docNr 168 41 Lech DAnieLSki Politechnika Wrocławska, Wydział
download 
Reklamacja Transkrypt
Nr 168 41 Lech DAnieLSki Politechnika Wrocławska, Wydział
Instalacje elektryczne Lech Danielski Politechnika Wrocławska, Wydział Elektryczny, Instytut Elektroenergetyki Nowoczesne technologie i urządzenia stosowane w instalacjach elektrycznych. Prezentacja modelowych rozwiązań i zabezpieczeń 1. Technologie budowy instalacji elektrycznych 1.1.Rodzaje instalacji elektrycznych Instalacje elektryczne ze względu na sposób ułożenia przewodów dzielą się na instalacje: natynkowe, wtynkowe, podtynkowe. Zaleca się [8], aby nowo budowane instalacje wykonywane były tak, by w przypadku konieczności ich modernizacji (wymiany przewodów) nie było konieczne naruszanie struktury budowli. W tabeli 1 przedstawiono najczęściej stosowane sposoby prowadzenia przewodów instalacji elektrycznych w zależności od miejsca ich zastosowania Tabela 1. Sposoby prowadzenia przewodów instalacji elektrycznych w zależności od miejsca ich zastosowania Lp. Sposób prowadzenia przewodów 1. Przewód kabelkowy na tynku Zastosowanie w pomieszczeniach o charakterze: mieszkaniowym ogólnym przemysłowym + + 2. W rurkach na ścianie i suficie + + + + 3. W listwach i kanałach naściennych + 4. Zunifikowane linie pionowe ZELP + 5. Przewody wtynkowe Przewody w rowkach 6. prefabrykowanych + + + + 7. W rurkach pod tynkiem + + 8. Zatapiane w konstrukcji + + 9. Wykonane przewodami szynowymi + 10. W korytkach + + 11. Na drabinkach + + 12. Na wspornikach (półkach) + + 13. Na wieszakach prętowych + + 14. W kanałach podłogowych + + Pomieszczenia o charakterze ogólnym są to pomieszczenia, w których ludzie przebywają stale lub okresowo, a które nie są pomieszczeniami mieszkalnymi ani przemysłowymi (są to pomieszczenia w obiektach towarzyszących budynkom mieszkalnym i obiektach użyteczności publicznej, jak np. sklepy, przedszkola, szkoły, biura, banki, kina, teatry itp.). Nr 168 41 Instalacje elektryczne 1.2.Instalacje wykonane przewodami kabelkowymi umieszczonymi na tynku Instalacje wykonane przewodami kabelkowymi umieszczonymi na tynku należą do najprostszych w wykonaniu i najstarszych technologicznie instalacji. Przewód instalacyjny osadza się w specjalnych uchwytach zamocowanych do konstrukcji budowlanej. Wszelkie połączenia i rozgałęzienia instalacji powinny być wykonywane wyłącznie w natynkowych puszkach rozgałęźnych. Instalacje takie są bardzo łatwe do wykonania oraz zapewniają możliwość dogodnej konserwacji i remontów. Wadą ich jest niezbyt estetyczny wygląd i dlatego są one stosowane głównie w pomieszczeniach przemysłowych i rzadziej w pomieszczeniach o charakterze ogólnym (np. garaże, piwnice, pralnie, kotłownie itp.). 1.3. Instalacje wykonane przewodami umieszczonymi w rurkach mocowanych na ścianie i suficie Podobnie jak instalacje wykonane przewodami kabelkowymi umieszczonymi na tynku, instalacje wykonane przewodami umieszczonymi w rurkach mocowanych na ścianie i suficie są stosowane głównie w pomieszczeniach przemysłowych i rzadziej w pomieszczeniach o charakterze ogólnym. W systemie tym stosuje się rurki stalowe lub z tworzywa sztucznego, które zapewniają ochronę przewodów przed uszkodzeniami mechanicznymi. Rurki stalowe stosuje się w miejscach występowania szczególnie dużych narażeń mechanicznych. W przypadku dużej agresywności chemicznej środowiska instalacja może być wykonywana jako hermetyczna. Rurki wykonane z twardego polichlorku winylu są przeznaczone do wykonywania instalacji elektrycznych wewnątrz pomieszczeń. Wszelkie połączenia i rozgałęzienia instalacji powinny być wykonywane wyłącznie w natynkowych puszkach rozgałęźnych. Stosowane w tych instalacjach elementy łączące (złączki karbowane-kompensacyjne) i mocujące (uchwyty) pozwalają łatwo i szybko wykonać instalację elektryczną, a współczesna jakość stosowanych tworzyw i staranność wykonania rur mogą zapewnić właściwy efekt estetyczny. Na krajowym rynku dostępny jest nowy system rurek elektroinstalacyjnych, będący kombinacją klasycznych instalacji rurowych i otwartego układania przewodów. Wzdłużny wycinek rurki (około 20% powierzchni) stanowi pokrywę, która przy obrocie rurki w uchwycie zamyka się. Wykonywanie instalacji w tym systemie jest proste. Najpierw montuje się uchwyty na ścianie lub suficie, następnie w uchwyty wciska się rurki, układa w rurkach przewody i obraca się rurki w uchwycie. System rurek uzupełniają specjalne kształtki (mufa, trójnik i łuk), które są dwuczęściowe i mogą być montowane po zakończeniu układania instalacji. 1.4.Instalacje w listwach i kanałach naściennych Od kilkunastu lat produkuje się na świecie systemy instalacji listwowych i kanałowych przeznaczonych do stosowania we wszystkich rodzajach pomieszczeń: mieszkalnych, ogólnych i przemysłowych. Zadaniem tych systemów jest możliwość prowadzenia w nich równocześnie wielu różnych obwodów: np. elektrycznych, tele42 Instalacje elektryczne fonicznych, telewizji kablowej i komputerowych. Zarówno listwy, jak i kanały mają to samo przeznaczenie, są tak samo mocowane do elementów budowlanych. Listwy, nazywane również minikanałami, mają mniejsze wymiary i przekroje poprzeczne niż kanały elektroinstalacyjne, a zatem w kanałach można poprowadzić większą liczbę obwodów lub ułożyć żyły o większych przekrojach. Naścienne kanały elektroinstalacyjne są stosowane w szczególności tam, gdzie wymagane jest zainstalowanie dużej liczby odbiorników i zachodzi konieczność częstej zmiany ich usytuowania przy zachowaniu wysokiej estetyki pomieszczenia. Instalacje elektryczne w listwach i kanałach naściennych nie wymagają żadnego szczególnego przygotowania podłoża w miejscu ich ułożenia i spełniają wszystkie wymagania stawiane nowoczesnym instalacjom elektrycznym, takie jak: • możliwość wymiany instalacji bez naruszania struktury budynku, • wygodny i łatwy montaż bez względu na rodzaj konstrukcji budynku, • łatwość rozbudowy instalacji, • możliwość prowadzenia w jednej obudowie (osłonie) obwodów o różnych napięciach, • estetyczny wygląd i wygoda użytkowania. Instalacje listwowe (zwane też minikanałami) polegają na układaniu przewodów w specjalnych listwach mocowanych do ściany przy podłodze (listwy przypodłogowe) lub w pewnej odległości od podłogi (listwy ścienne). W tego typu instalacjach ochrona przeciwporażeniowa przed dotykiem bezpośrednim musi być zapewniona również po zdjęciu pokryw. Minikanały są zwykle jednokomorowe i wyposażone są w pokrywę zatrzaskową. Instalacje w kanałach, podobnie jak instalacje listwowe, polegają na układaniu przewodów w kanałach mocowanych do ściany przy podłodze (kanały przypodłogowe) lub w pewnej odległości od podłogi (kanały ścienne). Przewody i kable układane są w kanale o przekroju zwykle prostokątnym. Kanał zamykany jest pokrywami, na których umieszcza się osprzęt. Kanały wytwarzane są zwykle z następujących materiałów: • PCV i jego trudno palnych odmian, • tworzyw sztucznych bezchlorowych (w razie pożaru nie wydzielających trujących i agresywnie działających na otoczenie gazów) nie podtrzymujących palenia, • blachy stalowej ocynkowanej i powlekanej lakierem. W instalacjach najczęściej stosowane są następujące rodzaje kanałów: a. kanały naścienne i sufitowe otwierane z oddzielną pokrywą, jedno- i wielokomorowe, wyposażone w dodatkowe elementy do maskowania połączeń i rozgałęzień oraz przegrody do oddzielania komór, b. kanały naścienne i sufitowe z listwą gwoździową, w którą (co około 1 m) wbija się gwoździe mocujące kanały do podłoża, c. kanały naścienne i sufitowe sprzętowe, których wymiary pozwalają na mocowanie w nich puszek sprzętowych (np. do gniazd wtyczkowych), a ich pokrywy mają otwory montażowe o różnych kształtach; kanały tej grupy, o dużych wymiarach, Nr 168 43 Instalacje elektryczne mogą służyć jako kanały doprowadzające i odprowadzające energię z szafek rozdzielczych, d. kanały do oprzewodowania – służące do poziomego lub pionowego układania przewodów w skrzynkach lub szafach rozdzielczych, e. kanały zasileniowe – są to krótkie odcinki kanałów służące do ochrony i osłony przejść przewodów z szafek rozdzielczych (lub sterowniczych) do kanałów instalacyjnych, f. kanały podparapetowe – są to kanały przeznaczone do montażu pod parapetami okien; w kanałach tych można mocować puszki i gniazda wtyczkowe, podobnie jak w kanałach naściennych, g. kanały do mocowania opraw oświetleniowych. Oprócz kanałów naściennych w wielu obiektach konieczne jest układanie instalacji w podłodze. Obok tradycyjnego wykorzystania do tego celu rur stalowych coraz częściej stosowane są kanały ułożone w podłodze. Wewnątrz kanałów układa się kable i przewody. Kanały wykonywane są w stropie, w czasie wykonywania konstrukcji budynku lub w warstwie podłogowej, w czasie wykonywania prac wykończeniowych. Stosowane są różne techniki wykonywania kanałów, jak np.: a. z wykorzystaniem pokryw (klap) w podłogach podwójnych, b. z budową instalacji w podłogach pustakowych z wykorzystaniem pokryw uchylnych lub puszek rewizyjnych, c. z kanałami współpoziomymi otwieranymi na całej długości, montowanymi w wylewce podłogi betonowej. 1.5.Zunifikowane linie pionowe ZELP Wewnętrzne linie zasilające w budynkach wielorodzinnych powinny być prowadzone w miejscach łatwo dostępnych, poza mieszkaniami w rurkach stalowych lub izolacyjnych z zewnętrzną osłoną stalową. Do tego celu w budynkach wielokondygnacyjnych stosuje się najczęściej system ZELP (zespół elektrycznych linii pionowych). Jest to obudowa o prostokątnym przekroju porzecznym, wykonana z blachy stalowej, wewnątrz której prowadzone są przewody WLZ oraz umieszczone są zabezpieczenia przedlicznikowe i liczniki energii elektrycznej. 1.6. Instalacje wykonane przewodami wtynkowymi i w rowkach prefabrykowanych Instalacje wykonane przewodami wtynkowymi były i są obecnie nadal najczęściej stosowane w budownictwie mieszkaniowym i ogólnym, ponieważ należą do instalacji najtańszych zarówno pod względem kosztu materiałów, jak i kosztów robocizny. Instalacje te nadal dopuszczone są do wykonywania w nowych obiektach budowlanych przy spełnieniu następujących warunków [1]: • przewody na całej długości powinny być pokryte warstwą tynku o grubości co najmniej 5 mm, • trasy ułożenia przewodów powinny być równoległe do krawędzi ścian i sufitów. 44 Instalacje elektryczne Instalacje wtynkowe nie mogą być układane na ścianach wykonanych z materiałów łatwopalnych ani na ścianach wykonanych z płyt gipsowo-papierowych. Mocowanie przewodów przed pokryciem ścian czy sufitów tynkiem powinno być wykonane w sposób nie niszczący izolacji przewodów: za pomocą gipsu, klejów, taśm izolacyjnych samoprzylepnych lub ewentualnie przy użyciu specjalnych gwoździ pokrytych materiałem izolacyjnym. Wszystkie połączenia przewodów instalacyjnych powinny być wykonywane tylko w puszkach rozgałęźnych wykonanych z materiałów izolacyjnych. W nowych instalacjach coraz częściej rezygnuje się ze stosowania puszek rozgałęźnych (podsufitowych), których funkcję przejmują puszki do zabudowy gniazd i łączników o zwiększonej głębokości. W puszkach tych na ich dnie wykonuje się połączenia przewodów przy użyciu zacisków odgałęźnych lub złączek typu WAGO. Instalacje w rowkach prefabrykowanych są zbliżone swoją budową do instalacji wtynkowych. Rowki przygotowuje się w czasie wznoszenia budynku, co wymaga koordynacji wykonywania prac budowlanych. Nie przewiduje się kucia rowków w procesie budowy instalacji elektrycznej. Po ułożenia przewodów w rowkach wypełnia się je zaprawą łatwą do ewentualnego usunięcia. Zaletą przedstawianych instalacji wtynkowych jest niski koszt i duża estetyka wnętrz z tak wykonanymi instalacjami, porównywalna z wnętrzami wyposażonymi w instalacje wykonane w rurkach umieszczonych pod tynkiem. Wadą instalacji wtynkowych jest ich niewymienialność oraz, przy nieostrożnym użytkowaniu pomieszczeń, podatność na uszkodzenia. 1.7.Instalacje w rurkach pod tynkiem Instalacje umieszczone w rurkach pod tynkiem należą do instalacji z przewodami wymienialnymi i stosowane są głównie w pomieszczeniach mieszkalnych oraz o przeznaczeniu ogólnym. Należą do instalacji niewidocznych dla użytkownika, zapewniają najwyższy poziom estetyczny, ale wadą ich jest duża pracochłonność i koszt wykonania. Mogą być wykonywane tam, gdzie dopuszczalne jest kucie bruzd w ścianach i sufitach oraz przewidywane jest pokrycie ścian i sufitów warstwą tynku. Rurki instalacyjne są jednościenne, gładkie lub karbowane, przeznaczone do prowadzenia przewodów w budynkach. Duża wytrzymałość mechaniczna rurek umożliwia ich umieszczenie w betonie. Najczęściej dostępne są rurki o średnicach: 16, 20, 25, 32 oraz 40 mm. Rurki mogą być wykonane z materiałów niepalnych i zaopatrzone w linkę stalową ułatwiającą wciąganie przewodów. Na rynku dostępne są również wykonywane na zamówienie użytkownika rurki elektroinstalacyjne z wciągniętymi przewodami gotowe do zainstalowania. Nierozłączną częścią systemu instalacji są puszki podtynkowe osadzane w murze lub – jeżeli pozwalają na to względy konstrukcyjno-budowlane – w ścianach betonowych. Osobną grupę stanowią puszki przeznaczone do mocowania w ściankach szkieletowych. Puszki takie, wyposażone w kołnierz, mocuje się w otworze dopasowanym do średnicy zewnętrznej zasadniczej części puszki. Nr 168 45 Instalacje elektryczne 1.8. Instalacje zatapiane w konstrukcjach Instalacje zatapiane w konstrukcjach stosowane są obecnie rzadko, najczęściej w budownictwie ogólnym. Są one przygotowywane w czasie produkcji ścian i stropów w formie prefabrykatów lub, w przypadku konstrukcji monolitycznych, w trakcie wykonywania ścian. W budownictwie betonowym prefabrykowanym rozróżnia się zasadniczo dwie metody produkcji: lokalną i wielkopłytową. W metodzie lokalnej na miejscu ustawia się oszalowanie, które następnie zalewa się płynnym betonem. W metodzie wielkopłytowej, stosowanej obecnie w budownictwie mieszkaniowym bardzo rzadko, elementy ścienne i sufitowe produkowane były przemysłowo. W instalacjach zatapianych wszystkie puszki i rurki muszą być zamocowane w oszalowaniu przyszłych elementów ściennych lub sufitowych. System instalacyjny musi spełniać wysokie wymagania pod względem obciążalności mechanicznej, gdyż elementy instalacyjne poddane znacznemu naciskowi muszą zachować pełną stabilność. System obejmuje puszki osprzętowe i łączące, skrzynki łączące oraz puszki sufitowe. Do zainstalowania puszek i skrzynek rozgałęźnych wykorzystuje się puste rury przewodowe. Puszki, rury oraz skrzynki tworzą zamknięty system. Muszą one być dokładnie do siebie dopasowane, aby zapewnić szczelność systemu. Przy betonowaniu na miejscu budowy stosuje się przeważnie oszalowanie drewniane, do którego puszki mocowane są gwoździami lub wkrętami. Przy stosowaniu oszalowania stalowego puszki mocowane są przy użyciu specjalnych plastikowych kołków rozporowych lub śrub spawanych punktowo do oszalowania. Nowością jest barwne znakowanie elementów: • kolorem zielonym oznaczone są elementy frontowe przeznaczone do montażu na oszalowaniu, • kolorem żółtym oznaczone są tylne części puszki przeznaczonej do wbudowania w ścianę, • kolorem czerwonym oznaczone są tylne części przeznaczone do montażu w suficie, • kolorem szarym oznaczone są elementy przeznaczone do mocowania i łączenia. Montaż instalacji rozpoczyna się od umocowania na oszalowaniu elementów zielonych. Po wykonaniu ścian i stropów wciąga się przewody i mocuje sprzęt. 2. Nowoczesne zabezpieczenia przetężeniowe (nadprądowe) W odbiorczych instalacjach elektrycznych dla ochrony przewodów przed przeciążeniami, zwarciami, a także dla celów ochrony przeciwporażeniowej przez samoczynne wyłączenie zasilania stosuje się urządzenia nadprądowe (przetężeniowe), które można podzielić na trzy zasadnicze rodzaje: a. urządzenia jednocześnie chroniące przed prądem przeciążeniowym i zwarciowym: –– bezpieczniki topikowe instalacyjne z pełnozakresową charakterystyką np. typu Bi-Wts, Bi-Wtz, gG, gL, –– wyłączniki samoczynne z wyzwalaczem termicznym i elektromagnetycznym, 46 Instalacje elektryczne b. urządzenia chroniące wyłącznie przed prądem zwarciowym: –– bezpieczniki topikowe dobezpieczeniowe z niepełnozakresową charakterystyką (typu aM), –– wyłączniki samoczynne z wyzwalaczem elektromagnetycznym, c. urządzenia chroniące wyłącznie przed prądem przeciążeniowym: –– wyłączniki lub styczniki wyposażone tylko w wyzwalacz termiczny. Stosowane obecnie w instalacjach bezpieczniki topikowe mają różnorodne charakterystyki czasowo-prądowe. Na rysunku 1 przedstawiono charakterystykę czasowo-prądową bezpiecznika typu Bi-Wts o prądzie znamionowym 20 A. Rys. 1. Charakterystyka czasowo-prądowa wkładki topikowej bezpiecznika typu Bi-Wts o prądzie znamionowym 20 A Porównanie charakterystyk: szybkiej (Bi-Wts), zwłocznej (Bi-Wtz) i pełnozakresowej ogólnego przeznaczenia (gG) dla bezpieczników instalacyjnych o prądzie znamionowym 10, 16, 20, 32 i 50 przedstawiono w tabeli 1. Dla celów ochrony przeciwporażeniowej powinny być stosowane jako urządzenie wyłączające tylko urządzenia jednocześnie chroniące przed prądem przeciążeniowym i zwarciowym. Wymagane maksymalne czasy wyłączenia zasilania zależą Nr 168 47 Instalacje elektryczne od rodzaju chronionych odbiorników, od napięcia znamionowego sieci względem ziemi i od warunków środowiskowych. Dla urządzeń rozdzielczych oraz urządzeń stacjonarnych i ruchomych nie przemieszczanych ręcznie podczas użytkowania dopuszcza się czas wyłączenia zwarć doziemnych nie dłuższy niż 5 s, niezależnie od warunków środowiskowych i napięcia względem ziemi. Dla urządzeń ręcznych oraz przenośnych przeznaczonych do ręcznego przemieszczania w czasie ich użytkowania wymagane przez normę czasy wyłączenia przedstawiono w tabeli 2. Wymagania przedstawione w tej tabeli dotyczą warunków środowiskowych, w których dopuszczalne napięcie dotykowe UL wynosi 50 V (warunki normalnego zagrożenia porażeniem) oraz warunków środowiskowych, w których dopuszczalne napięcie dotykowe UL wynosi 25 V (warunki zwiększonego zagrożenia porażeniem). Tabela 1. Prądy Ia zapewniające samoczynne wyłączenie zasilania w czasie do 5 s i 0,2 s dla bezpieczników o prądach znamionowych 10, 20, 32 i 50 A oraz współczynnik k = Ia/In Prąd Czas znamionowy wyłączenia wkładki [s] 10 A 16 A 20 A 32 A 50 A Prąd wyłączający, w A oraz k = Ia/In Bi-Wts Bi-Wtz gG Ia k Ia k Ia k 5,0 28 2,8 50 5,0 40 4,0 0,2 55 5,5 108 10,8 90 9,0 5,0 48 3,0 62 3,9 65 4,1 0,2 90 5,6 195 12,2 130 8,1 5,0 62 3,1 110 5,5 90 4,5 0,2 130 6,5 260 13,0 170 8,5 5,0 98 3,1 180 5,6 160 5,0 0,2 210 6,5 390 12,2 310 9,7 5,0 170 3,4 300 6,0 280 5,6 0,2 360 7,2 650 13,0 600 12,0 Z danych przedstawionych w tabeli 1 wynika, że przy stosowaniu w instalacjach bezpieczników o nowej charakterystyce gG konieczne jest skorygowanie współczynników k (Ia= k.In) dla czasów wyłączenia do 5 s. Nie można zatem posługiwać się tabelą nr 3 zamieszczoną w załączniku nr 1 do rozporządzenia ministra przemysłu z 1990 r. [7]. W latach 90. wprowadzono do produkcji i coraz szerszego stosowania w praktyce nowe konstrukcje wyłączników instalacyjnych nadprądowych wyposażonych w wyzwalacze elekromagnesowe i termiczne o charakterystykach: A, B, C i D. Na rysunku 2 przedstawiono charakterystyki czasowo-prądowe wyłączników instalacyjnych Serii S300 produkowanych przez Zakłady Legrand-FAEL S.A. 48 Instalacje elektryczne Typ charakterystyki B C D Wyzwalacz termobimetalowy Prąd I2 Czas Prąd I1 ≥ 1h 1,45In 1,13In <1 h ≥1 h 1,45In 1,13In <1h ≥1h 1,45In 1,13In <1h Wyzwalacz elektromagnesowy Prąd I4 Prąd I5 Czas ≥ 0,1 s 3In 5In < 0,1 s ≥ 0,1 s 5In 10In < 0,1 s ≥ 0,1 s 10In 20In < 0,1 s Rys. 2. Charakterystyki czasowo-prądowe wyłączników instalacyjnych serii S-190. Istotne z punktu widzenia ochrony przeciwporażeniowej – samoczynne, w czasie do 0,1 s, wyłączenie wyłączników serii S300 musi nastąpić: – dla wyłącznika z charakterystyką typu B – przy prądzie równym 5In , – dla wyłącznika z charakterystyką typu C – przy prądzie równym 10In , – dla wyłącznika z charakterystyką typu D – przy prądzie równym 20In . Tabela 2. Maksymalne czasy wyłączenia zasilania w sieci o układzie TN [2] Napięcie znamionowe sieci U0/U [V] Czas wyłączenia [s] UL = 50 V UL = 25 V 120–240 0,8 0,4 230/400 277/480 0,4 0,2 400/690 0,2 0,06 580/1000 0,1 0,02* * Gdy nie można spełnić tego wymagania, należy stosować połączenia wyrównawcze dodatkowe (miejscowe). Zgodnie z wymaganiami przepisów [8] jako urządzenia zabezpieczające obwodów odbiorczych w instalacjach mieszkaniowych wolno stosować tylko wyłączniki samoczynne. Nr 168 49 Instalacje elektryczne 3. Zabezpieczenia (wyłączniki) różnicowoprądowe 3.1.Wstęp Instalacje elektryczne w budynkach mieszkalnych w Polsce od lat 50. wykonywane były w układzie sieciowym TN-C. Wśród eksploatowanych instalacji elektroenergetycznych stanowią one obecnie w kraju około 90% instalacji. W instalacjach tych jako środek ochrony przed dotykiem (przy dotyku) pośrednim stosowana jest ochrona przez samoczynne wyłączenie zasilania z urządzeniami wyłączającymi przetężeniowymi w postaci bezpieczników topikowych lub, rzadziej, samoczynnych wyłączników instalacyjnych. Taki środek ochrony powszechnie nazywany był zerowaniem. Środek ten, zaprojektowany i użytkowany poprawnie, zapewnia dość skuteczną ochronę przed dotykiem pośrednim, niestety jest podatny na wszelkie błędy lub niedopuszczalne ingerencje użytkownika. Najpowszechniejszym z nich jest „reperowanie” wkładek topikowych drutem, usuwanie kołków ochronnych z gniazd wtyczkowych, błędne przyłączenie przewodów instalacyjnych do zacisków gniazd wtyczkowych, stosowanie w pomieszczeniach lub przestrzeniach wymagających ochrony przed dotykiem pośrednim ruchomych przedłużaczy dwużyłowych. Konsekwencje tych błędów pogłębiane są przez brak wykonywania fachowych, okresowych badań instalacji. Badania takie, zgodnie z obowiązującą w Polsce ustawą „Prawo budowlane” powinny być wykonywane w budynkach mieszkalnych nie rzadziej niż co 5 lat. Zły stan techniczny instalacji domowych oraz brak umiejętności bezpiecznego użytkowania elektrycznych urządzeń odbiorczych spowodował, że w latach 1990–1995 aż 87% śmiertelnych wypadków porażeń prądem elektrycznym nie miało związku z wykonywaną pracą [1]. Jednym z najlepszych sposobów ograniczenia liczby wypadków, również tych powodowanych błędem użytkownika urządzeń elektrycznych, jest stosowanie w instalacjach odbiorczych wyłączników różnicowoprądowych. Obowiązek stosowania ich w nowych instalacjach w budynkach zawarty został w przepisach [8] i w normach [2, 3]. 3.2.Parametry znamionowe wyłączników różnicowoprądowych Każdy wyłącznik różnicowoprądowy charakteryzują następujące parametry [4, 5, 6]: 1. napięcie znamionowe – U i prąd znamionowy ciągły – In, 2. prąd znamionowy różnicowy zadziałania – I∆n, 3. częstotliwość znamionowa – f. Napięcie znamionowe wyłączników różnicowoprądowych wynosi zwykle: • dla wyłączników jednofazowych dwubiegunowych – 230 V / 50...60 Hz, • dla wyłączników trójfazowych czterobiegunowych – 400 V (230/400 V) / 50...60 Hz. Prądy znamionowe ciągłe (obciążenia) In są zgodne z prądami zalecanymi dla wyłączników samoczynnych i wynoszą: 6, 8, 10, 13, 16, 20, 25, 32, 40, 63 A. Niektóre 50 Instalacje elektryczne firmy budują wyłączniki różnicowoprądowe na prądy znamionowe 100, 125 i 160 A. Przy prądach obciążenia większych buduje się zwykle przekaźniki różnicowoprądowe przystosowane do współpracy z wyłącznikami mechanizmowymi, wyposażonymi w wyzwalacz zanikowo-napięciowy. Ze względu na wartość prądu I∆n wyłączniki różnicowoprądowe dzielą się na: a. wysokoczułe, których prąd I∆n nie przekracza 30 mA, b. średnioczułe, których prąd I∆n jest większy od 30 mA, lecz nie większy od 500 mA, c. niskoczułe, których prąd I∆n jest większy od 500 mA. Znamionowe prądy I∆n wynoszą: 6, 10, 30, 100, 300, 500 mA, 1 oraz 3 A. Rys. 3. Strefy czasowo-prądowe skutków fizjologicznych prądów rażeniowych przemiennych o wartości do 10 A i częstotliwości od 15 Hz do 100 Hz, płynących na drodze lewa ręka – obie stopy. Oznaczenia granic stref: a – próg odczuwania i reakcji; b – granica samouwolnienia; c – próg fibrylacji komór serca, 1 – wykres granicznych dopuszczalnych czasów działania wysokoczułych wyłączników różnicowoprądowych o znamionowym różnicowym prądzie zadziałania I∆n równym 30 mA, 2 – charakterystyka czasowo-prądowa wysokoczułych wyłączników różnicowoprądowych o znamionowym różnicowym prądzie zadziałania I∆n równym 30 mA Wszystkie wyłączniki różnicowoprądowe mogą być stosowane jako urządzenia wyłączające w ochronie przed dotykiem pośrednim przez samoczynne wyłączenie zasilania. Wyłączniki wysokoczułe dodatkowo mogą stanowić uzupełnienie ochrony przed dotykiem bezpośrednim, czyli chronić przed skutkiem dotknięcia części czynnych, będących w normalnych warunkach pracy instalacji pod napięciem roboczym względem ziemi. Wyłączniki, których prąd I∆n nie przekracza 500 mA, stanowią również środek ochrony przed pożarem instalacji elektrycznej spowodowanym prądami doziemnymi. Na rysunku 1 przedstawiono strefy czasowo-prądowe skutków fizjologicznych prądów rażeniowych przemiennych z zaznaczonymi charakteNr 168 51 Instalacje elektryczne rystykami czasowo-prądowymi działania wysokoczułych wyłączników różnicowoprądowych o znamionowym różnicowym prądzie zadziałania I∆n równym 30 mA. Wynika z nich, że wyłącznik uniemożliwia przepływ przez ciało osoby rażonej prądu powodującego migotanie komór serca przy założeniu, że napięcie dotykowe nie przekracza 250 V, a opór ciała jest nie mniejszy niż 1000 Ω. 3.3.Typy wyłączników różnicowoprądowych Ze względu na rodzaj prądu uszkodzeniowego, na który wyłączniki prawidłowo reagują,wyłączniki różnicowoprądowe dzielą sie na: • wyłączniki różnicowoprądowe typu AC, przystosowane do działania wyłącznie przy prądzie uszkodzeniowym przemiennym, • wyłączniki typu A, przystosowane do działania przy prądzie uszkodzeniowym przemiennym, jak również przy prądzie uszkodzeniowym pulsującym jednokierunkowym o dowolnej biegunowości lub sterowanym fazowo sterownikiem tyrystorowym, ze składową stałą do 6 mA, • wyłączniki typu B, które nadają się do stosowania w instalacjach prądu przemiennego z prądem uszkodzeniowym przemiennym, jak również przy prądzie uszkodzeniowym pulsującym jednokierunkowym o dowolnej biegunowości lub sterowanym fazowo sterownikiem tyrystorowym pulsującym ze składową stałą do 6 mA i z prądem stałym z niektórych układów prostownikowych. Ze względu na zachowanie się wyłącznika w stanach przejściowych wyłączniki różnicowoprądowe dzieli się na: • wyłączniki bezzwłoczne, reagujące z czasem własnym wyłącznika na pojawiający się w obwodzie prąd uszkodzeniowy (bez oznaczenia na obudowie), • wyłączniki bezzwłoczne o zwiększonej odporności na prąd uszkodzeniowy udarowy, przetrzymujące bez zadziałania udar o kształcie 8/20 μs o wartości szczytowej do 500 A (oznaczone na obudowie rysunkiem udaru prądowego), • wyłączniki krótkozwłoczne o zwłoce czasowej 10 ms, o odporności na prąd uszkodzeniowy udarowy przetrzymujące bez zadziałania udar o kształcie 8/20 μs o wartości szczytowej do 3 kA (oznaczone na obudowie literą G umieszczoną w kwadracie lub literami KV), • wyłączniki zwłoczne, nazywane też wyłącznikami selektywnymi, przeznaczone do szeregowej współpracy z wyłącznikami bezzwłocznymi (oznaczone na obudowie literą S umieszczoną w kwadracie). Czasy wyłączenia, wymagane przy zakłóceniach (pojawianiu się prądu uszkodzeniowego) przez normy [5, 6] określające zasady budowy wyłączników różnicowoprądowych, zależą od krotności prądu uszkodzeniowego I∆ w stosunku do wartości znamionowego różnicowego prądu zadziałania I∆n oraz od typu wyłącznika. Maksymalne i minimalne czasy wyłączenia wyłączników różnicowoprądowych typu AC przedstawiono w tabeli 3. 52 Instalacje elektryczne Tabela 3. Maksymalne i minimalne czasy wyłączenia wyłączników typu AC [4] Typ wyłącznika Prąd In A Prąd IΔn A bezzwłoczny dowolny dowolny selektywny S (zwłoczny) ≥ 25 ≥ 0,03 Czas wyłączenia w sekundach dla prądu uszkodzeniowego IΔ o wartości: Uwagi IΔn 2IΔn 5IΔn 0,3 0,15 0,04 czas maksymalny 0,5 0,2 0,15 czas maksymalny 0,13 0,06 0,05 czas minimalny Uwaga! Maksymalne czasy wyłączenia odnoszą się również do wyłączników typu A i B, z tym że wartości prądów uszkodzeniowych (różnicowych) niesinusoidalnych IΔn , 2IΔn , 5IΔn należy powiększyć przy pomiarze czasu zadziałania mnożąc je przez współczynnik 1,4 w przypadku wyłączników, których znamionowy różnicowy prąd zadziałania IΔn jest większy od 0,01 A, i przez 2, w przypadku wyłączników, których prąd IΔn jest co najwyżej równy 0,01 A. Zestawienie wyłączników różnicowoprądowych i stosowane na nich najważniejsze oznaczenia przedstawiono w tabeli 3. Oznaczenia te powinny być umieszczone bezpośrednio na wyłączniku w takim miejscu, aby były widoczne po jego zainstalowaniu. Ponadto na obudowach wyłączników często podawane jest również oznaczenie literowe (np. ID – fr., FI – niem., RCD, RCCB, RCBO – ang.) informujące, że jest to wyłącznik różnicowoprądowy. Wyłączniki różnicowoprądowe przeznaczone do użytku domowego i podobnego budowane są w dwóch podstawowych rodzajach, oznaczonych w polskich normach jako: • RCCB (residual current operated circuit-breakers without integral overcurrent protection) – wyłączniki bez wbudowanego zabezpieczenia nadprądowego (zwarciowego), • RCBO (residual current operated circuit-breakers with integral overcurrent protection) – wyłączniki z wbudowanym zabezpieczeniem nadprądowym. Uwaga! Wyłączniki różnicowoprądowe reagują na prąd uszkodzeniowy płynący do ziemi albo do uziemionego przewodu PE przez izolację lub przez ciało człowieka. Nie reagują natomiast na prądy uszkodzeniowe (zwarciowe lub przeciążeniowe) płynące jedynie w przewodach roboczych. Dopiero przy prądach bardzo dużych, przekraczających 6 razy wartość znamionowego prądu obciążenia In (6In) możliwe jest zadziałanie wyłącznika spowodowane dopuszczalną niesymetrią budowy przekładnika różnicowego. Dlatego też, w każdym obwodzie z wyłącznikiem różnicowoprądowym, konieczne jest stosowanie również zabezpieczeń nadprądowych w postaci wyłączników samoczynnych (lub bezpieczników w instalacjach przemysłowych). Wymaganie to nie dotyczy wyłączników różnicowoprądowych z wbudowanym zabezpieczeniem nadprądowym (np. wyłączniki typu P 312 produkcji Legrand-FAEL). Nr 168 53 Instalacje elektryczne Wyłączniki budowane są na znamionowy różnicowy prąd zadziałania określony jako IΔn (rzadziej IΔN). Rzeczywisty prąd zadziałania wyłączników różnicowoprądowych musi być większy od 0,5IΔn, jednak nie większy niż IΔn . Spełnienie tego wymagania, przy poprawnym doborze wyłącznika różnicowoprądowego, zapewnia jego działanie tylko przy powstaniu uszkodzenia w instalacji, a zapobiega zbędnemu działaniu powodowanemu przez robocze prądy upływowe, występujące w każdej instalacji elektrycznej. W wyłącznikach różnicowoprądowych stosuje się zwykle wyłączanie wszystkich biegunów roboczych – fazowych L i bieguna neutralnego N. Tabela 4. Typy, oznaczenia i przeznaczenie wyłączników różnicowoprądowych Typ AC Oznaczenie Przenaczenie Do stosowania w sieciach z prądem uszkodzeniowym sinusoidalnie zmiennym doprowadzonym w sposób nagły lub wolno narastający A Do stosowania w sieciach z prądem uszkodzeniowym sinusoidalnie zmiennym i stałym pulsującym ze składową stałą 6 mA oraz ze sterowaniem (lub bez) kąta fazowego, doprowadzonym w sposób nagły lub wolno narastający B Do stosowania w sieciach z prądem uszkodzeniowym: • sinusoidalnie zmiennym, stałym pulsującym, stałym pulsującym z prądem stałym wygładzonym o wartości do 6 mA, • stałym występującym w układach prostowniczych, tj. przy: –– jednofazowym połączeniu z obciążeniem pojemnościowym wytwarzającym prąd stały wygładzony, –– 3-biegunowym połączeniu w gwiazdę lub 6-biegunowym układzie mostkowym, –– 2-biegunowym układzie mostkowym włączonym na napięcie międzyfazowe oraz ze sterowaniem (lub bez) kąta fazowego niezależnie od biegunowości, doprowadzonym w sposób nagły lub wolno narastający Wyłącznik bezzwłoczny odporny na prąd różnicowy 500 A o przebiegu 8/20 μs G Wyłącznik krótkozwłoczny o czasie przetrzymywania 10 ms (odporny na udarowy prąd różnicowy 3 kA, 8/20 μs) S Wyłącznik selektywny, działający z opóźnieniem, przeznaczony do współpracy przy połączeniu szeregowym z wyłącznikiem różnicowoprądowym bezzwłocznym Wyłącznik przeznaczony do pracy poza pomieszczeniami w temperaturze do minus 25 °C Wyłącznik wymaga zabezpieczenia od strony zasilania bezpiecznikiem typu gG o prądzie nie przekraczającym 63 A dla zapewnienia wyłączenia prądu zwarciowego podanego przez wytwórcę. Jeżeli dopuszczalny prąd znamionowy jest inny niż 63 A, to jego wartość powinna być podana przy symbolu bezpiecznika kV 54 Wyłącznik o podwyższonej odporności na udary prądowe 8/20 μs Instalacje elektryczne 3.4. Instalowanie wyłączników różnicowoprądowych W najpowszechniej stosowanej w Polsce sieci o układzie TN wyłącznik różnicowoprądowy może być stosowany pod warunkiem, że instalacja odbiorcza za wyłącznikiem będzie zbudowana w układzie TN-S. Oznacza to, że przed wyłącznikiem różnicowoprądowym przewód PEN sieci o układzie TN-C powinien zostać rozdzielony na dwa oddzielne przewody: przewód neutralny N i przewód ochronny PE. Zgodnie z obowiązującymi przepisami rozdzielenie przewodu PEN w nowych instalacjach powinno nastąpić w złączu lub w rozdzielnicy głównej budynku. Schemat ideowy stosowania wyłącznika w układzie sieciowym TN-C-S przedstawiono na rysunku 4. Odbiorniki I klasy ochronności należy podłączyć tak jak w sieci z „zerowaniem” – do części przewodzących dostępnych powinien być przyłączony przewód ochronny PE. Przewód ten powinien być izolowany od przewodu neutralnego N sieci odbiorczej (za wyłącznikiem), mieć barwę żółto-zieloną i przekrój odpowiadający przekrojowi przewodów fazowych. Uwaga! Gdy przewód ochronny PE nie jest żyłą przewodu wielożyłowego lub nie jest prowadzony we wspólnej osłonie z przewodami roboczymi, to minimalny przekrój żyły przewodu ochronnego nie może być mniejszy niż: • 2,5 mm2 , gdy przewód ten jest chroniony przed uszkodzeniami mechanicznymi, lub • 4,0 mm2 , gdy przewód nie jest chroniony przed uszkodzeniami mechanicznymi. Rys. 4. Przykład stosowania wyłącznika różnicowoprądowego w sieci o układzie TN-C-S Schemat ideowy stosowania wyłącznika różnicowoprądowego w sieci o układzie TT przedstawiono na rysunku 5. W układzie tym części przewodzące dostępne wszystkich odbiorników I klasy ochronności powinny być uziemione indywidualnie lub grupowo przez przyłączenie do ich zacisków ochronnych uziemionego przewodu ochronnego PE. Zasady wymiarowania przekroju tego przewodu są takie same jak w układzie TN. Nr 168 55 Instalacje elektryczne Rys. 5. Przykład stosowania wyłącznika różnicowoprądowego w sieci o układzie TT Rys. 6. Sieć o układzie TN-C z grupą odbiorników zasilanych przez wyłącznik różnicowoprądowy i połączonych w sieć o układzie TT ze wspólnym uziemieniem ochronnym R A Przewód ochronny PE powinien być izolowany od przewodów roboczych sieci. W uzasadnionych wypadkach można stosować sieć o układzie TT z wyłącznikiem różnicowoprądowym zasilaną z sieci TN-C (TN-C-S). Schemat takiej sieci przedstawiono na rysunku 6. Jest to dopuszczalny sposób stosowania równocześnie w części tej samej sieci układu TN, a w części – układu TT (czyli „zerowania i uziemienia ochronnego” w tej samej sieci TN). 56 Instalacje elektryczne 3.5. Wybór znamionowego prądu zadziałania i miejsca stosowania wyłączników różnicowoprądowych Dla uniknięcia zbędnego zadziałania wyłącznika różnicowoprądowego, jego znamionowy różnicowy prąd zadziałania I∆n powinien być co najmniej 2...3-krotnie większy od maksymalnego roboczego prądu upływowego występującego w chronionej instalacji. Wartość prądu upływowego w instalacji można zmierzyć lub ocenić na podstawie liczby i rodzaju stosowanych w instalacji odbiorników. Największy wpływ na wartość tego prądu mają urządzenia odbiorcze. Odbiorniki gospodarstwa domowego z napędem silnikowym (takie jak pralki, chłodziarki, odkurzacze itp.) mają dopuszczalny prąd upływowy nie większy niż 3,5 mA. Odbiorniki grzejne powinny mieć prąd upływowy nie większy niż 1 mA na 1 kW mocy, lecz nie więcej niż 5 mA. Znacząco duży prąd upływowy występuje w urządzeniach elektronicznych wyposażonych w filtry przeciwzakłóceniowe, takich jak na przykład komputery. Wartość prądu upływowego zależy też od stanu izolacji przewodów instalacji, ich długości oraz stanu urządzeń odbiorczych. Z tego względu w rozległych instalacjach, z dużą ilością zasilanych odbiorników, nie jest możliwe stosowanie jednego wyłącznika wysokoczułego dla ochrony całej instalacji. Jednak przy ograniczeniu rozległości instalacji (np. mieszkanie o powierzchni ok. 70 m2) i przy zwykle stosowanych odbiornikach jak: pralka, chłodziarka, żelazko, a nawet elektryczny ogrzewacz wody o mocy do 1,5 kW – roboczy prąd upływowy nie przekracza zwykle wartości 10 mA i możliwe jest stosowanie wyłącznika o prądzie I∆n = 30 mA. W instalacjach, w których konieczne jest stosowanie wyłączników wysokoczułych, uzupełniających ochronę przed dotykiem bezpośrednim, często, dla umożliwienia ich stosowania, trzeba instalację podzielić na odrębne obwody (części) i każdy taki obwód zasilać przez oddzielny wysokoczuły wyłącznik różnicowoprądowy. Wyłączniki różnicowoprądowe powinny być instalowane w szafkach (skrzynkach) rozdzielczych budynku w pobliżu zabezpieczeń nadprądowych, w miejscach łatwo dostępnych dla użytkownika instalacji. W szafkach pomiarowych usytuowanych na granicy posesji wysokoczułe wyłączniki różnicowoprądowe powinny być instalowane (za licznikiem) tylko na czas trwania budowy budynku, przy zasilaniu placu budowy z tej szfki. Obowiązek stosowania wyłączników różnicowoprądowych wynika głównie z postanowień części 7 normy PN-IEC 60364 [3]. Wyłączniki powinny być stosowane w szczególności w miejscach przedstawionych w tabeli 5. Tabela 5. Wymagane miejsca stosowania wyłączników różnicowoprądowych Lp. Zasilane obwody (instalacje) Wymagany prąd I∆n 1 Obwody gniazd wtyczkowych w pomieszczeniach z wannami lub/i natryskami ≤ 30 mA 2 Obwody gniazd wtyczkowych na placach budowy i robót rozbiórkowych ≤ 30 mA 3 Obwody gniazd wtyczkowych do zasilania urządzeń pracujących pod gołym niebem ≤ 30 mA Nr 168 57 Instalacje elektryczne Lp. Zasilane obwody (instalacje) Wymagany prąd I∆n Instalacje elektryczne w gospodarstwach rolniczych i ogrodniczych: 4 • obwody gniazd wtyczkowych, ≤ 30 mA • pozostałe obwody w obiektach zagrożonych pożarem (całość instalacji) Instalacje elektryczne w basenach pływackich krytych lub na otwartym powietrzu ≤ 500 mA 6 Instalacje elektryczne w pomieszczeniach sauny ≤ 30 mA 7 Instalacje elektryczne na kempingach i w pojazdach wypoczynkowych ≤ 30 mA 8 Instalacje w pomieszczeniach zagrożonych pożarem ≤ 500 mA 5 ≤ 30 mA W instalacjach elektrycznych budynków mieszkalnych należy dążyć do ochrony jak największej części instalacji wysokoczułym wyłącznikiem różnicowoprądowym. W szczególności należy chronić obwody gniazd wtyczkowych w łazience, kuchni, piwnicy i w garażu, ponieważ w tych miejscach najczęściej zdarzają się wypadki porażeń. Na rysunkach 7 i 8 przedstawiono przykłady stosowania wyłączników różnicowoprądowych w instalacjach elektrycznych budynku mieszkalnego jednorodzinnego i wielorodzinnego. Rys. 7. Przykład budowy instalacji elektrycznej z wyłącznikami różnicowoprądowymi w budynku wielorodzinnym Wysokoczułe wyłączniki różnicowoprądowe są potrzebne i wymagane są tylko w tych obwodach, w których konieczne jest wspomaganie ochrony przed dotykiem bezpośrednim, ze względu na trudne warunki środowiskowe użytkowania urządzeń albo w obwodach narażonych na przerwanie ciągłości ruchomego przewodu ochronnego lub na uszkodzenie izolacji ruchomego przewodu zasilającego. Błędem jest nagminne stosowanie ich na przykład w obwodach dedykowanych do zasilania 58 Instalacje elektryczne komputerów, czyli w obwodach z odbiornikami o niewielkiej mocy, ale z dużymi prądami upływowymi, pracującymi w bardzo bezpiecznych, z punktu widzenia ochrony przeciwporażeniowej, warunkach środowiskowch. Konsekwencją jest zbędne działanie wyłączników powodowane w szczególności stanami przejściowymi w momencie załączania obwodu pod napięcie (najczęściej po zaniku napięcia i włączaniu źródła zasilania rezerwowego). Rys. 8. Przykład budowy instalacji elektrycznej z wyłącznikami różnicowoprądowymi w budynku jednorodzinnym 3.6.Badanie poprawności działania wyłącznika różnicowoprądowego W instalacjach elektrycznych z wyłącznikami różnicowoprądowymi skuteczność funkcjonowania systemu ochrony zależy w pierwszym rzędzie od poprawności działania samego wyłącznika. Poprawność działania samego wyłącznika sprawdza się zawsze tak samo, niezależnie od rodzaju układu sieci (TN-S, TT, IT), w której wyłącznik jest zainstalowany. Pierwszą czynnością po zainstalowaniu wyłącznika jest sprawdzenie jego działania za pomocą przycisku „TEST”. W tym celu każdy wyłącznik różnicowoprądowy jest wyposażony w obwód kontrolny, którego uruchomienie powoduje zamodelowanie warunków takich jak przy uszkodzeniu występującym w instalacji. Po naciśnięciu przycisku oznaczonego symbolem „T” lub napisem „TEST”, sprawny, prawidłowo zainstalowany i zasilany (będący pod napięciem) wyłącznik musi natychmiast zadziałać. Jeżeli po naciśnięciu przycisku „T” („TEST”) wyłącznik nie zadziała (nie wyłączy zasilanego obwodu), należy odstąpić od dalszych badań i orzec jego niesprawność. Wyłącznik taki powinien być natychmiast wymieniony na sprawny. Sprawdzenie działania wyłącznika przez naciśnięcie przycisku „TEST” nie jest jednak wystarczające przy wykonywaniu badań odbiorczych lub Nr 168 59 Instalacje elektryczne eksploatacyjnych ochrony przeciwporażeniowej, ponieważ prąd kontrolny, zgodnie z wymaganiami norm dotyczących budowy wyłączników różnicowoprądowych, może być nawet 2,5 razy większy od znamionowego różnicowego prądu zadziałania (I∆n). Dlatego też w czasie wykonywania badań odbiorczych lub okresowych, konieczne jest dokładniejsze sprawdzenie działania samego wyłącznika. Sprawdzenie takie może być wykonane wyłącznie przez osobę uprawnioną przy użyciu specjalistycznych przyrządów pomiarowych lub metodą techniczną. Sprawdzenie przez naciśnięcie przycisku „TEST” powinno być wykonywane okresowo przez użytkownika instalacji. W instrukcjach stosowania wyłączników (lub nawet w miejscach widocznych po zamontowaniu wyłącznika na ich obudowach) wytwórcy wyłączników podają zalecany termin wykonywania takich sprawdzeń. Dla przeciętnych, normalnych (np. w mieszkaniu) warunków pracy instalacji zwykle zaleca się wykonywanie sprawdzeń raz na miesiąc lub rzadziej „okazjonalnie”. Badania prowadzone w krajach europejskich dowodzą, że użytkownicy instalacji z wyłącznikami różnicowoprądowymi bardzo często nie przestrzegają tego wymogu. Zapomina się o tym, że okresowe uruchomienie wyłącznika to nie tylko sprawdzenie poprawności jego działania, ale również warunek utrzymania go w sprawności. Stosowany w wyłącznikach elektromechanicznych przekaźnik spolaryzowany, dla utrzymania go w sprawności, powinien być bowiem okresowo uruchamiany. Naciśnięcie przycisku „TEST” i ponowne załączenie wyłącznika jest czynnością bardzo prostą, lecz wykonywaną przez użytkowników niechętnie. Powodowane jest to najczęściej koniecznością, po chwilowym zaniku napięcia związanym z wyłączeniem wyłącznika, ponownego nastawienia poprawnych wskazań zegarów stosowanych w wielu urządzeniach odbiorczych (takich jak kuchnie elektryczne, kuchnie mikrofalowe, magnetowidy, wieże stereofoniczne itp.). W bardzo trudnych warunkach pracy, na przykład przy posługiwaniu się urządzeniem ręcznym na stanowisku przewodzącym, gdy zdrowie, a nawet życie użytkownika może zależeć od poprawności działania wyłącznika różnicowoprądowego, można zalecić sprawdzanie poprawności jego działania nawet codziennie przed rozpoczęciem pracy. 4. Literatura: 1. Danielski L.: Śmiertelne wypadki porażeń prądem elektrycznym w Polsce w latach 1990–1995. Materiały XI Międzynarodowej Konferencji Naukowo-Technicznej „Bezpieczeństwo elektryczne”, Wrocław 1997. 2. Norma PN-IEC-60364-4-41:2000 Instalacje elektryczne w obiektach budowlanych. Ochrona zapewniająca bezpieczeństwo. Ochrona przeciwporażeniowa. 3. Norma PN-IEC-60364-7 Instalacje elektryczne w obiektach budowlanych. Wymagania dotyczące specjalnych instalacji lub lokalizacji. 4. Norma PN-EN 61008-1:2002 Wyłączniki różnicowoprądowe bez wbudowanego zabezpieczenia nadprądowego do użytku domowego i podobnego (RCCB). Postanowienia ogólne. 60 Instalacje elektryczne 5. Norma PN-EN 61008-2-1:2002 Wyłączniki różnicowoprądowe bez wbudowanego zabezpieczenia nadprądowego do użytku domowego i podobnego (RCCB). Stosowanie postanowień ogólnych do wyłączników RCCB o działaniu niezależnym od napięcia. 6. Norma PN-EN 61008-2-1:2002 Wyłączniki różnicowoprądowe z wbudowanym zabezpieczeniem nadprądowym do użytku domowego i podobnego (RCBO). Stosowanie postanowień ogólnych do wyłączników RCCB o działaniu niezależnym od napięcia. 7. Rozporządzenie MP z dnia 08.10.1990 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinna odpowiadać ochrona przeciwporażeniowa w urządzeniach elektroenergetycznych o napięciu do 1 kV. Dz. U. Nr 81 poz. 473 z 1990 r. 8. Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 12.04.2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie. Dz. U. Nr 75 z 2002 r., poz. 690. Nr 168 61
