FULL TEXT - Antropomotoryka

NR 37
AN ­T RO ­P O ­M O T­ O ­R Y ­K A
2007
POZIOM OTŁUSZCZENIA U KOBIET STARSZYCH –
SŁUCHACZEK UNIWERSYTETU TRZECIEGO WIEKU
AKTYWNYCH I NIEAKTYWNYCH RUCHOWO
FATNESS LEVEL IN PHYSICALLY ACTIVE AND INACTIVE
FEMALE STUDENTS AT WROCŁAW UNIVERSITY
OF THE THIRD AGE
Zofia Ignasiak * , Grażyna Dąbrowska **, Grzegorz Żurek **
* prof. dr hab., ***dr, Akademia Wychowania Fizycznego we Wrocławiu, Wydział Wychowania Fizycznego, Katedra
Antropokinetyki, al. I.J. Paderewskiego 35
** dr, Akademia Wychowania Fizycznego we Wrocławiu, Wydział Fizjoterapii, Katedra Fizjoterapii w Medycynie Zachowawczej i Chirurgii, Zakład Fizjoterapii w Chorobach Wewnętrznych, ul. Rzeźbiarska 4
Słowa kluczowe: skład ciała, aktywność ruchowa, osoby starsze
Key words: body composition, physical activity, elderly people
STRESZCZENIE • SUMMARY – 67 –
-
-
-
Objective of the study. The objective of the study was to present selected parameters of body composition
at Wrocław University of the Third Age.
Materials and methods. 150 women have been examined. Based on interviews, they were divided into two
groups, of higher (114 women) and lower (36 women) levels of physical activity. The women were assigned to
particular groups on the basis of frequency and length of weekly physical exercise. Body height and mass as well
as waist and hip size were measured with the use of standard methods for anthropometrical measurements. The
measurements were used to calculate the Body Mass Indicator (BMI) and the Waist-Hip Ratio (W/H-R). Parameters
of body components were determined with the use of the apparatus FUTREX 5000. All the calculations on the
obtained data were made by means of the software package STATISTICA.
Results and conclusions. Upon further analysis it was concluded that the examined women are marked by
similar basic somatic measurements: body mass and height. The BMI and W/H-R of the Third Age University
-
Cel pracy. Celem pracy było przedstawienie wybranych parametrów składu ciała słuchaczek Uniwersytetu
Trzeciego Wieku na Uniwersytecie Wrocławskim.
Materiał i metody. Zbadano 150 kobiet, które na podstawie wywiadu podzielono na dwie grupy o wyższym
i niższym poziomie aktywności ruchowej (114 o wyższym poziomie i 36 o niższym poziomie aktywności
ruchowej). Kryterium przynależności do grupy stanowiła tygodniowa częstotliwość i czas trwania wysiłku
fizycznego. Stosując standardowe metody pomiarów antropometrycznych zmierzono u badanych wysokość
i masę ciała, obwód pasa i bioder. Na podstawie pomiarów wyliczono wskaźnik masy ciała (BMI) oraz biodra
– talia (WHR). Parametry składu ciała wyznaczono za pomocą aparatu FUTREX 5000. Uzyskane dane poddane
zostały obliczeniom za pomocą pakietu STATISTICA.
Wyniki i wnioski. W wyniku analizy stwierdzono, że badane kobiety charakteryzują zbliżone wartości podstawowych miar somatycznych – wysokości i masy ciała. Słuchaczki UTW z porównywanych grup nie różnią się
też wskaźnikiem BMI i WHR. U kobiet o wyższym poziomie aktywności ruchowej występują natomiast korzystniejsze parametry masy ciała szczupłego, zawartości tkanki tłuszczowej – tak procentowej, jak i w wartościach
bezwzględnych oraz zawartości wody w organizmie.
Zofia Ignasiak, Grażyna Dąbrowska, Grzegorz Żurek
students were also very similar. However, women with higher level of physical activity had more favourable parameters of lean body mass and content of fatty tissue, both in percentages and in the absolute value, as well
as water content in the body.
-
-
-
-
-
Wstęp
Otyłość uznana za jedną z chorób cywilizacyjnych
jest jednostką złożoną i uwarunkowaną przez
wiele czynników. Poza czynnikami genetycznymi
istotne są wpływy środowiska bytowego, związane głównie ze stylem życia i sposobem żywienia.
Jednocześnie otyłość przekłada się na wiele innych chorób, m.in. układu krążenia, układu ruchu
czy na zaburzenia ogólnego metabolizmu.
Zjawisko nadmiernego otłuszczenia obserwuje
się przede wszystkim w społeczeństwach o pewnym stopniu zamożności; dotyczy ono częściej
populacji dorosłej i starszej niż dzieci i ludzi młodych. Nadmierne spożywanie pokarmów przy niskich wydatkach energetycznych osób dorosłych
prowadzi do gromadzenia się w organizmie tkanki
tłuszczowej, tak podskórnej, jak i okołonarządowej. Zdaniem wielu autorów ilość tkanki tłuszczowej nie powinna przekraczać 25–30 % masy ciała
[1, 2, 3, 4, 5]. Istotny jest także typ otyłości. Bardziej
niebezpieczna jest otyłość brzuszna, androidalna,
w porównaniu do otyłości gynoidalnej, w której
tkanka tłuszczowa odkłada się przede wszystkim
w rejonie bioder i ud. Skoro tkanka tłuszczowa
powstaje w wyniku dodatniego bilansu energetycznego i jest magazynem związków energetycznych, to w celu otrzymania prawidłowej równowagi energetycznej organizmu należałoby dążyć
do zwiększenia aktywności fizycznej codziennej.
Pojawia się więc drugi, poza żywieniem istotny
problem w profilaktyce i leczeniu otyłości, jakim
jest aktywność ruchowa osób dorosłych i starszych. Styl życia współczesnego człowieka, w dużej mierze siedzący, brak nawyków aktywnego
ruchowo spędzania czasu wolnego jest poważnym
zagrożeniem dla zdrowia i prawidłowego funkcjonowania człowieka, w życiu rodzinnym zawodowym czy społecznym.
Wyniki badań prowadzonych w Polsce wskazują na niski odsetek (6–20%) dorosłych aktywnych fizycznie lub takich, którzy są aktywni sporadycznie, na dość niskim poziomie intensywności, przez co nie stanowi ona dostatecznie silnego bodźca dla organizmu [6, 7, 8, 9, 10]. Tendencje światowe wskazują na duże zainteresowanie
rolą sprawności fizycznej w życiu człowieka dorosłego i starszego, nie tylko jako istotnego czynnika w profilaktyce i leczeniu wielu chorób, ale
także opóźniającego procesy inwolucyjne i czy-
niącego życie bardziej satysfakcjonującym [11, 12,
13, 14, 15].
Celem naszej pracy jest przedstawienie wybranych parametrów składu ciała kobiet starszych
aktywnych i nieaktywnych ruchowo, słuchaczek
Uniwersytetu Trzeciego Wieku, uczestniczących
w edukacji gerontologicznej.
Materiał i metody
Badania przeprowadzone zostały w ramach grantu
Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego (dawniej Komitet Badań Naukowych) nr 2 P05D 082 27
przez pracowników Katedry Antropokinetyki.
Wykonano je w godzinach przedpołudniowych
w Pracowni Badań Biokinetyki i Statystyki Akademii Wychowania Fizycznego we Wrocławiu.
Zbadano ogółem 150 kobiet – słuchaczek
Uniwersytetu Trzeciego Wieku na Uniwersytecie
Wrocławskim. Jest to „uczelnia seniorów”, w której realizowana jest edukacja gerontologiczna. Jej
celem jest poprawa jakości życia seniorów przez
aktywizację intelektualną, psychiczną, system
ustawicznego kształcenia, propagowanie kultury
fizycznej i profilaktykę gerontologiczną.
Zakres przeprowadzonych badań obejmował:
wysokość i masę ciała oraz obwód pasa i bioder.
Na podstawie tych cech obliczono wskaźniki BMI
oraz WHR, zaś skład ciała zmierzono za pomocą
aparatu FUTREX 5000.
Badanym zadano ponadto pytanie o tygodniową częstotliwość (1 punkt za każdy dzień aktywności fizycznej; maksymalnie 5) i czas trwania podejmowanego wysiłku fizycznego (1 punkt za każde
10 minut podejmowanego wysiłku; maksymalnie
4). Na tej postawie badaną grupę podzielono na
dwie podgrupy – kobiet aktywnych i nieaktywnych ruchowo (tab. 1).
Pomiary somatyczne wykonane zostały według
ogólnych zasad prowadzenia badań antropologicznych (16). Wysokość ciała zmierzono za pomocą
antropometru szwajcarskiej firmy GP Instruments
z dokładnością do 1 mm. Badanych zważono na
elektronicznej wadze lekarskiej, rejestrującej pomiar z dokładnością do 1 grama. Obwody pasa
i bioder wykonano na wysokości największego
wcięcia talii oraz przez największą wypukłość pośladków. Na podstawie tych pomiarów wyznaczono wskaźnik masy ciała (BMI) oraz wskaźnik talia
– biodra (WHR).
– 68 –
Poziom otłuszczenia u kobiet starszych – słuchaczek Uniwersytetu Trzeciego Wieku aktywnych...
Tabela 1. Charakterystyka grupy
Table 1. Characteristics of two groups of female students
Kobiety
N
aktywne ruchowo
36
nieaktywne ruchowo
114
Ocenę składu ciała dokonano posługując się
aparatem FUTREX 5000, który na podstawie pomiaru w bliskiej podczerwieni, wyznacza ilości
tkanki tłuszczowej w organizmie (w kilogramach
i procentach masy ciała), a także zawartość wody
(w procentach i kilogramach masy ciała), masę
ciała szczupłego – LBM (w kilogramach) i podaje
wartość wskaźnika BMI.
Do poprawnego wykonania pomiaru niezbędne jest wprowadzenie podstawowych danych osoby badanej, takich jak: data urodzenia, wysokość
i masa ciała, typ budowy ciała, a także częstotliwość podejmowanej aktywności fizycznej (skala
wiek
–
x
67,11
SD
5,64
V
8,40
–
x
71,00
SD
7,27
V
10,24
1–5), czas trwania (skala 1-4) i jej intensywność
(skala 1–5).
Pomiaru dokonano na mięśniu dwugłowym
prawego ramienia, przykładając do kończyny górnej dołączoną do aparatu linijkę, z której każdorazowo odczytywano miejsce przyłożenia głowicy
pomiarowej.
Wyniki badań i dyskusja
Badane grupy kobiet aktywnych i nieaktywnych
ruchowo nie różniły się istotnie statystycznie wysokością i masą ciała. Wartości tych podstawowych
[kg]
47
aktywne
nieaktywne
46
45
44
43
42
41
-
40
-
39
38
-
LBM
-
-
Ryc 1. Masa ciała szczupłego aktywnych i nieaktywnych ruchowo słuchaczek UTW we Wrocławiu
Fig. 1. Lean body mass – female students with higher and lower levels of physical activity
– 69 –
Zofia Ignasiak, Grażyna Dąbrowska, Grzegorz Żurek
[%]
42
aktywne
nieaktywne
40
38
36
34
32
30
tkanka tłuszczowa
Ryc. 2. Zawartość tkanki tłuszczowej (w procentach) w organizmie aktywnych i nieaktywnych ruchowo słuchaczek UTW we
Wrocławiu
Fig. 2. Content of fatty tissue (%) – female students with higher and lower levels of physical activity
[kg]
30
aktywne
nieaktywne
28
26
24
-
-
22
20
-
tkanka tłuszczowa
-
-
Ryc. 3. Zawartość tkanki tłuszczowej (kg) w organizmie aktywnych i nieaktywnych ruchowo słuchaczek UTW we Wrocławiu
Fig. 3. Content of fatty tissue (kg) – female students with higher and lower levels of physical activity
– 70 –
Poziom otłuszczenia u kobiet starszych – słuchaczek Uniwersytetu Trzeciego Wieku aktywnych...
Tabela 2. Charakterystyka morfologiczna badanych kobiet
Table 2. Morphological characteristics of female students
kobiety
Cecha
wysokość
masa ciała
BMI
WHR
LBM
tkanka tłuszczowa [%]
tkanka tłuszczowa [kg]
nieaktywne
aktywne
–
x
157,2
159,27
sd
5,92
5,35
v
–
x
3,76
3,36
67,75
68,07
sd
11,38
11,06
v
–
x
16,78
16,25
27,38
26,76
sd
4,17
3,57
v
–
x
15,23
13,34
0,84
0,82
sd
0,06
0,05
v
–
x
7,14
6,10
41,40
46,47
sd
5,93
7,48
v
–
x
14,32
16,10
38,60
31,55
sd
3,08
4,65
v
–
x
7,98
14,74
26,35
21,60
sd
5,93
5,20
* p < 0,05
[%]
55
aktywne
nieaktywne
53
51
49
45
woda
-
-
-
47
-
-
Ryc 4. Zawartość wody (%) w organizmie aktywnych i nieaktywnych ruchowo słuchaczek UTW we Wrocławiu
Fig. 4. Female students from both groups – water content in the body (%)
– 71 –
t
–1,9283
–0,1509
0,8351
1,2000
–4,3165*
10,7649*
4,4592*
Zofia Ignasiak, Grażyna Dąbrowska, Grzegorz Żurek
miar somatycznych, zważywszy na zjawisko trendu sekularnego, są typowe dla tej grupy wiekowej.
Względny wskaźnik masy ciała (BMI) również nie
różnicuje badanych kobiet; jest nieco niższy u kobiet aktywnych ruchowo i nieznacznie przekracza
górną granicę prawidłowej wartości tego wskaźnika (tab. 2). Natomiast wskaźnik WHR wskazuje
na gynoidalny typ otłuszczenia w obu grupach
kobiet.
Masa ciała szczupłego (LBM) jest istotnie wyższa u seniorek aktywnych. Adekwatnie do ciała
szczupłego zachowują się wartości masy tkanki
tłuszczowej tak procentowe, jak i ujęte w kilogramach. Grupa seniorek aktywnych ruchowo
charakteryzuje się odsetkami tkanki tłuszczowej
nieznacznie przekraczającymi jej normę, tj. 30%.
Natomiast w drugiej grupie – nieaktywnych słuchaczek Uniwersytetu Trzeciego Wieku, wartość ta
jest przekroczona wyraźnie, zbliżając się do 40%.
Istotna statystycznie jest także różnica w zawartości wody w organizmie, której wyższy poziom
stwierdza się u seniorek aktywnych (tab. 2).
Jak wynika z badań, osoby aktywne fizycznie
są w stanie utrzymać masę ciała na korzystniejszym poziomie niż osoby prowadzące siedzący
tryb życia [17]. Równocześnie osoby starsze otyłe
z reguły unikają wysiłku fizycznego, nawet w formie spacerów, najczęściej ze względu na znaczne
obciążenie stawów kończyn dolnych i ogólną trudność w poruszaniu się. W konsekwencji zwiększa
się stopień zagrożenia wystąpienia chorób związanych z otyłością, takich jak nadciśnienie tętnicze,
choroba wieńcowa serca, cukrzyca, choroba zwyrodnieniowa stawów, a także pogarsza się funkcjonowanie psychiczne i pojawia się niska samoocena [1, 2, 5].
Badana przez nas społeczność kobiet, słuchaczek Uniwersytetu Trzeciego Wieku na Uniwersy-
tecie Wrocławskim zapewne nie reprezentuje
przeciętnych kobiet w tym wieku. Potwierdzają to
badania Dąbrowskiej i współpracowników [18],
z których wynika, że studenci UTW aktywnie i systematycznie uczestniczą w zajęciach zorganizowanych z kultury fizycznej (np. trening zdrowotny,
gimnastyka lecznicza, taniec, turystyka, Szkoła
Pleców, pływanie, tai-chi, zajęcia rehabilitacyjne), a także uprawiają indywidualnie różne formy
rekreacji (turystyka piesza, narciarstwo, jazda na
rowerze). Niemniej również wysoki odsetek tych
kobiet prowadzi bierny ruchowo tryb życia, co
skutkuje wyższą, znacznie przekraczającą górną
granicę normy tkanką tłuszczową i wyższą, w porównaniu do kobiet aktywnych, wartością wskaźnika BMI. Należy jednak zauważyć, że przedział
wartości wskaźnika nie jest u nich nadmiernie wysoki (27, 38). Być może niższą aktywność ruchową kompensują wyższą dyscypliną w żywieniu,
unikając produktów wysokoenergetycznych, tym
bardziej, że większość badanych legitymuje się
średnim bądź wyższym wykształceniem. Można
także przypuszczać, że udział w edukacji gerontologicznej, realizowanej w UTW ma istotny wpływ
na kształtowanie nawyków prawidłowego żywienia i diety.
Wnioski
1. Badane kobiety charakteryzują zbliżone wartości podstawowych miar somatycznych.
2. Kobiety aktywne ruchowo mają korzystniejsze
parametry tkanki tłuszczowej w porównaniu
z grupą kobiet biernych ruchowo.
3. Aktywność ruchowa seniorów z UTW przejawia się w różnym poziomie masy ciała szczupłego, którego istotnie korzystniejsze wartości
stwierdza się w grupie osób aktywnych.
-
-
-
-
-
PIŚMIENNICTWO • LITERATURE [1] Karski JB (red): Promocja zdrowia. Warszawa, IGNIS,
1999.
[2] Tatoń J: Zarys patogenezy otyłości. Pol Tyg Lek. 1995;
50: supl. 1, 3–10.
[3] Finer N: Obesity. Brit Med Bull, 1997; 53, 2.
[4] Kozłowski S, Nazar K: Wprowadzenie do fizjologii klinicznej. Warszawa, PZWL, 1984.
[5] Cieślińska J, Saulicz E, Plewa M: Efektywność gimnastyki
odchudzającej profilaktyce i leczeniu otyłości prostej.
Fizjoterapia 2001; 9, 1: 30–38.
[6] Drygas W, Kwaśniewska M, Szcześniewska D, Kozakiewicz K, Głuszek J, Wiercińska E, Wyrzykowski B, Kuriata
P: Ocena poziomu aktywności fizycznej dorosłej populacji
[7]
[8]
[9]
[10]
– 72 –
Polski. Wyniki Programu WOBASZ. Kardiologia Polska,
2005; 63, 6, supl. 4, 637-640.
Drygas W, Białecki W, Pruska P: Ocena aktywności fizycznej mieszkańców sześciu krajów europejskich. Projekt
„Bridging East – West Health Gap”. Med. Sportowa 2002;
18, 5: 169–174.
Charzewski W: Aktywność sportowa Polaków. Warszawa,
COS, 1997.
Kuciarska-Ciesielska M: Statystyczne badania niektórych
uwarunkowań zdrowia. Zdrowie Publiczne, 1998; 5:
189–192.
Osiński W: Aktywność fizyczna podejmowana przez osoby
w starszym wieku. Antropomotoryka, 2002; 24: 3–24.
Poziom otłuszczenia u kobiet starszych – słuchaczek Uniwersytetu Trzeciego Wieku aktywnych...
[15] Skrzek A: Trening zdrowotny a procesy inwolucyjne narządu ruchu u kobiet. Wrocław, Studia i Monografie, AWF
77, 2005.
[16] Malinowski AP, Strzałko J (red): Antropologia, Warszawa,
Poznań, PWN, 1985.
[17] Kozłowski S: Granice przystosowania. Warszawa, Wiedza
Powszechna, 1986.
[18] Dąbrowska G, Skrzek A, Mraz M, Lubczyńska-Kowalska
W: Rehabilitacja lecznicza i jej znaczenie w życiu seniorów na podstawie badań własnych. Adv. Clin. Exp. Med.
2002; 11, 1, suppl. 1: 129–132.
-
-
-
-
-
[11] Hageman PA, Walker SN, Pollen CH, Boeckner LS,
Oberdorfer MK: Physical activity and fitness among midlife
and older rural women. J Aging Phys Act 2005; 13 (3):
327–42.
[12] Boussuqe P, Rance M, Bedu M, Duche P, Praagh EV:
Peak leg muscle power, peak VO(2) and its correlates
with physical activity in 57 to 75-year – old women. Eur J
Appl Physiol 2006; 96 (1): 10–16.
[13] Chodzko-Zajko WJ: Successful Aging in the New Millennium – The Role of Regular Physical Activity. Quest,
2000; 52: 333–343.
[14] Garrow JS: Effect of exercise on obesity. Acta Med Scand,
1986; 711: 67–73.
– 73 –