nazwa palca ręki

Transkrypt

nazwa palca ręki

Piotr Łukowski, Wykład dla studentów prawa
WYKŁAD 2
nazwa
1
Składniki zdań - kategorie syntaktyczne - nazwa
kategorie składniowe
znaczeniowo samodzielne
nazwy
znaczeniowo niesamodzielne
zdania
funktory
2
operatory
Edmund Husserl 1913 / Kazimierz Ajdukiewicz 1935
Jeśli zastępując w jakimś zdaniu wyraŜenie A występujące w nim z znaczeniu ZA wyraŜeniem B
w znaczeniu ZB, otrzymamy zdanie, to znaczy Ŝe wyraŜenia A i B naleŜą do tej samej kategorii
składniowej. Nie ma tu znaczenia, czy powstałe zdanie jest dorzeczne, czy niedorzeczne.
Przykład
A - liczba podzielna przez dwa
B - prawnik
KaŜda liczba podzielna przez dwa jest parzysta. ⇒ KaŜdy prawnik jest parzysty.
3
Nazwą nazywamy wyraŜenie mogące wystąpić w zdaniu jako podmiot lub orzecznik
orzeczenia imiennego.
Orzeczenie imienne to orzeczenie stwierdzające o podmiocie, Ŝe jest taki a taki.
Zatem, jeśli mamy zdanie „a jest b”, to a jest w tym zdaniu podmiotem, a b
orzecznikiem orzeczenia imiennego.
4
Oznaczanie Nazwa oznacza, przy pewnym swym znaczeniu, kaŜdy i tylko taki
przedmiot, o którym moŜna zgodnie z prawdą tę nazwę orzec. Oznaczanie, to stosunek
jaki zachodzi między nazwą a jej desygnatem.
Desygnat
Przedmiot oznaczony przez nazwę jest jej desygnatem.
Zakres nazwy (denotacja, ekstensja, ekstensja pozytywna) Zbiór wszystkich
desygnatów nazwy jest jej zakresem.
Denotowanie, to stosunek zachodzący między nazwą a jej zakresem.
RównowaŜność nazw Nazwy mające ten sam zakres są równowaŜne
(równozakresowe).
Znaczenie nazwy generalnej (konotacja), to przyjęty w języku sposób jej rozumienia,
zwany teŜ pojęciem, ustalony przez treść nazwy generalnej.
Patrz dalej.
5
Klasyfikacje nazw
1. ze względu na budowę
2. ze względu na oznaczanie (desygnaty/zakres)
2.1. ze względu na ilość desygnatów
2.2. ze względu na kategorię desygnatów
2.3. ze względu na strukturę desygnatu
2.4. ze względu na rozpoznawalność desygnatu
3. ze względu na znaczenie (treść nazwy)
3.1. ze względu na posiadanie znaczenia
3.1.1. ze względu na rodzaj korelatu semantycznego (supozycję)
3.1.2. ze względu na ilość znaczeń
3.1.3. ze względu na intencję znaczeniową
3.1.4. ze względu na rozpoznawalność znaczenia
3.1.5. ze względu na zmienność znaczenia
6
1. ze względu na budowę (postać zewnętrzną, czyli ilość wyrazów tworzących
nazwę):
- prosta, to nazwa składająca się z jednego wyrazu (np. „prawnik”)
- złoŜona, to nazwa składająca się z więcej niŜ jednego wyrazu, czyli taka która nie jest
prosta (np. „koszmarny sen studenta w sesji poprawkowej”)
7
2. ze względu na oznaczanie (desygnaty/zakres)
2.1. ze względu na ilość desygnatów:
- pusta, to nazwa bez desygnatu (np. „krasnoludek”). Szczególnym przypadkiem nazw
pustych są nazwy sprzeczne (np. „Ŝonaty kawaler”, „drewniane Ŝelazo”, „kwadratowe
koło”)
- jednostkowa, to nazwa mająca jeden desygnat (np. „najwyŜsza góra na świecie”)
- ogólna, to nazwa mająca więcej niŜ jeden desygnat (np. „student”)
Nazwa sprzeczna to taka nazwa, dla której załoŜenie istnienia jej desygnatu prowadzi
do sprzeczności.
Sprzecznością jest koniunkcja dwóch zdań, z których jedno jest negacją
(zaprzeczeniem) drugiego:
A i nie-A.
8
Przykład „śonaty kawaler” jest nazwą sprzeczną, poniewaŜ załoŜenie, iŜ nie jest nazwą pustą
prowadzi do sprzeczności. Wprowadźmy oznaczenia:
śK(x) - „x jest Ŝonatym kawalerem”
ś(x) - „x jest Ŝonaty”
K(x) - „x jest kawalerem”
Mś(x) - „x ma Ŝonę”
a - „Janko Muzykant”
1. ∃x śK(x)
2. śK(a)
3. ś(a) ∧ K(a)
4. ś(a)
5. K(a)
6. ś(a) → Mś(a)
7. K(a) → ¬Mś(a)
8. Mś(a)
9. ¬Mś(a)
10. Mś(a) ∧ ¬Mś(a) sprzeczność
11. ¬∃x śK(x)
załoŜenie istnienia Ŝonatego kawalera
opuszczanie kwantyfikatora szczegółowego, 1
interpretacja predykatu śK, 2
odłączanie koniunkcji, 3
odłączanie koniunkcji, 3
teza pomocnicza
teza pomocnicza
odrywanie następnika implikacji (Modus Ponens), 4, 6
odrywanie następnika implikacji (Modus Ponens), 5, 7
dołączanie koniunkcji, 8, 9
1-10
9
Sprzeczność bywa nazywana absurdem - wyraŜenie absurdalne ma znaczenie, ale
generuje sprzeczność. Nonsens nie ma znaczenia.
Zatem,
absurd ≠ nonsens.
10
2.2. ze względu na kategorię desygnatów (czy odnoszą się do obiektów materialnych
lub ich wyobraŜeń, czy nie):
- konkretna, to nazwa oznaczająca osobę lub rzecz lub wyobraŜenie osoby lub
wyobraŜenie rzeczy (np. „prawnik”, „kodeks karny” (jako ksiąŜka), „nieomylny
sędzia”, „więzienie, z którego nie da się uciec”)
- abstrakcyjna, to nazwa, która nie jest konkretna (dychotomiczne, ścisłe, eleganckie
definiowanie) (np. „przestępstwo”, „kodeks karny” (zbiór przepisów prawnych),
„kara”)
Błąd hipostazowania polega na takim rozumieniu nazwy abstrakcyjnej jakby była ona
konkretną. Np. „To są ofiary stalinizmu” - stalinizm nikogo nie zamordował, to
konkretni ludzie mordowali innych. Trik erystyczny „ucieczka w abstrakcję”
wykorzystuje właśnie błąd hipostazowania.
11
2.3. ze względu na strukturę desygnatu:
- zbiorowa, to nazwa której desygnatami są zbiory (np. „grupa studencka”, „pierwszy
rok prawa”, „kodeks karny” (w obu powyŜszych znaczeniach - w kaŜdym jest jednak
innego rodzaju zbiorem, w pierwszym kolektywnym, a w drugim dystrybutywnym),
„Sejm RP”)
- niezbiorowa, to nazwa, która nie jest zbiorowa (dychotomiczne, ścisłe, eleganckie
definiowanie) (np. „poseł RP”, „kartka kodeksu karnego”, „przepis kodeksu karnego”)
12
Zbiór w sensie dystrybutywnym jest przedmiotem abstrakcyjnym, ujmującym w całość
róŜne, częstokroć nie związane ze sobą obiekty. Np. dystrybutywny zbiór
trójelementowy złoŜony z zegarka, autobusu i ołówka.
Zbiór w sensie kolektywnym (mereologicznym), to obiekt przestrzenny (bryła,
płaszczyzna lub linia), którego elementami są jego części. Np. ręka jest zbiorem
kolektywnym (czyli całością) złoŜonym z takich elementów (czyli części), jak ramię,
łokieć, przedramię dłoń, palce, nadgarstek, paznokcie, paliczki.
Twórcą mereologii, czyli teorii mnogości zbiorów w sensie kolektywnym, zwanej teŜ
teorią części i całości, jest Stanisław Leśniewski (1886-1939). Mereologia była próbą
jaką Leśniewski podjął w celu uniknięcia antynomii Russella i innych antynomii teorii
mnogości Georga Cantora.
Pytanie: czy nazwa zbiorowa jest z definicji nazwą abstrakcyjną?
Odpowiedź: W ogólności, NIE.
Jeśli desygnatem nazwy zbiorowej jest zbiór dystrybutywny, to tak. Jeśli zaś
kolektywny, to nie.
Wniosek: zakres nazwy zbiorowej jest rodziną zbiorów (zbiorem zbiorów).
13
Przypadek zbioru w sensie dystrybutywnym. Desygnatem nazwy „klasa” przy jednym z jej
znaczeń jest zbiór uczniów, zaś jej zakresem przy tym samym znaczeniu jest zbiór klas, czyli
zbiór zbiorów uczniów. Uczeń naleŜy do klasy, ale nie naleŜy do zbioru klas. Do zbioru klas
naleŜą tylko (całe) klasy.
a ∈ A = {a, b, c, d,...}
A ∈ A = {A, B, C, D,...}
a ∉ A = {A, B, C, D,...}
a - uczeń
A - klasa, do której a naleŜy
A - zbiór klas (do których A naleŜy)
Dla zbiorów dystrybutywnych relacja naleŜenia nie jest przechodnia:
∀x,y,z (jeśli x ∈ y i y ∈ z, to x ∉ z).
Dla zbiorów dystrybutywnych relacja naleŜenia jest przeciwzwrotna (to więcej niŜ nie bycie
zwrotną) i asymetryczna (to więcej niŜ nie bycie symetryczną):
∀x x ∉ x
∀x,y (jeśli x ∈ y, to y ∉ x).
Zbiory, które do siebie nie naleŜą są nazywane zbiorami normalnymi. Zatem, kaŜdy zbiór w
sensie dystrybutywnym jest normalny.
14
Przypadek zbioru w sensie kolektywnym (mereologicznym). Desygnatem nazwy „ręka” przy
jednym z jej znaczeń jest zbiór części ręki, zaś jej zakresem przy tym samym znaczeniu jest
zbiór rąk, czyli odpowiedni (dystrybutywny) zbiór (kolektywnych) zbiorów części rąk. Palec
naleŜy do ręki, ale nie naleŜy do zbioru rąk. Do zbioru rąk naleŜą tylko (niekoniecznie całe)
ręce.
a ∈* A = {a,b,c,d,...}
A ∈ A = {A,B,C,D,...}
a ∉ A = {A,B,C,D,...}
a - palec
A - ręka, której a jest częścią
A - zbiór rąk do których A naleŜy
∈ - relacja bycia elementem (naleŜenia dystrybutywnego)
∈* - relacja bycia częścią, tzw. ingrediensem (naleŜenia kolektywnego, mereologicznego).
Relacja bycia częścią ma inne, wobec relacji naleŜenia dystrybutywnego, własności.
Dla zbiorów kolektywnych relacja naleŜenia jest zwrotna i przechodnia:
∀x x ∈* x (kaŜdy obiekt jest sobą)
∀x,y,z (jeśli x ∈* y i y ∈* z, to x ∈* z) (palec jest częścią ręki a ręka jest częścią
człowieka, więc palec jest częścią człowieka)
Zbiory, które do siebie naleŜą są nazywane zbiorami nienormalnymi. Zatem, kaŜdy zbiór w
sensie mereologicznym (w sensie nadanym przez Jaśkowskiego) jest nienormalny.
15
2.4. ze względu na rozpoznawalność desygnatu:
- ostra, to nazwa, w przypadku której moŜemy bez wątpliwości i jednoznacznie
stwierdzić, czy dany, dowolnie wybrany obiekt jest jej desygnatem, czy nie jest. Np.
„kwadrat”, „koło”, funkcja monotoniczna”, „zbiór liczb wymiernych”, „byt”, „ruch”.
- nieostra, to nazwa która nie jest ostra. Nieostrymi są wszystkie nazwy i predykaty
języka naturalnego z wyjątkiem „byt”, „niebyt”, „ruch”, „bezruch” („spoczynek”) oraz
odpowiadających im predykatów.
Kryterium nieostrości dostarcza paradoks stosu. KaŜde wyraŜenie nieostre cechuje się
właśnie tym, Ŝe zastosowana do niego argumentacja stosu prowadzi do sprzeczności.
16
Problem nieostrości
Eubulides z Miletu (IV w. p.n.e.) uczeń Euklidesa z Megary (ok. 400 p.n.e.), twórcy
erystyki.
Bertrand Arthur William Russell (1872-1970)
[1923] Vagueness - artykuł będący zapisem referatu wygłoszonego w Jowett Society w
Oxfordzie 25 listopada 1922.
17
Max Black (1909-1988):
[1937] Wyobraźmy sobie niezwykłą wystawę w niezwykłym Muzeum Logiki
Stosowanej, przedstawiającą szereg złoŜony z tysięcy przedmiotów. KaŜde dwa
sąsiadujące ze sobą przedmioty róŜnią się w moŜliwie najmniejszy ale dostrzegalny
sposób. Na jednym końcu tego długiego szeregu stoi pierwszy obiekt będący
doskonale wykonanym krzesłem Chippendale'a. Drugim obiektem jest idealna kopia
pierwszego obiektu, która jednak uległa bardzo nieznacznemu uszkodzeniu - róŜni się
od niego drobnym ledwo dostrzegalnym ubytkiem. Trzeci obiekt róŜni się od
poprzedniego podobnie ledwie dostrzegalnym ubytkiem, itd. Na drugim końcu tego
niezwykle długiego szeregu tak określonych obiektów spoczywa mały, bliŜej
nieokreślony kawałek drewna, będący fragmentem nogi idealnej kopii wspomnianego
krzesła. Jeśli więc, pierwszy obiekt nazwiemy krzesłem, to kaŜdy następny musimy
nazwać krzesłem, a zatem kawałek nogi krzesła równieŜ będzie nazwany krzesłem.
PrzecieŜ, tak maleńki, jak tu rozwaŜany ubytek z Ŝadnego krzesła nie uczyni niekrzesło. Podobnie, jeśli kawałek nogi krzesła nazwiemy nie-krzesłem, to kaŜdy
poprzedzający obiekt musimy nazwać nie-krzesłem, a więc w szczególności i
doskonały wytwór Chippendale’a.
Nazwa „krzesło” reprezentuje tu klasę nazw wszystkich obiektów materialnych. (!)
18
Leon Chwistek (1884-1944):
[1934] Czy matką człowieka moŜe być nie-człowiek? Oczywiście, Ŝe nie. Matką
kaŜdego człowieka jest człowiek. Wybierzmy więc dowolnego człowieka i zacznijmy
podróŜ w czasie w przeszłość podąŜając tropem jego przodkiń: matki, matki2,
matki3,..., matkin,... itd. (matkan+1 = matka matkin, dla dowolnej liczby naturalnej n≥1).
Jeśli wędrówka ta będzie trwała odpowiednio długo, to okaŜe się Ŝe, dla pewnej liczby
naturalnej k, matkak nie jest juŜ człowiekiem lecz jakimś drobnym ssakiem
pierwotnym, a dla jakiejś większej od k liczby naturalnej m, nie sposób juŜ mówić o
płci matkim. Jeśli jednak pierwszą przodkinię, niewątpliwie będącą człowiekiem,
nazwaliśmy człowiekiem, to postępując konsekwentnie jakiś pierwotny,
jednokomórkowy organizm równieŜ musimy nazwać człowiekiem.
Nazwa „człowiek” reprezentuje tu i poniŜej klasę nazw wszystkich istot Ŝywych. (!)
19
Bertrand Arthur William Russell (1872-1970):
[1922] Umieranie jest procesem polegającym na wygaszaniu wielu funkcji
Ŝyciowych. Funkcje te ustają w wyniku trwającego w czasie procesu. W którym
momencie moŜna stwierdzić wyraźnie, Ŝe nie mamy do czynienia z człowiekiem, lecz
ze zwłokami?
Brak moŜliwości jednoznacznego i zadowalającego wszystkich rozwiązania tego problemu ma swoje
konsekwencje w fakcie, iŜ w konkretnych przypadkach nie jest jasne, czy moŜna odłączyć kogoś od
aparatury podtrzymującej Ŝycie, czy naleŜy to podtrzymywanie kontynuować - nie ma moŜliwości jasnego
sprecyzowania tego co się określa mianem „uporczywej terapii”.
Czy n-minutowy płód jest człowiekiem? Jeśli tak, to (n-1)-minutowy płód teŜ jest
człowiekiem. Zatem, kaŜdy płód jest człowiekiem - z człowiekiem mamy do
czynienia od chwili poczęcia.
Czy n-minutowy płód jest nie-człowiekiem (czyli nie jest człowiekiem)? Jeśli tak, to
(n+1)-minutowy płód teŜ jest nie-człowiekiem. Zatem, kaŜdy płód, do samej chwili
narodzin jest nie-człowiekiem, czyli nie jest człowiekiem - człowieczeństwo pojawia
się więc nagle w chwili narodzin.
Brak moŜliwości jednoznacznego i zadowalającego wszystkich rozwiązania tego problemu ma swoje
konsekwencje w fakcie, iŜ aborcja jest i zawsze będzie problemem prowokującym dyskusję.
20
Roy Sorensen:
[1990] Czy pozbawienie kogoś jednej kropli krwi jest zabójstwem? Nie.
Czy pozbawienie kogoś dwóch kropli krwi jest zabójstwem? Nie.
Czy pozbawienie kogoś trzech kropli krwi jest zabójstwem? Nie.
Itd.
Czy pozbawienie kogoś takiej ilości kropel, która odpowiada czterem litrom jest
zabójstwem? Tak.
„Koszmar prawnika”:
Brak wyraźnej granicy między zabójstwem a nie-zabójstwem.
☺
21
Ekstensja pozytywna nazwy nieostrej (ekstensja), to kolekcja (nie zbiór w sensie
matematycznym!) tych obiektów (przypadków), o których orzekanie tej nazwy jest
prawdą. Innymi słowy, są to te obiekty które bez wątpienia są desygnatami tej nazwy.
Ekstensja negatywna nazwy nieostrej (antyekstensja), to kolekcja (nie zbiór w sensie
matematycznym!) tych obiektów (przypadków), o których orzekanie tej nazwy jest
fałszem. Innymi słowy, są to te obiekty które bez wątpienia nie są desygnatami tej
nazwy.
Obszar nieostrości nazwy nieostrej tworzą te obiekty (przypadki), które nie naleŜą, ani
do ekstensji pozytywnej, ani do ekstensji negatywnej tej nazwy.
Dla zdecydowanej większości nazw nieostrych, Ŝadna z ekstensji, a więc i obszar
nieostrości nie jest zbiorem, czyli nie jest wyznaczona w jednoznaczny sposób przez
swoje elementy (przypadki). Mówi się o nich, Ŝe są zbiorami rozmytymi, czyli
zbiorami o niewyraźnych granicach.
Błąd nieostrości polega na stosowaniu nazwy nieostrej poza jej ekstensjami:
pozytywną i negatywną. Patrz pragmatyczne podejście do nieostrości.
22
3. ze względu na znaczenie (treść nazwy)
3.1. ze względu na posiadanie znaczenia:
- generalna, to nazwa mająca znaczenie. Jest ona przyznawana
przedmiotom/zjawiskom, ze względu na cechy tych przedmiotów/zjawisk (np. „obecna
stolica Polski”, „prawnik”, „adwokat Jan Kowalski”, „kara”). Nazwy generalne mając
znaczenie, mają tym samym treść.
- indywidualna, to nazwa nie posiadająca znaczenia (konieczny komentarz!). Jest ona
przyznawana konkretnemu, poszczególnemu przedmiotowi, bez względu na cechy
tego przedmiotu (np. „Warszawa”)
Treścią nazwy generalnej (konotacją, znaczeniem nazwy) jest taki zespół cech, Ŝe
kaŜdy desygnat tej nazwy musi posiadać wszystkie te cechy jednocześnie.
23
Konstytutywny dla danej nazwy zespół cech, to taki zespół cech, który wystarcza do
zgodnego z prawdą stwierdzenia, czy dany obiekt jest desygnatem tej nazwy czy nie
jest.
KaŜda cecha, spoza konstytutywnego dla danej nazwy zespołu cech, przysługująca
kaŜdemu desygnatowi tej nazwy jest cechą konsekutywną.
24
Uwaga 1. podział cech na te, tworzące konstytutywny zespół oraz konsekutywne ma
charakter względny, zaleŜy od punktu widzenia uŜytkownika języka, jego upodobania,
wiedzy, itp.
Przykład
Nazwa „człowiek”:
Podejście pierwsze. Konstytutywny dla nazwy „człowiek” zespół cech, to: bycie
zwierzęciem oraz rozumność (Arystoteles). Z tego punktu widzenia, dwunoŜność i
nieopierzoność, to cechy konsekutywne.
Podejście drugie. Konstytutywny dla nazwy „człowiek” zespół cech, to: bycie
zwierzęciem, dwunoŜnym i nieopierzonym (Platon). Z tego punktu widzenia,
rozumność to cecha konsekutywna.
25
Uwaga 2. Im bogatsza w cechy istotne treść nazwy, tym węŜszy jest jej zakres.
Przykład: „Przestępstwem jest kaŜdy czyn ludzki, obiektywnie szkodliwy dla układu
stosunków społecznych, subiektywnie zawiniony, który jako taki jest przez ustawę
karną zabroniony”. Jeśli teraz, wzbogacimy tę treść o takie cechy jak „czyn ten
skierowany jest przeciwko państwu” lub „czyn ten jest skierowany przeciwko organom
państwa”, to następuje zawęŜenie zakresu definiowanego wyraŜenia. Zakres nowej
nazwy jest podzbiorem zakresu nazwy „przestępstwo”. Jest to przykład
nadrzędności/podrzędności jednego zakresu wobec drugiego odpowiednich dwóch
nazw.
26
Uwaga 3. Argumentacja paradoksu stosu pokazuje, Ŝe nie istnieją pojęcia (znaczenia,
konotacje) nazw języka naturalnego. Zatem, mówienie np. o pojęciu człowieka, czy o
pojęciu krzesła jest zwykłym naduŜyciem. Aby uratować moŜliwość mówienia o
znaczeniu nazw języka naturalnego, moŜna przyjąć, Ŝe znaczenie nazwy, to sposób
posługiwania się tą nazwą przez ludzi. Wówczas, tylko konotacja (pojęcie) jako treść
nazwy, a więc obiektywna własność wszystkich i tylko tych przedmiotów, które są
desygnatami tej nazwy nie istnieje. Wydaje się, iŜ lepiej jest jednak przyjąć, Ŝe
znaczenie nazwy nieostrej teŜ nie istnieje, a to co istnieje to jakiś, bliŜej nieokreślony
sposób jej rozumienia, umoŜliwiający bardziej lub mniej trafne jej uŜycie. Nieostrość
jest bowiem uwaŜana za wadliwość znaczenia.
27
Uwaga 4. PoniewaŜ w dalszej części klasyfikacji rozwaŜane są nazwy mające
znaczenie, wszystkie poniŜsze analizy dotyczą wyłącznie nazw generalnych.
28
Uwaga 5 (sarkastyczna). PoniewaŜ uwzględnienie zjawiska nieostrości uniemoŜliwia
snucie niektórych (czyt. wielu) semiotycznych rozwaŜań, zastosujemy metodę
sprawdzoną i masowo stosowaną na gruncie filozofii, czyli udawanie, Ŝe zjawiska
nieostrości nie ma ;-)
Będziemy więc udawali, Ŝe nazwy języka naturalnego, takie jak „człowiek”, „krzesło”
itd. mają określone, precyzyjne znaczenie, a więc ich ekstensje pozytywne i negatywne
są zbiorami w sensie matematyki klasycznej.
29
3.1.1. ze względu na rodzaj korelatu semantycznego (rolę znaczeniową, supozycję):
- nazwa w supozycji prostej jest znakiem dla kaŜdego swojego desygnatu
- nazwa w supozycji formalnej jest znakiem dla klasy jaką tworzą jej desygnaty (nazwa
pojmowana abstrakcyjnie)
- nazwa w supozycji materialnej jest znakiem dla samej siebie występującej, albo w
postaci napisu, albo dźwięku.
Przykład
Nazwa „adwokat” w trzech kolejnych zdaniach występuje odpowiednio w supozycji
prostej, formalnej i materialnej:
1. Przebiegły adwokat wygrał sprawę, która w powszechnym mniemaniu uchodziła za
„z góry” przegraną.
2. Adwokat jest niezbędnym elementem wymiaru sprawiedliwości w systemie
demokratycznym.
3. Dwoma najsłabiej widocznymi na wydruku wyraŜeniami były „adwokat” oraz „lub
czasopisma”.
30
3.1.2. ze względu na ilość znaczeń:
- jednoznaczna, to nazwa która ma jedno znaczenie. Np. „kwadrat” (czy na pewno?).
- wieloznaczna, to nazwa która ma więcej niŜ jedno znaczenie - prawie (?) kaŜda
nazwa języka naturalnego.
Wszystkie nazwy są wieloznaczne, zwłaszcza w oderwaniu od kontekstu.
W „Mistrzu i Małgorzacie” Bułhakowa, Piłat wznosi toast za pokój w Imperium
Rzymskim. Czym jest więc pokój? MoŜe uciskiem najeźdźcy?
Najwyraźniej, znaczenie słów zaleŜy takŜe od sposobu ich pojmowania przez
uŜytkownika i od sposobu interpretowania przez niego rzeczywistości.
Szczególnie wieloznacznymi są: „moŜe” i „jest”.
31
Błąd wieloznaczności polega na rozumieniu danej nazwy w co najmniej dwóch
znaczeniach podczas, gdy powinna ona być rozumiana w jednym znaczeniu. Błąd ten
występuje najczęściej wówczas, gdy jakaś wieloznaczna nazwa jest uŜywana w
kontekście, czyli w sposób, który nie precyzuje jej znaczenia.
32
PARADOKS WSZECHMOCNEGO BOGA
Bóg jest istotą wszechmocną. Zatem Bóg moŜe uczynić wszystko co tylko jest
logicznie moŜliwe, a więc w szczególności moŜe uczynić coś złego. Bóg jest istotą
nieskończenie dobrą, więc nie moŜe uczynić niczego złego. Mamy zatem sprzeczność.
Jest bowiem coś co zarazem Bóg moŜe uczynić i czego nie moŜe uczynić. Tym czymś
jest grzech.
33
PARADOKS NAS SAMYCH
Czy my moŜemy zabić kogoś kogo bardzo kochamy?
Osoba którą kochamy nie jest w naszym towarzystwie czujna (nie chroni się przed
nami, nie obserwuje nas, itd.), moŜemy więc ją zabić. Jednocześnie, nie moŜemy jej
zabić, bo ją kochamy. Zatem, jednocześnie moŜemy i nie moŜemy dokonać zbrodni.
34
PARADOKS PROTAGORASA
„Sofista grecki Protagoras miał ucznia nazwiskiem Euathlos, którego kształcił w
sztuce prawniczej. Między uczniem a nauczycielem stanęła umowa, mocą której obaj
zgodzili się na to, iŜ Euathlos zapłaci Protagorasowi za naukę, jednak pod tym dopiero
warunkiem, Ŝe Euathlos wygra pierwszy swój proces sądowy. Nauka się skończyła,
Euathlos jednak nie myślał jeść z niej chleba i nie przyjmował Ŝadnego procesu.
Trwało to dość długo, aŜ się Protagorasowi cierpliwość wyczerpała i zaskarŜył
Euathlosa do sądu o zapłatę. Stanąwszy przed trybunałem tak uzasadniał Protagoras
swą pretensję: albo Euathlos ten proces, który jest jego pierwszym procesem, wygra
albo przegra. Jeśli go wygra, to winien mi zapłacić na mocy umowy, która zobowiązuje
go do zapłaty, jeśli swój pierwszy proces wygra. Jeśli go zaś przegra, to winien mi
zapłacić na mocy wyroku sądowego. Ale Euathlos pojętnym musiał być uczniem, bo
odpowiedział Protagorasowi następującą repliką albo ja, Euathlos, proces wygram
albo przegram. Jeśli go wygram, to znaczy, iŜ wyrok sądowy uwolni mnie od
obowiązku zapłaty, jeśli przegram, to wobec umowy, która zobowiązywała mnie do
zapłaty tylko w wypadku, gdybym mój pierwszy proces wygrał, od obowiązku zapłaty
będę wolny.”
35
PARADOKS ELEKTRY
Z powodów oczywistych twierdzimy, Ŝe Elektra wie, Ŝe Orestes jest jej bratem. Ale
Orestes stoi przed Elektrą zasłonięty. Elektra nie wie, Ŝe ów zasłonięty człowiek jest
jej bratem, a przecieŜ to jest Orestes, więc wnioskujemy, iŜ Elektra nie wie, Ŝe Orestes
jest jej bratem. A więc - wie to, czego nie wie.
PARADOKS PIJAKA
Kto pije, ten śpi; kto śpi, nie grzeszy; kto nie grzeszy, jest święty; zatem: kto pije, jest
święty.
PARADOKS ZŁODZIEJA
Skoro Ŝaden złodziej nie chce brać niczego, co jest złe, to pragnie tylko rzeczy dobrych
- a kto pragnie tylko rzeczy dobrych, jest dobry; zatem kaŜdy złodziej jest dobry.
PARADOKS ADWOKATA
KaŜdy, kto pomaga przestępcom, sam jest przestępcą.
KaŜdy adwokat pomaga przestępcom.
Zatem, kaŜdy adwokat jest przestępcą.
36
PARADOKS ELEKTRY
1. Z powodów oczywistych twierdzimy, Ŝe Elektra wie z1, Ŝe Orestes jest jej bratem.
2. Ale Orestes stoi przed Elektrą zasłonięty.
3. Elektra nie wie z2, Ŝe ów zasłonięty człowiek jest jej bratem, a przecieŜ to jest
Orestes, więc wnioskujemy, iŜ
w. Elektra nie wie z2, Ŝe Orestes jest jej bratem. A więc - wie z1 to, czego nie wie z2.
PARADOKS PIJAKA
1. Kto pije, ten śpi;
2. kto śpi, nie grzeszy z1;
3. kto nie grzeszy z2, jest święty;
zatem:
w. kto pije, jest święty.
37
PARADOKS ZŁODZIEJA
1. Skoro Ŝaden złodziej nie chce brać niczego, co jest złe, to pragnie tylko rzeczy
dobrychz1- a
2. kto pragnie tylko rzeczy dobrych z2, jest dobry;
zatem
w. kaŜdy złodziej jest dobry.
PARADOKS ADWOKATA
1. KaŜdy, kto pomaga przestępcom z1, sam jest przestępcą.
2. KaŜdy adwokat pomaga przestępcom z2.
Zatem,
w. kaŜdy adwokat jest przestępcą.
38
Błąd ekwiwokacji (fallacia aequivocationis) ma miejsce wówczas, gdy spełnione są
jednocześnie trzy warunki:
1. pewien kluczowy dla wnioskowania termin występuje w co najmniej dwóch
przesłankach;
2. wszystkie przesłanki są jednocześnie prawdziwe tylko wtedy, gdy termin ten
w przynajmniej dwóch z przesłanek w których występuje ma róŜne znaczenie;
3. wnioskowanie jest poprawne tylko wtedy, gdy termin ten w kaŜdej
przesłance w której występuje ma to samo znaczenie.
39
Problem do rozwiązania w domu:
Pani Wiśniewska chciałaby być Ŝoną pana Kowalskiego. Ale Ŝona pana Kowalskiego
ma łupieŜ. Więc pani Wiśniewska chciałaby mieć łupieŜ.
☺
40
3.1.3. ze względu na intencję znaczeniową:
- o intencji jednostkowej, to nazwa która ma się odnosić do indywiduum, bez względu
na to, czy ono istnieje czy nie. Np. „Zeus” (przy pewnym swym znaczeniu),
„Warszawa” (przy pewnym swym znaczeniu).
- o intencji ogólnej, to nazwa która nie jest nazwą o intencji jednostkowej. Np.
„krasnoludek”, „Warszawa” (przy pewnym swym znaczeniu).
Jeśli mówimy o intencji znaczeniowej, to de facto mówimy o znaczeniu. Zatem,
wykorzystane w przykładzie słowo „Zeus” nie jest pozbawione znaczenia, lecz
funkcjonuje jako nazwa generalna „najwaŜniejszy z bogów w mitologii staroŜytnej
Grecji”. Stąd zwrot „przy pewnym swym znaczeniu”. Nazwa indywidualna jest
nadawana bez względu na znaczenie, ale raz nadana, skoro jest trafnie rozumiana,
funkcjonuje jako generalna. W przeciwnym razie, nie rozumielibyśmy wypowiedzi
kogoś mówiącego o Zeusie, czy o Warszawie.
41
3.1.4. ze względu na rozpoznawalność znaczenia:
- wyraźna, to nazwa, dla której istnieje definicja zupełna, czyli definicja podająca
warunek konieczny i wystarczający na stosowanie definiowanej nazwy. [Patrz wykład
poświęcony definiowaniu]
„nazwa ostra” oraz „nazwa wyraźna”, to nazwy równozakresowe.
- niewyraźna, to nazwa, która nie jest wyraźna (dla której nie istnieje definicja
zupełna).
Oczywiście, wobec wcześniejszego stwierdzenia: „nazwa nieostra” oraz „nazwa
niewyraźna”, to nazwy równozakresowe.
42
Definicja zupełna ma postać:
∀x (A(x) ↔ K(x))
Definicja niezupełna (częściowa, cząstkowa, warunkowa) ma postać:
∀x (K1(x) → A(x))
∀x (K2(x) → ¬A(x))
¬∀x (K1(x) ∨ K2(x))
43
Przykład
Istnieje definicja zupełna nazwy „kwadrat” i nie istnieje definicja zupełna nazwy
„krzesło”:
• Figura płaska a jest kwadratem wtedy i tylko wtedy, gdy a jest czworobokiem o
wszystkich kątach prostych i wszystkich bokach równych.
• Przedmiot a jest krzesłem wtedy i tylko wtedy, gdy jest meblem słuŜącym do
siedzenia, ma oparcie, nogi, nie jest fotelem, ani stołkiem barowym,...
Krzesło moŜna zdefiniować jedynie częściowo (tzw. definicja częściowa, cząstkowa,
niezupełna) wskazując dwa rodzaje przypadków: jedne z ekstensji pozytywnej (jest
meblem słuŜącym do siedzenia, mającym oparcie i nogi) oraz drugie z negatywnej (nie
jest fotelem, stołkiem barowym); nieostrej nazwy „krzesło”. [Patrz wykład poświęcony
definiowaniu]
44
3.1.5. ze względu na zmienność znaczenia:
- okazjonalna, to nazwa której znaczenie zaleŜy od kontekstu wypowiedzi. MoŜe to
być kontekst miejsca, czasu, osoby, rzeczy.
- o stałym znaczeniu, to nazwa która nie jest okazjonalna.
Przykład
WyraŜeniami okazjonalnymi, których znaczenie zaleŜy od kontekstu miejsca są:
„tam”, „tutaj”, „za tamtą ścianą”, „przede mną”, „nad tamtym drzewem”.
WyraŜeniami okazjonalnymi, których znaczenie zaleŜy od kontekstu czasu są:
„wczoraj”, „dzisiaj”, „rok temu”, „za dwa lata”, „wtedy”.
WyraŜeniami okazjonalnymi, których znaczenie zaleŜy od kontekstu osoby są: „ja”,
„oni”, „moi przyjaciele”, „jego wspólnik”.
WyraŜeniami okazjonalnymi, których znaczenie zaleŜy od kontekstu rzeczy są: „to”,
„tamto”, „ta ksiąŜka”.
45

nazwa palca ręki

Transkrypt

Podobne dokumenty

stołek barowy dobre

wyklad z logiki 1

Protokół ze spotkania Partnerów

SEJMIKI 2016 Nasz teatr jest przede wszystkim teatrem gromad

Przykład

spada deszcz

Sprawozdanie z wizyty w Domu Dziecka

Wykaz zabytków wpisanych do rejestru

Przykład