Sprawozdanie z działalności Rady Naukowej

227
Kronika
Następnie ekspozycję będzie można zobaczyć w Polsce, między innymi w siedzibie
Towarzystwa Naukowego Warszawskiego i Polskiej Akademii Nauk — w Pałacu Staszica
w Warszawie. Autorzy chcieliby również zachęcić do obejrzenia pokazu młodzież ze szkół
warszawskich i zaoferować jej cykl wykładów na temat niezwykłych dokonań naszych rodaków w tej odległej krainie, o której Benedykt Dybowski powiedział: „Nie ma na Ziemi
miejsca lepszego jak Syberia”.
Pokazowi towarzyszą okolicznościowe publikacje. Jedna z nich to wydane przez Archiwum Polskiej Akademii Nauk biogramy bohaterów ekspozycji (red. naukowa Joanna
Arvaniti), druga zaś to katalog wystawy opublikowany przez Archiwum Rosyjskiej Akademii Nauk (red. prowadzący W.J. Afiani). Wkrótce wydane zostaną przez Stację Naukową Polskiej Akademii Nauk w Moskwie materiały pokonferencyjne, zawierające bogato
ilustrowane teksty referatów wygłoszonych w czasie międzynarodowej konferencji w Irkucku Polacy — badacze Syberii.
W związku z dużym zainteresowaniem problematyką syberyjską zamierzamy najbliższy numer „Biuletynu Archiwum Polskiej Akademii Nauk” poświęcić temu tematowi.
Joanna Arvaniti
Sprawozdanie z działalności Rady Naukowej
Zarządu Głównego Związku Sybiraków
za okres 2006–2010
W okresie sprawozdawczym Rada Naukowa pracowała w niezmienionym składzie
w stosunku do wcześniejszej kadencji, prowadząc działalność merytoryczną i organizacyjną pod kierunkiem jej przewodniczącego. W obrębie działalności merytorycznej poszerzono zakres kontaktów z samodzielnymi pracownikami naukowymi zajmującymi się
dziejami Polaków na Syberii — zarówno z kraju (ośrodki naukowe: Warszawa, Poznań,
Wrocław, Kraków, Lublin), jak i z Federacji Rosyjskiej (Abakan, Irkuck, Jakuck, Nowosybirsk, Tomsk, Omsk).
Potwierdzenie tych związków znajduje się na łamach kwartalnika „Zesłaniec” i ma charakter artykułów związanych z różnymi kontekstami merytorycznymi i politycznymi związków polsko-syberyjskich. To, co jest ważne w tym przedsięwzięciu, to fakt, że autorami
tych artykułów są nieraz historycy z Syberii, mający nierzadko polskie korzenie. Ten trend
edycyjno-organizacyjny nasila się z każdym rokiem. Dodać także należy, że niektórzy autorzy tych artykułów pochodzący z Federacji Rosyjskiej są działaczami polskich stowarzyszeń
i przez kontakt z redakcją „Zesłańca” przenoszą na tamten grunt wiadomości z zakresu różnorakich form działalności Polaków na Syberii — naukowej, organizacyjnej, inżynierskiej,
religijnej itp. — wspomagając w ten sposób odradzanie się kultury i świadomości etnicznej
polskiej diaspory za Uralem.
Kontynuując wątek edytorski, wspomnieć też należy, że w okresie sprawozdawczym
wydano dwa monotematyczne numery „Zesłańca”: jeden (nr 30/2007) o dziejach Polaków w Kazachstanie, poświęcony pamięci Mariana Jonkajtysa, „człowieka wielkiego serca i talentu”, sybiraka, aktora i poety — autora Hymnu sybiraków, i drugi (nr 32/2007)
dedykowany gen. Władysławowi Andersowi. Oba zeszyty spotkały się z wielkim zainWrocławskie Studia Wschodnie 13, 2009
© for this edition by CNS
WSW13-kor_imprim.indb 227
2011-05-26 10:25:12
228
Kronika
teresowaniem czytelników i przyczyniły się w jakimś stopniu do pełniejszego rezonansu
problematyki zesłańczej w polskim społeczeństwie.
Obecnie w trakcie prac edycyjnych znajduje się kolejny monotematyczny numer pisma, poświęcony dzieciom polskim na Syberii oraz tzw. pozesłańczej traumie, jaka do dzisiaj jest udziałem wielu członków Związku Sybiraków. Zeszyt ten ma więc być pomnikiem wystawionym dziecięcym cierpieniom na zesłaniu, ich ranom i męce na bezkresnej
Syberii, wiele tysięcy kilometrów od ojczystego kraju. Jest faktem, że na tym dalekim
zesłańczym szlaku najwięcej ucierpiały bezbronne dzieci. To one miały skrócone dzieciństwo, to im nie było dane zaznać spokojnego snu w objęciach matek. W zamierzeniu
redakcji „Zesłańca” planowany „zeszyt dziecięcy” ma być także podziękowaniem naszym
matkom, pełnym troski o swe dzieci. Mocnym mocą wiary, pełnym nadziei na przetrwanie
syberyjskiego zesłania, chroniącym swe dzieci przed złem, wynarodowieniem, głodem
i pogardą.
W okresie sprawozdawczym ukazało się 18 numerów „Zesłańca” — 2006: 24–28;
2007: 29–32; 2008: 33–37; 2009: 38–41. W tym czasie redakcja kwartalnika (pisma non
profit) dotowana była przez Radę Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa oraz Fundację
„Pomoc Polakom na Wschodzie” (w roku 2009 Fundacja nie udzieliła wsparcia ze względu na brak środków finansowych, otrzymywanych z Senatu RP) a także przez niektóre oddziały Związku Sybiraków, wspomagające na przykład monotematyczny zeszyt „Zesłańca” poświęcony śp. Marianowi Jonkajtysowi, oraz przez donatorów z kraju i zagranicy
(USA, Australia, Nowa Zelandia). Tu podkreślić należy hojność sybiraków, którzy często
przekazują na ten cel przysłowiowy „wdowi grosz”. Koszty edycji pisma pokrywane są
też z wpłat pochodzących z oddziałów, które na zasadzie odpłatności zaopatrują swoje
środowiska w poszczególne numery „Zesłańca”. Dane dotyczące tej kwestii znajdują się
w sprawozdaniu finansowym Zarządu za ubiegłą kadencję.
Przyjęta dość szeroka formuła tematyczna kwartalnika powoduje, że zamieszczane
w nim są zarówno artykuły o charakterze naukowym, jak i wspomnienia z syberyjskiego
zesłania. Ponadto dział „Kronika” rejestruje ważniejsze wydarzenia związane ze Związkiem Sybiraków w Polsce, a w dziale „Regał z książkami” publikowane są omówienia
i recenzje prac dotyczących związków polsko-syberyjskich. W kwartalniku kumulują się
więc problemy z dziejów Polaków na Syberii od czasów najdawniejszych aż po dzień
dzisiejszy. Szeroki wachlarz ogłaszanych tu prac ujmuje między innymi Syberię w historii i kulturze narodu polskiego, dzieje Kościoła katolickiego za Uralem, działalność
administracyjną i gospodarczą na Syberii, dzieje nekropoli katolickich na tych ziemiach,
wkład Polaków w badania etnograficzne i geograficzne na tym obszarze, wreszcie sprawy
zesłań i deportacji w okresie II wojny światowej i w pierwszych latach po jej zakończeniu. W pracach tych można odnaleźć myśli inspirujące do dalszych badań, a także upowszechnienie problemów dotyczących złożonych dziejów polskiej diaspory na Syberii
i jej współczesnych związków z Macierzą.
Pismo już na początku drogi wydawniczej pozyskało szeroki krąg autorów z różnych
ośrodków akademickich w kraju, a także z Rosji, zwłaszcza z jej syberyjskich rejonów
(Abakan, Barnauł, Irkuck, Jakuck, Jużno-Sachalińsk, Nowosybirsk, Omsk, Tiumeń czy
Tomsk). „Zesłaniec” stanowi ważną lekturę uzupełniającą z historii i cieszy się znaczną
poczytnością wśród nauczycieli tego przedmiotu w szkołach średnich. Sięgają po nią także
pracownicy naukowi i studenci, członkowie Związku sybiraków oraz czytelnicy zainteresowani tematyką wschodnią. Oprócz stałych odbiorców krajowych, przede wszystkim sybiraków oraz nauczycieli historii szkół imienia sybiraków, pismo kolportowane jest do różWrocławskie Studia Wschodnie 13, 2009
© for this edition by CNS
WSW13-kor_imprim.indb 228
2011-05-26 10:25:12
Kronika
229
nych stowarzyszeń polonijnych w wielu krajach świata, jak na przykład Anglia, Australia,
Federacja Rosyjska, Nowa Zelandia, USA. Egzemplarze „Zesłańca” znajdują się także
w książnicach narodowych (Biblioteka Narodowa, Biblioteka Zakładu Narodowego im.
Ossolińskich, Biblioteka Jagiellońska oraz niektóre biblioteki publiczne i akademickie).
Generalnie stwierdzić należy, że Rada Naukowa otaczała szczególną pieczą program
edycyjny „Zesłańca”, jedynego w tej chwili polskiego czasopisma, które podejmuje złożone wątki związków syberyjskich od czasów najdawniejszych aż po okres II wojny
światowej i pierwszych lat po jej zakończeniu, nie pomijając wspomagania odradzania
się polskości za Uralem, gdzie nadal istnieje polska diaspora. Ponadto — przy współdziałaniu z redaktorem „Zesłańca” — Rada Naukowa wspierała edycję pięciu następujących książek poświęconych związkom polsko-syberyjskim, które ukazały się nakładem „Biblioteki Zesłańca”: 1) M. Chrostek, Stos dziewiętnastowiecznych zesłańców,
Wrocław 2008; 2) B. Zaleski, Wspomnienia z Uralu i stepów kazachskich, Wrocław
2008; 3) T. Brzeziński, Służba zdrowia Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie 1939–1946,
Wrocław 2008; 4) W. Krawczyński, Przez tajgę i tundrę po sowieckich łagrach, Wrocław 2009; 5) H. Kierska, Kędy kazachski step. Dziennik deportowanej 1939–1946,
Wrocław 2009. Tu wspomnieć też należy, że w roku 2007 ukazała się książka A. Kuczyńskiego Syberia. Czterysta lat polskiej diaspory. Zesłanie, martyrologia i sukces cywilizacyjny Polaków, Krzeszowice 2007. Jej autor był też opiniodawcą pomysłu edycji
książek A. Kubajak Sybir i Syberia w dziejach narodu polskiego, Krzeszowice 2008, oraz
Kresy i Sybir. Losy polskich dzieci, Krzeszowice 2009; obie te publikacje recenzował
przed drukiem i promował na łamach „Zesłańca”.
Z innych spektakularnych przedsięwzięć, w których brali udział członkowie Rady
Naukowej, wymienić należy konferencje poświęcone Syberii w historii i kulturze narodu polskiego, w których brali udział członkowie Rady Naukowej i redakcji „Zesłańca”
(A. Dobroński, A. Dzienkiewicz i A. Kuczyński), telewizyjne filmy o tematyce syberyjskiej (konsultant naukowy A. Kuczyński), emisję monet z wizerunkiem Bronisława
Piłsudskiego, cykl portretowy polskich badaczy Syberii oraz liczne artykuły poświęcone
dziejom Polaków w zauralskiej części Rosji. Z Rady Naukowej wyszedł też projekt wydania monografii poświęconej historii Związku Sybiraków oraz impuls zorganizowania dla
nauczycieli szkół średnich konferencji naukowej ukazującej zesłania i deportacje Polaków
na Syberię oraz ich kulturotwórczy, naukowy i gospodarczy wkład w jej rozwój. Idea
ta, realizowana wespół z Komisją Historyczną naszego Związku, łączy się z pełniejszym
uwzględnieniem tego zakresu wiedzy w nauczaniu historii oraz popularyzacja tradycji syberyjskiej w Polsce, nawiązując do wielorakich starań, jakie czynił od lat Zarząd Główny
Związku.
Wiesław Krawczyński
Refleksja o roli „Zesłańca”
w popularyzacji problematyki związków Polaków z Syberią
Wśród współczesnych periodyków poświęconych dziejom Polaków na Syberii czasopismo „Zesłaniec” wyróżnia się szeroką formułą zarówno pod względem tematyki, jak
i charakteru zamieszczanych opracowań. Liczne grono czytelników zawdzięcza wielowątWrocławskie Studia Wschodnie 13, 2009
© for this edition by CNS
WSW13-kor_imprim.indb 229
2011-05-26 10:25:12