pobierz - Witamy na stronie LGD LYSKOR

Lyski są dużą wsią w powiecie rybnickim. W tej miejscowości znajduje się siedziba urzędu gminy. Pierwsze wzmianki o miejscowości
pochodzą z roku 1313. W XVIII wieku w Lyskach były 2 młyny oraz tartak, a także 2 karczmy. Nazwa miejscowości pochodzi od gwarowej
śląskiej nazwy leszczyny – lyska, używana w liczbie mnogiej oznacza miejsce porośnięte krzewami leszczyny. Przysiółki wsi posiadają
zwyczajowe nazwy: Wygony (nazwa pochodzi od wypasu bydła), Kamionki, Podlesie. Północno-wschodnia część Lysek, przy granicy ze
wsią Sumina nosi nazwę Farskie. Nazwa ta wskazuje na dawnego właściciela zabudowanych współcześnie użytków rolnych. Nazwy własne
posiadają nadto kompleksy pól i łąk: Żydowina oraz Kąty.
W centrum miejscowości znajdują się główne obiekty publiczne tj. Urząd Gminy, kościół, szkoła, Dom Pomocy Społecznej oraz
świetlica środowiskowa. Głównym ciekiem wodnym jest Sumina, nad którą utrzymywane są liczne stawy hodowlane. Trzy mniejsze stawy
położone są na skraju lasu na Farskim. Wieś częściowo leży na terenie Parku Krajobrazowego „Cysterskie Kompozycje Krajobrazowe Rud
Wielkich”. Jej południowa część wraz z doliną Suminy znajduje się w otulinie tego parku.
Do najcenniejszych obiektów Lysek zaliczyć można kościół parafialny p.w. św. Małgorzaty, wybudowany w stylu neogotyckim.
Poświęcony został w 1906 roku. Zachowany najstarszy opis kościoła pochodzi z 1652 r., w którym zapisano, że kościół jest drewniany,
a patronką jest św. Małgorzata. Kościół ten spłonął w pożarze w 1669 r. Nowy, również drewniany wybudowano w 1672 r. i przetrwał do
roku 1907. Był on postawiony na obecnym starym cmentarzu w centrum Lysek. W tyle placu kościelnego znajduje się zespół trzech kaplic
wkomponowanych w parkan. Środkowa drewniano-murowana kaplica p.w. Najświętszego Serca Jezusa pochodzi z 1925 r. Kaplice boczne są
murowane, pochodzą prawdopodobnie z 1906 r. Poświęcone zostały Matce Boskiej Fatimskiej i św. Janowi Nepomucenowi. Również na tyłach
placu kościelnego podziwiać można grupę trzech okazałych dębów czerwonych. Najgrubsze z tych drzew ma wyraźnie asymetryczną koronę
i odcięty jeden z trzech głównych pni.
Dużą wartość historyczną zawiera stary cmentarz w centrum wsi. Założony został najprawdopodobniej w XIV wieku, uporządkowany
w XVII w. Na tym cmentarzu znajduje się wybudowana w stylu neogotyckim kaplica cmentarna ufundowana jako grobowiec rodzinny przez
Józefa Benedykta Połednika, poświęcona w 1850 roku. W podziemiach tej kaplicy spoczywają jego doczesne szczątki, żony Ewy Ernestyny
i ich syna Edwarda. Na cmentarzu znajduje się wiele zabytkowych nagrobków z XIX i początku XX wieku.
Naprzeciw kościoła p.w. św. Małgorzaty stoi budynek Domu Pomocy
Społecznej p.w. św. Józefa. Wzniesiony został przez Józefa Benedykta Połednika
jako tzw. Dom dla Ubogich w 1847 roku, po śmierci ukochanego, jedynego syna.
W DPS przechowywana jest żeliwna tablica z 1847 r. upamiętniająca fundację
Domu dla Ubogich. Tablicę tę przez kilkadziesiąt lat uznawano za zaginioną.
W roku 1986 została przypadkowo odnaleziona na wysypisku i zabezpieczona
przed zniszczeniem. W tablicy widnieją dwa otwory po kulach, gdyż została ona
przestrzelona u schyłku II wojny światowej. W budynku znajduje się kaplica z
neogotyckim obrazem św. Józefa z Dzieciątkiem oraz figurami świętych. Obecnie w
Domu Pomocy Społecznej przebywają kobiety ze schorzeniami układu nerwowego.
W 2009 r. oddano do użytku nowy, dodatkowy budynek DPS. Jest on przystosowany
dla 26 mieszkańców. Przed starym budynkiem znajduje się kamienny krzyż Boża
Męka z 1886 r., figura św. Józefa z Dzieciątkiem oraz ponad 4-metrowy cyprysik
nutkajski o pięknym pokroju.
Bardzo ciekawym obiektem jest stojący na skrzyżowaniu
ul. Rybnickiej i Bogunickiej piaskowcowy krzyż pokutny. W średniowieczu krzyże
pokutne stawiał złoczyńca w miejscu popełnionej zbrodni. Karą dla niego było
wykucie monolitycznego krzyża, ofiarowanie daru ołtarza (np. wosku), a także
zadośćuczynienie rodzinie ofiary (często była to dożywotnia renta). W obecnej
formie krzyż ma odłamane górne ramię i przypomina krzyż św. Antoniego („litera
„T”). Obok probostwa stoi murowany spichlerz plebański z końca XIX wieku, zaś za
starym cmentarzem znajduje się klasycystyczny dwór pochodzący z ok. 1800 roku.
Dolina rzeki Suminy, charakteryzująca się głównie terenami rolniczymi
z niewielkimi kompleksami leśnymi, zagajnikami i kępami drzew, częściowo zajęta
jest przez stawy. Posiadają one dość oryginalne nazwy:Wróblowiec, Pawelcowce,
Nowy Staw, Żelazowce. Dolina jest jedną z najpiękniejszych zespołów stawów
hodowlanych w okolicy. Występują tam rzadkie gatunki ptaków: perkozek, perkoz
dwuczuby, perkoz zausznik, bąk, łabędź niemy, cyranka, wodnik, zimorodek,
błotniak stawowy i inne. Do rzadkich gatunków roślin występujących na tym terenie
zaliczyć można grzybienia białego, kotewkę orzech wodny.
W Lyskach działa Ludowy Klub Sportowy LKS Lyski oraz Ochotnicza
Straż Pożarna.
stowarzyszenie lyskor
LYSKI
Kościół p.w. św. Małgorzaty
w Lyskach
Dom Pomocy Społecznej w Lyskach
Krzyż pokutny w Lyskach
1
stowarzyszenie lyskor
nowa wieś
Nowa Wieś to sołectwo otoczone rozległymi polami. Nazwa jest pochodzenia kulturowego – najpewniej miejscowość ta
powstała później niż okoliczne i nazwano ją Nową Wsią. Jednak istnieje też prawdopodobieństwo, iż istniała wcześniej, a mieszkańcy
wskutek spalenia miejscowości, zatopienia, bądź innej klęski żywiołowej, przenieśli się na wyższy teren i tam założyli nowe osiedle.
Założona w XV wieku jako wieś rycerska, o której pierwsza wzmianka pochodzi z roku 1458.
Na terenie miejscowości znalezione zostały niegdyś szczątki naczyń ceramicznych i narzędzi z krzemienia z okresu neolitu. Z
innych ciekawostek na uwagę zasługuje fakt, iż w okresie międzywojennym domorosły konstruktor we własnym zakresie zbudował sobie
samochód.
W centrum wsi znajduje się murowana kaplica p.w. Podwyższenia Krzyża Pańskiego, którą zbudowano około roku 1900. Na
południe od miejscowości podziwiać można malowniczy krajobraz doliny środkowej Suminy ze stawami, trzcinowiskami i zagajnikami
polnymi. Na uwagę zasługuje staw Żelazisty położony pomiędzy Nową Wsią a Lyskami.
W miejscowości kwitnie życie kulturalne. W roku 2000 została powołana placówka opiekuńczo – wychowawcza pod nazwą
Świetlica Środowiskowa w Nowej Wsi. Początkowo placówka zapewniała opiekę jedynie młodszym mieszkańcom sołectwa, jednak
szybko rozszerzyła swą działalność o filie w Lyskach, Suminie i Dzimierzu, gdzie zajęcia prowadzone były w ciągu całego roku szkolnego,
natomiast w okresie wakacji zimowych i letnich świetlica organizowała wyjazdy, z których mogły skorzystać dzieci i młodzież z całej
gminy Lyski. W dalszych latach zostały otwarte kolejne filie: w Pstrążnej, Żytnej, Bogunicach, Raszczycach i Zwonowicach. Planowane
jest otwarcie świetlicy w Adamowicach. Świetlica Środowiskowa obejmie wtedy swą działalnością dzieci i młodzież z całego terenu
Gminy Lyski. Świetlica zapewnia opiekę wszystkim chętnym dzieciom i młodzieży zarówno w roku szkolnym, jak i w okresie wakacji.
Podczas roku szkolnego obok zajęć świetlicowych organizowane są dodatkowe zajęcia z języka angielskiego, zajęcia teatralne, sportowe
oraz szereg imprez międzyświetlicowych (turnieje sportowe, przeglądy artystyczne, konkursy plastyczne, turnieje wiedzy, podchody, itp.),
międzygminnych (przegląd zespołów artystycznych, turnieje sportowe, itp.) i środowiskowych (pikniki rodzinne, majówki, wycieczki
rowerowe, kuligi, spotkania z okazji Dnia Babci i Dziadka, Dnia Kobiet, Dnia Matki i Dnia Ojca). Dla najaktywniejszych uczestników zajęć
organizowanych jest wiele wycieczek zarówno autokarowych, jak i rowerowych. Świetlica wychodząc naprzeciw potrzebom społecznym
organizuje również zajęcia dla dorosłych, tj. aerobik czy spotkania kulturalne dla wszystkich chętnych. W program działalności świetlicy na
stałe wpisała się Akcja Zima, która cieszy się ogromnym zainteresowaniem i przy współpracy szkół obejmuje swoją działalnością wszystkie
chętne dzieci. Równie dużym zainteresowaniem cieszy się Akcja Lato, która
rozpoczyna się czterodniową wycieczką dla dzieci z rodzin patologicznych i niżej
uposażonych. Dalej, organizowane są półkolonie w formie pięciodniowego bloku
wycieczkowego. Duża liczba chętnych zmusiła organizatorów do zwiększenia
liczby turnusów, a tym samym zapewnienia atrakcyjnych wakacji większej liczbie
dzieci. By ciągle poszerzać swą działalność i uatrakcyjniać zajęcia, świetlica
stara się pozyskiwać dodatkowe środki finansowe pisząc projekty na organizację
imprez, wyjazdów, zajęć, a nawet remonty świetlic. Dzięki efektywnej pracy
pracowników, pozyskano fundusze i udało się sfinansować wiele działań.
Świetlica podejmuje współpracę z różnymi instytucjami i stowarzyszeniami.
Drugą organizacją zapewniającą ciekawe spędzanie wolnego czasu
jest LKS „Czarni” Nowa Wieś działający od 1950 r. Posiada własne boisko
z widownią na 600 osób. Na uwagę zasługuje fakt, iż w meczu z Górnikiem
Zabrze w 1984 r. zagrał tu Waldemar Matysik, będąc jednocześnie podstawowym
zawodnikiem Reprezentacji Polski, która w Hiszpanii w 1982 r. zdobyła trzecie
miejsce na świecie.
Kaplica p.w. Podwyższenia Krzyża Świętego w Nowej Wsi
Nowa Wieś- Staw Żelazisty
2
Pierwszy zapis historyczny o wiosce pojawia się dopiero w 1504 r. gdzie właścicielem wioski występuje Bartłomiej Zdarza
z Choblic na Morawach. Nazwa pochodzi prawdopodobnie od staropolskiego imienia Zdzimierz lub też Zdzimir – jakie występuje
w wykazie imion w 1125 r. W późniejszych zapisach nazwa wioski pojawia się jako Dzimirze, potem Villa Dzimirzowice a zgermanizowana
nazwa wioski z 1910 r. występuje jako Dreiliden (trzy lipy). Ta ostatnia ściśle nawiązuje do herbu wioski, który przedstawia na niebieskim
tle trzy dorodne jednakowe lipy o zaokrąglonych koronach, stojące obok siebie w równych odstępach. Południowa część wsi to
lessopodobna gleba naniesiona wiatrem z czasów lodowcowych. Najwyższe wniesienie to 253,8 m n.p.m., a najniższe 225 m n.p.m.
Wieś przynależną była do parafii w Pstrążnej, a tu istniała maleńka drewniana kapliczka. Dzieci pobierały naukę w Szkole Parafialnej w
Pstrążnej. W pierwszej połowie XIX wieku właścicielem wsi jest Aleksander Mendelsohn-Bertholdy pochodzenia żydowskiego. Do swego
wujka Aleksandra Mendelsohna do Dzimierza przybywał też w odwiedziny słynny muzyk i kompozytor Feliks Mendelsohn-Bertholdy w
1832 r.
We wsi istniał młyn wodny zasilany z koryta rzeki Suminki. Posiadał on dwa koła napędowe, jedno napędzało młyn do mielenia
ziarna, drugie zaś kruszyło i mełło gips dowożony tu z gipsołomu z Czernicy.
W centrum wsi znajduje się pochodzący z XIX i XX wieku zespół pałacowo-parkowy, który został wpisany do rejestru
zabytków. Wśród zabudowań folwarku wyróżniają się spichlerz i obora z końca XIX wieku. Wokół folwarku znajduje się park dworski
w stylu angielskim. Drzewostan tworzą głównie gatunki rodzime: lipa drobnolistna, dąb szypułkowy, klony, grab pospolity.
Z obcych gatunków rosną tam: kasztanowiec zwyczajny, robinia akacjowa. Wyróżniają się trzy dęby szypułkowe o obwodach od 340 cm
do 463 cm oraz stara lipa o obwodzie 428 cm, która uległa wichurze w 2004 r.
W pobliżu dawnego dworu zachowały się pozostałości wiatraka, który pompował wodę z lokalnego ujęcia na potrzeby majątku
ziemskiego. Wybudowano go w 1905 r. Wiatrak uruchamiający pompę funkcjonował do czasu założenia w ujęciu pompy elektrycznej.
Obecne ujęcie wody jest nieczynne, a wieś zaopatrywana jest publicznym wodociągiem. Przetrwała stalowa kratownica, konstrukcja wieży
wiatraka wraz z częścią skrzydeł i murowanym budyneczkiem. Innym bardzo ciekawym obiektem, są dawne budynki dworskie, tzw.
czworaki (przez mieszkańców zwane kazamatami) wykorzystywane jako wielorodzinne budynki mieszkalne zlokalizowane
w rejonie skrzyżowania ulic Wygony i Rzuchowskiej. Budynki te zostały wzniesione na początku XX wieku. Czworaki mają okna
zdobione dekoracyjnymi ceglanymi obramieniami, są wyposażone w drewniane okiennice a ściany szczytowe zdobione fryzami ceglanymi.
stowarzyszenie lyskor
dzimierz
Kolejnym interesującym obiektem, wartym obejrzenia, jest kapliczka zbudowana
około 1900 roku, wewnątrz której znajduje się figura św. Jana Nepomucena. Obok
niej stoi kamienny krzyż, postawiony około 1920 roku na pamiątkę mieszkańców
wsi, poległych w I wojnie światowej. Przy drodze do Pstrążnej stoi krzyż z
obrazem Matki Boskiej Częstochowskiej z początku XX wieku. Wedle ludowego
podania w miejscu tym straszyło widmo, które sprawiało, że konie odmawiały
woźnicy posłuszeństwa. Dopiero ustawienie krzyża spowodowało, iż zjawisko
przestało się powtarzać.
Dwór w Dzimierzu
Czworaki
Kapliczka p.w. św. Jana Nepomucena
w Dzimierzu
3
stowarzyszenie lyskor
pstrążna
Pstrążna należy do Gminy Lyski. Pierwsze historyczne zapisy pochodzą z roku 1335. Nazwa miejscowości brzmi „Pstrazno”
i istnieje wtenczas już kościół parafialny. Obecny istniejący kościół jest już trzecim w tej miejscowości (2 drewniane, trzeci murowany).
Wzniesiony został w 1905 roku. Wokół niego znajduje się cmentarz z licznymi ciekawymi obiektami. Między innymi zobaczyć można
poziomą metalową płytę nagrobną ks. Józefa Morcinka z napisami w języku łacińskim i polskim. Nad grobem stoi krzyż opleciony wężem.
Drugim obiektem jest współczesny nagrobek Jana Balcara – żołnierza Wojska Polskiego, który zginął podczas rozminowywania pól w
Nowej Wsi. Za kościołem można dostrzec kamienny krzyż Boża Męka z roku 1884, postawiony z fundacji Jana i Barbary Świerczków.
Kolejnym obiektem na cmentarzu wartym zobaczenia jest pomnik z dwiema tablicami, poświęconym pamięci poległym Powstańcom
Śląskim w walkach o wyzwolenie ziemi śląskiej 1919-1921, rozstrzelanych – pomordowanych w obozach koncentracyjnych 1939-1945
oraz w hołdzie poległym i pomordowanym 1939-1945. W kruchcie kościoła, po lewej stronie znajdują się dwie tablice pamiątkowe.
Starsza poświęcona jest ofiarom II wojny światowej (15 nazwisk, w tym ks. proboszcza A. Raska). Druga tablica upamiętnia wszystkich
proboszczów, którzy pracowali w parafii Pstrążna w latach 1905-1984. Na cmentarzu znajduje się również dąb szypułkowy o obwodzie
555 cm, którzy został wpisany do rejestru zabytków.
We wsi można podziwiać wiele ciekawych miejsc. Jednym z nich jest zamek, początkowo drewniany, kilka razy zmieniony.
Obecny, murowany został zbudowany prawdopodobnie w XVI wieku (jego pierwsza część). W późniejszych czasach dobudowane zostały
jeszcze dwie części zamku i podwyższony został o piętro. Przy ul. Morcinka znajduje się murowana kapliczka z figurką św. Urbana,
pochodząca z XIX wieku. Na terenie Pstrążnej znajduje się również wiele krzyży przydrożnych. Na ul. Topolowej – krzyż Boża Męka z
1902 r. postawiony prawdopodobnie z powodu tragicznej śmierci kochanków, którzy wspólnie zażyli truciznę, gdyż na ich związek nie
chcieli się zgodzić rodzice. Kolejny krzyż przy zakręcie ul. Wyzwolenia. Postawiono go w miejscu, gdzie miała przechodzić nowa droga,
lecz pan dworu nie chciał się zgodzić na to, by droga dzieliła jego proste pole. Postawił więc krzyż co spowodowało, że wytyczający
musieli jego pole ominąć. Drogę tę nazwano „Szkatsztrase”, bo przegrana została w karty. Kolejny krzyż stoi na ul. Podleśnej. Został on
postawiony przez Stanisława Zająca, jako wotum wdzięczności za ocalenie życia w czasie II wojny światowej. Przy drodze do Dzimierza
na skarpie znajduje się skromny pomnik powstańczy z betonowym krzyżem i głazem narzutowym wkomponowanym w zbocze.
W Pstrążnej działa wiele organizacji: LKS, OSP, Stowarzyszenie Hodowców Gołębi Pocztowych (zarejestrowani), Koło
Gospodyń Wiejskich działające od 55 lat. Przy KGW Pstrążna utworzył się zespół wokalny „Melodia”, który ma już 5 lat. W Pstrążnej
swoją działalność rozwija także gospodarstwo agroturystyczne pp Białeckich. Organizują oni zawody wędkarskie m. in. Międzynarodowe
Zamek z XVI w.
Kościół p.w. św. Mikołaja w Pstrążnej
4
Zawody Karpiowe o puchar Wójta Gminy, jazdy konne, zimową porą kuligi z
pochodniami, Hubertus – święto myśliwych. Gospodarstwo cieszy się ogromnym
zainteresowaniem wśród mieszkańców i przyjezdnych z dalekich miejscowości,
również z zagranicy.
Ozdobą wsi jest centrum, gdzie znajduje się parking wraz z
przystankiem autobusowym. Pstrążna została wyróżniona w konkursie
„Najpiękniejsza wieś województwa śląskiego”. Wygraną z tego konkursu
przeznaczono na zagospodarowanie części tej przestrzeni. Drugą część
zagospodarowało Koło Gospodyń Wiejskich, które wpadło na pomysł stworzenia
herbu miejscowości. Jest on podziwiany przez mieszkańców oraz przyjezdnych,
gdyż z tego miejsca korzystają mieszkańcy i ludność okolicznych wsi.
Sołectwo ma także swój Zespół Szkolno-Przedszkolny. Szkoła w
Pstrążnej istniała już od ok. XIV wieku. Pierwsza murowana została wybudowana
w 1863 r. Nową szkołę otwarto w 1968 r. Pstrążna korzysta z naturalnego źródła
wody. Obecnie budowana jest nowa stacja uzdatniania wody.
Żytna to niewielka wieś położona przy drodze Rybnik-Lyski-Racibórz, sąsiadująca z Markowicami, Raszczycami,
Adamowicami, Nową Wsią, Dzimierzem. Lasem oddzielona jest od Pstrążnej i Kobyli. Do Żytnej należą przysiółki Grabie i Budzin. Część
położona między Budzinem a Kobylą nazywana jest Gojnicą. Nazwa wsi ma charakter kulturowy, pochodzi od miejsca uprawy żyta. Nazwa
przysiółka Budzin pochodzi od staropolskiego imienia Budza lub Bidzina, zaś nazwa Grabie pochodzi najprawdopodobniej od rosnącego tam
grabowego lasu. Pierwsze wzmianki o Żytnej pochodzą z XV wieku. Przysiółek Budzin pojawia się w źródłach od XVIII wieku. W połowie
tego wieku istniała tu już karczma.
Miejscowość należy do parafii pw. św. Apostołów Szymona i Judy Tadeusza w Raszczycach. W Żytnej natomiast w latach 19861988 wybudowano niewielki kościół filialny (parafii w Raszczycach) pw. św. Jana Nepomucena. Konsekrowany został 10 marca 1939 roku. We
wsi Żytna zachowało się kilka bardzo starych domów. Niektóre pochodzą z przełomu XIX i XX wieku. Znaleźć je można na ulicach Wolności
i Rybnickiej, jak również w kolonii Budzin. We wsi znajduje się też kilka krzyży. „Boża Męka” z 1918 roku, przy ul. Budzińskiej, kolejna
„Boża Męka”, pochodząca z ok. 1900 roku stojąca przy skrzyżowaniu ulic Rybnickiej z Sobieskiego. Krzyż ten został odnowiony w 1959 roku.
Niewielki murowany krzyż można spotkać niedaleko lasu, przy końcu ul. Wolności, zaś w kolonii Budzin znajdziemy 2 krzyże. Jeden z nich,
drewniany prosty stoi w otoczeniu dwóch lip, drugi kamienny, pobielony pochodzi z ok. 1890 r.
Od południa wieś otoczona jest lasem, który nazywany jest Lasem Życińskim. Występuje w nim rzadki gatunek krzewu, a mianowicie
wawrzynek wilczełyko. Przy leśnej drodze wiodącej od leśniczówki Żytna-Obchód w kierunku zachodnim rośnie najgrubsze drzewo - Dąb
Eliasz o obwodzie 452 cm i wysokości 28 m. Drzewo przez okoliczną ludność nazywane jest „Dębem z okiem”, gdyż w pień dębu wrośnięty
jest kamień na wysokości ok. 4 m.
stowarzyszenie lyskor
Żytna
W miejscowość działa OSP oraz świetlica środowiskowa. Obok
remizy, na stopniowanej podstawie, stoi wysoki, prostopadłościenny obelisk
zbudowany z granitowych bloczków, zwieńczony godłem narodowym. Obok
niego rośnie rozłożysty modrzew o obwodzie 226 cm.
Budynek OSP w Żytnej
Kaplica p.w. św. Jana Nepomucena w
Żytnej - Budzinie
5
stowarzyszenie lyskor
RASZCZYCE
Raszczyce są sołectwem w gminie Lyski, leżącym na terenie Parku Krajobrazowego „Cysterskie Kompozycje
Krajobrazowe Rud Wielkich”. Wieś sąsiaduje z Markowicami, Babicami, Adamowicami oraz Żytną i jest najdalej na zachód wysuniętą
miejscowością powiatu rybnickiego. Raszczyce są jedną z najstarszych miejscowości śląskich, założoną przed 1274 rokiem.
Nazwa wsi prawdopodobnie została utworzona od staropolskiego imienia Raszko lub Rasko, od którego urobiono postać odojcowską
Raszczyc (syn Raszka) – używane w liczbie mnogiej Raszczyce. Nazwa może również pochodzić od słowa „rac” - walka, bądź „rak” - rak
widnieje w herbie. Mieszkańcy wsi często używają jeszcze lokalnych nazw części wsi. Rejon ul. Robotniczej zwany jest Baranowcem, rejon
ul. Sportowej to Pochwytowiec, ul. Raciborska za ośrodkiem zdrowia to Binowiec, rejon przy ul. Polnej zwie się Gliniok, rejon ul. Rudzkiej
to Podłanże, ul. Górna to Suśnie, ul. Poprzeczna to Zagumnie oraz Bednarkowiec. Nazwy zwyczajowe posiadają także łąki i tereny leśne:
Kierchowek, Łączki oraz Sobeczkowy Lasek.
Do najciekawszych obiektów tej miejscowości zaliczyć można kościół parafialny p.w. św. Apostołów Szymona i Judy Tadeusza,
wybudowany w stylu neoromańskim w 1911 roku. Wcześniej w miejscu tym istniał kościół drewniany pod tym samym wezwaniem. W
ołtarzu głównym znajduje się obraz Matki Boskiej z Dzieciątkiem, tzw. Madonny Raszczyckiej, pochodzący z wcześniejszego starego
kościoła. Na placu wokół kościoła znajduje się imitacja kamiennej groty Matki Boskiej z Lourdes, wzniesiona ok. 1960 r. Porośnięta jest ona
zwartym kobiercem bluszczu pospolitego (okaz owocujący). Nagrobek pierwszego proboszcza parafii znajduje się za prezbiterium kościoła.
W dawnych czasach wokół kościoła funkcjonował cmentarz. Pochówków zaprzestano w 1945 roku. Przy ścianie kościoła znajduje się
polichromowana figura św. Jana Nepomucena osadzona na kamiennym postumencie, pochodząca z końca XVIII wieku. Kolejnym obiektem
wartym zobaczenia jest murowana kaplica p.w. Matki Boskiej Królowej Anielskiej z przełomu XIX i XX wieku. Na placu kościelnym
znajduje się pomnik mieszkańców wsi poległych w obu wojnach światowych.
Kościół p.w.
św. Apostołów
Szymona i Judy
Tadeusza
Budynek OSP w Raszczycach
6
W części wsi zwanej Bednarkowcem, na sztucznym nasypie
znajdował się niegdyś niewielki zamek obronny z wieżą. Do dziś zachowały się
fundamenty budowli wraz z piwnicami. We wschodniej części zachowały się
resztki murów chlewni, browaru i stodół. Grodzisko obronne, przez niektórych
nazywane słusznym gródkiem, prawdopodobnie istniało już w XIII w. Według
podania ludowego, istnieje tajemne przejście z lochów do skarbca, które
otwiera się na parę minut w Niedzielę Palmową podczas „sumy” - mszy świętej
południowej.
W Raszczycach zachowało się kilka interesujących architektonicznie
domów z przełomu XIX i XX wieku. Wśród nich wyróżniają się dwa parterowe
domy z poddaszem. Jeden z nich mieści się przy ul. Rybnickiej i pochodzi z
ok. 1890 r., drugi pochodzi z ok. 1910 roku i mieści się przy ul. Raciborskiej.
W wielu prywatnych domach mieszkalnych znajdują się wnęki figuralne
dekorowane kwiatami, w których umieszczone są figurki świętych. Wśród
ciekawych obiektów, które można zobaczyć w Raszczycach, jest także grób
zbiorowy wojenny 9 więźniów KL Auschwitz-Birkenau zamordowanych w
czasie transportu ewakuacyjnego w styczniu 1945 roku oraz grób wojenny
Jana Lubczyńskiego – żołnierza I Armii Wojska Polskiego, który zginął przy
rozminowywaniu terenu.
Niedaleko Raszczyc w Dolinie Odry zlokalizowany jest rezerwat
przyrody Łężczok. Rezerwat obejmuje kompleks stawów, zbiorowiska leśne i
aleje pomnikowych drzew na groblach. Jest to największa na Górnym Śląsku
ostoja ptactwa wodnego. Raszczyce posiadają nie tylko wspaniałe walory
krajobrazowe i przyrodnicze, ale istnieje tutaj kilka gospodarstw ekologicznych,
jak np. plantacja truskawek. Na terenie wsi powstaje już kilka domków
letniskowych, które stają się ucieczką od zgiełku miasta.
W Raszczycach istnieją dwie organizacje: OSP i LKS oraz wiele
grup nieformalnych, takich jak: Kolo Pszczelarzy, Kolo Gołębiarzy, itp., które
bardzo dobrze współpracują z lokalną społecznością organizując różne imprezy
na terenie sołectwa. We wsi działa również Mniejszość Niemiecka. Swoją
działalność w sołectwie wykazują także grupy zgromadzone wokół raszczyckiej
parafii, takie jak OAZA oraz Zespół Charytatywny, który pomaga rodzinom w
trudnej sytuacji materialnej. Co roku w lipcu, mieszkańcy Raszczyc organizują
festyn dożynkowy. Ma on promować ginącą regionalną kulturę oraz kuchnię
śląską.
stowarzyszenie lyskor
ADAMOWICE
Adamowice są sołectwem w gminie Lyski o zwartej zabudowie, okolonym lasami od południa, wschodu i północy. Cały teren
Adamowic leży na obszarze Parku Krajobrazowego „Cysterskie Kompozycje Krajobrazowe Rud Wielkich”. Pierwsze wzmianki o istnieniu
Adamowic pochodzą z XIII wieku. Nazwa miejscowości pochodzi od imienia Adam. Do dziś używane są lokalne nazwy zwyczajowe
części wsi: Dąbrowa – między ul. Polną, a skrajem lasu, Fazanica (od stad bażantów, gdyż w gwarze śląskiej fazan to bażant), Festrownia
– teren leśniczówki, Gliniok (miejsce gdzie dawniej wyrabiano glinę), Lipnio Górka – wzniesienie między ul. Rybnicką, a skrajem lasu,
Pastwisko – teren wspólnych wypasów Adamowic, Nędzy i Babic, Pańskie Pola (pola należące dawniej do księcia raciborskiego), Potok
(od cieku wodnego), Stawiska (od dawnych stawów), Suszarnia (miejsce suszenia siana) oraz część Zapłocie. Kompleksy leśne także
posiadają zwyczajowe nazwy: Dąbrowa, Dzioły, Gój, Wygony.
W miejscowości Adamowice znajduje się kaplica pw. Matki Boskiej Królewskiej Anielskiej z 1934 r. Zlokalizowana jest na
skrzyżowaniu ul. Rybnickiej i Ligonia. W ołtarzu głównym znajduje się obraz Matki Bożej Anielskiej, przeniesiony ze starej kaplicy.
Przez kilkadziesiąt lat kaplica pełniła funkcję kościoła, obecnie pełni funkcję kaplicy przedpogrzebowej. Kościół pw. NMP Królowej
Aniołów, zbudowany w latach 1984-1989 przez księdza Romana Bednarka.
We wnętrzu kościoła, w ołtarzu znajduje się figura Matki Boskiej w otoczeniu
aniołów. Dzięki wybudowaniu kościoła Adamowice mogły odłączyć się od
parafii w Raszczycach. Przy głównej ulicy znajduje się neogotycka kapliczka
pw. Najświętszej Maryi Panny Anielskiej z 1854 r. Pierwotnie nosiła ona
wezwanie św. Mikołaja i była drewniana. W 1934 roku zabrano z kaplicy
relikwie z ołtarza oraz obraz Matki Boskiej i w procesji wprowadzono do
nowej kaplicy zbudowanej w 1934r. Znajduje się tu również kamienny krzyż
„Boża Męka” z roku 1881. Są jeszcze dwa inne krzyże – na skrzyżowaniu ul.
Ligonia i Powstańców oraz przy kościele z ok 1900 r. Jest to miejsce zbiorowej
mogiły żołnierzy poległych w latach 1741-63, tj. w czasie wojny o posiadanie
Śląska, prowadzonej przez Prusy
Kaplica p.w.
i Austrię.
Najświętszej
Marii Panny Anielskiej
W Adamowicach funkcjonuje również Szkoła Podstawowa im.
Floriana Adamskiego. Powstała w 1870 r. Zabytkowym obiektem jest też
Leśniczówka z ok. 1870 r. Krzyż stojący za leśniczówką postawiony został w miejscu grzebania zmarłych na tyfus głodowy. Na skraju wsi stoi stodoła
dworska z końca XIX wieku, naprzeciwko suszarnia.
Teraz powstaje powoli w centrum wsi, za przystankiem „centrum kulturalno-sportowe”. Dotychczas zrobiony został plac zabaw oraz boisko
do siatkówki plażowej. W miejscowości działa OSP, LKS oraz Koło Gospodyń Wiejskich (powstałe niedawno). Wkrótce otwarta zostanie świetlica
środowiskowa.
Kaplica p.w.Matki Boskiej Królowej
Anielskiej w Adamowicach
Kościół p.w. NMP w Adamowicach
7
stowarzyszenie lyskor
bogunice
Bogunice to mała wieś, otoczona lasami, bez wyraźnego centrum, zlokalizowana w pięknej scenerii, na pagórkowatym terenie
Płaskowyżu Rybnickiego. Na północ od wioski płynie rzeka Sumina, stanowiąca granicę administracyjną z sołectwami Górki Śląskie
i Szymocice. Przez wieś przepływa Potok Bogunicki – dopływ Suminy. Nazwa Bogunice pochodzi od staropolskiego imienia Bogun.
Wyodrębnione części wsi posiadają zwyczajowe nazwy własne. Centralna część Bogunic nosi nazwę Nowsi (błonie gromadzkie). Teren
przy ul. Szkolnej nazywany jest Rudawą (od zabarwienia gleby), zaś rejon ul. Zatoka nosi tradycyjną nazwę Zopłocie (teren położony za
płotami). Przy polnej drodze do Lysek leżą Torki (od krzewów śliwy tarniny) i Świbie, zaś przy drodze do Górek przysiółek Wymuła
(od erozji zbocza). Na wschód od centrum wsi położony jest duży przysiółek Bączkowiec (nazwa wywodzi się od bogatego gospodarza
– Buczkowskiego, zaś wedle innych źródeł – od ptaków bąków gnieżdżących się na okolicznych łąkach.
Bogunice znane były z chałupniczego wyrobu drabin, gontów do krycia dachów, a także kołodziejstwa. We wsi istniał też młyn
wodny i prawdopodobnie tartak napędzany siłą wody. W 1902 r. wybudowana została szkoła. Wcześniej dzieci pobierały naukę w szkole
w Górkach Śląskich. Szkoła ta zachowała się do dziś. Obecnie w budynku mieści się przedszkole.
Do najciekawszych zabytków zaliczyć można murowaną kaplicę p.w. św. Jana Nepomucena, która zlokalizowana jest w dolinie
Potoku Bogunickiego, przy ul. Raciborskiej pochodząca z 1858 roku. Wewnątrz niej znajduje się ołtarzyk z figura św. Jana Nepomucena.
Obok kaplicy stoi drewniany krzyż z wizerunkiem Ukrzyżowanego. Drugim ciekawym obiektem jest kamienny krzyż „Boża Męka”
postawiony w 1885 roku. Jego fundatorem był Franciszek Jezusek wraz żoną. We wnęce znajduje się figura Matki Boskiej Bolesnej.
W 2007/08 krzyż został odnowiony. Przy ul. Lyseckiej, nieopodal skrzyżowania z ul. Raciborską stoi okazała drewniana kapliczka
szafkowa na słupku, wewnątrz której znajduje się obraz przedstawiający Chrystusa Zmartwychwstałego. Na jednej z posesji znajduje się
kamienna sztuczna grota z figurką Matki Boskiej. W przysiółku Bączkowiec stoi murowana kapliczka słupowa z figurą Matki Boskiej.
W Bogunicach od 1967 roku istnieje Koło Gospodyń Wiejskich.
W roku 1971 założono Ludowy Zespół Sportowy, który w późniejszym czasie
zmieniono na Ludowy Klub Sportowy. W miejscowości tej kopią piłką zarówno
juniorzy, jak i starsi, osiągając niezłe wyniki jak na swoją grupę. W Bogunicach
funkcjonuje Wiejski Dom Kultury, który służy nie tylko działaczom sportowym,
ale całej społeczności. Ochotnicza Straż Pożarna została założona w 1912
roku. Posiada ona swoją salę, którą udostępnia mieszkańcom na spotkania
Rady Wiejskiej czy organizując zabawy taneczne. Starsi strażacy organizują
ćwiczenia dla najmłodszych ochotników, zachęcając ich do czynnego działania
w tym zawodzie. Działalność prowadzi również świetlica środowiskowa.
Budynek OSP w Bogunicach
Kaplica p.w. św.Jana Nepomucena
Krzyż Boża Męka w Bogunicach
8
stowarzyszenie lyskor
SUMINA
Sumina jest sołectwem Gminy Lyski, położonym w środkowym biegu rzeki Suminy. Nazwa miejscowości pochodzi
od nazwy rzeki obfitującej w sumy. Również ta wieś posiada zwyczajowe nazwy własne wyodrębnionych części wsi: Brzezina, Dołki,
Ku Dworze, Na Dworcu. Wieś parafialnie należy do kościoła p.w. św. Małgorzaty w Lyskach. Pierwsze wzmianki pochodzą z 1491 roku.
Za czasów pruskich wioska była siedzibą okręgu policyjnego. Mieściły się tu dwa młyny oraz tartak napędzany siłą wody. W 1911 roku
Alojzy Tomiczek wybudował tu cegielnię napędzaną maszyną parową. W okresie międzywojennym zlokalizowano w Suminie urząd celny
i placówkę straży granicznej (zaatakowaną przez Niemców w 1939 roku).
Sołectwo okolone jest zwartym kompleksem leśnym. Najwyższe wzniesienie to Ostra Góra (253 m n.p.m.), położona między
Suminą, a Zwonowicami. W północnej części wsi znajduje się stacja PKP Sumina u zbiegu linii kolejowych Rybnik-Jejkowice-Racibórz
oraz Rybnik-Rydułtowy-Racibórz. W centrum wsi znajduje się druga stacja PKP Sumina-Wieś. W Suminie od 2001 roku uruchomiona
została mechaniczno-biologiczna oczyszczalnia ścieków dla gmin Lyski i Gaszowice. Od grudnia 2005 roku działa Stowarzyszenie
„Sumina” na Rzecz Odnowy i Rozwoju Górnego Śląska, które wspomaga lokalne społeczności, propaguje śląską kulturę oraz wspiera
rozwój turystyki.
Do najważniejszych obiektów tej miejscowości zaliczyć można znajdującą się w centrum wsi murowaną kaplicę p.w. św. Jadwigi
Śląskiej. Pierwotnie wzniesiona została na przełomie XIX i XX wieku. W październiku 2007 roku kaplica została rozebrana. Następnie
została odtworzona wedle projektu Iwony i Wojciecha Kamińskich staraniem mieszkańców wsi. Kaplica zachowała dawną formę i styl,
lecz została przeunięta w głąb posesji a wejście obecnie znajduje się od strony ul. Dworcowej. Kolejny obiekt godny zobaczenia to
krzyż Boża Męka z 1900 roku, zlokalizowany po przeciwnej stronie ul. Dworcowej. Następnie co należy zobaczyć w tej miejscowości,
to drewniano-murowany dom, który został wzniesiony na planie litery L, przed 1870 r. Po II wojnie światowej dom ten był właśnością
Lasów Państwowych, funkcjonowała w nim leśniczówka. Obecnie jest własnością
prywatną. Przy skrzyżowaniu ul. Sumińskiej i ul. Dworcowej, naprzeciw stacji PKP
Sumina, znajduje się budynek polskiego urzędu celnego i posterunku policji przy
dawnej granicy polsko-niemieckiej, istniejącej w latach 1922-1939.
Największymi walorami przyrodniczymi i krajobrazowymi tej
miejscowości odznacza się dolina środkowej Suminy. Wilgotne dno doliny rzecznej
zajmują lasy łęgowe i mokradła. W okolicy mają swoje ostoje bobry europejskie,
sprowadzone z Białostocczyzny i zasiedlone na tym terenie w 1993 r. z inicjatywy
Nadleśnictwa Rybnik. Na prawo od drogi stacji PKP Sumina-Zwonowice położony
jest malowniczy śródleśny staw ze stanowiskiem grzybienia białego.
Dworzec PKP w Suminie
Krzyż Boża Męka w Suminie
Kaplica p.w. św. Jadwigi Śląskiej w Suminie
9
stowarzyszenie lyskor
ZWONOWICE
Zwonowice to wioska położona w południowo – wschodniej części gminy Lyski. Obszar wynosi 1164 ha i jest
największą wsią na terenie gminy. Pierwsze zapisy datowane są na rok 1258 kiedy wymienia się Zwonowice jako wieś dziesięcinną wobec
klasztoru cystersów w Rudach. Do końca XIII wieku nastąpił wielki postęp kolonizacyjny prowadzony przez klasztor. Wówczas to leśny
przysiółek otrzymał nazwę wsi na prawie polskim. Różne dokumenty mówią o kilku herbach wioski. Wszystkie są symbolami męstwa, odwagi
i waleczności naszych przodków. Najwyższym punktem Zwonowic jest miejsce, gdzie stoi obecnie leśniczówka – najstarsza budowla. Kiedyś
w miejscu tym stała drewniana wieża z dzwonem bijącym na alarm. Dzwon wzywał wiernych na Anioł Pański, ostrzegał przed Turkami i
Szwedami. Z tymi ostatnimi nasi pradziadowie toczyli na terenie wsi krwawe boje w obronie swoich domostw i opactwa cysterskiego w
Rudach. Świadczą o tym dwie mogiły szwedzkie przy drogach do Jankowic i Szczerbic. W okresie tym mieszkańcy naszej wsi trudnili się
transportem rudy żelaza z odległych Piekar Śląskich, pracą w winnicy, wyrębem lasów i produkcją węgla drzewnego, którego używano do
wytopu żelaza. Do dzisiejszego czasu zachowały się nazwy przysiółków pochodzące od prac jakie tam wykonywano: Kamieniec, Lipie, Piecek,
Przedwsie. Rozkwit rolniczy wsi przypadł na przełom XVIII i XIX wieku kiedy to cystersi sprowadzili do Zwonowic specjalistów w zakresie
winorośli, oraz kilkanaście tysięcy nowych sadzonek. Urzędowy spis ludności przeprowadzony w tym okresie wykazał, że wieś była zasiedlona
przez około 600 osób, mieszkających w siedemdziesięciu pięciu domach.
Pod koniec XVIII w. wybudowano w centralnej części wsi kapliczkę pod wezwaniem św. Jana Nepomucena z figurą świętego i z
małym dzwonem, która przetrwała do 1908 r. W 1908 roku wysiłkiem mieszkańców przystąpiono do rozbudowy istniejącej małej kapliczki w
efekcie czego powstał mały kościółek pod wezwaniem Matki Boskiej Różańcowej. W 1983 roku przystąpiono do budowy nowego kościoła
parafialnego, którego budowę zakończono w 1989 roku. Powstał on wysiłkiem finansowym i pracą społeczną mieszkańców wsi. Ze względu
na zwiększony ruch kapliczkę (mały kościółek) rozebrano w roku 1996, a w jej miejsce powstało rondo z figurą św. Jana Nepomucena. Dzięki
zaangażowaniu społecznemu wybudowano również remizę strażacką oraz zainstalowano wodociąg wiejski.
Rozwija się także życie kulturalne. Swą działalność prowadzi klub
sportowy, ochotnicza straż pożarna oraz chór parafialny. Klub LKS Zwonowice
założono w 1952 roku. W 2009 roku powstała drużyna juniorów. Wkrótce rozpocznie
się budowa nowego boiska. Od 10 lat swą działalność prowadzi Koło Emerytów,
Rencistów i Inwalidów skupiające obecnie 88 członków, dla których organizowane
są spotkania z okazji np. Dnia Seniora, Dnia Kobiet oraz wycieczki. Mieści się tu
także świetlica środowiskowa.
W wiosce postało kilka warsztatów rzemieślniczych oraz zakład
produkcyjny Classen-Pol S.A.(jeden z najbardziej cenionych producentów wyrobów
drewnianych i drewnopochodnych w Europie). Wieś z charakteru rolniczego
przemieniła się w typową górnośląską, gdzie mieszkańcy znaleźli zatrudnienie w
przemyśle. Piękno krajobrazu oraz specyficzny mikroklimat przyciągają coraz
to nowych mieszkańców, co wskazuje między innymi nowo budowane osiedle
mieszkaniowe. W Zwonowicach z powodzeniem łączy się wielowiekową tradycję
z nowymi osiągnięciami, czego przykładem może być nowoczesna pracownia
komputerowa w szkole.
Leśniczówka w Zwonowicach
Budynek OSP w Zwonowicach
10
iękno ukształtowania terenu Kornowaca utrwalone zostało w jego pierwszej notowanej nazwie – Coronovacetz. Z łaciny corona
to wieniec lub średniowieczny mur z blankami, a niegdyś gospodarstwa Kornowaca usadowione były w formie okręgu, zatem patrząc z
góry na miejscowość, miało się wrażenie, iż widzi się wieniec zabudowań lub mur z blankami – prostokątnymi regularnymi występami. Z
kolei legenda mówi, iż w miejscu tym osiedlili się dwaj bracia: Gorno i Wac, których imiona miały dać nazwę miejscowości.
W Kornowacu mieści się park dworski o powierzchni 0,5 ha, który został ujęty w rejestrze wojewódzkiego konserwatora
zabytków. Znajdziemy w nim cis pospolity, który jest najstarszym drzewem gminy liczącym ponad 300 lat, a także ponad 120-letnie
okazałe drzewa – lipy, graby, dęby szypułkowe.
W sołectwie Kornowac mieści się siedziba gminy. Jest to jeden z zabytków miejscowości, wzniesiony w 1902 r., dobrze
zachowany i zadbany. Pierwotnie mieściła się tu szkoła, potem była tu świetlica i przedszkole. Od 1993 r. budynek zaadaptowano na
siedzibę Urzędu Gminy Kornowac. W Kornowacu znajduje się również gimnazjum. Budynek ten powstał w 1970 r. Początkowo mieściła
się tu szkoła podstawowa, od roku 1999 mieści się tu gimnazjum, dwa lata później zrezygnowano ze szkoły podstawowej, pozostawiając
gimnazjum. W 2003 r. otwarto salę gimnastyczną oraz boisko przy Publicznym Gimnazjum w Kornowacu. Budowę dofinansowało MENiS.
Ze środków PAOW wykonano termomodernizację budynku. Zarówno boiska zewnętrzne, jak i sala gimnastyczna są ogólnie dostępne,
dlatego też obiekt stanowi centralne miejsce sportu i rekreacji w gminie. Przy tej samej posesji znajduje się świetlica środowiskowa.
Podziwiać można tu wiele kapliczek i krzyży przydrożnych. W centrum wsi znajduje się XIX w. kaplica św. Jana – murowana,
w stylu neogotyckim. Na pograniczu Kornowaca i Pogrzebienia stoi najstarszy w Kornowacu przydrożny kamienny krzyż Boża Męka z
roku 1869. Charakterystyczne jest to, że głowa Ukrzyżowanego spoczywa na lewym ramieniu, zamiast na prawym, jak to jest w większości
krzyży. Przy drodze Rybnik-Racibórz stoi krzyż Boża Męka z 1873 r. Został on uszkodzony podczas II wojny światowej, jednak później
odrestaurowany. Przy tej samej ulicy spotkać można inny kamienny krzyż Boża Męka z roku 1875, również uszkodzony podczas II wojny
światowej. Widoczne są tu ślady uderzeń kul. Z kolei najmłodszy z
kamiennych krzyży pochodzi z 1999 r., ustawiono go w miejscu
stojącego tu krzyża drewnianego.
stowarzyszenie lyskor
KORNOWAC
Budynek Urzędu Gminy w Kornowacu
Kapliczka p.w. św. Jana w Kornowacu
Krzyż Boża Męka z 1873 r. w Kornowacu
11
stowarzyszenie lyskor
pogrzebień
Pogrzebień jest największym sołectwem gminy Kornowac, jedną z najstarszych miejscowości Ziemi Raciborskiej, na temat której
pierwsze wzmianki pochodzą z roku 1258. Istnieje wiele teorii dotyczących pochodzenia nazwy miejscowości. Wg jednej z nich, nazwa
pochodzi od grzebienia, jako że zabudowa wsi rozciąga się „po grzebieniu” - na wierzchowinie grzbietu wzgórza o wydłużonym kształcie.
Niektórzy twierdzą, iż pochodzi od grzebania. Różnica pomiędzy najwyżej i najniżej położonym punktem miejscowości sięga 110-m, co czyni
z Pogrzebienia punkt widokowy o przepięknym, malowniczym położeniu. Podziwiać tu można szeroką panoramę Doliny Górnej Odry, a przy
dobrej przejrzystości powietrza dostrzec można m.in. Szyndzielnię i Równicę w Beskidzie Śląskim, Łysą Górę, Jesioniki z Pradziadem w
Czechach i Górę św. Anny.
Początki parafii i kościoła sięgają w Pogrzebieniu początków XIV w. Był to drewniany kościół p.w. św. Bartłomieja, który spłonął
w XIX w. Na jego miejscu w roku 1851 postawiono jeden z pierwszych w okolicy kościołów murowanych, który przebudowano w latach
pięćdziesiątych XX w. i taki stan można zastać do dziś. Kościół w stylu neoromańskim, wewnątrz znajduje się drewniany ołtarz z obrazem
patrona. Przy głównym wejściu do kościoła znajduje się marmurowy sarkofag Sługi Bożej Siostry Laury Meozzi – pierwszej Przełożonej
Prowincjonalnej Zgromadzenia Córek Maryi Wspomożycielki – SS. Salezjanek w Polsce. W pałacu mieści się Izba Pamięci L. Meozzi, która
udostępniona jest do zwiedzania. Duszpasterzami parafii są księża Salezjanie. W 1996 r. zostało otwarte Salezjańskie Oratorium Młodzieżowe
w Pogrzebieniu, które służy dzieciom i młodzieży z Pogrzebienia i okolicznych miejscowości w godzinach pozaszkolnych oraz w okresach
wakacyjnych. Dwa lata później powstało Stowarzyszenie Lokalne Salezjańskiej Organizacji Sportowej Rzeczypospolitej Polskiej Oratorium
w Pogrzebieniu, co pozwoliło na rozbudowę budynku Oratorium oraz na budowę obiektów sportowych i pozyskanie źródeł finansowania
inwestycji, której koszt wynosił blisko 1 milion złotych. Dzięki gorliwej pracy oraz pomocy różnych instytucji i parafian we wrześniu 2001
odbyło się uroczyste poświęcenie i oddanie do użytku obiektów sportowych - boiska do piłki nożnej, siatkowej, koszykówki oraz tenisa
ziemnego. Wygodne, dobrze przygotowane budynki i obiekty sportowe umożliwiają organizowanie różnych form spędzania wolnego czasu
oraz doskonalenia umiejętności zwłaszcza dzieci i młodzieży - grupy artystyczne, sportowe, kursy językowe, zajęcia świetlicowe, zimowiska,
Kaplica p.w.
św. Jana Nepomucena
w Pogrzebieniu
Pałac w Pogrzebieniu
12
półkolonie. Przy kościele działa również chór parafialny im. ks. Antoniego Hlonda Chlondowskiego, który nawiązuje do chlubnych tradycji ruchu śpiewaczego okresu
przedwojennego (chór Gwiazda, który działał do 1948r.). Oprócz uświetniania
uroczystości kościelnych, daje również występy podczas wycieczek w różne rejony
Polski. Spośród członków chóru, wyodrębniła się Pogrzebieńska Grupa Biesiadna,
która podtrzymuje tradycje śpiewania śląskich pieśni.
Ozdobą Pogrzebienia jest pałac z początku XIX w., później przebudowany
w stylu neorenesansowym – dobudowano piętro, na które prowadzą reprezentacyjne
schody z białego marmuru. Posiadłość ta należała m.in. do rodziny Larischów,
których córka Alojza – Luiza wyszła za mąż za niemieckiego poetę romantyzmu
– Josepha von Eichendorffa. Pałac w 1930 r. zakupiło Zgromadzenie Salezjanów,
które po zakończeniu II wojny światowej oddało go Siostrom Salezjankom. W czasie
II wojny światowej hitlerowcy urządzili tu obóz przejściowy dla reemigrantów
niemieckich, następnie obóz przeznaczony dla ludności polskiej, trafiło tu także
ok. 200 dzieci. Na cmentarzu znajduje się 27 pojedynczych i zbiorowych mogił
oraz 16 pochodzących z 1944 r. pojedynczych i zbiorowych mogił, w których
pochowano dzieci. Przed pałacem ufundowano Pomnik Pamięci Polskim Dzieciom
zamordowanym w tym obozie. Obecnie mieści się tu klasztor oraz prowadzony
przez siostry salezjanki ośrodek opiekuńczo-wychowawczy.
Niedaleko klasztoru stoi murowana kapliczka p.w. św. Błażeja,
popularnie nazywana „Błażejkiem”. Wybudowana w XIX w., zwieńczona
trójkątnym szczytem od strony fasady. W środku znajduje się XVIII-wieczna figura
patrona oraz płaskorzeźba św. Floriana, również z XVIII w., przedstawionego jako
rycerza rzymskiego w zbroi z chorągwią w ręku. W centrum wsi podziwiać można
drewnianą XIX-wieczną kapliczkę, nazywaną przez miejscowych „Świyntyjonem”.
W 1930 r. została ona gruntownie przebudowana. Jest to kapliczka sześciokątna,
nakryta dachem w kształcie dzwonu, zwieńczonym krzyżem. Wewnątrz mieści
się XVIII w. figura św. Jana Nepomucena, patrona tonących, orędownika w czasie
powodzi, gradobicia i suszy. W Pogrzebieniu podziwiać można wiele krzyży
przydrożnych, jednym z nich jest kamienna Boża Męka, którą umieszczono tutaj
na pamiątkę klęski gradobicia w 1877 r., która siała spustoszenie wśród pasących
się zwierząt oraz zniszczyła plony. Padał wówczas grad wielkości kurzych jaj.
Mieszkańcy do dziś pamiętają o tym wydarzeniu. Co roku 4 maja odbywa się w
Pogrzebieniu procesja dziękczynno-błagalna ku czci św. Floriana by podziękować
Bogu za zachowanie mieszkańców od tego kataklizmu. Oprócz aspektu religijnego,
celem procesji jest zachowanie tradycji. Po dojściu do miejsca zwanego „Rudawca”
procesja zatrzymuje się, uczestnicy wyjmują ugotowane jajka i rzucają nimi w górę,
by – kto nieuważny – uzmysłowić sobie siłę gradu. Od kilku lat by podnieść rangę
wydarzenia do udziału w procesji włączono konie.
Znajduje się tu również murowana chałupa z I połowy XIX wieku, w
której zachował się piec do wypieku chleba. Atrakcji turystycznych dostarczają
również liczne uroczyska, z których jedno - „Bociek” - dzięki staraniom szkolnego
koła Ligi Ochrony Przyrody uznano użytkiem ekologicznym. Występuje tu 30
gatunków ptaków, prowadzone są obserwacje dla potrzeb Kartoteki Gniazd i Lęgów
Uniwersytetu Wrocławskiego i Polskiego Atlasu Ornitologicznego.
W Pogrzebieniu od 1991 r. działa koło Polskiego Związku Filatelistów, które
wielokrotnie organizowało wystawy filatelistyczne, wydało również kartkę pocztową
z okazji 740-lecia wsi.
W Pogrzebieniu mieści się szkoła, przedszkole, Dom Kultury, biblioteka
gminna, straż pożarna i posterunek policji. Młodzież może się rozerwać w tutejszej
dyskotece.
Wysokie położenie (dochodzące miejscami do 100-m) miejscowości Kobyla sprawia, iż jest to jeden z najpiękniejszych punktów
widokowych na obszarze LGD LYSKOR. Podziwiać można widok na Racibórz i okolice, a także na wzgórza łubowickie z niedalekiej
gminy Rudnik i Górę Św. Anny. Przez najniżej usytuowane miejsca przepływa potok Bodek, który zasila stawy niedalekiego rezerwatu
Łężczok. Na jednym z najwyższych wzniesień zbudowano Kościół p.w. Niepokalanego Serca NMP, którego budowę rozpoczęto w 1935 r.,
a poświęcenie miało miejsce w 1939 r.
Najstarsze zapiski na temat miejscowości pochodzą z 1272 r. pod nazwą Cobela. Nazwa wsi pochodzi od nazwiska jej
właściciela – Kobyły, zaś podania ludowe głoszą, iż nazwa wywodzi się od stadniny książęcej wypasającej konie na tutejszych łąkach.
Według podań, między Kobylą a Budzinem obozowały wojska Jana III Sobieskiego idącego na odsiecz do Wiednia.
Kobyla słynęła z produkcji budulca (drewno), smoły, miodu, ryb, piwa i świec. Była jednym z głównych wsi zaopatrujących
Racibórz w piwo. Od czasów powojennych Kobylę kojarzy się z produkcją mioteł, a jej mieszkańców nazywano w okolicy mietlorzami.
Mieszkańcy tej miejscowości mają wiele możliwości spędzania wolnego czasu. W Kobyli mieści się siedziba Gminnego Ośrodka
Kultury w Kornowacu. Budynek ten został wybudowany dzięki ofiarności mieszkańców, jak również dzięki ich bezinteresownej pomocy
przy budowie. Budynek oddano do użytku w październiku 1979 r. Obecnie został zmodernizowany dzięki środkom unijnym pozyskanym
z PROW 2007-2013 oraz RPO WSL na lata 2007-2013. Odbywają się tu główne imprezy organizowane przez Urząd Gminy i wszystkie
organizacje działające na terenie gminy. W budynku tym znajduje się również filia biblioteki gminnej, ośrodek zdrowia oraz remiza
strażacka.
Działalność Gminnego Ośrodka Kultury w Kornowacu z siedzibą w Kobyli polega na organizowaniu życia kulturalnego
dla mieszkańców całej Gminy Kornowac. GOK Kornowac to 5 świetlic, w których na co dzień gromadzą się dzieci i młodzież na zajęciach
dla nich zorganizowanych. Zajęcia w GOK-u to rozwijanie zainteresowań dzieci i młodzieży, ale nie tylko, ponieważ wszyscy znajdą tu coś
ciekawego dla siebie. W 5 świetlicach Ośrodka działa 8 zespołów tańca nowoczesnego (98 dzieci). Zespoły te istnieją i działają prężnie od
10 lat. Kołem tanecznym kieruje specjalista od tańca nowoczesnego. Uczestnicy zajęć z dużym powodzeniem reprezentują całą gminę na
akademiach, przeglądach, konkursach, dożynkach organizowanych przez sołectwa, szkoły, centra kultury, nie tylko z obszaru gminy, lecz
również organizacji spoza jej obszaru, często z dużym sukcesem, który motywuje ich do dalszej wytężonej pracy. Od 2006 r. GOK ściśle
współpracuje ze Stowarzyszeniem LYSKOR m.in. poprzez wspólne organizowanie Przeglądów Zespołów Artystycznych. Ponadto przy
organizacji wielu imprez pomagają członkinie Koła Gospodyń Wiejskich, które
działa w Kobyli od 1966 r. (z kilkuletnią przerwą). Siedziba organizacji znajduje
się w Domu Kultury, gdzie z własnych środków KGW urządziło swoją kuchnię,
wykorzystywaną przy organizacji wszelkich uroczystości.
Kobyla może się pochwalić tym, iż wśród mieszkańców znajdował
się olimpijczyk, wieloletni reprezentant Polski w szermierce i szpadzie – Teodor
Zaczyk. Dumni mieszkańcy 30 października 2009 r. zorganizowali uroczystość
poświęconą olimpijczykowi. Impreza odbyła się pod patronatem Wójta Gminy
Kornowac i przedstawiciela Polskiego Komitetu Olimpijskiego.
Współorganizatorami byli Klub Olimpijczyka, Towarzystwo Gimnastyczne
„Sokół” w Raciborzu oraz Komisja Oświaty, Kultury i Sportu przy Radzie Gminy
Dom Kultury w Kobyli
Kornowac. Główne uroczystości odbyły się w GOK Kobyla.
Na uroczystości przybyło wielu uczestników olimpiady: zapaśnicy, pływak
oraz rodzina olimpijczyka. Nazwisko olimpijczyka umieszczone zostało w Alei
Olimpijczyków Ziemi Raciborskiej, której otwarcie nastąpiło 26 września
2008 r. Dla upamiętnienia uroczystości w Zespole Szkolno-Przedszkolnym w
Kobyli powstał kącik poświęcony pamięci zacnego mieszkańca Kobyli. Wystrój
sali i dekoracje przygotował Zespół Szkolno-Przedszkolny, natomiast część
artystyczną przygotował GOK.
Kobyla ma również swoją Ochotniczą Straż Pożarną. Początki walki
z ogniem w Kobyli polegały na zakupieniu dużej beczki, która umieszczona
na wozie stale była napełniona wodą. W razie pożaru do wozu zaprzęgano
konie. Całość znajdowała się w drewnianej szopie, zbudowanej w centrum wsi
specjalnie dla tego pojazdu. Znajdowały się tam również wiadra i drabiny. By
stale ktoś sprawował pieczę nad sprzętem, powołano w 1914 r. OSP. Od tego czasu
Szkoła w Kobyli
jednostka doposażała się w niezbędny i coraz nowocześniejszy sprzęt gaśniczy,
wybudowano remizę strażacką. Była również inicjatorem wielu wydarzeń – zawody sprawnościowe, konkursy dla młodzieży szkolnej,
tworzenie drużyn. OSP zainicjowała również drużynę piłki nożnej, której nadano nazwę „Płomień”. Oddała także część placu ćwiczeń pod
budowę boiska. W późniejszym terminie wybudowano szatnie. Inną formą sportu uprawianego w Kobyli jest tradycyjny śląski Skat. W
1995 r. założono klub skatowy pod nazwą „Emeryt”, którego członkowie odnoszą liczne sukcesy. Ponadto, w Kobyli jest wielu hodowców
gołębi, którzy wstąpili do Polskiego Związku Hodowców Gołębi Pocztowych osiągając wiele sukcesów w zawodach. Od 1958 r. działa
tu również Komitet Górników zrzeszający zarówno tych aktywnych zawodowo, jak i emerytów. Organizacja ta posiada sztandar górniczy
i mundury galowe, które wykorzystywane są podczas wielu uroczystości kościelnych i górniczych (szczególnie tzw. „Barbórka” - dzień
patronki górnictwa, który przypada 4 grudnia). Każdego roku zarząd Komitetu organizuje zabawę karnawałową.
Kobyla ma swoją szkołę, której pierwszy budynek powstał w roku 1875 i składał się z jednej izby lekcyjnej oraz mieszkania dla
nauczyciela. Jednak ze względu na rosnącą liczbę dzieci, w 1902 r. oddano do użytku nowy budynek z dwiema salami lekcyjnymi, który
później rozbudowano i wyremontowano. Budynek ten służy do dziś.
stowarzyszenie lyskor
kobyla
13
stowarzyszenie lyskor
łańce
Łańce to najmniejsze sołectwo gminy Kornowac. Nazwa wywodzi się od łanu, czyli obszaru ziemi danego osadnikowi do
uprawy. W nazwie wsi odzwierciedlone jest rolnicze zagospodarowanie jej gruntów. Pierwsze wzmianki o miejscowości pochodzą z roku
1454.
Walory turystyczne Łańc to tereny spacerowe w zaciszny rejon niewielkich stawów. Zagłębić można się w ciszę, którą przerywają jedynie
głosy ptaków. W tej wiosce niewiele jest lasów, za to dużo rozległych pól i łąk. Można tu podziwiać duże wielohektarowe łany żyta, owsa,
gryki oraz inne uprawy charakterystyczne dla współczesnego rolnictwa ekologicznego.
W Łańcach podziwiać można najokazalsze drzewo Parku Krajobrazowego Cysterskie Kompozycje Krajobrazowe Rud Wielkich
i jego otuliny. Mowa o topoli z obwodem pnia liczącym 8 m. Nieopodal znajdują się podworskie budynki gospodarcze i ponad 100-letnie
drzewa, cenne przyrodniczo i krajobrazowo – kasztanowce, graby, jesiony i młodsze już wierzby płaczące. Dwa z nich są pomnikami
przyrody – około 200-letnia lipa drobnolistna i około 150-letni buk.
W Łańcach znajduje się świetlica środowiskowa oraz OSP. Mieści się tutaj również przedszkole. Budynek ten pochodzi z początku XX
wieku. Obecnie część budynku jest w trakcie remontu, którego efektem będzie powstanie kuchni, zaopatrującej wszystkie szkoły w Gminie
Kornowac oraz obsługującej imprezy prywatne w ramach usług cateringowych.
Łańce mają również swoją przydrożną kapliczkę przy głównej ulicy wsi. Jest to kaplica murowana, bezstylowa p.w. św. Jana
Nepomucena. Zbudowana na początku XIX wieku na planie prostokąta z dwuspadowym dachem, z wieżyczką nakrytą stożkowatym dachem,
który został zwieńczony krzyżykiem. W ogrodzie sąsiedniej posesji znajduje się kamienna kapliczka Matki Boskiej. Naprzeciw remizy
OSP stoi granitowy krzyż osadzony na murowanym cokole. Nieopodal zobaczyć można malowniczą, szafkową kapliczkę umieszczoną na
słupku, wewnątrz której znajduje się obraz przedstawiający Jezusa Chrystusa.
Budynek OSP w Łańcach
Kaplica p.w. św. Jana Nepomucena w Łańcach
14
Rzuchów leży w powiecie raciborskim, granicząc jednocześnie z powiatem wodzisławskim i rybnickim. Nazwa miejscowości
pochodzi od nazwy osobowej Rzuch (Rzuchowski 1496). Inna nazwa tej miejscowości to Kruk. Miejscowość położona jest głównie przy
drodze wojewódzkiej nr 935 (przez miejscowość przebiegają 3 drogi wojewódzkie i 1 powiatowa), co sprawia, iż tereny te świetnie nadają
się na inwestycje.
W Rzuchowie mieści się Pałac z roku 1886, zniszczony podczas II wojny światowej, którego odnowy dokonało Ministerstwo
Zdrowia i Opieki Społecznej, adaptując go na potrzeby Państwowego Domu Dziecka. Niestety ośrodek ten został zamknięty i dziś,
opustoszały niszczeje. Wokół Pałacu znajduje się park, w którym rosną niektóre egzotyczne krzewy, buki i dęby z pomnikiem przyrody
– dębem szypułkowym o obwodzie 327 cm w pierśnicy i wysokości 26 m, a jego wiek szacuje się na ok. 250 lat. Przy wejściu do parku
znajduje się kapliczka upamiętniająca poległych w walkach podczas III Powstania Śląskiego - Wincentego Kocura, Alfonsa Strączka i
Romana Prefeta. W przypałacowym parku znajdował się również grobowiec Heinricha Himmla – pierwszego właściciela obiektu.
Miejscem tym zauroczył się Jan III Sobieski, zdążający tędy na wiedeńską batalię pisał do żony Marysieńki: „(...) lud tu
niewymownie dobry i błogosławiący nam; kraj cudownie wesoły”. Z czasów Sobieskiego zachowały się tu fragmenty alei dębowej, która
razem z Pałacem należy do najciekawszych zakątków tej miejscowości, której uroku dodają również niewielkie stawy pośród nierzadko
sędziwych drzew.
W Rzuchowie znajduje się również kapliczka św. Augustyna z figurą świętego. Niegdyś znajdowała się tu także ok. 300-letnia
figura Św. Jana Nepomucena, która jednak została skradziona. Rzuchów należy do Parafii Pstrążna, jednak ma swój kościół filialny pw. św.
Krzysztofa. Wioska ma swoje przedszkole, szkołę, świetlicę oraz OSP. Ponadto, na jej terenie znajduje się restauracja.
W 1923 r. powstał tu klub sportowy z drużyną piłki nożnej pod nazwą Robotniczy Klub Sportowy, który dziś nosi nazwę LKS
„Strzelec” Rzuchów. Dysponuje on własnym boiskiem z szatniami. W sołectwie znajduje się budynek wielofunkcyjny, w którym jest
remiza strażacka oraz świetlica środowiskowa. Tutaj odbywają się dożynki.
W Rzuchowie od 1972 roku aktywnie działa Koło Gospodyń Wiejskich. Obecnie liczy 55 członkiń. Organizują one spotkania
okolicznościowe (Dzień Kobiet, Dzień Matki, spotkania opłatkowe), szkolenia – uprawa warzyw i kwiatów, pokazy gotowania, a także
wycieczki, np. na Dni Otwarte Śmiłowic – wystawa rolnicza. W Rzuchowie co roku
organizowane są dożynki, w których organizacji Panie z KGW biorą czynny udział.
Przy KGW od 11 lat działa zespół ludowy „Rzuchowianki”, który bierze udział w
licznych imprezach o tematyce ludowej.
stowarzyszenie lyskor
RZUCHÓW
Szkoła w Rzuchowie
Kościół filialny p.w.
św. Krzysztofa
Pałac w Rzuchowie
Szkoła w Rzuchowie
OSP i Dom Kultury w Rzuchowie
15
stowarzyszenie lyskor
16
bibliografia
W opracowaniu wykorzystano:
„Gmina Kornowac” F. Staniczek
„Gmina Kornowac. Skarby Natury i nie tylko” J. Duda
„Kobyla” red. A. Otręba
„Powiatowy System Informacji o Atrakcjach Kulturowych na Ziemi Raciborskiej”
„Pstrążna. Moja wioska ukochana”. A. Rusok
„Rowerem po gminie Lyski”
„Rzuchów. Plan Odnowy Miejscowości”
„Szlakami zielonego śląska 2” A. Żukowki, A. Matuszczyk-Kotulska
„Zarys Dziejów Wsi Przynależnych Do Gminy Lyski” J. Nowak