Kilka słów o współuzależnieniu

Fundacja Normalna Przyszłość
JA NIE MAM
PROBLEMU, TO JEGO
TRZEBA LECZYĆ.
KILKA SŁÓW O WSPÓŁUZALEŻNIENIU
Katarzyna Błońska psycholog, doradca życiowy
2016-08-28
“(…) Ja nie zapomnę jak szedłem z Michałem do mojego mieszkania i zapewniał mnie, jak będzie
mi pomagał. Mówił, że ja jestem za stary i mnie będzie trudno znaleźć pracę, a on będzie miał
łatwiej z pracą i będzie mógł mi finansowo pomóc z opłatami za mieszkanie. Potem w sierpniu
2012 roku, w rocznicę urodzin Michała chciałem to uczcić i przygotowałem świąteczny niedzielny
obiad, przyjechałaś też, siedzimy przy stole, a Michał leży i śpi, potem wstaje taki zamulony
i siada do stołu. Potem zaczyna wszystko wychodzić, jakie problemy zaczęły się z dniem, kiedy
zamieszkał w mojej kawalerce. Zacząłem odkrywać pochowane puszki po piwie, żebym tylko
tego nie zobaczył. Te jego skłonności do alkoholu potem stały się codziennym utrapieniem życia
w kawalerce i ta agresja. Ja myślałem, że po tak długiej przerwie uda mi się nawiązać relacje,
mimo tego straconego czasu, kiedy nie miałem kontaktu z Michałem. Mimo tych jego
problemów z alkoholem, miałem nadzieję…
Dwudziestego drugiego października mija już trzy lata jak jestem w poradni uzależnień - jako
osoba współuzależniona i korzystam z pomocy terapeuty. Poznaję sposób postępowania na co
dzień z osobami uzależnionymi oraz jak mam sam się chronić przed szkodliwym wpływem osób
uzależnionych na moje życie i moją psychikę. Choroba alkoholowa jest chorobą toksyczną
i atakuje wszystkich, którzy żyją z osobą uzależnioną na co dzień.
Jestem też w grupie wsparcia dla osób doznających przemocy. Chodzę w poniedziałki na tą grupę
i trochę się dziwnie czuję, bo jestem sam wśród kobiet, które opowiadają o swoich mężach
i partnerach, którzy stosują przemoc wobec nich na co dzień. W większości to są kobiety po
rozwodach albo w trakcie rozwodu. Niektóre próbują walczyć z przemocowcami, ale oni swego
postępowania nie zmienią i sami się nie zmienią (…)”
***
Na co dzień, w ramach pracy zawodowej, spotykam osoby, których bliski pije. Osoby będące
w takiej sytuacji rodzinnej nazywa się w psychologii osobami współuzależnionymi.
Współuzależnienie to termin używany do opisania sposobu funkcjonowania osoby, której bliski
jest uzależniony. Najcześciej mówi się o współuzależnieniu w stosunku do osób, w których
rodzinie/związku żyje osoba pijąca. Jednakże z racji na fakt, że człowiek może uzależnić się od
1
bardzo wielu substancji (alkohol, tytoń, środki psychoaktywne, w tym narkotyki i leki, jedzenie,
oglądanie filmów pornograficznych, od internet i gier komputerowych, seksu, ćwiczeń
fizycznych, opalania, nie jedzenia, stosowania diet, zdrowego odżywania, grania w kasynie, na
automatach, od wróżb, a także szukania pomocy czy działań nakierowanych na rozwój osobisty)
uważam, że można współuzależnionymi nazwać też osoby, których bliski uzależniony jest nie
tylko od alkoholu.
CZYM W TAKIM RAZIE JEST WSPÓŁUZALEŻNIENIE?
Współuzależnienie jest to forma przystosowania się do życia z osobą uzależnioną.
Osoba współuzależniona wypracowuje złożony system zachowań, które umożliwiają jej
funkcjonowanie w związku z uzależnionym. Zachowania te koncentrują się przede wszystkim na
utrzymywaniu w rodzinie względnej stabilności, dają złudzenie kontroli i pozytywnego wpływu
na zachowanie uzależnionego, a tak naprawdę chronią osobę uzależnioną przed
konsekwencjami jej zachowań, umożliwiając tym samym dalsze pozostawanie w uzależnieniu.
Poczucie własnej wartości współuzależnionego zależy w dużej mierze od spostrzeganej zdolności
kontrolowania i wywierania wpływu na uczucia oraz zachowania innych ludzi i w związku z tym
jest niestabilne. Brak świadomości własnej tożsamości, swoich potrzeb, zaprzeczanie własnym
ograniczeniom i odczuwanemu poczuciu bezsilności wobec zachowań partnera, a także niska
umiejętność rozpoznawania sytuacji, które można kontrolować i tych, na które nie mamy
wpływu, powoduje zaburzenie granic u osoby współuzależnionej.
LISTA CECH OSÓB WSPÓŁUZALEŻNIONYCH WG MELODIE BEATTIE:
NISKIE POCZUCIE WŁASNEJ WARTOŚCI WSPÓŁUZALEŻNIONYCH
Współuzależnieni:

pochodzą z zaburzonych, tłumiących uczucia jednostki lub dysfunkcyjnych rodzin,

zaprzeczają, że pochodzą z ww. rodzin,

obwiniają się o wszystko,
2

potępiają się za myśli, uczucia, wygląd, działania i zachowania,

nie potrafią przyjąć krytyki, złoszczą się, zachowują obłudnie i przyjmują postawę
obronną, gdy ktoś ich wini lub krytykuje,

nie potrafią przyjąć komplementów i pochwał,

cierpią na deprywację emocjonalną (cierpienie z powodu braku pochwał),

mają poczucie odmienności od reszty świata,

odczuwają wyrzuty sumienia, gdy robią coś dla siebie (zakupy dla siebie, rozrywki),

boją się odrzucenia,

wszystko biorą do siebie,

czują się wykorzystywani przez innych (mają poczucie bycia ofiarą),

są przekonani, że niczego nie potrafią dobrze zrobić,

panicznie boją się popełnienia błędów,

mają problemy z podejmowaniem decyzji,

oczekują od siebie perfekcyjności,

nie są zadowoleni z efektów swoich działań,

biorą na siebie zbyt dużo obowiązków,

żyją w poczuciu winy,

wstydzą się siebie,

uważają, że ich życie nie ma wartości,

nie wierzą, że należy im się coś dobrego od życia,

pragną miłości,

nie wierzą w to, że zasługują na miłość i szczęście,

godzą się na rolę służebną wobec innych,

starają się udowodnić, że są równie dobrzy jak inni.
OPIEKUŃCZOŚĆ U WSPÓŁUZALEŻNIONYCH

odpowiedzialność za innych, którą nalezy rozumieć jako nadopowiedzialność,

niepokój, litość, wyrzuty sumienia z powodu problemów innych osób,

przymus pomagania, np. dawanie nieproszonych rad,
3

ubieganie albo odgadywanie życzeń innych osób,

problemy z odmową - mówienie "tak", gdy myśli się "nie", robienie więcej niż należy,
robienie czegoś za kogoś,

zaniedbywanie własnych potrzeb albo nieświadomość jakie potrzeby się ma,

starania, aby zadowolić innych,

odczuwanie smutku, gdy dawanie innym nie jest odwzajemniane,

poszukiwanie osób, które potrzebują pomocy lub przeżywają kłopoty,

poczucie znużenia i pustki, gdy brakuje problemu do rozwiązania,

poświęcanie się dla innych,

winienie innych za swoją sytuację, odczuwanie, że pomaga się pod presją,

obwinianie innych za własne odczucia,

poczucie niedoceniania i bycia wykorzystywanym,

poczucie bycia ofiarą innych.
OBSESJE
Współuzależnieni:

głęboko angażują się w problemy innych ludzi,

najgłupsze rzeczy wywołują ich zmartwienie,

dużo czasu poświęcają na myślenie i mówienie o innych,

problemy i zachowania innych odbierają im spokojny sen,

dręczą ich pytania, na które nie znajdują nigdy odpowiedzi,

kontrolują innych,

usiłują przyłapać innych na niecnych uczynkach,

nie potrafią zatrzymać myślenia i mówienia o innych,

nie przestrzegają porządku swojego dnia z powodu problemów innych ludzi,

całkowicie skupiają się na problemach innych ludzi,

są zdziwieni, że permanentnie brakuje im sił.
4
ZAPRZECZANIE
Współuzależnieni:

ignorują problem,

pomniejszają problemy ("nie jest tak źle"),

wmawiają sobie, że jutro będzie lepiej,

chorują na depresję, zapadają na choroby somatyczne,

biorą leki uspokajające,

popadają w pracoholizm,

wydają pieniądze bez sensu,

przejadają się,

wierzą w kłamstwa, okłamują samych siebie.
TRUDNOŚCI W POROZUMIEWANIU SIĘ
Współuzależnieni często:

potępiają, grożą, zmuszają innych do określonych zachowań, proszą, przekupują,

nie mówią tego, co myślą,

nie myślą tego, co mówią,

nie wiedzą, co myślą,

nie traktują siebie poważnie,

uważają, że inni nie traktują ich poważnie,

nie mówią wprost,

nie potrafią przejść do sedna sprawy,

nie wiedzą w czym tkwi sedno sprawy,

starają się mówić to, co ich zdaniem: sprowokuje innych, sprawi innym
przyjemność, spowoduje, że inni zachowają się odpowiednio,

nie używają słowa "nie",

mowią za dużo, a szczególnie o innych,

nie potrafią mowić o sobie, o swoich problemach, uczuciach, emocjach,
5

kłamią, by chronić ludzi, ktorych kochają albo bronić siebie,

mają ogromne trudności z wyrażeniem szczerze i otwarcie swoich uczuć i myśli,

mówią cynicznie, nieprzyjemnie albo w sposób poniżający ich samych,

przepraszają za to, że zajmują innym czas.
ZŁOŚĆ
Wielu współuzależnionych:

odczuwa lęk, złość i ból,

żyje z ludźmi, którzy odczuwają lęk, złość i ból,

boi się własnej złości,

sądzi, że ludzie odsuną się od nich, jeśli okażą złość,

uważa, że to inni się na nich złoszczą,

boi sie złościć innych,

czuje, że złość innych ma wpływ na ich zachowanie,

tłumi gniew,

często płacze, wpada w depresję, przejada się, źle się czuje, ucieka sie do
niecnych i podłych sposobów, aby odpłacić za doznane krzywdy, zachowuje się
wrogo albo nagle wybucha gniewem,

karze innych za to, że ich złoszczą,

przeżywa wstyd z powodu okazywania złości,

obwinia innych za swoją złość,

czuje coraz wiekszą złość, oburzenie i gorycz,

czuje się pewniej okazując złość niż zranione uczucia,

zastanawia się czy dojdzie kiedyś do tego, że nie będą czuć złości.
ROZMYTE GRANICE TOLERANCJI
Współuzależnieni często:

twierdzą, że nie będą tolerować pewnych zachowań, a stopniowo są coraz
bardziej tolerancyjni,
6

dopuszczają do tego, aby ich raniono i do tego, aby takie sytuacje się powtarzały,

nie wiedzą dlaczego cierpią,

nie zmieniają nawet odrobinę swojego stanowiska, ale narzekają, obwiniają
innych, których starają się kontrolować,

w końcu wściekają się,

przyjmują postawę absolutnie nietolerancyjną.
PROBLEMY SEKSUALNE
Niektórzy współuzależnieni:

odbywają stosunki wbrew sobie, zmuszają się do nich,

boją się utraty kontroli,

mają zahamowania w komunikowaniu swoich oczekiwań,

odsuwają się uczuciowo od partnera,

sprowadzają miłość łóżkową do spraw technicznych,

tracą zainteresowanie seksem, unikają go,

snują fantazje na temat innych osób,

planują związki pozamałżeńskie.
BRAK ZAUFANIA
Współuzależnieni:

nie ufają sobie, swoim uczuciom,

nie wierzą w swoje postanowienia,

nie ufają innym,

ufają osobom niegodnym zaufania,

uważają, że Bóg ich opuścił,

tracą wiarę i ufność w Boga.
7
TŁUMIENIE
Wiele osób współuzależnionych:

wymazuje ze swojej świadomości myśli i uczucia z powodu lęku i poczucia winy,

boi się być sobą,

sprawia wrażenie opanowanych i sztywnych.
KONTROLOWANIE
Wielu współuzależnionych:

doświadczyło przykrych sytuacji związanych z kontrolowaniem ludzi i zdarzeń,

nie daje innym zgody na to, aby byli sobą,

nie ma świadomości tego, że obawia się utraty kontroli,

ma najlepszą wizję, jak powinni zachowywać się inni ludzie i powinny przebiegać
życiowe sytuacje,

usiłuje dominować lub manipulować (groźby, przymus, odwoływanie się do
poczucia winy, szantażowanie bezradnością, udzielanie rad), aby kontrolować
sytuację,

przekonuje się, że te wysiłki są daremne i złoszczą innych,

wpada w gniew i frustrację,

na koniec dochodzi do przekonania, że to inni ich kontrolują.
UZALEŻNIENIE
Wiele osób wspóluzależnionych:

czuje niezadowolenie z siebie, brak szczęścia, niepokój,

szuka szczęścia na zewnątrz, zamiast w sobie,

kurczowo trzyma się rzeczy i osób, które ich zdaniem są źrodłem szczęścia,

czuje się zagrożonych możliwością utraty ww.,

jest przekonanych, że nie dostali miłości i akceptacji rodziców,

nie kocha samych siebie, uważa, że nie zasługuje na miłość,
8

rozpaczliwie poszukuje miłości i akceptacji,

utożsamia miłość z cierpieniem,

wierzy, że bardziej potrzebuje innych ludzi niż oni ich,

stara się udowodnić, że zasługuje na miłość,

czyni innych centrum swojego życia,

zajmuje się sprawami innych kosztem swoich własnych spraw,

boi się, że inni ich opuszczą,

trwa w złych, krzywdzących ich związkach,

godzi się na złe traktowanie z lęku przed odrzuceniem,

w swoich związkach czuje się jak w pułapce,

złe związki zastępuje innymi, równie złymi,

nie wierzy, że znajdzie kiedyś miłość.
INNE PROBLEMY
Współuzależnieni zazwyczaj:

są niezwykle odpowiedzialni lub nieodpowiedzialni,

robią z siebie męczenników, poświęcając się dla dobra innych, którzy wcale tego
nie potrzebują,

bliskość z innymi jest dla nich prawie nieosiągalna,

są bierni wobec wspóluzależnienia - płaczą, narzekają, są bezradni,

są agresywni wobec otoczenia - dominują, wybuchają złością, stosują przemoc,

wykazują lojalność wbrew logice,

kryją sie ze swoimi problemami, wstydzą się ich, kłamią, aby je ukryć,

nie szukają pomocy na zewnątrz,

nie rozumieją istoty problemu, dziwią sie czemu nie znika.
PÓŻNIEJSZE STADIA WSPÓŁUZALEŻNIENIA

ospałość,
9

przygnębienie,

wycofanie i izolacja,

zaniedbywanie obowiązków, burzenie dziennego rozkładu zajęć,

dręczenie i zaniedbywanie dzieci i innych członków rodziny,

utrata nadziei na zmiany,

myśli samobójcze,

choroby psychiczne i somatyczne,

zaburzenia łaknienia (przejadanie sie lub niedojadanie),

uzależnienie od alkoholu lub narkotyków.
JAK MOŻNA SOBIE POMÓC?
Świadomie sformułowałam w ten sposób to pytanie bowiem z mojego zawodowego
doświadczenia wynika, iż osoby, w których rodzinie występuje problem uzależnienia szukają
początkowo pomocy tylko i wyłącznie dla osoby uzależnionej. Zachowują się tak, jakby one same
nie istniały, nie liczyły się zupełnie. Są cały czas skupione są na uzależnieniu i osobie
uzależnionej.
W trakcie rozmowy z osobą zgłaszającą problem rodzinny dochodzimy do momentu, w którym
osoba ta opowie wszystko, co chciała na temat zachowań osoby uzależnionej i dla niej temat się
kończy. Często wtedy pada pytanie - czy dla siebie szukała Pani wsparcia w tej trudnej sytuacji?
(używam słowa "Pani" bowiem przypadki, gdy rozmawiałam z mężczyznami mogę policzyć na
palcach jednej dłoni). Najczęstszą reakcją jest zdziwienie bądź wręcz wzburzenie. Osoba
wspóluzależniona przecież przychodzi po to, by ktoś uleczył uzależnionego, a nie po to, by
usłyszeć, że czas zająć się sobą i swoimi potrzebami,
Pomoc osobom współuzależnionym polega na uczeniu ich nowych zachowań, tzw. „twardej
miłości” i wspieraniu ich w konsekwentnym wprowadzaniu ich w życie. Terapia
współuzależnienia ułatwia zrozumienie schematów postępowania w związku, uświadomienie
10
reakcji na zachowania alkoholika. Niezbędna jest psychoedukacja z zakresu mechanizmów
rządzących uzależnieniem oraz pomoc w rozwiazaniu problemów współwystępujących często
z uzależnieniem takich jak przemoc, trudności finansowe, problem wychowawcze. Specjalista
umożliwia spojrzenie na sytuację, w której znajduje się klient/klientka z innej perspektywy.
W trakcie terapii pracuje się nad przekonaniami osoby współuzależnionej, szczególnie tymi,
które wzmacniają poczucie bezradności i lęk przed zmianą, poczucie winy, negatywne myślenie
o sobie, usprawiedliwiają zaprzestanie poszukiwań nowych rozwiązań, podtrzymują irracjonalną
nadzieję na poprawę sytuacji. Praca terapeutyczna ma na celu przełamanie tych
dysfunkcjonalnych mechanizmów i przekonań, a to warunkuje rozpoczęcie wprowadzania
dobrych zmian w życiu. Potrzebna jest również diagnoza zasobów osobistych, umiejętności
radzenia sobie z różnego rodzaju problemami oraz nauka konstruktywnych zachowań. Osoba
współuzależniona musi umieć zadbać o siebie, uporządkować swoje emocje i nauczyć się
oddzielać własne życie od cudzego.
Nie wstydźmy się pójść porozmawiać o swoim problemie. Na terenie całego kraju działa wiele
grup wsparcia i ośrodków prowadzących także indywidualne spotkania, na których można
opowiedzieć swoją historię i poznać osoby, kóre doskonale wiedzą o czym mówimy. Proces
zdrowienia nie jest łatwy, jest procesem długotrwałym, ale...
Warto dać sobie szansę.
“(…) W Poradni Uzależnień jestem od 22 października 2012 roku jako osoba współuzależniona.
Kiedy się zorientowałem, że Michał ma problem z alkoholem, zacząłem szukać pomocy dla
siebie. Teraz nie pamiętam, kto mi to doradził, bym tam się zgłosił ze swoimi problemami, które
mam z powodu syna we własnym mieszkaniu. Poza tym też oprócz tej Poradni Uzależnień
korzystam z psychoterapii indywidualnej u psychologa (…)”
“(…) Przekonałem się na sobie, że jak sam zacząłem dbać o swoje sprawy, to zacząłem się z tym
czuć dobrze, przeżywałem takie wewnętrzne szczęście. To dało mi dużo do myślenia, że nie
11
muszę być od kogoś uzależniony. Sam mogę świadomie kierować swoim życiem (…)”
Bibliografia:
M. Beattie, Koniec współuzależnienia, Wydawnictwo Media Rodzina, Poznań 2002
http://www.psychologia.edu.pl/czytelnia/63-terapia-uzalenienia-i-wspouzalenienia/336-syndro
m-wspoluzaleznienia.html, dostęp 12.09.2016
http://www.phie.pl/pdf/phe-2009/phe-2009-3-309.pdf, dostęp 12.09.2016
12