Szablon opisu przedmiotu do Katalogu Przedmiotów ECTS

KULTURA LOGICZNA
K od p rze dm io tu :
T yp p rze dm io tu : ogólnouczelniany
Ję zyk na ucza n ia : polski
Od po wie d zia ln y za p rze dm io t: dr hab. K. J. Kilian, prof. UZ
Semestr
Liczba godzin
w tygodniu
Forma
zajęć
Liczba godzin
w semestrze
P ro wa d zą c y: dr hab. K. J. Kilian, prof. UZ
Forma
zaliczenia
Punkty
E C TS
Studia stacjonarne
W yk ł ad
30
2
Zaliczenie na „zal”
1
Studia niestacjonarne
W yk ł ad
18
Zaliczenie na „zal”
CEL PRZEDMIOTU:
zapoznanie studentów z podstawowymi: (a) narzędziami precyzji wypowiedzi; (b) błędami językowymi i
sposobami ich unikania.
WYMAGANIA WSTĘPNE:
bez wymagań wstępnych
ZAKRES TEMATYCZNY PRZEDMIOTU:
I. OGÓLNE WIADOMOŚCI O JĘZYKU (1) POJĘCIE JĘZYKA: (a) język jako zbiór znaków reguł posługiwania się
znakami; (b) język jako najogólniejsza teoria rzeczywistości. (2) PODSTAWOWE FUNKCJE JĘZYKA: (a)
sygnalizacyjna, (b) ekspresyjna, (c) deskryptywna, (d) argumentacyjna: sygnał a symbol – pojęcie
rzeczywistości symbolicznej. (3) PODSTAWOWE PODZIAŁY JĘZYKÓW: (a) ze względu na fizyczny charakter znaków;
(b) ze względu na sposób ich powstawania; (c) ze względu na stopień języka.
II. POJĘCIE, RODZAJE I SKŁADNIKI WYPOWIEDZI (1) POJĘCIE WYPOWIEDZI: (a) zdanie jako podstawowy
składnik wypowiedzi; (b) zdanie w sensie gramatycznym a zdanie w sensie logicznym; (c) wypowiedzi
ocenne i wypowiedzi normatywne; (d) pytania i odpowiedzi na pytania. (2) PODSTAWOWE RODZAJE ZDAŃ: (a)
zdania proste: zdania asertoryczne (stwierdzające): zdania jednostkowe; zdania szczegółowe; zdania
ogólne; (b) zdania złożone: spójniki logiczne. (3) NAZWY: (a) definicja nazwy; (b) funkcje nazwy: znaczenie,
oznaczanie, denotowanie, konotowanie; (c) stosunek między treścią i zakresem nazwy; (d) podstawowe
podziały nazw: jednostkowe i ogólne; przedmiotowe (niepuste) i bezprzedmiotowe (puste); konkretne i
abstrakcyjne; zbiorowe i niezbiorowe; (e) stosunki zakresowe między nazwami: tożsamość, podrzędność i
nadrzędność, krzyżowanie się, wykluczanie się; (4) FUNKTORY: (a) pojęcie funktora; (b) rodzaje funktorów.
III. PODZIAŁ LOGICZNY (1) POJĘCIE PODZIAŁU LOGICZNEGO. (2) PODZIAŁ LOGICZNY JAKO UNIWERSALNE NARZĘDZIE
PRECYZOWANIA WYPOWIEDZI. (3) KRYTERIA TWORZENIA PODZIAŁU LOGICZNEGO : (a) podział dychotomiczny; (b) podział
wieloczłonowy. (4) WARUNKI POPRAWNOŚCI PODZIAŁU LOGICZNEGO: (a) w. formalne: w. jednoznaczności; w.
ekonomiczności; w. zupełności; (b) w. materialny: w. naturalności. (5) PODZIAŁ LOGICZNY A PODZIAŁ REALNY . (6)
PODZIAŁ LOGICZNY A KLASYFIKACJA I SYSTEMATYKA .
IV. DEFINICJA (1) POJĘCIE DEFINICJI. (2) DEFINICJA JAKO UNIWERSALNE NARZĘDZIE PRECYZOWANIA WYPOWIEDZI. (3) DEFINICJA
REALNA (D. RZECZY) A DEFINICJA NOMINALNA (D. WYRAŻENIA). (4) WAŻNIEJSZE PODZIAŁY DEFINICJI : (a) ze względu na sposób
Wydział Humanistyczny
Przedmiot ogólnouczelniany
podawania: werbalne i deiktyczne; (b) ze względu na zadania: sprawozdawcze i projektujące; (c) ze
względu na pełność przekładalności definiowanego wyrażenia: totalne i cząstkowe; (d) ze względu na
budowę totalne można podzielić na: równościowe i nierównościowe; (d 1) równościowe: wyraźne i
kontekstowe: (d1.1) wyraźne: treściowe (dzielą się na: istotowe i deskryptywne), zakresowe, słownikowe; (d 2)
nierównościowe: np. indukcyjne (przez rekurencje) i aksjomatyczne (przez postulaty). (5) PODSTAWOWE BŁĘDY
DEFINICJI RÓWNOŚCIOWEJ: (a) definicje fałszywe: definicja za wąska; definicja za szeroka; definicja, której człony
krzyżują się zakresowo; definicja zawierająca błąd przesunięcia kategorialnego; (b) definicje nieinformujące:
ignotum per ignotum; definicja wyraźnie tautologiczna (idem per idem); definicja pośrednio tautologiczna
(circulus vitiosus).
V. PODSTAWOWE BŁĘDY LOGICZNO-JĘZYKOWE (1) BŁĘDY ZNACZENIOWE: (a) wypowiedzi nieinformujące:
mowa chaotyczna; nonsens językowy: nonsens absolutny; wypowiedź sprzeczna; (b) wypowiedzi
wieloznaczne: (b1) wieloznaczność kontekstu: amfibologia (wieloznaczność składniowa); wieloznaczność
spowodowana wadliwym użyciem wyrażenia potencjalnie wieloznacznego; niedopowiedzenie (b 2)
wieloznaczność w kontekście: ekwiwokacja; (c) wypowiedzi mylące znaczenia; (d) wypowiedzi o chwiejnym
znaczeniu: wypowiedzi niewyraźne; wypowiedzi nieostre. (2) BŁĘDY POLEGAJĄCE NA POGWAŁCENIU REGUŁY EKONOMII
WYPOWIADANIA SIĘ: (a) werbalizm; (b) pleonazm; (c) dydaktyzm.
VI. WARUNKI POPRAWNEGO STAWIANIA PYTAŃ (1) STRUKTURA PYTANIA PROSTEGO: partykuła pytajna,
osnowa pytania, dana pytania, zakres niewiadomej pytania. (2) DWA PODSTAWOWE RODZAJE PYTAŃ: p. dopełnienia;
p. rozstrzygnięcia; podstawy wyróżniania pytań rozstrzygnięcia. (3) SEMANTYCZNE WARUNKI POPRAWNEGO STAWIANIA
PYTAŃ: (a) odpowiedź właściwa na pytanie; (b) pytanie właściwie postawione: pozytywne założenie pytania;
negatywne założenie pytania. (4) PRAGMATYCZNE WARUNKI POPRAWNOŚCI PYTAŃ: (a) trzy typy informacji
przekazywane za pomocą pytań: (b) wymóg zgodności intencji nadawcy pytania ze znaczeniem wypowiedzi
zawartej w pytaniu − pytania mylące; (c) wymóg jednoznaczności − pytanie wieloznaczne jako efekt
popełniania błędów językowych; pytanie swoiście wieloznaczne jako efekt istnienia co najmniej dwóch
różnych odpowiedzi na dane pytanie zarazem właściwych i prawdziwych; (d) treść twierdzeń należących do
kontekstu danego pytania; (e) treść pytań należących do kontekstu danego pytania; (f) pytania pomocnicze i
pytania badawcze (ankietowe i sprawdzające). (5) STOPIEŃ BŁĘDNOŚCI ODPOWIEDZI NIEWŁAŚCIWEJ: (a) odpowiedź
całkowita, (b) odpowiedź częściowa.
VII. DYSKUSJA, ARGUMENTACJA, PRZEKONYWANIE (1) POJĘCIE I RODZAJE DYSKUSJI: (a) pojęcie dyskusji;
(b) ważniejsze podziały dyskusji: (b1) ze względu na język: d. ustne, d. pisemne, d. mieszane; (b 2) ze
względu na charakter problemu: d. teoretyczne, d. praktyczne, d. mieszane, (b 3) ze względu na tok: d.
dialogowe, d. parlamentarne, d. mieszane. (2) REGUŁY DYSKUTOWANIA: (a) moralne: r. wolności, r. szczerości, r.
wypowiadania się najłagodniej, co do sposobu i najmocniej, co do rzeczy, amicuc Plato sed magna amica
veritas; (b) logiczne: r. językowe (nakazy ekonomiczności i jasności wypowiedzi), r. dotyczące uzasadniania
wypowiedzi (nakazy uzasadniania i konsekwencji), (c) organizacyjne. (3) POJĘCIA ARGUMENTU I ARGUMENTACJI:
orator, argumenty, przedmiot argumentacji, audytorium: a. jednostkowe, a. szczegółowe, a. uniwersalne. (4)
SOFIZMATY I ICH UNIKANIE : definicja jako narzędzie walki z sofizmatami. (5) PODSTAWOWE BŁĘDY ARGUMENTACJI:
argumentum ad auditorem, argumentum ad auctoritate, argumentum ad baculum, argumentum ad
hominem, argumentum ad ignorantiam i onus probandi, argumentum ad misericordiam, argumentum ad
personam, argumentum ad populum, argumentum ad vanitatem, argumentum ad veracundiam,ignoratio
elenchi, petitio principii, circulus vitiosus, fallacia accidentis, błąd fałszywego założenia, dowód na podstawie
braku dowodów.
VIII. UZASADNIANIE WYPOWIEDZI (1) POJĘCIE UZASADNIANIA: (a) uzasadnianie „bezpośrednie”, (b)
uzasadnianie pośrednie (rozumowanie). (2) POJĘCIE ROZUMOWANIA (a) przesłanka i wniosek, (b) racja i
następstwo. (3) ROZUMOWANIA: (a) apodyktyczne (dedukcyjne),
− uprawdopodobniające: indukcja enumeracyjna; indukcja eliminacyjna; rozumowanie przez analogię;
wnioskowanie do najlepszego wyjaśnienia.
METODY KSZTAŁCENIA:
W zależności od potrzeb stosowane będą przede wszystkim trzy formy wykładu: informacyjny
konwersatoryjny i syntetyczny. Ten pierwszy zapoznawał będzie słuchaczy z odpowiednimi partiami
materiału. Ten drugi aktywizował będzie słuchaczy w toku wykładu, słuchacze zachęcani będą do
krótkiej dyskusji i zadawania pytań, zwłaszcza w sytuacjach, gdy jakieś partie omawianego materiału
wydawać się im będą niezrozumiałe. Ten trzeci podsumowywał będzie omówiony materiał i ułatwiał
zapamiętywanie najważniejszych kwestii omawianych w trakcie wykładu. Główny nacisk położony
będzie na metody kształcące umiejętność wymiany poglądów. Eksploatowane będą przede wszystkim:
dyskusje prowadzone tokiem parlamentarnym i dialogowym.
Wydział Humanistyczny
Przedmiot ogólnouczelniany
EFEKTY KSZTAŁCENIA I METODY WERYFIKACJI OSIĄGANIA EFEKTÓW KSZTAŁCENIA:
OPIS EFEKTU
METODY WERYFIKACJI
Zna podstawową terminologię logiczną w języku Potrafi definiować podstawowe pojęcia.
polskim.
Ma uporządkowaną znajomość i zrozumienie Potrafi je opisać
głównych analizowanych problemów.
rozwiązywania.
i
wskazać
Zna i rozumie argumenty, z którymi zapoznał się Potrafi zrekonstruować używane
na podstawie samodzielnej lektury różnych założenia, tezy i argumenty.
tekstów.
sposoby
w
ich
tekstach
Wyszukuje, analizuje, ocenia, selekcjonuje i Samodzielnie je interpretuje i ocenia ich wartość
wykorzystuje informacje ze źródeł pisanych i logiczną.
elektronicznych.
Samodzielnie zdobywa wiedzę.
Korzysta z bibliotek, źródeł elektronicznych,
wykorzystuje informacje pozyskane na wykładzie.
Czyta i interpretuje tekst naukowy.
Potrafi zastosować użytą w nim argumentację,
poddać ją krytyce, wybrać jego najważniejsze
fragmenty.
Poprawnie stosuje poznaną terminologię logiczną.
Potrafi używać jej we właściwych kontekstach.
Jest otwarty na nowe idee i gotów do zmiany opinii Potrafi poddać te idee krytyce, wskazać na ich
w świetle dostępnych danych i argumentów.
mocne i słabe punkty, jest świadomy tego, że
większość nowych idei wymaga dopracowania.
WARUNKI ZALICZENIA:
Warunkiem zaliczenia jest uczestnictwo w wykładzie.
OBCIĄŻENIE PRACĄ STUDENTA:
L. godzin
30
Rodzaj obciążenia pracą studenta
Udział w zajęciach
ECTS
1,0
LITERATURA PODSTAWOWA:
1. Tadeusz KWIATKOWSKI, Wykłady i szkice z logiki ogólnej, Wydawnictwo UMCS, Lublin 2008,
2. Kazimierz TRZESICKI, Logika. Nauka i sztuka, http://logika.uwb.edu.pl/KT/LogikaNaukaisztuka.pdf ,
3. Zygmunt Ziembiński, Logika praktyczna (dowolne wydanie, jednak im nowsze, tym lepsze).
LITERATURA UZUPEŁNIAJĄCA:
1. Zygmunt Hajduk, Ogólna metodologia nauk, RW KUL, Lublin 2000,
2. Narcyz Łubnicki, Nauka poprawnego myślenia, „Biblioteka Problemów”, PWN, Warszawa 1963.
PROGRAM OPRACOWAŁ:
dr hab. K. J. Kilian
Wydział Humanistyczny
Przedmiot ogólnouczelniany