raport 2014 - Dyzurnet.pl

RAPORT 2014
I S S N 2 0 8 4 - 7 785
SPIS TREŚCI
EDUKACJA I BEZPIECZEŃSTWO
ZESPÓŁ DYŻURNET.PL
3
STATYSTYKI ZGŁOSZEŃ
9
TRENDY I WYZWANIA
16
Przedstawienie dziecka w erotycznym kontekście
16
Niepokojące profile w serwisach społecznościowych
17
Rozpowszechnianie treści CSAM
17
Nowelizacja prawa
20
Badanie „Nastolatki wobec Internetu”22
Raport Dyżurnet.pl
DZIAŁALNOŚĆ EDUKACYJNO - POPULARYZATORSKA
23
Adres: NASK
WSPÓŁPRACA MIĘDZYNARODOWA
28
ul. Wąwozowa 18
D
yżurnet.pl funkcjonuje już 10 lat.
Z tego 425 zgłoszeń trafiło do Policji.
Szkolimy nauczycieli, wychowawców, funk-
To
Polsce
Te dane wskazują zarówno na wzrost świa-
cjonariuszy policji oraz przedstawicieli wy-
zespół zajmujący się przyjmowa-
domości społecznej dotyczącej problema-
miaru sprawiedliwości. W raporcie przed-
niem zgłoszeń o nielegalnych i szkodliwych
tyki zagrożeń internetowych, ale pokazują
stawiamy także informacje na ten temat.
treściach znajdujących się w Internecie, za-
także, jak duża jest skala zagrożeń. Warto
grażających najmłodszym użytkownikom
przy tym pamiętać, iż dane te nie pokazują
sieci. 10 lat to czas podsumowań i myślenia
całości problemu.
jedyny
działający
w
o przyszłości.
Należy
Od początku istnienia Dyżurnet.pl
przyjął 44 893 zgłoszeń.
uświadomić
że za tymi zgłoszeniami kryje się krzywda
dzieci dotkniętych przemocą, fizycznym
Prawie dwie trzecie z nich dotyczyło zjawisk seksualnego wykorzystywania naj-
Wiemy, że dzięki pracy zespołu wielu tych
młodszych. Liczba napływających zgłoszeń
krzywd udało się uniknąć, a sprawcy już
Na taki rezultat bardzo liczymy. Wszystkich,
z roku na rok jest coraz wyższa. Czytając ra-
popełnionych przestępstw odpowiedzieli
którzy chcą uczestniczyć w takim projekcie,
port z działań obejmujących 2014 rok zapo-
za swoje czyny.
zapraszamy do współpracy.
znają się Państwo ze statystykami i opisem
Tel. + 48 22 380 82 00
bieżących trendów i tendencji.
W codziennej pracy nie zapominamy,
iż najskuteczniejszą metodą walki
W ubiegłym roku zespół przyjął
11 063 zgłoszeń, co stanowi
aż 65 procentowy wzrost
w stosunku do 2013 roku.
Opracowanie i redakcja: Zespół Dyżurnet.pl
Projekt graficzny i skład: Monika Zielenkiewicz
sobie,
i psychicznym wykorzystywaniem.
02-796 Warszawa
e-mail: [email protected]
bowiem
Jestem przekonany, iż lektura
raportu nie tylko wzbudzi
refleksję na temat problematyki
bezpiecznego internetu,
ale może stać się także zachętą
do podejmowania aktywnych
działań na rzecz budowy
przyjaznej sieci.
Projekt współfinansowany
przez Unię Europejską
3 | RAPORT 2014
z za-
grożeniami pozostaje edukacja. Eksperci
Dyżurnet.pl
mających
realizują
na
celu
szereg
projektów
budowanie
i społecznej świadomości zagrożeń.
wiedzy
Michał Chrzanowski
Dyrektor NASK
Zespół Dyżurnet.pl jest funkcjonującym w NASK od 2005 roku punktem kontaktowym
reagującym na anonimowe zgłoszenia internautów o potencjalnie nielegalnych materiałach
takich jak treści pornograficzne z udziałem osoby nieletniej.
Biuro Rzecznika Praw Dziecka
Centrum Edukacji Obywatelskiej
Europejskie Centrum Konsumenckie
Fundacja Dzieci Niczyje
Działamy na rzecz tworzenia
bezpiecznego internetu
Dyżurnet.pl podejmuje także
popularyzacyjno-edukacyjne
działania
mające
na
celu podniesienie poziomu bezpieczeństwa
dzieci i młodzieży w internecie, w tym
inicjatywy,
m.in.
kampanie,
konferencje,
szkolenia dla profesjonalistów i ekspertów,
jak również warsztaty dla najmłodszych użytkowników.
Reagujemy na nielegalne i szkodliwe treści internetowe
skierowane przeciwko bezpieczeństwu dzieci i młodzieży
(FDN).
Google Polska
W
ramach Centrum prowadzona jest
również
pomoc
telefoniczna
w
konkretnych
sytuacjach
nia
(Helpline.org.pl)
zagroże-
podejmowane
Instytut Badań Edukacyjnych
Komenda Główna Policji
Kuratorium Oświaty
Ministerstwo Administracji i Cyfryzacji
Ministerstwo Infrastruktury
Ministerstwo Edukacji Narodowej
Ministerstwo Spraw Wewnętrznych
Ośrodek Rozwoju Edukacji
Polska Izba Informatyki i Telekomunikacji
Projekt Safer Internet prowadzony jest
czeństwa dzieci i młodzieży w internecie.
Polsce
online
Więcej: www.saferinternet.pl
Internet.
W
oraz
i
są interwencje wobec treści nielegalnych
Dyżurnet.pl funkcjonuje przy projekcie Safer
i ma na celu podnoszenie poziomu bezpieprojekt
realizowany
jest
przez Polskie Centrum Programu Safer
Internet (PCPSI), które tworzą Naukowa
i Akademicka Sieć Komputerowa instytut ba-
4 | D Y Ż U R N E T. P L
Fundacja Orange
(Dyżurnet.pl).
w ramach programu Komisji Europejskiej
Popularyzujemy bezpieczne korzystanie z internetu
dawczy (NASK) oraz Fundacja Dzieci Niczyje
5 | RAPORT 2014
Działania
zespołów
reagujących
Dyżurnet.pl i Helpline.org.pl oraz inne
przedsięwzięcia Safer Internet wspiera
Komitet Konsultacyjny, w skład którego
wchodzą
przedstawiciele
ministerstw,
Polski Komitet ds. UNESCO
Szkoła Wyższa Psychologii Społecznej
Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji
Kuratorium Oświaty w Warszawie
Polski Komitet Narodowy UNICEF
instytucji rządowych, organizacji poza-
Urząd Komunikacji Elektronicznej
rządowych, środowiska akademickiego
Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów
oraz przedstawiciele biznesu:
Związek Producentów Audio-Video
Dyżurnet.pl otrzymuje zgłoszenia w sieci
od instytucji, innych zespołów reagujących
oraz przede wszystkim od użytkowników
internetu dotyczące szkodliwych treści znajdujących się w sieci. Każde zgłoszenie traktowane jest z należytą uwagą, a czynności
podejmowane są z najwyższą starannością
według jasnych, ściśle określonych zasad
i procedur.
Zgłoszenia można przesyłać
za pomocą:
»»formularza znajdującego się na
stronie www.dyzurnet.pl
»»e-maila: [email protected]
»»infolinii 0 801 615 005,
która działa na zasadach
automatycznego rejestru zgłoszeń
»»aplikacji mobilnej
Informacje o zgłaszającym użytkowniku
Dyżurnet.pl odradza wyszukiwanie
w sieci potencjalnie nielegalnych
treści.
podejmują odpowiednie czynności – jeśli
NOWE
ZGŁOSZENIE!
GDZIE JEST
ZLOKALIZOWANY
SERWER?
treści są nielegalne, przekazują informację
do lokalnej policji
Po otrzymaniu informacji specjaliści Zespołu
»»materiałów znajdujących się na ser-
analizują zgłoszone treści. Jeżeli jest to ma-
werach zlokalizowanych poza Polską
teriał potencjalnie nielegalny przystępują do
oraz poza krajami działania INHOPE
zlokalizowania hostującego treści serwera.
– w takim przypadku Dyżurnet.pl prze-
Miejsce w którym zlokalizowany jest serwer
kazuje informacje do Policji, która jest
decyduje o dalszej procedurze.
zobowiązana powiadomić odpowiednich
Czynności podejmowane przez zespół
Dyżurnet.pl zgodnie z przyjętą proce-
przedstawicieli lokalnych organów ścigania.
ANALIZA
ZGŁOSZENIA
znajdujących
się
na
serwerach zlokalizowanych na terenie
Polski – w takim przypadku informacja
zostaje
niezwłocznie
przekazana
do
Eksperci Dyżurnet.pl podejmują
interwencje wobec treści znajdujących się
na serwerach w Polsce i poza jej
granicami.
POZA POLSKĄ ORAZ
POZA KRAJAMI OBJĘTYMI
DZIAŁANIAMI STOWARZYSZENIA
W POLSCE
POZA POLSKĄ ALE W KRAJU
GDZIE DZIAŁA ZESPÓŁ NALEŻĄCY
DO STOWARZYSZENIA
durą obsługi zgłoszeń dotyczą:
»»materiałów
Rysunek I.
Schemat obsługi zgłoszenia Dyżurnet.pl
o treściach zawierających seksualne
wykorzystanie małoletniego.
PRZEKAZANIE INFORMACJI
DO POLSKIEJ POLICJI
PRZEKAZANIE INFORMACJI
DO LOKALNEGO ZESPOŁU
ZRZESZONEGO W INHOPE
Wydziału do Walki z Cyberprzestępczością
PRZEKAZANIE INFORMACJI
DO POLSKIEJ POLICJI
Biura Służby Kryminalnej w Komendzie
Głównej Policji
nigdy nie są przekazywane podmiotom trze-
»»materiałów znajdujących się na ser-
cim. Jeśli użytkownik pozostawi swój adres
werach zlokalizowanych poza grani-
W internecie nie ma znaczenia lokalizacja odbiorcy i nadawcy treści oraz
odległość między nimi.
Międzynarodowa współpraca zapew-
mailowy, jest informowany o podjętych dzia-
cami Polski – w przypadku materiałów
łaniach. W szczególnych sytuacjach, kiedy
tego rodzaju informacja zostaje niezwłocz-
nia szybką i efektywną reakcję oraz
zagrożenie bezpośrednio dotyczy zgłasza-
nie przekazana do innego zespołu reagu-
usunięcie
jącego, specjaliści Zespołu mogą przekazać
jącego (hotline) zrzeszonego w INHOPE;
w szczególności prezentujących sek-
informacje tylko za wyraźną jego zgodą.
specjaliści z innego narodowego hotline
sualne wykorzystywanie dzieci.
nielegalnych
PRZEKAZANIE PROŚBY
O ZABEZPIECZENIE INFORMACJI
DO DOSTAWCY
/ WŁAŚCICIELA PORTALU
materiałów,
6 | D Y Ż U R N E T. P L
PRZEKAZANIE INFORMACJI
ZWROTNEJ UŻYTKOWNIKOWI
7 | RAPORT 2014
MONITOROWANIE DOSTĘPNOŚCI
NIELEGALNYCH TREŚCI
ZAMKNIĘCIE
ZGŁOSZENIA
STATYSTYKI ZGŁOSZEŃ
Zespół Dyżurnet.pl przystąpił
do organizacji INHOPE na początku
swojej działalności w 2005 roku.
Międzynarodowe
Stowarzyszenie Internetowych
Zespołów Reagujących INHOPE
Początki INHOPE sięgają 1997 roku.
Obecnie do Stowarzyszenia należy
51 zespołów z Europy, Azji, Ameryki
Północnej, Afryki oraz Australii.
Stowarzyszenie współfinansowane
jest przez Komisję Europejską.
Członkowie stowarzyszenia INHOPE opra-
Wysoka skuteczność działań podejmowa-
cowują wspólne metody pracy z nielegalny-
nych przez zespół Dyżurnet.pl jest możliwa
mi materiałami, aby doprowadzić do jak naj-
dzięki współpracy międzynarodowej z inny-
szybszego usunięcia ich z sieci. Kluczowym
mi zespołami reagującymi. Niezwykle waż-
W 2010 utworzono Fundację INHOPE, któ-
czynnikiem jest tutaj czas reakcji ze strony
na jest szybkość reakcji oraz sieć zaufanych
rej celem jest wspieranie powstawania ze-
użytkowników internetu, specjalistów z ze-
instytucji, które podejmują działania wobec
społów reagujących w krajach poza Unią
społów reagujących, przedstawicieli orga-
nielegalnych treści.
Europejską.
Beneficjentami
fundacji
są
nów ścigania oraz wymiaru sprawiedliwości
m.in. organizacje z Kolumbii, Peru, Tajlandii,
i administratorów.
Kambodży oraz Kazachstanu.
Działania te mogą prowadzić do pociągnięcia do odpowiedzialności osoby zamieszczającej nielegalne materiały w internecie,
oraz, o ile to możliwe, do zidentyfikowania
ofiary wykorzystania seksualnego i udzielenia jej pomocy.
Zespoły reagujące zrzeszone są w stowarzyszeniu
INHOPE
Reagujemy na nielegalne i szkodliwe treści internetowe skierowane
przeciwko bezpieczeństwu dzieci i młodzieży.
odstawową aktywność ekspertów
Podejmowana przez członków zespołu
Dyżurnet.pl stanowi analiza nade-
Dyżurnet.pl interwencja ma na celu po-
słanych do zespołu zgłoszeń o po-
wiadomienie organów ścigania lub zagra-
98 procent zgłoszeń przesyłanych
jest przez indywidualnych
użytkowników internetu, którzy
natrafili na – ich zdaniem –
nielegalne treści.
tencjalnie nielegalnych treściach obecnych
nicznego zespołu reagującego, celem jak
w Internecie. Najpoważniejsze z punktu
najszybszego uniemożliwienia publicznego
O niebezpiecznych materiałach informu-
widzenia zespołu incydenty dotyczą rozpo-
dostępu do treści.
P
1329
1073
Więcej: www.inhope.org
895
900
zapewnienie sprawnego działania i zwięk-
654
szanie skuteczności narodowych punktów
600
kontaktowych w ich reagowaniu na zgło-
Rysunek II.
Liczba incydentów w
poszczególnych
miesiącach 2014 roku.
dzieci.
1200
Reagujących). Jego misją jest wsparcie,
Helpline.org.pl oraz zagraniczne zespoły
łów przedstawiających seksualne wykorzy-
(Międzynarodowe
Stowarzyszenie Internetowych Zespołów
Rzecznika Praw Dziecka, CERT Polska,
wszechniania za pomocą internetu materia1500
stywanie
1112
1113
zrzeszone w INHOPE. Głównym sposobem
przekazywania informacji jest formularz
na stronie internetowej www.dyżurnet.pl
– w ten sposób przekazane zostało 95 procent wszystkich zgłoszeń. Największa część
1082
z nich (84 procent zgłoszeń) dotyczyła ma-
946
859
teriałów związanych z seksualnym wykorzy733
701
ją zespół także takie instytucje jak: Biuro
stywaniem dzieci.
566
W roku 2014 pracownicy zespołu przeanalizowali 11 063 incydentów, co stanowiło
szenia o nielegalnych treściach w internecie.
Celem podejmowanych działań jest uczy-
SUMA: 11063
300
ŚREDNIA: 922
nienie internetu bezpieczniejszym dla jego
użytkowników.
0
8 | D Y Ż U R N E T. P L
I
II
III
9 | RAPORT 2014
IV
V
VI
VII
VIII
IX
X
XI
XII
wzrost aż o 65 procent w stosunku do roku
poprzedniego. Miesięczna liczba incydentów wyniosła średnio 922, czyli o 364 więcej
w porównaniu z rokiem 2013, kiedy to średnia wynosiła 558 incydentów miesięcznie.
CSAM (CHILD SEXUAL ABUSE
MATERIALS)
-
to
termin
określający
materiały
przedstawiające seksualne wykorzystanie dziecka. Jest on bardziej adekwatny
od terminu „pornografia dziecięca”, ponieważ kładzie nacisk na fakt wykorzystania dziecka w świecie realnym.
Zamieszczenie w Internecie CSAM może
być tylko jednym z etapów przestępcze-
przestępstwa naraża ofiarę na dodatko-
go działania – począwszy od uwiedze-
wy, bardzo poważny stres. Specjaliści
nia dziecka, wykorzystania seksualnego
zwracają uwagę, że wtórna wiktymiza-
i udokumentowania tego aktu, a następ-
cja odbywająca się poprzez dystrybucję
nie udostępniania i rozpowszechniania
CSAM, może mieć bardzo poważne skutki
takiego materiału. O ile wykorzystanie
dla ofiary, dlatego tak ważne jest sku-
seksualne dziecka może być sprawą
teczne eliminowanie tego typu materia-
utrzymywaną w tajemnicy między spraw-
łów z internetu.
cą a ofiarą, to upublicznienie dowodu
12000
10000
CSAM - zgłoszenia
CSAM - incydenty
Dyżurnet.pl dotyczyło materiałów zaklasyfikowanych przez użytkowników jako przed-
6000
stawiające
seksualne
wykorzystywanie
dziecka (z ang. CSAM – Child Sexual Abuse
4000
Materials). W roku 2014 stanowiły one ponad 80 procent ogólnej liczby zgłoszeń.
Pracownicy zespołu po otrzymaniu informacji
2000
weryfikowali, czy dany materiał rzeczywiście
może być interpretowany jako „treść por-
2005
2006
2007
Rysunek IV.
Klasyfikacja incydentów zgłoszonych
do Dyżurnet.pl jako „pornografia dziecięca”.
3379
3000
erotyka dziecięca
2500
2000
strona / forum z linkami
nie znaleziono
1000
inne treści
brak dostępu
CSAM
1281
1250
500
nudyzm dziecięcy
1130
767
2008
2009
2010
2011
2012
Rysunek III.
Zgłoszenia i incydenty CSAM na tle ogólnej liczby zgłoszeń w latach 2005-2014.
2013
2014
nograficzna z udziałem osoby małoletniej”1,
a następnie klasyfikowali zgłoszenie nadając
mu status „incydentu”.
458
Rys. III pokazuje liczbę zgłoszeń (informacji
Rys. IV prezentuje klasyfikację incydentów
przesłanych przez użytkowników) i incyden-
opracowanych przez pracowników zespołu
tów (uzasadnionych zgłoszeń przeanalizo-
na bazie zgłoszeń, które zostały przesłane
wanych i odpowiednio zaklasyfikowanych
do Dyżurnet.pl i oznaczone przez zgła-
przez Zespół) dotyczących CSAM na tle ogól-
szającego jako „pornografia dziecięca”.
nej liczby incydentów w latach 2005-2014.
Jak wynika z wykresu przedstawionego
Z wykresu wynika, że liczba zarówno zgło-
na Rys. IV, większość z nich dotyczy pre-
szeń, jak i incydentów dotyczących CSAM,
zentowania treści, w których występują
uległa zwiększeniu od 2013 roku. Widać
osoby ocenione jako pełnoletnie i takim in-
też, że zgłoszenia te stanowią coraz więk-
cydentom nadana została klasyfikacja „por-
szy udział w ogólnej liczbie otrzymywanych
nografia dorosłych”.
Por. paragraf 202 Kodeksu Karnego
1 0 | D Y Ż U R N E T. P L
189
0
zgłoszeń.
1
CSAM - wyprowadzone ze zgłoszeń
696
Najwięcej informacji otrzymanych przez
8000
0
pornografia dorosłych
1500
Ogółem w latach 2005-2014 zostało
przeanalizowanych prawie 45 tysięcy
zgłoszeń (44 893 incydenty)
ogólna liczba incydentów
3500
11 | R A P O R T 2 0 1 4
137
Natomiast 1 250 incydentów
zostało ocenionych jako treść
pornograficzna z udziałem osoby
małoletniej
Zdarza się, że po wyświetleniu strony
z takimi materiałami automatycznie otwierają się kolejne strony z podobnymi treściami.
W takich sytuacjach pracownicy zespołu
podejmują
takich
na
czynności
powiązanych
wykresie
również
witryn.
uwzględniono
wobec
Dlatego
dodatkową
kategorię o nazwie „CSAM – wyprowa-
typu stron prowadzą albo do innych witryn
dzone ze zgłoszeń”. Takich przypadków
o podobnym charakterze (link farm), albo do
w roku 2013 było 137. Należy zaznaczyć,
plików umieszczonych na serwisach hostin-
że ogólna liczba adresów URL przedstawia-
gowych.
jących seksualne wykorzystywanie dzieci,
które zostały zanalizowane przez zespół
w roku 2014 wynosi 1 395.
Różnica 8 incydentów między ogólną liczbą
incydentów CSAM przedstawioną na Rys.
III a Rys. IV wynika z faktu, że powiadamiający o nielegalnej treści nie zawsze zgłosi
materiał jako „pornografia dziecięca”, lecz
np. jako „inne nielegalne treści”.
Od stycznia 2014 Polskie Centrum
1500
Programu Safer Internet realizował
Po zinterpretowaniu zgłoszonej treści jako
nielegalnej lub szkodliwej dla młodego użytkownika, pracownicy Dyżurnet.pl podejmują interwencję zgodnie z przyjętą procedurą.
W związku z tym, że większość materiałów
znajduje się na serwerach poza granicami Polski, najczęstszą metodą reakcji jest
przekazanie zgłoszenia do zagranicznego
odpowiednika
BIK NET (BETTER INTERNET FOR
KIDS NETWORK)
Dyżurnet.pl,
zrzeszonego
W 1 281 przypadkach materiały zgłoszone
w Stowarzyszeniu INHOPE. Taka inter-
przez użytkowników nie były już dostępne
wencja podejmowana była w blisko 1300
w momencie analizy. Przypadki te nie zo-
przypadkach.
12-miesięczny pilotażowy program
1376
1200
przekazane innemu podmiotowi
BIK NET. W ramach projektu powstały rozwiązania informatyczne umoż-
zgłoszone administratorowi /
właścicielowi serwisu
870
900
659
liwiające z jednej strony prezentację wyprodukowanych materiałów
zgłoszone Policji
1267
1203
zgłoszone do odpowiedniego zespołu INHOPE
600
488
425
edukacyjnych oraz wymianę wiedzy
i doświadczeń między organizacjami
300
tworzącymi krajowe centra Projektu
Safer Internet, a z drugiej – budowę
nowoczesnej platformy wspomaga-
46
0
31
2012
65
48
2013
61
Rysunek V.
Działania zespołu Dyżurnet.pl podjęte wobec
nielegalnych i szkodliwych treści
w latach 2012-2014 r.
2014
jącej pracę zespołów reagujących
Od połowy roku 2014 zespół Dyżurnet.pl
jących się na serwerze w Polsce lub poza
Kolejną metodą reakcji zespołu jest kontakt
stały ujęte w zestawieniu czasu dostępności
(hotline). Zespół Dyżurnet.pl aktyw-
uczestniczy w europejskim projekcie BIK
zasięgiem działania zespołów zrzeszonych
z działem bezpieczeństwa serwisu inter-
stron z materiałami przedstawiającymi sek-
nie uczestniczył w projekcie od sa-
NET, w którym informacja o materiale
w INHOPE, informacja przekazywana jest
netowego lub firmy hostingowej w sprawie
sualne wykorzystywanie dzieci po ich zgło-
mego początku. Od września 2014 r.
spełniającym określone kryteria (mogą to
do Komendy Głównej Policji.
usunięcia, przeniesienia lub odpowiednie-
szeniu do Dyżurnet.pl (Rys. VII).
testował nowoczesną bazę danych,
Duża część zgłoszeń odnosi się do stron
umożliwiającą
lub forów dyskusyjnych, na których zostały
lizę zgłoszonych materiałów oraz
zamieszczone wyłącznie linki z podejrzaną
usprawniającą proces przekazywania
treścią. Strony te nie zawierają materiałów
przedstawiających seksualne wykorzystywanie dzieci i w większości krajów nie są
traktowane jako nielegalne. Linki z tego
szczegółową
ana-
treści bezpośrednio do międzynarodowych organów ścigania, w celu
szybszej identyfikacji ofiar wykorzy-
być zarówno zdjęcia, jak i filmy) przesyłana jest bezpośrednio do odpowiednich
organów ścigania. Program określa tzw.
hash value danego pliku, które może służyć automatycznemu wyszukiwaniu opublikowanych materiałów lub blokowania ich
większość dotyczyła serwisu hostingowego,
na którym znajdowały się również materiały
przedstawiające seksualne wykorzystywanie
dzieci.
go oznaczenia szkodliwej treści (blisko 900
interwencji). W przypadku kiedy sprawa wykracza poza ramy działalności zespołu lub
interwencja wymaga kooperacji z innymi
instytucjami, zgłoszenie było przekazywane do organizacji bądź m.in. CERT Polska,
powtórnego zamieszczenia w internecie.
Helpline.org.pl,
W przypadku treści nielegalnych znajdu-
Dziecka.
stania seksualnego.
1 2 | D Y Ż U R N E T. P L
W 2014 takich zgłoszeń było 425, z czego
13 | RAPORT 2014
Biuro
Rzecznika
Praw
USA
38%
Rysunek VI.
Lokalizacja serwerów z CSAM
zgłoszonych do Dyżurnet.pl w 2014 r.
inne UE
3%
Niemcy
3%
Rysunek VII.
Czas dostępności CSAM po zgłoszeniu
do Dyżurnet.pl w 2014 r.
dłużej niż 14 dni
6%
inne poza UE
6%
Rosja
21%
od 8 do 14 dni
2%
do 7 dni
12%
sieć TOR / niezidentyfikowano
1%
do 48 h
64%
do 3 dni
16%
Holandia
4%
Polska
24%
Skuteczne zwalczanie nielegalnych treści
Niestety po raz pierwszy w takiej skali
Specjaliści z zespołu byli w ciągłym kontak-
Tylko 3 procent incydentów związanych
Zespół Dyżurnet.pl przykłada dużą wagę
W związku ze względnie dużą liczbą incy-
wymaga precyzyjnego określenia kraju lo-
pojawiła się na tym wykresie Polska, co spo-
cie zarówno z Komendą Główną Policji, jak
z treściami przedstawiającymi seksualne wy-
do kwestii jak najkrótszej publicznej do-
dentów CSAM w Polsce liczba materiałów
kalizacji serwera, a następnie ustalenia czy
wodowane było dużą liczbą zgłoszonych in-
i właścicielem serwisu. Przypadek ten pokazu-
korzystywanie dzieci dotyczyło krajów, gdzie
stępności nielegalnych materiałów przed-
usuniętych przez administratorów serwi-
dany materiał jest nielegalny według lokal-
cydentów dotyczących nielegalnych mate-
je, jak ważna jest odpowiedzialna rola admini-
nie funkcjonuje zespół zrzeszony w INHOPE
stawiających seksualne wykorzystywanie
sów w ciągu 48 godzin wyniosła 67 pro-
nego prawodawstwa. Lokalizację serwerów
riałów zlokalizowanych w jednym z polskich
stratorów, którzy powinni umożliwić zgłaszanie
– w takiej sytuacji interwencja podejmo-
dziecka
internecie.
cent. Materiały usunięte w ciągu trzech dni
z
seksual-
serwisów hostujących pliki. Od lipca do paź-
niepożądanych treści, podejmować szybką re-
wana była na poziomie międzynarodowej
W 2014 roku 80 procent zgłoszonych ma-
stanowiły 95 procent zgłoszonych treści.
ne wykorzystanie dzieci zgłoszonymi do
dziernika przesłano do Dyżurnet.pl ponad
akcję wobec treści nielegalnych oraz posiadać
współpracy organów ścigania. Stanowi to
teriałów było niedostępnych w ciągu trzech
Wszystkie nielegalne materiały CSAM zo-
Dyżurnet.pl w roku 2014 prezentuje Rys. VI.
trzysta zgłoszeń dotyczących tego serwisu.
bezpośredni kontakt z organami ścigania.
o połowę mniejszą liczbę w porównaniu do
dni od momentu podjęcia interwencji przez
stały usunięte z polskich serwerów w ciągu
poprzedniego roku. Niewątpliwie wpływ na
zespół Dyżurnet.pl, a łącznie 92 procent
tygodnia.
to miała stale zwiększająca się liczba człon-
– w ciągu tygodnia.
treściami
przedstawiającymi
ków INHOPE, która na koniec 2014 liczyła
51 podmiotów z 45 krajów świata.
1 4 | D Y Ż U R N E T. P L
15 | RAPORT 2014
zamieszczanych
w
TRENDY I WYZWANIA
NIEPOKOJĄCE PROFILE
W SERWISACH
SPOŁECZNOŚCIOWYCH
Przykładem
Kolejną
mach kąpielowych lub innych obcisłych stro-
jako erotyka dziecięca są fotografie, które
jach. Są częściowo ubrane, albo rozbierane
pochodzą z legalnych źródeł, takich jak al-
w trakcie sesji. Mocny makijaż, pozowanie
bumy rodzinne, galerie zamieszczone przez
z gadżetami erotycznymi oraz seksualne
rodziców na portalach społecznościowych
i prowokacyjne pozy są dowodem, że in-
bądź komercyjne banki zdjęć. Dziecko jest
tencje osoby wykonującej i zamieszczającej
na nich ukazane w neutralnym kontekście,
zdjęcia wiązały się z wykorzystaniem seksu-
jednak sposób organizacji galerii, prezen-
hoć w większości były legalne
alnego zainteresowania dziećmi przez po-
tacji materiałów, kontekst (np. strona z ma-
w myśl polskiego prawa, przed-
tencjalnych odbiorców.
teriałami pornograficznymi osób dorosłych)
stawiały
osób
o
Małoletni
materiał
pedofilskich
prezentowany
atrakcyjny
dla
skłonnościach.
był
na
nich
w nieodpowiednim, erotycznym ujęciu.
O zamiarach autora świadczyła organizacja
galerii lub zbioru filmów, a także tytuły, opisy,
czy słowa kluczowe, takie jak sexy, young,
fresh, lolitka itp.
Innymi materiałami, zgłoszonymi do zespołu
zdjęć
klasyfikowanych
są nieodpowiednie.
Eksperci Dyżurnet.pl niejednokrotnie prze-
cach zabaw, gdzie dziecko było obserwo-
strzegają przede wszystkim rodziców i opie-
wane przez osoby postronne. Fotografie
kunów przed publikacją zdjęć lub filmów
zazwyczaj ukazywały bieliznę lub nawet
dzieci, które mogą być wykorzystywane
nagość dziecka. Takie zdjęcia są w myśl
przez osoby o pedofilskich skłonnościach.
polskiego prawa legalne, ale umiejscowie-
są wykonywane podczas specjalnych sesji.
autora.
Nie ma społecznego przyzwolenia na publikację fotografii, filmów, komentarzy na temat dziecka w erotycznym kontekście.
10-latki”. Do zespołu Dyżurnet.pl spłynę-
Ciągle natomiast brakuje wiedzy
i ostrożności ze strony opiekunów,
dotyczącej publikowania wizerunku
najmłodszych w sieci.
ło ponad 250 zgłoszeń dotyczących profili
Rodzice chętnie chwalą się dzieckiem w in-
Facebooku, których nazwy odwoływały się
do seksualności oraz wieku dzieci np. „najseksowniejsze 12-latki”, „najseksowniejsze
tego typu. Użytkownicy zgłaszali, że informacje o niepokojących treściach przekazali
do policji, prokuratury, Biura Rzecznika Praw
Dziecka, a także administratorów serwisu.
W mediach pojawiło się szereg publikacji
na ten temat. Zdjęcia publikowane na faficznego charakteru, ale komentarze pojawiające się pod zdjęciami oraz nazwa profili
umiejscawiały je w seksualnym kontekście.
Moderatorzy Facebooka po kilku dniach
usunęli najpierw najbardziej kontrowersyjne i skupiające wielu użytkowników strony,
a później klony profili, które miały mniej od-
nie ich w erotycznym kontekście powoduje,
że stały się dowodem na seksualne intencje
całkowicie
cebookowych profilach nie miały pornogra-
były zdjęcia robione z ukrycia, np. na pla-
Zgłoszone materiały to zdjęcia lub filmy, które
zdjęć małoletnich do celów seksualnych.
były w zeszłym roku profile zamieszczane na
Małoletnie ofiary pozują w bieliźnie, kostiu-
C
grupą
uwrażliwieni na problem wykorzystywania
legalnych zdjęć o neutralnym charakterze
PRZEDSTAWIENIE DZIECKA W EROTYCZNYM KONTEKŚCIE
10 procent zgłoszeń
analizowanych w 2014 r.
przez ekspertów Dyżurnet.pl
stanowiły strony z materiałami
przedstawiającymi erotykę
dziecięcą.
wykorzystywania
Sytuacja ta pokazuje, że internauci są
wiedzających.
ternecie. Warto zastanowić się, czy na pew-
ROZPOWSZECHNIANIE
TREŚCI CSAM
Zgodnie ze standardami Stowarzyszenia
INHOPE, dotyczącym prezentacji danych,
w pierwszym półroczu 2014 roku zespół pilotażowo przeprowadził pogłębioną analizę
zgłoszonych treści. W analizie wzięto pod
uwagę rodzaj usługi internetowej służącej
do rozpowszechniania treści CSAM oraz
cechy ofiar występujących w materiałach.
no jest to konieczne. Jeśli zapada decyzja
Usługi internetowe
o pokazaniu takiego materiału, powinno się
Najpopularniejszą usługą rozpowszechnia-
przemyśleć, w jaki sposób go zaprezen-
jącą treści CSAM są nadal klasyczne strony
tować, aby maksymalnie ochronić swoje
www. To one były najczęściej zgłaszane do
dziecko. Portale społecznościowe pozwa-
zespołu jako materiały naruszające bezpie-
lają na ograniczenia prywatności całego
czeństwo sieci. Jest to zgodne z tendencją
profilu, ale również pojedynczych zdjęć lub
obserwowaną wśród wszystkich członków
postów. Można zawęzić ich widoczność do
stowarzyszenia INHOPE – w statystykach
znajomych lub wybranych grup czy osób.
zbiorczych za 2013 rok2 , strony www sta-
Zamieszczając filmy lub zdjęcia na ogólno-
nowiły 37 procent usług i były najliczniej re-
dostępnych stronach można ograniczyć je
prezentowaną kategorią.
hasłem, udostępnianym też tylko i wyłącznie
wybranym osobom.
2
http://inhope.org/tns/resources/statistics-and-infographics.aspx
1 6 | D Y Ż U R N E T. P L
17 | RAPORT 2014
Rysunek VIII.
Rodzaje serwisów internetowych
publikujących materiały przedstawiające
seksualne wykorzystanie małoletnich.
Prawie tak samo popularne jak strony
internetowe
się
serwisy
ho-
stujące pliki oraz obrazy, które stanowiły
inne
5%
nych
nie określono
2%
30
procent
przez
zgłoszeń
ekspertów
opracowaDyżurnet.pl.
Są to usługi coraz częściej stosowane do
strona z linkami
2%
strona www
33%
okazały
forum obrazkowe
5%
forum
10%
udostępniania
nielegalnych
materiałów,
prawdopodobnie ze względu na łatwość
zakładania anonimowych kont oraz możliwości transferu do wielu klientów jednocześnie. Chociaż treści publikowane w takich
serwisach są stosunkowo szybko usuwane
przez usługodawców, wystarczy tylko kilka
godzin, aby zostały udostępnione setkom
zainteresowanych. Według danych INHOPE
w 2013 stanowiły aż 50 procent usług in-
hosting plików
12%
ternetowych wykorzystywanych do rozpowszechniania CSAM.
Kolejną znaczącą kategorią są serwisy
społecznościowe oraz fora internetowe.
Inne:
hosting zdjęć
18%
serwis społecznościowy
12%
Wykorzystywanie tych serwisów jest atrakcyjne – podobnie jak w przypadku serwisów
archiwum
hostingowych – ze względu na istniejącą
strona z bannerami
infrastrukturę oraz łatwość dotarcia do za-
blog
interesowanych.
Płeć i wiek ofiary
Eksperci Dyżurnet.pl zawsze zwracają uwagę na fakt, że zjawisko tzw. „pornografii
dziecięcej” jest dowodem przestępstwa,
jakim jest seksualne wykorzystanie dziecka
w świecie realnym. Pojęcie „pornografia
dziecięca” w opinii ekspertów Dyżurnet.pl
rozumiane jest jako materiał filmowy lub
fotograficzny, który stanowi dokumentację
Z pilotażowo przeprowadzonych analiz
wynika, że na zgłoszonych materiałach
najczęściej występują dziewczynki (70 procent materiałów), znacznie rzadziej chłopcy (15 procent materiałów). Stosunkowo
rzadko zdarzają się materiały prezentujące
ofiary obu płci jednocześnie (15 procent).
Obserwacje te są zgodne z wynikami
zbiorczymi Stowarzyszenia INHOPE3.
tego aktu. Dlatego też do opisu powyższego zjawiska eksperci starają się używać
bardziej adekwatnego terminu, czyli CSAM
– materiały prezentujące seksualne wykorzystanie dziecka. Termin ten jest klarowny
i nie pozostawia miejsca na inne interpretacje. Warto pamiętać, że o ile wykorzystanie
dziecka w świecie realnym miało miejsce
w danym miejscu i czasie (chociaż zdarza się,
że jest powtarzalne), to dokumentacja tego
wydarzenia trafiająca do internetu skazuje
Zdecydowana większość materiałów
(70 procent) prezentuje dzieci o białym
kolorze skóry. Dwie trzecie materiałów
przedstawia osoby w wieku przed okresem dojrzewania (do ok. 13 roku życia),
30 procent dzieci starsze,
ale najprawdopodobniej małoletnie.
3 procent materiałów prezentuje dzieci
najmłodsze – do 1. roku życia.
ofiarę na kolejne upokorzenia, które mogą
skutkować tzw. „wtórną wiktymizacją”.
Co więcej, takie materiały mogą być wykorzystywane przez sprawców w procesie uwodzenia dzieci w celu stopniowego
serwis wideo
„oswojenia” ich z przedstawionymi tam za-
przekierowanie
chowaniami seksualnymi.
wyszukiwarka
3
http://inhope.org/tns/resources/statistics-and-infographics.aspx
1 8 | D Y Ż U R N E T. P L
19 | RAPORT 2014
NOWELIZACJA PRAWA
wania takiego materiału. W obecnym stanie
Kodeks Karny nie definiuje terminu treści por-
W nowelizacji uwzględniono też nowe zagro-
(i) dziecka uczestniczącego w rzeczy-
udostępnia mu przedmioty mające taki
prawnym karalne jest utrwalanie, przecho-
nograficzne i dlatego też pojawia się trudność
żenie związane z internetowymi wideotrans-
wistym lub symulowanym zachowaniu
charakter albo rozpowszechnia treści
wywanie, posiadanie oraz uzyskiwanie do-
z klasyfikacją materiałów. W interpretowaniu
misjami na żywo. Po raz pierwszy zagadnie-
o wyraźnie seksualnym charakterze;
pornograficzne w sposób umożliwiają-
stępu do treści pornograficznych z udziałem
materiału jako pornograficznego pomocna
nie to poruszone zostało w Konwencji Rady
małoletniego rozumianego jako każda oso-
jest opinia prof. Mariana Filara . Uważa on,
Europy o ochronie dzieci przed seksualnym
Dyrektywy Parlamentu Europejskiego
ba poniżej lat 18.
że ważna jest intencja autora takich treści.
wykorzystywaniem i niegodziwym trakto-
i Rady 2011/92/E, z dnia 13 grudnia
ART. 202. KODEKSU KARNEGO
Można uznać materiał za pornograficzny, jeśli
waniem w celach seksualnych z 2007 r.
Konieczność dostosowania prawa polskiego
skupia się on wokół wywołania podniecenia
(tzw.
gdzie
do wyżej wymienionej Dyrektywy doprowa-
§ 3. Kto w celu rozpowszechniania
seksualnego u odbiorcy.
w art. 21 mówi się o penalizacji doprowa-
dziła do pojawienia się nowego punktu w art.
dzenia, czerpania korzyści lub świadome-
202 który brzmi:
W maju 2014 r. weszła w życie nowelizacja
Kodeksu Karnego4 mająca na celu dostosowanie polskiego prawodawstwa do
2011 r. w sprawie zwalczania niegodziwego traktowania w celach seksualnych i wykorzystywania seksualnego
dzieci oraz pornografii dziecięcej5.
Z punktu widzenia zespołu Dyżurnet.pl
bardzo istotna była nowelizacja art. 202
Kodeksu Karnego, regulującego kwestię nielegalnych treści pornograficznych.
Po pierwsze nowelizacja ujednoliciła z przepisami unijnymi kwestię wieku małoletniego
– do tej pory istniało rozróżnienie na małoletniego poniżej lat 18 i małoletniego poniżej
lat 15.
Przed nowelizacją dozwolone było utrwalanie sprowadzanie, przechowywanie i posiadanie treści pornograficznych z małoletnim
powyżej lat 15, o ile nie miało to na celu rozpowszechniania lub publicznego prezento4
Dz.U. 2014 poz. 538 (Ustawa z dnia 4 kwietnia
2014 r. o zmianie ustawy – Kodeks karny oraz niektórych
innych ustaw)
5
http://eur-lex.europa.eu/legal-content/PL/
TXT/?uri=CELEX:32011L0093
produkuje,
utrwala
lub
sprowadza,
przechowuje lub posiada albo rozpowszechnia lub prezentuje treści pornograficzne z udziałem małoletniego
albo treści pornograficzne związane
z prezentowaniem przemocy lub posługiwaniem
lega
karze
się
zwierzęciem,
pozbawienia
pod-
wolności
6
Istotny jest także sposób przedstawiania
czynności seksualnej, czy są to wyłącznie
techniczne aspekty, w oderwaniu od warstwy
§ 4. Kto utrwala treści pornograficzne
z udziałem małoletniego, podlega karze
pozbawienia wolności od roku do lat 10.
z
Lanzarote),
z udziałem dziecka.
§ 4c. Karze określonej w § 4b (grzywna,
nych, sprowadzając się wyłącznie do rejestra-
traktowania w celach seksualnych i wykorzy-
kara ograniczenia wolności albo pozba-
cji odhumanizowanej „technologii seksu”.
stywania seksualnego dzieci oraz pornografii
wienia wolności do lat 2) podlega ten,
dziecięcej doprecyzowano, że chodzi rów-
kto w celu zaspokojenia seksualnego
nież o prezentację odbywającą się poprzez
uczestniczy w prezentacji treści porno-
sieć teleinformatyczną:
graficznych z udziałem małoletniego.
ników były podzielone, czy termin „sprowa-
Nowelizacja
dzanie”, użyty w art. 202 § 4a, można było
prawne ochrony małoletnich przed treściami
ARTYKUŁ 2
nej treści za pośrednictwem sieci teleinforma-
e)
nych z udziałem
pod-
tycznej. Obecnie zostało to sprecyzowane
oznacza skierowane do publiczności
karze pozbawienia wolności od
i uzyskiwanie dostępu do takich treści jest pe-
ukazywanie na żywo, w tym za pośred-
nalizowane.
nictwem technologii informacyjno-ko-
3 miesięcy do lat 5.
6
Kodeks Karny. Komentarz pod redakcją M. Filara,
Warszawa, 2012, str.965.
2 0 | D Y Ż U R N E T. P L
„przedstawienie
munikacyjnych:
21 | RAPORT 2014
zaktualizowała
instrumenty
pornograficznymi.
skuje dostęp do treści pornograficzlega
ART. 202 KODEKSU KARNEGO
i Rady w sprawie zwalczania niegodziwego
odnosić do uzyskiwania dostępu do nielegal-
§ 4. Karze określonej w § 3 podlega, kto
w celu swojego zaspokojenia seksualnego lub zaspokojenia seksualnego
poniżej lat 15 wykonanie czynności sek-
we są ukazywane w ich funkcjach seksual-
wanie małoletnich. Do tej pory zdania praw-
z nimi, podlega karze pozbawienia wol-
innej osoby prezentuje małoletniemu
W Dyrektywie Parlamentu Europejskiego
treści prezentujących seksualne wykorzysty-
cy takiemu małoletniemu zapoznanie się
ności do lat 3.
go udziału w prezentacji pornograficznej
§ 4a. Kto przechowuje, posiada lub uzymałoletniego,
lach głównie seksualnych;
intelektualnej i osobistej oraz czy organy płcio-
Nowelizacja uregulowała kwestię dostępu do
od lat 2 do 12.
Konwencja
(ii) organów płciowych dziecka, w ce-
pornograficzne”
sualnej.
§ 5. Karze określonej w § 3 podlega, kto
prowadzi reklamę lub promocję działalności polegającej na rozpowszechnianiu treści pornograficznych w sposób
umożliwiający zapoznanie się z nimi małoletniemu poniżej lat 15.
Należy pamiętać, że przepisy te odnoszą się
do witryn internetowych znajdujących się na
serwerach zlokalizowanych w Polsce. Duża
liczba witryn z treściami pornograficznymi nie
posiada odpowiedniego ostrzeżenia o tre-
ART. 200 KODEKSU KARNEGO
ściach, dlatego zespół Dyżurnet.pl zdecydo-
§ 3. Kto małoletniemu poniżej lat
kontroli rodzicielskiej.
15 prezentuje treści pornograficzne lub
wanie zaleca korzystanie z oprogramowania
BADANIE „NASTOLATKI WOBEC
INTERNETU”
5,6 procent przyznaje, że zdarzyło
im się wysłać swoje intymne
zdjęcie osobie poznanej
w internecie
12,7 procent osób uczestniczących
w rozmowie z nieznajomym
otrzymało od nich propozycję
rozebrania się
2,3 procent zgodziło się na taką
propozycję
nie NASK oraz Rzecznika Praw Dziecka.
7,9 procent przyznaje, że wysłało
przez internet własne intymne
zdjęcia swojemu chłopakowi/
dziewczynie
Badanie odbyło się w maju i czerwcu 2014 na próbie 1 235 uczniów
z 50 szkół z terenu całego kraju.
26 procent otrzymało przez
internet intymne (rozebrane)
zdjęcia
Zostali oni dobrani metodą losowania war-
31 procent przyznaje, że zna
osoby, którym zdarzyło się wysłać
swoje intymne zdjęcia osobie
poznanej w internecie
W roku 2014 eksperci Dyżurnet.pl brali udział w przygotowaniu ogólnopolskiego badania „Nastolatki wobec Internetu”.
Realizowane było ono przez Wyższą Szkołę
Nauk Społecznych „Pedagogium” na zlece-
stwowego. W badaniu uczestniczyły dwie
grupy: uczniowie klas 2 gimnazjów i klas
2 szkół ponadgimnazjalnych wszystkich typów szkół.
Eksperci Dyżurnet.pl zainteresowani byli
N (gimnazjaliści) = 561 (45,4 procent)
również zbadaniem zjawiska prezentowania
N (szkoły ponadgimnazjalne) = 674 (54,6
zachowań seksualnych podczas transmisji
procent ).
wideo na żywo.
Szczególnie istotne dla ekspertów zespołu
69 procent gimnazjalistów uczestniczy w wideo rozmowach
Dyżurnet.pl było zbadanie zjawiska sekstingu, czyli przesyłania swoich, samodzielnie
wykonanych intymnych zdjęć lub filmów
wśród gimnazjalistów. Poniższe wyniki badania dotyczą właśnie tej grupy wiekowej.
Wynik 2 procent osób przyznających się do
rozebrania się lub prezentowania zachowań
seksualnych podczas wideorozmów pokrywa się z wynikiem badania, które eksperci
NASK przeprowadzili wraz z NK Research
we wrześniu 2013 r. na blisko tysiącosobowej próbie użytkowników serwisu nk.pl
w wieku 13-16 lat. Ze względu na intymny
charakter pytania zakładać można, że rzeczywisty odsetek takich zachowań jest wyższy i zbliżony jest do 8 procent (tyle osób
przyznaje, że zna osobę, która rozbiera się
lub prezentuje zachowania seksualne na
DZIAŁALNOŚĆ EDUKACYJNO-POPULARYZATORSKA
Popularyzujemy bezpieczne korzystanie z internetu.
E
ksperci
Dyżurnet.pl
i pornografii dziecięcej. Tworząc programy
projektów
szkoleniowe eksperci zespołu Dyżurnet.pl
angażują się w organizację inicjatyw,
są wspierani przez przedstawicieli specja-
których celem jest zwiększanie społecz-
listycznych lokalnych jednostek Policji oraz
nej świadomości na temat zagrożeń, jakie
zespół CERT Polska.
w
32 procent spośród nich
uczestniczyło w wideorozmowie
z osobą, której wcześniej nie znało
ramach
różnych
niesie ze sobą korzystanie z najnowszych
technik komunikacji. Wśród podejmowanych działań priorytetem jest edukacja,
zarówno dzieci, jak i rodziców, a także
podnoszenie kompetencji profesjonalistów
w
zakresie
bezpiecznego
korzystania
z Internetu.
nych zachowań wśród dzieci i młodzieży
przedstawicieli
stępujące inicjatywy:
i organów ścigania. Tematyka szkoleń jest
poświęcona zagadnieniom cyberprzestępczości, a w szczególności zwalczania zjawiska seksualnego wykorzystywania dzieci
2 2 | D Y Ż U R N E T. P L
– „Razem tworzymy lepszy Internet” – miało
lem jest kompleksowa promocja bezpiecz-
roku W ramach projektu zrealizowano na-
sprawiedliwości
23 | RAPORT 2014
od 2004 roku. Ma na celu inicjowanie i pro-
Program Komisji Europejskiej, którego ce-
unikalną wiedzę i doświadczenie szkoląc
wymiaru
dzony jest z inicjatywy Komisji Europejskiej
dostępu dzieci i młodzieży do zasobów
NASK i Fundację Dzieci Niczyje od 2005
przekazują
Dzień Bezpiecznego Internetu (DBI) obcho-
Projekt Safer internet
w świecie cyfrowym. Realizowany przez
Dyżurnet.pl
Dzień Bezpiecznego Internetu,
11 lutego 2014
pagowanie działań na rzecz bezpiecznego
swoją
Eksperci
wideoczatach).
zespołu
internetowych. Hasło przewodnie DBI 2014
zwrócić uwagę na to, że każdy internauta
ma prawo wykorzystywać potencjał sieci do
samorealizacji, zdobywania informacji, nauki
czy zabawy; ponosi jednak odpowiedzialność za swoje działania w internecie.
Seminarium eksperckie,
16 maja 2014
16 maja 2014 roku odbyło się kolejne seminarium z cyklu spotkań dotyczących funkcjonowania młodzieży w świecie nowych
mediów przeznaczone przede wszystkim
dla nauczycieli, pedagogów i kadry zarządzającej oświatą. Seminarium dotyczyło
tematu zapobiegania groźnemu zjawisku
cyberprzemocy wśród młodzieży – agre-
roli świadków, czyli młodych ludzi, którzy nie
będąc ani sprawcami, ani ofiarami cyberprzemocy, stykają się z jej przypadkami.
Kongres Młodych Internautów
(KoMin),
27 maja, 29 października 2014
To inicjatywa skierowana do uczniów gimnazjów i liceów oraz ich nauczycieli. Służy lepszemu poznaniu potrzeb edukacyjnych oraz
wiedzy na temat bezpieczeństwa online.
Podczas piątego spotkania 27 maja eksperci Dyżurnet.pl zaproponowali uczestnikom
przetestowanie edukacyjnej gry karcianej
o bezpieczeństwie w internecie RODOKO.
Zagrożenia w Sieci
– profilaktyka, reagowanie,
kwiecień, wrzesień 2014
Od listopada 2013 roku do marca 2014
W 2014 r. kontynuowany był projekt
Projekt Kursor 2.0
roku odbyło się 16 konferencji, prezentu-
organizowany przez Urząd Marszałkowski
Projekt KURSOR 2.0 jest kontynuacją ce-
jących tematykę wykorzystania multime-
Województwa
diów w edukacji oraz popularyzacji bez-
Małopolską Komendę Wojewódzkiej Policji.
Instytut
piecznego korzystania z internetu przez
Miał on na celu podjęcie działań edukacyjnych
ze Szkołą Wyższą Psychologii Społecznej
uczniów. W konferencjach wzięło udział
dotyczących przeciwdziałania zagrożeniom
(SWPS) oraz Centralnym Laboratorium
około 1 000 uczestników: przedstawi-
w
na
Kryminalistycznym Policji byli organizato-
cieli środowiska oświatowego, władz lo-
terenie
małopolskiego
rami ogólnopolskiej konferencji naukowej
kalnych i samorządowych oraz mediów.
i adresowany był do uczniów klas IV – VI szkół
„Przestępstwa seksualne – perspektywa
Podczas
podstawowych, a także do ich rodziców
prawna, psychologiczna i psychiatrycz-
Dyżurnet.pl miał okazję zaprezentować
i
przeszkoleni
na”. Odbywała się ona 8 i 9 września 2014
działalność zespołu oraz zachęcić do korzy-
w ramach projektu informowali uczniów,
roku w poznańskim oddziale SWPS. Celem
stania z materiałów powstałych w projekcie
nauczycieli oraz rodziców o zagrożeniach,
konferencji była próba wypracowania me-
KURSOR. W wybranych miastach kon-
z
spotkać
tod, dzięki którym wzrośnie wykrywalność
ferencjom towarzyszyły lekcje pokazowe
w Internecie, o sposobach bezpiecznego
sprawców przestępstw na tle seksualnym
z wykorzystaniem przykładowych multime-
korzystania
technologii,
oraz sprawność orzecznictwa w tego typu
diów projektu KURSOR przeprowadzone
a także o tym, gdzie można szukać pomocy.
sprawach. Innym problemem omawianym
w szkołach gimnazjalnych i ponadgimna-
W ramach projektu odbyło się szkolenie
na konferencji była resocjalizacja sprawców
zjalnych.
dotyczące nowych trendów obserwowanych
oraz nadzór nad nimi. Jednym z elementów
w
konferencji była też kwestia bezpieczeństwa
skierowanych do różnych grup odbiorców
KoMin-u. Było ono okazją do poznania na-
oraz przedstawienie możliwości reagowania
ukowej działalności NASK w zakresie bez-
na niepokojące zjawiska w sieci.
pieczeństwa systemów informatycznych
ze szczególnym uwzględnieniem biometrycznych metod identyfikacji. Podczas spotkania uczestnicy poznali również narzędzia
edukacyjne NASK i najnowsze wyniki badań
poświęconych korzystaniu z internetu przez
dzieci i młodzież.
nionego projektu KURSOR. Nowa edycja
zakłada członkostwo przedstawicieli szkół
w Ogólnopolskiej Inicjatywie Edukacyjnej
KURSOR oraz przyznawanie placówkom
sywnych zachowań realizowanych w internecie. W szczególności poruszany był temat
Cykl konferencji
„Innowacyjna edukacja”,
styczeń-marzec 2014
29 października odbyło się szóste spotkanie
VIII Międzynarodowa
Konferencja „Bezpieczeństwo
dzieci i młodzieży w internecie”,
25-26 września 2014
spełniającym określone kryteria certyfika-
Organizatorami
konferencji
tu „Wiemy jak! Nowe technologie w szkole”. W ramach projektu uczestnicy mają
dostęp do narzędzi i materiałów portalu
edukacyjnego edukator.pl oraz materiałów
byli
PCPSI
multimedialnych. Innowacyjność programu
Programu
Safer
szkoleniowego dla nauczycieli dotyczy uję-
konsorcjum
cia problematyki zagrożeń cyberprzestrze-
realizujące projekt klicksafe. Konferencja
ni. Instruktorzy przekazują nauczycielom
adresowana była do przedstawicieli sektora
wiedzę między innymi na temat uzależnie-
edukacyjnego, organizacji pozarządowych,
nia od korzystania z komputera i internetu,
wymiaru sprawiedliwości i organów ścigania
czy obowiązującej w sieci edunetykiecie.
oraz dostawców usług i treści internetowych.
Dodatkowo projekt zakłada wsparcie na-
Celem VIII edycji konferencji było przekazanie
uczycieli poprzez wyposażenie ich w tre-
uczestnikom wiedzy na temat zachowań
ści poświęcone tematyce bezpieczeństwa,
najmłodszych w internecie, najnowszych
które przeznaczone są dla rodziców.
(Polskie
Centrum
Internet)
oraz
niemieckie
zjawisk online, które mogą mieć wpływ na
bezpieczeństwo dzieci, działań edukacyjnych
konferencji
Projekt
odbywał
województwa
nauczycieli.
jakimi
Policjanci
dziecko
z
może
nowych
cyberzagrożeniach
oraz
25 | RAPORT 2014
oraz
się
się
prawnych cyberprzestępczości.
Więcej: www.kursor.edukator.pl.
2 4 | D Y Ż U R N E T. P L
przedstawiciel
sieci.
Małopolskiego
aspektów
Konferencja „Przestępstwa
seksualne – interdyscyplinarna
konferencja naukowa.
Perspektywa prawna,
psychologiczna i psychiatryczna”,
8-9 września 2014
badawczy
NASK
dzieci i młodzieży w internecie.
wraz
Eksperci z zespołu Dyżurnet.pl prowadzili m.in. warsztaty, podczas których dzielili
się doświadczeniami w zwalczaniu niebezpiecznych i nielegalnych treści w internecie
związanych z seksualnym wykorzystywaniem osób małoletnich. Przedstawili także
najnowsze tendencje w wirtualnej przestępczości oraz prawne aspekty zjawiska rozpowszechniania CSAM.
W wystąpieniu panelowym natomiast zaprezentowano aktualne trendy w przeciwdziałaniu publikacji i rozpowszechnianiu nielegalnych materiałów związanych z seksualnym
wykorzystywaniem dzieci oraz działania podejmowane na szczeblu międzynarodowym
przez INTERPOL oraz INHOPE.
Kampania Bezpieczny
miesiąc w ramach
Europejskiego Miesiąca
Bezpieczeństwa
Cyberprzestrzeni (ECSM),
październik 2014
Szkolenia i warsztaty
dedykowane przedstawicielom
wymiaru sprawiedliwości
oraz organów ścigania
PONADTO PRZEDSTAWICIELE
ZESPOŁU BRALI UDZIAŁ
W NASTĘPUJĄCYCH
WYDARZENIACH:
• Poznań, maj, warsztaty dla policjantów
• Nowy Tomyśl, Krosno, Mińsk Mazowiecki,
na temat aspektów technicznych nadużyć
Gdynia, styczeń – marzec 2014, prelekcje
W październiku roku 2014, po raz trzeci
internetowych.
dla uczniów i nauczycieli o bezpieczeństwie
w Europie (drugi raz w Polsce) odbyła się
europejska kampania propagująca szerzenie wiedzy o bezpieczeństwie w cyberprzestrzeni. W ramach kampanii ECSM
• Jurata, listopad, szkolenie dla przedsta-
w internecie.
wicieli wojewódzkich jednostek Policji ds.
• Siedlce, luty, Uniwersytet Przyrodniczo -
zwalczania cyberprzestępczości.
Humanistyczny, seminarium dla studentów o
prywatności w internecie.
• Warszawa, wrzesień, Festiwal Nauki, warsztaty o prywatności dla uczniów szkół ponadpodstawowych oraz o bezpieczeństwie
w Internecie dla uczniów szkół podstawowych.
• Warszawa, wrzesień, Festiwal Dzień Nauki,
warsztaty nt. bezpieczeństwa i prywatności
(European Cyber Security Month) Komisja
• Radom, listopad, Warszawa, grudzień,
Europejska przy wsparciu ENISA (Agencja
szkolenie dla funkcjonariuszy prewencji do-
•
Unii Europejskiej ds. Bezpieczeństwa Sieci
tyczące bezpieczeństwa dzieci i młodzieży
Safeguarding Children Training), prelekcja dla
i Informacji) prezentuje inicjatywy podejmo-
w internecie, zagrożeń internetowych oraz
policjantów, nauczycieli, pracowników służb
wane w krajach Unii Europejskiej (i nie tylko)
wybranych aspektów cyberprzestępczości.
społecznych o zagrożeniach związanych
Konferencja Secure.
skierowane do szerokiej rzeszy użytkow-
z prezentacją przez dzieci i młodzież zacho-
Coroczna konferencja poświęcona zagad-
ników internetu. Eksperci Dyżurnet.pl byli
wań seksualnych w trakcie transmisji wideo.
Poznań,
maj,
CEOP
(Conference
w internecie dla finalistów ogólnopolskiego
konkursu Fundacji Nauka i Wiedza.
• Warszawa, 22-23 października 2014,
nieniom bezpieczeństwa teleinformatyczne-
w składzie jury konkursu na artykuł o tema-
go. Jej organizatorami są NASK i działający
tyce cyberbezpieczeństwa.
w jego strukturach zespół CERT Polska.
Więcej: www.cybersecuritymonth.eu.
W XVIII edycji Konferencji przedstawiciel
Dyżurnet.pl podczas wystąpienia mówił
o zjawisku sekstingu.
2 6 | D Y Ż U R N E T. P L
27 | RAPORT 2014
POLECAMY PUBLIKACJE I MATERIAŁY EDUKACYJNE
WSPÓŁPRACA MIĘDZYNARODOWA
Bezpieczeństwo dzieci online. Kompendium dla rodziców i profesjonalistów
Książka przygotowana przez ekspertów z Polskiego Centrum Programu Safer Internet (NASK i Fundacja Dzieci Niczyje), która
Zespół Dyżurnet.pl jest aktywnym członkiem Stowarzyszenia INHOPE
oraz europejskiej sieci Safer Internet.
R
w jednym miejscu zbiera wiedzę dotyczącą zróżnicowanych aspektów bezpieczeństwa dzieci i młodzieży w internecie. Uporządkowane
alfabetycznie hasła dotyczą zarówno aplikacji i usług internetowych, jak i poszczególnych zagrożeń takich jak cyberprzemoc,
czy nadużywanie internetu.
www.saferinternet.pl
eprezentanci zespołu uczestniczą
wych członków Stowarzyszenia. Spotkanie
• Berlin, październik, spotkanie w ramach
w wielu wydarzeniach organizowa-
otworzył Minister Administracji i Cyfryzacji
projektu BIK NET dotyczące wymianie in-
nych przez te podmioty, co znacz-
Rafał Trzaskowski oraz Dyrektor NASK
formacji oraz aktualnych trendów nadużyć
Raporty z działań Zespołu Dyżurnet.pl za okres od roku 2005 do 2013. Zawierają statystyki i opisy trendów oraz zjawisk dotyczących
nie ułatwia budowaniu współpracy z part-
ds. Naukowych prof. Ewa Niewiadomska-
internetowych związanych z seksualnym
niebezpiecznych zachowań w Internecie w kolejnych latach.
nerami zagranicznymi.
Szynkiewicz.
wykorzystywaniem osób małoletnich.
• Bruksela, kwiecień, Google European
Youth and Tech Summit, spotkanie dla europejskich stowarzyszeń oraz organizacji
pozarządowych na temat polityki bezpieczeństwa, współpracy z organami ścigania,
inicjatyw na rzecz bezpieczeństwa dzieci
i młodzieży w internecie.
• Warszawa, czerwiec, Dubrownik, listopad,
spotkania Stowarzyszenia INHOPE, wymiana informacji między zespołami reagującymi, weryfikacja procedur, przyjęcie no-
Podczas
spotkania
przedstawiciele
Zarządu
w
Warszawie
i
Raporty Dyżurnet.pl
www.dyzurnet.pl
Zagrożenia internetowe. Wybrane zjawiska
Sekretariatu
Stowarzyszenia INHOPE oraz członków
Zeszyt serii: Internet-Edukacja-Bezpieczeństwo, skierowany do dorosłych, prezentujący zagadnienia związane z bezpieczeństwem internetowym
stowarzyszenia INHOPE mieli okazję od-
oraz sposobami reagowania i przeciwdziałania sieciowym zagrożeniom.
wiedzić NASK oraz bliżej poznać zespół
www.dyzurnet.pl
Dyżurnet.pl.
Zagrożenia w Internecie, część 1 i 2
• Lyon, czerwiec, szkolenie organizowane
Informator dla nauczycieli i rodziców w formie plakatu. Zawiera m. in. porady dotyczące bezpieczeństwa dziecka w Internecie, schemat szkolnej
przez INTERPOL dedykowane analitykom
procedury w przypadku ujawnienia cyberprzemocy oraz instrukcje, jak i gdzie zgłaszać nielegalne treści znalezione w sieci. Plakaty zostały
zespołów reagujących. Tematyka była ściśle
wydane we współpracy z Ośrodkiem Rozwoju Edukacji.
związana z oceną materiałów przedstawia-
www.ore.edu.pl
jących seksualne wykorzystywanie małoletnich.
2 8 | D Y Ż U R N E T. P L
Tworzymy bezpieczny Internet
Album z plakatami młodych artystów w ramach kampanii mającej na celu zwrócenie uwagi na kwestię bezpieczeństwa w sieci.
Naukowa i Akademicka Sieć Komputerowa jest instytutem badaw-
Akademia NASK jest działem NASK, który odpowiada za tworzenie
Multimedia projektu KURSOR
czym podległym Ministerstwu Nauki i Szkolnictwa Wyższego. Celem
i prowadzenie działalności szkoleniowej, edukacyjnej oraz populary-
badań naukowych prowadzonych w NASK jest opracowywanie roz-
zatorskiej. Do głównych zadań Akademii należy tworzenie programów
Program dotyczący bezpiecznego korzystania z nowych technologii, multimediów i edutainment w praktyce szkolnej oraz życiu codziennym.
wiązań zwiększających efektywność, niezawodność i bezpieczeń-
oraz realizacja szkoleń i kursów bazujących na wiedzy eksperckiej
Jest przeznaczony dla uczniów, młodych użytkowników technologii oraz dorosłych: pedagogów i rodziców. W skład materiałów multimedialnych
stwo sieci teleinformatycznych oraz innych złożonych systemów sie-
pracowników instytutu, jak również działania non-profit w zakre-
wchodzą: filmy animowane, spoty promujące bezpieczne zachowania w sieci, gra fabularna, a także prezentacje i wykłady. Materiały zrealizowane
ciowych. Istotne miejsce zajmują badania dotyczące biometrycznych
sie edukacji i popularyzacji idei bezpieczeństwa dzieci i młodzieży
zostały w ramach projektu KURSOR, którego organizatorami są NASK oraz Fundacji Nauka i Wiedza.
metod weryfikacji tożsamości. Kluczowym polem aktywności NASK
w Internecie. Akademia NASK realizuje wiele projektów o charak-
są działania związane z zapewnieniem bezpieczeństwa Internetu.
terze edukacyjnym skierowanych zarówno do najmłodszych użyt-
Reagowaniem na zdarzenia naruszające bezpieczeństwo sieci zaj-
kowników Internetu, jak i przedstawicieli różnych grup zawodowych
muje się zespół CERT Polska (Computer Emergency Response
– między innymi Safer Internet (projekt Komisji Europejskiej realizowa-
Team), natomiast zespół Dyżurnet.pl przyjmuje zgłoszenia dotyczące
ny wspólnie z Fundacją Dzieci Niczyje), „Senior dla seniora” (wspól-
nielegalnych treści w Internecie, przede wszystkim związane z mate-
nie z Orange), akcja społeczna i konkurs „Tworzymy bezpieczny
riałami przedstawiającymi seksualne wykorzystywanie dzieci. Ważną
Internet”, „Bądźmy Bezpieczni w Internecie”, projekt Kursor (wspól-
rolę pełni działalność edukacyjna i popularyzacja idei społeczeństwa
nie z Fundacją Nauka i Wiedza) ”Przygody Plika i Foldera”, „Akademia
Zostań znajomym swojego dziecka
informacyjnego.
Bezpiecznego Internetu - równe szanse na rynku pracy” (wspólnie
Projekt edukacyjny składający się z serii pięciu filmów oraz broszury informacyjnej adresowany do rodziców i opiekunów w celu zachęcenia ich
Jako operator telekomunikacyjny NASK oferuje innowacyjne roz-
www.plakat.edu.pl
www.kursor.edukator.pl
Przygody Plika i Foldera w Sieci
Projekt edukacyjny dla uczniów szkół podstawowych składający się z sześciu krótkich filmów, scenariuszy zajęć, audiobooka oraz zeszytu
ćwiczeń dla dzieci młodszych o zasadach bezpieczeństwa w Internecie.
www.plikifolder.pl
do aktywnego uczestniczenia w internetowym życiu dzieci. Projekt realizowany w ramach programu Safer Internet.
www.saferinternet.pl
wiązania teleinformatyczne dla klientów finansowych, biznesowych,
administracji i nauki (m.in. ARAKIS - system wczesnego ostrzegania
o zagrożeniach w sieci).
Zakup kontrolowany
Kampania, która ma na celu pomóc dorosłym w świadomym wyborze sprzętu komputerowego lub gier, kupowanych z myślą o dzieciach.
Akcja realizowana w ramach programu Safer Internet. W ramach projektu wydano także poradnik Zakup kontrolowany, kompendium wiedzy
na temat bezpiecznych zakupów sprzętu komputerowego, konsoli, gier, smartfonów i zakupów przez internet.
www.saferinternet.pl
NASK oferuje innowacyjne rozwiązania teleinformatyczne dla klientów biznesowych, administracji i nauki. NASK prowadzi także rejestr
narodowej domeny PL.
Więcej: www.nask.pl
z Warszawską Wyższą Szkołą Informatyki) oraz projekt „Podaj Dalej –
Senior dla Kultury”. W ramach działu funkcjonuje zespól Dyżurnet.pl.
Więcej: www.akademia.nask.pl
www.dyzurnet.pl
tel. 0 801 615 005
e-mail: [email protected]