forum
Medycyny Rodzinnej 2008. 2(2): 146-161.
14. Baranowska A. Analiza przyczyn osiadania klatek międzytrzonowych w odcinku szyjnym kręgosłupa. Chirurgia
Narządu Ruchu i Ortopedia Polska. 2006. 71(6): 11-12.
15. Kasprzak W. red. Fizjoterapia kliniczna. PZWL. Warszawa. 2010.
16. Dziak A. Bóle i dysfunkcje kręgosłupa. Medicina Sportiva. Kraków 2007.
17. Fibak J. red. Chirurgia dla studentów medycyny. PZWL. Warszawa. 1998.
18. Henry GL, Little N, Jagofa A, Pellegrino TR. Stany nagłe w neurologii od objawu do rozpoznania. W Kozubski red.
PZWL. Warszawa. 2007.
19. Górecki A, Marczyński W. Czerwiński E, Chmielewski D. Zasady profilaktyki, rozpoznania i leczenia
osteoporotycznych złamań kości. Terapia. 2008. 209(5): 15-18.
20. Jaruga M. Zespoły bólowe kręgosłupa z perspektywy wieloletniej praktyki. Wywiad. Praktyczna Fizjoterapia i
Rehabilitacja. 2011. 2, 3. http://www.praktycznafizjoterapia.pl/twarza-w-twarz/zespoly-bolowe-kregoslupa-zperspektywy-wieloletniej -praktyki-wywiad-z-dr-maria-jaruga.html
[12.12.2012].
http://www.praktycznafizjoterapia.pl/temat-miesiaca/zespoly-bolowe-kregoslupa-w-odcinku-ledzwiowokrzyzowym-cz-2-leczenie.html [12.12.2012].
21. Kaltenborn M. Kręgosłup - badanie manualne i mobilizacja. Wydawnictwo Rolewski. Toruń. 1998.
22. Kiwerski J, Kowalski M, Krasucki M. Schorzenia i urazy kręgosłupa. PZWL. Warszawa. 1997.
23. Kolster B, Ebelt-Paprotny G. Poradnik Fizjoterapeuty. Ossolineum. Wrocław. 2001.
24. Pucher A, Jankowski R, Nowak S. Operacyjne leczenie kręgozmyków zwyrodnieniowych w odcinku lędźwiowym
kręgosłupa. Neurologia i Neurochirurgia Polska. 2005. 39(2): 114-119.
25. Hakało J, Wroński J. Rola repozycji w leczeniu operacyjnym kręgozmyku cieśniowego. Neurologia i
Neurochirurgia Polska. 2008. 42(4): 345-352.
26. Jankowski R, Nowak S, Żukiel R, Blok B, Paprzycki W, Szymaś J. Leczenie operacyjne przerzutów
nowotworowych do kręgosłupa z wykorzystaniem stabilizacji wewnętrznej. Neurologia i Neurochirurgia Polska. 2008.
42(4): 323-331.
27. Maciejewski R, Torres K. Anatomia czynnościowa. Czelej. Lublin. 2007.
28. Mazur R, Podemski R, Książkiewicz B. Neurologiczne powikłania niedomogi kręgosłupa. Via Medica. Gdańsk.
2003.
29. Milanowska K, Dega W. Rehabilitacja medyczna. PZWL. Warszawa. 2000.
30. Mumenthaler M. Neurologia. Elsevier Urban @ Partner. Wrocław. 2001.
31. Nowotny J. Edukacja i reedukacja ruchowa. Wydawnictwo Kasper. Kraków. 2008.
32. Nowotny J. Podstawy kliniczne fizjoterapii w dysfunkcjach narządu ruchu. PZWL. Warszawa. 2006.
33. Petty N. Badania i ocena narządu ruchu. Elsevier Urban @ Partner. Wrocław. 2010.
34. Rąpała K. Zespoły bólowe kręgosłupa - zagadnienia wybrane. PZWL. Warszawa 2004.
35. Sokołowska-Pituchowa J. Anatomia człowieka. PZWL. Warszawa. 1998.
36. Stodolny J. Choroba przeciążeniowa kręgosłupa. Natura. Kielce. 2004.
37. Straburzyński G, Straburzyńska A. Medycyna fizykalna. PZWL. Warszawa. 2000.
38. Straburzyński G, Straburzyńska A. Fizjoterapia z elementami klinicznymi. PZWL. Warszawa. 2008.
39. Strong J, Unruh AM, Wright A, Baxter GD. Podręcznik dla terapeutów. DB Publishing. Warszawa. 2008.
40. Śliwiński Z, Legwant Z. Przyczyny bólu krzyża. Medycyna Manualna. 1999. 1(2): 8-13.
41. Szymanik W, Krasuski M, Kiwerski J. Schorzenia i urazy kręgosłupa. PZWL. Warszawa. 2003.
This is an open access article licensed under the terms of the Creative Commons Attribution
Non-Commercial License (http://creativecommons.org/licenses/by-nc/3.0/) which permits
unrestricted, non-commercial use, distribution and reproduction in any medium, provided the work
is properly cited.
51
Gozhenko EA, Usenko EA, Povetkina TN, Zukow W. Эффективность применения лечебной дозированной «Нордической ходьбы» у
пациентов с ишемической болезнью сердца ассоциированной с артериальной гипертензией = The effectiveness of therapeutic use
"Nordic walking” in patients with coronary heart disease associated with hypertension. [in] Czerwińska Pawluk Iwona Ed., Żukowska
Original Text published © The Author (s) 2012. Gozhenko EA, Usenko EA, Povetkina TN, Zukow W. Эффективность применения
лечебной дозированной «Нордической ходьбы» у пациентов с ишемической болезнью сердца ассоциированной с артериальной
гипертензией = The effectiveness of therapeutic use "Nordic walking" in patients with coronary heart disease associated with hypertension.
Journal o f Health Sciences. 2012;2(5):52-74. ISSN 1429-9623 / 2300-665X. Open Access Open Journal Systems of Radom University in
Radom, Poland ISSN 1429-9623 / 2300-665X. 2012.
УДК: 616.12-005.4-06:616.12-008.331.1]-085:615.825.1
ЭФФЕКТИВНОСТЬ ПРИМЕНЕНИЯ ЛЕЧЕБНОЙ ДОЗИРОВАННОЙ
«НОРДИЧЕСКОЙ ХОДЬБЫ» У ПАЦИЕНТОВ С ИШЕМИЧЕСКОЙ БОЛЕЗНЬЮ
СЕРДЦА АССОЦИИРОВАННОЙ С АРТЕРИАЛЬНОЙ ГИПЕРТЕНЗИЕЙ
The effectiveness of therapeutic use "Nordic walking" in patients with coronary heart disease
associated with hypertension
Skuteczność stosowania terapeutycznej „Chodzenia Nordycznego” u pacjentów z chorobą
niedokrwienną serca związana z nadciśnieniem
1
1
Гоженко 1Е.А., Усенко
Е.А., Поветкина Т.Н., 2 Жуков В.
1 Gozhenko EA, 1Usenko EA, 1Povetkina TN, 2Zukow W
'ГУ «Украинский научно-исследовательский институт медицинской реабилитации и курортологии МЗ Украины», г. Одесса,
Ukraine
'SE Ukrainian Scientific-Research Institute of Medical Rehabilitation and Balneology of Ministry of Health of Ukraine, Odessa, Ukraine
2Radomska Szkoła Wyższa, Radom, Poland
Ключевые слова: Нордическая
артериальная гипертензия.
ходьба;
пациент;
ишемическая
болезнь
сердца;
Keywords: Nordic walking; patient; coronary heart disease; hypertension.
Słowa kluczowe: Chodzenie Nordyczne; pacjent; chorobа niedokrwiennа serca; nadciśnienie.
Abstract
The paper presents results on the effect on the clinical and functional status ofpatients with
coronary heart disease I-II functional class associated with hypertension 1-3 degrees o f therapeutic
dosage "Nordic walking" in the sanatorium stage o f treatment.
Revealed normalization o f circadian blood pressure, anti-arrhythmic action. The use o f
therapeutic dosage "Nordic walking" has coached effect on the cardiovascular system and
improves coronary circulation, activation o f diastolic reserve, increase exercise capacity and
physical capacity o f patients.
Резюме
В статье изложены результаты изучения влияния на клинико-функциональное
состояние больных ишемической болезнью сердца I—II функционального класса
52
ассоциированной с артериальной гипертензией 1-3 степени применения лечебной
дозированной «Нордической ходьбы» на санаторно-курортном этапе лечения. Выявлена
нормализация суточного профиля артериального давления, антиаритмическое действие.
Применение лечебной дозированной «Нордической ходьбы» оказывает тренирующее
влияние на сердечно-сосудистую систему и приводит к улучшению коронарного
кровообращения, активации диастолического резерва, повышению толерантности к
физическим нагрузкам и физической работоспособности пациентов.
Введение. Дозированные физические упражнения в виде лечебной дозированной
«Нордической ходьбы» (ЛДНХ) оказывают положительное влияние на сердечно-сосудистую
систему (ССС) не только за счет влияния на кардиальные и экстракардиальные факторы
кровообращения [1, 6]. В процессе ЛДНХ в отличие от обычной лечебной дозированной
ходьбы задействованы мышцы не только нижних конечностей и нижней части туловища, но
и мышцы рук и верней части тела, т. е. практически весь мышечный аппарат. Это приводит к
максимальной активации «мышечного насоса организма». Чередование сокращения и
расслабления мускулатуры всего тела вызывает сокращение и расслабление венозных
сосудов, расположенных между мышцами, что способствует лучшему прохождению
венозной крови от периферии к правым отделам сердца, а значит, улучшает венозный отток
крови и препятствует развитию застойных явлений, венозному застою во внутренних
органах и конечностях. Таким образом, при включении «мышечного насоса» организма
снижается нагрузка на сердце, активизируется кровообращение, диастолический резерв
миокарда и выведение продуктов обмена и углекислоты из тканей. Достаточно большой
объем мышечной деятельности во время занятий ЛДНХ в сочетании с малой ее
интенсивностью позволяет эффективно тренировать ССС, вследствие чего улучшается
работа сердца, стабилизируется уровень артериального давления (АД), частота сердечных
сокращений (ЧСС) при физических нагрузках и в покое, улучшается реакция ССС на
нагрузку в целом, повышается физическая работоспособность (ФР) пациентов.[1, 2, 3, 5, 6, 9,
10, 11].
Материалы и методы исследования. На санаторно-курортном этапе лечения под
наблюдением находилось 50 пациентов с ишемической болезнью сердца (ИБС) I-II
функционального класса (ФК) ассоциированной с АГ 1-3 степени. Больные были разделены
на 2 группы: контрольная группа пациентов получала комплекс санаторно-курортного
лечения (СКЛ), состоящий из: 1) диетотерапии (ограничение потребления поваренной соли,
продуктов
содержащих
жиры
животного
происхождения;
обогащение
рациона
полиненасыщенными жирными кислотами, витаминами и микроэлементами за счет введения
нежирных
сортов морепродуктов,
фруктов,
53
овощей;
калорийность до 2500 -
3000
килокалорий в сутки); 2) климатотерапии (дифференцированно, сосгласно времени года и
общего режима двигательного режима,
пороговых
значений
ЧСС
и
который рекомендован больному (с учетом
индивидуальной
переносимости
физических
нагрузок),
ежедневно); 3) магнитотерапии сегментарных зон сердца (на область проекции нижнешейних
и верхнегрудных вегетативных ганглиев пограничной цепи, на уровне С5 - ^ 4 , индукторы
накладывались контактно со стороны спины, направление силовых линий вертикально,
использовали переменное магнитное поле, интенсивностью 35 мТл, длительность процедуры
10 -
15 минут, процедуры через день, на курс лечения -
10 процедур); 4) массажа
воротниковой области по щадящей методике, длительность 10 - 15 минут, через день, на курс
лечения - 10 - 12 процедур; 5) занятий психофизической гимнастикой, включающей кинезопсихотерапевтические упражнения, в основе которых заложены движения, потенцируемые
самовнушением
и
психофизические
упражнения,
которые
исполняют
роль
целеустремленного психотерапевтического влияния на человека; занятия проводились
ежедневно.
Основная группа пациентов дополнительно к стандартному комплексу СКЛ
получала занятия ЛДНХ ежедневно. Дозирование физической нагрузки ЛДНХ у больных
ИБС ассоциированной с АГ проводилась с учетом общего двигательного режима, на котором
находится пациент на момент начала занятий, путем выбора протяженности маршрута, темпа
ходьбы, количества остановок
для отдыха и их длительности. Занятия проводились на
открытом воздухе, до приема пищи либо не ранее чем через час после еды. Применяли
специальные палки для нордической ходьбы, индивидуальный подбор которых проводили
по специальной формуле: длина палок (см) = рост (см)*0,7. Технику ЛДНХ осуществляли с
формированием двигательного стереотипа «перекрестного шага», который заключается в
активних переменных движениях плечей вслед за выбросом
движением ног (левая нога -
вперед рук перекрестно с
правая рука и наоборот), под визуальным контролем
инструктором техники выполнения ходьбы и самоконтроля пульса пациентом.
Группа больных, которые получали в комплексе СКЛ занятия ЛДНХ составили 20
пациентов, из них 8 (40 %) человек составили женщины и 12 (60 %) мужчины. Средний
возраст пациентов составил (54,00 ± 1,65) лет. Группа пациентов, которая получала
стандартный комплекс СКЛ состояла из 30 человек, из них 10 (33,3 %) составили женщины и
20 (66,7 %) мужчины. Средний возраст пациентов - (52,00±1,78) лет.
В 1-ой и 2-ой группах до лечения боли в области сердца беспокоили более 90 %
больных. Пациенты предъявляли жалобы на боли сжимающего, пекущего иногда ноющего
характера, возникающие при повышении темпа ходьбы, подъеме по лестнице выше 3 - 4
54
этажа в среднем темпе или при выполннии работы, требющей повышенных усилий.
Характерным для загрудинных болей были иррадиация в левую руку, плечо, небольшая
продолжительность (в среднем 5 - 10 минут) и исчезновение ее самостоятельно в покое или
после принятия сосудорасширяющих препаратов (нитроглицерин, сиднофарм).
Перебои в работе сердца беспокоили более 50 % больных обеих групп и как правило
имели приступообразный характер, возникали при физическом или психоэмоциональном
перенапряжении, проходили после отдыха или приема седативних препаратов. В некоторых
случаях требовали приема антиаритмических средств.
Жалобы на наличие отдышки различной интенсивности предъявляли более 95 %
больных обех групп. Отдышка появлялась преимущественно в условиях повышенных
физических нагрузок (увеличение темпа ходьбы выше среднего, подъем по лестнице выше 3
- 4 этажа), сопровождалась чувством нехватки воздуха, ощущением дискомфорта в грудной
клетке. Исчезала отдышка самостоятельно в покое.
Все обследованные пациенты предъявляли жалобы на периодические головные боли
и слабость различной интенсивности. Возникновение головных болей чаще было связано с
повышением артериального давления и явлениями дисциркуляторной энцефалопатии
сосудистого и спондилогенного генеза, так как большинство больных имели сопутствующую
патологию
в
виде
атеросклеротического
поражения
сосудов
головного
мозга
и
остеохондроза шейного отдела позвоночника.
Слабость большинство пациентов беспокоила в конце дня, сопровождалась чувством
сильной усталости, нежеланием заниматься повседневными делами, активними видами
отдыха.
Динамика основных клинических симптомов пациентов, которые в комплексе СКЛ
получали занятия ЛДНХ приведена в таблице 1.
Таблица 1
Динамика основных клинических симптомов, %
симптомы
Группа с занятиями ЛДНХ, п=20
в
рэ
после
р1
до
90,0±6,7
30,00±10,24
<0,001
96,67±3,27
46,67±9,11 <0,001
>0,1
50,00±11,18
25,00±9,68
>0,1
60,00±8,94
33,33±8,61 0,01<
>0,1
до
Боли
Группа контроля, п=30
после
р2
сердце
Перебои
р2<0,05
в работе
сердца
55
Отдышка
95,00±4,87
55,00±11,12
0,001<
100±0
69,99±8,37 <0,001
>0,1
р1<0,01
Головная
100±0
0
<0,001
100±0
33,33±8,61 <0,001
<0,001
100±0
0
<0,001
100±0
3,33±3,27
>0,1
боль
Слабость
<0,001
Примечания:
1. р 1 - достоверность разницы между показателями до и после лечения в группе с занятиями
ЛДНХ;
2. р2 - достоверность разницы между показателями до и после лечения в группе контроля;
3. р3 - достоверность разницы между показателями в группах после лечения.
Из данных таблицы 1 видно, что у пациентов группы с занятиями ЛДНХ после курса
СКЛ отмечалась достоверная положительная динамика основных клинических симптомов в
виде снижения частоты возникновения и интенсивности болей в области сердца (р1 < 0,001)
в 3 раза, уменьшения отдышки при физической нагрузке (0,001 < р1 <0,01) в 1,7 раза,
уменьшения частоты и интенсивности головных болей и общей слабости (р1<0,001).
После
стандартного
СКЛ
достоверного
улучшения
относительно
основных
клинических симптомов кроме тенденции к уменьшению головных болей (р2 < 0,001) по
другим показателям нами не выявлено. Анализируя данные после СКЛ, нами получена
достоверная положительная динамика только по уменьшению головных болей (р3 < 0,01) в
группе с занятиями ЛДНХ по сравнению с группой контроля.
Для
изучения
влияния
проведенного
характеристики, характеризующие ИБС
и АГ,
лечения
на
был проведен
основные
клинические
анализ их динамики,
приведенный в таблице 2.
Таблица 2
Динамика основных клинических характеристик больных ИБС
ассоциированной с АГ до и после СКЛ в группе с занятиями ЛДНХ и контрольной
группе, ^
± m)
Группа с занятиями
Показатели
Группа контроля, п=30
ЛДНХ, п=20
до
после
р1
до
после
Деятельность сердца
25,00±
5,00±
0,05<р1
30,00±
13,33±
(экстрасистолическая
9,68
4,87
<0,1
8,36
6,20
56
рэ
р2
>0,1
>0,1
аритмия),%
ЧСС, уд./мин
75,90±
66,50±
1,41
0,99
150,75
128,00
±2,35
±1,27
89,00±
76,50±
1,76
1,09
Отеки нижних
20,00±
0
конечностей
8,94
САД, мм рт. ст.
ДАД, мм рт. ст.
<0,001
73,7±
66,76±
1,08
1,03
148,33
87,00±
±2,10
1,52
126,66
74,16±
±1,05
0,96
0,01<
16,67±
0
р1<0,05
6,80
<0,001
<0,001
<0,001
>0,1
<0,001
<0,001
<0,001
>0,1
0,01<
р1<0,05
ЛДНХ;
3. р3 - достоверность разницы между показателями в группах после лечения;
4. САД - систолическое артериальное давление;
5. ДАД - диастолическое артериальное давление.
В группе с занятиями ЛДНХ после курса СКЛ нами отмечена существенная
положительная динамика по основным клиническим характеристикам. Так, отмечалось
достоверное уменьшение количества пациентов с аускультативными признаками наличия
экстрасистолической аритмии (0,05 <р1 <0,1) в 5 раз. Достоверно уменьшался показатель
средней ЧСС (р1 < 0,001) в 1,14 раза, показатель САД (р1 < 0,001) в 1,17 раза, показатель
ДАД (р1 < 0,001) в 1,16 раза, а также количество пациентов с отеками (пастозностью)
нижних конечностей (0,01 <р1<0,05).
После
проведения
стандартного
комплекса
СКЛ
отмечалась
достоверная
положительная динамика по показателю ЧСС (р2 < 0,001) в 1,1 раза, САД и ДАД, а также
отмечено уменьшение количества пациентов с отеками (пастозностью) нижних конечностей
(0,01 <р2<0,05).
В таблице 3 показана динамика данных суточного мониторирования ЭКГ.
Таблица 3
Динамика данных суточного мониторирования электрокардиографии
Группа с
показатели
занятиями ЛДНХ,
Группа
р1
57
контроля, п=30
р2
р3
п=20
до
после
1
2
3
Макс. ЧСС за сутки,
124,24±
121,76
уд./мин
3,1
±2,23
Макс. ЧСС дневная,
124,12±
121,76
уд./мин
до
4
>0,1
>0,1
после
5
6
7
8
125,96
126,55
±1,97
±1,40
125,74
126,62
±1,99
±1,39
>0,1
0,1
0,05<
>0,1
р3<0,1
0,05<р3<
3,11
±2,23
62,18±
10,41±
0,001<
47,40±
19,00±
0,001<
0,01<
16,62
1,65
р1<0,01
7,70
2,97
р2<0,01
р3<0,05
138,37
67,70±
64,82±
17,65±
0,001<
±32,57
14,34
0,01<
0,001<
13,18
3,24
р1<0,01
р2<0,05
р3<0,01
0,01<
0,001<р3
р2<0,05
<0,01
Минут тахикардии
Желудочковые
экстрасистолы,
общее к-во
54,47±
14,0±
0,001<
11,52
2,87
р1<0,01
113,07
52,07±
±31,23
12,36
изолированные
6,00±
2,59±
2,17
1,08
экстрасистолы, типа
>0,1
13,25±
9,18±
2,05
1,79
R на Т
3,18±
1,76±
1,08
0,72
>0,1
7,40±
4,00±
1,00
0,66
парные
2,12±
0,82±
0,84
0,38
>0,1
4,07±
2,37±
1,00
0,70
бигеминия
0
0
>0,1
0,51±
0,74±
0,51
0,46
тригеминия
р3<0,01
0,001<
0,01<
р2<0,01
р3<0,05
0,05<
86,24±
24,82±
35,27
5,3
общее к-во
73,59±
19,53±
>0,1
>0,1
58
87,40±
61,51±
10,39
11,20
64,22±
43,40±
р1<0,1
0,05<
>0,1
Наджелудочковые
>0,1
>0,1
0,001<
р3<0,1
0,001<р3
=0,01
<0,01
0,01<
0,01<
31,52
3,92
9,88±
5,88±
3,67
2,7
7,71
8,28
17,14±
14,03±
2,93
2,81
р2<0,05
р3<0,05
изолированные
>0,1
парные
0,01<
>0,1
4,92±1,
3,96±
73
1,70
р3<0,05
3,24±
0
3,23
>0,1
серии
0,01<
>0,1
р3<0,05
Депресссия сегмента
14,71±
0,24±0,
0,01<
10,07±
3,85±
ST, мин.
7,54
23
р1<0,05
4,10
2,00
>0,1
р3<0,1
Депрессия сегмента
55,29±
-7,18
0,001<
-81,92
-38,00
0,01<
0,05<
ST, мкВ
19,78
±7,17
р1<0,01
±18,12
±13,27
р2<0,05
р3<0,1
Степень снижения
29,00±
19,95±
0,001<
30,90±
24,00±
ФР,%
2,11
1,59
р1<0,01
1,24
1,13
0,05<
0,05<
<0,001
р3<0,1
ЛДНХ;
2. р 2 - достоверность разницы между показателями до и после лечения в группе контроля;
3. р 3 - достоверность разницы между показателями в группах после лечения.
После курса СКЛ с применением занятий ЛДНХ достоверно уменьшались Ср. ЧСС
за сутки, Ср. ЧСС дневная, Ср. ЧСС ночная, максимальная ЧСС ночная, уменьшилось общее
количество минут тахикардии за сутки в 5,9 раза, общее количество минут брадикардии за
сутки в 5,35 раза. Также отмечено достоверное снижение общего количества желудочковых
экстрасистол за сутки в 3,7 раза и общее количество изолированных желудочковых
экстрасистол в 4,72 раза. Выявлена достоверная положительная динамика в уменьшении
выраженности депрессии сегмента БТ в 7,7 раз и степени снижения ФР в 1,5 раза.
В группе стандартного комплекса СКЛ после проведенного лечения отмечено
достоверное уменьшение Ср. ЧСС за сутки, Ср. ЧСС дневной, Ср. ЧСС ночной,
максимальной ЧСС ночной, уменьшилось общее количество минут тахикардии за сутки в 2,5
раза. Также отмечено достоверное снижение общего количества желудочковых экстрасистол
за сутки в 2,04 раза, общего количества изолированных желудочковых экстрасистол в 2,17
раза, общего количества парных желудочковых экстрасистол в 1,85 раз, серий желудочковых
59
экстрасистол (0,0 < р2 < 0,05) в 1,48 раза, общего количества наджелудочковых экстрасистол
(р2 = 0,01) в 1,42 раза, общего количества изолированных наджелудочковых экстрасистол.
Выявлена достоверная положительная динамика в уменьшении выраженности элевации
сегмента ST в 2,06 раза и депрессии сегмента ST в 2,2 раза и степени снижения ФР.
Представленные данные указывают на улучшение коронарного кровообращения,
снижение влияния симпатического отдела вегетативной нервной системы на деятельность
ССС системы, антиаритмогенное действие предложенного комплекса СКЛ. Как следствие, в
результате проведеного СКЛ, отмечалось улучшение переносимости больными физических
нагрузок, повышение физической работоспособности и толерантности к физическим
нагрузкам.
В таблице 4 показана динамика данных суточного мониторирования артериального
давления.
Таблица 4
Динамика показателей суточного мониторирования артериального давления
Группа с заняти
Группа
показатели
р1
ями ЛДНХ, п=20
Ср.САД, мм рт. ст.
до
после
139,14±2
131,41
,69
контроля, п=30
р2
до
после
0,01< р 1<
140,52
132,93
±1,88
0,05
±1,46
±1,22
81,36±1,
74,51±
0,01< р 1<
87,53±
79,17±
89
1,83
0,05
1,39
1,41
<0,001
173,08±3
160,08
0,01< р 1<
176,19
163,92
0,001<
,78
±2,10
0,05
±2,76
±2,76
р 2<0,01
100,67±1
89,08±
101,57
91,88±
±1,32
1,42
<0,001
77,92±
71,11±
0,001<
1,77
1,55
р 2<0,01
49,80±
47,46±
0,05<
0,98
0,95
р2<0,1
27,59±
21,11±
0,05<р2
2,53
2,54
<0,1
25,37±
19,45±
2,44
2,52
>0,1
<0,001
>0,1
Ср.ДАД, мм рт. ст.
Макс. САД, мм рт. ст.
,74
1,33
77,25±1,
72,50±
Мин. САД, мм рт. ст.
89
2,23
48,00±1,
46,58±
Мин. ДАД, мм рт. ст.
Индекс времени САД,
>0,1
11
1,19
24,92±3,
18,16±
%
42
2,76
Индекс времени ДАД,
23,18±3,
16,76±
%
28
>0,1
2,90
>0,1
>0,1
60
>0,1
>0,1
<0,001
Макс. ДАД, мм рт. ст.
рэ
>0,1
>0,1
>0,1
>0,1
=0,1
ЛДНХ;
3. р3 - достоверность разницы между показателями в группах после лечения.
Согласно данным табл.4 комплексное СКЛ с применением ЛДНХ приводит к
достоверному снижению уровня Ср. САД, уровня Ср. ДАД (р2 < 0,001), уровня Макс. САД,
уровня Макс. ДАД, уровня Мин. САД, уровня Мин. ДАД (0,0 < р < 0,1), а также снижению
значений индекса времени САД и индекса времени ДАД, что свидетельствует о снижении
общего сосудистого сопротивления, улучшении пропульсивной работы сердца тренирующем
влиянии занятий ЛДНХ на ССС.
В На рис. 1 приведены данные динамики основных критериев качества жизни.
0
5
10
15
20
25
■ Г р у п п а контроля после лечения
■ Группа контроля д о лечения
■ Группа с Л Д Н Х после л ечения
■ Группа с Л Д Н Х д о лечения
30
Рис.1. Динамика основных критериев качества жизни:
* - достоверность разницы между показателями до и после лечения в группе с занятиями
ЛДНХ;
** - достоверность разницы между показателями до и после лечения в группе контроля.
61
После
курса лечения
с применением занятий ЛДНХ достоверно
отмечалась
положительная динамика показателей качества жизни. Так, в физической сфере этот
показатель увеличился в 1,3 раза, в психологической сфере в 1,2 раза, в сфере общественной
жизни в 1,1 раза.
В группе, получавшей стандартный комплекс СКЛ также отмечена достоверная
положительная динамика показателей в физической сфере в 1,4 раза, в психологической
сфере в 1,2 раза, в сфере уровня независимости в 1,1 раза. Такая положительная динамика
показателей качества жизни в обеих группах после СКЛ свидетельствует о нормализации
механизмов психологической защиты пациентов, повышении физических возможностей,
улучшении эмоционального фона и достаточной эффективности проводимого лечения.
Выводы.
Применение ЛДНХ в комплексном СКЛ больных ИБС ассоциированной с АГ
позволяет
уменьшить
проявления
артериальной
гипертензии
за
счет
нормализации
среднесуточного уровня АД, оказывает положительное влияние на метаболизм миокарда и
коронарное кровообращение, о чем свидетельствует уменьшение продолжительности и
выраженности
депрессии
сегмента
ST,
уменьшение
ЧСС
и
эпизодов
тахикардии.
Применение ЛДНХ также способствует уменьшению эктопической активности
миокарда,
что
выражается
в уменьшении
количества
и тяжести
желудочковой
и
наджелудочковой экстрасистолии. Как следствие этих эффектов отмечается улучшение
общего самочувствия пациентов и переносимость ежедневных бытовых нагрузок, отмечается
повышение уровня ФР и толерантности к физическим нагрузкам, улучшение качества жизни
и повышение реабилитационного потенциала больных ИБС ассоциированной с АГ.
Таким образом, включение ЛДНХ в комплекс СКЛ позволяет уменьшить потребность
повторных реабилитационных курсов в течение года, повышает ФР и реабилитационный
потенциал данной категории пациентов.
Open Access
References in transliteration
62
1. Likuval'na dozovana nordichna hod'ba jak nova suchasna forma LFK u sanatorno-kurortnih
umovah: metod. Rekomendacii / Uklad.: O.A. Vladimirov, N.I. Vladimirova, V.V. Czhov [ta in.].
— Kiiv. - 2011. — 28 s.
2. Likuval'na fizkul'tura v sanatorno-kurortnih zakladah / za red. L.I. Fisenko. - K.: Kuprijanova
O.O. - 2005. - 407 s.
3. Andrijashek Ju.I. Metodika nordichnoi hod'bi i likuval'na gimnastika u kompleksi nordichnoi
hod'bi / Ju.I Andrijashek // Reestr galuzevih novovveden' Ukraini # 109/32/10.
4. Jushkovs'ka O.G. Fizichna reabilitacija hvorih na ishemichnu hvorobu sercja. (Monografija) /
O.G.Jushkovs'ka // Odesa: Odes. derzh. med. un-t, «Vidavnictvo VMV», 2009. - 224 s.
5. Babov
K.D.
Sovremennoe
sostojanie
i
perspektivy
medicinskoj
reabilitacii
bol'nyh
ishemicheskoj bolezn'ju serdca associirovannoj s arterial'noj gipertenziej / K.D.Babov, V.P. Meged',
E.A.Usenko, E.A.Gozhenko // Medichna reabilitacija, kurortologija, fizioterapija. — 2012. — #2.
- S. 49— 53.
6. Babov K.D. Primenenie nordicheskoj hod'by u bol'nyh ishemicheskoj bolezn'ju serdca
associirovannoj s arterial'noj gipertenziej na sanatorno-kurortnom jetape reabilitacii / K.D. Babov,
E.A. Usenko, E.A. Gozhenko, T.V. Chabanjuk // Kineziterapija v medicinskoj praktike: mater.
mezhdunar. mezhdiscip. nauch.-prakt. konf. — Odessa, 2012. — S. 77— 78.
7. Terapija magnitnymi poljami: nauchno-prakticheskie materialy / I.Z. Samosjuk, N.V. Chuhraev,
V.M. Paramonchik, N.I. Samosjuk, A.K. Kozhanova, A.N.Sopil'nik. — K, 2000.- Vyp.# 3.— 237 s.
8. Fizicheskie metody v lechenii i medicinskoj reabilitacii bol'nyh i invalidov / I.Z. Samosjuk,
M.V. Chuhraev, S.T. Zubkova [i dr.]; pod red. I.Z. Samosjuka. — K.: Zdorov’ja, — 2004. — 624 s.
9. Jollenbek, T., Leyser, D., Classen, C., Mull, M., Gruneberg, C.(2006). Biomechanical loading of
the lower extremities during Nordic Walking - A field stady // Schwameder, H., Strutzenberger, G.,
Fastenbauer, V., Lindinger, S., Muller, E. XXIV International Symposium on Biomechanics in
sport. July 14-18, 2008. Proceedings. Volume 2. 624-627. Salsburg.
10. «Nordic Walking» by Malin Svensson . - Human Kinetics. - 2009. - 216 p.
11. «Nordic Walking: The Complete Guide to Health, Fitness and Fan» by Claire Walter. Hatherleingh Press. - 2009. - 208 p.
Список литературы
1. Лшувальна дозована нордична ходьба як нова сучасна форма ЛФК у санаторнокурортних умовах: метод. Рекомендацп / Уклад.: О.А. Владiмiров, Н.1. Владiмiрова, В.В.
Сжов [та ш.]. — Кшв. - 2011. — 28 с.
63
2. Лшувальна фiзкультура в санаторно-курортних закладах / за ред. Л.1. Фюенко. - К.:
Купрiянова О.О. - 2005. - 407 с.
3. Андрiяшек Ю.1. Методика нордично 1' ходьби i лiкувальна гiмнастика у комплекс
нордично '1 ходьби / Ю.1 Андрiяшек // Реестр галузевих нововведень Украши № 109/32/10.
4. Юшковська О.Г. Фiзична реабiлiтацiя хворих на iшемiчну хворобу серця. (Монографiя) /
О.Г.Юшковська // Одеса: Одес. держ. мед. ун-т, «Видавництво ВМВ», 2009. - 224 с.
5. Бабов К.Д. Современное состояние и перспективы медицинской реабилитации больных
ишемической болезнью сердца ассоциированной с артериальной гипертензией / К.Д.Бабов,
В.П. Мегедь, Е.А.Усенко, Е.А.Гоженко // Медична реабш тащ я, курортология, фiзiотерапiя.
— 2012. — №2. - С. 49— 53.
6. Бабов К.Д. Применение нордической ходьбы у больных ишемической болезнью сердца
ассоциированной с артериальной гипертензией на санаторно-курортном этапе реабилитации
/ К.Д. Бабов, Е.А. Усенко, Е.А. Гоженко, Т.В. Чабанюк // Кинезитерапия в медицинской
практике: матер. междунар. междисцип. науч.-практ. конф. — Одесса, 2012. — С. 77— 78.
7. Терапия магнитными полями: научно-практические материалы / И.З. Самосюк, Н.В.
Чухраев, В.М. Парамончик, Н.И. Самосюк, А.К. Кожанова, А.Н.Сопильник. — К, 2000.Вып.№ 3.— 237 с.
8. Физические методы в лечении и медицинской реабилитации больных и инвалидов / И.З.
Самосюк, М.В. Чухраев, С.Т. Зубкова [и др.]; под ред. И.З. Самосюка. — К.: Здоров’я, —
2004. — 624 с.
11. «Nordic Walking: The Complete Guide to Health, Fitness and Fan» by Claire Walter. -
Hatherleingh Press. - 2009. - 208 p.
is properly cited.
64
Open Access
Open Journal Systems of Radom University in Radom, Poland ISSN 1429-9623 / 2012
UDC: 616.12-005.4-06:616.12-008.331.1]-085:615.825.1
THE EFFECTIVENESS OF THERAPEUTIC DOSED "NORDIC WALKING" IN
PATIENTS WITH CORONARY H EART DISEASE ASSOCIATED WITH ARTERIAL
HYPERTENSION
Эффективность применения лечебной дозированной «Нордической ходьбы» у
пациентов с ишемической болезнью сердца ассоциированной с артериальной
гипертензией
Skuteczność stosowania terapeutycznej „Chodzenia Nordycznego” u pacjentów z chorobą
niedokrwienną serca związana z nadciśnieniem
1
1 Gozhenko EA, 1Usenko EA, 1Povetkina TN, 2Zukow W
1
Гоженко 1Е.А., Усенко
Е.А., Поветкина Т.Н., 2 Жуков В.
'ГУ «Украинский научно-исследовательский институт медицинской реабилитации и курортологии МЗ Украины», г. Одесса,
Ukraine
'SE Ukrainian Scientific-Research Institute of Medical Rehabilitation and Balneology of Ministry of Health of Ukraine, Odessa, Ukraine
2Radomska Szkoła Wyższa, Radom, Poland
Keywords: Nordic walking; patient; coronary heart disease; hypertension.
Ключевые слова: Нордическая
артериальная гипертензия.
ходьба;
пациент;
ишемическая
болезнь
сердца;
Słowa kluczowe: Chodzenie Nordyczne; pacjent; chorobа niedokrwiennа serca; nadciśnienie.
Abstract
The paper presents results on the effect on the clinical and functional status o f patients with coronary heart
disease I-II functional class associated with hypertension 1-3 degrees o f therapeutic dosage "Nordic walking" in the
sanatorium stage o f treatment.
Revealed normalization o f circadian blood pressure, anti-arrhythmic action. The use o f therapeutic dosage
"Nordic walking" has coached effect on the cardiovascular system and improves coronary circulation, activation o f
diastolic reserve, increase exercise capacity and physical capacity ofpatients.
Резюме
В статье изложены результаты изучения влияния на клинико-функциональное состояние больных
ишемической болезнью сердца I—II функционального класса ассоциированной с артериальной гипертензией 1-3
степени применения лечебной дозированной «Нордической ходьбы» на санаторно-курортном этапе лечения.
Выявлена
нормализация
суточного
профиля
артериального
давления,
антиаритмическое
действие.
Применение лечебной дозированной «Нордической ходьбы» оказывает тренирующее влияние на
65
сердечно-сосудистую
диастолического
систему
резерва,
и
приводит
повышению
к улучшению
толерантности
коронарного
к
физическим
кровообращения,
нагрузкам
и
активации
физической
работоспособности пациентов.
Introduction. Dosage exercise as a therapeutic dosage of the "Nordic walking"
(TDNW)have positive effects on the cardiovascular system (CVS) is not only due to the effect on
cardiac and extracardiac factors circulation [1, 6]. During TDNW unlike conventional therapeutic
dosed walking involved muscles not only the legs and lower torso, and arm muscles, and the upper
part of the body, that is, almost the entire muscular system. This leads to a maximum activation
"muscle pump body." Alternation of contraction and relaxation of muscles of the entire body
causing contraction and relaxation of the veins located between the muscles, which contributes to
the passage of venous blood from the periphery to the right heart, and thus, improves venous blood
flow and prevents the development of stagnation, venous stasis in the internal organs and
extremities. Thus, when the "muscle pump" of the body reduces the load on the heart, blood
circulation, diastolic myocardial reserve and excretion of metabolic products and carbon dioxide
from the tissues. A considerable amount of muscle activity in the classroom TDNW in combination
with low intensity it can effectively train the cardiovascular system, resulting in better heart
function, stabilizes blood pressure (BP), heart rate (HR) during exercise and at rest, improve
response CVS CCC the load on the whole, increased physical performance (RF) patients. [1, 2, 3, 5,
6, 9, 10, 11].
Materials and methods. On sanatorium stage of treatment were observed 50 patients with
coronary heart disease (CHD), the I-II functional class (FC) is associated with hypertension 1-3
degrees. Patients were divided into 2 groups: a control group of patients received a complex spa
treatment (SCR), consisting of: 1) diet (limit consumption of salt, foods containing animal fats, a
diet enriched in polyunsaturated fatty acids, vitamins and trace elements by introducing low-fat
varieties of seafood, fruits, vegetables, calories to 2500 - 3000 calories a day), 2) climatotherapy
(differentially according to the time of year and the general motoring mode that is recommended by
the patient (with the threshold heart rate and individual exercise capacity, daily) 3) magneto
segmental areas of the heart (in the projection area o f lower cervical and upper thoracic autonomic
ganglia border chain at C5 - Th4, inductors superimposed contact on the back, the direction of lines
vertically, using an alternating magnetic field intensity of 35 mT, duration of procedure 10 - 15
minutes a day procedure , a course of treatment - 10 sessions), 4) neck massage area on sparing
procedure, the duration of 10 - 15 minutes a day, for a course of treatment - 10 - 12 treatments and
5) of the psychophysical training exercises, including kinesis-therapeutic exercises, in which basis
66
the movement potentialable autosuggestion and psycho-physical exercises, which play the role of
purposeful psychotherapeutic effects on humans; sessions are held daily.
The main group of patients in addition to the standard set of SCR gets busy TDNW
daily. Dosage TDNW exercise in patients with CHD associated with hypertension was conducted
with the motoring public, which is a patient at the time of the start of classes by selecting the length
of the route, pace, distance, number of stops for recreation and their duration. Classes are held in the
open air, before meals or no earlier than one hour after a meal. Apply special Nordic walking poles,
individual selection of which was carried out by a special formula: length sticks (cm) = height (cm)
* 0.7. TDNW technique performed with the formation of motor stereotype "cross-step", which
consists of an active variable movement of the shoulders after the release of the cross arms forward
with the movement of legs (left leg - the right hand and vice versa) under visual control technology
implementation walking instructor and self-heart patient.
A group of patients who received the complex SCR TDNW classes consisted of 20 patients,
of whom 8 (40%) patients were female and 12 (60%) men. Mean age (54,00 ± 1,65) years. The
group of patients who received a standard set SCR consisted of 30 people, 10 of them (33.3%) were
female and 20 (66.7%) men. The average age of patients - (52,00 ± 1,78) years.
In the first and second groups to treat
heart pain bothered more than 90% of
patients. Patients complained of pain compression, baking sometimes aching nature, arising from
the increase in the pace of walking, climbing stairs
more than 3 - 4 floors at anaverage pace or
perform work, must severe stress. Characteristic of
the chest pain was radiating to the left arm,
shoulder, short duration (average 5 - 10 minutes) and the disappearance of her own at rest or after
taking vasodilators (nitroglycerin, sidnofarm).
Disruptions in the heart disturbed more than 50% of patients in both groups, and generally
had paroxysmal encountered at the physical or psycho-emotional strain, passed after the holiday or
receive sedation. In some cases, require antiarrhythmic agents.
Complaints about the presence of varying intensity presented with shortness of breath for
more than 95% of patients both groups. Dyspnea appeared mainly in increased physical activity
(increase in the rate above the average distance, climbing stairs up 3 - 4 floors), accompanied by a
feeling of lack of air, a feeling of discomfort in the chest. Dyspnea disappeared yourself alone.
All examined patients complained of recurrent headaches and weakness of varying
intensity. Occurrence of headaches more often been associated with increased blood pressure and
vascular events dyscirculatory encephalopathy and spondylogenic genesis, as the majority of
patients had comorbidities as atherosclerotic cerebrovascular disease and degenerative disc disease
of the cervical spine.
67
The weakness of most of the patients concerned about the end of the day, accompanied by a
sense of extreme fatigue, unwillingness to engage in daily activities, active types of recreation.
Dynamics of the main clinical symptoms of patients who received the complex SCR TDNW
classes shown in Table 1.
Table 1. Dynamics of the main clinical symptoms, %.
S ym p tom s
G roup w ith activities T D N W , n = 20
to
a fter
C on trol group, n = 30
p1
90,0 ± 6,7
P ain in m y h eart
30.00 ± 10,24
a fter
to
96,67
p3
p2
±
<0.001
46,67 ± 9,11
<0.001
> 0.1
33.33 ± 8,61
0.01 <p2 <0.05
> 0.1
3,27
60,00
50.00 ± 11,18
D isru p tion o f th e h eart
25.00 ± 9,68
> 0.1
±
8,94
S h ortn ess o f b reath
95.00 ± 4,87
55.00 ± 11,12
0.001 <p1 <0.01
100 ± 0
69,99 ± 8,37
<0.001
> 0.1
H ead ach e
100 ± 0
0
<0.001
100 ± 0
33.33 ± 8,61
<0.001
<0.001
W ea k n ess
100 ± 0
0
<0.001
100 ± 0
3.33 ± 3,27
<0.001
> 0.1
Notes:
1. p1 - a significant difference between the rates before and after treatment in the group with activities TDNW;
2. p2 - significant differences between the parameters before and after treatment in the control group;
3. p3 - significant differences between the groups in rates of treatment.
The data in Table 1 shows that the group of patients with classes after the course TDNW
SCR observed significant positive changes the main clinical symptoms in the form of reducing the
frequency and intensity of pain in the heart (p1 <0.001) 3 times, reduce shortness o f breath on
exertion (0,001 <p1 <0.01) by 1.7 times, reduce the frequency and intensity of headaches and
general weakness (p1 <0.001).
After the standard SCR significant improvement on the basic clinical symptoms besides
decreasing trend headaches (p2 <0.001) for other indicators we have not identified. Analyzing the
data, after the SCR, we have obtained significant positive changes only to reduce headaches (p3
<0.01) in the group with activities TDNW compared to the control group.
To study the effect of the treatment on the main clinical features that characterize coronary
artery disease and arterial hypertension, an analysis of their dynamics in Table 2.
Table 2. Dynamics of the main clinical characteristics of patients with ischemic heart disease associated with
hypertension before and after the SCR in a group with activities TDNW and the control group, (M ± m).
D ata
G roup w ith activities T D N W , n = 20
to
T he activity o f th e h eart (arrh yth m ia extrasystole),
after
to
after
p2
5,00 ±
25,00 ± 9,68
%
p3
C on trol group, n = 30
p1
0.05 <r1 <0.1
4.87
68
30,00 ± 8,36
13,33 ± 6,20
> 0.1
> 0.1
73,7 ±
H ea r t rate, b ea ts / m in
75,90 ± 1,41
66,50 ± 0,99
<0.001
66,76 ± 1,03
<0.001
87,00 ± 1,52
<0.001
74,16 ± 0,96
,
<0.001
1.08
148,33 ±
2,10
G ard
ard en
en ,, m
mm
mH
H gg
G
150,75 ± 2,35
128,00 ± 1,27
<0.001
DBP, m m H g
’
g
89,00 ± 1,76
,
,
76,50 ± 1,09
,
,
<0.001
E dem a o f th e lo w er extrem ities
20,00 ± 8,94
0
0.01 <p1< 0.05
126,66 ±
1,05
,
16,67 ± 6,80
0
0.01 <p1<0.05
Notes:
3. p3 - Reliability Difference between groups after treatment;
4. SBP - systolic blood pressure;
5. DBP - diastolic blood pressure.
In the group with activities TDNW after a course of SCR, we observed a significant positive
trend on the main clinical characteristics. Thus, there was a significant decrease in the number of
patients with auscultatory signs of a extrasystolic arrhythmia (0.05 <p1 <0.1) 5 times. Significantly
decreased mean heart rate indicator (P1 <0.001) 1.14 times, SBP (P1 <0.001) at 1.17 times, the rate
of DBP (p1 <0.001) at 1.16 times, and the number of patients with edema (impasto) of the lower
limbs (0.01 <p1 <0.05).
Following the standard set of SCRs there was a significant positive trend in terms of heart
rate (p2 <0.001) by 1.1 times, SBP and DBP, and the marked decrease in the number of patients
with edema (impasto) of the lower limbs (0.01 <p2 <0.05).
Table 3 shows the evolution of data daily ECG monitoring.
Table 3. Dynamics of daily monitoring data of electrocardiography.
G rou p w ith activities T D N W , n =
p3
D ata
C on trol grou p , n = 30
p1
20
to
after
2
3
4
to
after
5
6
p2
7
8
124,24 ±
M ax. H ea r t rate fo r th e day, b . / m in
121,76 ± 2,23
> 0.1
125,96 ± 1,97
126,55 ± 1,40
> 0.1
0.05 <p3 <0.1
121,76 ± 2,23
> 0.1
125,74 ± 1,99
126,62 ± 1,39
> 0.1
0.05 <p3 <0.1
47,40 ± 7,70
19,00 ± 2,97
0.001 <r2<0.01
0.01 <p3 <0.05
138,37 ± 32,57
67,70 ± 14,34
0.01 <r2 <0.05
0.001 <p3<0.01
113,07 ± 31,23
52,07 ± 12,36
0.01 <r2 <0.05
0.001 <p3<0.01
> 0.1
0.001 <p3<0.01
0.001 <r2<0.01
0.01 <p3 <0.05
> 0.1
0.05 <r1 <0.1
3.1
124,12 ±
M ax. H R day, b. / m in
3.11
62,18 ±
0.001
10,41 ± 1,65
M in u tes tachycard ia
16.62
<p1<0.01
64,82 ±
0.001
17,65 ± 3,24
V en tricu lar b eats, a total o f
13.18
<p1<0.01
54,47 ±
14,0 ±
0.001
11.52
2.87
<p1<0.01
6,00 ±
2,59 ±
2.17
1.08
V en tricu lar ectop ic b eats, isolated
3,18 ±
1,76 ±
1.08
0.72
2,12 ±
0,82 ±
13,25 ± 2,05
1.79
7,40 ±
4,00 ±
1.00
0.66
4 ,07 ±
2 ,37 ±
> 0.1
V en tricu lar ectop ic b eats, paired
V en tricu lar extrasystoles, b igem iny
9,18 ±
> 0.1
V en tricu lar extrasystoles, ty p e R to T
> 0.1
69
0.84
V en tricu lar extrasystoles, trigem in y
0
0.38
0
1.00
0.70
0,51 ±
0,74 ±
0.51
0.46
> 0.1
> 0.1
0.05 <p3 <0.1
86,24 ±
S up raven tricu lar arrhythm ias, a to ta l o f
24,82 ± 5,3
> 0.1
87,40 ± 10,39
61,51 ± 11,20
= 0.01
0.001 <p3<0.01
19,53 ± 3,92
> 0.1
64,22 ± 7,71
43,40 ± 8,28
0.01 < r 2 <0.05
0.01 <p3 <0.05
> 0.1
17,14 ± 2,93
14,03 ± 2,81
> 0.1
0.01 <p3 <0.05
> 0.1
4,92 ± 1,73
> 0.1
0.01 <p3 <0.05
> 0.1
0.05 <p3 <0.1
35.27
73,59 ±
S up raven tricu lar arrhythm ias, isolated
31.52
9,88 ±
5,88 ±
3.67
2.7
S up raven tricu lar arrhythm ias, paired
3 ,24 ±
S up raven tricu lar arrhythm ias, series
3,96 ±
0
3.23
1.70
14,71 ±
D ep resssiya segm en t ST, m in .
0.01
3,85 ±
0,24 ± 0,23
7.54
55,29 ±
S egm en t d ep ression , ST, uV
10,07 ± 4,10
<p1<0.05
0.001
-7,18 ± 7,17
19.78
-38,00 ± 13,27
0.01 <r2 <0.05
0.05 <p3 <0.1
30,90 ± 1,24
24,00 ± 1,13
<0.001
0.05 <p3 <0.1
0.001
19,95 ± 1,59
2.11
-81,92 ± 18,12
<p1<0.01
29,00 ±
T he red u ction in risk factors, %
2.00
<p1<0.01
Notes:
After a course of studies with the use of SCR TDNW significantly decreased Average
Heart rate for the day, Average HR day, Average Nocturnal heart rate, maximum heart rate at night,
reducing the total number of minutes per day of tachycardia is 5.9 times the total number o f minutes
per day in bradycardia 5.35 times. Also a significant decrease in the total number of ventricular
premature beats per day and 3.7 times the total number of isolated ventricular premature to 4.72
times. There was a significant positive trend in reducing the severity of ST-segment depression of
7.7 times and the degree of reduction in risk factors 1.5.
Under a standard set of SCR after treatment showed a significant reduction in Average Heart
rate for the day, Average HR day, Average HR night, maximum heart rate of the night, reducing the
total number of minutes per day in VT 2.5. Also a significant decrease in the total number of
ventricular premature beats per night of 2.04 times the total number of isolated ventricular
premature to 2.17 times, the total number of paired ventricular premature to 1.85 times, series of
ventricular premature beats (0.0 <p2 <0, 05) to 1.48 times the total number of supraventricular
premature beats (p2 = 0.01),
1.42 times the total number of isolated supraventricular
extrasystoles. There was a significant positive trend in reducing the severity of ST segment
elevation in 2.06 times and ST segment depression by 2.2 times and the degree o f reduction of risk
factors.
The data presented indicate improved coronary blood flow, reducing the influence of
sympathetic nervous system on the CVS system antiaritmogennoe action suggested complex
70
SCR. As a consequence, the results of the SCR, showed improvement in exercise tolerance of
patients, increase physical performance and exercise capacity.
Table 4 shows the evolution of these ambulatory blood pressure monitoring.
Table 4. Dynamics of indicators ambulatory blood pressure monitoring
D ata
G rou p w ith em p loym en t T D N W s, n = 20
to
p1
after
C o n tr o l group, n = 30
to
p2
p3
after
0.01 < r 1 <
A v. S B P m m H g
139,14 ± 2,69
131,41 ± 1,88
140,52 ± 1,46
132,93 ± 1,22
<0.001
> 0.1
87,53 ± 1,39
79,17 ± 1,41
<0.001
> 0.1
176,19 ± 2,76
163,92 ± 2,76
0.001 <r2 <0.01
> 0.1
101,57 ± 1,32
91,88 ± 1,42
<0.001
> 0.1
0.05
0.01 < r 1 <
A v. D B P m m H g
81,36 ± 1,89
74,51 ± 1,83
0.05
0.01 < r 1 <
M ax. S B P , m m H g
173,08 ± 3,78
160,08 ± 2,10
0.05
M ax. D B P , m m H g
100,67 ± 1,74
89,08 ± 1,33
<0.001
M in. S B P , m m H g
77,25 ± 1,89
72,50 ± 2,23
> 0.1
77,92 ± 1,77
71,11 ± 1,55
0.001 <r2 <0.01
> 0.1
M in. D B P , m m H g
48,00 ± 1,11
46,58 ± 1,19
> 0.1
49,80 ± 0,98
47,46 ± 0,95
0.05 <r2 <0.1
> 0.1
T im e In d e x SBP%
24,92 ± 3,42
18,16 ± 2,76
> 0.1
27,59 ± 2,53
21,11 ± 2,54
0.05 <r2 <0.1
> 0.1
T im e In d e x D B P %
23,18 ± 3,28
16,76 ± 2,90
> 0.1
25,37 ± 2,44
19,45 ± 2,52
= 0.1
> 0.1
Notes:
According to Table 4, the complex SCR using TDNW leads to a significant reduction in
Avarage SBP levels Average DBP (p2 <0.001), the level of Max. SBP level Max. DBP levels
Min. SBP levels Min. Diastolic blood pressure (0.0 <p <0.1), as well as reduce the time index
values of systolic and diastolic time index, which indicates the reduction of the total vascular
resistance, improved cardiac performance propulsion trains TDNW impact studies on the CVS.
In Fig. 1 shows the dynamics of the main criteria of quality of life.
Fig.1. Dynamics of the main criteria of quality of life:
* - Significant differences between the parameters before and after treatment in the group with activities TDNW;
** - Significant differences between the parameters before and after treatment in the control group.
71
After a course of treatment with lessons TDNW significantly positive dynamics of quality of
life. Thus, in the physical realm, it increased by 1.3 times, in the psychological sphere is 1.2 times,
in the public sphere by 1.1 times.
In the group receiving the standard complex SCR also noted significant positive dynamics in
the physical realm by 1.4 times, in the psychological sphere is 1.2 times, in the independence of 1.1
times. This positive trend in quality of life in both groups after the SCR indicates normalization
defense mechanisms of patients, increase physical capacity, improving the emotional background
and sufficient efficiency of the treatment.
Conclusions.
The use of an integrated SCR TDNW CHD associated with hypertension can reduce
symptoms of hypertension due to the normalization of average daily blood pressure, have a positive
effect on myocardial metabolism and coronary blood flow, as evidenced by the reduction in the
duration and severity of depression segment ST, decrease heart rate and episodes of tachycardia.
Application TDNW also reduces myocardial ectopic, resulting in reducing the number and
severity o f ventricular and supraventricular arrhythmias. As a consequence of these effects have
been improved overall well-being of patients and tolerability of daily household loads marked
increase in risk factors and exercise capacity, improved quality o f life and rehabilitation potential of
patients with coronary artery disease associated with hypertension.
Thus, the inclusion of the complex TDNW SCR reduces the need for repeated courses o f
rehabilitation during the year, increasing the potential risk factors and the rehabilitation of the
patients.
Open Access
1. Likuval'na dozovana nordichna hod'ba jak nova suchasna forma LFK u sanatorno-kurortnih
umovah: metod. Rekomendacii / Uklad.: O.A. Vladimirov, N.I. Vladimirova, V.V. Czhov [ta in.].
— Kiiv. - 2011. — 28 s.
2. Likuval'na fizkul'tura v sanatorno-kurortnih zakladah / za red. L.I. Fisenko. - K.: Kuprijanova
O.O. - 2005. - 407 s.
72
3. Andrijashek Ju.I. Metodika nordichnoi hod'bi i likuval'na gimnastika u kompleksi nordichnoi
hod'bi / Ju.I Andrijashek // Reestr galuzevih novovveden' Ukraini # 109/32/10.
4. Jushkovs'ka O.G. Fizichna reabilitacija hvorih na ishemichnu hvorobu sercja. (Monografija) /
0.G.Jushkovs'ka // Odesa: Odes. derzh. med. un-t, «Vidavnictvo VMV», 2009. - 224 s.
5. Babov
K.D.
Sovremennoe
sostojanie
i
perspektivy
medicinskoj
reabilitacii
bol'nyh
ishemicheskoj bolezn'ju serdca associirovannoj s arterial'noj gipertenziej / K.D.Babov, V.P. Meged',
E.A.Usenko, E.A.Gozhenko // Medichna reabilitacija, kurortologija, fizioterapija. — 2012. — #2.
- S. 49— 53.
6. Babov K.D. Primenenie nordicheskoj hod'by u bol'nyh ishemicheskoj bolezn'ju serdca
associirovannoj s arterial'noj gipertenziej na sanatorno-kurortnom jetape reabilitacii / K.D. Babov,
E.A. Usenko, E.A. Gozhenko, T.V. Chabanjuk // Kineziterapija v medicinskoj praktike: mater.
mezhdunar. mezhdiscip. nauch.-prakt. konf. — Odessa, 2012. — S. 77— 78.
7. Terapija magnitnymi poljami: nauchno-prakticheskie materialy / I.Z. Samosjuk, N.V. Chuhraev,
V.M. Paramonchik, N.I. Samosjuk, A.K. Kozhanova, A.N.Sopil'nik. — K, 2000.- Vyp.# 3.— 237 s.
8. Fizicheskie metody v lechenii i medicinskoj reabilitacii bol'nyh i invalidov / I.Z. Samosjuk,
M.V. Chuhraev, S.T. Zubkova [i dr.]; pod red. I.Z. Samosjuka. — K.: Zdorov’ja, — 2004. — 624 s.
11. «Nordic Walking: The Complete Guide to Health, Fitness and Fan» by Claire Walter. Hatherleingh Press. - 2009. - 208 p.
Список литературы
1. Лшувальна дозована нордична ходьба як нова сучасна форма ЛФК у санаторно-курортних
умовах: метод. Рекомендацп / Уклад.: О.А. Владiмiров, H.I. Владiмiрова, В.В. Сжов [та ш.].
— Кшв. - 2011. — 28 с.
2. Лшувальна фiзкультура в санаторно-курортних закладах / за ред. Л.1. Фюенко. - К.:
Купрiянова О.О. - 2005. - 407 с.
3. Андрiяшек Ю.1. Методика нордично! ходьби i лшувальна гимнастика у комплекс
нордично! ходьби / Ю.1 Андрiяшек // Реестр галузевих нововведень Украши № 109/32/10.
4. Юшковська О.Г. Фiзична реабш тащ я хворих на iшемiчну хворобу серця. (Монографiя) /
О.Г.Юшковська // Одеса: Одес. держ. мед. ун-т, «Видавництво ВМВ», 2009. - 224 с.
73
5. Бабов К.Д. Современное состояние и перспективы медицинской реабилитации больных
ишемической болезнью сердца ассоциированной с артериальной гипертензией / К.Д.Бабов,
В.П. Мегедь, Е.А.Усенко, Е.А.Гоженко // Медична реабш тащ я, курортология, фiзiотерапiя.
— 2012. — №2. - С. 49— 53.
6. Бабов К.Д. Применение нордической ходьбы у больных ишемической болезнью сердца
ассоциированной с артериальной гипертензией на санаторно-курортном этапе реабилитации
/ К.Д. Бабов, Е.А. Усенко, Е.А. Гоженко, Т.В. Чабанюк // Кинезитерапия в медицинской
практике: матер. междунар. междисцип. науч.-практ. конф. — Одесса, 2012. — С. 77— 78.
7. Терапия магнитными полями: научно-практические материалы / И.З. Самосюк, Н.В.
Чухраев, В.М. Парамончик, Н.И. Самосюк, А.К. Кожанова, А.Н.Сопильник. — К, 2000.Вып.№ 3.— 237 с.
8. Физические методы в лечении и медицинской реабилитации больных и инвалидов / И.З.
Самосюк, М.В. Чухраев, С.Т. Зубкова [и др.]; под ред. И.З. Самосюка. — К.: Здоров’я, —
2004. — 624 с.
11. «Nordic Walking: The Complete Guide to Health, Fitness and Fan» by Claire Walter. -
Hatherleingh Press. - 2009. - 208 p.
Non-Commercial
License
(http://creativecommons.org/licenses/by-nc/3.0/)
which
permits
is properly cited.
74
Jaroszewska-Brudnicka Renata, Brudnicki Robert. Fundusze Unijne dla turystyki, turystyka dla miasta. Przykład Torunia = EU
funds for tourism, tourism for the city. Toruń - a case study. [in] Czerwińska Pawluk Iwona Ed., Żukowska Hanna Ed., Pilewska
Wiesława Ed., Klimczyk Mariusz Ed., Szulc Adam Ed., Zukow Walery Ed. Annual Reports of Education, Health and Sport
9781329876279. RSW. Radom. 2013. 75-86. ISBN 9781329876279. 188 p. © The Author(s) 2013. This articles is published with Open
Original Text published © The Author (s) 2012. Jaroszewska-Brudnicka Renata, Brudnicki Robert. Fundusze Unijne dla turystyki,
turystyka dla miasta. Przykład Torunia = EU funds for tourism, tourism for the city. Toruń - a case study. Journal o f Health
Sciences. 2012;2(5):75-86. ISSN 1429-9623 / 2300-665X. Open Access Open Journal Systems of Radom University in Radom,
Poland ISSN 1429-9623 / 2300-665X. 2012.
FUNDUSZE UNIJNE DLA TURYSTYKI, TURYSTYKA DLA MIASTA.
PRZYKŁAD TORUNIA
EU funds for tourism, tourism for the city. Toruń - a case study
Renata Jaroszewska-Brudnicka, Robert Brudnicki
Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu
Wyższa Szkoła Gospodarki w Bydgoszczy
Open Access
Open Journal Systems of Radom University in Radom, Poland ISSN 1429-9623 / 2012
Streszczenie: Turystyka odgrywa znaczącą rolę w gospodarkach wielu miast, szczególnie tych, które dysponują
wysokiej klasy dziedzictwem kulturowym. W Toruniu dzięki wsparciu finansowemu z funduszy unijnych
zrealizowano szereg projektów zarówno inwestycyjnych jak i nieinwestycyjnych, których celem jest
wzmacnianie pozycji miasta na rynku atrakcji turystycznych. Współcześnie nie wystarczą bowiem marki
turystyczne takie jak: UNESCO, Mikołaj Kopernik, Toruńskie Pierniki. Należy tworzyć zasady zarządzania
"ikonami". Podejmowane starania w celu przyciągnięcia turystów, muszą uwzględniać zmieniające się
uwarunkowania popytowe. Z całą pewnością realizacja przedsięwzięć finansowanych z funduszy unijnych z
przeznaczeniem na turystykę przekłada się na szerokie spektrum korzyści, które z kolei trudno precyzyjnie
ocenić.
Słowa kluczowe: fundusze europejskie, projekty unijne, atrakcyjność turystyczna, produkty turystyczne
Wstęp
Wraz z dynamicznym rozwojem turystyki, którego przejawem jest rosnący popyt na produkty
i usługi turystyczne wzrasta świadomość potrzeb i oczekiwań odbiorców tych usług.
Rozwinięte społeczeństwa stają się coraz bardziej mobilne, zmieniają się potrzeby
turystyczne, wzrasta dywersyfikacja popytu, ponieważ nowoczesna turystyka to już nie tylko
zwiedzanie i podróże a emocje i wrażenia. A zatem współczesny turysta staje się klientem
niezwykle wymagającym, o czym przekonują się zarówno usługodawcy (biura podróży,
organizatorzy imprez rekreacyjnych, gestorzy obiektów hotelowych oraz właściciele hoteli,
pensjonatów i kwater agroturystycznych), jak i włodarze miast, dla których turystka jest
istotnym źródłem dochodów (Wierżyński, 2012). Sektor turystyczny postrzegany jest jako
katalizator
i
szansa
aktywizacji
społeczno-gospodarczej,
szczególnie
na
obszarach
dysponujących potencjalnymi możliwościami rozwoju turystyki. Wieloaspektowy wachlarz
korzyści (rozwój przedsiębiorczości, powstawanie nowych miejsc pracy, zmniejszenie
75
bezrobocia, realizacja nowych inwestycji) wynikających z rozwoju sektora turystyki
uzasadnia podejmowanie starań wzmacniających jego rolę w systemie gospodarki obszaru.
Nowe możliwości wspierania tego sektora, poprzez pozyskiwanie funduszy europejskich na
realizację inicjatyw i przedsięwzięć, w celu
poprawy atrakcyjności i wzmocnienia
konkurencyjności miast pojawiły się z chwilą akcesji Polski do Unii Europejskiej. O unijne
fundusze zabiegają zarówno miasta o ugruntowanej pozycji na rynku atrakcji turystycznych
oraz pretendujące do tego, by stać się celem podróży.
W kontekście niniejszego opracowania warto postawić następujące pytania:
•
Czy miasta o ugruntowanej pozycji turystycznej potrzebują działań zmierzających do
wzmocnienia ich atrakcyjności turystycznej?
•
Jaką rolę w kreowaniu przestrzeni turystycznej miasta odgrywają projekty unijne?
•
Jak przekłada się atrakcyjność turystyczna miasta na jego wizerunek?
Rozwój turystyki w dokumentach strategicznych
Wśród miast, których pozycję na turystycznej mapie Polski i Europy wyznacza
wysokiej klasy dziedzictwo kulturowe, usankcjonowane poprzez wpis w 1997 roku na Listę
Światowego Dziedzictwa UNESCO znajduje się Toruń. Kluczowym walorem turystycznym a
zarazem (główną atrakcją turystyczną) rdzeniem produktu turystycznego miasta jest Zespół
Staromiejski. Miasto jednak wciąż posiada ogromny potencjał do zintensyfikowania ruchu
turystycznego1, którego wielkość od wielu lat pozostaje na niezmiennym poziomie.
Z założeń Strategii Rozwoju Miasta (2002, 2010) wynika, że turystyka jest jednym z
filarów rozwoju społeczno-gospodarczego. W Strategii z 2002 roku wśród pięciu celów
kierunkowych zapisano - "Toruń miastem o rozwiniętej gospodarce turystycznej". Ocenę jego
realizacji (wraz celami operacyjnymi) w kontekście podjętych
przedsięwzięć
o
(tab.1)
przedstawiono w dokumencie z 2010.
Tabela 1. Inwestycje miejskie w świetle Strategii Rozwoju Miasta Torunia z roku 2002
Cel operacyjny
Nazwa przedsięwzięcia
5.1 Ustalenie koncepcji gospodarki
turystycznej na terenie miasta
(przyjętej przez jego samorząd
i podmioty nią zainteresowane
1. Toruń - H anza nad Wisłą
2. M odernizacja i rozbudowa Teatru „Baj Pom orski”
3. Powstanie C entrum Sztuki Współczesnej
4. Powołanie Biura Toruńskiego Centrum Miasta
5. Toruńska Starówka - ochrona i konserwacja dziedzictwa
kulturowego UNESCO
1 Liczba przyjezdnych odzwierciedla stan rozwoju funkcji turystycznej na danym obszarze.
2 Strategia Rozwoju Miasta Torunia do roku 2020 powstała w ramach aktualizacji Strategii opracowanej w 2002
roku
3 Większość projektów była współfinansowana z unijnych funduszy
76
5.2 Ochrona walorów i atrakcyjności
turystycznej miasta, pochodnych
dziedzictwa kulturowego
i środowiska przyrodniczego
5.3 Zwiększenie ilości współczesnych
atrakcji turystycznych Torunia
5.4 Ofensywna promocja walorów
turystycznych miasta
5.5 Przygotowanie mieszkańców do
roli zapraszaj ących
1. Budowa mostu drogowego z drogami dojazdowymi
2. Rozwój sieci komunikacji tramwajowej w Toruniu w latach 2007
2013
4. Monitoring wizyjny Zespołu Staromiejskiego w Toruniu
wpisanego na listę UNESCO
kulturowego UNESCO
7. Program rozwoju komunikacji rowerowej w Toruniu na lata 2007
2015
1. C entrum Nowoczesności
2. Międzynarodowe Centrum Spotkań Młodzieży
3. Zagospodarowanie terenu Jordanek na cele kulturalnokongresowe
5. Zagospodarowania Osady Leśnej Barbarka
kulturowego UNESCO
2. Zagospodarowanie terenu Jordanek na cele kulturalnokongresowe
kulturowego UNESCO
kulturowego UNESCO
4. Motoarena - stadion żużlowy
źródło: Strategia Rozwoju Miasta Torunia do roku 2020
Jednocześnie w nowym dokumencie określającym wizję miasta do 2020 roku ponownie
wskazano rozwój turystyki wśród celów priorytetowych - "Toruń miastem chroniącym
dziedzictwo kulturowe oraz rozwijającym sferę kulturalną i gospodarkę turystyczną".
Istotnym dokumentem z punktu widzenia możliwości podejmowania działań na rzecz
poprawy atrakcyjności miasta jest również "Strategia rozwoju turystyki Torunia"4. Jest to
dokument programowy
określający misję i wizję turystyczną miasta oraz obszary
priorytetowe i koncepcje rozwoju produktów turystycznych. Realizacja zapisów strategii ma
doprowadzić do wzmocnienia pozycji turystycznej Torunia, zwiększenia liczby turystów
odwiedzających miasto, przedłużenia sezonu turystycznego, zwiększenia dochodów Gminy i
jej mieszkańców oraz powstania nowych miejsc pracy. Zgodnie z zapisami w Strategii rozwój
4 Początkowo realizacja "Strategii rozwoju turystyki Torunia" była zadaniem własnym Biura Toruńskiego
Centrum Miasta, następnie (zarządzeniem Prezydenta Miasta Torunia) stała się zadaniem Wydziału Sportu i
Turystyki
77
turystyki w Toruniu odbywać się będzie równocześnie na kilku płaszczyznach. Skuteczne
wdrażanie produktów turystycznych to zarówno twarde projekty inwestycyjne, jak i
kształcenie kadr niezbędnych dla realizacji założonych celów oraz skoordynowane działania
promocyjne. W ramach strategii zidentyfikowano cztery obszary priorytetowe (cele
strategiczne):
•
Rozwój
produktów
turystycznych
(Rozwój
konkurencyjnych
produktów
turystycznych podnoszących atrakcyjność turystycznej oferty Torunia);
•
Rozwój zasobów ludzkich na potrzeby turystyki, podnoszenie jakości otoczenia
społecznego oraz tworzenie podstaw do budowy Partnerstwa Publiczno-Prywatnego
(Przygotowanie społecznych podstaw do rozwoju turystyki w Toruniu, w tym
przygotowanie kadr dla turystyki, kształtowanie świadomych postaw społecznych oraz
wsparcie budowy związków PPP);
•
Przestrzeń miasta i infrastruktura turystyczna (Kształtowanie przestrzeni miasta do
pełnienia funkcji turystycznych oraz rozwój infrastruktury turystycznej);
•
Wsparcie marketingowe (Wypracowanie zasad spójnego i skutecznego marketingu
turystycznego miasta oraz wykreowanie wizerunku miasta przez budowę silnej marki)
(por. Strategia rozwoju turystyki Torunia 2006).
Środki unijne w służbie turystyki
Dokumentami regulującymi kwestie turystyki w strukturach unijnych są Traktaty
podpisane w Maastricht i w Lizbonie. Z dokumentów tych wynika, że turystyka odgrywa
ważną rolę w UE, pomimo tego, że nie została zaliczona do obszarów objętych wspólną
polityką (zgodnie z zasadą subsydiarności jest to dziedzina zastrzeżona do kompetencji
państw członkowskich). W dokumentach tych zwraca się jednak uwagę na istotną rolę
turystyki w realizacji podstawowych celów Wspólnoty oraz możliwość prowadzenie działań
w ramach UE mających na celu wspieranie, koordynowanie lub uzupełnianie działań Państw
Członkowskich w dziedzinie turystyki (Traktat Lizboński).
Wprawdzie w
ramach istniejących instrumentów finansowych UE brak jest
instrumentów w całości przeznaczonych na finansowanie przedsięwzięć z dziedziny turystyki,
jednak korzysta ona ze wsparcia pieniężnego oferowanego przez różne europejskie
instrumenty finansowe (por. Ministerstwo Sportu i Turystyki, 2011). W ynika to z faktu, że
turystyka ma intersektorowy charakter i tym samym wchodzi w zakres wielu polityk.
78
Przystąpienie Polski do UE w 2004 roku stało się szansą na podejmowanie różnego
rodzaju inicjatyw i
inwestycji. W Toruniu, korzystając z unijnego dofinansowania,
zrealizowano kilka udanych projektów, których celem jest między innymi wzmacnianie
sektora turystyki. W perspektywie dwóch okresów finansowania (2004-2006; 2007-2013) w
mieście realizowano dwa rodzaje projektów: infrastrukturalne (twarde)5 oraz nieinwstycyjne
(miękkie)6 (tab.2).
Tabela 2. Wybrane projekty unijne w Toruniu (kategoria -turystyka)
Fundusz/Program
Tytuł projektu
Inwestycyjne
Projektowanie i budowa Centrum Sztuki
Współczesnej w Toruniu.
Modernizacja i rozbudowa Teatru "Baj Pomorski"
w Toruniu.
Rewitalizacja Rynku Nowomiejskiego
Wykorzystanie śródlądowych dróg wodnych dla
rozwoju regionalnego "InWater"
„Toruńska Starówka - ochrona i konserwacja
dziedzictwa kulturowego UNESCO”
Centrum Nowoczesności
Zagospodarowanie terenu Jordanek na cele
kulturalno-kongresowe
Toruń - Hanza nad Wisłą
Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego,
Zintegrowany Program Operacyjny Rozwoju
Regionalnego
Regionalnego
Regionalnego
Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego, Interreg IIIB
i IV
Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego, Program
Operacyjny Infrastruktura i Środowisko
Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego, Regionalny
Program Operacyjny Województwa KujawskoPomorskiego na lata 2007-2013
Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego, Program
Operacyjny Innowacyjna Gospodarka
Nieinwestycyjne
"Turystyka - branża z przyszłością"
WSB w Toruniu jako Centrum Kształcenia
Otwartego kadr sektora turystycznego
OdLOTowe kompetencje w turystycekompleksowe wsparcie rozwoju kwalifikacji
zawodowych osób obsługujących ruch
turystyczny
Udział Gminy Miasta Toruń w
Międzynarodowych Targach Turystycznych
WTM Londyn 2009; Warszawa 2009,2010;
Goteborg 2010; Moskwa 2010.
Program Operacyjny - Kapitał Ludzki
źródło: Baza danych projektów europejskich realizowanych przez Gminę Miasta Toruń;
http://www.torun.pl/pl/miasto/samorzad/projekty-europejskie
W ramach powyższych projektów podjęto :
5 przedsięwzięci o charakterze inwestycyjnym, np. rewitalizacja obszarów, budowa, modernizacja obiektów
remont, zakup sprzętu, maszyn i pomocy dydaktycznych
6 zarządzanie i monitoring projektów związanych z rozwojem zasobów ludzkich oraz związanymi z tym
przedsięwzięciami promocyjnymi i inwestycyjnymi
79
•
prace obejmujące modernizację i zagospodarowanie obiektów historycznych (Toruń Hanza nad Wisłą, Rewitalizacja Rynku Nowomiejskiego, „Toruńska Starówka ochrona i konserwacja dziedzictwa kulturowego UNESCO”), a ich celem jest
stworzenie konkurencyjnych i innowacyjnych produktów turystycznych o charakterze
unikatowym i ponadregionalnym;
•
realizację nowych inwestycji
(Centrum
Sztuki Współczesnej
- Znaki Czasu,
Wielofunkcyjna sala koncertowa na Jordankach, Centrum Nowoczesności - Młyny
Toruńskie), które stanowią narzędzia modernizacji przestrzeni miasta;
•
działania na rzecz wspierania turystyki poprzez kształcenie kadr ("Turystyka - branża
z przyszłością", WSB w Toruniu jako Centrum Kształcenia Otwartego kadr sektora
turystycznego, odLOTowe kompetencje w turystyce-kompleksowe wsparcie rozwoju
kwalifikacji zawodowych osób obsługujących ruch turystyczny) oraz działania
promocyjne
(Udział
Gminy
Miasta
Toruń
w
Międzynarodowych
Targach
Turystycznych).
Przykłady projektów w przestrzeni turystycznej Torunia
Nowe atrakcje turystyczne - narzędzie modernizacji
(Zagospodarowanie terenu Jordanek na cele kulturalno-kongresowe)
W bezpośrednim sąsiedztwie średniowiecznego układu urbanistycznego Torunia
n
znajdują się Jordanki . Jordanki powstały na terenie dawnych wałów obronnych, których
usunięcie pozwoliło stworzyć tereny zieleni otaczające historyczne centrum Torunia zielonym
łukiem i płynnie połączyć architekturę średniowieczną z nowoczesną. W okresie powojennym
rozwinięto tu funkcję sportowo-rekreacyjną, która „wygasła” pod koniec lat 80. (z wyjątkiem
kortów tenisowych, działających jeszcze na początku XXI w) (por. Jaroszewska-Brudnicka
2011). Współczesne kształtowanie przestrzeni Jordanek odbywa się poprzez realizację
dwuetapowego projektu. W ramach pierwszego - zakończonego - powstało Centrum Sztuki
Współczesnej
"Znaki Czasu". Centrum to stanowi pierwszy obiekt architektoniczny
poświęcony sztuce współczesnej, który powstał w Polsce po 1939 r., a zarazem jeden z
największych tego typu obiektów w Europie Środkowej. Autor koncepcji, Edward Lach,
zaproponował
architekturę
korespondującą
z
historycznymi
obiektami
Torunia,
a
jednocześnie manifestującą nowoczesność. Misją Centrum Sztuki Współczesnej Znaki Czasu
7
Nazwa tego obszaru wykształciła się stosunkowo niedawno, w połowie XX wieku. Związana jest ona z istniejącymi na
przełomie XIX i XX wieku ogrodami jordanowskimi.
80
są rozwój, upowszechnianie i promocja sztuki współczesnej. Jak podkreślają gospodarze,
Centrum stawia na nowoczesną, intermedialną i interdyscyplinarną formułę działania,
zróżnicowany program oraz międzynarodowe przedsięwzięcia, dzięki czemu stwarza
atmosferę służącą twórczemu wypoczynkowi. Jako instytucja - kładzie nacisk na “bycie
współczesną” i “bycie międzynarodową” .
Drugi etap obejmuje budowę sali koncertowej. Obok podstawowej funkcji pełnić
będzie dodatkowe funkcje takie jak: konferencyjne, wystawiennicze i edukacyjne. Nowy
obiekt kultury, który w przyszłości może być obiektem flagowym, przyczyni się do
wzmocnienia instytucjonalnego w sferze infrastruktury kulturalnej w mieście i regionie,
umożliwiając realizację dużych, ogólnopolskich i międzynarodowych imprez muzycznych,
teatralnych, multimedialnych i plastycznych.
Znaczenie
powyższych inwestycji można rozpatrywać z co najmniej dwóch punktów
widzenia:
•
współzawodnictwa Torunia z innymi miastami jakością oferty kulturalnej
i
rozrywkowej,
•
kreowania wizerunku miasta poprzez realizację nowych obiektów architektonicznych
między innymi na potrzeby turystyki,
Współczesne miasta konkurują ze sobą na rynku atrakcji turystycznych poprzez realizację
nowoczesnych, odważnych i przemyślanych inwestycji. Przykładem może być baskijskie
Bilbao, które dzięki takim właśnie inwestycjom, zmieniło wizerunek z podupadającego,
przemysłowego miasta, w nowoczesne centrum usług i jedną z największych atrakcji
turystycznych Hiszpanii.
Metamorfoza Jordanek, którą można porównać do palimpsest czyli karty wielokrotnego
zapisu, to także widoczny przejaw poszerzenia strefy turystycznej miasta, co postulowano w
"Strategii rozwoju turystyki Torunia".
Nowe atrakcje turystyczne z historią w tle
("Toruń - Hanza nad W isłą”)
o
"Toruń - Hanza nad Wisłą"
jest jedną z pierwszych inwestycji finansowanych z
Programu Innowacyjna Gospodarka w całości udostępnioną turystom. Cel projektu to
8
Projekt realizowany jest przez Gminę Miasta Toruń, we współpracy z Instytucjami Kultury: Muzeum
Okręgowym i Centrum Kultury Zamek Krzyżacki, w partnerstwie z Lokalną Organizacją Turystyczną „Liga
Polskich Miast i Miejsc UNESCO”
81
powstanie nowej atrakcji turystycznej na bazie - promowanej dotychczas z powodzeniem dawnej historii Torunia oraz wyeksponowanie walorów kulturalnych i edukacyjnych Zespołu
Staromiejskiego. Idea projektu to ożywienie w świadomości społecznej dawnej funkcji
handlowej miasta, która była podwaliną średniowiecznego rozkwitu. Dlatego w ramach
projektu powstał szlak turystyczny nawiązujący do hanzeatyckiej przeszłości miasta. Dawną
świetność kupiecką miasta podkreślono m.in.: montażem w osi ulicy Szerokiej i Królowej
Jadwigi herbów miast, z którymi Toruń utrzymywał w średniowieczu kontakty handlowe,
zamontowaniem na lampach ulicznych znaków kupieckich i herbów mieszczańskich, a także
umieszczeniem rzeźb "Piernikarki Toruńskiej" i „Przekupki z wagą” - symbolu targowej
przeszłości miasta. W ramach projektu przeprowadzono modernizację i zagospodarowano
najważniejsze obiekty zlokalizowanych na terenie Starego i Nowego Miasta, między innymi:
Ratusz Staromiejski i kompleks budynków Domu Eskenów (odbywać się tu będą prezentacje
stereoskopowe średniowiecznego Torunia) oraz ruiny Zamku Krzyżackiego. W tym ostatnim
przypadku rewitalizacja i zagospodarowanie turystyczne wpłynęło ożywczo na jeden z
najważniejszych
zabytków
przeprowadzania
pokazów
miasta.
„Światło
Zrealizowano
system
nagłaśniający
i Dźwięk”, wprowadzono
iluminację
w
celu
świetlną,
zaadoptowano ruiny Zamku do celów ekspozycyjnych i realizacji projektów turystycznych
takich jak: turnieje rycerskie, pokazy dawnego rzemiosła, jarmarki średniowieczne. Projekt
Projekt "Toruń - Hanza nad Wisłą" poprzez spójne ujęcie kilku elementów
historycznej przestrzeni w tematyczną całość, to nowy rodzaj produktu turystycznego,
którego realizacja jest odpowiedzią na zapotrzebowanie/oczekiwania współczesnego turysty.
Realizacja tego typu projektów wpływa również na postrzeganie turystycznego oblicza
miasta, co niewątpliwie implikuje poprawę wizerunku.
Tego typu przedsięwzięcia poprawiają wizerunek miasta i wpływają na postrzeganie
Interakcyjna atrakcja turystyczna
(Żywe Muzeum Piernika)
W zabytkowej kamienicy odtworzono XVI - wieczną piernikarnię, gdzie według starej
receptury powstają pierniki. Muzeum9 ma interaktywny charakter, zwiedzający mogą
9 Chociaż instytucja ta w nazwie ma wyraz "muzeum", to jednak nie jest typową placówką muzealną - nie
zajmuje się gromadzeniem, udostępnianiem, ani badaniem obiektów artystycznych czy historycznych, a jej
działalność polega na komercyjnym prezentowaniu stylizowanego i fabularyzowanego procesu przygotowania i
wypieku pierników. Wobec tego Żywe "Muzeum" Piernika nie jest muzeum w rozumieniu ustawy o muzeach.
82
obejrzeć sposób wyrobu toruńskiego specjału oraz wziąć udział w procesie jego powstania.
Cały pokaz prowadzony jest w języku stylizowanym na staropolski.
Utworzenie Żywego Muzeum Piernika w Toruniu, które jest prywatną inicjatywą
(komercyjny charakter) współfinansowano ze środków Unii Europejskiej oraz środków
krajowych w ramach Sektorowego Programu Operacyjnego W zrost Konkurencyjności
Przedsiębiorstw,
dzięki
wsparciu Kujawsko-Pomorskiego
Funduszu Pożyczkowego
i
Toruńskiego Funduszu Poręczeń Kredytowych.
Oryginalność
pomysłu
została
doceniona
przez
Fundację
Bankową
im.
L.
Kronenberga, która przyznała założycielce muzeum tytuł „Mikroprzedsiębiorca Roku 2006” .
W 2008 roku w konkursie zorganizowanym przez Polską Organizację Turystyczną muzeum
otrzymało Certyfikat "Produkt Turystyczny Roku 2008". Natomiast w 2012 roku Żywe
Muzeum Piernika zajęło 2 miejsce w plebiscycie magazynu National Geographie Traveler i
stało się jednym z 7 Nowych Cudów Polski.
Z całą pewnością interaktywne muzeum jest istotnym punktem na toruńskim szlaku
turystycznym oraz ważną atrakcją turystyczną miasta o czym świadczy duże zainteresowanie
turystów.
In water
Możliwość wykorzystania istniejących zasobów dla rozwoju turystyki w BTOM
Projekt międzynarodowy realizowany w ramach Inicjatywy Wspólnotowej "Program
sąsiedztwa INTERREG III B Region Morza Bałtyckiego". Główne cele projektu to:
stworzenie warunków sprzyjających rewitalizacji, współpraca w zakresie promocji szlaków
wodnych (skupionych wzdłuż drogi wodnej (E-70) Berlin-Kaliningrad) oraz wymiana
doświadczeń pomiędzy partnerami w zakresie możliwości wykorzystywania dróg wodnych
dla rozwoju regionalnego. Toruń istnieje w projekcie jako miejsce o szczególnych walorach
kulturowych i turystycznych, leżące w pobliżu drogi wodnej Berlin-Kaliningrad, w granicach
BTOM 10. Dotychczas przeprowadzone w Toruniu działania to:
•
wykonanie analizy możliwości zagospodarowania nabrzeży Wisły w Toruniu na
potrzeby rozwoju turystyki, rekreacji i promocji;
•
wykonanie koncepcji funkcjonalno-przestrzennych dla kluczowych obszarów w strefie
nabrzeża W isły11;
10 BTOM - Bydgosko Toruński Obszar Metropolitalny
11 W analizie określono obszary o największym potencjale sprzyjającym kreowaniu funkcji rekreacyjno turystycznych oraz wskazano propozycje zagospodarowania obszarów najbardziej predystynowanych do
83
•
opracowanie oferty turystycznej dla BTOM (z udziałem Urzędu Miasta Bydgoszczy);
•
udział
we
wspólnych
przedsięwzięciach
uczestników
projektu
(dyskusjach,
warsztatach, publikacjach i promocji).
Znaczenie realizacji tego projektu można rozważać zarówno w skali lokalnej (miasta),
regionalnej oraz ponadregionalnej. W skali lokalnej "In water" oznacza zwrócenie miasta ku
wodzie, poprzez zagospodarowanie infrastrukturalne terenów atrakcyjnych przyrodniczo i
architektonicznie z przeznaczeniem na funkcje turystyczno-rekreacyjne. Jest to możliwe
dzięki kreowaniu punktowych produktów, rozumianych jako "byty" samoistne, dostępne dla
mieszkańców i turystów. Z kolei realizacja projektu w skali regionalnej, na bazie tzw.
12
produktów o średnim zasięgu , powinna przyczynić się do wzmocnienia potencjału
turystycznego BTOM, dzięki turystyczno-rekreacyjnemu wykorzystania rzeki na odcinku
pomiędzy ośrodkami centralnymi metropolii (por. Koncepcja oferty turustycznej, 2007). W
ujęciu ponadregionalnym, Toruń ze swoim dziedzictwem historyczno-kulturowym, staje się
istotnym węzłem na międzynarodowym szlaku turystycznym.
Zakończenie
Atrakcyjność turystyczna Torunia determinowana jest występowaniem walorów i
zagospodarowania turystycznego. Unikalne dziedzictwo historyczno-kulturowe, bogaty
program kulturalny miasta (Toruń jest miejscem wielu międzynarodowych wydarzeń
kulturalnych, takich jak np. Festiwal Muzyki i Sztuki Krajów Bałtyckich Probaltica,
Międzynarodowy Festiwal
Teatralny KONTAKT, Międzynarodowy Festiwal
Światła
Skyway), infrastruktura turystyczna oraz dogodne położenie komunikacyjne, czynią miasto
jednym z ważniejszych ośrodków turystycznych w Polsce i w Europie. Pomimo tak wysokiej
pozycji Torunia wśród innych turystycznych miejscowości, oczekiwania związane z
korzyściami generowanymi przez rozwój funkcji turystycznej (wzrost dochodów w budżecie
miasta
oraz
dobrobytu
mieszkańców)
są
zdecydowanie
większe.
W
2009
roku
13
międzynarodowa agencja marketingowa zbadała magnetyzm 86 polskich miast . Gród
Kopernika postrzegany jako atrakcyjne miasto w województwie kujawsko-pomorskm, nie
rozwoju tych funkcji tj.: Portu Drzewnego, Portu Zimowego, Bulwaru Filadelfijskiego, wyspy Kępa Bazarowa i
ruin Zamku Dybowskiego, ujścia rzeki Drwęcy i skansenu w Kaszczorku, nadbrzeża w Czerniewicach i tzw.
Winnicy.
12 Produkty o średnim zasięgu, to takie których konsumpcja trwa od kilku do kilkunastu godzin. produktu te
dotyczą wyodrębnionych przyrodniczo, kulturowo wyodrębnionych fragmentów rzeki.
13 Kompleksowe badanie wizerunku i kondycji marek polskich miast. Badanie oparto na siedmiu głównych
składowych atrakcyjności miast: turystycznej, biznesowej, naturalnej, kulturalnej, sportowej, atrakcyjnym
dziedzictwie i komforcie życia.
84
znalazł się jednak w czołówce magnetycznych miast Polski. Nie mniej należy podkreślić, że
Toruń jako jedyne spośród miast regionu uplasował się w pierwszej dziesiątce trzech z kilku
kategorii oceny wizerunku. Uzyskał szóstą pozycję w gronie najbardziej znaczących
ośrodków kulturalnych, taką samą lokatę zajął w kategorii miast o najbardziej interesujących
zabytkach. Oprócz tego dziewiąte miejsce zdobył wśród najbardziej inspirujących miast
Polski. Pozycja w tej ostatniej kategorii jest wypadkową historii miast, ich kultury oraz
znaczenia jako ośrodków akademickich. A zatem z jednej strony wysokie miejsca rankingowe
w powyższych kategoriach świadczą o dobrym postrzeganiu Torunia jako ośrodka
turystyczno-kulturowego, z drugiej zaś - z różnego rodzaju dokumentów wynika, że miasto
ma charakter ośrodka tranzytowego, odwiedzanego głównie przez turystów jednodniowych.
Ma to bezpośrednie przełożenie na mniejsze wpływy do budżetu z działalności sektora
turystycznego w mieście.
W kontekście powyższych rozważań należy podkreślić, że o ile atrakcyjność
turystyczną miasta określają przede wszystkim elementy strukturalne (podstawa dla
wykreowania regionu/miasta jako atrakcyjnego turystycznie), o tyle potencjał turystyczny
stanowią również elementy funkcjonalne, niezbędne w procesie kreowania turystycznego
wizerunku obszaru. Od elementów funkcjonalnych, związanych z działaniami podmiotów
bezpośrednio
wykorzystanie
i pośrednio
posiadanych
zaangażowanych
zasobów
w
działalność
turystycznych
turystyczną,
(obejmujących
zależy,
zarówno
czy
walory
turystyczne, jak i infrastrukturę) będzie możliwe i skuteczne. Również po stronie elementów
funkcjonalnych leżą działania związane z promocją i kreowaniem pozytywnego wizerunku
miasta, które mogą mu zapewnić wysoką pozycję konkurencyjną (por. B.Mayer, 2010).
Odnosząc
się
do postawionych we wstępie
niniejszego
opracowania trzech
zasadniczych pytań stwierdzono:
1.Pomimo wysokiej pozycji Torunia w rankingu turystycznych ośrodków Polski, należy
podejmować działania zmierzające do wzmocnienia pozycji konkurencyjnej miasta. W tym
celu na bazie istniejących zasobów turystycznych (atrakcji turystycznych) można tworzyć
spójne pakiety usług, które wraz ze wspólnym opakowaniem i ceną będą towarem na
obecnym rynku turystycznym miasta. W tym zakresie należy również zwrócić uwagę na
możliwość poszerzenia stref penetracji turystycznej, poprzez wskazanie "nowych" miejsc
poza tradycyjnym centrum historycznym miasta (np. forteczne budowle twierdzy Toruń,
elementy budownictwa przemysłowego).
2.Fudusze unijne przeznaczone na realizację projektów turystycznych przyczyniają się w
istotny sposób do budowania przewagi konkurencyjnej miasta. Wsparcie finansowe UE
85
umożliwia realizację nowych inwestycji, dzięki którym miasto kreuje swój nowoczesny
wizerunek na historycznym tle. Ponadto realna stała się atrakcyjna ekspozycja dziedzictwa
kulturowego z zachowaniem wszelkich form dbałości o tekst kulturowy miasta: dziedziczony
i współczesny. Z całą pewnością realizacja większości projektów unijnych umożliwiła
osiągnięcie celów założonych w Strategii z 2002 roku (por. tab.1,2).
3. Istotnym wyznacznikiem atrakcyjności turystycznej Torunia staje się jego wizerunek. Jest
on zasobem niematerialnym, który może być wykorzystywany jako narzędzie w tworzeniu
przewagi konkurencyjnej. Tak jak potrzeby turystów zmieniają się w czasie, tak zmianie
ulega wizerunek miasta w opinii jego odbiorców.
Open Access
Noncommercial
License
which
permits
any
noncommercial
use,
distribution,
and
Bibliografia
Jaroszewska-Brudnicka R., 2011, Reżyserowanie przestrzeni publicznej miasta [w:]
Człowiek w przestrzeni publicznej miasta. Konwersatroium wiedzy o mieście, red. Iwona
Jażdżewska, Łódź
Koncepcja oferty turystycznej Bydgosko-Toruńskiego Obszaru Metropolitalnego w ramach
projektu In Water, red. D.Muszyńska, A.Anszperger, Z. Galiński, M.Myrta, A.Radkiewicz,
J.Umiński, Bydgoszcz
Mayer B., 2010, Wstęp [w:] Potencjał turystyczny. Zagadnienia przestrzenne, red. B.Mayer,
Zeszyty Naukowe nr 590, Uniwerytet Sczeciński
Strategia rozwoju miasta Torunia, 2006, PART SA, Warszawa-Toruń,
Turystyka w strukturach Unii Europejskiej. Programy Unii Europejskiej dotyczące rozwoju
turystyki. Przyszłość turystyki w Unii Europejskiej. Ministerstwo Sportu i Turystyki.
Departament Turystyki, 2011
Wierzyński W., 2012, Klastering w branży turystycznej,
Attribution Non Commercial License (http://creativecommons.org/licenses/by-nc/3.0/) which
permits unrestricted, non commercial use, distribution and reproduction in any medium,
86
Karwat Irena Dorota, Jędrych Marian, Skawiński Dariusz, Piecewicz-Szczęsna Halina, Sobieszczański Jarosław, Zukow
Walery, Fronczek Michał, Borzęcki Paweł. Zdrowie i niepełnosprawność - problemy w definiowaniu. Cz. 1. Cechy wykorzystywane
w ocenie stanu zdrowia = Health and disability - problems with defining. Part 1. Characteristics used in evaluation of the state of
health. [in] Czerwińska Pawluk Iwona Ed., Żukowska Hanna Ed., Pilewska Wiesława Ed., Klimczyk Mariusz Ed., Szulc Adam Ed.,
Zukow Walery Ed. Annual Reports of Education, Health and Sport 9781329876279. RSW. Radom. 2013. 87-100. ISBN
9781329876279. 188 p. © The Author(s) 2013. This articles is published with Open Access at Annual Reports of Education, Health
Original Text published © The Author (s) 2012. Karwat Irena Dorota, Jędrych Marian, Skawiński Dariusz, Piecewicz-Szczęsna
Halina, Sobieszczański Jarosław, Zukow Walery, Fronczek Michał, Borzęcki Paweł. Zdrowie i niepełnosprawność - problemy w
definiowaniu. Cz. 1. Cechy wykorzystywane w ocenie stanu zdrowia = Health and disability - problems with defining. Part 1.
Characteristics used in evaluation of the state of health. Toruń - a case study. Journal o f Health Sciences. 2012;2(5):87-100. ISSN
1429-9623 / 2300-665X. Open Access Open Journal Systems of Radom University in Radom, Poland ISSN 1429-9623 / 2300-665X.
2012.
Zdrowie i niepełnosprawność - problemy w definiowaniu
Cz. 1. Cechy wykorzystywane w ocenie stanu zdrowia
Health and disability - problems with defining
Part 1. Characteristics used in evaluation of the state of health
Irena Dorota Karwat 1, 2 , Marian Jędrych 3 , Dariusz Skawiński4 ,
Halina Piecewicz-Szczęsna 1 , Jarosław Sobieszczański5 , Walery Żukow 6 ,
1
Michał Fronczek 7 , Paweł Borzęcki
*Katedra i Zakład Epidemiologii Uniwersytetu Medycznego w Lublinie,
2Radomska Szkoła Wyższa w Radomiu,
3Zakład Matematyki i Biostatystyki Medycznej Uniwersytetu Medycznego w Lublinie,
4Zakład Profilaktyki i Epidemiologii Nowotworów, Instytut Zdrowia Publicznego Uniwersytetu
Humanistyczno-Przyrodniczego im. J. Kochanowskiego w Kielcach,
5Katedra i Zakład Stomatologii Zachowawczej z Endodoncją Uniwersytetu Medycznego w
Lublinie,
6Wyższa Szkoła Gospodarki w Bydgoszczy,
’Kardiologiczny Szpital Uzdrowiskowy Zakład Leczniczy „Uzdrowisko Nałęczów” SA
Streszczenie
Wprowadzenie i cel pracy
Na przestrzeni wieków zmieniało się rozumienie pojęcia zdrowia. W piśmiennictwie
naukowym funkcjonuje około 120 definicji, z których większość ma historyczne znaczenie.
Ostateczne zdefiniowanie ujednoliconego pojęcia zdrowia dotąd nie zostało wypracowane,
głównie dlatego, że w jego ocenie różne grupy badaczy uwzględniały różne składowe.
Celem pracy było przedstawienie ewolucji postrzegania, określania i definiowania
zdrowia przez ekspertów i autorów z różnych rejonów świata oraz sposobów ujęcia różnych
rodzajów niepełnosprawności, jako wielopłaszczyznowych następstw zaburzeń zdrowia.
Problemy związane z definiowaniem niepełnosprawności zostaną omówione w drugiej
części artykułu.
Opis stanu wiedzy
Zdefiniowanie zdrowia jest zadaniem trudnym, dlatego dotąd nie ma wypracowanej
definicji zdrowia, która w pełni charakteryzowałaby wszystkie jego aspekty.
Na gruncie europejskim pierwszą ze znanych prób zdefiniowania zdrowia przedstawił
Hipokrates. W późniejszym okresie w definiowaniu zdrowia podnoszono problem równowagi
między człowiekiem a otoczeniem, wnoszący aspekt obiektywizmu. Autorami takich definicji
87
byli R. Dubois, C. Boorse, T. Parsons. Natomiast Evansa i Stoddart twierdzili, że precyzyjne
określenie zdrowia jest niemożliwe. Interesujące definicje zdrowia przedstawili także polscy
autorzy, m.in. W. Szumowski, M. Kasprzak, J. Kostrzewski, A. Hulek, K. Szawłowski.
W badaniach prospektywnych i rozważaniach teoretycznych najczęściej stosowana
jest definicja zdrowia według ekspertów WHO.
Podsumowanie
Zdrowie jest terminem na tyle medycznym, co i filozoficznym. Stan zdrowia zależny
jest od wielu czynników, ujmowanych, jako czynniki genetyczne i szeroko rozumiane
środowiskowe.
Słowa kluczowe: definiowanie zdrowia, czynniki uwzględniane w ocenie zdrowia.
Abstract
Introduction and objectives
The understanding of the concept of health has changed over the centuries. In the
scientific literature there function approximately 120 definitions, the majority of which are of
historical importance. The ultimate unequivocal concept of health has not yet been developed,
mainly due to the fact that in its evaluation various groups of researchers considered various
components.
The objective of the study was presentation of the evolution of perception,
determination and definition by health by experts and researchers from different regions of the
world, and the methods of handling various types of disability, as multiaspect consequences
of health disorders.
Problems associated with defining disability will be discussed in the second part of the
report.
Description of the state of knowledge
Defining health is a difficult task, therefore, to-date there is no established definition
of health which would fully characterize all its aspects.
In Europe, the first known attempt to define health was by Hippocrates.During the
later period, defining health as the problem of a balance between humans and the environment
was undertaken, contributing the aspect of objectivism. The authors of such definitions were
R. Dubois, C. Boorse, and T. Parsons. Nevertheless, Evans and Stoddart claimed that the
provision of a precise definition of health is impossible. Interesting definitions of health were
also presented by Polish researchers, among others, W. Szumowski, M. Kasprzak, J.
Kostrzewski, A. Hulek, and K. Szawłowski.
In prospective studies and theoretical considerations, the definition of health according
to the WHO experts is most often used.
Summing up
Health is more a philosophical than a medical term. The state of health depends on
many factors handled as genetic and widely-understood environmental characteristics.
Key words: defining health, characteristics considered in evaluation of health.
88
Zdrowie jest najpierwszym dobrem, uroda drugim,
a bogactwo trzecim
Platon
Wprowadzenie i cel pracy
Zdrowie jest dobrem najważniejszym dla człowieka od zarania dziejów. Wraz z
rozwojem wiedzy, rozwojem gospodarczym oraz rozwojem kulturowym społeczeństw
zmieniało się jego rozumienie. Stało się też ono przedmiotem dyskusji i badań gremiów
naukowych prawie na całym świecie. Szczególna rola przypadła tu ekspertom Światowej
Organizacji
Zdrowia
wielopłaszczyznowość
charakterystyczny
stan
(WHO),
oraz
którzy
w
indywidualność,
zdrowia
tylko
dla
1948
roku,
co
znaczy,
siebie.
zwrócili
Jednak
że
uwagę
każdy
ostateczne
na
człowiek
jego
ma
zdefiniowanie
ujednoliconego pojęcia zdrowia do chwili obecnej nie zostało wypracowane, między innymi
dlatego, że w jego ocenie różne grupy badaczy uwzględniały różne składowe.
W piśmiennictwie naukowym funkcjonuje około 120 definicji i określeń zdrowia oraz
około 80 definicji niepełnosprawności, zróżnicowanych pod względem rodzaju ocenianych
cech, z których większość ma już tylko historyczne znaczenie.
We współczesnym ujęciu zdrowie jest oceniane w trzech aspektach (wymiarach), tj.
somatycznym, psychicznym i społecznym. Ciągle jednak kwestia obiektywności tej oceny
budzi zastrzeżenia, gdyż przeważają w niej cechy subiektywne.
Celem pracy było przedstawienie ewolucji postrzegania, określania i definiowania
zdrowia przez ekspertów i autorów z różnych rejonów świata oraz sposobów ujęcia różnych
rodzajów niepełnosprawności, jako wielopłaszczyznowych następstw zaburzeń zdrowia.
Problemy związane z definiowaniem niepełnosprawności zostaną omówione w drugiej
części artykułu.
Opis stanu wiedzy
Rodzaje definicji zdrowia
Zdrowie jest największą wartością człowieka i od zarania dziejów ludzkości było
przedmiotem zainteresowania różnych grup społecznych. Próby porządkowania pojęć
dotyczących zdrowia sięgają głęboko w przeszłość. Zdefiniowanie zdrowia nie jest jednak
zadaniem łatwym, stąd do chwili obecnej nie wypracowano definicji zdrowia, która w pełni
charakteryzowałaby wszystkie jego aspekty.
89
Na gruncie europejskim pierwszą ze znanych prób zdefiniowania zdrowia przedstawił
Hipokrates z Kos, który żył na przełomie IV i III wieku przed nową erą, słusznie nazwany
„ojcem medycyny” . Według niego zdrowie - dobre samopoczucie, choroba - złe, zależy od
równowagi między
człowiekiem
a środowiskiem życia. W tej
ocenie było wiele
subiektywizmu, co zawężało pojęcie zdrowia do indywidualnego odczuwania i odbierania
otoczenia. Twierdził, że dieta i higiena stanowią metody zapobiegające chorobom.
W późniejszym okresie w definiowaniu zdrowia podnoszono problem równowagi między
człowiekiem a otoczeniem, wnoszący aspekt obiektywizmu [12, 18, 20].
I tak, na przykład Dubois określił zdrowie, jako zdolność do możliwie jak najlepszego
funkcjonowania w swoim środowisku. Jedna z nowocześniejszych definicji zdrowia
opublikowana przez C. Boorse brzmi następująco: zdrowie, to zdolność i gotowość każdej
części organizmu człowieka do podjęcia w normalnych warunkach mikro- i makrośrodowiska
wszystkich typowych czynności z wystarczającą wydolnością [2]. Jest to definicja stosowana
dość
szeroko,
bowiem
dotyczy
dość
dużej
grupy
osób
o
różnych
stopniach
niepełnosprawności i jest mniej wymagająca wobec przedstawionej przez ekspertów
Światowej Organizacji Zdrowia (WHO). Natomiast według Evansa i Stoddarta precyzyjne
określenie zdrowia jest niemożliwe. Autorzy ci podkreślają, że nowoczesne postrzeganie
zdrowia wspiera koncept wykraczający poza rozumienie zdrowia, jako braku choroby. Istotą
zdrowia człowieka jest zdolność do wykonywania czynności nie tylko fizycznych czy
umysłowych, ale także zdolność pełnienia ról społecznych i zawodowych. Duże zasługi w
definiowaniu zdrowia wniósł wybitny teoretyk amerykański
Talcott Parsons,
który
powiedział, że dobry stan zdrowia stwarza jednostce możliwość jak najpełniejszego
rozwijania aktywności społecznej na różnych płaszczyznach życia. Natomiast choroba w
ujęciu tego uczonego, to: „stan ograniczający lub uniemożliwiający pełnienie przez jednostkę
zwykłych codziennych społecznych czynności związanych z uczestnictwem w życiu
społecznym i przynależności do różnych grup, np. rodziny, grupy zawodowej” [6, 16].
Zdefiniowanie zdrowia, jako zdolności do realizacji indywidualnych potrzeb, jakie
prowadzi do spełnienia ambicji życiowych i osiągnięcia szczęścia przez człowieka proponuje
w swojej pracy L. Nordenfelt. Autor wprowadza tu pojęcie szczęścia, jako podstawę
rozumienia zdrowia, w
celu wyróżnienia naczelnej
roli odczuć indywidualnych w
postrzeganiu zdrowia. W ten sposób zostaje wykluczone „mechaniczne” odnoszenie się do
stanu zdrowia człowieka, przez porównanie jego zdolności do zdolności innych ludzi, czy
90
przyjętych norm w poszczególnych dziedzinach życia, a jego zdrowie jest rozumiane jest do
jego osobistej, indywidualnej sytuacji [13].
Analizy definiowania zdrowia i wsparcia tak zwanej holistycznej interpretacji zdrowia
podjął się Saylor. Autor odwołuje się do greckiej bogini Hygei, która reprezentuje pogląd, iż
ludzie mogliby być zdrowi, gdyby żyli racjonalnie. Zauważa on, że późniejsze „zachodnie”
poglądy na zdrowie skupiały się głównie na aspektach zdrowia fizycznego i dopiero w XX
wieku dostrzeżono aspekty psychiczne zdrowia. Te wczesne „zachodnie” modele zdrowia
zostały oparte na tak zwanym „mechanicznym” podejściu do organizmu człowieka i
wyodrębniły poszczególne specjalności medycyny, z których każda miała zajmować się
innym układem bądź narządem organizmu. Odnosząc się do definicji zdrowia WHO z 1948
roku Saylor zaznacza jej szeroki, kompleksowy, choć niemierzalny charakter, który pomimo
przytaczanej krytyki (Larson) pozwala zdefiniować zdrowie w sposób zrozumiały i
wielopłaszczyznowy. „Holistyczny” model zdrowia według tego autora zawiera czynniki z
dwóch grup: jednej odnoszącej się do ciała człowieka i drugiej odnoszącej się do myśli i
duszy [17]. Do pierwszej grupy czynników zaliczono między innymi aktywność fizyczną i
osiągnięcia zawodowe człowieka, podczas gdy do drugiej, wypoczynek i regenerację.
Harmonia (ang. balance) pomiędzy obiema grupami czynników stanowi o zdrowiu, jednak
proporcje między tymi czynnikami powinny uwzględniać uwarunkowania kulturowe i
systemy wartości danej osoby. Zdrowie jest tu rozumiane, jako optymalna czynność
organizmu, dobrostan i dobra jakość życia (ang. quality o f life). Jego elementami są
czynności fizyczne, duchowe, społeczne. Dla zobrazowania własnej koncepcji Saylor opisuje
zdrowe dziecko, jako osiągające właściwy dla wieku rozwój psychoruchowy, posiadające
odpowiednią energię i zdolność do wykonywania czynności życiowych oraz czerpiące
przyjemność z kontaktów z rodziną, rówieśnikami czy w szkole. Opisując zdrowego
dorosłego człowieka autor przedstawia osobę, która poza brakiem objawów chorobowych dba
o własną sylwetkę, odpowiednio odżywia się, uprawia sport, zachowuje należytą ilość snu i
rytm dobowy, rozwija swoje zainteresowania intelektualne, angażuje się w niesienie pomocy
społecznej, dba o własne środowisko, pomaga rodzinie i aktywnie spędza czas z przyjaciółmi
[17]. R. Bures twierdzi, że zdrowie jest to dynamiczny proces, system wzajemnych
uwarunkowań w relacji organizm - środowisko. Stanowi potencjał zdolności przystosowania
się organizmu do wymogów środowiska, wyposażający organizm w dyspozycję do
utrzymania
równowagi
między
nim
a
wymogami
środowiska.
Jeżeli
możliwości
przystosowawcze organizmu przekraczają granice wymogów środowiska, to można mówić o
91
zdrowiu optymalnym, jeżeli zaś pokrywają się z wymogami środowiska, o zdrowiu
minimalnym [2].
Interesujące definicje zdrowia zaprezentowali też polscy autorzy. W. Szumowski
w dziele Filozofia medycyny, podkreśla, że „aby poznać chorobę trzeba znać zdrowie” [4]. Są
to zjawiska przeciwstawne, ale bardzo ściśle ze sobą związane. Właśnie z tym wiążą się
trudności w pomiarze stanu zdrowia, zarówno jednostki, jak i populacji.
Na przytoczenie zasługuje definicja M. Kasprzaka, według którego - „zdrowie, to
stopień biologicznego przystosowania się, jaki jest osiągalny dla danej jednostki w
najkorzystniejszych warunkach” . Według J. Kostrzewskiego - „zdrowie społeczeństwa
ludzkiego jest to nie tylko brak chorób oraz dobry stan zdrowia fizycznego, psychicznego i
społecznego jednostek składających się na dane społeczeństwo, ale również harmonijny
rozwój naturalny ludności a także warunki otoczenia, które sprzyjają zdrowiu ludności” . A.
Hulek przedstawił definicję uwzględniającą kryteria ekologiczno-ewolucyjne. Jego zdaniem,
zdrowie to stan swoistej równowagi albo oddziaływania między układem, jaki stanowi
organizm
człowieka
a
otaczającym
go
środowiskiem
zewnętrznym,
równowagi
umożliwiającej trwanie, rozwój i reprodukcję człowieka [7, 18 ]. A. Wojtczak podkreśla, że w
przeszłości, kiedy główną przyczyną zachorowalności i umieralności były choroby zakaźne,
zdrowie definiowano w kategoriach braku choroby. Odkąd choroby zakaźne zostały
opanowane, zdrowie stało się czymś więcej niż brakiem choroby [21]. K. Szawłowski
natomiast
definiował
zdrowie, jako
zespół
cech
ustroju
zapewniających
zdolność
przystosowania się (adaptacji) poszczególnych narządów i układów oraz całego ustroju do
pełnienia czynności życiowych w warunkach określonego środowiska [19].
W badaniach prospektywnych i rozważaniach teoretycznych najczęściej stosowana
jest definicja zdrowia według ekspertów WHO. Pierwsza definicja zdrowia WHO
zamieszczona w konstytucji tej organizacji ma już ponad 50 lat i określa zdrowie, jako stan
pełnego dobrostanu fizycznego, psychicznego oraz społecznego a nie tylko brak choroby czy
kalectwa. W trakcie
101
Sesji Rady Wykonawczej
WHO w
styczniu
1998 roku
przedstawiono zmiany w zaprezentowanej wcześniej definicji dodając, iż zdrowie powinno
być postrzegane, jako stan dynamiczny nie tylko dobrostanu fizycznego, psychicznego i
społecznego, ale także duchowego. Oznacza to, że brane są tu pod uwagę w zasadzie
subiektywne odczucia człowieka. Krytyczne stanowisko wobec tej definicji zajął L.T.
Niebrój, który uważał stan idealnego zdrowia za nieosiągalny dla człowieka. Jednak autor ten
uznał za pozytywne aspekty definicji WHO promocję ‘holistycznego’ podejścia do medycyny
92
i pacjentów oraz spojrzenie na zdrowie, jako formę harmonii między ciałem, umysłem i
duchem, jakie mogą zostać określone indywidualnie dla każdego człowieka.
W ostatnich latach, przez K. Popielskiego, została wypracowana „egzystencjalna
koncepcja
zdrowia”,
która
poszerza
płaszczyznę
definiowania
zdrowia
o
wymiar
egzystencjalny [14] .
Przedstawione definicje i określenia zdrowia nie wyczerpują wiedzy na ten temat,
bowiem ich mnogość oraz sposób ujmowania, często bardzo szeroko traktowanych zagadnień
stanowi podstawę do dalszych prac badawczych, uściślających pojęcie zdrowia. W tym
miejscu warto przytoczyć słowa Bertranda Russell’a, wybitnego filozofa, matematyka i logika
XX wieku, który powiedział, że: „Badania w dziedzinie medycyny dokonały tak olbrzymiego
postępu, że dziś - praktycznie biorąc - nikt już nie jest zdrowy” [5].
Rodzaje czynników najczęściej uwzględnianych przy określaniu i ocenie zdrowia
Wraz z rozwojem cywilizacji i nauki nie tylko w dziedzinie medycyny, brane są pod
uwagę nowe czynniki w opisywaniu zdrowia i jego stanu nie tylko pod względem
oddziaływań samodzielnych, ale także sprzężonych. Większość z nich nazywane są
czynnikami ryzyka, z których większa część nie jest bezpośrednią przyczyną wystąpienia
choroby.
Zazwyczaj
prawdopodobieństwo
wystąpienia
choroby
zwiększa
się
przy
współistnieniu wielu czynników ryzyka, a zwłaszcza przy ich szczególnym negatywnym
współdziałaniu oraz przy równocześnie współistniejących czynnikach osobniczej podatności
(wrażliwości).
Zdrowie ludzi generowane jest wieloma czynnikami, które bardzo ogólnie można
nazwać, jako
czynniki
środowiskowe,
genetyczne,
rodzaje
zachowań
zdrowotnych
(prozdrowotne, antyzdrowotne, mogą być także mieszane), dostępność i jakość opieki
zdrowotnej. Według ekspertów Światowej Organizacji Zdrowia poziom zdrowia zależy aż w
70-75% od samego człowieka. Pozostała część, to czynniki genetyczne i wkład ochrony
zdrowia. Wymienione wyżej czynniki można porządkować według różnorodnych kryteriów.
Grupa francuskich teoretyków zdrowia publicznego wymieniła czynniki kształtujące
stan zdrowia jednostki i populacji. Są to: czynniki środowiska naturalnego (geograficznego),
czynniki
kulturowe,
demograficzne,
czynniki
czynniki
społeczno-ekonomiczne,
polityczno-administracyjne,
czynniki
czynniki
związane
psychologicznoz
organizacją
i
funkcjonowaniem systemu opieki zdrowotnej [23]. Rodzaje tych czynników wskazują na to,
jak bardzo skomplikowane mechanizmy decydują o poziomie stanu zdrowia człowieka.
93
Dość praktyczna okazała się koncepcja „pól zdrowia”, przedstawiona w kanadyjskim
raporcie, opracowanym pod kierownictwem M. Lalonda [23]. Według tej koncepcji możliwe
jest przyporządkowanie każdego czynnika, któremu można przypisać wpływ na stan zdrowia,
jednej z czterech następujących kategorii: czynnikom genetycznym, środowiskowym,
zachowaniom jednostki i działaniom ochrony zdrowia.
Koncepcja pól zdrowia była i jest wykorzystywana przez ekspertów WHO w wielu
dokumentach w ramach programu „Zdrowie dla wszystkich” .
Interesujące stanowisko w zakresie oddziaływania na stan zdrowia w swojej pracy
zaprezentował P. Krasucki, który twierdzi, że rozwiązywanie problemów zdrowotnych
społeczeństwa przez służbę zdrowia określone na 10-15% jest wysoce niewystarczające [9].
94
Schemat 1. Rodzaje zależności uwzględnianych w ocenie stanu zdrowia [opr. własne].
Konieczne jest tu podkreślenie znaczenia wpływu na stan zdrowia osiągnięć
cywilizacyjnych, które mają charakter pozytywny i negatywny. Większość z jednej i z drugiej
grupy mają na organizm człowieka działania współzależne, których odległe następstwa jest
bardzo trudno określić i ocenić. P. Krasucki uważa, że najlepszą metodą badań stanu zdrowia
są epidemiologiczne badania diachroniczne (porównywanie badanych parametrów zdrowia
przez dłuższy czas), przy zastosowaniu do analizy danych czułych metod biostatystycznych
[9].
Zdrowie definiują już nie tylko lekarze, ale także inni specjaliści wielu dziedzin nauki,
m.in. socjologii, psychologii, pedagogiki, rehabilitacji, prawa i innych. Poszerzenie definicji
zdrowia o aspekty psychiczne i społeczne stało się przełomem w definiowaniu zdrowia.
Ocena zdrowia w oparciu o wymiary somatyczny, psychiczny i społeczny także nie jest łatwa,
bowiem wymaga analizy warunków codziennego funkcjonowania ludzi w ich środowisku
życia. Swoista trudność w zastosowaniu powyższej definicji ma miejsce w sytuacji
ograniczenia lub niemożności zapewnienia określonych potrzeb społeczeństwa poprzez
dostępne środki zarówno na szczeblu narodowym, jak i międzynarodowym. Na przykład
pewne osoby mogą nie odczuwać dobrostanu psychicznego z powodu własnej urody i
domagać się kosmetycznych interwencji chirurgicznych w celu zaspokojenia swoich potrzeb.
Wówczas wydaje się niezbędne wyodrębnienie zdrowia, jako podstawowego prawa
człowieka i oddzielenie go od szczęścia, które nie zawsze „musi” towarzyszyć człowiekowi, a
którego znaczenia można byłoby doszukać się w „klasycznej” definicji zdrowia WHO [15].
W oparciu o wyżej przedstawione, bardzo zawężone rozważania można stwierdzić, że
przyjęcie arbitralnej definicji zdrowia nie jest możliwe. Rozwój cywilizacji wymusza
zwrócenie większej uwagi na metody oceny psychicznego aspektu zdrowia, ze względu na
częste występowanie stresów, zwłaszcza długotrwających. Ponadto rozumienie zdrowia
zawsze zależne jest od takich determinantów, jak płeć, wiek, poziom wykształcenia, status
społeczno-ekonomiczny i zdobytych doświadczeń w określonych warunkach kulturowych.
W definiowaniu zdrowia i w ocenie stanu zdrowia zawsze występowały i występują
różnego rodzaju zagrożenia i osiągnięcia naukowe wspomagające zdrowie. Do najbardziej
spektakularnych osiągnięć naukowych zalicza się sztuczne uodparnianie populacji uodpornienie bierne (gotowe przeciwciała), uodpornienie czynne (szczepionki) i biernoczynne. Fakt ten zmienił sytuację epidemiologiczną w zakresie chorób zakaźnych wielu
95
społeczeństw na świecie. W 1796 roku Edward Jennera wynalazł szczepionkę przeciwko
ospie prawdziwej, w 1881 roku ludwik Pasteur uzyskał szczepionkę przeciwko wąglikowi i w
1885 roku przeciwko wściekliźnie a w XIX wieku w 1895 roku przeciwko dżumie, w 1896 r.
cholerze i durowi brzusznemu, w XX wieku, latach 20 uzyskano szczepionkę przeciwko
gruźlicy
(1921r.),
błonicy
(1923r.),
krztuścowi
(1926r.),
tężcowi
(1927r.),
durowi
wysypkowemu i żółtej gorączce (1937r.), grypie (1941r.) po 2 wojnie światowej odkryto
przede wszystkim szczepionki wirusowe, np. przeciwko poliomyelitis, przeciwko odrze
(1959r.) śwince (1967r.), różyczce, ospie wietrznej, WZW typu B (1981) i WZW typu A
(1993r.) [10].
Dzięki działaniom służb medycznych na całym świecie doszło do eradykacji ospy
prawdziwej i znacznego ograniczenia zapadalności m.in. na poliomyelitis, zółta febra, odra,
które były przyczynami epidemii i pandemii. Poza szczepieniami znaczący udział w
opanowaniu zagrożeń związanych z chorobami zakaźnymi miały prowadzone na masowa
skale szczepienia, dostępność środków zapobiegawczych i leczniczych,
powszechne
stosowanie antybiotyków i wzrost świadomości ludzkich zachowań. Pomimo wielu sukcesów
na świecie pojawiają się nowe choroby zakaźne (HIV, HCV, HPV) lub stają się zagrożeniem
na nowo, np. gruźlica (lekooporne szczepy Mycobacterium tuberculosis.
96
Czynniki mające znaczenie w określaniu i definiowaniu zdrowia
Zagrażające
Wspomagające
(wynikające
naukowych)
1
z
osiągnięć
^ postępujące zmiany (degradacja)
^ coraz szersze stosowanie zasad
środowiska naturalnego;
higieny;
^ szczepienia ochronne;
^ tempo zmian zachodzących
^ dostęp do czystej wody;
w środowisku, przekraczające
^ rozwój wiedzy dotyczącej zasad
możliwości adaptacyjne
prawidłowego żywienia;
człowieka;
^ dostępność badań
profilaktycznych;
^ wzrastające zagrożenia o charakterze
^
epidemiologicznym;
bezpieczeństwa pracy;
^ coraz większe tempo życia;
^ edukacja zdrowotna.
^
stały
wzrost
higieny
i
wzrastające systematycznie
oczekiwania dyspozycyjności wobec osób
pracujących.
Schemat 2. Rodzaje najważniejszych czynników branych pod uwagę w określaniu i
definiowaniu zdrowia [opr. własne].
Z drugiej strony duże niedostatki sanitarne, łatwość przemieszczania się ludności oraz
niewłaściwa polityka pozyskiwania tanich i szybkich środków spożywczych, masowe
korzystanie
z
„fast
foods”,
wzrost
oporności
drobnoustrojów
na
antybiotyki
i
niewystarczająca wiedza w zakresie zagrożeń epidemiologicznych. Dodatkowe zagrożenia
stwarza broń biologiczna i bioterroryzm.
W ocenie stanu zdrowia i wyjaśnianiu stanów chorobowych organizmu coraz większe
znaczenie ma rozwój wiedzy w dziedzinie genetyki medycznej. Wiedza w takich jej działach,
jak genetyka molekularna, cytogenetyka, genetyka populacyjna, podstawowa i szczegółowa
genetyka kliniczna jest wykorzystywana do
działań profilaktycznych wielu
chorób
i nieprawidłowości genetycznych. Podstawowe znaczenia ma tu poradnictwo genetyczne [8].
97
Szybkie tempo zmian warunków życia wymusza coraz to nowe zachowania i dużej
dyspozycyjności w pracy zawodowej.
W określaniu potencjału i oceny stanu zdrowia należy podkreślić koncepcję badań
resilience (ang.: elastyczność, sprężystość, prężność, odporność, regenerację sił), dzięki której
wyjaśniany jest fenomen dobrego przystosowania się (pozytywnej adaptacji) dzieci i
młodzieży, mimo wychowywania się w niekorzystnych warunkach życia lub narażenia na
chroniczny stres i traumatyczne doświadczenia. Czasami termin „ resilience” używany jest
również, jako umiejętność „odbijania się od dna” [3,15]. Z badań wynika, że duża grupa
dzieci cieszy się dość dobrym zdrowiem, posiada odpowiednie do wieku umiejętności
życiowe, a kiedy osiągnie dojrzałość - odnosi sukcesy i podejmuje trafne decyzje. Wyraźnie
akcentuje się w niej znaczenie czynników i mechanizmów chroniących (np. poziom
samoakceptacji, możliwości decydowania, kontakt z osobą wspierającą). Badania dotyczą
odpowiedzi na pytanie, dlaczego niektórzy ludzie są w stanie poradzić sobie z bardzo
trudnymi sytuacjami życiowymi, a u innych powodują one poddawanie się i utratę nadziei na
pozytywne zmiany. Koncepcja resilience stanowi nurt badań, który przyczynia się do
lepszego
młodzieży,
poznania
psychospołecznych
po wielu
negatywnych
uwarunkowań
doświadczeniach).
pozytywnej
Dostarczają
adaptacji
dzieci
i
one jednocześnie
naukowych podstaw dla rozwoju programów promocji zdrowia psychicznego i profilaktyki
zaburzeń psychicznych i/lub behawioralnych.
Należy tu podkreślić także osiągnięcia w definiowaniu zdrowia, jakie opublikował A.
Antonovsky w postaci modelu salutogenezy, w której najważniejszym pojęciem jest poczucie
koherencji [1, 22].
Podsumowanie
Zdrowie jest terminem na tyle medycznym, co i filozoficznym. Poziom, stan zdrowia
zależny jest od wielu czynników, które można podzielić na dwie duże grupy. Są to czynniki
genetyczne i szeroko rozumiane środowiskowe. Nie ma twardych dowodów naukowych na to,
jakie udziały odsetkowe można przypisać tym czynnikom, gdyż wiele z nich występuje
samodzielnie, a wiele w różnym zakresie są współzależne. Każda osoba ma swoiste cechy
przypisane zdrowiu i dlatego tak ważne jest indywidualne postępowanie w zakresie dbania o
własne zdrowie. Stąd wynikają problemy z opracowaniem arbitralnej definicji zdrowia.
Większość badaczy w swoich badaniach korzysta z definicji opracowanej przez zespół
ekspertów Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) dlatego że dość przejrzyste są jej
założenia.
98
Nie ma wątpliwości, że poziom zdrowia w znaczącej mierze zależy od zachowań
zdrowotnych, i to nie tylko realizowanych przez osoby zdrowe, ale także chore i
niepełnosprawne. W celu podwyższania jakości zdrowia społeczeństwa konieczne jest
prowadzenie edukacji zdrowotnej od najwcześniejszych lat życia dziecka, czyli w wieku
przedszkolnym.
Osiąganie coraz lepszego zdrowia jest współzależne z efektywnością systemu
zdrowia. W wielu krajach, także w Polsce, niezadowalająca i niska efektywność służby
zdrowia wynika z niskich nakładów finansowych [9]. Wielorakie zagrożenia, osobnicze i
szeroko rozumiane środowiskowe (w tym pojawiające się nowe lub nawracające) stanowią
przeszkodę w ujednoliceniu definicji zdrowia. I nadal, pomimo wielu lat pracy nad tym
problemem pojawia się pytanie, jakie najważniejsze składowe powinny znaleźć się w definicji
zdrowia i czy w ogóle jest to. W obecnej zróżnicowanej sytuacji zdrowotnej, społecznej i
ekonomicznej wielu społeczeństw, rzeczowym wydaje się większe skupienie badaczy i
organizatorów ochrony zdrowia na prowadzeniu epidemiologicznych badań populacyjnych
nad
stanem
zdrowia jednostki
i populacji
oraz zapewnienie możliwości
realizacji
rzeczywistych potrzeb zdrowotnych i społecznych.
Wcześniejsze definicje, a raczej określenia miały ogólnikowy charakter i nie mogły
mieć zastosowania w prowadzeniu naukowych badań populacyjnych.
Open Access
Noncommercial
License
which
permits
any
noncommercial
use,
distribution,
and
Piśmiennictwo:
1. Antonovsky A. Unraveling the mystery o f Health - How People Manage Stress and Stay
Well, San Francisco: Jossey-Bass Publishers 1987.
2. Boorse C. Health as theoretical concept. Philosophy o f Science 1977, 44, 524.
3. Borucka A, Ostaszewski K. Koncepcja resilience. Kluczowe pojęcia i wybrane
zagadnienia. Med. Wieku Rozwoj. 2008, 12, 587-597.
4. Brzeziński T. U podstaw nowożytnego pojmowania zdrowia i choroby. W: Historia
medycyny, red. T. Brzeziński. Wyd. Lek. PZWL, Warszawa 1995, 90-113.
5. Brzeziński T. Zdrowie i choroba w starożytności i średniowieczu. W: Historia medycyny,
red. T. Brzeziński. Wyd. Lek. PZWL, Warszawa 1995, 63-89.
6. Evans R, Stoddart G. Consuming Health Care, Producing Health. Social Science and
Medicine 31(12):1347-63, 1990.
7. Hulek A. Hulek A.: Teoria i praktyka rehabilitacji inwalidów. Wyd. Lek. PZWL, Warszawa 1969.
99
8. Jorde LB, Carey JC, Bamshad MJ, White RL. Genetyka medyczne, redakcja naukowa wyd.
polskiego: J. Wojcierowski. Wyd. I polskie. Wyd. CZELEJ, Sp. z o.o., Lublin 2000.
9^ Krasucki P. Teoretyczne problemy pomiaru zdrowia. W: Współczesne potrzeby i
możliwości pomiaru zdrowia. Materiały z Krajowej Konferencji 6-7.06.1997r. Wyd. Ignis,
Warszawa 1997, 135-137.
10. Magdzik W. Historia uodpornienia sztucznego. W: Wakcynologia, red. W. Magdzik, D.
Naruszewicz-Lesiuk, A. Zieliński: Wyd. @-medica press, Bielsko-Biała 2007, 58-62.
11^ Niebrój LT. Defining Health/Illness: societal and/or clinical medicine? Journal of
Physiology and Pharmacology 2006, 57, Supp 4, 251-262.
12. Niebrój LT. Zdrowie, jako eukrasia. Świat Lekarza, Rocznik 2008, 1.
13. Nordenfelt L. Concepts of health and their consequences for health care. Theoretical
Medicine, 14, pp. 277-286. 1993.
14. Popielski K. Psychologia egzystencji. Wyd. Uniwersyteckie KUL, Lublin 2007.
15. Resilience. Teoria - badania - profilaktyka, red. W. Junik. Wyd. Parpamedia. Warszawa
2011.
16. Saracci R. The world health organization needs to reconsider its definition of health. BM J
1997;314:1409 (10 May).
17. Saylor C. The Circle of Health: A Health Definition Model. J Holist Nurs 2004; 22; 97.
18. Słopiecka A. Współczesna koncepcja zdrowia i jej determinanty. Studia Medyczne 2012;
25 (1): 85-88.
19. Szawłowski K. Szawłowski K., Chojnacka-Szawłowska G.: Medyczne i społeczne podstawy
rehabilitacji. AM, Gdańsk 1990.
20. Tobiasz-Adamczyk B. Wybrane elementy socjologii zdrowia i choroby. Wyd. UJ, Kraków
2000.
21. Wojtczak A. Medycyna, zdrowie, choroba i lekarz. W: Choroby wewnętrzne. Wyd. Lek.
PZWL Warszawa 1995, 3-14.
22. Zboralski K, Florkowski A, Talarowska-Bogusz M, Macander M, Szubert S, Gałęcki P.
Salutogeneza - rozszerzenie możliwości lekarza. Pol. Merk. Lek. 2008, XXV, Suppl. 1, 47
48.
23. Zdrowie dla wszystkich w XXI wieku. Centrum Systemów Informacyjnych Ochrony
Zdrowia. Wyd. Uniwersyteckie Wyd. „Vesalius”, Warszawa - Kraków 2001.
Attribution Non Commercial License (http://creativecommons.org/licenses/by-nc/3.0/) which
permits unrestricted, non commercial use, distribution and reproduction in any medium,
100
Popik G S, Danilchuk G A, Gorsha O V. Complex treatment of frequently ill children with mitral valve prolapse = Комплексное лечение
часто болеющих детей с пролапсом митрального клапана. [in] Czerwińska Pawluk Iwona Ed., Żukowska Hanna Ed., Pilewska Wiesława
Original Text published © The Author (s) 2012. Popik G S, Danilchuk G A, Gorsha O V. Complex treatment of frequently ill children with
mitral valve prolapse = Комплексное лечение часто болеющих детей с пролапсом митрального клапана. Journal of Health Sciences.
2012;2(6):7-24. ISSN 1429-9623 / 2300-665X. Open Access Open Journal Systems of Radom University in Radom, Poland ISSN 1429-9623
/ 2300-665X. 2012.
UDC 616.126.42-08-031.81-053.02
COMPLEX TREATMENT OF FREQUENTLY ILL CHILDREN WITH
MITRAL VALVE PROLAPSE
Комплексное лечение часто болеющих детей с пролапсом митрального
клапана
G.S. Popik 1, G.A. Danilchuk 1, O.V. Gorsha 2
Г.С. Попик, Г. А. Данильчук, О.В. Горша
departm ent of Family Medicine and General Practice (Dept. Head - GS. Popik, MD, PhD, prof.) of Odessa
National Medical University, Odessa, Ukraine
2
State Enterprise Ukrainian Research Institute for Medicine of Transport, Odessa, Ukraine
2
Department of physical rehabilitation and health NPI, Nikolaev, Ukraine
1Кафедра семейной медицины и общей практики (зав. - проф. Г.С. Попик)
Одесского национального медицинского университета, г. Одесса, Украина
2
НИИ медицины траспорта, г. Одесса, Украина
2
Кафедра физической реабилитации и здоровья человека НПИ, г. Николаев, Украина
Keywords: frequently ill children, mitral valve prolapse, restorative treatment.
Ключевые слова: часто болеющие дети, пролапс митрального клапана,
восстановительное лечение.
Summary
Comparative analysis of treatment efficacy of 116 frequently ill children with MVP that received traditional
and complex treatment with electrosleep and mildronate electrophoresis was performed based on clinical and
instrumental study data. Treatment of frequently ill children with MVP decreases the frequency of cardialgia, headache,
fatigue, dizziness, palpitations complaints, lowers vegetative dysfunction signs, normalizes kinetic and resistive
hemodynamic parameters which leads to significant condition and life quality improvement. Treatment result analysis
in patient groups revealed advantages of complex treatment use with electrosleep and mildronate electrophoresis in
frequently ill patients with MVP.
Резюме
101
На основании данных клинического и инструментального методов исследование проведен
сравнительный анализ эффективности лечения 116 часто болеющих детей с ПМК, которые получали
традиционное и комплексное лечение с использованием электросна и электрофореза милдроната. Лечение часто
болеющих детей из ПМК уменьшает количество жалоб на боль в области сердца, головную боль, повышенную
утомляемость, головокружение, ощущение перебоев в работе сердца, снижает проявления вегетативной
дисфункции, нормализует кинетические и резистивные показатели гемодинамики, что приводит к
значительному улучшению самочувствие и повышение качества жизни пациентов. Анализ результатов лечения
в группах больных выявил преимущества применения комплексного лечения с использованием электросна и
электрофореза милдроната у часто болеющих детей с ПМК.
C a rd io v a s c u la r m o rb id ity a n d m o rta lity re m a in so m e o f th e m o s t im p o rta n t
h e a lth p ro b le m s in th e w o rld . T h e re h a s b e e n a sh a rp in c re a s e in m o rta lity a m o n g
y o u n g p a tie n ts in th e re c e n t y e a rs [1, 7]. T h e s ta rtin g p o in t o f th e m a jo rity o f
c a rd io v a s c u la r d is e a s e s in a d u lts is fo u n d in c h ild h o o d a n d a d o le sc e n c e . In th e p a s t 7
y e a rs th e q u a n tity o f c irc u la to ry p a th o lo g y in c h ild re n b e fo re th e a g e o f 14 h as
in c re a s e d b y 2 .1 -3 tim e s w h ile m o s t o f th e c a rd io v a s c u la r s y ste m (C V S ) c h a n g e s are
fu n c tio n a l a n d re v e rsib le in c h a ra c te r [1]. O n e o f th e m o s t w id e -s p re a d a n d c lin ic a lly
re le v a n t C V S p a th o lo g y in c h ild re n is m itra l v a lv e p ro la p s e (M V P ). M V P m o rb id ity
in c h ild re n , a c c o rd in g to lite ra tu re d a ta , flu c tu a te s fro m 3 -5 % in th e a g e o f 1 a n d
in c re a s e s to 2 2 -3 1 % b y th e a g e o f 14 [2, 6, 8]. T h e r e ’s a g re a t ris k o f c o m p lic a tio n s in
a y o u n g M V P p atie n t: b a c te ria l e n d o c a rd itis, th ro m b o s is , tra n s ito ry is c h e m ic a tta c k
(T IA ), is c h e m ic c e re b ro v a s c u la r a c c id e n t (C V A ) a n d s u d d e n d e a th sy n d ro m e [4, 6,
8]. It h a s b e e n p ro v e n th a t o n e o f th e ris k fa c to rs fo r c a rd ia c c o m p lic a tio n s, e sp e c ia lly
in c h ild re n w ith M V P , is a c u te a n d c h ro n ic in fe c tio n [3, 4, 5].
T h e re fo re , it is c ru c ia l to d e v e lo p a c o m p le x tre a tm e n t fo r c h ild re n w ith M V P
w ith c o n c u rre n t fre q u e n t u p p e r-re s p ira to ry in fe c tio n s (U R I) th a t w o u ld a d d re ss
p re v e n tio n o f c o m p lic a tio n s a n d im p ro v e q u a lity o f life in th e p a tie n ts ab o v e.
Goal of the study w a s to d e te rm in e th e e ffic ie n c y o f c o m p le x tre a tm e n t o f
fre q u e n tly ill c h ild re n w ith M V P b y a d m in is te rin g p h y s io th e ra p e u tic m e th o d s w ith
e le c tro s le e p tre a tm e n t a n d m ild ro n a te e le c tro p h o re s is .
Materials and methods. 7 8 c h ild re n w ith M V P , a g e d b e tw e e n 6 a n d 11 a n d 3 8
c h ild re n w ith M V P , a g e d 12 -1 6 w h o h a d c o n tra c te d U R Is m o re th a n 4 tim e s a y e a r
w e re in c lu d e d in th e study. A s id e fro m a g e n e ra l c lin ic a l a ss e ss m e n t, all c h ild re n h a d
102
e le c tro c a rd io g ra p h y
(E C G ),
e c h o c a rd io g ra p h y
(E c h o C G ),
c a rd io in te rv a lo g ra p h y
(C IG ) a n d o rth o s ta tic te s t p e rfo rm e d ; all o f th e a c q u ire d d a ta w a s p ro c e ss e d
sta tistic a lly .
T o d e te rm in e tre a tm e n t e ffic a cy , th e c h ild re n w e re d iv id e d a c c o rd in g to
tre a tm e n t m e th o d in to tw o g ro u p s th a t w e re ro u g h ly id e n tic a l a c c o rd in g to c lin ic a l
p a ra m e te rs a n d age. F irs t g ro u p (5 8 c h ild re n ) re c e iv e d tra d itio n a l th e ra p y th a t
in c lu d e d re g im e n re c o m m e n d a tio n s , p in e (in sy m p a th ic o to n y a n d e u to n y ) a n d p e arl
(in v a g o to n y ) b a th s, v ita m in h e rb a l te a , -b lo c k e rs w h e n n ecessary .
P a tie n ts in th e 2 nd g ro u p (5 8 c h ild re n ) re c e iv e d th e sam e tra d itio n a l tre a tm e n t
w ith th e a d d itio n o f e le c tro s le e p a n d m ild ro n a te e le c tro p h o re s is in th e n e c k zo n e.
E le c tro s le e p th e ra p y w a s c o n d u c te d w ith th e h e lp o f “E le c tro s le e p -3 ” a p p a ra tu s in th e
fo llo w in g w ay: in s y m p a th ic o to n y a n d e u to n y - 5 -1 0 -1 5 H z , c u rre n t p o w e r 0 ,1 -0 ,2
m A , fro n ta l-o c c ip ita l lo c a tio n - 2 -3 p ro c e d u re s , th e n o c u la r-o c c ip ita l lo c a tio n , fo r 3 0
4 0 m in u te s e v e ry o th e r d a y № 10; in v a g o to n y - 2 0 -4 0 H z , c u rre n t p o w e r 0 ,1 -0 ,2
m A , fro n ta l-o c c ip ita l lo c a tio n - 2 -3 p ro c e d u re s , th e n o c u la r-o c c ip ita l lo c a tio n , fo r 3 0
4 0 m in u te s e v e ry o th e r d a y № 10. 1% m ild ro n a te so lu tio n e le c tro p h o re s is in th e n e c k
z o n e w a s p e rfo rm e d w ith “P o to k - 1 ” a p p a ra tu s w ith s ta rtin g c u rre n t d e n sity o f 0 .0 1 ,
slo w ly in c re a s in g to 0 .0 5 m A /c m 2 . P ro c e d u re d u ra tio n w a s 1 0 -1 5 m in u te s. T re a tm e n t
c o u rs e in c lu d e d 10-12 p ro c e d u re s.
T re a tm e n t e ffic a c y e v a lu a tio n c rite ria in c lu d e d : m o s t fre q u e n t c o m p la in ts
d y n a m ic s (h e a rta c h e , h e a d a c h e , fa tig u e , d iz z in e s s, p a lp ita tio n s ), E C G p a ra m e te rs
d y n a m ic s (ta c h y c a rd ia , a rrh y th m ia , re p o la riz a tio n d is tu rb a n c e s ), E c h o C G re s u lts
(m o rp h o m e tric in d ic a to rs , m y o c a rd iu m c o n tra c tility a n d re la x a tio n in d ic a to rs); C IG
a n d o rth o s ta tic te s t re s u lts (s ta rtin g v e g e ta tiv e to n e , v e g e ta tiv e re a c tiv ity , v e g e ta tiv e
su p p le m e n ta tio n ). T h e s e c rite ria w e re e v a lu a te d b e fo re a n d a fte r 3 w e e k tre a tm e n t
p e rio d .
Results and discussion. A m o n g th e c h ild re n w ith M V P 5 4 ,3 % h a d c o n tra c te d
U R I 4 -6 tim e s a y e ar, 4 5 ,7 % - m o re th a n 6 tim e s a year. A m o n g th e c h ro n ic
103
c o n d itio n s in c h ild re n w ith M V P , c h ro n ic to n s illitis w a s th e m o s t p re v a le n t (in 5 7 ,8 %
o f cases).
M o st com m on
c o m p la in ts
a m o n g th e
p a tie n ts w e re
c a rd ia lg ia (7 9 ,3 % ),
h e a d a c h e (6 9 ,8 % ), fa tig u e (6 4 ,7 % ), d iz z in e s s (3 1 ,1 % ), p a lp ita tio n s (2 7 ,6 % ). P a rt o f
th e p a tie n ts p re s e n te d w ith p a ro x y s m a l c o n d itio n s (1 9 ,8 % ), th a t in c lu d e d a ty p ic a l
d y s p n e a a tta c k s, p re d o m in a n tly u p o n p h y s ic a l a n d e m o tio n a l e x ertio n . 4 8 ,3 % o f
p a tie n ts p re s e n te d w ith a rte ria l h y p o te n s io n , w h ile a rte ria l h y p e rte n s io n w a s o n ly
fo u n d in 4 ,3 % o f th e p a tie n ts.
A c c o rd in g to E C G d a ta , 8 4 ,5 % o f c h ild re n d e v e lo p e d d iffe re n t a rrh y th m ia s
and
c o n d u c tiv ity
d is tu rb a n c e s , p re d o m in a n tly
a rrh y th m ia (1 2 ,9 % ),
sin u s
sin u s ta c h y c a rd ia (6 2 ,1 % ),
b ra d ic a rd ia (4 ,3 % ).
C o n d u c tiv ity
d is tu rb a n c e s
sin u s
w e re
p re d o m in a n tly p re s e n te d w ith p a rtia l rig h t b u n d le b lo c k s (3 1 ,0 % ), P Q s h o rte n in g
sy n d ro m e (6 ,0 3 % ), e a rly v e n tric le re p o la riz a tio n sy n d ro m e (3 ,4 % ). R e p o la riz a tio n
d is tu rb a n c e s fre q u e n c y in fre q u e n tly ill p a tie n ts w ith M V P a c c o rd in g to E C G d a ta
w a s 2 1 ,6 % .
I n 4 0 ,5 % o f c h ild re n c e n tra l h e m o d y n a m ic s w a s o f h y p o k in e tic ty p e , so m e
p a tie n ts (1 4 ,7 % ) s h o w e d a h y p e rk in e tic ty p e o f h e m o d y n a m ic s . D is tu rb a n c e s in
m y o c a rd ia l c o n tra c tility a n d re la x a tio n c a p a b ility th a t p re s e n te d w ith sta tistic a lly
re le v a n t d e c re a se in e je c tio n fra c tio n a n d le ft v e n tric le c o n tra c tility fra c tio n , w a s se e n
in 6 2 ,3 % o f fre q u e n tly ill p a tie n ts w ith M V P.
C IG d a ta s h o w e d th a t m o s t c h ild re n (5 2 ,6 % ) h a d sy m p a th ic g e n e ra l s ta rtin g
v e g e ta tiv e re sp o n se . V eg eta tiv e re a c tiv ity s tu d y re v e a le d th a t fre q u e n tly ill p a tie n ts
p re d o m in a n tly s h o w e d h y p e rs y m p a th ic o to n ic v e g e ta tiv e re s p o n se (4 9 ,1 % ). S tu d y
re s u lts
s h o w e d th a t fre q u e n tly
ill c h ild re n h a d
e x c e s siv e
v e g e ta tiv e
(3 0 ,2 % ). In te re stin g ly , th e m o s t u n a d a p tiv e C V S re a c tio n ty p e -
re s p o n se
h y p e rd ia sto lic
v a ria n t o f o rth o s ta tic te s t w a s se e n o n ly in 5 ,2 % o f fre q u e n tly ill c h ild re n . I n to ta l,
fre q u e n tly ill c h ild re n s h o w in s u ffic ie n t a n d m ix e d v e g e ta tiv e re a c tio n (4 4 ,8 % ),
w h ic h in d ic a te s in s ta b ility a n d d e c re a se in a d a p tiv e m e c h a n is m s in th e se p a tie n ts.
104
T re a tm e n t
w as
fo llo w e d
by
d e fin itiv e
p o s itiv e
d y n a m ic s
in
c lin ic a l
p re s e n ta tio n a n d C V S c o m p la in ts. P a rtic u la rly , d y n a m ic s in c a rd ia lg ia , h e a d a c h e ,
fa tig u e , d iz z in e s s a n d p a lp ita tio n s w e re m o s t p ro n o u n c e d a n d re a c h e d sta tistic a l
re le v a n c e in p a tie n ts re c e iv in g c o m p le x tre a tm e n t w ith e le c tro s le e p a n d m ild ro n a te
e le c tro p h o re s is (diagr. 1).
Cardialgia
Headache
Fatigue
Dizziness
Palpitations
D ia g ra m 1. C o m m o n c o m p la in ts d y n a m ic s in fre q u e n tly ill c h ild re n w ith M V P
d e p e n d in g o n tre a tm e n t ty p e.
A sid e fro m th e c lin ic a l im p ro v e m e n t a fte r tre a tm e n t, so m e E C G p a ra m e te rs
w e re a lso im p ro v e d w h ic h re s u lte d in d e c re a se in th e n u m b e r o f p a tie n ts w ith
a rrh y th m ia s fro m 7 9 ,3 3 ,8 % to 7 1 ,7 5 ,8 %
fo llo w in g tra d itio n a l tre a tm e n t a n d to
4 8 ,2 6 ,7 % (P 0 ,0 5 ) fo llo w in g c o m p le x tre a tm e n t w ith e le c tro s le e p a n d m ild ro n a te
e le c tro p h o re sis. T h e n u m b e r o f p a tie n ts w ith re p o la riz a tio n p ro c e ss e s d is tu rb a n c e s
w a s a lso d e c re a s e d w h ic h p re s e n te d w ith a n o rm a l c o n fig u ra tio n o f th e e n d p a rt o f
th e v e n tric u la r c o m p le x (T -w av e a n d S T -seg m e n t) a n d w a s m o re p ro n o u n c e d in
p a tie n ts fro m th e s e c o n d g ro u p . In p a tie n ts fro m th e first g ro u p re p o la riz a tio n
d is tu rb a n c e fre q u e n c y d e c re a s e d a fte r tre a tm e n t fro m 2 1 ,6 3 ,8 % to 1 6 ,7 4 ,8 % , a n d in
p a tie n ts fro m th e s e c o n d g ro u p - to 8 ,9 3 ,8 % (P 0 ,0 5 ).
C o n d u c te d
tre a tm e n t in flu e n c e d
th e
fig u re s
o f in tra c a rd ia c
and
c e n tra l
h e m o d y n a m ic s in fre q u e n tly ill c h ild re n w ith M V P (ta b le 1). S y sto lic v o lu m e o f th e
105
le ft v e n tric le w a s d e c re a se d p o s t-tre a tm e n t, a lso , a te n d e n c y w a s se e n to in c re a s e in
s tro k e v o lu m e a n d c a rd ia c o u tp u t in p a tie n ts fo llo w in g tra d itio n a l tre a tm e n t a n d
fo llo w in g th e c o m p le x tre a tm e n t w ith e le c tro s le e p a n d m ild ro n a te e le c tro p h o re s is ,
th e c h a n g e s w e re c re d ib le.
A n a ly s is o f le ft v e n tric le m y o c a rd ia l c o n tra c tility a n d re la x a tio n in d ic a to rs
d y n a m ic s s h o w e d a n in c re a s e in e je c tio n fra c tio n a n d m y o c a rd ia l c o n tra c tio n fra c tio n
fo llo w in g tre a tm e n t.
T h e re fo re ,
p o s itiv e
d y n a m ic s
o f in tra c a rd ia c
and
c e n tra l
h e m o d y n a m ic
p a ra m e te rs in fre q u e n tly ill c h ild re n w ith M V P w a s m o s t p ro n o u n c e d in p a tie n ts
re c e iv in g c o m p le x tre a tm e n t w ith e le c tro s le e p a n d m ild ro n a te e le c tro p h o re sis.
T ab le 1
In tra c a rd ia c a n d c e n tra l h e m o d y n a m ic p a ra m e te rs in fre q u e n tly ill c h ild re n
w ith M V P d e p e n d in g o n m e th o d o f tre a tm e n t (M ± m ).
P a ra m e te rs
EDV, m l
E SV , m l
A g e g ro u p s
B e fo re tre a tm e n t
1st g ro u p
2 nd g ro u p
n (6 - 1 1 ) = 7 8
n (6 -1 1 )= 4 0
n (6 -1 1 )= 3 8
n (1 2 -1 6 )= 3 8
n (1 2 -1 6 )= 3 8
n (1 2 -1 6 )= 3 8
6 - 11
6 6 ,7 ± 0 ,6
6 7 ,5 ± 0 ,3
68,6± 0,4A
12-16
9 1 ,5 ± 1 ,7
9 1 ,3 ± 0 ,2
9 1 ,7 ± 0 ,2
6 - 11
2 2 ,2 ± 0 ,4
2 0 ,9 ± 0 ,2 A
2 0,3± 0,2A
12-16
3 3 ,3 ± 0 ,9
3 0 ,3 ± 0 ,3 A
2 8 ,9 ± 0 ,2 A
4 8,3± 0,4A
4 4 ,5 ± 0 ,9
SV, m l
46,5± 0,4A
6 - 11
12-16
EF, %
M CF %
6 1 ± 0 ,3
62,8± 0,2A
4 ,2± 0,04A
3 ,9 ± 0 ,0 5
CO,
m l/m in
5 8 ,2 ± 1 ,9
4 ,0 8 ± 0 ,0 5
6 - 11
12-16
4 ,3 ± 0 ,1 3
4 ,7 ±0,1A
4,8 8 ± 0 ,0 5 A
6 - 11
6 6 ,4 ± 0 ,8
6 9,1± 0,5A
70,4± 0,3A
12-16
6 3 ,2 ± 1 ,2
6 6,8± 0,3A
68,4± 0,2A
6 - 11
3 6 ,4 ± 0 ,6
3 8,2± 0,3A
39,4± 0,3A
106
12-16
3 4 ,4 ± 0 ,9
3 6 ,8 ± 0 ,2 Л
3 8 ,1 ± 0 ,2 Л
П р и м е ч а н и я : 1. E S V - e n d -s y sto lic v o lu m e , E D V - e n d -d ia sto lic v o lu m e , S V s tro k e v o lu m e , C O - c a rd ia c o u tp u t, E F - e je c tio n fra c tio n , M C F - m y o c a rd ia l
c o n tra c tio n frac tio n . 2. D is c re p a n c y c re d ib ility P 0 ,0 5 b e tw e e n p a ra m e te rs b e fo re a n d
a fte r tre a tm e n t - m a rk e d A.
T re a tm e n t o f c h ild re n w ith M V P w a s fo llo w e d b y c h a n g e s in th e c e n tra l
h e m o d y n a m ic s . T h e n u m b e r o f c h ild re n w ith h y p o k in e tic ty p e d e c re a s e d fro m 4 0 ,5 %
to 3 1 ,7 % fo llo w in g tra d itio n a l tre a tm e n t a n d fro m 4 0 ,5 % to 2 5 % fo llo w in g c o m p le x
tre a tm e n t w ith e le c tro s le e p a n d m ild ro n a te e le c tro p h o re sis. T h e n u m b e r o f c h ild re n
w ith h y p e rk in e tic h e m o d y n a m ic ty p e w a s sig n ific a n tly d e c re a se d a fte r c o m p le x
tre a tm e n t: fro m 1 4 ,7 % to 10 % in th e 1st g ro u p a n d fro m 1 4 ,7 % to 7,1 % in th e 2 nd
g ro u p . T h e n u m b e r o f p a tie n ts w ith e u k in e tic h e m o d y n a m ic ty p e in c re a s e d fro m
5 5 ,2 % to 5 8 % in th e first g ro u p a n d fro m 5 5 ,2 % to 6 7 ,9 % in th e 2 nd g ro u p .
C o n d u c te d tre a tm e n t w a s fo llo w e d b y a n im p ro v e m e n t o f th e v e g e ta tiv e
n e rv o u s s y s te m c o n d itio n in fre q u e n tly ill c h ild re n w ith M V P. T h u s , th e n u m b e r o f
c h ild re n w ith s ta rtin g e u to n ic v e g e ta tiv e re s p o n s e in c re a s e d a n d w a s 5 4 ,1 % in
c h ild re n in th e first g ro u p a n d 8 3 ,3 % in c h ild re n fro m th e s e c o n d g ro u p . T h e n u m b e r
o f c h ild re n w ith sy m p a th ic o to n ic a n d v a g o to n ic sta rtin g v e g e ta tiv e re s p o n se w a s also
d e c re a se d , m o re so fo llo w in g c o m p le x tre a tm e n t w ith e le c tro s le e p a n d m ild ro n a te
e le c tro p h o re sis. P a rtic u la rly , a fte r th e tre a tm e n t, s y m p a th ic o to n y w a s p e rs is te n t in
3 0 ,2 % c h ild re n fro m th e first g ro u p a n d 1 7 ,9 % c h ild re n fro m th e s e c o n d g ro u p ,
v a g o to n y -
in 1 5% c h ild re n fo llo w in g tra d itio n a l tre a tm e n t a n d 3 ,8 % fo llo w in g
c o m p le x tre a tm e n t. T h e n u m b e r o f c h ild re n w ith n o rm a l v e g e ta tiv e re s p o n se a n d
s u ffic ie n t v e g e ta tiv e s u p p le m e n ta tio n w a s a lso in c re a s e d fro m 2 4 % to 3 8 ,2 % a n d
fro m 2 4 ,6 % to 4 5 ,% re s p e c tiv e ly - fo llo w in g tra d itio n a l tre a tm e n t, fro m 2 4 % to
6 0 ,2 % a n d fro m 2 4 ,6 % to 6 8 ,6 % re s p e c tiv e ly - fo llo w in g c o m p le x tre a tm e n t.
Conclusions
107
1. T re a tm e n t o f fre q u e n tly ill p a tie n ts w ith M V P w a s fo llo w e d b y a n d
im p ro v e m e n t in g e n e ra l c o n d itio n o f c h ild re n b y d e c re a s in g sy m p to m s o f v e g e ta tiv e
d y s fu n c tio n , n o rm a liz in g o f k in e tic a n d re s istiv e h e m o d y n a m ic c o m p o n e n ts.
2. T re a tm e n t e ffic a c y w a s m o re p ro n o u n c e d in th e g ro u p o f c h ild re n re c e iv in g
c o m p le x tre a tm e n t w ith e le c tro s le e p a n d m ild ro n a te e le c tro p h o re s is w h ic h is a b a se
fo r re c o m m e n d in g th is tre a tm e n t m e th o d fo r fre q u e n tly ill c h ild re n w ith M V P.
Open Access
T h is a rtic le is d is trib u te d u n d e r th e te rm s o f th e C re a tiv e C o m m o n s A ttrib u tio n
N o n c o m m e rc ia l L ic e n se w h ic h p e rm its a n y n o n c o m m e rc ia l u se , d is trib u tio n , a n d
re p ro d u c tio n in a n y m e d iu m , p ro v id e d th e o rig in a l a u th o r(s ) a n d so u rc e a re c re d ited .
Literary Sources in Original
1. Б е л о в а л А .Н .
К
вопросу
о коррекции
ф акторов
ри ска сердечно
с о с у д и с т ы х за б о л е в а н и й у д е т е й и п о д р о с т к о в / Б е л о в а л А .Н ., К н я з ь к о в а И .И .,
Ф р о л о в а Т.В. // З д о р о в ’я У к р аш и . - 2 0 1 2 . - № 2. - С .5 4 -5 5 .
2. Б е л о з ё р о в Ю .М . Н о в ы е в згл я д ы н а п р о б л е м у п р о л а п с а м и т р а л ь н о г о
клапана
у
детей
и
подростков
/
Ю .М .Б е л о з ё р о в ,
И .М .О с м а н о в ,
Ш .М .М а г о м е д о в а //Р о с с и й с к и й в е с т н и к п е р и н а т о л о г и и и п е д и а т р и и . - 2 0 0 9 . - №
4. - С .2 3 -2 6 .
3. Е р ш о в а И .Б ., Ш и р и н а Т .В ., Т к ач ен к о В .И ., Ч е р н о в а Е .В ., Ч е р к а с о в а С .Н .
П роб л ем а часто и длительн о
болею щ и х детей и м етоды
о п ти м и зац и и их
л е ч е н и я //З д о р о в ь е р е б е н к а .-2 0 0 8 .-№ 2 .-С .5 9 -6 1 .
4. И н ф е к ц и о н н ы й е н д о к а р д и т у д е т е й с п р о л а п с о м м и т р а л ь н о г о к л а п а н о в
с е р д ц а / А .В . Ч у р и л и н а ., Г.Д. Д о р о ф е е в а , Е .В . Я к у б е н к о
[и д р .]//В е с т н и к
ф и з и о т е р а п и и и к у р о р т о л о ги и . - 2 0 0 2 . - № 1 . - С .3 2 -3 4 .
5. К а з а к С .С . В т о р и ч н ы е к а р д и о м и о п а т и и
у д е т е й и п о д р о с т к о в : в и гл я д
н а п р о б л е м у // Н о в о с т и м е д и ц и н ы и ф ар м а ц и и . -2 0 0 5 . -№ 6 .- С 19-22.
108
6.
П ролапс
спостереж ення/
м оральн ого
клапана
О .П .В о л о с о в е ц ь ,
у
доей:
ращ ональш
С .П .К р и в о п у с т о в ,
А .Я .
п iд х о д и
К у зь м е н к о
до
[та
ш .]//М и с т е ц т в о л ш у в а н н я . - 2 0 0 5 . - № 1 .- С .3 4 - 39.
7. У с о л ь ц е в а Т.А. С о с т о я н и е с е р д е ч н о -с о с у д и с т о й с и с т е м ы и ф и з и ч е с к а я
работоспосбность
зд о б у т т я
наук.
ступеня
п ром ы ш ленн ого
к ан д .
м ед .
наук
:
го р о д а:
ав то р еф .
с п е ц .1 4 .0 0 .0 9
д и с.
на
«П едиатрия»
/Т .А .У с о л ь ц ев а . - Т о м ск , 2 0 0 9 . - 2 7 с.
8. Ч у р и л ш а А .В .У с к л а д н е н н я п р о л а п с у м о р а л ь н о г о к л а п а н а у д о е й /
А .В .Ч у р ш и н а / / П е д а ^ я , а к у ш е р с т в а т а г ш е к о л о п я . - 2 0 0 0 . - № 2 . - С .6 1 -6 2 .
Literary Sources in Transliteration from Russion and Ukrainian
1. B e lo v a l A .N . K v o p ro s u o k o rre k c ii fa k to ro v ris k a s e rd e c h n o -s o s u d is ty h
z a b o le v a n ij u d etej i p o d ro s tk o v / B e lo v a l A .N ., K n ja z 'k o v a I.I., F ro lo v a T.V. //
Z d o r o v ’j a U k ra in i. - 2 0 1 2 . - # 2. - S .5 4 -5 5 .
2. B e lo z jo ro v Ju .M . N o v y e v z g lja d y n a p ro b le m u p ro la p s a m itra l'n o g o k la p a n a
u
d etej
i
p o d ro s tk o v
/
Ju .M .B e lo z jo ro v ,
I.M .O sm a n o v ,
S h .M .M a g o m e d o v a
//R o s sijs k ij v e s tn ik p e rin a to lo g ii i p e d ia trii. - 2 0 0 9 . - # 4. - S .2 3 -2 6 .
3. E r s h o v a I.B ., S h irin a T. V., T k a c h e n k o V .I., C h e rn o v a E .V ., C h e rk a s o v a S.N .
P ro b le m a c h a sto i d lite l'n o b o le ju s h h ih d etej i m e to d y o p tim iz a c ii ih le c h e n ija
//Z d o ro v 'e re b e n k a . -2 0 0 8 . -# 2 .-S .5 9 -6 1 .
4. In fe k c io n n y j e n d o k a rd it u d etej s p ro la p s o m m itra l'n o g o k la p a n o v s e rd c a /
A.V. C h u rilin a ., G.D. D o ro fe e v a , E.V. J a k u b e n k o
[i d r.]//V estn ik fiz io te ra p ii i
k u ro rto lo g ii. - 2 0 0 2 . - #1. - S .3 2 -3 4 .
5. K a z a k S.S. V to ric h n y e k a rd io m io p a tii
u d etej i p o d ro stk o v : v ig lja d n a
p ro b le m u // N o v o s ti m e d ic in y i fa rm a c ii. -2 0 0 5 . -# 6 .- S 19-22.
109
6.
P ro la p s
s p o ste re z h e n n y a /
m itra l" n o h o
k la p a n a
O .P .V o lo so v ec",
u
d itej:
ra c io n a l" n i
S .P .K ry v o p u sto v , A .Y a.
p id x o d y
K uz"m en ko
do
[ta
in .]//M y s te c tv o lik u v a n n y a . - 2 0 0 5 . - № 1 .- S .3 4 - 39. (F ro m U k ra in ia n ).
7. U s o l'c e v a T.A .
S o sto ja n ie
se rd e c h n o -s o su d is to j
siste m y
i fiz ic h e s k a ja
ra b o to s p o sb n o s t' p o d ro s tk o v p ro m y s h le n n o g o g o ro d a : a v to re f. dis. n a z d o b u ttja n au k .
stu p e n ja k a n d . m ed . n a u k : s p e c .1 4 .0 0 .0 9 « P e d ia trija » /T .A .U s o l'c e v a . - T o m sk ,
2 0 0 9 . - 2 7 s.
8.
C h u ry lin a A .V U s k la d n e n n y a p ro la p s u m itra l" n o h o
k la p a n a u d ite j/
A .V .C h u rily n a //P e d ia triy a , a k u s h e rs tv a ta h in e k o lo h iy a . - 2 0 0 0 . - № 2 . - S .6 1 -6 2 .
(F ro m U k ra in ia n ).
110
Заболеваем ость
и
см ертность
от
с е р д е ч н о -с о с у д и с т ы х
забо л еван и й
п родолж аю т оставаться одн им и из важ н ей ш и х п роблем в м ире. В п осл едн и е
го д ы
отм ечается
работоспособного
р е зк о е п о в ы ш е н и е
возраста
с е р д е ч н о -с о с у д и с т о й
[1,
7].
см ертности
И сточники
среди
л и ц м о л о д о го
больш инства
забо л еван и й
си стем ы в зр о сл ы х н аход ятся в детском и п одростковом
в о зр а с т е . З а п о с л е д н и е 7 л е т в 2,1 - 3 р а з а в ы р о с л а ч а с т о т а п а т о л о г и и о р га н о в
к р о в о о б р а щ е н и я с р е д и д е т е й в в о з р а с т е д о 14 л ет, б о л ь ш а я ч а с т ь и з м е н е н и й
с е р д е ч н о -с о с у д и с т о й с и с т е м ы н о с и т ф у н к ц и о н а л ь н ы й о б р а т и м ы й х а р а к т е р [1].
О дной
из
наиболее
распространенны х
и
клинически
зн ачи м ы х
сердечно
с о с у д и с т ы х п а т о л о г и й у д е т е й я в л я е т с я п р о л а п с м и т р а л ь н о г о к л а п а н а (П М К ).
П о д а н н ы м л и т е р а т у р ы , ч а с т о т а П М К у д е т е й к о л е б л е т с я о т 3 - 5 % в в о з р а с т е до
1 го д а с в о з р а с т а н и е м д о
м и тральн ого
клапана
инф екционного
14 го д о в д о 2 2 - 3 1
отм ечается
эн докардита,
больш ой
%
риск
тром боэм болии ,
[2, 6, 8]. П р и п р о л а п с е
разви ти я
тр ан зи торн ы х
ослож нений:
наруш ений
м о зго в о го к р о в о о б р а щ е н и я и и ш е м и ч е с к и х и н с у л ь т о в в м о л о д о м в о з р а с т е , а
т а к ж е с и н д р о м у в н е з а п н о й с м е р т и [4, 6, 8]. Д о к а з а н о , ч то ф а к т о р о м р а з в и т и я
о с л о ж н е н и й со с т о р о н ы с е р д ц а , о с о б е н н о у д е т е й с п р о л а п с о м м и т р а л ь н о г о
к л а п а н а , я в л я ю т с я о с т р ы е и х р о н и ч е с к и е о ч аги и н ф е к ц и и [3, 4 , 5].
С ледовательно,
актуальной
является
необходим ость
разработки
к о м п л е к с н о го л е ч е н и я д е т е й с П М К в с о ч е т а н и и с ч а с т о й з а б о л е в а е м о с т ь ю
остры м и
респираторны м и
заболеван и ям и
(О Р З ),
к о то р о е
п роф и лакти ку ослож н ен ий и улучш ен и я качества ж и зн и детей
п а т о л о ги е й .
111
направлен о
на
с отм еченной
Целью работы б ы л а о ц е н к а э ф ф е к т и в н о с т и к о м п л е к с н о го л е ч е н и я ч ас то
болею щ их
детей
с
пролап сом
м и тральн ого
клапана
путем
прим енения
ф и зи отерап евти чески х м етодов с и сп ользовани ем эл ектро сн а и эл ектроф ореза
м илдроната.
Материалы и методы
В и с с л е д о в а н и е б ы л и в к л ю ч е н ы 7 8 д е т е й с П М К в в о з р а с т е о т 6 д о 11 л е т
и 38 д е т е й с П М К в в о з р а с т е о т 12 д о 16 л ет, к о то р ы е б о л е л и О Р З б о л е е 4 р а з в
год. К р о м е
общ еклин и ческого
исследования, всем
детям
бы ло
проведено:
э л е к т р о к а р д и о г р а ф и я (Э К Г ), э х о к а р д и о г р а ф и я (Э х о К Г ), к а р д и о и н т е р в а л о г р а ф и я
(К И Г ),
клинортостатическая
проба
(К О П )
и
статистическая
обработка
м атериала.
Д ля
оцен ки
эф ф ективности
лечения
часто
болею щ ие
р а с п р е д е л е н ы п о м е т о д у л е ч е н и я н а 2 г р у п п ы , к о то р ы е
дети,
бы ли
бы ли п ри б ли зи тельн о
и д е н т и ч н ы п о к л и н и к о -ф у н к ц и о н а л ь н ы м п а р а м е т р а м и возрасту. 1-я г р у п п а (5 8
детей) -
п олучали традиц ион ную
терап и ю , которая вклю чала р еж им ны е
р е к о м е н д а ц и и , х в о й н ы е (п р и с и м п а т и к о т о н и и и э й т о н и и ) и л и ж е м ч у ж н ы е (п р и
в а го т о н и и ) в а н н ы , в и т а м и н н ы й ф и т о с б о р , п р и н е о б х о д и м о с т и н а з н а ч а л и
□-
адреноблокаторы .
П а ц и е н т ы 2 -й гр у п п ы (5 8 д е т е й ) п о л у ч а л и то ж е т р а д и ц и о н н о е л е ч е н и е , к
котором у доп олн и тельн о н азн ачали эл ектр о со н и электроф орез м и лд рон ата на
ш е й н о -в о р о т н и к о в у ю зону.
аппарата
" Э л е к т р о с о н -3 "
Э лектросон - терапию
по
следую щ ей
м ето д и к е:
проводили с пом ощ ью
при
сим патикотонии
и
э й т о н и и - 5 -1 0 -1 5 Г ц , с и л а т о к а 0 ,1 -0 ,2 м А , л о б н о -з а т ы л о ч н о е р а з м е щ е н и е - 2-3
п р о ц е д у р ы , п о то м г л а з н о -за т ы л о ч н о е р а з м е щ е н и е , 3 0 -4 0 м и н у т, ч е р е з д е н ь №
10;
при
в а го т о н и и
разм ещ ен и е
- 2 -3
-
2 0 -4 0
Гц,
сила тока
0 ,1 -0 ,2
м А , л о б н о -з а т ы л о ч н о е
п р о ц е д у р ы , п о т о м г л а з н о -за т ы л о ч н о е р а з м е щ е н и е , 3 0 -4 0
м и н у т, ч е р е з д е н ь №
10. Э л е к т р о ф о р е з 1% р а с т в о р а м и л д р о н а т а н а ш е й н о
в о р о т н и к о в у ю з о н у п р о в о д и л и с п о м о щ ь ю а п п а р а т а "П о т о к - 1" п р и п л о т н о с т и
112
л
т о к а 0 ,0 1 , п о с т е п е н н о у в е л и ч и в а я д о 0 ,0 5 м А /с м . Д л и т е л ь н о с т ь п р о ц е д у р ы 10
15 м и н ут. К у р с л е ч е н и я 10 -1 2 п р о ц е д у р .
К р и тер и ям и оц ен ки эф ф екти вн о сти лечен и я бы ли: д и н ам и ка н аи более
ч а с т ы х ж а л о б (б о л ь в о б л а с т и с е р д ц а , го л о в н а я б о л ь , п о в ы ш е н а у т о м л я е м о с т ь ,
г о л о в о к р у ж е н и е , о щ у щ е н и е п е р е б о е в в р а б о т е с е р д ц а ); д и н а м и к а п о к а з а т е л е й
ЭКГ
(т а х и к а р д и я ,
наруш ение
с е р д е ч н о го
ритм а,
и зм ен ен и я
п роцессов
р е п о л я р и з а ц и и ); р е зу л ь т а т ы Э х о К Г (м о р ф о м е т р и ч е с к и е п о к а з а т е л и , п о к а за т е л и
к о н т р и к а л ь н о й и р е л а к с а ц и о н н о й с п о с о б н о с т и м и о к а р д а ); р е зу л ь т а т ы К И Г и
К О П (и с х о д н ы й в е г е т а т и в н ы й то н у с , в е г е т а т и в н а я р е а к т и в н о с т ь , в е г е т а т и в н о е
о б е с п е ч е н и е ). О ц е н к а д а н н ы х п о к а з а т е л е й п р о в о д и л а с ь д о л е ч е н и я и п о с л е
о к о н ч а н и я 3 -х н е д е л ь н о г о к у р с а л еч е н и я .
Результаты и их обсуждения
С р е д и о б с л е д о в а н н ы х д е т е й с П М К 5 4 ,3 %
д е т е й б о л е л и О Р З 4 -6 р а з в
год , 4 5 ,7 % д е т е й - с в ы ш е 6 р а з в год. С р е д и х р о н и ч е с к и х з а б о л е в а н и й у д е т е й с
П М К п р е о б л а д а л х р о н и ч е с к и й т о н з и л л и т (в 5 7 ,8 % с л у ч а ев ).
Н а и б о л е е ч а с т ы м и ж а л о б а м и с р е д и п а ц и е н т о в б ы л и к а р д и а л г и и (7 9 ,3 % ),
г о л о в н а я б о л ь (6 9 ,8 % ),
(3 1 ,1 % ),
ощ ущ ение
наблю дались
п о в ы ш е н а у т о м л я е м о с т ь (6 4 ,7 % ), го л о в о к р у ж е н и е
перебоев
в
п арокси зм альны е
работе
сердца
состояния
(1 9 ,8
(2 7 ,6 % ).
% ),
У
части
к о то р ы е
детей
проявлялись
ати п и чн ы м п ри ступ ом удуш ья, п р еи м у щ ествен н о п о сл е ф и зи ческой н агр у зки и
п сихоэм оци он ального
нап ряж ен ия.
Т акж е
у
4 8 ,3 %
обследуем ы х
детей
н а б л ю д а л а с ь а р т е р и а л ь н а я ги п о т е н з и я , т о г д а к а к а р т е р и а л ь н а я ги п е р т е н з и я
б ы л а о б н а р у ж е н а т о л ь к о у 4 ,3 % п а ц и е н т о в .
П о э л е к т р о к а р д и о г р а ф и ч е с к и м д а н н ы м у 8 4 ,5 % д е т е й б ы л и о б н а р у ж е н ы
р а з л и ч н ы е н а р у ш е н и я р и т м а и п р о в о д и м о с т и с ер д ц а . С р е д и н и х д о м и н и р о в а л а
с и н у с н а я т а х и к а р д и я (6 2 ,1 % ), с и н у с н а я а р и т м и я (1 2 ,9 % ), с и н у с н а я б р а д и к а р д и я
(4 ,3 % ).
Н аруш ения
проводим ости
неп олны м и
блокадам и
правой
укорочения
интервала
РР
бы ли
нож ки
(6 ,0 3 % ),
113
представлены
пучка
Гиса
синдром ом
преим ущ ественно
(3 1 ,0 % ),
ранней
синдром ом
реполяри заци и
ж е л у д о ч к о в (3 ,4 % ). Ч а с т о т а н а р у ш е н и й п р о ц е с с о в р е п о л я р и з а ц и и м и о к а р д а у
ч а с т о б о л е ю щ и х д е т е й с П М К п о д а н н ы м Э К Г с о с т а в л я л а 2 1 ,6 % .
У 4 0 ,5 % д е т е й ц е н т р а л ь н а я г е м о д и н а м и к а б ы л а г и п о к и н е т и ч е с к о г о т и п а ,
ч а с т ь д е т е й (1 4 ,7 % ) и м е л а г и п е р к и н е т и ч е с к и й т и п к р о в о о б р а щ е н и я . Н а р у ш е н и е
к о н т р и к а л ь н о й и р е л а к с а ц и о н н о й с п о с о б н о с т и м и о к а р д а , к о то р о е в ы р а ж а л о с ь в
д о с т о в е р н о м с н и ж е н и и п о к а за т е л е й ф р а к ц и и в ы б р о с а и ф р а к ц и и у к о р о ч е н и я
л е в о г о ж е л у д о ч к а , н а б л ю д а л о с ь у 6 2 ,3 % ч а с т о б о л е ю щ и х д е т е й с П М К .
По
данны м
КИГ
в
больш инстве
детей
(5 2 ,6 % )
н аблю дался
с и м п а т и к о т о н и ч е с к и й о б щ и й и сх о д н ы й в е г е т а т и в н ы й то н у с . П р и и з у ч е н и и
вегетати вн ой р еак ти в н о сти бы ло обн аруж ен о, что у часто б о л ею щ и х детей
п р е о б л а д а л а ги п е р с и м п а т и к о т о н и ч е с к а я в е г е т а т и в н а я р е а к т и в н о с т ь
(4 9 ,1 % ).
Р е зу л ь т а т ы и с с л е д о в а н и й п о к а з а л и , ч т о у ч а с т о б о л е ю щ и х д е т е й д о м и н и р о в а л о
и збы точн ое
вн им ан ие,
вегетати вн ое
ч то
наиболее
обеспечение
д е за д а п т и в н ы й
деятельности
(3 0 ,2 % ).
тип
с е р д е ч н о -с о с у д и с т о й
реакции
О бращ ает
с и с т е м ы - г и п е р д и а с т о л и ч е с к и й в а р и а н т К О П в с т р е ч а л с я то л ь к о у 5 ,2 % ч а с т о
болею щ их
д е тей .
С ум м арно
у
часто
болею щ их
детей
превалирую т
н е д о с т а т о ч н о е и с м е ш а н н о е в е г е т а т и в н о е о б е с п е ч е н и е д е я т е л ь н о с т и (4 4 ,8 % ),
ч то у к а зы в а е т н а н е у с т о й ч и в о с т ь и с н и ж е н и е у н и х а д а п т и в н ы х в о з м о ж н о с т е й
о р га н и зм а .
П од воздей ствием л еч ен и я отм ечалась зн ач и тельн ая п ози ти вн ая ди нам и ка
в с е х к л и н и ч е с к и х п р о я в л е н и й з а б о л е в а н и я и ж а л о б со с т о р о н ы
сердечно
с о с у д и с т о й с и с те м ы . В ч а с т н о с т и , д и н а м и к а т а к и х ж а л о б , к а к к а р д и а л г и и ,
головн ая боль, п о вы ш ен ая утом ляем ость, головокруж ение, ощ ущ ен и е п ереб оев
в
работе
сердца
бы ла
наиболее
вы раж енной
и
достигала
степени
статисти ческой д о сто вер н о сти у п ац и ен тов, которы е п олучали ком плексное
л е ч е н и е с и с п о л ь з о в а н и е м э л е к т р о с н а и э л е к т р о ф о р е з а м и л д р о н а т а (р и с. 1).
114
70
60-Г
50
□ До лечения
□ 1-я группа лечения
40
□ 2-я группа лечения
30
20
10
0
Кардиалгии
Головная боль
Повышенная
Головокружения
Перебои в работе
утомляемость
сердца
Р и с у н о к 1. Д и н а м и к а ч а с т о т ы о с н о в н ы х ж а л о б у ч а с т о б о л е ю щ и х д е т е й с П М К
в з а в и с и м о с т и о т в и д а в о с с т а н о в и т е л ь н о г о л еч е н и я .
Н аряд у с кл и н и ч ески м улучш ени ем п осле восстан ови тельн ого лечени я
н а б л ю д а л о с ь и у л у ч ш е н и е н е к о т о р ы х п о к а з а т е л е й Э К Г, ч то п р о я в л я л о с ь в
у м е н ь ш е н и и к о л и ч е с т в а п а ц и е н т о в с н а р у ш е н и я м и р и т м а с 7 9 ,3 0 3 ,8 %
7 1 ,7 0 5 ,8 %
п о с л е т р а д и ц и о н н о г о л е ч е н и я и д о 4 8 ,2 0 6 ,7 %
к о м п л е к с н о го
лечения
м илдроната.
Т акж е
наруш ен ием
процессов
с
и сп ользован и ем
зн а ч и т е л ь н о
электросна
ум еньш ились
реп оляри зац и и ,
( Р 0 0 ,0 5 ) п о с л е
и
количество
ч то п р о я в л я л о с ь
до
в
электроф ореза
п ациентов
с
н орм али зац и и
к о н е ч н о й ч а с т и ж е л у д о ч к о в о го к о м п л е к с а (з у б ц а Т и с е г м е н т а Б Т ) и б ы л о
н а и б о л е е в ы р а ж е н о у п а ц и е н т о в в т о р о й гр у п п ы . Т а к у п а ц и е н т о в п е р в о й г р у п п ы
частота вы явл ен и я н ар у ш ен и й р еп о л яр и зац и и сн и зи лась п о сл е к урса леч ен и я с
2 1 ,6 0 3 ,8 % д о 1 6 ,7 0 4 ,8 % , а у д е т е й в т о р о й г р у п п ы - д о 8 ,9 0 3 ,8 % ( Р 0 0 ,0 5 ) .
П од возд ей стви ем во сстан о ви тел ьн о го л еч ен и я ул учш ал и сь п оказатели
в н у т р и с е р д е ч н о й и ц е н т р а л ь н о й ге м о д и н а м и к и у ч асто б о л е ю щ и х д е т е й с П М К
(таб л . 1). Т ак , п о с л е л е ч е н и я н а б л ю д а л о с ь у м е н ь ш е н и е с и с т о л и ч е с к о г о о б ъ е м а
л е в о г о ж е л у д о ч к а . К р о м е т о го , о б н а р у ж е н а т е н д е н ц и я к у в е л и ч е н и ю у д а р н о го и
м и н утн ого
объем ов
у
лечения
пациентов
с
после
традиционного
115
лечения,
и
а
после
эл ектроф о реза
м и л д р о н ата и зм ен ен и я бы ли достоверны .
А нализ
динам ики
п оказателей
к о н т р и к а л ь н о -р е л а к с а ц и о н н о й
сп особ н ости м и окарда левого ж елудочка вы яви л увели ч ен и е ф ракции вы бросов
и ф ракц и и со к р ащ ен и я п о сл е в о сстан о ви тел ьн о го лечения.
Т а к и м о б р а зо м , п о з и т и в н а я д и н а м и к а п о к а з а т е л е й в н у т р и с е р д е ч н о й и
ц ен тр ал ьн о й гем од и н ам и ки у часто б о л ею щ и х д етей с П М К б ы л а н аи более
в ы р а ж е н н о й у п а ц и е н т о в , к о то р ы е п о л у ч а л и к о м п л е к с н о е в о с с т а н о в и т е л ь н о е
лечен и е с и сп ользован и ем эл ек тр о сн а и электр о ф о р еза м илдроната.
Т аблица 1
П о к а з а т е л и в н у т р и с е р д е ч н о й и ц е н т р а л ь н о й ге м о д и н а м и к и у ч а с т о б о л е ю щ и х
д е т е й с П М К в з а в и с и м о с т и о т в и д а в о с с т а н о в и т е л ь н о г о л е ч е н и я (М ± т ) .
П оказатели
КДО, мл
КСО, мл
В озрастн ы е
Д о лечения
1 гр у п п а
2 гр у п п а
гр у п п ы
п (6 -1 1 )= 7 8
п ( 6 -1 1 ) = 4 0
п (6 -1 1 )= 3 8
п (1 2 - 1 6 ) = 3 8
п (1 2 -1 6 )= 3 8
п (1 2 -1 6 )= 3 8
6- 11
6 6 ,7 ± 0 ,6
6 7 ,5 ± 0 ,3
6 8 ,6 ± 0 ,4 Л
12-16
9 1 ,5 ± 1 ,7
9 1 ,3 ± 0 ,2
9 1 ,7 ± 0 ,2
6- 11
2 2 ,2 ± 0 ,4
2 0 ,9 ± 0 ,2 Л
2 0 ,3 ± 0 ,2 Л
12-16
3 3 ,3 ± 0 ,9
3 0 ,3 ± 0 ,3 Л
2 8 ,9 ± 0 ,2 Л
4 6 ,5 ± 0 ,4 Л
6- 11
5 8 ,2 ± 1 ,9
12-16
ФВ, %
ФУ, %
П рим ечания:
6 1 ± 0 ,3
6 2 ,8 ± 0 ,2 Л
4 ,2 ± 0 ,0 4 Л
3 ,9 ± 0 ,0 5
М О,
м л /м и н
4 8 ,3 ± 0 ,4 Л
4 4 ,5 ± 0 ,9
УО, мл
4 ,0 8 ± 0 ,0 5
6- 11
12-16
4 ,3 ± 0 ,1 3
4 ,7 ±0,1Л
4 ,8 8 ± 0 ,0 5 Л
6- 11
6 6 ,4 ± 0 ,8
69 ,1 ± 0 ,5 Л
7 0 ,4 ± 0 ,3 Л
12-16
6 3 ,2 ± 1 ,2
6 6 ,8 ± 0 ,3 Л
6 8 ,4 ± 0 ,2 Л
6- 11
3 6 ,4 ± 0 ,6
38 ,2 ± 0 ,3 Л
3 9 ,4 ± 0 ,3 Л
12-16
3 4 ,4 ± 0 ,9
36 ,8 ± 0 ,2 Л
3 8 ,1 ± 0 ,2 Л
1. К С О
-
к о н е ч н о -с и с т о л и ч е с к и й
о б ъ ем , К Д О
-
к о н еч н о
-
д и а с т о л и ч е с к и й о б ъ ем , У О - у д а р н ы й о б ъ е м , М О - м и н у т н ы й о б ъ е м , Ф В 116
ф р а к ц и я в ы б р о с а , Ф У - ф р а к ц и я у к о р о ч е н и я . 2. Д о с т о в е р н о с т ь р а з н и ц ы Р
0 ,0 5
м е ж д у п о к а за т е л я м и д а н н ы х д о л е ч е н и я и п о с л е - о б о з н а ч е н а Л.
П осле лечения
у часто болею щ и х детей с П М К
и зм ен и лось состояние
ц е н т р а л ь н о й ге м о д и н а м и к и . Т ак , к о л и ч е с т в о д е т е й с г и п о к и н е т и ч е с к и м т и п о м
после
традиционного
лечения
м и л д р о н а т а - с 4 0 ,5 %
детей
лечения
с
ум еньш ились
с
4 0 ,5 %
до
3 1 ,7 % ,
и
а
после
эл ектроф ореза
д о 25 % . П о с л е л е ч е н и я у м е н ь ш и л о с ь т а к ж е к о л и ч е с т в о
с ги п ерки н ети чески м
типом
гем одинам ики, и сущ ествен но
- после
к о м п л е к с н о го л е ч е н и я : с 1 4 ,7 % д о 10 % в п е р в о й гр у п п е и с 1 4 ,7 % д о 7,1 % во
второй
гр у п п е.
К оличество
детей
с эуки н етически м
типом
гем одинам ики
у в е л и ч и л и с ь с 5 5 ,2 % д о 5 8 % в п е р в о й гр у п п е и с 5 5 ,2 % д о 6 7 ,9 % - в о вто р о й .
П од
в о зд е й с т в и е м
восстан овительн ого
лечения
наблю далось
такж е
улучш ен и е состояни я вегетати вн ой н ервн ой систем ы у часто болею щ и х детей с
ПМ К.
Т ак
после
лечения
исходны м эй тон и чески м
зн а ч и т е л ь н о
увеличилось
количество
детей
с
в е г е т а т и в н ы м т о н у с о м и с о с т а в л я л а 5 4 ,1 % у д е т е й
п е р в о й гр у п п ы и 8 3 ,3 % у д е т е й в т о р о й гр у п п ы . П о с л е л е ч е н и я у м е н ь ш и л и с ь
т а к ж е к о л и ч е с т в о д е т е й с с и м п а т и к о т о н и ч е с к и м и в а г о т о н и ч е с к и м и сх о д н ы м
в е г е т а т и в н ы м т о н у с о м , н о б о л ь ш е в с е го -
п о с л е к о м п л е к с н о го л е ч е н и я с
и сп ользовани ем эл ек тр о сн а и эл ек тр о ф о р еза м и лдроната. В частн ости , п о сл е
л е ч е н и я с и м п а т и к о т о н и я с о х р а н я л а с ь у 3 0 ,2 % д е т е й п е р в о й г р у п п ы и у 1 7 ,9 %
д е т е й в т о р о й гр у п п ы , в а г о т о н и я - у 1 5 % д е т е й п о с л е т р а д и ц и о н н о г о л е ч е н и я и
у
3 ,8 %
после
лечения.
Т акж е
после
лечения
увеличилось
количество детей с н орм альн ой вегетати вн ой реакти вн остью и достаточн ы м
в е г е т а т и в н ы м о б е с п е ч е н и е м с 2 4 % д о 3 8 ,2 % и с 2 4 ,6 % д о 4 5 ,% с о о т в е т с т в е н н о
-
п осле традиционного лечения,
с 24%
с о о т в е т с т в е н н о - п о с л е к о м п л е к с н о го л е ч е н и я .
Выводы
117
до
6 0 ,2 %
и с 2 4 ,6 %
д о 6 8 ,6 %
1. П о с л е в о с с т а н о в и т е л ь н о г о л е ч е н и я ч а с т о б о л е ю щ и х д е т е й с П М К
наблю далось
улучш ение
п роявлен и й вегетати вн ой
о б щ е го
состояния
детей
путем
ум еньш ения
д и сф ун кц и и , н орм али зац и и как ки н ети ч еск и х так и
р е з и с т и в н ы х к о м п о н е н т о в ге м о д и н а м и к и .
2. Э ф ф е к т и в н о с т ь л е ч е н и я б ы л а н а и б о л е е в ы р а ж е н а в гр у п п е д е т е й , где
проводилось
ком плексное
лечение
с
и сп ользовани ем
и
э л е к т р о ф о р е з а м и л д р о н а т а , ч то п о з в о л я е т р е к о м е н д о в а т ь э т у м е т о д и к у д л я
л еч ен и я часто бол ею щ и х д етей с П М К .
С п и сок ли тературы
1. Б е л о в а л А .Н .
К
вопросу
о коррекции
ф акторов ри ска сердеч н о
с о с у д и с т ы х за б о л е в а н и й у д е т е й и п о д р о с т к о в / Б е л о в а л А .Н ., К н я з ь к о в а И .И .,
Ф р о л о в а Т.В. // З д о р о в ’я У к р аш и . - 2 0 1 2 . - № 2. - С .5 4 -5 5 .
2. Б е л о з ё р о в Ю .М . Н о в ы е в згл я д ы н а п р о б л е м у п р о л а п с а м и т р а л ь н о г о
клапана
у
детей
и
/
Ю .М .Б е л о з ё р о в ,
И .М .О с м а н о в ,
Ш .М .М а г о м е д о в а //Р о с с и й с к и й в е с т н и к п е р и н а т о л о г и и и п е д и а т р и и . - 2 0 0 9 . - №
4. - С .2 3 -2 6 .
3. Е р ш о в а И .Б ., Ш и р и н а Т .В ., Т к ач ен к о В .И ., Ч е р н о в а Е .В ., Ч е р к а с о в а С .Н .
П роблем а часто и длительн о
болею щ их детей и м етоды
о п ти м и зац и и их
л е ч е н и я //З д о р о в ь е р е б е н к а .-2 0 0 8 .-№ 2 .-С .5 9 -6 1 .
4. И н ф е к ц и о н н ы й е н д о к а р д и т у д е т е й с п р о л а п с о м м и т р а л ь н о г о к л а п а н о в
с е р д ц а / А .В . Ч у р и л и н а ., Г.Д. Д о р о ф е е в а , Е .В . Я к у б е н к о
[и д р .]//В е с т н и к
ф и з и о т е р а п и и и к у р о р т о л о ги и . - 2 0 0 2 . - № 1 . - С .3 2 -3 4 .
5. К а з а к С .С . В т о р и ч н ы е к а р д и о м и о п а т и и
у д е т е й и п о д р о стк о в : в и гл я д
н а п р о б л е м у // Н о в о с т и м е д и ц и н ы и ф ар м а ц и и . -2 0 0 5 . -№ 6 .- С 19-22.
6.
П ролапс
спостереж ення/
м оральн ого
клапана
О .П .В о л о с о в е ц ь ,
у
дггей:
ращ ональш
С .П .К р и в о п у с т о в ,
А .Я .
тдходи
К у зь м е н к о
до
[та
ш .]//М и с т е ц т в о л ш у в а н н я . - 2 0 0 5 . - № 1 .- С .3 4 - 39.
7. У с о л ь ц е в а Т.А. С о с т о я н и е с е р д е ч н о -с о с у д и с т о й с и с т е м ы и ф и з и ч е с к а я
работоспосбность
п ром ы ш ленн ого
118
го р о д а:
ав то р еф .
д и с.
на
зд о б у т т я
наук.
ступеня
к ан д .
м ед .
наук
:
с п е ц .1 4 .0 0 .0 9
«П едиатрия»
/Т .А .У с о л ь ц ев а . - Т о м ск , 2 0 0 9 . - 2 7 с.
8.
Ч у р и л ш а А .В .У с к л а д н е н н я п р о л а п с у м о р а л ь н о г о к л а п а н а у д ггей /
А .В .Ч у р ш и н а / / П е д а ^ я , а к у ш е р с т в а т а г ш е к о л о п я . - 2 0 0 0 . - № 2 . - С .6 1 -6 2 .
Non-Commercial
License
(http://creativecommons.org/licenses/by-nc/3.0/)
which
permits
is properly cited.
119
Khomenko I.M., Kuznetsov V.I. State of radionuclide contamination of food of the most radioactively contaminated due to Chernobyl
Catastrophe territories of Ukraine: 25 years of observations. [in] Czerwińska Pawluk Iwona Ed., Żukowska Hanna Ed., Pilewska
Wiesława Ed., Klimczyk Mariusz Ed., Szulc Adam Ed., Zukow Walery Ed. Annual Reports of Education, Health and Sport
9781329876279. RSW. Radom. 2013. 120-130. ISBN 9781329876279. 188 p. © The Author(s) 2013. This articles is published with Open
Original Text published © The Author (s) 2012. Khomenko I.M., Kuznetsov V.I. State of radionuclide contamination of food of the most
radioactively contaminated due to Chernobyl Catastrophe territories of Ukraine: 25 years of observations. Journal of Health Sciences.
2012;2(6):25-35. ISSN 1429-9623 / 2300-665X. Open Access Open Journal Systems of Radom University in Radom, Poland ISSN
1429-9623 / 2300-665X. 2012.
UDC 613.26/.29:614.876.004.6(477)
STATE OF RADIONUCLIDE CONTAMINATION OF FOOD OF THE MOST
RADIOACTIVELY CONTAMINATED DUE TO CHERNOBYL CATASTROPHE
TERRITORIES OF UKRAINE: 25 YEARS OF OBSERVATIONS
1
I.M. Khomenko , V.I. Kuznetsov
1 Shupyk
2
National Medical Academy of Postgraduate Education, Kyiv, Ukraine
Regional Sanitary-epidemiological station, Rivne, Ukraine
2 Rivne
Key words: foods, radioactive contamination, radioactively non-polluted foods provision
for population.
Abstract
There is given a hygienic assessment of radioactively polluted foods in Rivne oblast, one
of the most suffered regions of Ukraine from Chernobyl catastrophe since 1991 till now.
It is shown that before 2000 it was observed the 3-5 times exceeding in the permissible
137
content of Cs in milk produced in the individual farms. In 2009-2010 its content in the main
foods (milk, meat, mushrooms, berries, potato) still remains exceeding acceptable levels.
All the years followed the accident the polluted foods were the basic dose formation
factor of the region’s inhabitants irradiation. At the same time non-polluted foods provision
envisaged by the national legislation for the inhabitants was insufficient and was not conducive
to preventing internal irradiation of those who suffered from the catastrophe.
By definition of WHO experts, population health by 50% depends on food safety and
quality [1]. Particular importance food gets in antiradiation protection of the population living in
radioactively contaminated territories (RCT).
During the time after the explosion of a reactor at the Chernobyl nuclear power plant
(NPP) radiological situation in the affected areas of the country has considerably improved. This
120
is due to the natural auto rehabilitation processes and implemented complex countermeasures.
Various measures in agriculture have made it possible to reduce the levels of radioactive
contamination of foods and population exposure [2-4].
One of the most effective countermeasures in the system of radiological protection of
population is considered to be the replacement of radioactively contaminated foods by
radioactively non-polluted foods,
137
Cs and
90
Sr content of which has not exceeded the
acceptable level (AL 6.6.1.1-130-2006) [5]. In the independent Ukraine, the implementation of
this measure was provided by national legislation [6-8]. By the Decree of the President of
Ukraine [9] it was planned to create a system of radioactively non-polluted foods provision for
population centers affected by the Chernobyl catastrophe (ChC).
However, food continues to be the dominant factor in the formation of internal exposure
of people and in critical population centers where passport average effective doses of human
exposure exceed 1 mZv per year; they are caused by consumption of radioactively contaminated
agricultural products produced in small farms and private farms [10-12]. These are population
centers of Volyn and Rivne oblast where levels of radioactive contamination of milk and meat
exceed acceptable levels.
In addition, about 20% of the inhabitants of Rivne oblast, who live in population centers,
which are located near the forests, are constantly consuming contaminated berries and
mushrooms. Together with animal products, these products in critical population centers are
participating in the formation of internal exposure dose [13].
Thus, solving the problem of radioactively non-polluted foods provision for the
population affected by the ChC, that was provided by a number of legislative and regulatory
documents, so far failed.
Hence, the aim of the research was to evaluate from the hygienic position on the basis
of dosimetric certification and state epidemiological station data on the levels of radioactive
contamination of foods in Rivne oblast in the dynamics of 25 years of observation and the state
of radioactively non-polluted foods provision for RCT inhabitants as one of the countermeasures
in the system of radiological protection.
Observation period was chosen from 1991 till the present.
Object of the study:
- levels of radioactive contamination of soil (by radionuclides fallout concentration) and
1 'in
basic food (by
QA
Cs and
Sr content);
- the results of dosimetric certification of radioactively contaminated population centers;
- state of radioactively non-polluted foods sales revenue for RCT inhabitants according to
the state programs.
121
The study was conducted from 1991 to the present in the population centers of the areas
of unconditional (mandatory) evacuation (hereinafter area 2), guaranteed voluntary resettlement
(area 3) and enhanced radiation monitoring (area 4) of Rivne oblast.
Data sources included materials on dosimetry certification of population centers of the
oblast, which were in the national distribution [14-17], data on Rivne oblast sanitaryepidemiological station and state statistical reporting forms 1-7 (Chernobyl), which were
integrated by Ukrainian State Committee on Statistics in guide to elimination of the ChNPP
accident consequences [18-22].
Materials and methods of the research.
From the materials of dosimetry certification we used data on the contamination of soil
by
137
Cs and
90
Sr and their content in milk and potatoes. According to the government sanitary-
epidemiological service of the oblast there were analysed the levels of radionuclides content in
milk, meat, fresh and dried mushrooms, forest berries. According to the state statistical reporting
there was assessed the information as to the radioactively non-polluted foods provision for the
population affected by the catastrophe; range of foods is given in the report.
Based on the data regarding the volume of the supply there was calculated the actual
radioactively non-polluted foods provision for the inhabitants per capita (kg/mo.). The results
were compared with physiological norms of consumption for individuals living in RCT [8]. The
obtained data was subjected to mathematical and statistical analysis using the package SPSS
Statistics 17.0. There were used mathematical and statistical methods for data processing.
Results of the research and their discussion.
Polissya belongs to the most affected territories in Ukraine with negative consequences of
radioactive contamination. It consists of northern districts of five oblasts, including Rivne, in
which according to the current legislation 339 population centers belong to radioactively
contaminated areas. Distribution of the contaminated areas of Rivne oblast in comparison with
1986 and 2011 is presented in Table. 1.
Table 1. Scales and levels of soil contamination of Rivne oblast by
137
Cs in 1986 and
2011, thousand km2
Area of the
Year
oblast, thousand
Area of the territory with contamination density by
Cs, kBq m-
<2
2-10
10-40
40-185
185-555
>555
1986
-
6.4
5.8
7.8
0.1
-
2011
-
8.6
7.9
3.6
-
-
km2
20.1
As the result of ChNPP catastrophe the most radioactively contaminated territories
became six northern districts of the oblast, including Berezne, Volodymyrets, Dubrovytsia,
122
Zarichne, Rokytne and Sarny. Density of soil contamination by radiocaesium ranged there from
2-10 to 185-555 kBq m- in 1986 with a gradual decline until 2011 of the areas with
contamination density by 137Cs 40-185 and 185-555 kBq m-2 (table 1).
According to the data from table 2, there was a decrease in the density of soil
contamination by
137
Cs in all contaminated areas during 25 years. The highest levels of soil
contamination remained in 2006 in Dubrovytsia, Zarichne and Rokytne districts and were 173.6,
134.2 and 123.3 kBq m- respectively. During this period there were also observed the highest
levels of foods contamination.
Table 2. Contamination density of the soil of Rivne oblast by
137
Cs,
2
kBq m- (minimal - maximum value)
Area of
contamina
tion
4
1991
1996
2000
2006
16 - 62
19 - 68
20 - 69
14.2 - 49.8
Volodymyrets
3-4
27 - 116
22 - 115
28 - 115
16.1 - 83.3
Dubrovytsia
2- 3
28 - 230
28 - 239
28 - 240
20.4 - 173.6
Zarichne
3
14 - 245
16 - 185
19 - 185
11.8 - 134.2
Rokytne
3
27 - 174
25 - 170
26 - 170
18.8 - 123.2
3- 4
24 - 80
23 - 145
25 - 145
17.1 - 64.6
Districts
Berezne
Sarny
It is known that the levels of contamination of agricultural products are determined not
only by the density of contaminated soil but also by their type and agrochemical properties. In
Rivne oblast about 15% of the area of all contaminated agricultural tenures and almost a half of
the area of haymaking and pastures are located on acidic organic peat soils, which are
characterized by increased
137
Cs migration in the system “soil - plant” . It explains the high levels
137
of animal products contamination by 137Cs.
According to the table 3, almost all basic inspected foods are radioactively contaminated
in the oblast. In 1994-2006 the levels of contamination of milk, cattle meat, mushrooms and
berries were much higher than acceptable. Levels of contamination of mushrooms and berries
remained high in 2010 and were within 4450 Bq/kg (Rokytne district), 4380 Bq/kg (Sarny
district) for fresh mushrooms and 169 Bq/kg for potatoes (village Elno, Vezhytsya of Rokytne
district). In 2010 high levels of milk contamination also remained in individual farms, which at
the acceptable level of 100 Bq/l were in the villages of Old Village, Elno, Vezhytsya of Rokytne
district - to 654 Bq/l, and in the villages Borove, Lysychyn o f Zarichne district - 392 Bq/l. The
maximum specific activity of 137Cs in beef was 711 Bq/kg (Rokytne and Zarichne districts) and
587 Bq/kg - in pork (Rokytne district) at the acceptable level of 200 Bq/kg.
123
Excess of acceptable levels of 137Cs was observed in canned mushrooms and equaled
1474 Bq/kg (Dubrovytsia district) and 1319 Bq/kg (Sarny district) in 1997 and the norm was 592
Bq/kg (bier-91), in 2000 - 6240 Bq/kg and in 2003 - 1980 Bq/kg at the norm of 500 Bq/kg (AL97) in Rokytne district.
Radioactive contamination by 137Cs of vegetables with the highest levels of 247 Bq/kg
and 76 Bq/kg (acceptable level - 40 Bq/kg) was observed in Rokytne district in 1997 and 2000.
Table 3. Maximum contamination value of inspected foods by
137
Cs in Rivne oblast in
1997-2010, Bq/kg
1994
1997
2000
2003
2006
2009
2010
Milk
3117
2056
1930
1173
1027
1120
654
AL
require
ments2
006
100
Cattle meat
1873
978
324
1252
285
490
711
200
Feral animals
meat
2770
9000
-
-
1865
1030
-
400
-
-
-
310
293
149
169
60
Fresh
mushrooms
14250
18642
6900
4764
4269
2750
4450
500
Dried
mushrooms
34402
85300
37825
14750
39300
23000
81949
2500
1911
2385
1750
951
5422
2923
-
70
Name of
foodstuffs
Potatoes
Berries
Note: - no data
According to the data from table 4, the levels of radioactive contamination of milk in
individual farms of Rivne oblast were the highest during 1991-2000 and significantly (in 2-5
times) higher than the state standards.
Only from 2006 the average content of 137Cs in milk in most population centers did not
exceed acceptable levels. However, in villages of Rokytne district even in 2006 its content was
above acceptable levels, and maximum values (up to 1027 Bq/kg) were observed in villages Old
Village, Drozdyn, Perehodytsya, Vezhytsya. In 1991 the excess of the temporary acceptable
levels of contamination of milk (TAL-91) by radiocaesium was recorded in 3334 samples (total
sample survey - 12403) or every fourth sample. Since 1994 a gradual decrease in the number of
samples with a high content of 137Cs was observed (Fig. 1).
At the same time, the content of 90Sr in samples survey of milk in 1991-2009 was below
the minimum detected activity.
Table 4. Average levels of radioactive contamination of milk in individual farms of Rivne
oblast
(1991, 1994, 1997 - 137Cs+134Cs content; 2000, 2004, 2008 - 137Cs content), Bq/l
124
1991
1994
1996
2000
2006
2008
Berezne
136.9±
10.49
43.3±
2.17
25.6±
2.66
20.2±
3.93
8.0±1.1
-
Volodymyrets
277.4±
25.78
120.3±
5.19
153.4±
5.25
134.5±
6.14
71.7±
4.04
-
Dubrovytsia
456.2±
73.4
216.9±
27.4
134.7±
14.71
133±
16.48
47.0±
6.11
145.6±
26.34
Zarichne
462.2±
47.26
161.9±
15.86
213.5±
15.24
215.4±
21.49
68.9±
7.84
149.1±
29.65*
Rokytne
548.6±
67.1
289.2±
36.82
239.5±
39.13
282.5±
29.22
165.9±
23.76
253.5±
28.49*
Sarny
231.0±
27.8
108.3±
15.38
85.4±
18.72
80±
14.02
79.4±
12.48
226.4±
23.53*
Districts
Note: * - data on the most critical population centers
□ Number of samples survey 0 Number of samples with the level higher than AL
Figure 1. Monitoring results of radioactive contamination of milk in individual farms of Rivne
oblast, 1991-2010
According to dosimetry certification, from 1991 to 2009 there were also observed
increased levels o f 137Cs contamination of potatoes. They were the highest in 1992 (472.2
Bq/kg) and in 1993 (309.9 Bq/kg) in the villages of Dubrovytsia district. In 2003-2010 the
125
excess of hygienic standards of 137Cs content in potatoes (60 Bq/kg) was also in the villages of
Rokytne district.
During 1991-2003 there was conducted the detection of specific activity of 137Cs in 738
samples of various species of fish. The results showed that only 10 of the investigated samples
exceeded temporarily acceptable levels.
Radioactive contamination of mushrooms still remains a serious problem in Rivne oblast.
They are essential in the diet in this area and can not be excluded from the source of radiation.
During the period of 1991-2010 correlation between the total amount of conducted spectrometric
studies of dried mushrooms and the number of samples exceeding hygienic standards remained
constant. If in 1991 the excess of the temporary acceptable levels of contamination (TAL-91) by
radiocaesium were found in 56 samples (total samples survey- 113), that is in every second
sample, then in 2010 from 86 of the investigated samples almost every other (40 samples)
exceeded the requirements of AL-2006 (Fig. 2).
Figure 2. Results of spectrometric studies of dried mushrooms in Rivne oblast on the content of
137Cs, 1991-2010
Analysis o f passport irradiation doses of Rivne oblast (Table 5) shows that in 1991-2006
they exceeded 1 mZv per year in all contaminated districts with a gradual decline until 2006.
However, even in 2006 in all studied districts, except Berezne, the excess of the annual dose
limits of internal exposure was observed.
Table 5. Average individual irradiation doses of the population in population centers of Rivne
oblast on the results of dosimetry certification (minimum - maximum levels) in 1991-2006, mZv
per year-1
126
Area
1991
1996
2000
2006
4
0.55 - 5.26
0.11 - 0.87
0.05 - 1.03
0.06 - 0.28
Volodymyrets
3- 4
1.01 - 8.88
0.13 - 2.03
0.13 - 2.34
0.36 - 1.72
Dubrovytsia
2- 3
1.25 - 32.21
0.44 - 4.57
0.5 - 5.61
0.28 - 2.5
Zarichne
3
1.07 - 13.86
0.72 - 4.07
0.55 - 7.21
0.29 - 3.44
Rokytne
3
1.3 - 17.91
0.88 - 6.84
0.55 - 7.72
0.28 - 5.55
3- 4
0.78 - 7.69
0.07 - 5.45
0.07 - 3.54
0.15 - 3.17
Districts
Berezne
Sarny
The obtained data affirm that the main creating dose source of exposure of the inhabitants
of Rivne oblast after 1991 were locally produced foods, including milk and forest products mushrooms and berries.
According to the data from table 6, the supply of radioactively non-polluted foods for the
inhabitants of RCT during 1991-2003 was significantly lower than the general needs and
physiological norms (for milk and dairy products - 11.8 kg/m. for individuals over 18 years and
12.4 kg/mo. - from 14 to 18 years). With the glance of the above it should be noted that the
actual state of main foods sales revenue for the population affected by the ChC in Rivne oblast
can not be considered satisfactory.
Table 6. Provision of the main groups of radioactively non-polluted foods for the
inhabitants of Rivne oblast, who suffered from the ChC (per person older than 14 years), kg/mo.
Groups of foodstuffs
Index
1991
1994
1997
2000
2003
kg/mo.
26.13
3.55
0.02
0.001
0.04
%
215.9
29.3
0.17
0.008
0.33
kg/mo.
2.97
0.5
0.01
0.006
0.005
%
46.05
7.75
0.15
0.093
0.077
kg/mo.
0.28
0.03
0.001
0
0.001
%
21.54
2.15
0.077
0
0.077
Milk and dairy products
Meat and meat food
Cottage cheese
Conclusions.
1. According to dosimetry certification, the levels of radioactive contamination of milk
by
137
Cs in individual farms of Rivne oblast during 1991-2000 were in 3-5 times higher than
state standards. During 2006-2009 they remained high in milk of farms of Rokytne and Sarny
districts.
2. The main components of the internal irradiation of the population were and still remain
animal locally produced products in Rivne oblast, milk and meat in the first place.
127
3. Forest products, such as mushrooms and berries, play a significant role in the
formation of effective irradiation dose of critical population centers of Rivne oblast.
4. 90Sr content in milk and potatoes during all years of observation was lower than
minimal detected values and had no influence on the formation of internal irradiation doses.
5. Applicable by government programs radioactively non-polluted foods provision for the
population of contaminated territories as antiradiation protection measure did not fully meet the
essential needs in terms of supply. Only provision with milk and dairy products for the
inhabitants of Rivne oblast was corresponded to physiological needs of consumption for people
living in radioactively contaminated territories in 1991. In the subsequent years, it was much
lower than the physiological norms. Supply of meat and cottage cheese in any of years did not
provide physiological needs of food for the inhabitants affected by the Chernobyl catastrophe.
When the levels of contamination of milk and meat were much higher than acceptable levels, the
provision for the inhabitants of Rivne oblast by radioactively non-polluted foods was insufficient
and did not serve as a means of reducing internal irradiation doses.
6. Existing and expected levels of soil contamination by radioactive substances of
emergency origin in the contaminated territories of Rivne oblast, and especially their migration
in chain "soil-man" require continued measures for antiradiation protection of the population,
mainly aimed at the prevention of internal exposure.
Open Access
References
1. Предлагаемый Второй план действий в области пищевых продуктов и питания
для Европейского региона ВОЗ на 2007-2012 гг., 2007. [Електронний ресурс]. - Режим
доступу: http://www.evro/who.int
2. Кашпаров В.А., Йощенко В.И., Бондарь Ю.О., Танкач Э.С. Радиологическая
обстановка в Украине после Чернобыльской аварии и оптимизация применения контрмер
на современном этапе [Текст] / В.А. Кашпаров, В.И. Йощенко, Ю.О. Бондарь, Э.С. Танкач
// Радиационная гигиена. - 2009. - т. 2. - № 1. - С. 15-19.
3. Зубец М.В., Пристер Б.С., Алексахин Р.М., Кашпаров В.А. Актуальные
проблемы
производства
сельскохозяйственной
продукции
в
зоне
радиоактивного
загрязнения ЧАЕС // Збiрка доповщей мiжнародноi конференци "Двадцять п'ять роюв
128
Чорнобильсько' катастрофи. Безпека майбутнього" 20-22 кв^ня 2011 року, Ки'в, Укра'на.
- Ки'в: Вид-во К1М, 2011. C. 36-40.
4. IAEC International Atomic Energy Agency. Environmental consequences of the
Chernobyl accident and their remediation: twenty years of experience. Report of the UN
Chernobyl Forum Expert Group "Environment" (EGE). Vienna, IAEA 2006; 166 pp.
137
• 90
5. Допустимi рiвнi вмюту радiонуклiдiв
Cs i Sr у продуктах харчування та
питнш водi. Гiгieнiчний норматив ГН 6.6.1.1-130-2006. [Чинний вщ 2006-05-03]. — Ки'в,
2006. - 22 с. - (Нащональний стандарт Укра'ни). http://zakon1.rada.gov.ua/laws/show/z084506
6. Про правовий режим територи, що зазнала радiоактивного забруднення
внаслщок Чорнобильсько' катастрофи / Закон Укра'ни, № 791а-ХП вiд 27 лютого 1991 р. в
редакци Закону № 182/97-ВР вiд 04.04.97 р. // Сощальний, медичний та протирадiацiйний
захист постраждалих в Укршш внаслiдок Чорнобильсько' катастрофи. -
Офщшне
видання. - К., 2001. - С. 272-282.
7.
Про статус i
сощальний захист
громадян,
яю
постраждали
Чорнобильсько' катастрофи / Закон Укра'ни, №796 XII вщ 28 лютого
внаслiдок
1991 р.
[Електронний ресурс]. - Режим доступу: http://zakon.rada.gov.ua
8. Про норми харчування та часткову компенсащю вартосп продукпв для оаб, якi
постраждали внаслiдок Чорнобильсько' катастрофи / Постанова Kабiнету М ш с ^ в
Укра'ни № 258 вiд 21 травня 1992 р. // Сощальний, медичний та протирадiацiйний захист
постраждалих в Укршш внаслщок Чорнобильсько' катастрофи. - Офщшне видання. - К.,
2001. - С. 258-265.
9. Про д о д а т а ^ заходи щодо лшвщаци наслщюв Чорнобильсько' катастрофи /
Указ Президента Укра'ни №348/93 вiд 21 серпня 1993 р. // Сощальний, медичний та
протирадiацiйний захист постраждалих в Укршш внаслщок Чорнобильсько' катастрофи. Офщшне видання. - К., 2001. - С.335-337.
10. ПРЕС-РЕЛ1З до 25-х роковин Чорнобильсько' катастрофи, парламентських
слухань «Сучасний стан та актуальш завдання подолання наслщюв Чорнобильсько'
катастрофи» / МОЗ Укра'ни. 14.03.2011. - С. 8.
11. Радюлопчний стан територш, вiднесених до зон радюактивного забруднення (у
розрiзi райошв). [Текст] / За заг. ред. В.ГХолошт - Ки'в, 2008. - 55 с.
12. 20 рошв Чорнобильсько' катастрофи: пщсумки та перспективи [Текст] //
Зб1рка матер1ал1в до парламентських слухань у Верховнш рад1 Укра'ни 26 квгтня 2006
року. - К.: Парламентське вид-во, 2006. - 640 с.
129
13. Кашпаров В.А., Лазарев Н.М., Полищук С.В. Проблемы сельскохозяйственной
радиологии в Украине на современном этапе [Текст] / В.А. Кашпаров, Н.М. Лазарев, С.В.
Полищук // Агроеколопчний журнал. - 2005. - № 3. - С. 31-41.
14. Дозиметрическая паспортизация населенных пунктов Украины, подвергшихся
радиоактивному загрязнению после Чернобыльской аварии. Сводные данные, июнь 1991 март 1995 г. Сборник 5. - К.: МЗ Украины, 1995. - 273 с.
15. Загальнодозиметрична паспортизащя населених пункпв Укра!ни, яю зазнали
радюактивного забруднення тсля Чорнобильсько! аварп. Збiрка 6. - К.: МОЗ Украши,
1997. - 103 с.
16. Загальнодозиметрична паспортизащя населених пункпв Украши, яю зазнали
радюактивного забруднення тсля Чорнобильсько! аварп. Узагальнет д а т за 1998-2000
рр. Збiрка 9. - К.: МОЗ Укра!ни, 2001. - 60 с.
17.
Загальнодозиметрична паспортизащя та результати ЛВЛ-мошторингу
населених
пунктах
Укра!ни,
яю
зазнали
радюактивного
забруднення
в
тсля
Чорнобильсько! аварп. Узагальнет д а т за 2005-2006 рр. Збiрка 11. - К.: МОЗ Укра!ни,
2007. - 63 с.
18. Виконання програми по лтвщацп наслщтв аварп на Чорнобильськш АЕС
[Текст] / Державний компет статистики Укра!ни. - К.: Держкомстат Укра!ни, 1991. - 23 с.
19. Виконання програми по лшвщащ! наслщмв аварп на Чорнобильськш АЕС
20. Виконання програми по лшвщацп наслщмв аварп на Чорнобильськш АЕС
130
Podolsky A. Features of psycho - emotional sphere of patients with stress - associated arterial hypertension. [in] Czerwińska Pawluk
Iwona Ed., Żukowska Hanna Ed., Pilewska Wiesława Ed., Klimczyk Mariusz Ed., Szulc Adam Ed., Zukow Walery Ed. Annual Reports
of Education, Health and Sport 9781329876279. RSW. Radom. 2013. 131-136. ISBN 9781329876279. 188 p. © The Author(s) 2013. This
articles is published with Open Access at Annual Reports of Education, Health and Sport. RSW. Radom. Poland.
Original Text published © The Author (s) 2012. Podolsky A. Features of psycho - emotional sphere of patients with stress - associated
arterial hypertension. Journal of Health Sciences. 2012;2(6):36-41. ISSN 1429-9623 / 2300-665X. Open Access Open Journal
Systems of Radom University in Radom, Poland ISSN 1429-9623 / 2300-665X. 2012.
FEATURES OF PSYCHO - EMOTIONAL SPHERE OF PATIENTS WITH
STRESS - ASSOCIATED ARTERIAL HYPERTENSION
A. Podolsky
Research Institute of Medical Rehabilitation and Balneology Ministry of
Health of Ukraine, Odessa, Ukraine
This article is published with open access at Licensee Open Journal Systems of Radom University in Radom,
Poland
Key words: hypertension, stress, psycho-emotional sphere.
Abstracts.
T h e a im o f th is stu d y is to e x a m in e th e a ss o c ia tio n b e tw e e n s y m p to m s o f
s tre ss -te n s io n , d e p re s s io n a n d a n x ie ty a n d h y p e rte n s io n s ta tu s. I n th e s tu d u w e re
u s e d n e x t q u e s tio n n a ire s " D e te rm in a tio n o f n e rv o u s a n d m e n ta l stra in " ( b y T .
N e m c h in , 1988), th e sc a le o f P S M -2 5 (b y L e m y r-T e s s ie r-F illio n , 1 9 8 3 ), M e th o d
fo r d e te rm in in g s tre ss -tn d u ra n c e a n d so cia l a d a p ta tio n (b y H o lm e s a n d R a g e ,1 9 9 5 )
B o s to n s tre s-e n d u ra n c e te st, a n d e v a lu a tio n o f stre ss (b y K o u h e n , 1 9 9 5 ), B e c k
d e p re s s io n sc a le (B D I), se lf-te st h y p o c h o n d ria (b y W ils o n te st), " e x h a u s tio n o f
v ita lity " (b y A p p e ls ) a n d sc a le s o f a n x ie ty ( b y S p ie lb e rg e r).
T h e s tu d y o f c h a n g e s in th e le v e l o f p s y c h o -e m o tio n a l m e n w ith
h y p e rte n s io n p ro v e n c o rre la tio n w ith th e d e g re e o f h y p e rte n s io n se v e rity o f m e n ta l
d iso rd e rs.
T h is re s u lt p ro v e s , th a t s u c c e ssfu l tre a tm e n t o f h y p e rte n s io n im p o ssib le
w ith o u t p s y c h o th e ra p y a n d / o r u se o f p s y c h o p h a rm a c o lo g ic a l ag en ts.
Introduction.
T h e ro le o f stre ss in th e in c re a s e o f b lo o d p re s su re (B P ) it is se t y e t a t th e
b e g in n in g o f p a st c e n tu ry , to d a y a g a in a c tiv e ly c o m e s in to q u e s tio n a n d is stu d ie d
d u e to th e la s t a c h ie v e m e n ts o f p h y s io lo g y , b io c h e m is try a n d g e n e tic s [1, 3]. It is
131
fo u n d o u t c o -o p e ra tio n o f v e g e ta tiv e n e rv o u s s y s te m a n d m e d ia to rs
n e u ro m e c h a n is m s o f a d ju s tin g o f B P -e n c re a s in g
sy n d ro m e o f s tre s s -a s s o c ia tio n
a t stress.
s y ste m
F o r th is re a s o n
th e
is b o th th e b a s e -lin e state w h ic h a h y p e te n s io n
d e v e lo p s o n a n d e le m e n t o f lin k o f p a th o g e n y o f d is e a s e [2].
T re a tm e n t o f a rte ria l h y p e rte n s io n
is im p o s sib le w ith o u t c o rre c tio n o f th e
state o f m e n ta l and e m o tio n a l s p h e re , and th e c o rre c t s e le c tio n o f m e th o d s o f
p s y c h o lo g ic a l in flu e n c e n e e d s th e re s e a rc h o f th is sp ecifity .
T h e a im o f th e s tu d y w a s to d e te rm in e th e c h a ra c te ris tic s o f stre ss re a c tio n s
a n d p s y c h o -e m o tio n a l sp h e re o f p a tie n ts w ith h y p e rte n sio n .
Materials and methods
T h e stu d y in v o lv e d 176 p a tie n ts w h o w e re d iv id e d in to g ro u p s:
G ro u p A (n = 66). M e n , m e a n a g e 3 5 ,6 7 ± 8 ,95 y e ars. A rte ria l h y p e rte n s io n
o f th e I-d e g re e , w ith o u t c o m p lic a tio n s.
G ro u p B (n = 75). M e n , m e a n a g e 4 8 ,3 3 ± 7 ,1 2 y e ars. H y p e rte n s io n II-III
d e g re e , h y p e rte n s io n sta g e II, IH D , a n g in a p e c to ris II F C
G ro u p C (n = 35). M e n , m e a n a g e 4 7 ,7 8 ± 8 ,5 4 y e ars. H y p e rte n s io n II-III
d e g re e h ip e to n ic h n a d is e a s e sta g e II-III, h e a rt filu re r (N Y C A ) II-III, IH D , a n g in a
p e c to ris II-III F C .
T h e re s u lts w e re c o m p a re d w ith th e re s u lts o b ta in e d in p re v e n tiv e sc re e n in g
p s y c h o lo g ic a l e x a m in a tio n o f 143 h e a lth y m e n o f a p p ro p ria te a g e (c o n tro l g ro u p ).
T h e in flu e n c e o f p s y c h o lo g ic a l stre ss w a s c arrie d o u t b y q u e stio n n a ire
" D e te rm in a tio n o f n e rv o u s a n d m e n ta l strain " (b y T. N e m c h in , 1 9 8 8 ), th e sc a le o f
P S M -2 5
e n d u ra n c e
(b y
L e m y r-T e s s ie r-F illio n -,
1 9 8 3 ), M e th o d
fo r
d e te rm in in g
stre ss-
a n d so c ia l a d a p ta tio n (b y H o lm e s a n d R a g e ,1 9 9 5 ) B o s to n stre s-
e n d u ra n c e te st, and e v a lu a tio n o f stre ss (b y K o u h e n , 1995).
R e s e a rc h e s o f th e
p s y c h o -e m o tio n a l sp h e re c o n d u c te d n e x t m e th o d s: B e c k d e p re s s io n sc a le (B D I),
se lf-te st h y p o c h o n d ria (b y W ils o n te s t), " e x h a u s tio n o f v ita lity " ( b y A p p e ls ) a n d
sca le s o f a n x ie ty ( b y S p ie lb e rg e r).
132
Results
1.
S tu d y le v e l o f m e n ta l s tre ss.A s s e e n fro m th e re s u lts, th e h ig h e st
le v e l o f n e u ro -p s y c h o lo g ic a l stre ss (5 8 ,6 3 ± 1,32 p o in ts ) w a s o b s e rv e d in p a tie n ts
o f g ro u p C , w h e re sttre so rn y h fa c to rs a d d e d d is c o m fo rt a ss o c ia te d w ith th e
re s tric tio n s th e y im p o s e d ise a se (T a b le 1).
T a b le 1.
The level of neuro-psychological stress in patients with hypertension
(p o in ts, M ± m )
G ro u p e А
(n = 7 6 )
Level of neuro 4 6 ,7 3 ± 4 ,2 2
psychological
stress
G ro u p e В
G ro u p e С
(n = 3 5 )
(n = 7 5 )
*
5 3 ,3 9 ± 3 ,2 1
*
*
C o n tro l
g ro u p e
(n = 1 4 3 )
5 8 ,6 3 ± 1 ,3 2 ’ 3 4 ,2 8 ± 6 ,3 2
Note: * The differences between the I, II and III groups were significant (p <0,05)
** The differences between the experimental and control group were significant (p <0,05)
2.
S tu d y
of
th e
stre ss
s tra in
by
th e
m e th o d
of
P S M -2 5 .
S u rv e y c o n d u c te d b y th e m e th o d o f P S M -2 5 sh o w e d c le a r d iffe re n c e s a ss o c ia te d
w ith p h a s ic sy n d ro m e o f e m o tio n a l stre ss a n d re la te d h y p e rte n s io n a n d its
c o m p lic a tio n s (T a b le 2).
T a b le 2.
Stress strain by the method of PSM-25
(p o in ts, M ± m )
G ro u p e А
G ro u p e В
(n = 7 6 )
(n = 7 5 )
G ro u p e С
(n = 3 5 )
C o n tro l
g ro u p e
(n = 1 4 3 )
1 3 2 ,5 4 ± 8 ,2 2 * 1 0 6 ,6 ± 5 ,2 1
1 0 8 ,9 ± 7 ,2 1
P o in ts b y P S M -2 5
9 1 ,5 4 ± 4 ,2 9 * *
Note: * The differences between the rates groupe A and other groups significant (p <0,05)
** differences between the rates groupe B, C and control groups are not significant (p>0,05).
133
It is o b s e rv e d a sig n ific a n t in c re a s e in th e stre ss in te n s ity (1 3 2 ,5 4 ± 8 ,2 2
p o in ts ) in p a tie n ts o f g ro u p A . I n g ro u p B p a tie n ts o b s e rv e d a slig h t d e c re a se in
th is in d e x to 106,6 ± 5,21 p o in ts, fo llo w e d b y a slig h t in c re a s e in p a tie n ts o f g ro u p
C -1 0 8 , 9 ± 7,21 (d iffe re n c e n o t s ig n ific a n t), h o w e v e r th e d iffe re n c e b e tw e e n th e
ra te s o f p a tie n ts s u rv e y e d g ro u p s c o m p a re d w ith th e c o n tro l g ro u p (9 1 ,5 4 ± 4 ,2 9 ) is
acc u ra te .
3.
S tu d y
of
stre ss
re s ista n c e
and
in flu en c e.
C o n firm e d la st tre n d s b y re s u lts o f th e re s e a rc h o f stre ss re s ista n c e a n d in flu e n c e
e v a lu a b le p a tie n ts (T a b le 3).
T a b le 3.
Tests of stress-resistance
(points, M±m)____________________
G ro u p e А
(n = 7 6 )
G ro u p e В
Boston test
(n = 7 5 )
G ro u p e С
(n = 3 5 )
C o n tro l
g ro u p e
(n = 1 4 3 )
4 8 ,5 2 ± 7 ,2 1 *
4 5 ,3 9 ± 2 ,2 3 *
4 6 ,7 9 ± 4 ,3 2 *
2 9 ,5 2 + 4 ,4 1
Holmes and Rage 6 6 ,7 2 ± 8 ,3 2 *
Test
2 5 ,5 2 ± 3 ,8 3 *
Test by Kouhen
6 9 ,3 9 ± 5 ,2 9 *
6 2 ,8 9 ± 5 ,2 2 *
3 9 ,7 1 + 4 ,2 1
2 3 ,9 8 ± 4 ,3 2 *
2 6 ,4 3 ± 2 ,1 7 *
1 3 ,6 3 ± 3 ,2 8
Note:* The differences between the experimental and control group were significant
(p
<0,05)
A s s e e n fro m th e ta b le , s tre s-e n d u ra n c e (te s t H o lm e s a n d R a g e ) in p a tie n ts
o f all g ro u p s s u rv e y e d a b o u t th e sam e le v e l - a v e ra g e , c lo s e r to h ig h .
B o s to n te s t s h o w e d th a t p a tie n ts w ith th e first sta g e o f h y p e rte n s io n stre ssfu l
situ a tio n a re o f g re a t im p o rta n c e in p e rs o n a l a n d so c ia l fu n c tio n in g , th a t th e se
p e o p le are c o n sta n tly in a sta te o f th e stre ss in te n sity . A m o n g th e m o s t d is tu rb in g
fa c to rs - b e in g o v e rw e ig h t, la c k o f p ro p e r re s t a n d e m o tio n a l lo n e lin e ss.
T e s t s e lf stre ss b y K o u h e n s h o w e d th a t p a tie n ts in th e stu d y g ro u p s is lo w
a b ility to m a n a g e stress. T h is e sp e c ia lly re fe rs to th e a b ility to p ra c tic e w ith a h ig h
v o lu m e o f p ro fe s sio n a l a c tiv ity , a se n se o f a g g re s s io n a n d n e rv o u sn e ss.
134
T h u s, a lth o u g h sig n ific a n t d iffe re n c e s b e tw e e n th e p e rfo rm a n c e o f re s e a rc h
g ro u p s h a v e b e e n id e n tifie d , o b se rv e d sig n ific a n t d iffe re n c e as c o m p a re d w ith th e
c o n tro l g ro u p , w h ic h in its e lf in d ic a te s a lo w le v e l o f stre ss and s tre so v y try v a lo s ti
th e se p a tie n ts.
T h is co u ld h y p o th e tic a lly b e d u e to g e n e tic a lly d e te rm in e d c h a ra c te ris tic s
g e n e ra lly a d a p tiv e b o d y re s e rv e s , in c lu d in g p s y c h o -s o c ia l a d a p ta tio n , w h ic h in
v o c a tio n a l a n d so c ia l stre ss g o e s lim it-a d a p ta tio n -d y s a d a p to s is d isea se.
4. S tu d y o f s p e c ifity o f p s y c h o -e m o tio n a l sp h ere.
S ig n ific a n t
d iffe re n c e
b e tw e e n
th e
ra te s
d e p re ss io n ,
and
fa tig u e
ip o h o n d ry c h n o s ti in g ro u p s is n o t re c e iv e d , in d ic a tin g a lo w d e g re e p s y h o p a ty
p a tie n ts sele c ted fo r m e d ic a l and so c ia l g ro u p s, o n e tre n d to in c re a se d p s y c h o tic
s y m p to m s in p a tie n ts w ith re s is ta n t h y p e rte n sio n . A t th e sam e tim e , th e h ig h le v e l
o f re a c tiv e a n x ie ty in g ro u p s A a n d B , p o s s ib ly re la te d to th e s p e c ific jo b . T h e d a ta
p ra c tic a lly c o in c id e w ith th o s e o f o th e r re se a rc h e rs.
Т a b le 4.
Indicators of psycho-emotional sphere of patients studied.
(points, M±m)______________________________________________________
G ro u p e А
G ro u p e В
G ro u p e С
(n = 3 5 )
(n = 7 6 )
(n = 7 5 )
C o n tro l g ro u p e
(n = 1 4 3 )
D e p re s s io n
1 3 ,7 8 ± 5 ,2 1
1 4 ,7 9 ± 2 ,4 3
1 6 ,4 3 ± 4 ,2 2
1 5 ,3 4 ± 6 ,2 3
H y p o c h o n d ria
6 ,1 3 ± 3 ,1 1
5 ,5 6 ± 3 ,2 1
9 ,2 1 ± 3 ,1 1
6 ,5 6 ± 2 ,1 4
E x h a u s tio n
4 ,5 4 ± 3 ,3 2
4 ,6 7 ± 4 ,2 6
7 ,4 3 ± 2 ,2 1
4 ,9 2 ± 1 ,2 6
R e a c tiv e
a n x ie ty
1 6 ,3 2 ± 2 ,1 2 *
1 7 ,2 1 ± 3 ,2 2 *
1 3 ,2 1 ± 4 ,6 3
9 ,5 4 ± 2 ,3 2
9 ,1 5 ± 3 ,2 1
1 1 ,2 1 ± 3 ,0 5
1 0 ,3 6 ± 3 ,5 4
1 0 ,0 9 ± 3 ,5 6
P e rs o n a l
a n x ie ty
Note:* The differences between the experimental and control group were significant
(p <0,05)
Conclusions:
135
1. P a tie n ts w ith a rte ria l h y p e rte n s io n
re q u ire s tu d y o f stre ss a d a p ta tio n a n d
p s y c h o -e m o tio n a l sp h ere.
2. S u c c e ssfu l tre a tm e n t o f h y p e rte n s io n im p o s sib le w ith o u t p s y c h o th e ra p y a n d / o r
u se o f p s y c h o p h a rm a c o lo g ic a l ag en ts.
Open Access
T h is a rtic le is d is trib u te d u n d e r th e te rm s o f th e C re a tiv e
A ttrib u tio n N o n c o m m e rc ia l L ic e n se
w h ic h p e rm its
C om m ons
a n y n o n c o m m e rc ia l u se,
d is trib u tio n , a n d re p ro d u c tio n in a n y m e d iu m , p ro v id e d th e o rig in a l a u th o r(s ) a n d
so u rc e are c re d ited .
Literature.
1.
D e p re s s io n a n d an x iety : A s s o c ia tio n s w ith b io lo g ic a l a n d p e rc e iv e d stre ss
re a c tiv ity to a p s y c h o lo g ic a l stre ss p ro to c o l in a m id d le -a g e d p o p u la tio n / de
R o o ij a t a ll.//P s y c h o n e u ro e n d o c rin o lo g y .- 2 0 1 0 Ju l;3 5 (6 ):8 6 6 -7 7 .
2. de R o o ij
SR . B lu n te d
c a rd io v a s c u la r a n d
c o rtis o l re a c tiv ity to
a c u te
p s y c h o lo g ic a l stress: A su m m a ry o f re s u lts fro m th e D u tc h F a m in e B irth
C o h o rt S tu d y //In t J P s y c h o p h y sio l. 2 0 1 2 O c t 7 .:3 4 4 -5 2 .
3. D e p re s s io n a n d a n x ie ty a re a s s o c ia te d w ith a d ia g n o sis o f h y p e rte n s io n 5
y e a rs la te r in a c o h o rt o f la te m id d le -a g e d m e n a n d w o m e n ./ J H u m a t all. / J
H u m H y p e rte n s. 2 0 1 2 M a y 17. doi: 1 0 .1 0 3 8 /jh h .
136
Dragomiretskaya NV, Zabolotnaya IB, Izha AN, Shevchenko NA, Kalinichenko NV. Результаты работы и перспективы дальнейшего
развития системы ранней курортной реабилитации и восстановительного лечения больных гастроэнтерологического профиля в
Украине (собственные исследования) = Results and prospects of further development of early rehabilitation and recovery treatment health
patients with gastroenterological profile in Ukraine (native studies). [In] Czerwińska Pawluk Iwona Ed., Żukowska Hanna Ed., Pilewska
RSW. Radom. 2013. 137-150. ISBN 9781329876279. 188 p. © The Author(s) 2013. This articles is published with Open Access at Annual
Reports of Education, Health and Sport. RSW. Radom. Poland.
Original Text published © The Author (s) 2012. Dragomiretskaya NV, Zabolotnaya IB, Izha AN, Shevchenko NA, Kalinichenko NV.
Результаты работы и перспективы дальнейшего развития системы ранней курортной реабилитации и восстановительного лечения
больных гастроэнтерологического профиля в Украине (собственные исследования) = Results and prospects of further development of
early rehabilitation and recovery treatment health patients with gastroenterological profile in Ukraine (native studies). Journal o f Health
Sciences. 2012;2(6):42-54. ISSN 1429-9623 / 2300-665X. Open Access Open Journal Systems of Radom University in Radom, Poland
ISSN 1429-9623 / 2300-665X. 2012.
УДК 616.32/36-036.8:615.838
Результаты работы и перспективы дальнейшего развития системы ранней
курортной реабилитации и восстановительного лечения больных
гастроэнтерологического профиля в Украине (собственные исследования)
Results and prospects of further development of early rehabilitation and
recovery treatment health patients with gastroenterological profile in Ukraine
(native studies)
Драгомирецкая Н.В., Заболотная И.Б., Ижа А.Н., Шевченко Н.А., Калиниченко Н.В.
Dragomiretskaya NV, Zabolotnaya IB, Izha AN, Shevchenko NA, Kalinichenko NV
ГП «Украинский НИИ медицинской реабилитации и курортологии МЗ Украины», г. Одесса.
SE Ukrainian Research Institute of Medical Rehabilitation and Balneology Ministry of Health of Ukraine,
Odessa, Ukraine
Ключевые слова: ранняя курортная реабилитация;
больные гастроэнтерологического профиля; Украина.
восстановительное лечение;
Keywords: early resort rehabilitation; recovery treatment; patients with gastroenterological
profile; Ukraine.
Abstract
In the last 30 years in Ukraine successfully develops the system of early rehabilitation resort the most common
diseases of the digestive system by system hospital-resort-polyclinic that provides the solution to major tasks-the
restoration of the labour and social status of the patient. Such a system of early rehabilitation, perhaps, the resort has no
analogues in CIS countries or in foreign countries. Early rehabilitation treatment using natural and preformed medicinal
factors aimed at preventing development and pathological processes chronization digestive system, renewal of the
functional State of the system, correction of neurohumoral disorders and immunological reactivity, which significantly
improves the quality of life of the patient and prevents patients disablement.
Experience of early rehabilitation and recovery treatment health patients with gastroenterological profile makes
this stage of recovery treatment necessary and effective, contributing to the improvement of the general condition of
patients, rehabilitation of functional condition of the digestive system, increase the immunological reactivity of the
organism, thereby preventing the pathological processes chronization after surgery on the digestive organs, after over
infectious diseases, exacerbations of chronic gastritis and peptic ulcer disease, preventing poor outcomes of the
pathological process in the digestive system and patients disablement.
Резюме
137
В последние 30 лет на Украине успешно развивается система ранней курортной реабилитации наиболее
распространенных заболеваний органов пищеварения по системе стационар-курорт-поликлиника, что
обеспечивает решение основных своих задач - восстановление трудового и социального статуса больного.
Такая система ранней курортной реабилитации, пожалуй, не имеет аналогов ни в странах СНГ, ни в странах
дальнего зарубежья. Раннее восстановительное лечение с помощью природных и преформированных лечебных
факторов направлено на профилактику развития и хронизации патологических процессов в системе
пищеварения,
возобновление
функционального
состояния
органов
этой
системы,
коррекцию
нейрогуморальных расстройств и иммунологической реактивности организма, что существенно улучшает
качество жизни пациента и предотвращает инвалидизацию больных.
Имеющийся опыт ранней курортной реабилитации и восстановительного лечения больных
гастроэнтерологического профиля позволяет считать данный этап восстановительного лечения необходимым и
эффективным, способствующим улучшению общего состояния больных, восстановлению функционального
состояния органов пищеварения, повышению иммунологической реактивности организма, тем самым
предотвращая хронизацию патологического процесса после оперативных вмешательств на органах
пищеварения, после перенесенных инфекционных заболеваний, обострения хронических гастритов и язвенной
болезни, предупреждая неблагоприятные исходы патологического процесса в пищеварительной системе и
инвалидизацию
больных.
138
В последние 30 лет на Украине успешно развивается система ранней курортной
реабилитации наиболее распространенных заболеваний органов пищеварения по системе
стационар-курорт-поликлиника,
что
обеспечивает решение
основных
своих задач
-
восстановление трудового и социального статуса больного. Такая система ранней курортной
реабилитации, пожалуй, не имеет аналогов ни в странах СНГ, ни в странах дальнего
зарубежья. Раннее восстановительное лечение с помощью природных и преформированных
лечебных факторов направлено на профилактику развития и хронизации патологических
процессов в системе пищеварения, возобновление функционального состояния органов этой
системы, коррекцию нейрогуморальных расстройств и иммунологической реактивности
организма,
что существенно улучшает
качество жизни
пациента и предотвращает
инвалидизацию больных [8, 9, 21, 24].
Еще 20-30 лет назад считалось, что больных, перенесших острые вирусные гепатиты,
оперативные вмешательства на органах пищеварения, следует направлять на курортное
лечение не ранее чем через 6-12 месяцев после перенесенного заболевания.
В то же время исследованиями Л.А.Серебриной, Н.В.Драгомирецкой (1983) показано,
что к этому времени образуются необратимые патологические изменения в организме,
осложняющие течение основного и сопутствующих заболеваний системы пищеварения [6, 7,
26].
В
1980 году впервые не только на Украине, но и в бывшем СССР, сотрудниками
клиники гастроэнтерологии Украинского НИИ медицинской реабилитации и курортологии
была обоснована необходимость проведения ранней курортной реабилитации больных,
перенесших вирусные гепатиты А и В, было создано реабилитационное отделение для таких
больных на базе Одесского гастроэнтерологического санатория им. Горького. Больные
поступали в санаторий сразу же после выписки из инфекционного стационара. Было
установлено, что в периоде ранней реконвалесценции после перенесенных острых вирусных
гепатитов, то-есть в том ответственном периоде заболевания, когда формируются основные
исходы гепатита, наблюдаются выраженные остаточные явления вирусного гепатита (ВГ),
сопутствующие функциональные расстройства билиарной и гастродуоденальной систем,
выраженный дисбактериоз кишечника. Поэтому в комплекс восстановительного лечения
больных,
перенесших
ВГ,
входят
дифференцированные
восстановительного лечения, включающие
реконвалесцентов,
кислородные
внутренний
ванны,
грязевые
прием
эффективные
методы
специально разработанную диету
5р для
маломинерализованных
аппликации
139
на
ограниченную
минеральных
вод,
рецепторную
зону,
гальваногрязь, электрофорез грязевых препаратов, электропунктурную рефлексотерапию,
дециметровые волны, электросон, магнитотерапию [18, 19, 27].
Непосредственные и отдаленные результаты лечения больных вирусными гепатитами
А и В свидетельствуют о том, что своевременно начатая (непосредственно после выписки из
стационара) реабилитация способствует ликвидации остаточных признаков
острого
вирусного гепатита (астенический, болевой и диспепсический синдромы), уменьшению или
нормализации пигментного, липидного и белкового обменов, активности аминотрансфераз,
предотвращает
хронизацию
патологического
процесса
в
печени,
билиарной
и
гастродуоденальной системах, нормализует процессы перекисного окисления липидов и
активность ферментов антиоксидантной системы, приводит к значительному улучшению и
нормализации
показателей
общего
иммунитета
и
неспецифической
резистентности
организма [5-7, 28].
В последние годы доказана эффективность восстановительного лечения больных
хроническими вирусными гепатитами В и С с применением маломинерализованных
минеральных вод, кислородных, хвойных или йодо-бромных ванн, виброакустической и
КВЧ-терапии (Драгомирецкая Н.В., Калиниченко Н.В., 2005-2012). У больных вирусным
гепатитом С в фазе репликации вируса, вынужденных длительно принимать стандартную
противовирусную
терапию,
курортная
реабилитация
с
применением
природных
и
преформированных физических факторов способствует устранению побочных действий
последней (нивелирует гриппоподобный и цитопенический синдромы), улучшает общее
самочувствие больных, нормализует функциональное состояние печени и других органов
системы пищеварения, восстанавливает иммунный ответ, уравновешивает взаимоотношения
в системе ПОЛ-АОС, способствует стимуляции интерфероногенеза, что делает возможным
повышение эффективности противовирусной терапии на 16-18 %, возвращая больных к
трудовой деятельности и предотвращая неблагоприятные исходы хронической НСУинфекции [20, 25, 26, 28].
В 1991 году на базе Одесского санатория им. Горького также было открыто отделение
для реабилитации больных, перенесших оперативные вмешательства на желудке по поводу
язвенной болезни и на желчевыводящих путях в связи с желчекаменной болезнью и
калькулезным холециститом.
Установлено,
что
у
послеоперационном
периоде
гастродуоденальной
системы,
больных,
определяются
изменения
холецистэктомию
патологические
внутри-
и
изменения
в
со
внешнесекреторной
раннем
стороны
функции
поджелудочной железы, выявляются не только скрытые нарушения углеводного обмена, но
140
и сахарный диабет II типа, который нередко обнаруживается впервые при поступлении
больных на реабилитацию ( Н.В.Драгомирецкая, И.Б.Заболотная, 2003).
Основными задачами ранней курортной реабилитации больных,
пренесших ХЭ,
являются уменьшение либо ликвидация осложнений желчекаменной болезни, возникших до
операции, а также создание благоприятных условий для желчевыделительной системы в
новых условиях функционирования в результате улучшения функционального состояния
печени, поджелудочной железы, гастродуоденальной системы и кишечника,
повышения
иммунологической реактивности [24].
Разработаны патогенетически обоснованные методы восстановительного лечения
указанных больных с учетом вида перенесенной операции (лапароскопическая либо
традиционная), включающие прием мало- и среднеминерализованных минеральных вод,
кислородные и минеральные ванны, пелоидотерапию , СМТ- терапию, ДМВ- терапию на
область правого подреберья и щитовидной железы [3, 22,23].
Дифференцированная курортная терапия назначается уже на 5-6-й день после
лапароскопической
ХЭ, а после традиционной холецистэктомии - на 10-14 день после
операции.
Непосредственные
и
отдаленные
результаты
лечения
показали
сохранение
полученного терапевтического эффекта в течение 1-5 лет после курортной реабилитации.
Установлено, что полученные благоприятные изменения функционального состояния печени
и поджелудочной железы, нормализация моторной и кислотообразующей функции желудка,
эрадикация H. pylori способствуют предотвращению развития постхолецистэктомических
расстройств.
Следующим
важным
моментом
в
ранней
реабилитации
больных
гастроэнтерологического профиля является лечение пациентов, перенесших операции на
желудке и двенадцатиперстной кишке по поводу язвенной болезни (ЯБ) и ее осложнений.
После операций на желудке больные поступают в санаторий через 10-14 дней после
оперативного вмешательства.
Нами показано, что дифференцированные методы курортного лечения с применением
питьевых минеральных вод, кислородных, хвойных, йодо-бромных ванн, электросна, СМТ-,
ДМВ-терапии, различных методик пелоидотерапии (аппликационная и митигированная)
способствуют
способствуют
уменьшению или ликвидации основных послеоперационных синдромов и
предотвращению
развития
поздних
постваготомических
и
постгасторезекционных расстройств [9, 21].
Вместе с тем, к настоящему времени достигнуты большие успехи в консервативном
лечении ЯБ
желудка
и двенадцатиперстной
141
кишки
благодаря
применению
новых
эффективных
противоязвенных
препаратов (антихеликобактерная терапия,
блокаторы
протонной помпы), своевременному применению минеральных вод, физиотерапевтических
факторов.
Несмотря на продолжающийся рост заболеваемости ЯБ, в последние годы отмечено
значительное
уменьшение
числа
резекций
оперативные вмешательства производятся,
желудка
и
ваготомий,
а
выполняемые
в основном, по поводу осложнений ЯБ
(кровотечения, перфорация, пенетрация) в ургентном порядке.
В связи с этим назрела необходимость создания отделений для реабилитации больных
ЯБ после острого периода заболевания для предупреждения возможных осложнений и
последующих хирургических вмешательств для достижения стойкой ремиссии заболевания
без возможных рецидивов ЯБ. Разработанные в настоящее время патогенетические подходы
к восстановительному лечению больных ЯБ позволяют решить данную проблему при
соответствующей организации условий для курортной реабилитации.
Так, работами Драгомирецкой Н.В., Ижи А.Н. (2006-2009) доказано, что у больных ЯБ
после завершения медикаментозного лечения сохраняются признаки воспалительного
процесса в гастродуоденальной системе наряду с нарушением ее моторно-эвакуаторной
функции, наличием Н.ру1оп, нарушением вегетативного тонуса, изменениями клеточного
звена иммунного ответа, угнетением неспецифической резистентности, что осложняет
течение хронической гастродуоденальной патологии, повышая частоту и тяжесть ее
рецидивов [12, 13].
Поэтому с целью усовершенствования современных подходов к лечению данной
категории больных предложены дифференцированные методы курортной терапии с
использованием грязелечения и магнитолазеротерапии, использование которых позволяет
значительно
повысить
эффективность
восставновительного
лечения,
длительно
поддерживать ремиссию заболевания и высокий уровень качества жизни больных данной
нозологической группы [12, 14].
Исследованиями Н.В.Драгомирецкой и Т.И. Малыхиной обоснована необходимость
курортной реабилитации больных хроническими колитами, прежде всего, в результате
перенесенных
острых
кишечных
инфекций
(дизентерия,
сальмонеллез,
пищевые
токсикоинфекции) для предотвращения развития патологического процесса в кишечнике,
предупреждения
развития
сопутствующих
заболеваний
органов
колоректального рака [2].
Применение множества медикаментозных препаратов, длительное назначение их
приводят к появлению у больных аллергических реакций, токсемии, дисбактериозу,
нарушению обмена витаминов (В 1 ,В 1 2 рибофлавина, пантотеновой кислоты), возникновению
142
кандидомикоза,
стафилококкового
сепсиса,
псевдомемранозного
колита.
Шаблонное
применение тех или иных лекарственных средств может явиться одной из причин не только
отсутствия лечебного эффекта, но и осложнения течения заболевания.
С целью предупреждения неблагоприятного воздействия лекарственных препаратов
на кишечник и организм в целом представляется перспективным использование методов
восстановительной терапии, в системе которой большое значение имеют природные и
преформированные факторы, которые могут применяться как на курортах, так и во
внекурортной обстановке.
Разработаны
минерализации
и
методики
внутреннего
различного
химического
приема
минеральных
состава,
отпуска
вод
ванн,
различной
грязелечения,
электросонтерапии, внутриорганного электрофореза пробиотиков, которые могут быть
использованы в любой стадии заболевания как на курорте, так и вне курорта (кабинеты
инфекционных
заболеваний
поликлиник,
реабилитационные
отделения
стационаров,
медсанчасти крупных промышленных предприятий).
Одним из приоритетних направлений современной гастроэнтерологии является
онкопревенция
системы
а
именно
рака
желудка.
Многочисленными
исследованиями доказано, что риск развития рака желудка повышается параллельно тяжести
хронического атрофического гастрита (ХАГ), а достоверность развития рака желудка прямо
пропорциональная степени атрофических изменений и контаминации Н. ру1оп в слизистой
оболочке желудка [15, 17, 29].
До настоящего времени, согласно мировым стандартам, лечение больных ХАГ,
ассоциированным с Н.ру1оп, было основано только на использовании антихеликобактерной
терапии, что дает возможность объяснить одно из весомых звеньев патогенеза хронического
атрофического гастрита. Между тем, после проведенной антихеликобактерной терапии
только у части больных через 1-2 года можно констатировать уменьшение выраженности
процессов атрофии. Поэтому, на наш взгляд, терапия этого заболевания должна быть
комплексной и включать в себя препараты, стимулирующие процессы регенерации и
репарации в слизистой оболочке желудка, уменьшающие воспаление в ней, способствующие
нормализации кислотообразующей и моторно-эвакуаторной функции гастродуоденальной
системы.
Поэтому Драгомирецкой Н.В. и соавт. [1, 10, 11, 16] разработана и внедрена в практику
система восстановительного лечения больных ХАГ, характеризующаяся длительностью,
последовательностью,
комплексностью
и этапностью.
Данная
система
предполагает
назначение антихеликобактериной терапии и цитопротекторов, после чего рекомендуется
внутренний курсовой прием минеральных вод, магнитолазеротерапии, внутренний курсовой
143
прием полиминерального комплекса «Полтавский бишофит», что позволяет в течение 6-12
месяцев
возобновить
равновесие
между
процессами
клеточной
пролиферации,
дифференциации и апоптоза и, соответственно, уменьшить или нивелировать проявления
структурной перестройки слизистой оболочки желудка и остановить прогрессирование
атрофических, метапластических и диспластических изменений СОЖ, что дает возможность
предупредить возможное развитие аденокарциномы желудка (Драгомирецкая Н.В., Ижа
А.Н., Шевченко Н.А., Бабенко Д.Л., 2008-2011).
В то же время не стоит забывать, что формирование атрофических изменений берет
свое начало от длительного хронического персистирующего воспаления в слизистой
оболочке гастродуоденальной зоны. Работами Драгомирецкой Н.В., Ижи А.Н., Шевченко
Н.А. (2009-2011) была продемонстрирована высокая эффективность магнитолазеротерапии,
пелоидотерапии и внутреннего приема «Полтавского бишофита» у больных хроническим
неатрофическим гастритом в виде ликвидации гистологических и морфологических
признаков воспаления в СОЖ, снижения контаминации Н. ру1оп в ней, нормализации
моторно-эвакуаторной функции эзофагогастродуоденальной системы [11, 14].
В
последние годы на раннюю курортную реабилитацию
поступают больные,
перенесшие оперативные вмешательства по поводу грыж пищеводного отверстия диафрагмы
2-4 ст., сопровождающиеся тяжелым течением гастроэзофагеальной рефлюксной болезни.
Разрабатываются методы лечения с применением питьевых минеральных вод, ванн
различного состава, электросна, СМТ-, ДМВ-терапии, переменного магнитного поля,
магнитолазеротерапии,
восстановлению
способствующих
антеградной
моторики
ликвидации
воспалительного
в эзофагогастродуоденальной
процесса
системе,
и
что,
соответственно, увеличивает продолжительность стойкой ремиссии основного заболевания,
повышает качество жизни больных.
В настоящее время отделения реабилитации больных, перенесших вирусные гепатиты,
операции на желудке и желчевыводящих путях, функционируют на многих курортах
Украины: в Трускавце, Моршине, Миргороде, Рай-Еленовке, Закарпатье.
Таким
образом,
имеющийся
опыт
ранней
курортной
реабилитации
и
восстановительного лечения больных гастроэнтерологического профиля позволяет считать
данный этап восстановительного лечения необходимым и эффективным, способствующим
улучшению общего состояния больных, восстановлению функционального состояния
органов пищеварения, повышению иммунологической реактивности организма, тем самым
предотвращая хронизацию патологического процесса после оперативных вмешательств на
органах
после
перенесенных
144
инфекционных
заболеваний,
обострения
хронических гастритов и язвенной болезни, предупреждая неблагоприятные исходы
патологического процесса в пищеварительной системе и инвалидизацию больных.
Open Access
References in original
1.
Вщновлювальне лшування хворих на хрошчний атрофiчний гастрит:
методичш
рекомендаци / Уклад.: Н.В. Драгомирецька, 1.Б. Заболотна, Г.М. 1жа, М.В. КалЫченко, Н.О.
Шевченко, Т.1. Малихша - К., 2010. - 23 с.
2.
Дифференцированные методы восстановительного лечения больных хроническим
колитом и синдромом раздражённого кишечника: методические рекомендации / Сост.: Н.В.
Драгомирецкая, Т.И. Малыхина, Г.Ф. Бондарчук, И.Б. Заболотная - Одеса, 2002. - 24 с.
3.
Дифференцированные методы ранней санаторно-курортной реабилитации больных
после холецистэктомии / Н.В. Драгомирецкая,
И.Б. Заболотная // Новости медицины и
фармации. - 2010. - № 323. - С.50-54.
4.
Драгомирецька Н.В. Вщновлювальне лшування хворих на хрошчний атрофiчний
гастрит: Монографiя / Н.В. Драгомирецька. — Одеса, ОР1ДУ НАДУ, 2012. — 108 с.
5.
Драгомирецкая Н.В. Восстановительное лечение больных вирусными гепатитами. / Н.В.
Драгомирецкая // Doctor. - 2005. - № 5. - С. 37-39.
6.
Драгомирецкая Н.В. Дифференцированное курортное лечение больных в раннем
периоде реконвалесценции вирусного гепатита. Автореф.дис. ... канд.мед.наук. - Одесса,
1986. - 20 с.
7.
Драгомирецька Н.В. Патогенетичне обгрунтування застосування методiв мтпрованого
грязелшування в раннш реабштаци хворих на вiруснi гепатити А та В. Автореф.дис. ...
докт.мед.наук. - Одесса, 1997. - 41 с.
8.
Драгомирецька Н.В. Рання курортна реабштащя та вщновлювальне лшування в
гастроентерологи: Монографiя / Н.В. Драгомирецька. — Одеса, ОР1ДУ НАДУ, 2007. — 176
с.
9.
Драгомирецька Н.В.
Санаторно-курортне лшування оргашв травлення /
Основи
курортологи: поабник для студешзв та лiкарiв // М.В. Лобода, Е.О. Колесник, К.Д. Бабов та
шш., за ред. М.В. Лободи, Е.О. Колесника. - К.: Вид. Купрiянова О.О., 2003. - С. 199-222.
10. Драгомирецька Н.В.
Ефективнють внутршнього застосування хлоридно-натрieвоi
мшерально! води та цитопротектора Мукоген у хворих на хрошчний атрофiчний гастрит /
145
Н.В. Драгомирецька, Г.М. 1жа, Д.Л. Бабенко // Гастроентеролопя: мiжвiдомчий збiрник.
Дншропетровськ, 2009.— №42.— 324— 331 с.
11. Драгомирецька Н.В. Ефектившсть внутршнього прийому розчину «Полтавський
бш оф п» у хворих на хрошчний атрофiчний гастрит / Драгомирецька Н.В., Шевченко Н.О. //
Внутршнш прийом полтавського бш оф п у (експериментально-клiнiчнi дослщження) / К.Д.
Бабов, Т.А. Золотарьова, Б.А. Нашбуллш [та iн.]. — К.: К1М, 2010.— С. 70 — 79.
12. Змши
функцюнального
стану
вегетативно!
нервово!
системи
у
хворих
i3
захворюваннями гастродуоденально! системи та методи !х корекцп пело!дотератею / Н.В.
Драгомирецька, Т.1. Малихша,
Г.М. 1жа, 1.Б. Заболотна, Г.Ф. Бондарчук, В.С. Бусова, С.А.
Доценко // Гастроентеролопя: мiжвiд. зб. — Дншропетровськ, 2005. — Вип. 35. — С. 516 —
523.
13. 1жа Г.М. Загальний стан хворих на хрошчну гастродуоденальну патолопю при
надходженш на санаторно-курортний етап тсля стащонарного лшування / Г.М. 1жа //
Медична реабштащя, курортологiя, фiзiотерапiя. — 2009. — №2. — С. 15— 18.
14. Ижа
А.Н.
гастродуоденитом,
Применение
не
магнитолазеротерапии
ассоциированным
с
инфекцией
у
больных
Н. pylori
/
хроническим
А.Н.
Ижа
//
Гастроентеролопя: мiжвiд. зб. — Дншропетровськ, 2007. — Вип. 38. — С. 379 — 384.
15. Кашин С.В., Надежин А.С., Иваников И.О. Атрофия, метаплазия, дисплазия - факторы
риска развития рака желудка: обратимы ли эти изменения слизистой оболочки? //
Клинические персперктивы гастроэнтерологии, гепатологии. - 2006. - № 2. - С. 12-14.
16. К л^чний досвщ внутршнього застосування розчину полiмiнерального комплексу у
хворих на хрошчний атрофiчний гастрит / Н.В. Драгомирецька, Г.М. 1жа, Н.О. Шевченко,
М.В. Калшченко // Гастроентеролопя: мiжвiдомчий збiрник. Дншропетровськ, 2010. — Вип.
№ 44.— С.488 — 495.
17. Коган Е.А. Патоморфология предрака // Российский журнал гастроэнтерологии,
гепатологии и колопроктологии. - 2002. - № 5. - С. 54-58.
18. Методи дiагностики та ранньо! курортно! реабштацп хворих, як перенесли тяжю,
середньотяжю та затяжш форми гострих вiрусних гепатипв: методичш рекомендацп /
Уклад.: Н.В. Драгомирецька, М.В. Лобода, Е.О. Колесник та ш. - Одеса, 1997- 21 с.
19. Немедикаментозные методы ранней медицинской реабилитации больных, перенесших
вирусный гепатит: методические рекомендации / Сост.: Серебрина Л.А., Драгомирецкая
Н.В., Гаврилкина М.А. и др. - Одесса, 1992. - 14 с.
20. Опыт комплексного применения противовирусной терапии, минеральной воды и КВЧтерапии у больных хроническим вирусным гепатитом С / Драгомирецкая Н.В., Ижа А.Н.,
146
Калиниченко Н.В. Заболотная И.Б., Шевченко Н А . ZZ Медико-социальная экспертиза и
реабилитация. — Минск, 2012. — Вып. 14 — С. 243 — 249.
21. Ранняя курортная реабилитация больных заболеваниями органов пищеварения Z Н.В.
Драгомирецкая, И.Б. Заболотная, Т.И. Малыхина, A .H Ижа ZZ Гастроэнтерология СанктПетербурга. - 2005. - №1-2. - С.43
22. Рання
санаторно-курортна
реабштащя
хворих,
як
перенесли
холецистектомш:
методичш рекомендаций Z Сост.: Н.В. Драгомирецька, 1.Б. Заболотна, Т.1. Малихiна, Г.Ф.
Бондарчук, Г.М. 1жа. - Одеса, 2006. - 23 с.
23. Реабилитация
лапароскопическую
больных
желчекаменной
холецистэктомию
Z Н.В.
болезнью,
Драгомирецкая,
В.Е.
открытую
Вансович,
и
И.Б.
Заболотная, Ю.Н. Котик ZZМатериалы научно-практической конференции с международным
участием «Осложненная желчнокаменная болезнь». - КраснодарАнапа. - 2012. - С 187-193.
24. Серебрина Л А . Реабилитация больных с патологией органов пищеварения Z Л А .
Серебрина — К.: Здоров’я, 1989. — 208 с.
25. Ефективнють вiброакустичноï терапп у комплексному лшуванш хворих на хрошчний
вiрусний гепатит С Z Н.В. Драгомирецька, 1.Б. Заболотна, Г.М. 1жа, Н.О. Шевченко, М.В.
Калшченко ZZ Медична реабштащя, курортология, фiзiотерапiя. — 2012. — №3(71). — С.
26— 30.
26. Ефективнють комплексного застосування противiрусноï терапп, мшерально'1 води та
вiброакустичноï терапп у хворих на хрошчний вiрусний гепатит С Z Драгомирецкая Н.В.,
1жа Г.М., Заболотна 1.Б., Калiнiченко М.В., Шевченко Н.О. ZZ Гастроентерологiя: мiжвiд. зб.
— Дншропетровськ, 2012. — Вип. 46. — С. 327 — 337.
27. Эффективность ранней курортной реабилитации больных вирусными гепатитами / Н.В.
Драгомирецкая, И.Б. Заболотная, Т.И. Малыхина, A .H Ижа ZZ Гастроэнтерология СанктПетербурга - 2007. - № 1-2. - С. 38.
28. Эффективность сочетанного применения противовирусной терапии и курортных
факторов у больных хроническим
вирусным гепатитом С / Н.В. Драгомирецкая, И.Б.
Заболотная, Т.И. Малыхина, A .R Ижа ZZ Сучасна гастроентеролопя. — 2006. — №5 - С. 24
27.
29. Циммерман A .C HELICOBACTER PYLORI-инфекция и рак желудка ZZ Клиническая
медицина. - 2004. - № 4. - С. 9-14.
147
1.
Vidnovljuval'ne likuvannja hvorih na hronichnij atrofichnij gastrit: metodichni rekomendaci! /
Uklad.: N.V. Dragomirec'ka, I.B. Zabolotna, G.M. Izha, M.V. Kalinichenko, N.O. Shevchenko, T.I.
Malihina - K., 2010. - 23 s.
2.
Differencirovannye metody vosstanovitel'nogo lechenija bol'nyh hronicheskim kolitom i
sindromom
razdrazhjonnogo
kishechnika:
metodicheskie
rekomendacii
/
Sost.:
N.V.
Dragomireckaja, T.I. Malyhina, G.F. Bondarchuk, I.B. Zabolotnaja - Odesa, 2002. - 24 s.
3. Differencirovannye
metody
rannej
sanatorno-kurortnoj
reabilitacii
bol'nyh
posle
holecistjektomii / N.V. Dragomireckaja, I.B. Zabolotnaja // Novosti mediciny i farmacii. - 2010. - #
323. - S.50-54.
4. Dragomirec'ka N.V. Vidnovljuval'ne likuvannja hvorih na hronichnij
atrofichnij gastrit:
Monografija / N.V. Dragomirec'ka. — Odesa, ORIDU NADU, 2012. — 108 s.
5. Dragomireckaja N.V. Vosstanovitel'noe lechenie bol'nyh virusnymi
gepatitami. / N.V.
Dragomireckaja // Doctor. - 2005. - # 5. - S. 37-39.
6. Dragomireckaja N.V. Differencirovannoe kurortnoe lechenie bol'nyh
v rannem periode
rekonvalescencii virusnogo gepatita. Avtoref.dis. ... kand.med.nauk. - Odessa, 1986. - 20 s.
7.
Dragomirec'ka N.V. Patogenetichne obrruntuvannja zastosuvannja metodiv mitigirovanogo
grjazelikuvannja v rannij reabilitaci! hvorih na virusni gepatiti A ta V. Avtoref.dis.
...
dokt.med.nauk. - Odessa, 1997. - 41 s.
8.
Dragomirec'ka
N.V.
Rannja
kurortna
reabilitacija
ta
vidnovljuval'ne
likuvannja
v
gastroenterologi!: Monografija / N.V. Dragomirec'ka. — Odesa, ORIDU NADU, 2007. — 176 s.
9.
Dragomirec'ka N.V. Sanatorno-kurortne likuvannja organiv travlennja / Osnovi kurortologi!:
posibnik dlja studentiv ta likariv // M.V. Loboda, E.O. Kolesnik, K.D. Babov ta insh., za red. M.V.
Lobodi, E.O. Kolesnika. - K.: Vid. Kuprijanova O.O., 2003. - S. 199-222.
10. Dragomirec'ka N.V. Efektivnist' vnutrishn'ogo zastosuvannja hloridno-natrievo! mineral'no!
vodi ta citoprotektora Mukogen u hvorih na hronichnij atrofichnij gastrit / N.V. Dragomirec'ka,
G.M. Izha, D.L. Babenko // Gastroenterologija: mizhvidomchij zbirnik. Dnipropetrovs'k, 2009.—
#42.— 324— 331 s.
11. Dragomirec'ka N.V. Efektivnist' vnutrishn'ogo prijomu rozchinu «Poltavs'kij bishofit» u hvorih
na hronichnij atrofichnij gastrit / Dragomirec'ka N.V., Shevchenko N.O. //
Vnutrishnij prijom
poltavs'kogo bishofitu (eksperimental'no-klinichni doslidzhennja) / K.D. Babov, T.A. Zolotar'ova,
B.A. Nasibullin [ta in.]. — K.: KIM, 2010.— S. 70 — 79.
12. Zmini funkcional'nogo stanu vegetativno! nervovo! sistemi u hvorih iz zahvorjuvannjami
gastroduodenal'no! sistemi ta metodi !h korekci! peloidoterapieju / N.V. Dragomirec'ka, T.I.
148
Malihina, G.M. Izha, I.B. Zabolotna, G.F. Bondarchuk, V.S. Busova, S.A. Docenko //
Gastroenterologija: mizhvid. zb. — Dnipropetrovs'k, 2005. — Vip. 35. — S. 516 — 523.
13. Izha G.M. Zagal'nij stan hvorih na hronichnu gastroduodenal'nu patologiju pri nadhodzhenni na
sanatorno-kurortnij etap pislja stacionarnogo likuvannja / G.M. Izha // Medichna reabilitacija,
kurortologija, fizioterapija. — 2009. — #2. — S. 15— 18.
14. Izha A.N. Primenenie magnitolazeroterapii u bol'nyh hronicheskim gastroduodenitom, ne
associirovannym s infekciej N.pylori / A.N. Izha // Gastroenterologija: mizhvid. zb. —
Dnipropetrovs'k, 2007. — Vip. 38. — S. 379 — 384.
15. Kashin S.V., Nadezhin A.S., Ivanikov I.O. Atrofija, metaplazija, displazija - faktory riska
razvitija raka zheludka: obratimy li jeti izmenenija slizistoj obolochki? // Klinicheskie persperktivy
gastrojenterologii, gepatologii. - 2006. - # 2. - S. 12-14.
16. Klinichnij dosvid vnutrishn'ogo zastosuvannja rozchinu polimineral'nogo kompleksu u hvorih
na hronichnij atrofichnij gastrit / N.V. Dragomirec'ka, G.M. Izha, N.O. Shevchenko, M.V.
Kalinichenko // Gastroenterologija: mizhvidomchij zbirnik. Dnipropetrovs'k, 2010. — Vip. # 44.—
S.488 — 495.
17. Kogan E.A. Patomorfologija predraka // Rossijskij zhurnal gastrojenterologii, gepatologii i
koloproktologii. - 2002. - # 5. - S. 54-58.
18. Metodi diagnostiki ta rann'oi kurortnoi reabilitacii hvorih, jaki perenesli tjazhki, seredn'otjazhki
ta zatjazhni formi gostrih virusnih gepatitiv:
metodichni
rekomendacii / Uklad.: N.V.
Dragomirec'ka, M.V. Loboda, E.O. Kolesnik ta in. - Odesa, 1997- 21 s.
19. Nemedikamentoznye metody rannej medicinskoj reabilitacii bol'nyh, perenesshih virusnyj
gepatit: metodicheskie rekomendacii / Sost.: Serebrina L.A., Dragomireckaja N.V., Gavrilkina
M.A. i dr. - Odessa, 1992. - 14 s.
20. Opyt kompleksnogo primenenija protivovirusnoj terapii, mineral'noj vody i KVCh-terapii u
bol'nyh hronicheskim virusnym gepatitom S / Dragomireckaja N.V., Izha A.N., Kalinichenko N.V.
Zabolotnaja I.B., Shevchenko N.A. // Mediko-social'naja jekspertiza i reabilitacija. — Minsk, 2012.
— Vyp. 14 — S. 243 — 249.
21. Rannjaja kurortnaja reabilitacija bol'nyh zabolevanijami organov pishhevarenija / N.V.
Dragomireckaja, I.B. Zabolotnaja, T.I. Malyhina, A.N. Izha // Gastrojenterologija Sankt-Peterburga.
- 2005. - #1-2. - S.43
22. Rannja sanatorno-kurortna reabilitacija hvorih, jaki perenesli holecistektomiju: metodichni
rekomendacii / Sost.: N.V. Dragomirec'ka, I.B. Zabolotna, T.I. Malihina, G.F. Bondarchuk, G.M.
Izha. - Odesa, 2006. - 23 s.
23. Reabilitacija bol'nyh zhelchekamennoj bolezn'ju, perenesshih otkrytuju i laparoskopicheskuju
holecistjektomiju / N.V. Dragomireckaja, V.E. Vansovich, I.B. Zabolotnaja, Ju.N. Kotik //
149
Materialy nauchno-prakticheskoj konferencii s mezhdunarodnym uchastiem «Oslozhnennaja
zhelchnokamennaja bolezn'». - Krasnodar-Anapa. - 2012. - S 187-193.
24. Serebrina L.A. Reabilitacija bol'nyh s patologiej organov pishhevarenija / L.A. Serebrina — K.:
Zdorov’ja, 1989. — 208 s.
25. Efektivnist' vibroakustichnoï terapiï u kompleksnomu likuvanni hvorih na hronichnij virusnij
gepatit S / N.V. Dragomirec'ka, I.B. Zabolotna, G.M. Izha, N.O. Shevchenko, M.V. Kalinichenko
// Medichna reabilitacija, kurortologija, fizioterapija. — 2012. — #3(71). — S. 26— 30.
26. Efektivnist'
kompleksnogo
zastosuvannja
protivirusnoï
terapiï,
mineral'noï
vodi
ta
vibroakustichnoï terapiï u hvorih na hronichnij virusnij gepatit S / Dragomireckaja N.V., Izha G.M.,
Zabolotna I.B., Kalinichenko M.V., Shevchenko N.O. // Gastroenterologija: mizhvid. zb. —
Dnipropetrovs'k, 2012. — Vip. 46. — S. 327 — 337.
27. Jeffektivnost' rannej kurortnoj reabilitacii bol'nyh virusnymi gepatitami / N.V. Dragomireckaja,
I.B. Zabolotnaja, T.I. Malyhina, A.N. Izha // Gastrojenterologija Sankt-Peterburga - 2007. - # 1-2.
- S. 38.
28. Jeffektivnost' sochetannogo primenenija protivovirusnoj terapii i kurortnyh faktorov u bol'nyh
hronicheskim virusnym gepatitom S / N.V. Dragomireckaja, I.B. Zabolotnaja, T.I. Malyhina, A.N.
Izha // Suchasna gastroenterologija. — 2006. — #5 - S. 24-27.
29. Cimmerman A.S. HELICOBACTER PYLORI-infekcija i rak zheludka // Klinicheskaja
medicina. - 2004. - # 4. - S. 9-14.
is properly cited.
150
Dolgova EV, Kurushin DS, Fayzrahmanov RA, Gozhenko AI, Prokhorov VA, Zukow W. Об использовании нейросетевых моделей оценки
действий обучаемого на тренажерных комплексах сложных систем = About use of neural network models to evaluate the trainee’s actions on
training complexes complex systems. [in] Czerwińska Pawluk Iwona Ed., Żukowska Hanna Ed., Pilewska Wiesława Ed., Klimczyk Mariusz Ed.,
Szulc Adam Ed., Zukow Walery Ed. Annual Reports of Education, Health and Sport 9781329876279. RSW. Radom. 2013. 151-159. ISBN
9781329876279. 188 p. © The Author(s) 2013. This articles is published with Open Access at Annual Reports of Education, Health and Sport. RSW.
Radom. Poland.
Original Text published © The Author (s) 2012. Dolgova EV, Kurushin DS, Fayzrahmanov RA, Gozhenko AI, Prokhorov VA, Zukow W. Об
использовании нейросетевых моделей оценки действий обучаемого на тренажерных комплексах сложных систем = About use of neural
network models to evaluate the trainee’s actions on training complexes complex systems. Journal of H ealth Sciences. 2012;2(6):55-63. ISSN
1429-9623 / 2300-665X. Open Access Open Journal Systems of Radom University in Radom, Poland ISSN 1429-9623 / 2300-665X. 2012.
УДК 004.92+519.6
ОБ ИСПОЛЬЗОВАНИИ НЕЙРОСЕТЕВЫХ МОДЕЛЕЙ ОЦЕНКИ
ДЕЙСТВИЙ ОБУЧАЕМОГО НА ТРЕНАЖЕРНЫХ КОМПЛЕКСАХ
СЛОЖНЫХ СИСТЕМ 1
About use of neural network models to evaluate the trainee’s actions on training
complexes complex systems
Долгова Е.В. 1, Курушин Д.С. 1 , Файзрахманов Р.А.1 ,
2
2
3
Гоженко А.И. , Прохоров В.А. , Zukow W.
1
1
1
2
2
Dolgova EV , Kurushin DS , Fayzrahmanov RA , Gozhenko AI , Prokhorov VA , Zukow W
3
1Пермский национальный исследовательский политехнический университет, Россия
1Perm National Research Polytechnic University, Perm, Russia
2Украинский научно-исследовательский институт медицины транспорта, Odessa, Украина
2SE Ukrainian Scientific Research Institute of Transport Medicine, Odessa, Ukraine
3Radomska Szkoła Wyższa w Radomiu, Radom, Polska
3Radom University in Radom, Radom, Poland
Ключевые слова: компьютерный тренажер; архитектура; пульт; кран.
Key word: computer training complex; architecture; control; crane.
Реферат
В работе рассматривается проблема организации сетевого взаимодействия в компьютерном тренажерном
классе, предназначенном для обучению управлению погрузочно-разгрузочным устройством. Предложен вариант ее
решения, удовлетворяющий заданным требованиям. Описан основанный на нейронно-сетевой модели вариант
структурной схемы тренажерного комплекса.
Abstract
The problem of organization of network co-operation is in-process examined in the computer trainer class intended
for to educating to the management by a loading device. The variant of her decision, satisfying to the set requirements, is
offered. The variant of flow diagram of trainer complex based on a neuron-network model is described.
Реферат
В робот розглянута проблема оргашзацп мережево! взаемодп в комп’ютерному тренажерному клаи,
151
призначеному для навчання управлiнню вантажно-розвантажувальним пристроем. Запропонований варiант И
рiшення, який задовiльняе заданi вимоги. Описаний варiант структурно! схеми тренажерного комплексу, заснований
на нейронно-мережевш моделi.
При эксплуатации сложных управляющих систем, и в первую очередь - на транспорте,
существенное снижение рисков может быть достигнуто обучением персонала на тренажерных
комплексах, в основе работы которых лежит объективная оценка действий обучаемого.
Наиболее перспективным направлением в этом плане являются нейронные сети - одно из
ведущих направлений исследований в области информационных технологий (ИТ), основанного
на
попытках
воспроизвести
нервную
систему
человека,
способность
к
обучению,
абстрагированию и обобщению, позволяющими решать трудноформализуемые задачи, ранее
считавшиеся только прерогативой человека.В статье приведены результаты
моделирования
нейронной сети произвольной архитектуры с помощью случайной генерации связей между
нейронами. Произведен анализ её эффективности по сравнению с одним из классических типов
нейронных сетей.
1. Модель биологического нейрона
Искусственный нейрон - математическая модель биологического нейрона, основной
единицы нервной системы. Модель - первого приближения, т.к. структура человеческого мозга
гораздо сложнее и воспроизвести её точно пока не представляется возможным.
Входы
Синапсы
Аксон Вы ход
------------ О У
У = Р(5)
Рис. 1. Формальный нейрон
Формальный нейрон является структурным элементом любой искусственной нейронной
сети (ИНС). Представление отдельных нейронов и всей сети в целом в виде устройства, которое
принимает на вход некоторые значения и выдает новые, называют кибернетическим. Нейронные
сети также можно представлять в виде системы уравнений.
Описание основных элементов нейрона (рис. 1):
1. хх,х2, . , х п - множество входных сигналов.
2. щ1 .’ щ2 , ...’ м п - синаптические веса.
152
3. Адаптивный сумматор. Вычисляет взвешенную сумму S пришедших сигналов на силы
синаптических связей
n
S = Ё x •w t .
(1)
i=1
4. Функция активации f (S) - по получившемуся значению в сумматоре определяет
выходной сигнал нейрона. В учебных примерах часто используют пороговую функцию, однако в
реальных задачах чаще всего применяют сигмоидальные функции.
Один нейрон уже способен решать некоторые задачи, например, сравнивать числа,
реализовывать операции И, ИЛИ и другие. Однако для решения по-настоящему сложных и
важных задач необходимо объединять искусственные нейроны в сети, по аналогии с природой.
2 Популярные нейросетевые архитектуры
В настоящее время известно достаточно большое количество типов нейронных сетей. Это
вызвано тем, что круг проблем, решаемых с помощью нейросетевого моделирования неуклонно
растёт, а для разных задач одни сети подходят лучше, другие - хуже.
Всем нейросетям присуще несколько глобальных параметров:
1. Архитектура (модель, тип, класс) сети - шаблон, определяющий наличие связей между
нейронами.
2. Алгоритм обучения метод, постепенно улучшающий результат работы сети.
3. Схема кодирования -
способ представления информации на входе сети и её
интерпретация на выходе.
Ниже рассмотрены часто встречающиеся модели нейронных сетей.
2.1 Сети прямого распространения
Так называемая сеть прямого распространения (feed-forward) является одной из самых
популярных современных нейросетевых архитектур. Нейронные сети этого типа широко
применяются в задачах аппроксимации функций, классификации данных, сжатия информации и
для моделирования
сложных динамических
систем.
Примерами таких сетей являются
перцептрон Розенблатта, многослойный перцептрон сети Ворда.
ИНС прямого распространения состоит из некоторого количества нейронов, соединенных
связями, каждой из которых приписан определенный вес Wij. Нейроны образуют множество
слоев: входной, один или несколько скрытых и выходной.
В целом, нейросеть прямого распространения представляет собой функцию Y = F (X ),
которая отображает пространство входов на пространство выходов и задается значениями своих
весовых коэффициентов W. Чтобы построить ИНС, реализующую нужное отображение,
153
производится подстройка весов на конечном множестве примеров этого отображения (X ,Y).
Одним из наиболее популярных методов коррекции весов является алгоритм Back Propagation
[1-6], который будет рассмотрен далее.
2.2 Рекуррентные нейронные сети
Рекуррентные нейронные сети - это более сложный вид нейронных сетей, в которых
имеется обратная связь (ОС), которая заключается в том, что сигнал с выходных нейронов или
нейронов скрытого слоя частично передается обратно на входы нейронов входного слоя.
Наличие
обратных
связей
позволяет
запоминать
и
воспроизводить
целые
последовательности реакций на один стимул. С точки зрения программирования в таких сетях
появляется аналог циклического выполнения, а с точки зрения систем - такая сеть эквивалентна
конечному автомату. Такие особенности потенциально предоставляют множество возможностей
для моделирования биологических нейронных сетей.
Классическим примером этого типа сетей является сеть Хопфилда, которая «фильтрует»
входные данные, возвращаясь к устойчивому состоянию и, таким образом, позволяет решать
задачи компрессии и восстановления данных.
2.3 Другие нейросетевые модели
Помимо рассмотренных выше моделей, существуют и другие. Довольно популярной
является сеть радиально-базисных функций. В основном сети этого типа применяются в задачах
интерполяции и аппроксимации. Их несомненным плюсом является простота реализации - всего
один скрытый слой.
Ещё один используемый класс нейросетей - самоорганизующаяся карта Кохонена. Этот
тип нейросетей содержит специальный слой, состоящий из адаптивных линейных сумматоров.
Одни из основных особенностей сетей этого типа - обучение по принципу «победитель забирает
всё», а также отсутствие учителя. Карта Кохонена - инструмент для обнаружений взаимосвязи
между объектами. Она проецирует многомерное пространство наблюдений на пространство
более
низкой размерности.
Поэтому карты Кохонена используют для решения задач
визуалиации и кластеризации.
Менее используемой, но не менее интересной, является так называемая нейронная сеть с
перекрестными связями. Здесь связи соединяют нейроны одного слоя (вплоть до подобия
кристаллической решетке). Современная литература практически не рассматривает сети этого
типа. Некоторую информацию по такой архитектуре можно найти в книге Фрэнка Розенблатта
«Принципы нейродинамики».
154
Существуют и более «узкоприменяемые сети»,
например такие как когнитрон и
неокогнитрон. Обычно их применяют в задачах распознавания образов. Оба этих класса
являются многоуровневыми иерархическими сетями, организованными аналогично зрительной
коре. Однако, неокогнитрон является более мощной системой с точки зрения распознавания
образов. Он способен распознавать образы независимо от их преобразований, вращений,
масштаба и многого другого. Оба этих типа сетей используют самоорганизацию в процессе
обучения.
Конечно, это ещё далеко не все классы нейронных сетей, ноподробный обзор
типов
нейронных сетей не является целью этой работы.
2 Приближение к природе: случайносвязная сеть и её обучение
Одним из самых удобных способов моделирования
вероятностей
при
создании
связей
между
нейронами.
такой сети будет использование
Причём, связям разных
типов
естественным будет дать различные вероятности появления.
В программной реализации сети использовались 3 типа связей:
1)
прямые связи, соединяющие предыдущие нейроны с последующими;
2)
обратные связи, от последующих нейронов к предыдущим;
3)
связь нейрона самого с собой.
При таком подходе отсутствует явное разделения нейросети на слои, а её структура будет
представлять ориентированный псевдограф. Для обучения сети с неопределенной архитектурой
методом обратного распространения ошибки нужно выделить так называемые виртуальные
слои. Такой слой представляет из себя множество нейронов, посылающих сигнал к текущему
нейрону или в рамках терминологии графов - это множество узлов, имеющих дуги в
рассматриваемый узел.
Очевидно, что для каждого нейрона будет существовать свой
виртуальный слой.
Понятно, что случайносвязная сеть может получиться не способной к решению данной
задачи в силу некоторых обстоятельств. Например, может получиться так, что не все входы
связались с внутренними нейронами сети или же отсутствуют связи с выходными нейронами.
Могут быть и более сложные ситуации, особенно это касается связей между скрытыми
нейронами. Для того, чтобы возможность обучиться всё-таки появилась в сеть была добавлена
ещё одна функция - случайное появление новой связи в процессе обучения. При слишком
большой
вероятности
её
появления
сеть
становится
«неуправляемой»
и моментально
превращается в полный граф с петлями, что значительно снижает эффективность её применения.
Но если поставить достаточно низкую вероятность появления новой связи, есть шанс что в
155
процессе обучения сеть, которая не может обучиться на данных примерах, создаст новую связь и
сможет это сделать, при этом не превратившись в полный граф с петлями
Для обучения случайносвязной нейросети нужно учитывать, что в ней, возможно,
присутствуют обратные связи. Так как обучение происходит с конца, известны значения только
для рассмотренных нейронов. А поскольку рекуррентные связи идут к предыдущим нейронам,
нужно учитывать значения и их в том числе. В связи с этим нужно произвести модификацию
формул нахождения дельты.
Если рассматриваемый нейрон имеет рекуррентную связь с другим нейроном можно
использовать дельту, найденную при предыдущем вызове алгоритма Back Propagation. Такое
изменение нужно провести как для скрытых нейронов, так и для выходных.
Для выходных нейронов:
(2)
где 5
- дельта, вычисленная при предыдущем вызове алгоритма, все остальные переменные
остаются такими же как и в формуле (2).
Сделаем аналогичное изменение и для скрытых нейронов:
(3)
3 Результаты сравнения случайно связной сети с сетью прямого распространения
Проблема «больше-меньше-равно». Пусть даны два числа и в том случае, если первое
больше или равно второму нейросеть должна получить 1, иначе - 0.
Примеры: 0 0 ^ 1, 0 1 ^ 0, 5 2 ^ 1, 4 10 ^ 0, 9 9 ^ 1
В исходную выборку включим все пары чисел из диапазона [0, 10] и посмотрим, как сети
ведут себя на интервале [0, 70]. При этом нужно учитывать что случайносвязная сеть может
получиться не удачной. В таком случае её нужно перегенерировать.
Для уточнения результатов эксперимент был проведен несколько раз и использовалось
минимальное количество ошибок, при изменяемом количестве нейронов в обеих сетях. На
графике ниже по оси X указана длина интервала, из которого брались пары чисел, а по оси У
минимальное количество ошибок на этом интервале (после многократного запуска сети). Таким
образом, на графике изображена зависимость количества ошибок от длины интервала.
Напомним, что обучающая выборка содержит интервал [0, 10]. Под ошибкой будем понимать
расхождение с нужным нам значением больше чем на 0.1. т.к. мы рассматриваем только общие
156
тенденции, нам это не сильно важно (при большем расхождении с нужным значением будет
показано меньше ошибок на интервале и для с равнения сетей просто придется рассматривать
более длинные интервалы).
Стоит заметить, что при правильном выборе числа
нейронов случайносвязная сеть
оказывается во много раз эффективнее, для решения этой задачи.
Д л и н а ин те р ва л а
Рис. 1. Результаты сравнения случайно связной сети
с сетью прямого распространения (количество ошибок)
В результате анализа выходных данных было установлено, что ошибки сети прямого
распространения происходят при вычислении значения от двух близких входных чисел
(например, 98 99 ^
1 - частая ошибка), с которыми легко справляется случайносвязная сеть
(при хорошей конфигурации).
Теперь оценим среднее количество эпох, необходимое для обучения сети на интервале
заданной длины при заданном количестве нейронов.
С е ть п р я м о го р а с п р о стр а н е н и я
50000
45000
/
40000
35000
о 30000
с
°
25000
|
20000
/
15000
/
1 0 0 00
5000
^ П р и 4 нейронах
— При 7 нейронах
— При 10 нейронах
/
/
________ ^
о
10
15
Д л и на инте р ва л а
Рис. 2. Результаты сравнения случайно связной сети
с сетью прямого распространения (количество эпох)
157
Как видно из графиков (рис. 1,2), для обучения случайносвязной сети, в среднем, требуется
значительно меньшее число эпох, т.е. сеть сходится быстрее. Была произведена оценка
количества эпох, а не времени работы потом-что время работы сильно зависит от конкретной
вычислительной
машины,
программирования
способа
реализации
нейронной
сети,
используемого
языка
и многих других факторов, к тому же нейросети можно постараться
распараллелить, тем самым решив проблему скорости.
Таким образом, было показано, что случайносвязная нейронная сеть способна решать
несложные задачи с числами намного лучше, чем сеть прямого распространения. Конечно, в
реальной жизни нейросети используются для более сложных задач, поэтому необходимо
продолжать развитие исследований в области случайносвязных сетей, которые ближе к природе,
чем сети с заранее заданной архитектурой.
Заключение
По результатам сравнения эффективности случайно связных и двухслойных установлено,
что случайно связные сети требуют дальнейшего развития, особенно в области алгоритмов
обучения и определения оптимальности сети для конкретной задачи, т. к. они представляют из
себя более точную модель нервной системы, нежели сети с заранее заданной архитектурой.
1Работа выполнена при финансовой поддержке Минобрнауки РФ, (дог. № 13.G25.31.0093)
в
рамках реализации Постановления Правительства РФ № 218 «О мерах государственной
поддержки развития кооперации российских высших учебных заведений и организаций,
реализующих комплексные проекты по созданию высокотехнологичного производства».
Open Access
This article is distributed under the terms of the Creative Commons Attribution Noncommercial
License which permits any noncommercial use, distribution, and reproduction in any medium, provided
the original author(s) and source are credited.
1. Дж. Люгер. Искусственный интеллект: стратегии и методы решения сложных проблем, 4-е
издание: пер. с англ. - М.: Вильямс, 2003. - 864 с. ил. - Парал. Тит. англ.
2. Ясницкий Л.Н. Введение в искусственный интеллект: учебное пособие для студ. высш. учеб.
заведений / Леонид Нахимович Ясницкий. - М.: Академия, 2005. - 176 с.
3. Уоссермен Ф. Нейрокомпьютерная техника: теория и практика. Пер. с англ. - Ю.А. Зуев, В.
А. Точенов. - М., 1992.
158
4. Сераган Т. Программируем коллективный разум. Пер. с англ. - СПБ: Символ-Плюс, 2008. 368 с., ил.
5. Хайкин С. Нейронные сети: полный курс. 2-е изд.: пер. с англ. - М.: Вильямс, 2006. - С. 1104.
6. Горбань А. Н. Обучение неройнных сетей. - М.: Параграф, 1990. - 160 с.
1.
Dzh. Ljuger. Iskusstvennyj intellekt: strategii i metody reshenija slozhnyh problem, 4-e izdanie:
per. s angl. - M.: Vil'jams, 2003. - 864 s. il. - Paral. Tit. angl.
2. Jasnickij L.N. Vvedenie v iskusstvennyj intellekt: uchebnoe posobie dljastud.
vyssh. ucheb.
zavedenij / Leonid Nahimovich Jasnickij. - M.: Akademija, 2005. - 176 s.
3.
Uossermen F. Nejrokomp'juternaja tehnika: teorija i praktika. Per. s angl. - Ju.A. Zuev, V. A.
Tochenov. - M., 1992.
4.
Seragan T. Programmiruem kollektivnyj razum. Per. s angl. - SPB: Simvol-Pljus, 2008. - 368 s., il.
5. Hajkin S. Nejronnye seti: polnyj kurs. 2-e izd.: per. s angl. - M.: Vil'jams, 2006. - S. 1104.
6. Gorban' A. N. Obuchenie nerojnnyh setej. - M.: Paragraf,
1990. - 160 s.
Non-Commercial License (http://creativecommons.org/licenses/by-nc/3.0/) which permits unrestricted,
non-commercial use, distribution and reproduction in any medium, provided the work is properly cited.
159
Sokolov O., Radyvonenko O., Korchak T., Gololobova O. Epidemics prediction with the use of neuro-fuzzy methods for time series
processing under uncertainty conditions. [in] Czerwińska Pawluk Iwona Ed., Żukowska Hanna Ed., Pilewska Wiesława Ed., Klimczyk
Mariusz Ed., Szulc Adam Ed., Zukow Walery Ed. Annual Reports of Education, Health and Sport 9781329876279. RSW. Radom. 2013. 160
166. ISBN 9781329876279. 188 p. © The Author(s) 2013. This articles is published with Open Access at Annual Reports of Education, Health
Original Text published © The Author (s) 2012. Sokolov O., Radyvonenko O., Korchak T., Gololobova O. Epidemics prediction with the use
of neuro-fuzzy methods for time series processing under uncertainty conditions. Journal of H ealth Sciences. 2012;2(6):64-70. ISSN 1429
9623 / 2300-665X. Open Access Open Journal Systems of Radom University in Radom, Poland ISSN 1429-9623 / 2300-665X. 2012.
UDC 004.89+614.4
EPIDEMICS PREDICTION WITH THE USE OF NEURO-FUZZY
METHODS FOR TIME SERIES PROCESSING UNDER UNCERTAINTY
CONDITIONS
O. Sokolov 1, O. Radyvonenko 2, T. Korchak 2, O. Gololobova 3
dep artm en t of Informatics, Faculty of Physics, Astronomy and Informatics, Nicolaus
Copernicus University, Grudzianska 5, 87-100, Torun, Poland
Department of Informatics, National Aerospace University “Kharkiv Aviation Institute”,
Tchkalov 17, 61070, Kharkiv, Ukraine
Department of Infection Diseases, Kharkiv Medical Academy of Post-graduate Education,
Kharkiv, Ukraine
Key words: epidemiology supervision; forecasting; neuro-fuzzy; uncertainty;
time series.
Abstract
In th is p a p e r th e p ro b le m o f tim e se rie s a n a ly s is is c o n sid e re d . P ro c e s s in g
m e th o d s o f e x p e rim e n ta l d a ta a n d fo re c a s t in m e d ic in e a re d isc u sse d . S e rie s th a t
c o n ta in e m is sio n s a n d c a p a b le o f w o rk in g w ith d a ta in c o n d itio n s o f a p rio ri
u n c e rta in ty are e x a m in e d . T h e b a sic ty p e s o f tim e se rie s u n c e rta in tie s a re p re se n te d .
T h e u p -to -d a te m e th o d s o f fu z z y lo g ic , n e u ro -fu z z y s y ste m s , lin g u is tic d e sc rip tio n
are u s e d to g e t m o re a c c u ra te re s u lts in fo re c a s tin g a n d m o d e lin g o f tim e se rie s w ith
e m issio n s. T h e fu z z y m o d e l o f th e T a k a g i-S u g e n o ty p e is d isc u sse s.
160
Introduction
M is s in g v a lu e s h a n d lin g is im p o rta n t in all a n a ly se s a n d is c ritic a l in tim e
s e rie s
a n aly sis.
M e d ic a l
tim e
se rie s
have
w id e
ra n g e
o f c h a ra c te ris tic s
and
u n c e rta in tie s th a t d is tin g u is h th e m fro m o th e r o b se rv a tio n s. A m o re th o ro u g h s tu d y
o f tim e se rie s p ro c e s s in g p ro b le m s w ill m a k e it p o s s ib le to see a c o m p lic a te d p ro c e ss
c a u s e d b y m a n y u n c e rta in tie s th a t e x ist in th e m e d ic a l d a ta th e o ry [1]. F ig .1 sh o w s a n
e x a m p le o f th e m a in ty p e s o f u n c e rta in tie s e n c o u n te re d in m e d ic a l data.
Problems o f the time series
The uncertainty in the simulation
Frequency o f data collection
Late submission o f information
Inability to establish causes of
F ig .1 . U n c e rta in tie s c la s s ific a tio n e n c o u n te re d in m e d ic a l d a ta
E a c h o f th e se u n c e rta in tie s c o n trib u te s to th e re c o rd e d in c id e n c e , as a re su lt
m is s in g v a lu e s occu r. A tim e se rie s m o d e l c o n s tru c tio n a n d e v a lu a tio n o f its
p a ra m e te rs c a n b e c o m p lic a te d b y th e in c o m p le te data.
Materials and methods
161
T o a v o id a n y u n c e rta in ty th e first step w e su g g e s t is to p re p ro c e s s th e tim e
series. W e n e e d to fin d tre n d s b y u s in g a se t o f p ro p e rtie s : th e fa s t g ro w in g , th e slo w
g ro w in g , th e s lo w d e c re a s in g , a n d th e im m u ta b ility . T h a t is th e lin g u is tic d e sc rip tio n
o f series. It is a lso n e c e s sa ry to e v a lu a te s u c h p a ra m e te rs as th e d y n a m ic s o f c h a n g e ,
th e d u ra tio n a n d th e v a ria b ility .
T h e first step w e u se a p p ro a c h th e p re p ro c e s s in g o f th e tim e se rie s b y m e a n o f
lin g u is tic a p p ro x im a tio n , p ro p o s e d in [2], in o rd e r to a v o id a n y u n c e rta in ty fo r th e
p h a se
o f fo re c a stin g .
T h is
a p p ro a c h
is
b a se d
on
a
u n ifo rm
p a rtia lly
lin e a r
a p p ro x im a tio n o f a tim e se rie s u s in g a m o d ific a tio n o f th e S k la n sk y a n d G o n z a le z
a lg o rith m .
C o n s tru c tio n o f th e a lg o rith m : th e c o n e s in te rs e c tio n , fro m th e b e g in n in g o f th e
p o in t
p‘ o f th e tim e se rie s in c lu d in g c irc le s w ith ra d iu s e a ro u n d th e fo llo w in g
re fe re n c e s p o in ts
em p ty . I f fo r p+k
p+J , j = 1 ,2 ,..., w h ile all c o n e s in te rs e c tio n b e g in n in g w ith
p‘ is n o t
in te rs e c tio n is e m p ty , th e n w e are c o n s tru c tin g a n e w c o n e s
b e g in n in g in th e p o in t
pi k1
[3].
T h e d y n a m ic o f tre n d is th e c h a n g e s sp eed . It c a n b e d e sc rib e d b y in c lin a tio n
o f lin e th a t sh o w s tre n d s. T h e d u ra tio n sh o w s a le n g th o f th e tre n d th a t is d e fin e d as
th e n u m b e r o f tim e
u n its th a t a tre n d ta k es.
The
fo llo w in g lin g u is tic te rm s
c o rre sp o n d s to d iffe re n t in c lin a tio n s o f lin e w e re su g g e s te d (F ig . 2): th e fa st
d e c re a s in g ; th e s lo w d e c re a s in g ; th e im m u ta b ility ; th e s lo w in c re a s in g ; th e fa st
in c re a sin g .
162
F ig . 2. A p p ly in g lin g u is tic a p p ro x im a tio n to th e tim e se rie s w ith m is sin g
v a lu e s
U sin g n e u ro -fu z z y sy ste m s g iv e s th e a d v a n ta g e s th e y c o m b in e th e n e u ra l
n e tw o rk w o rk a n d fu z z y sy stem . D u e to a fu z z y n e u ra l n e tw o rk s y ste m c a n b e
e x p a n d e d , th u s stre n g th e n in g th e ir a d a p ta b ility , s p e e d a n d a d a p ta b ility .
F ig .3 . F lo w c h a rt o f A N F IS fo re c a s tin g p ro c e ss
T h e u s e o f a d a p tiv e fu z z y sy ste m s a n d sy ste m s b a s e d o n th e u s e o f n e u ra l
n e tw o rk s is o n e o f th e m o s t p o p u la r a p p ro a c h e s th a t a re c a p a b le o f se lf-le a rn in g .
163
T h e s e sy ste m s w o rk w ith tim e se rie s, w h e re a p ro c e ss o f b e h a v io r is re c o n s tru c te d in
th e tim e se rie s a n d th e n fo re c a s t th e b e h a v io r o f tim e se rie s b y n e u ra l n e tw o rk .
T h e fu z z y m o d e l o f th e T a k a g i-S u g e n o ty p e is d isc u sse s. It c a n b e u s e d to
e s ta b lis h th e d e p e n d e n c e o f o u tp u t v a ria b le s fro m th e in p u t th a t is su ita b le fo r s o lv in g
th e p ro b le m o f fo re c a stin g . T a k a g i-S u g e n o n e u ro -fu z z y m e th o d is d e sc rib e d b y fu z z y
ru le s a n d a ss u m p tio n s , b a s e d o n th e se ru le s [3].
B r o w n ’s m o d e l re fe rs to a d a p tiv e fo re c a s tin g m o d e ls , w h ic h re la te s to m o d e ls
o f s h o rt-te rm p re d ic tio n . T h e a c tu a l p ro c e s s ta k e s p la c e in a c h a n g in g e n v iro n m e n t
a n d th e tim e se rie s re p re se n ts th is p ro c e ss [3]. A t d iffe re n t tim e c o n s id e re d d a ta
in flu e n c e d th e v a rio u s e n v iro n m e n ta l fa c to rs : so m e o f th e m w e a k e n in g its in flu e n c e ,
o th e rs - in c re ase .
A d a p tiv e fo re c a s tin g m e th o d s re q u ire th e c o n d itio n o f c o m p le te n e s s o f tim e
series. T o c o n d u c t th e fo re c a s t b y B r a w n ’s m e th o d th e fo rm e r tim e se rie s w as
re c o n s tru c te d [3].
F o r th e n u m e ric a l stu d y , th e tim e se rie s o b s e rv a tio n s w e re stu d ie d fo r th e
p re s e n c e o f g ap s. F u rth e r, fro m th e o rig in a l tim e se rie s w e re ra n d o m ly e lim in a te d
5 % , 10% , 2 0 % , 3 0 % a n d 4 0 % o f th e d ata. P re d ic te d v a lu e s w e re o b ta in e d as a re s u lt
o f th e m e th o d s p re s e n te d in th is p a p e r a n d w e re c o m p a re d w ith th e a c tu a l v a lu es.
T h e n fo re c a s tin g e rro r w a s c o u n ted .
A s a p ra c tic a l re s u lt, th e s o ftw a re s y ste m w a s d e v e lo p e d (F ig . 4).
164
F ig . 4. S tru c tu re o f so ftw a re
T e s t o f th e p ro p o s e d m e th o d o f tim e se rie s p re p ro c e s s in g d o n e o n th e b a sis o f
te s t d a ta sets T S D L (T im e S e rie s D a ta L ib ra ry ) [4].
T o te s t th e e ffic ie n c y o f th e a lg o rith m tim e se rie s d a ta o n th e in c id e n c e o f
c h ic k e n p o x w a s ta k en . T h is n u m b e r in c lu d e s 4 9 2 o b s e rv a tio n s fo r th e p e rio d fro m
1931 to 1972.
M o d e l/M e th o d
R e s u lt d a ta
A v e ra g e v a lu e
11 5 .6 2
A v e ra g e o f tw o n e ig h b o rin g
p o in ts
L in e a r in te rp o la tio n
5 0 .1 3
2 9 .5 6
L in e a r tre n d
11 2 .8 2
L in g u istic a p p ro x im a tio n
7 .6 8
Conclusions:
165
B a s e d o n re c e iv e d d a ta, u s in g B r a w n ’s a n d S u g e n o ’s m o d e ls th e fo re c a s t w a s
c o n d u c te d . In th e w o rk th e p ro b le m o f a n a ly s is a n d fo re c a s tin g o f tim e se rie s w ith
m is s in g d a ta w a s p re se n te d . A c o m p a ris o n o f T a k a g i-S u g e n o n e u ro -fu z z y m e th o d
a n d a d a p tiv e m e th o d o f B ro w n w a s c o n d u c te d . O n th e b a se o f in v e s tig a te d m e th o d s
a n d m o d e ls th e s p e c ia l-p u rp o s e so ftw a re p a c k a g e w as d e v elo p e d .
Open Access
Literature
1.
A llis o n P .D . M is s in g D a ta (Q u a n tita tiv e A p p lic a tio n s in th e S o c ia l S c ie n c e s) /
P .D . A lliso n . - S ag e P u b lic a tio n s , Inc: 1 e d itio n , 2 0 0 1 . - 104 p.
2. K a c p rz y k J. L in g u is tic s u m m a riz a tio n o f tim e se rie s u s in g a fu z z y q u a n tifie r
d riv e n a g g re g a tio n / J. K a c p rz y k , A . W ilb ik , S. Z a d ro z n y // F u z z y S ets a n d
S y stem s. - 2 0 0 8 . - № 1 2 (1 5 9 ). - P. 1485 - 1499.
3. R a d y v o n e n k o O ., S o k o lo v O ., K o rc h a k T ., P ly a s u n o v a O. M o d e ls a n d m e th o d s
o f u n c e rta in ty h a n d lin g fo r th e m e d ic a l tim e se rie s a n a ly s is F u z z y p re d ic tio n o f
sh o rt-tim e se rie s // P ro c e e d in g s o f W e s t F u z z y C o llo q u iu m E U S F L A T '2 0 1 0 . Z ittau : IP M . - 2 0 1 0 . - P. 2 1 7 -2 2 3 .
4. H y n d m a n ,
R .J.
T im e
S e rie s
D a ta
L ib ra ry
/
R .J.
H yndm an,
www.robjhyndman.com/TSDL.
is properly cited.
166
Chomicz Roman, Batyk Iwona. Pomiar wielkości ruchu w turystyce żeglarskiej na szlaku wielkich jezior mazurskich - stan na 2012 r.
= Measurement of the volume of traffic in the sailing on the great lakes tourism - a condition for 2012. [in] Czerwińska Pawluk
Iwona Ed., Żukowska Hanna Ed., Pilewska Wiesława Ed., Klimczyk Mariusz Ed., Szulc Adam Ed., Zukow Walery Ed. Annual
Reports of Education, Health and Sport 9781329876279. RSW. Radom. 2013. 167-175. ISBN 9781329876279. 188 p. © The Author(s)
2013. This articles is published with Open Access at Annual Reports of Education, Health and Sport. RSW. Radom. Poland.
Original Text published © The Author (s) 2012. Chomicz Roman, Batyk Iwona. Pomiar wielkości ruchu w turystyce żeglarskiej na
szlaku wielkich jezior mazurskich - stan na 2012 r. = Measurement of the volume of traffic in the sailing on the great lakes tourism a condition for 2012. Journal of H ealth Sciences. 2012;2(6):71-79. ISSN 1429-9623 / 2300-665X. Open Access Open Journal
Systems of Radom University in Radom, Poland ISSN 1429-9623 / 2300-665X. 2012.
POMIAR WIELKOŚCI RUCHU W TURYSTYCE ŻEGLARSKIEJ NA SZLAKU
WIELKICH JEZIOR MAZURSKICH
- STAN NA 2012 R.
Measurement of the volume of traffic in the sailing on the great lakes tourism
- a condition for 2012
Roman Chomicz, Iwona Batyk
Wydział Gospodarki Turystycznej w Ełku
Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie
Słowa kluczowe: turystyka żeglarska, żeglarstwo, mierniki ruchu turystycznego
Key words: tourism, sailing tourism, tourism amount parameters
Streszczenie
Znajomość głównych parametrów statystycznych określających wielkość ruchu
turystycznego interesuje zarówno analityków rynku oraz działających na nim praktyków.
Problem jednak polega na tym, że nie posiadamy wiarygodnych, precyzyjnych
i miarodajnych danych, opisujących te wielkości. Albo nie istnieją, albo stworzono jedynie
nieoryginalne, akademickie modele ich obliczania.
Artykuł opisuje prace, których głównym celem była próba stworzenia teoretycznego
modelu pozwalającego oszacować podstawowe wielkości w turystyce żeglarskiej na
Mazurach. Ich wynikiem jest opis metody, dzięki której możemy określić ile jachtów można
przyjąć w portach oraz łączną liczbę żaglówek, jaka może wypłynąć na szlak.
Tekst zamyka opis założeń metodologicznych i trudności statystycznych napotkanych
w trakcie prac teoretyczno-analitycznych.
Abstract
Knowledge of main statistical parameters that determine the amount of tourism is
interesting to both market analysts and practitioners operating on it. However, the main
probl em is that we do not have reliable and precise data, describing this properties. They
either do not exist or were created as a non-original, academic models.
The article describes the work, which main purpose was to create a theoretical model
to estimate the basic parameters of sailing in Masurian Lake District. The result is
a des cription of the method that can determine how many boats we can take moore and the
total number of sailing boats, that can set sail.
The text ends with a description of the methodological thesis and statistical
difficulties encountered in theoretical and analytical works.
167
Wstęp
Wiele strategicznych decyzji związanych z gospodarką turystyczną zależy od wiedzy
dotyczącej głównych parametrów statystycznych, określających wielkość ruchu.
jednak
w
tym,
na
ile
wiarygodne
są
nasze
zestawienia,
szacunki,
Problem
obliczenia
i przewidywania. Tak się niestety często składa, że nie posiadamy wiarygodnych,
precyzyjnych i miarodajnych danych, opisujących wiele podstawowych zjawisk i parametrów.
Co gorsza trzeba pogodzić się również z faktem, że nie ma skutecznych metod, aby te
parametry rejestrować, szacować i diagnozować. Albo nie istnieją, albo stworzono jedynie
nieoryginalne, akademickie modele ich obliczania. Dobrymi przykładami mogą być tutaj:
ocena ilości odwiedzających poszczególne tereny, czy liczba korzystających z określonej
formy aktywności turystycznej1.
Poznanie głównych parametrów ruchu interesuje zarówno analityków rynku,
próbujących przewidywać jego wielkości, jak też praktyków na nim działających. Potwierdza
to także obserwacja funkcjonowania branży informacji turystycznej na Mazurach. Stawiane
rok rocznie pytanie o ilość odwiedzających, nie znajduje konkretnej odpowiedzi, a jedynie
szacunkową i mało miarodajną interpretację niektórych parametrów. Dzieje się tak choćby
z próbą określenia ilości przebywających w mieście turystów na podstawie częstości
odwiedzin w biurach IT lub z raportów wykorzystania ogólnodostępnej bazy noclegowej.
Wiadomo, że główną wadą pierwszej z prób jest brak możliwości określenia, jaka część
odwiedzających trafia do biur, a drugiej mała wiarygodność sprawozdawczości udzielonych
noclegów, głównie w prywatnej bazie noclegowej. Na Mazurach skalę błędu dodatkowo
168
pogłębia zjawisko wykorzystywania jachtów kabinowych jako bazy noclegowej, wielkości
którego nie jesteśmy w stanie wiarygodnie określić. Wiemy natomiast, że jego poziom jest
bardzo wysoki. Dodać należy, że problemy statystyczne nie omijają też innych, głównych
parametrów turystycznych, jak wielkości uczestnictwa w konkretnych formach ruchu
turystycznego czy dopasowania ruchu do zdolności środowiska (naturalnego i społecznego)2.
Z drugiej strony istnieje stała presja, przejawiająca się koniecznością określania
wymienianych parametrów. Któż z zajmujących się omawianymi sprawami nie spotkał się
z potrzebą udzielenia bardzo konkretnych informacji ilościowych w tym zakresie. Czasem to
instytucje samorządowe pragną wiedzieć ilu turystów przebywa w regionie, innym razem
urzędy statystyczne żądają raportów odwiedzin, a jeszcze innym Policja warunkuje
uzupełnienie swych sił od szczegółowych prognoz odwiedzających, itd, itp. Miarodajnych
statystyk nie sposób jednak znaleźć, bo za takie nie można przecież uznać szacunkowego
określania liczby odwiedzających na podstawie zwiększonego spożycia pieczywa, ilości
zużytej wody, nadwyżki produkcji śmieci, itp. Jak już wspomniano mało konkretne są
również szacunki liczby odwiedzających na podstawie statystyk udzielonych noclegów3.
Cel pracy
Problemowi określania liczby turystów na Mazurach poświęcone były tegoroczne
badania podjęte w ełckim Wydziale Gospodarki Turystycznej - WSG w Bydgoszczy,
w Zespole Usług Turystycznych. Ich głównym celem była teoretyczna próba opracowania
modelu określania możliwości recepcyjnych w turystyce żeglarskiej na Szlaku Wielkich
Jezior Mazurskich.
W ostatniej dekadzie obserwujemy wzrost dynamiki rozwoju żeglarstwa, szczególnie
w segmencie wynajmu jachtów kabinowych i ich wykorzystywania zarówno jako środka
transportu, jak też miejsca noclegowego. Opierając się na danych biura informacji
turystycznej w Giżycku wiemy, że taka forma „noclegu” cieszy się największym
169
powodzeniem wśród wszystkich sposobów zakwaterowania (dane z raportu odwiedzających
giżyckie biuro, 2010-2011r). Do tej pory jednak nie dokonano kompleksowych szacunków
możliwości wynajmu żaglówek oraz zdolności ich obsługi w mazurskich portach. Stworzony
model szacowania tych wielkości miał przynieść odpowiedzi na pytania:
- jaka jest rzeczywista zdolność obsługowa (recepcyjna) mazurskich portów (w obrębie
szlaku WJM), czyli ile jachtów mogą one przyjąć oraz
- jaka jest rzeczywista ilość jachtów do wynajęcia, która jednorazowo może wypłynąć na
szlak (nazwana zdolnością czarterową).
Pośrednio oszacowano również potencjalną liczbę żeglarzy mogących jednorazowo korzystać
z turystyki żeglarskiej.
Analizy pozwalają na stwierdzenie ile jednorazowo żaglówek może znaleźć się na szlaku
oraz w jakim stopniu mazurskie porty są przygotowane na ich przyjęcie. Dodać należy, że
mówimy tutaj wyłącznie o proporcjach ilościowych, pomijając stronę standardów obsługi w
przystaniach. Główny cel badań sprowadzono jednak do porównanie obu wymienionych
parametrów: zdolności czarterowej z możliwościami recepcyjnymi portów. Otrzymane wyniki
miały też pozwolić na miarodajną odpowiedz, co do możliwych rezerw obsługowych (lub ich
braku!), w turystyce żeglarskiej na szlaku Wielkich Jeziorach Mazurskich. Uzyskane dane nie
zostały
porównywane
z
parametrami
ekologicznymi:
pojemnością
i
chłonnością
w turystyce żeglarskiej . Określenie tych wielkości wymaga odrębnych analiz, a w przypadku
chłonności specjalistycznych badań długookresowych.
Podstawy metodologiczne i wyniki badań
Wyjaśniając podstawy metodologiczne badań (i pragnąc jednocześnie uprościć ten
opis) należy stwierdzić, że opracowana metoda analityczna została sprowadzona do
dwustopniowej diagnozy wymienionych wielkości. Zdolność czarterową (ilość jachtów do
170
wynajęcia), analizowano na podstawie danych pochodzących od armatorów i innych
podmiotów prowadzących działalność wynajmu. Z przydatnych temu celowi metod i narzędzi
badawczych wykorzystano wywiad (pośredni i bezpośredni) oraz analizę danych wtórnych,
pochodzących ze stron internetowych armatorów. Z kolei zdolność recepcyjną mazurskich
portów oszacowano na podstawie informacji dostępnych w lokalnych punktach IT, wykazach
z urzędów samorządowych i przedmiotowej literatury specjalistycznej - głównie materiałów
promocyjno-informacyjnych. W konsekwencji opracowano szczegółowy rejestr portów
i przystani żeglarskich wraz z ich zdolnościami obsługowymi.
W powszechnej opinii (niekoniecznie osób reprezentujących branżę), można się
spotkać z sugestiami o zbyt dużej liczbie jachtów na szlaku, skąpych możliwościach
obsługowych skierowanych dla żeglarzy czy wręcz nagminnym przekraczaniu przez
„przemysł żeglarski” wszelkich barier ilościowych. Akcentuje się przy tym głównie
ujemne strony żeglarstwa, jak: „tłok na jeziorach”, zaśmiecanie i dewastację szlaku czy
ogólny brak poszanowania prywatności mieszkańców.4
Dokonując
interpretacji
zebranego
materiału
można
odpowiedzieć
na
część
z powyższych sugestii. Ogólny obraz analiz pozwala obalić kilka stereotypowych opinii.
Przede wszystkim nie jest prawdą, że na mazurskich jeziorach pływa za dużo żaglówek.
Oczywiście już samo pojęcie „za dużo” jest mało precyzyjne i pozbawione większej wartości
analitycznej. W pracach przyjęto jednak, że będzie ono określało stan, w którym „ilość
jachtów na szlaku jest większa od zdolności ich obsłużenia w portach”.
Zebrane dane wskazują, że w okolicach sześciu największych miast na szlaku WJM
(Giżycko, Mikołajki, Pisz, Ruciane-Nida, Węgorzewo i Ryn), znajduje się 91 portów
o łącznej zdolności jednorazowego przyjęcia ok. 5700 jednostek. Szczegółowe wyniki
w wymienionych lokalizacjach przedstawia poniższe zestawienie:
171
Tabela nr 1: Liczba portów i ich zdolność recepcyjna
Zdolność recepcyjna portów (ilość jachtów
Miejscowość
Liczba portów
mogąca jednorazowo cumować)
Giżycko
36
1926
Ruciane-Nida
14
1705
Węgorzewo
13
976
Mikołajki
16
632
Ryn
7
225
Pisz
5
215
91
5679
RAZEM
Źródło: dane ilościowe za .
Z kolei szacunki zdolności czarterowych pokazują nam rzeczywistą ilość jachtów, jaką
żeglarze
mogą
wynająć.
Przedstawiają
się
one
następująco:
Tabela nr 2: Liczba jednostek do wynajęcia z maksymalną ilością osób mogących na nich
przebywać
Liczba jednostek do
Ilość osób mogących
wynajęcia [szt.]
przebywać na jachtach
Giżycko
758
5337
Ruciane-Nida
123
832
Węgorzewo
154
1081
Mikołajki
87
640
Miejscowość
172
Ryn
37
275
Pisz
36
261
RAZEM
1195
8426
Źródło: dane ilościowe za .
Wnioski i podsumowanie
Jak wcześniej założono, najważniejszym zadaniem było zestawienie głównych
parametrów, czyli „możliwość przyjęciu jachtów w portach” z „ilością żaglówek do
wynajęcia”, (czyli: 5679/1195). Uzyskane wyniki przemawiają zatem jednoznacznie na
korzyść zdolności recepcyjnej mazurskich portów. Innymi słowy należy stwierdzić, że istnieją
jeszcze spore rezerwy w możliwości obsługowej
żeglarstwa. Już dziś porty mogą
jednorazowo przyjąć ponad czterokrotnie więcej jednostek niż cała flota, którą obecnie
dysponujemy. Nie znajdują więc potwierdzenia sądy o „zbyt dużej ilości jachtów na
mazurskich szlakach”. Oczywiście, jak wspomniano,
wniosek ten dotyczy jedynie
parametrów ilościowych i pomija kwestie „wytrzymałości
środowiska naturalnego”,
szczegółowych współczynników ekologicznych oraz subiektywnego odczucia użytkowników
i mieszkańców.
Na koniec warto jeszcze zaznaczyć, że przedstawiony model badawczy należy
rozważać w kategorii „dysputy akademickiej”, a wyniki, choć identyfikujące analizowane
problemy, pojmować w sposób szacunkowy i przybliżony. Główny wpływ mają na to
określone na wstępie założenia metodologiczne. Przyjęto bowiem, że:
- wszystkie zidentyfikowane jachty znajdą się „na wodzie” w tym samym czasie,
-
żaglarze
będą
cumować
wyłącznie
w
portach,
przy
kei,
- „zdolność czarterowa” zostanie zidentyfikowana jedynie na podstawie ogólnodostępnych
danych, publikowanych przez armatorów (prowadzących jawną działalność wynajmu i ją
otwarcie promujących),
173
- analizy nie uwzględnią jachtów będących własnością prywatną (ze względu na brak
możliwości oszacowania ich liczby oraz faktu ich ewentualnego wynajmu),
- dane będą pochodzić wyłącznie z ogólnodostępnych źródeł: deklaracji armatorów
i właścicieli przystani, punktów IT, wywiadów bezpośrednich i informacji ze stron
internetowych.
Wszelkie dane analizowane w niniejszym artykule zebrano w okresie od listopada
2011 do marca 2012r.
Giżycko, 2012r.
Podstawy merytoryczne i koncepcja naukowa pracy: Roman Chomicz, Iwona Batyk
Danie liczbowe: Miedzianowska Wioleta - „Żeglarstwo na szlaku Wielkich Jezior Mazurskich
-
trendy,
możliwości
i zagrożenia”,
WSG w
Bydgoszczy,
2012
-
praca magisterska pisana pod kierownictwem Romana Chomicza
Open Access
Noncommercial
License
which
permits
any
noncommercial
use,
distribution,
and
Bibliografia
Żeglarstwo i teoria turystyki:
1Baran A., Statystyka turystyki, SGPiS, Warszawa 1980
Wagner W., Podstawy metod statystycznych w turystyce i rekreacji, Tom I, AWF Poznań 2002
o
Kuczkowski W., Szlak Wielkich Jezior Mazurskich, Alma - Press, Warszawa, 2009
174
4 Tadeusz Peter: Z dziejów powiatu ostródzkiego - historia i współczesność gminy Ostróda.
Ostróda: [s.n.] ; Olsztyn : Wydawnictwo WPW C. Porycki, P. Wasześcik : na zlec. Stowa
rzyszenia Inicjatyw Kultury Fizycznej i Turystyki Warmii i Mazur, 2004
Materiały ilościowe (pierwotne):
5Miedzianowska Wioleta - „ Żeglarstwo na szlaku Wielkich Jezior Mazurskich - trendy,
możliwości i zagrożenia”, WSG w Bydgoszczy, 2012
Nota autorska:
Roman Chomicz (dr)
doktor nauk o kulturze fizycznej
Wydział Gospodarki Turystycznej w Ełku
Kierownik Zespołu Usług Turystycznych
chomi czr@ gmail.com
tel. 792 431 747
Adres do korespondencji:
ul. Polna 1,
11-500 Giżycko
Iwona M. Batyk (dr inż.)
doktor nauk ekonomicznych
Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie
Wydział Nauki o Żywności
[email protected]
unrestricted, non-commercial use, distribution and reproduction in any medium, provided the
work is properly cited.
175
Gozhenko AI, Likhoded AN, Shukhtin VV, Bogdanova AV, Zukow W. Leukocytes in urine from patients with pyelonephritis. Лейкоциты мочи у
больных пиелонефритом. [in] Czerwińska Pawluk Iwona Ed., Żukowska Hanna Ed., Pilewska Wiesława Ed., Klimczyk Mariusz Ed., Szulc
Adam Ed., Zukow Walery Ed. Annual Reports of Education, Health and Sport 9781329876279. RSW. Radom. 2013. 176-184. ISBN
9781329876279. 188 p. © The Author(s) 2013. This articles is published with Open Access at Annual Reports of Education, Health and Sport.
RSW. Radom. Poland.
Original Text published © The Author (s) 2012. Gozhenko AI, Likhoded AN, Shukhtin VV, Bogdanova AV, Zukow W. Leukocytes in urine from
patients with pyelonephritis. Лейкоциты мочи у больных пиелонефритом. Journal of H ealth Sciences. 2012;2(6):80-88. ISSN 1429-9623 /
2300-665X. Open Access Open Journal Systems of Radom University in Radom, Poland ISSN 1429-9623 / 2300-665X. 2012.
LEUKOCYTES IN URINE FROM PATIENTS WITH PYELONEPHRITIS
Лейкоциты мочи у больных пиелонефритом
AI Gozhenko 1, AN Likhoded 2, VV Shukhtin 1, AV Bogdanova 1, W Zukow 3
А.И. Гоженко 1, А.Н. Лиходед 2, В. В.Шухтин 1, А.В.Богданова\ В.А. Жуков 3
1SE Ukrainian Scientific-Research Institute of Transport Medicine, Odessa, Ukraine
2KU Odessa Regional Medical Center, Odessa, Ukraine
1ГП Украинский научно-исследовательский институт медицины транспорта
2КУ «Одесский Областной Медицинский Центр»
3Radom University, Radom Poland
Keywords: pyelonephritis, urinary syndrome, inflammation, markers of CD38 and CD45.
Ключевые слова: пиелонефрит, мочевой синдром, воспаление, маркеры CD38 и CD45.
Abstract
35 p e rs o n s o f su ffe rin g s a re in s p e c te d b y a p y e lo n e p h ritis. B y a re s e a rc h p u rp o s e ,
th e re w a s a stu d y o f in d e x e s o f s u b p o p u la tio n o f ly m p h o c y te s o f u rin e b y a n im m u n e
c o m p le x p e ro x id a s e -a n tip e ro x id a s e (m a rk e rs o f C D 3 8 a n d C D 4 5 ). T h e m e th o d o f
d e te rm in a tio n o f ly m p h o c y te s o f C D 3 8 a n d C D 4 5 is d e v e lo p e d in u rin e , c e rta in th e ir
a m o u n t at h e a lth y p e rso n s. A s a re s u lt o f th e c o n d u c te d re s e a rc h it w a s e x p o se d fo r
p a tie n ts a p y e lo n e p h ritis in c re a s e o f s u b p o p u la tio n o f ly m p h o c y te s o f C D 3 8 a n d C D 4 5
in u rin e.
176
Резюме
О б с л е д о в а н о 35 ч е л о в е к с т р а д а ю щ и х п и е л о н е ф р и т о м . Ц е л ь ю и с с л е д о в а н и я ,
бы ло
и зу чен и е
(с у б п о п у л я ц и и
в
моче
м аркеров
активации
лей коци тов
С D 38 и С D 45) с п ом ощ ью и м м ун н ого к о м п л ек са п ер о кси д аза-
а н т и п е р о к с и д а за . Р а з р а б о т а н а м е т о д и к а о п р е д е л е н и я л е й к о ц и т о в C D 3 8 и C D 4 5 в
м оче, оп ределен о и х коли чество у зд оро вы х лиц. В результате п роводим ого
исследования
бы ло
вы явлено
у
больны х
пиелонеф ритом
увеличение
с у б п о п у л я ц и й л е й к о ц и т о в C D 3 8 и C D 4 5 в м о ч е.
R e le v a n c e o f th e to p ic : p y e lo n e p h ritis re fe rs to in fla m m a to ry d is e a s e s , th e
e tio lo g y o f w h ic h p la y a ro le as m a n y m ic ro o rg a n is m s are c o n sta n tly liv in g in th e
h u m a n b o d y , b e lo n g in g to th e n o rm a l h u m a n m ic ro flo ra , p o p u la te th e s k in a n d m u c o u s
m e m b ra n e s
-
endogenous
flo ra
and
m ic ro o rg a n is m s
liv in g
in
th e
e n v iro n m e n t
(e x o g e n o u s flo ra ), b a c te ria , fu n g i su c h as C a n d id a , v iru s e s, m y c o p la s m a [3 ,7 ,1 2 ]. F o r
d ia g n o sis o f in fla m m a to ry g e n e s in th e k id n e y , as w e ll as th e ir a c tiv ity is m o s t o fte n
stu d y th e q u a lita tiv e c h a n g e s U rin e : b a c te riu ria , p ro te in u ria , p y u ria , c y lin d ru ria [1,2,5].
H o w e v e r, it is s h o w n th a t w h ite b lo o d c e lls in th e u rin e d e te c te d in h e a lth y p e rs o n s, a n d
p y e lo n e p h ritis o f th e m , as a ru le , c o n sid e ra b ly in c re a s e s p a rtic u la rly a c u te p ro c e ss.
H o w e v e r, o f p a rtic u la r in te re st is d ia g n o sis o f c h ro n ic p y e lo n e p h ritis , in w h ic h
th e u rin e is n o t a lw a y s re v e a le d a la rg e n u m b e r o f w h ite b lo o d cells. In o rd e r to im p ro v e
th e a c c u ra c y o f d ia g n o sis o f in fla m m a to ry p ro c e s s e s in th e k id n e y , p ro p o s e d th e
d e fin itio n o f a c tiv e le u k o c y te s in u rin e , c a lle d c e lls S h te rn g e y m e r - M a lb in w h o se
p re s e n c e
is
e sp e c ia lly
tru e
fo r c h ro n ic
p y e lo n e p h ritis
177
[4,6].
M e a n w h ile
it w a s
e s ta b lis h e d th a t in so m e c a se s w ith p y e lo n e p h ritis , su c h as a lk a lin e u rin e c a n n o t
id e n tify le u k o c y te s , a n d th e ir c o n v e rs io n in to c e lls S h te rn g e y m e ra - M a lb in a m o re
d e p e n d e n t o n th e re d u c tio n o f u rin e o sm o la lity th a n th e p re s e n c e o f in fla m m a tio n in th e
k id n e y s [9 ,1 0 , 11]. In c o n n e c tio n w ith th e a b o v e , w e h a v e d e v e lo p e d a n d te s te d a
m e th o d d e fin itio n in th e u rin e le u k o c y te a c tiv a tio n m a rk e rs C D 3 8 a n d C D 4 5 , w h ic h are
in c re a s e d in th e b lo o d is c o n s id e re d as e v id e n c e o f in fla m m a to ry p ro c e ss e s [1 3 ,1 4 ,1 5 ].
Research goal w a s to c o m p a re th e d ia g n o stic in d ic a to rs o f in fla m m a tio n in th e
k id n e y (b la d d e r sy n d ro m e ) a n d th e d e fin itio n o f le u k o c y te a c tiv a tio n m a rk e rs C D 3 8 ,
C D 45.
Materials and Methods: W e e x a m in e d 10 h e a lth y su b je c ts a n d 17 p a tie n ts
s u ffe rin g fro m p y e lo n e p h ritis in a g e fro m 4 0 y e a rs to 6 8 y e a rs, th e a v e ra g e a g e o f
p a tie n ts w a s 55 y e a rs (th e d is trib u tio n o f th e p a tie n ts w e re in 2 g ro u p s). G ro u p
c o m p ris e d 7 p a tie n ts p y e lo n e p h ritis w ith o u t c o m o rb id ity , th e s e c o n d g ro u p in c lu d e d 10
p a tie n ts o f w h o m h a d c o n c o m ita n t d is e a s e s (d ia b e te s, h y p e rte n sio n ), th e a v e ra g e a g e o f
th is g ro u p w a s 60 years.
A c o n tro l g ro u p o f 10 p e o p le w h o d o n o t h a v e in fla m m a to ry k id n e y d is e a s e , th e
a v e ra g e ag e o f th is g ro u p w a s - 45 y e ars.
T h e c lin ic a l d ia g n o sis o f p y e lo n e p h ritis e sta b lis h e d a c c o rd in g th e h isto ry , c lin ic a l
a n d la b o ra to ry s tu d ie s (in c re a se d c re a tin in e , u rin e a n a ly s is d a ta N e c h ip u re n k o u rin e o n
Z im n itsk iy , a lso p e rfo rm e d u ltra s o n o g ra p h y in p a tie n ts to p a y a tte n tio n - th e e x te n s io n
o f re n a l p e lv is , ro u g h o u tlin e s o f th e c u p s, th e h e te ro g e n e ity o f th e p a re n c h y m a w ith
a re a s sca rrin g . A d d itio n a lly th e n u m b e r o f p a tie n ts th e ra d io is o to p e re n o g ra p h y . in th e
u rin e a lo n g w ith th e d e te rm in a tio n o f th e to ta l n u m b e r o f c e lls w a s d e te rm in e d s u b se t o f
le u k o c y te C D 3 8 , C D 4 5 a c c o rd in g to o u r m e th o d o lo g y .
D e te rm in a tio n o f le u k o c y te s u b p o p u la tio n s o f c e lls w ith im m u n e c o m p le x p e ro x id a se -a n tip e ro x id a se . F o r th is 4 m l.m o c h i d ilu te d w ith sa lin e a t a ra tio o f 1 to 2,
a n d c e n trifu g e d fo r 15 m in ., A t 1800 rp m ., A t ro o m te m p e ra tu re . S u p e rn a ta n t w as
178
d e c a n te d , a d d e d sa lin e , re s u s p e n d e d a n d c e n trifu g e d a t 1000 rp m . m in ., a t ro o m
te m p e ra tu re . T h e w a s h e d le u k o c y te s w e re d ilu te d w ith sa lin e , b rin g in g th e m to a
c o n c e n tra tio n o f 4 .2 x 10 c e lls / m l. O n c y to lo g ic a l p re p a ra tio n s c o n sis te n tly a p p lie d
100 L
m o n o c lo n a l a n tib o d y
C D 38,
SD 45
and
c o m p le x h o rs e ra d is h p e ro x id a s e -
a n tip e ro k sid a z a . F in is h e d sta in e d w ith m e th y le n e g re e n a n d h o rs e ra d is h p e ro x id a se
a c tiv ity w a s d e te rm in e d to id e n tify th e v a rio u s ly m p h o c y te s u b p o p u la tio n s. C e lls w ith
d e te c ta b le a n tig e n lin k e d to h o rs e ra d ish p e ro x id a se , w e re a lo n g th e c y to p la sm ic d a rk
b ro w n rim .
Results and discussion
In th e c o n tro l g ro u p th e re w e re n o c h a n g e s in u rin e sp e c ific to b la d d e r sy n d ro m e .
T h e n u m b e r o f le u k o c y te s b y N e c h ip u re n k o n o t e x c e e d 2 0 0 0 , a n d th e re d b lo o d cells
w e re w ith in 1000, a lso d id n o t s h o w p ro te in u ria a n d b a c te riu ria . H o w e v e r, th e w h ite
b lo o d c e lls fo u n d in th e u rin e m a rk e r C D 3 8 in d e x w a s in th e ra n g e o f u p to 4 % , a n d
C D 4 5 th a t d o e s n o t e x c e e d 8% .
H o w e v e r, in p a tie n ts w ith p y e lo n e p h ritis re v e a le d th e p re s e n c e o f u rin a ry
sy m p to m s. S in c e all p a tie n ts 1 a n d 2 g ro u p s fo u n d p ro te in u ria , in c re a s e d n u m b e r o f
w h ite b lo o d c e lls a n d re d b lo o d c e lls (T a b le 1) fo r b a c te rio lo g ic a l e x a m in a tio n o f u rin e
c u ltu re in th e p a tie n ts e x a m in e d p a th o g e n s s e e d e d in all c a se s, b u t th e d e g re e o f
b a c te riu ria ra n g e d fro m 104 to 107 d e g re es. A c c o rd in g to th e re s u lts o f b a c te rio lo g ic a l
a n d m ic ro s c o p y stu d ie s d e te rm in e d th e m o s t E . c o li, 7 5 % to 8 0 % , a g a in s t 6 0 % , 7 5 % ,
3 0 % , S ta p h y lo c o c c u s , K le b s ie lla , 15% , in all o th e r c a se s - th e m ic ro b ia l a ss o c ia tio n o f
5 % , P s e u d o m o n a s W a n d - 1% -2 % , 0 % , stre p to c o c c i. In g e n e ra l u rin e a n a ly s is re v e a le d
m o re th a n 10 w h ite b lo o d c e lls p e r fie ld o f v ie w .
179
T a b le 1. U rin a ry sy m p to m s a n d fig u re s le u k o c y tu ria p a tie n ts w ith p y e lo n e p h ritis.
Of indices
Исследуемый
показатель
Sick
Group 1
Without
comorbidity
Больные
1 группа
Без
сопутствующей
патологии
Protein, mg / ml
Белок, мг/мл
Erythrocytes
Эритроциты
Leukocyte
CD38
Лейкоциты
CD38
Leukocytes
CD45
Лейкоциты
CD45
0,104
30,000
2,100
16%
21%
0,104
10,000
2,300
28%
30%
0,104
10,500
3,500
16%
20%
0,099
15,000
3,200
12%
24%
0,104
8,750
2,000
14%
24%
0,096
50,000
2,500
0,096
Sick
Group 2
With comorbidities
Больные
2 группа
С сопутствующей
патологией
Leukocytes
Лейкоциты
20,000
2,500
18%
16%
20%
0,104
20,500
3,000
0,096
10,000
3,500
14%
24%
0,302
15,000
3,000
15%
24%
0,104
8,500
3,200
14%
20%
0,096
20,000
2,500
0,096
20,500
0,302
45,000
0,104
15%
32%
24%
16%
32%
3,500
15%
24%
3,000
16%
32%
50,000
3,200
18%
32%
0,099
30,000
3,500
15%
20%
0,104
15,000
3,000
14%
20%
In p a tie n ts w ith p y e lo n e p h ritis in th e u rin e b y N e c h ip u re n k o fo u n d a n in c re a s e in
th e n u m b e r o f w h ite b lo o d c e lls a n d w h ite b lo o d c e lls C D 3 8 , C D 4 5 (T a b le 1). T h e se
d a ta in d ic a te th a t C D 3 8 is in c re a s e d in all p a tie n ts 3 tim e s o r m o re , a n d th e n u m b e r o f
w h ite b lo o d c e lls a n d C D 4 5 a lso in c re a s e d to 3 2 % . T h e in d ic e s C D 3 8 a n d C D 4 5 m o re
th a n 2 -3 tim e s th e v a lu e d e te rm in e d in h e a lth y su b jec ts. It s h o u ld b e n o te d th a t
180
s ig n ific a n t d iffe re n c e s in te rm s o f C D 3 8 a n d C D 4 5 w e re fo u n d b e tw e e n th e p a tie n ts o f
th e
first
and
second
g ro u p .
A ls o
fo u n d
no
re la tio n s h ip
b e tw e e n
le u k o c y tu ria ,
p ro te in u ria , re d b lo o d c ell a n d th e a c tiv ity o f w h ite b lo o d c e lls b y C D 3 8 a n d C D 4 5 .
T h u s in c re a s in g le u k o c y te C D 3 8 , C D 4 5 in u rin e is a n im p o rta n t in d ic a to r o f
in fla m m a tio n in th e k id n e y . G iv e n th a t a c c o rd in g to th e lite ra tu re th e sam e c h a n g e s in
th e b lo o d , te a rs te s tify a c tiv a tio n o f le u k o c y te s , w h ic h is o b s e rv e d in th e in fla m m a to ry
p ro c e ss , it is b e lie v e d th a t in th is w a y y o u c a n ju d g e th e p re s e n c e a n d e v e n th e sta g e o f
th e in fla m m a to ry p ro c e ss in th e k id n e y s. M o re o v e r, th e s e c h a n g e s re fle c t th e a c tiv e
im m u n e re s p o n s e a n d in fla m m a tio n c a u s e d b y th e c h a n g e o f p h y s ic a l a n d c h e m ic a l
c o m p o s itio n o f u rin e . T h e re fo re th e d e te rm in a tio n o f ly m p h o c y te su b p o p u la tio n s is
p ro g n o s tic a lly m o re re lia b le fo r th e d ia g n o sis o f in fla m m a to ry d is e a s e s o f th e k id n e y
te s t th a n th e d e fin itio n o f a c tiv e c ell S h te rn g e y m e ra - M a lb in a a n d to ta l w h ite c ell c o u n t
u rin e a n d o th e r in d ic a to rs o f b la d d e r sy n d ro m e .
Conclusions:
1. I n th e u rin e o f p a tie n ts w ith p y e lo n e p h ritis d e fin e d le u k o c y te C D 3 8 a n d C D 4 5 in
e x c e s s in h e a lth y in d iv id u a ls.
2. In th e d ia g n o sis o f in fla m m a tio n in th e k id n e y s w ith p y e lo n e p h ritis c a n b e u s e d
m e th o d o f d e te rm in a tio n o f le u k o c y te C D 3 8 a n d C D 4 5 w ith m o n o c lo n a l a n tib o d ie s.
Open Access
T h is a rtic le is d is trib u te d u n d e r th e te rm s o f th e C re a tiv e C o m m o n s A ttrib u tio n
N o n c o m m e rc ia l L ic e n s e w h ic h p e rm its a n y n o n c o m m e rc ia l u se , d is trib u tio n , a n d
re p ro d u c tio n in a n y m e d iu m , p ro v id e d th e o rig in a l a u th o r(s ) a n d so u rc e a re c re d ited .
181
1. T ik tin sk ij O .L . // P ie lo n e frity - P ra k tic h e s k o e p o s o b ie 1996.
2. L o ra n O. B ., S in ja k o v a L. A . V o sp a lite l'n y e z a b o le v a n ija o rg a n o v m o c h e v o j sistem y .
A k tu a l'n y e v o p ro sy : U c h e b . p o s o b ie d lja v ra c h e j. — M .; 2 0 0 8 .
3. L o p a tk in N . A ., A p o lih in O. I., K o z lo v R . S., P e re p a n o v a T. S. R e k o m e n d a c ii p o
v e d e n iju b o l'n y h s in fe k c ija m i p o c h e k , m o c h e v y h p u te j i m u z h s k ih p o lo v y h o rg a n o v . —
M .; 2 007.
4. V o z ia n o v A . F ., D ra n ik G. A ., P a s e c h n ik o v S. P. D in a m ik a im m u n o lo g ic h e s k ih i
b io h im ic h e s k ih p o k a z a te le j p ri la z e ro te ra p ii u b o l'n y h s o s try m p ie lo n e frito m . U ro lo g ija
2 0 0 2 ; 3: 2 6 — 29.
5. L o ra n
O. B .,
S in ja k o v a L .
M.
F u n k c io n a l'n o e
s o sto ja n ie
p o c h e k u b o l'n y h ,
p e re n e s s h ih g n o jn y j p ie lo n e frit. U ro lo g ija 2 0 0 7 ; 5: 3 — 7.
6. R a fa l'sk ij V. V ., S tra c h u n sk ij L. S., B a b k in P. A . i dr. R e z is te n tn o s t' v o z b u d ite le j
n e o s lo z h n e n n y h in fe k c ij m o c h e v y h p u tej v R o ssii. R u s. m ed . z h u rn . 2 0 0 6 ; 14 (4):
3 4 1 — 343.
7. K a lu g in V .O ., G a ra z d ju k I.V ., P is h a k V .P . S ta n c irk a d ia n n ih ritm iv e k sk re to rn o i
fu n k c ii n iro k u h v o rih n a h ro n ic h n ij p ie lo n e frit riz n ih v ik o v ih g ru p // B u k o v in s'k ij
m e d ic h n ij v is n ik .-2 0 0 2 .-T .6 , # 3 -4 .-S .3 5 -3 7 .
8. M a la s h h ic k ij D .A ., D o s ta N .I., L a p u t' K .N ., H u lu p G .Ja. S o sto ja n ie im m u n n o j
s iste m y p ri o s tro m p ie lo n e frite // M e d ic in s k ie n o v o sti. - 2 0 0 3 . - # 3. - S. 65 - 67.
9. H u lu p
G .Ja ., D o s ta N .I., M a la s h h ic k ij
D .A . D in a m ik a n e k o to ry h p o k a z a te le j
im m u n ite ta p ri o s tro m g n o jn o m p ie lo n e frite // M e d ic in s k ie n o v o sti. - 2 0 0 5 . - # 9. - S.
9 9 - 101.
182
10. M a la s h h ic k ij D .A . S o sto ja n ie k le to c h n o g o i g u m o ra l'n o g o im m u n ite ta p ri o s tro m
p ie lo n e frite // Z d ra v o o h ra n e n ie . - 2 0 0 5 . - # 10. - S.51 - 52.
11.
S k v o rc o v
V .V .,
T u m a re n k o
A .V .,
S k v o rc o v a
E .M .
P ro b le m y
h ro n ic h e sk o j
m o c h e v o j in fe k c ii p ri s a h a rn o m d ia b e te //M e d ic in s k ij A lfa v it. B o l'n ic a . - 2 0 0 9 . - N 1. S. 3 8 -4 2 .
12. In a K ., K ita m u ra H ., T a ts u k a w a S., e t all. T ra n s fo rm a tio n o f in te rs titia l fib ro b la s ts
and
tu b u lo in te rs titia l
fib ro sis
in
d ia b e tic
n e p h ro p a th y
M ed
E le c tro n
M ic ro sc
2 0 0 2 ;3 5 (2 ):8 7 -9 5 .
13. P a rv e x P ., P ip p i-S a lle J.L ., G o o d y e r P .R . W h a t ro le d o e s a p o p to sis p la y in
p ro g re s s io n o f re n a l d is e a s e ? P e d ia tr N e p h ro l 2 0 0 1 ;1 6 (1 2 ):1 0 7 6 -1 0 7 9 .
14. T ru o n g L .D ., S h e ik h -H a m a d D ., C h a k ra b o rty S. C ell a p o p to sis a n d p ro life ra tio n in
o b s tru c tiv e u ro p a th y . W N .S e m in N e p h ro l 1 9 9 8 ;1 8 (6 ):6 4 1 -5 6 1 .
1. Т и к т и н с к и й О .Л . // П и е л о н е ф р и т ы - П р а к т и ч е с к о е п о с о б и е 1996.
2. Л о р а н О. Б ., С и н я к о в а Л . А . В о с п а л и т е л ь н ы е з а б о л е в а н и я о р г а н о в м о ч е в о й
с и с т е м ы . А к т у а л ь н ы е в о п р о с ы : У ч е б . п о с о б и е д л я в р а ч е й . — М .; 2 0 0 8 .
3. Л о п а т к и н Н . А ., А п о л и х и н О. И ., К о з л о в Р. С ., П е р е п а н о в а Т. С. Р е к о м е н д а ц и и
по веден и ю больн ы х с и н ф екц и ям и почек, м очевы х путей и м уж ских п оловы х
о р га н о в . — М .; 2 0 07.
4. В о з и а н о в А . Ф ., Д р а н и к Г. А ., П а с е ч н и к о в С. П . Д и н а м и к а и м м у н о л о г и ч е с к и х и
биохим ических
при
лазеротерап и и
у
больны х
с
остры м
п и е л о н е ф р и т о м . У р о л о г и я 2 0 0 2 ; 3: 2 6 — 29.
5. Л о р а н О. Б ., С и н я к о в а Л . М . Ф у н к ц и о н а л ь н о е с о с т о я н и е п о ч е к у б о л ь н ы х ,
п е р е н е с ш и х г н о й н ы й п и е л о н е ф р и т . У р о л о г и я 2 0 0 7 ; 5: 3 — 7.
183
6. Р а ф а л ь с к и й
В . В .,
С трачунский
Л . С ., Б а б к и н
П. А.
и др.
Р ези стен тн ость
в о з б у д и т е л е й н е о с л о ж н е н н ы х и н ф е к ц и й м о ч е в ы х п у т е й в Р о с с и и . Р у с. м ед . ж у р н .
2 0 0 6 ; 14 (4): 3 4 1 — 343.
7.
К алугш
В .О .,
Г араздю к
1.В.,
П п п а.к
В .П .
С тан
ц и р к а д iа н н и х
р и т м iв
е к с к р е т о р н о ! ф у н к ц ii н и р о к у х в о р и х н а х р о ш ч н и й т е л о н е ф р и т р iз н и х в iк о в и х
г р у п // Б у к о в и н с ь к и й м е д и ч н и й в ю н и к .-2 0 0 2 .-Т .6 , № 3 -4 .-С .3 5 -3 7 .
8. М а л а щ и ц к и й Д .А ., Д о с т а Н .И ., Л а п у т ь К .Н ., Х у л у п Г .Я . С о с т о я н и е и м м у н н о й
с и с т е м ы п р и о с т р о м п и е л о н е ф р и т е // М е д и ц и н с к и е н о в о с т и . - 2 0 0 3 . - № 3. - С. 65
- 67.
9. Х у л у п Г .Я ., Д о с т а Н .И ., М а л а щ и ц к и й Д .А . Д и н а м и к а н е к о т о р ы х п о к а з а т е л е й
и м м у н и т е т а п р и о с т р о м г н о й н о м п и е л о н е ф р и т е // М е д и ц и н с к и е н о в о с т и . - 2 0 0 5 . № 9. - С. 99 - 101.
10. М а л а щ и ц к и й Д .А . С о с т о я н и е к л е т о ч н о г о и г у м о р а л ь н о г о и м м у н и т е т а п р и
о с т р о м п и е л о н е ф р и т е // З д р а в о о х р а н е н и е . - 2 0 0 5 . - № 10. - С .51 - 52.
11. С к в о р ц о в В .В ., Т у м а р е н к о А .В ., С к в о р ц о в а Е .М . П р о б л е м ы х р о н и ч е с к о й
м о ч е в о й и н ф е к ц и и п р и с а х а р н о м д и а б е т е //М е д и ц и н с к и й А л ф а в и т . Б о л ь н и ц а . 2 0 0 9 . - N 1. - С. 3 8 -4 2 .
12. In a K ., K ita m u ra H ., T a ts u k a w a S., e t all. T ra n s fo rm a tio n o f in te rs titia l fib ro b la s ts
and
tu b u lo in te rs titia l
fib ro sis
in
d ia b e tic
n e p h ro p a th y
M ed
E le c tro n
M ic ro s c
2 0 0 2 ;3 5 (2 ):8 7 -9 5 .
13. P a rv e x P ., P ip p i-S a lle J.L ., G o o d y e r P .R . W h a t ro le d o e s a p o p to sis p la y in
p ro g re s s io n o f re n a l d is e a s e ? P e d ia tr N e p h ro l 2 0 0 1 ;1 6 (1 2 ): 1 0 7 6 -1 0 7 9
14. T ru o n g L .D ., S h e ik h -H a m a d D ., C h a k ra b o rty S. C ell a p o p to sis a n d p ro life ra tio n in
o b s tru c tiv e u ro p a th y . W N .S e m in N e p h ro l 1 9 9 8 ;1 8 (6 ):6 4 1 -5 6 1 .
Non-Commercial License (http://creativecommons.org/licenses/by-nc/3.0/) which permits unrestricted,
non-commercial use, distribution and reproduction in any medium, provided the work is properly
cited.
184
1B5
186
187
Pu b lish in g H ouse: R ad om sk a S zk oła W y ższ a w R ad om iu , R ad om U n iversity in R ad om Str. Z u b rzyck iego 2 2 6-600 R ad om Tel.: + 4 8 48 383 66 05 m ed.@ rsw .ed u.p l
P rin tin g H ouse: R ad om sk a S zk oła W yższa w R ad om iu , R ad om U n iversity in R ad om Str. Z u b rzyck iego 2 2 6-600 R ad om Tel.: + 4 8 48 383 66 05 m ed.@ rsw .ed u.p l
ISBN 978132987б279
Liczba znaków: 420 000 (ze streszczeniami i okładką). Liczba grafik: 40 x 1 000 znaków (ryczałt) = 40 000 znaków.
Razem: Liczba znaków: 460 000 (ze streszczeniami, okładką i grafikami) = 11,5 arkuszy wydawniczych.
Number of characters: 420 000 (with abstracts). Number o f images: 40 x 1000 characters (lump sum) = 40 000 characters.
Total: Number of characters: 460 000 (with abstracts, summaries and graphics) = 11,5 sheet publications.
DOI http://dx.doi.org/10.5281/zenodo.45641
ISBN 978132987б279
9781329876279
188
ISBN 9781329876279
9781329876279

Annual Reports of Education, Health and Sport

Transkrypt

Podobne dokumenty

nowy model pomiarów uciskowego progu bólu z

Biopsychospołeczne oparte na dowodach naukowych

Porównawcza ocena skuteczności przeciwbólowej prądów

Bludot Pamięć USB w kształcie klucza 32 GB - Metal 143 zł

Bludot Pamięć USB w kształcie klucza 16 GB - Srebro 98.98 zł

Drukarka foto Pringo P231 Biała 209 zł