PROGRAM ĆWICZEŃ Z CHEMII _SEMESTR LETNI_

PROGRAM ĆWICZEŃ LABORATORYJNYCH Z CHEMII (SEMESTR LETNI)
OCHRONA ŚRODOWISKA
Literatura zalecana
1. P. Szlachcic, J. Szymońska, B. Jarosz, E. Drozdek, O. Michalski, A. Wisła-Świder, Chemia I:
Skrypt do ćwiczeń laboratoryjnych z chemii nieorganicznej i analitycznej, Wydawnictwo UR Kraków 2014
(lub J. Szymońska, P. Szlachcic, E. Kulig, O. Michalski, A. Wisła, Chemia I: Skrypt do ćwiczeń
laboratoryjnych, Wydawnictwo UR Kraków 2009)
2. H. Hart „Chemia organiczna. Krótki kurs.” Warszawa, PZWL 2006
Ćwiczenie 1
1. Organizacja ćwiczeń. Regulamin pracowni chemicznej i przepisy BHP (Literatura
zalecana, pozycja 1, rozdz. 1.1.). Postępowanie z odpadami chemicznymi (rozdz. 1.4.).
2. Sprzęt laboratoryjny i jego przeznaczenie (rozdz. 1.2.). Mycie szkła laboratoryjnego.
3. Podstawowe czynności laboratoryjne. Mieszanina a związek chemiczny.
4. Klasyfikacja, nazewnictwo i właściwości chemiczne związków nieorganicznych –
powtórzenie wiadomości.
Zakres materiału do przygotowania: sprzęt laboratoryjny i jego przeznaczenie, odczynniki
chemiczne – zagrożenia i środki ostrożności (rozdz. 1.3), odmierzanie cieczy, rozpuszczanie
i krystalizacja substancji, dekantacja, sączenie osadów, rozdzielanie mieszanin (rozdz. 4.1.–
4.2.).
Doświadczenia: podstawowe czynności laboratoryjne (odmierzanie cieczy, rozpuszczanie
i krystalizacja substancji, dekantacja, sączenie osadów), rozdzielanie mieszanin , badanie
procesu rozpuszczania soli i towarzyszącego mu efektu termicznego, mieszanina a związek
chemiczny (rozdz. 4.1.– 4.2.).
Ćwiczenie 2
1. Temat: Podstawowe reakcje nieorganiczne. Obliczenia stechiometryczne.
Zakres materiału do przygotowania: reakcje syntezy, analizy i wymiany, reakcje egzo
i endoenergetyczne, reakcje homo i heterogeniczne, reakcje utleniania i redukcji, reakcja
strącania i roztwarzania osadów, reakcje zobojętnienia, dysocjacja jonowej, hydrolizy soli,
tworzenia kompleksów (rozdz. 2.1. oraz 2.3.1., 2.3.2.-2.3.3., 2.3.4.).
Doświadczenia: przeprowadzenie wybranych reakcji nieorganicznych (doświadczenia
z rozdz. 4.3.– 4.10.).
2. Temat: Reakcje charakterystyczne wybranych kationów i anionów.
Zakres materiału do przygotowania: reakcje charakterystyczne (specyficzne) niektórych
jonów (rozdz. 4.12.).
1
Doświadczenia: przeprowadzenie reakcji charakterystycznych dla wybranych kationów
(rozdz. 4.12.1.) i anionów (rozdz. 4.12.2,).
Ćwiczenie 3
Temat: Konduktometria. Potencjometria. Obliczenia pH.
Zakres materiału do przygotowania: reakcje w roztworach elektrolitów (rozdz. 2.2.).,
odczyn roztworów, pH (rozdz. 2.2.1., 2.2.2.), roztwory buforowe (rozdz. 2.3.4).
Doświadczenia: badanie procesu dysocjacji jonowej różnych substancji chemicznych przez
pomiar przewodnictwa ich roztworów: elektrolity i nieelektrolity (5.1.1.) oraz porównanie
przewodnictwa roztworów elektrolitów o tym samym stężeniu molowym - elektrolity mocne
i słabe (rozdz. 5.1.2.), określanie odczynu wodnych roztworów różnych substancji metodami
chemicznymi (5.2.1.), potencjometryczne pomiary pH (rozdz. 4.13.4.), sporządzanie i badanie
właściwości chemicznych roztworów buforowych (rozdz. 5.3.2).
Ćwiczenie 4
Kolokwium I: Klasyfikacja oraz właściwości chemiczne związków nieorganicznych (tlenki,
kwasy zasady, sole). Podstawowe reakcje nieorganiczne. Równania reakcji w postaci
cząsteczkowej, jonowej i jonowej skróconej. Obliczenia stechiometryczne.
Temat: Sporządzanie roztworów o określonym stężeniu procentowym i molowym.
Zakres materiału do przygotowania: definicja stężenia procentowego i molowego,
obliczenia ze stężeń roztworów; sporządzanie roztworów kwasu solnego i wodorotlenku sodu
o stężeniach około 0,1 mol/dm3 do oznaczeń alkacymetrycznych (rozdz. 8.3.4.).
Doświadczenia: sporządzanie roztworów o określonym stężeniu procentowym i molowym
z naważek i przez rozcieńczanie roztworów stężonych (rozdz. 6.1.1., 6.1.2.), nauka ważenia
na wadze technicznej, nauka posługiwania się naczyniami miarowymi (rozdz. 1.2.1.);
sporządzenie roztworu kwasu solnego o stężeniu 0,1 mol/dm3 do oznaczeń acydymetrycznych
(rozdz. 8.1.1.) i roztworu wodorotlenku sodu o stężeniu 0,1 mol/dm3 do oznaczeń
alkalimetrycznych (rozdz. 8.2.1.).
Ćwiczenie 5
Kolokwium II: Obliczenia ze stężeń i pH roztworów.
Temat: Alkacymetria.
Zakres materiału do przygotowania: zasady posługiwania się szkłem miarowym – kolby
miarowe, pipety, biurety (rozdz. 6.1.), miareczkowanie, roztwór mianowany, substancja
podstawowa, titrant, analit, punkt równoważności stechiometrycznej i punkt końcowy
miareczkowania, wskaźniki, sposób postępowania przy mianowaniu roztworów (rozdz.
6.3.1.), sposób postępowania przy oznaczaniu zawartości substancji w próbce (rozdz. 6.3.2.),
mianowanie roztworu kwasu solnego (rozdz. 8.1.2.) i roztworu wodorotlenku sodu (rozdz.
8.2.2.), oznaczenia acydymetryczne (rozdz. 8.1.3.) oraz oznaczenia alkalimetryczne (rozdz.
8.2.3.)
Doświadczenia: przeprowadzenie mianowania sporządzonego roztworu HCl (rozdz. 8.1.2.)
2
i roztworu NaOH (rozdz. 8.2.2.), oznaczanie zawartości mocnych i słabych zasad metodą
alkalimetryczną (rozdz. 8.1.3.) oraz mocnych i słabych kwasów metodą acydymetryczną
w otrzymanej próbce (rozdz. 8.2.3.).
Ćwiczenie 6
Kolokwium III: Alkacymetria: teoria, obliczenia, dobór wskaźnika w oznaczeniach.
Temat: Wstęp do redoksymetrii. Manganometria. Obliczenia na podstawie równań
reakcji redoks.
Zakres materiału do przygotowania: uzgadnianie równań reakcji redoks w postaci
cząsteczkowej i jonowej na podstawie bilansu elektronowego, równania połówkowe reakcji
redoks (rozdz. 2.1.4.), podstawy redoksymetrii (rozdz. 10), podstawy manganometrii (rozdz.
11.1.), wpływ pH na przebieg reakcji redoks (rozdz. 4.8.1.), wpływ temperatury na szybkość
reakcji utleniania kwasu szczawiowego (rozdz. 4.8.2.), wpływ katalizatora na szybkość
reakcji utleniania kwasu szczawiowego (rozdz. 4.8.5.), oznaczenia manganometryczne (rozdz.
11).
Doświadczenia: wykonanie mianowania roztworu KMnO4 (rozdz. 11.1.1.), wykonanie
oznaczenia zawartości jonów żelaza(II) w próbce ( rozdz. 11.1.2.1.).
Ćwiczenie 7
Kolokwium IV: uzgadnianie równań reakcji redoks w postaci cząsteczkowej i jonowej na
podstawie bilansu elektronowego, równania połówkowe reakcji redoks, oznaczenia
manganometryczne, obliczenia na podstawie równań reakcji redoks.
Temat: Kompleksometria. Oznaczanie twardości wody.
Zakres materiału do przygotowania: reakcje powstawania związków kompleksowych,
(rozdz. 2.1.5., 4.10.), podstawy oznaczeń kompleksometrycznych, kompleksy chelatowe
(rozdz. 12), twardość wody i sposoby jej usuwania (rozdz. 12.1., 12.2.).
Doświadczenia: wykonanie oznaczenia twardości przemijającej (rozdz. 13.1.). i twardości
ogólnej wody (rozdz. 13.2.).
Ćwiczenie 8
Kolokwium poprawkowe z chemii nieorganicznej (I., II.).
1. Temat: Wstęp do ćwiczeń z chemii organicznej: zasady pracy z rozpuszczalnikami,
postępowanie z odpadami chemicznymi, sprzęt laboratoryjny i jego przeznaczenie, mycie
szkła laboratoryjnego.
Klasyfikacja, budowa i nazewnictwo związków organicznych. Analiza składu
pierwiastkowego związków organicznych.
Zakres materiału do przygotowania: podział na klasy, grupy funkcyjne oraz nazewnictwo
związków organicznych.
Doświadczenia: wykrywanie węgla, wodoru, tlenu, azotu, siarki i chloru w związkach
organicznych.
3
2. Temat: Podstawowe czynności laboratoryjne.
Zakres materiału do przygotowania: zasady rozdzielania i oczyszczanie substancji
organicznych.
Doświadczenia: ogrzewanie pod chłodnicą zwrotną, krystalizacja, sączenie pod
zmniejszonym ciśnieniem, rozdzielanie niejednorodnych mieszanin ciekłych.
Ćwiczenie 9
Kolokwium poprawkowe z chemii nieorganicznej (III., IV.).
Temat: Węglowodory.
Zakres materiału do przygotowania: węglowodory – budowa, wzory, nazewnictwo,
izomeria, reakcje charakterystyczne.
Doświadczenia: reakcje charakterystyczne węglowodorów.
Ćwiczenie 10
Kolokwium V: węglowodory – budowa, wzory, nazewnictwo, izomeria, reakcje
charakterystyczne.
Temat: Alkohole i fenole.
Zakres materiału do przygotowania: alkohole, fenole – wzory, nazewnictwo, właściwości
fizykochemiczne, reakcje charakterystyczne.
Doświadczenia: reakcje charakterystyczne alkoholi, fenoli.
Ćwiczenie 11
Kolokwium VI: alkohole, fenole – wzory, nazewnictwo i reakcje charakterystyczne.
Temat: Aldehydy, ketony.
Zakres materiału do przygotowania: aldehydy, ketony – wzory, nazewnictwo, właściwości
fizykochemiczne i reakcje charakterystyczne.
Doświadczenia: reakcje charakterystyczne aldehydów i ketonów.
Ćwiczenie 12
Kolokwium VII: aldehydy, ketony – wzory, nazewnictwo i reakcje charakterystyczne.
Temat: Kwasy karboksylowe i ich pochodne.
Zakres materiału do przygotowania: kwasy karboksylowe i ich pochodne (bezwodniki,
chlorki, amidy, estry, tłuszcze) – wzory, nazewnictwo, właściwości fizykochemiczne i reakcje
charakterystyczne.
Doświadczenia: reakcje charakterystyczne kwasów karboksylowych i ich pochodnych.
4
Ćwiczenie 13
Kolokwium VIII: kwasy karboksylowe i ich pochodne – wzory, nazewnictwo i reakcje
charakterystyczne.
Temat: Związki zawierające azot.
Zakres materiału do przygotowania: aminy, aminokwasy, peptydy, białka – budowa,
wzory, nazewnictwo, właściwości fizykochemiczne i reakcje charakterystyczne.
Doświadczenia: reakcje charakterystyczne amin, aminokwasów i białek.
Ćwiczenie 14
Kolokwium poprawkowe z chemii organicznej.
Temat: Węglowodany.
Zakres materiału: węglowodany – budowa, wzory, nazewnictwo i reakcje
charakterystyczne.
Doświadczenia: reakcje charakterystyczne węglowodanów.
Ćwiczenie 15
Temat: Elementy chemii produktów naturalnych.
Doświadczenia: Wykrywanie tłuszczów, białek i cukrów w artykułach spożywczych.
Uzupełnianie zaległości praktycznych i teoretycznych. Zaliczenia.
Warunki zaliczenia przedmiotu
1. Wykonanie wszystkich ćwiczeń praktycznych (w przypadku usprawiedliwionej
nieobecności istnieje możliwość odrobienia zajęć).
2. Uzyskanie pozytywnej oceny z ćwiczeń praktycznych na podstawie wypełnionych
formularzy Kart pracy (wypełnione Karty pracy oddajemy na następnych zajęciach i jest to
warunek dopuszczenia do kolokwium z danego zakresu materiału).
3. Uzyskanie pozytywnych ocen ze wszystkich kolokwiów.
Zagadnienia z poprzednich etapów edukacyjnych do powtórzenia
• Klasyfikacja substancji nieorganicznych, podstawowe reakcje nieorganiczne, obliczenia stechiometryczne,
stężenia procentowe i molowe, uzgadnianie równań reakcji redoks (w postaci cząsteczkowej i jonowej) na
podstawie bilansu elektronowego.
• Klasyfikacja, budowa, nazewnictwo związków organicznych.
Literatura dodatkowa
M. Litwin, Sz. Styka-Wlazło, J. Szymońska „To jest chemia, 1” , Nowa Era, Warszawa 2012
M. Litwin, Sz. Styka-Wlazło, J. Szymońska „Chemia organiczna”, Nowa Era, Warszawa 2005
5