program ochrony środowiska gminy polkowice
Transkrypt
program ochrony środowiska gminy polkowice
Przedsiębiorstwo Projektowo-Wdrożeniowe „CZYSTE POWIETRZE” Sp. z o.o. 50-541 Wrocław, ul. Armii Krajowej 6b/6 te l . (0 -7 1 ) 3 3 6 -0 4 -0 3 , 3 3 6 -0 4 - 6 0 , t e l . / fa x (0 -7 1 ) 3 3 6 -0 4 - 5 2 e-mail: [email protected] PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA GMINY POLKOWICE Inwestor: Związek Gmin Zagłębia Miedziowego w Polkowicach ul. Zachodnia 10, 59 – 100 Polkowice Wykonawca: PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. ul. Armii Krajowej 6b/6, 50-541 Wrocław Wrocław, listopad 2004 r. Program Ochrony Środowiska gminy Polkowice Spis treści: str. I. WSTĘP ................................................................................................................................................................... 6 1. Podstawa formalno - prawna opracowania .................................................................................................... 6 2. Cel i zakres Programu Ochrony Środowiska .................................................................................................. 6 3. Korzyści wynikające z posiadania Programu Ochrony Środowiska ............................................................... 7 4. Metodyka opracowania Programu Ochrony Środowiska ............................................................................... 7 II. OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA GMINY ..................................................................................................................... 9 1. Położenie......................................................................................................................................................... 9 2. Warunki klimatyczne ....................................................................................................................................... 9 III. OPIS STANU ISTNIEJĄCEGO, ŹRÓDEŁ I TENDENCJI PRZEOBRAŻEŃ ŚRODOWISKA NATURALNEGO NA TERENIE GMINY WRAZ Z JEGO OCENĄ ................................................................................................................................ 10 1. Budowa geologiczna, zasoby złóż kopalin, gleby .......................................................................................... 10 1.1. 1.2. 1.3. 1.4. 1.5. 1.6. Geomorfologia regionu....................................................................................................................................10 Budowa geologiczna ........................................................................................................................................10 Warunki geologiczno-inżynierskie ...................................................................................................................11 Surowce mineralne gminy ................................................................................................................................11 Stan czystości gleb i gruntów ...........................................................................................................................14 Podsumowanie .................................................................................................................................................15 2. Wody powierzchniowe .................................................................................................................................. 16 2.1. 2.2. 2.3. Warunki hydrograficzne...................................................................................................................................16 Charakterystyka cieków powierzchniowych.....................................................................................................16 Ocena jakości wód powierzchniowych.............................................................................................................16 3. Wody podziemne ........................................................................................................................................... 17 3.1. 3.2. 3.3. 3.4. 3.5. Warunki hydrogeologiczne...............................................................................................................................17 Główne zbiorniki wód podziemnych.................................................................................................................19 Zasoby wód podziemnych.................................................................................................................................19 Ocena jakości wód podziemnych......................................................................................................................20 Podsumowanie .................................................................................................................................................20 4. Środowisko przyrodnicze gminy.................................................................................................................... 20 4.1. 4.2. 4.3. 4.4. 4.5. Cenne składniki flory........................................................................................................................................20 Cenne składniki fauny ......................................................................................................................................21 Lasy..................................................................................................................................................................22 Obiekty przyrodniczo cenne, pomniki przyrody................................................................................................22 Ocena stanu środowiska przyrodniczego .........................................................................................................24 5. Gospodarka wodno - ściekowa ..................................................................................................................... 25 5.1. 5.2. 5.3. Zaopatrzenie gminy w wodę.............................................................................................................................25 Sieć kanalizacyjna i oczyszczanie ścieków .......................................................................................................26 Ocena stanu gospodarki wodno - ściekowej.....................................................................................................27 6. Powietrze atmosferyczne ............................................................................................................................... 27 6.1. 6.2. 6.3. 6.4. Źródła emisji zanieczyszczeń do powietrza ......................................................................................................27 Monitoring zanieczyszczeń powietrza ..............................................................................................................28 Stan zanieczyszczenia powietrza ......................................................................................................................29 Ocena stanu powietrza atmosferycznego .........................................................................................................31 7. Stan środowiska akustycznego ...................................................................................................................... 32 7.1. 7.2. 7.3. Wprowadzenie..................................................................................................................................................32 Główne źródła hałasu ......................................................................................................................................32 Ocena klimatu akustycznego ............................................................................................................................34 8. Promieniowanie elektromagnetyczne............................................................................................................ 35 8.1. 8.2. 8.3. Wprowadzenie..................................................................................................................................................35 Źródła promieniowania....................................................................................................................................35 Ocena stanu środowiska w zakresie PEM........................................................................................................36 9. Nadzwyczajne zagrożenia środowiska .......................................................................................................... 36 10. Możliwości wykorzystania zasobów rolniczych gminy i rozwój rolnictwa jako cel strategiczny polityki ekologicznej, społecznej i gospodarczej ........................................................................................................ 38 11. Rozwój turystyki i rekreacji, jako jeden z głównych celów strategicznych gminy......................................... 40 12. Edukacja ekologiczna ................................................................................................................................... 40 12.1. 12.2. Wprowadzenie..................................................................................................................................................40 Ocena aktualnego poziomu edukacji ekologicznej społeczności gminy ...........................................................41 IV. CELE POLITYKI EKOLOGICZNEJ GMINY ............................................................................................................... 44 1. Ochrona powietrza atmosferycznego ............................................................................................................ 44 1.1. Program działań na rzecz poprawy jakości powietrza atmosferycznego .........................................................47 PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. Wrocław strona 2 Program Ochrony Środowiska gminy Polkowice 1.1.1. Działania krótkookresowe, do roku 2007 ...................................................................................... 47 1.1.2. Działania długookresowe, do roku 2011........................................................................................ 48 2. Ochrona środowiska akustycznego ............................................................................................................... 48 2.1. 2.2. 2.3. Ochrona środowiska przed hałasem w świetle Polityki Ekologicznej Polski ...................................................49 Zasady ograniczania uciążliwości hałasu ........................................................................................................49 Program działań niezbędnych dla poprawy stanu środowiska akusty- cznego .............................................50 2.3.1. Działania krótkookresowe, do roku 2007 ...................................................................................... 50 2.3.2. Działania długookresowe, do roku 2011........................................................................................ 51 3. Ochrona i poprawa jakości zasobów wodnych ............................................................................................. 51 3.1. 3.2. Możliwość poprawy stanu jakości i ochrony zasobów wodnych w świetle działań Polityki Ekologicznej Państwa i Unii Europejskiej.............................................................................................................................52 Program działań na rzecz poprawy jakości i ochrony zasobów wodnych........................................................54 3.2.1. Działania krótkookresowe, do roku 2007 ...................................................................................... 54 3.2.2. Działania długookresowe, do roku 2011........................................................................................ 55 4. Elektromagnetyczne promieniowanie ........................................................................................................... 55 4.1. 4.2. Ochrona środowiska przed promieniowaniem w świetle działań UE oraz Polityki Ekologicznej Polski .........55 Program działań niezbędnych dla poprawy stanu środowiska przed promieniowaniem .................................56 4.2.1. Działania krótkookresowe, do roku 2007 ...................................................................................... 56 4.2.2. Działania długookresowe, do roku 2011........................................................................................ 56 5. Ochrona powierzchni Ziemi .......................................................................................................................... 56 5.1. 5.2. Możliwość poprawy czystości gleb i gruntów oraz ochrony zasobów kopalin w świetle działań Polityki Ekologicznej Państwa ......................................................................................................................................57 Program działań na rzecz poprawy jakości gleb i gruntów oraz ochrony zasobów kopalin ............................58 5.2.1. Działania krótkookresowe, do roku 2007 ...................................................................................... 58 5.2.2. Działania długookresowe, do roku 2011........................................................................................ 60 6. Ochrona środowiska przyrodniczego ............................................................................................................ 60 6.1. 6.2. Ochrona środowiska przyrodniczego w świetle działań Polityki Ekologicznej Państwa i Unii Europejskiej...61 Program działań niezbędnych do poprawy jakości walorów środowiska przyrodniczego...............................62 6.2.1. Działania krótkookresowe, do roku 2007 ...................................................................................... 62 6.2.2. Działania długookresowe, do roku 2011........................................................................................ 63 7. Rozwój przemysłu turystyczno - rekreacyjnego ............................................................................................ 63 7.1.1. Działania krótkookresowe, do roku 2007 ...................................................................................... 63 7.1.2. Działania długookresowe, do roku 2011........................................................................................ 64 8. Edukacja ekologiczna ................................................................................................................................... 65 8.1. 8.2. Kierunki działań w kształtowaniu świadomości ekologicznej ..........................................................................65 Program działań niezbędnych do rozwoju edukacji ekologicznej ....................................................................67 8.2.1. 8.2.2. V. Działania krótkookresowe, do roku 2007 ...................................................................................... 67 Działania długookresowe, do roku 2011........................................................................................ 68 PODSTAWOWE INSTRUMENTY I NARZĘDZIA ZARZĄDZANIA REALIZACJĄ PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA ... 69 1. Działania organizacyjne na poziomie zarządzania i eksploatacji systemu ................................................... 69 1.1. 1.2. 1.3. Powołanie podmiotu gospodarczego zarządzającego programem...................................................................69 Współpraca w ramach gminy ...........................................................................................................................69 Współpraca w ramach Związku Gmin Zagłębia Miedziowego.........................................................................70 2. Instrumenty realizacji programu .................................................................................................................. 70 2.1. 2.2. 2.3. 2.4. 2.5. Instrumenty prawno - administracyjne.............................................................................................................70 Instrumenty ekonomiczno - rynkowe ................................................................................................................71 Instrumenty finansowe .....................................................................................................................................72 2.3.1. 2.3.2. 2.3.3. 2.3.4. 2.3.5. 2.3.6. Fundusze Strukturalne i Fundusz Spójności Unii Europejskiej w Polsce w latach 2000 - 2006 .......................... 78 Ogólne zasady funkcjonowania funduszy strukturalnych....................................................................................... 80 Programowanie działań funduszy strukturalnych .................................................................................................. 82 Finansowy wkład funduszy ..................................................................................................................................... 83 Polska a Polityka Spójności Gospodarczej i Społecznej........................................................................................ 83 Polska a programowanie funduszy strukturalnych oraz Funduszu Spójności na lata 2004 - 2006...................... 84 Instrumenty z zakresu organizacji, zarządzania i marketingu..........................................................................89 Instrumenty oddziaływania społecznego ..........................................................................................................89 3. Monitoring realizacji Programu Ochrony Środowiska................................................................................. 90 3.1. 3.2. 3.3. 3.4. System monitorowania Programu Ochrony Środowiska..................................................................................90 Monitoring krajowego Programu Ochrony Środowiska ..................................................................................91 System monitorowania regionalnego Programu Ochrony Środowiska............................................................92 Lokalny system monitorowania Programu Ochrony Środowiska.....................................................................92 4. Finansowanie programu ............................................................................................................................... 93 PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. Wrocław strona 3 Program Ochrony Środowiska gminy Polkowice 4.1. 4.2. Określenie harmonogramu wdrażania programu z uwzględnieniem możliwości jego etapowania i finansowania ....................................................................................................................................................93 Określenie źródeł finansowania .....................................................................................................................104 VI. WYKORZYSTANE MATERIAŁY ............................................................................................................................... 108 1. Akty prawne ................................................................................................................................................ 108 2. Publikacje ................................................................................................................................................... 109 PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. Wrocław strona 4 Program Ochrony Środowiska gminy Polkowice Streszczenie Program Ochrony Środowiska dla gminy Polkowice opracowany został na mocy art. 17 ustawy Prawo Ochrony Środowiska z dnia 27 kwietnia 2001 roku, w celu realizacji polityki ekologicznej państwa. Program składa się z czterech głównych części: • ogólnej charakterystyki gminy, • opisu stanu istniejącego w zakresie środowiska naturalnego i podstawowej infrastruktury komunalnej, oddziałującej bezpośrednio na środowisko, • przedstawienia celów polityki ekologicznej gminy, w tym programu zadań krótkookresowych, do 2007 roku i długookresowych tj. do 2011 roku, • opisu podstawowych instrumentów zarządzania programem i możliwości finansowania zadań, wynikających z programu. Przy opracowaniu Programu Ochrony Środowiska wykorzystano materiały i informacje dostępne m. in. w Starostwie Powiatowym, Urzędzie Marszałkowskim Województwa Dolnośląskiego, Dolnośląskim Urzędzie Wojewódzkim, Urzędzie Gminy Polkowice, Związku Gmin Zagłębia Miedziowego w Polkowicach, Wojewódzkim Inspektoracie Ochrony Środowiska, KGHM Polska Miedź S.A., O/Z-d Hydrotechniczny „Rudna”. Zebrane informacje konsultowano i weryfikowano na dwóch spotkaniach konsultacyjnych. Wszystkie zebrane w trakcie konsultacji uwagi zostały uwzględnione w opracowaniu końcowym. Program Ochrony Środowiska został opracowany tak, aby mógł stanowić: • źródło wiedzy o aktualnym stanie środowiska naturalnego w gminie, • podstawę do podejmowania decyzji o realizacji poszczególnych zadań proekologicznych i starania się o pozyskanie dofinansowania na ich realizację. PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. Wrocław strona 5 Program Ochrony Środowiska gminy Polkowice I. Wstęp 1. Podstawa formalno - prawna opracowania Podstawę formalno – prawną „Programu Ochrony Środowiska gminy Polkowice” opracowanego przez Przedsiębiorstwo Projektowo - Wdrożeniowe „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. z Wrocławia, na zlecenie Związku Gmin „Zagłębia Miedziowego” w Polkowicach , stanowi umowa nr 15/ZGZM/2003 zawarta w dniu 06.11.2003 r. oraz ustawa Prawo Ochrony Środowiska z dn. 27.04.2001 r. wraz aktami prawnymi wyszczególnionymi w rozdz. VI. pkt. 1. 2. Cel i zakres Programu Ochrony Środowiska Podstawą i przesłaniem do opracowania Programu Ochrony Środowiska jest zrównoważony rozwój tzn. taki rozwój gospodarczy, techniczny i społeczny, który nie powoduje szkód w środowisku naturalnym i nadmiernie nie wyczerpuje jego zasobów. Oznacza to nową filozofię rozwoju globalnego, regionalnego i lokalnego, przeciwstawiającą się wąsko rozumianemu wzrostowi gospodarczemu. Definicja zrównoważonego rozwoju została określona po raz pierwszy w 1972 roku w Raporcie Brutland „Nasza Wspólna Przyszłość” i w ślad za tym Raportem, w tzw. „Agendzie 21”. Agenda 21, jeden z dokumentów końcowych konferencji Narodów Zjednoczonych z roku 1992 w Rio de Janeiro, tzw. Szczytu Ziemi, potwierdzona na II Szczycie Ziemi we wrześniu 2002 r. w Johanesburgu, określa program działań na XXI wiek, który zapewni aspiracje rozwojowe obecnego pokolenia z jednoczesnym zapewnieniem praw przyszłych pokoleń do zaspokojenia ich potrzeb rozwojowych. Opracowanie Programu Ochrony Środowiska, na każdym szczeblu administracyjnym (kraju, regionu, powiatu, gminy), powinno służyć przede wszystkim stworzeniu warunków dla takiego stymulowania procesów rozwoju, aby w jak najmniejszym stopniu zagrażały one środowisku naturalnemu. Konieczne jest w związku z tym, sukcesywne eliminowanie procesów i działań gospodarczych szkodliwych dla środowiska i zdrowia ludzi, promowanie technologii i działań „przyjaznych środowisku” oraz przyspieszanie procesów rekultywacyjnych i przywracających środowisko do właściwego stanu, wszędzie tam, gdzie nastąpiła jego degradacja. Realizacja tych celów nie może jednak ograniczać tempa wzrostu gospodarczego ani powodować powstania napięć społecznych czy zagrożeń ekonomicznych. Program Ochrony Środowiska gminy Polkowice musi, oprócz spełnienia ogólnych założeń, odpowiadać zadaniom sformułowanym w II Polityce Ekologicznej Polski oraz Strategii Rozwoju Województwa Dolnośląskiego oraz Strategii Rozwoju gminy Polkowice. Celem polityki ekologicznej jest wprowadzanie na danym obszarze, w tym przypadku w gminie, ładu ekologicznego. Postulat ładu ekologicznego odzwierciedla polityka ekologiczna państwa, która stanowi dokument oparty na europejskich zasadach ekorozwoju. Regionalna polityka ekologiczna, w tym także gminy, musi być odzwierciedleniem celów i zadań, sposobów ich osiągnięcia określonych w polityce ekologicznej państwa, ale w odniesieniu do danej gminy. Lokalna polityka ekologiczna obszaru powinna więc: • opierać się na rzetelnej diagnozie głównych problemów ekologicznych gminy, PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. Wrocław strona 6 Program Ochrony Środowiska gminy Polkowice • wyznaczać priorytety działań w zakresie jakości powietrza atmosferycznego, gospodarki od- padami, ochrony zieleni i obszarów cennych przyrodniczo, gospodarki wodno - ściekowej, ochrony przed hałasem itp., • określać instrumenty i źródła finansowania przedsięwzięć proekologicznych. Celem więc opracowanego Programu Ochrony Środowiska jest wskazanie kierunków działań i zadań priorytetowych do realizacji w najbliższym czasie w zakresie ochrony środowiska gminy Polkowice, które będą zgodne z zasadami określonymi w Polityce Ekologicznej Państwa w tym m.in. z zasadą zrównoważonego rozwoju. 3. Korzyści wynikające z posiadania Programu Ochrony Środowiska Posiadanie takiego dokumentu przynosi szereg korzyści dla samorządu terytorialnego i reprezentującej go władzy. Opracowanie umożliwia przede wszystkim: • harmonijny rozwój gospodarczy interesów z wykorzystaniem istniejących zasobów przyrodniczych, • wyartykułowanie interesów społeczności gminy, • określenie zasad zachowań władz gminy, • ochronę zasobów przyrody i dóbr kultury gminy, • eliminację lub załagodzenie konfliktów w rozwoju gminy, • tworzenie korzystnego wizerunku gminy i jego władz, • mobilizację dodatkowych środków na rozwój zasobów gminy, • zapewnienie mieszkańcom, a także podmiotom gospodarczym poczucia stabilizacji, • polepszenie warunków zdrowotnych mieszkańców gminy przy zachowaniu lub poprawie stanu środowiska, • ubieganie się o środki na dofinansowanie rozwoju gminy pochodzące z zewnątrz np. administracji rządowej, fundacji oraz krajowych i międzynarodowych programów wspierających stymulowanie rozwoju. 4. Metodyka opracowania Programu Ochrony Środowiska Proces tworzenia Programu Ochrony Środowiska wymaga określonego nakładu pracy. Możliwe są różne rozwiązania procesu programowania. Różnice te polegają przede wszystkim na różnym stopniu uspołecznienia procesu tworzenia opracowań programowych. Z tego punktu widzenia, wyróżnić można dwa zasadnicze kierunki działań: • metody eksperckie, • metody uspołecznione (aktywne, partycypatywne). Metody eksperckie polegają na zleceniu wykonania zadania zespołowi ekspertów wyłonionych np. w drodze przetargu publicznego lub realizacji zadania przez personel odpowiednich wydziałów administracji samorządowej. Metody uspołecznione polegają na współpracy regionalnych i lokalnych liderów w procesie tworzenia programu, który jest wspomagany przez zespół ekspertów i konsultantów różnych dziedzin. Można więc powiedzieć, że metoda ta oparta jest na partnerskiej współpracy międzysektorowej dla realizacji wspólnego celu, którym jest program odniesiony do realiów danego regionu. PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. Wrocław strona 7 Program Ochrony Środowiska gminy Polkowice Najlepsze efekty daje realizacja prac oparta głównie na metodzie uspołecznionej z elementami eksperckiej. Oznacza to w praktyce realizację zadania przez wyspecjalizowaną firmę, zespół fachowców z zakresu ochrony środowiska, ale w bardzo ścisłej współpracy z Zamawiającym a także z władzami wojewódzkimi oraz gminą. Bowiem tylko taka ścisła współpraca, oparta na pełnym partnerstwie i wzajemnym zaufaniu gwarantuje sukces i stworzenie Programu Ochrony Środowiska możliwego do realizacji i spełniającego wyzwania XXI wieku. Biorąc pod uwagę wymagania zawarte w ustawie „Prawo ochrony środowiska” i „Wytycznych do sporządzania programów ochrony środowiska na szczeblu regionalnym i lokalnym”, duży nacisk położono na proces opracowywania programu i na elastyczność jego treści, tj. włączanie społeczności lokalnych zarówno w proces opracowywania, jak i wdrażania programu oraz monitorowanie i ocenę realizacji programu. Dlatego już w początkowych etapach prac nad Programem zwrócono szczególną uwagę na wymianę informacji i konsultacje pomiędzy administracją samorządową szczebla gminnego i powiatowego oraz administracją rządową i samorządową szczebla wojewódzkiego. W procesie tym zwanym procesem otwartego planowania wykorzystano takie narzędzia jak: • spotkania robocze, • konsultacje ze specjalistami lokalnymi, • warsztaty robocze. W wyniku takiego prowadzenia prac, w tworzenie Programu zaangażowani byli przede wszystkim przedstawiciele gminy i ZGZM w Polkowicach. PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. Wrocław strona 8 Program Ochrony Środowiska gminy Polkowice II. Ogólna charakterystyka gminy 1. Położenie Gmina Polkowice położona jest w północnej części województwa dolnośląskiego, na skraju Równiny Szprotawskiej. Graniczy z sześcioma gminami, od północy z gminami Jerzmanowa i Grębocice, od wschodu z gminą Rudna, od południa z gminami Lubin i Chocianów oraz od zachodu z gminą Radwanice. Gmina Polkowice podzielona jest na 16 sołectw, a na jej obszarze znajduje się 17 miejscowości. Użytki rolne do końca grudnia 2003 r. zajmowały 45 % powierzchni gminy, a od stycznia 2004 r. pow. użytków rolnych zwiększyła się o 797 ha w związku z przyłączeniem do gminy Polkowice Nowej Wsi Lubińskiej należącej do gm. Chocianów. Powierzchnia pokryta lasami stanowiła do końca grudnia 43 % powierzchni gminy (od stycznia 2004 r. zwiększyła się o 364 ha) . Przez teren gminy przebiega droga krajowa nr 3 prowadząca ruch tranzytowy z kierunku Lwów, Kraków, Katowice, Opole, Wrocław do Szczecina oraz z kierunku Wiednia i Pragi do Szczecina oraz dwie drogi wojewódzkie nr 331 i 332. Rozbudowana jest również sieć kolejowa przeznaczona wyłącznie do transportu towarowego. Najbliższe linie kolejowe pasażerskie zlokalizowane są w Lubinie (Legnica – Rudna Gwizdanów) oraz w Grębocicach (Wrocław – Głogów). Cały teren gminy znajduje się w zasięgu eksploatacji rud miedzi. W części wschodniej gminy znajdują się zbiorniki odpadów poflotacyjnych: „Żelazny Most” (czynny) położony na wschód od Tarnówka i Komornik oraz „Gilów” (nieczynny) położony na południe od Żelaznego Mostu i Pieszkowic. Zbiorniki odpadów poflotacyjnych wraz ze zrekultywowanymi hałdami skały płonnej, stanowią sztuczny i obcy element krajobrazu naturalnego, hamujący rozwój turystyki w tym rejonie. Obszar gminy o powierzchni 159 km2 zamieszkiwany jest przez ok. 26.000 mieszkańców. Od 1 stycznia 2004 powierzchnia gminy zwiększyła się o 851,42 ha ze względu na dołączenie do gminy miejscowości Nowa Wieś Lubińska. 2. Warunki klimatyczne Pod względem klimatycznym gmina Polkowice położona jest w tej części Dolnego Śląska, która należy do subregionu „nadodrzańskiego wrocławsko – legnickiego”, najcieplejszego na tym obszarze i obejmującego Nizinę Śląską po obu stronach Odry. Średnia roczna temperatura jest tu wyższa od + 8 °C, a okres wegetacyjny trwa dłużej niż 100 dni. Roczna suma opadów atmosferycznych na tym obszarze przeciętnie nie przekracza 550 mm, z czego 60 – 65 % sumy przypada na okres kwiecień – wrzesień. Przeważają wiatry z kierunków zachodniego i północno – zachodniego, a najmniejszą frekwencją cechuje się wiatr z sektorów wschodniego i południowo – wschodniego. Przeciętnie w roku występuje od 120 do 140 dni pochmurnych. PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. Wrocław strona 9 Program Ochrony Środowiska gminy Polkowice III. Opis stanu istniejącego, źródeł i tendencji przeobrażeń środowiska naturalnego na terenie gminy wraz z jego oceną 1. Budowa geologiczna, zasoby złóż kopalin, gleby 1.1. Geomorfologia regionu Pod względem morfologicznym gmina Polkowice stanowi fragment Nizin Środkowopolskich. Część północna gminy należy do mezoregionu Wzgórz Dalkowskich, natomiast część południowa obejmuje mezoregion Równiny Szprotawskiej. Grzbiet Wzgórz Dalkowskich ma formę wału opadającego ku południowi łagodnie do Równiny Szprotawskiej. W północnej części gminy dominują formy pochodzenia lodowcowego wykształcone w postaci wzgórz i pagórków morenowych przeważnie spiętrzonych (Wzgórza Dalkowskie). Najwyżej położonym punktem na terenie gminy jest szczyt wzgórza o wysokości 223 m npm, zlokalizowany w rejonie miejscowości Żelazny Most. W południowej części gminy Polkowice w obrębie mezoregionu Równiny Szprotawskiej dominują formy pochodzenia wodnolodowcowego wykształcone w postaci równin sandrowych i wodnolodowcowych. Powierzchnia równin jest słabo urozmaicona. Natomiast do form pochodzenia rzecznego zaliczono dno doliny rzecznej Szprotawy przebiegające przy południowej granicy gminy. Ponad doliną wykształciły się tarasy akumulacyjne zalewowe oraz erozyjnoakumulacyjne zalewowe i nadzalewowe. Wysokość tarasów waha się od 1 do 10 m n.p. rzeki. Powierzchnia terenu w rejonie Równiny Szprotawskiej leży na poziomie od 138 m n.p.m. w rejonie doliny Szprotawy do 153 m n.p.m. w rejonie Sobina. 1.2. Budowa geologiczna Obszar gminy Polkowice położony jest na obszarze jednostki geologicznej zwanej monokliną przedsudecką. Głębsze podłoże monokliny przedsudeckiej budują skały prekambru i starszego paleozoiku wykształcone w postaci łupków metamorficznych oraz granitów i granitognejsów. Na utworach tych zalegają niezgodnie i monoklinalnie osady permo-mezozoiczne wykształcone w postaci lądowych osadów czerwonego spągowca i morskich osadów cechsztynu (piaskowce, wapienie, dolomity z iłołupkami miedzionośnymi, iłowce i anhydryty). Sedymentację kończą utwory lądowe piaskowca pstrego dolnego i środkowego (piaskowce drobnoziarniste z wkładkami łupków ilastych i mułowców). Miąższość tych utworów waha się od 120 do 250 m. Podłoże podkenozoiczne pocięte jest uskokami. Na nim zalegają na całym obszarze utwory trzeciorzędowe. Utwory trzeciorzędowe reprezentowane są przez oligoceńskie piaski i iły z przewarstwieniami węgli brunatnych, mioceńskie iły z węglem brunatnym oraz plioceńskie iły pstre. Utwory te tworzą dość monotonny kompleks o miąższości od 300 do 350 m. Stropowe partie trzeciorzędu w rejonie Wzgórz Dalkowskich wykazują zaburzenia glacitektoniczne. Utwory czwartorzędowe występują na całym obszarze arkusza poza rejonami, gdzie odsłaniają się na powierzchni, w formie płatów, utwory trzeciorzędowe. Elementy te wskazują na istnienie różnic miąższości osadów czwartorzędowych, jak również na urozmaiconą powierzchnię utworów podczwartorzędowych. PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. Wrocław strona 10 Program Ochrony Środowiska gminy Polkowice W rzeźbie powierzchni stropu trzeciorzędu występują wyniesienia na obszarze Wzgórz Dalkowskich. Urozmaicenie reliefu stropu trzeciorzędu wpływa na zróżnicowanie miąższości utworów czwartorzędowych, która waha się od 0 do 80 m. Większe miąższości utworów czwartorzędowych występują przy południowej granicy gminy i związane są ze strukturą kopalną “Potoczek-Jabłonów”, gdzie maksymalnie osiągają około 100 m. Utwory czwartorzędowe reprezentowane są przez osady piaszczysto-żwirowe, gliny i pyły zaliczone do utworów zlodowacenia południowo-, środkowo-, i północno-polskiego. Dna obecnych dolin rzecznych wyścielają osady holocenu. Są to namuły, piaski i żwiry tarasów zalewowych. 1.3. Warunki geologiczno-inżynierskie Na podstawie budowy geologicznej, występowania wód gruntowych oraz nachylenia powierzchni terenu na obszarze gminy Polkowice wyróżniono rejony różniące się warunkami geologiczno-inżynierskimi. Do obszarów o warunkach korzystnych dla budownictwa należy zaliczyć znaczne obszary występowania utworów wodno-lodowcowych i lodowcowych ze zlodowacenia środkowopolskiego oraz utwory trzeciorzędowe ilaste. Znaczne powierzchnie gminy zbudowane są z gruntów sypkich tj. piasków różnoziarnistych z domieszką żwirów oraz z glin zwałowych występujących w stanie półzwartym i twardoplastycznym. Dobrymi warunkami posadowienia charakteryzują się również utwory budujące tarasy wyższe nadzalewowe. Do obszarów o warunkach geologiczno-inżynierskich utrudniających budownictwo należy zaliczyć utwory piaszczysto-madowe budujące dna dolin i tarasów zalewowych Moskorzynki i dopływów Szprotawy. Na bardzo niekorzystne własności budowlane wpływa występowanie gruntów organicznych w postaci torfów. Utwory te cechują się znaczną ilością domieszek organicznych oraz podatnością na przemarzanie. Torfy występują w okolicach Jędrzychowa. Ponadto negatywnie na posadowienie budowli wpływać mogą szkody górnicze. Eksploatacja górnicza powoduje powstawanie następujących deformacji odczuwanych na powierzchni ziemi: • deformacji ciągłych (rozległych) objawiających się osiadaniem powierzchni terenu, głównie powstawaniem niecek nad wyrobiskami o dużych rozmiarach, • wpływów parasejsmicznych tzw. tąpań, powstających w wyniku odprężenia skał górotworu. Ponieważ eksploatacja kopaliny ma bezpośredni wpływ na powierzchnię i osiadanie gruntu, należy liczyć się z możliwością występowania szkód górniczych. 1.4. • • • • Surowce mineralne gminy Surowce mineralne występujące na terenie gminy należy podzielić na: surowce metaliczne, surowce skalne, surowce chemiczne, surowce energetyczne. PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. Wrocław strona 11 Program Ochrony Środowiska gminy Polkowice Na obszarze gminy część złóż występuje na znacznych głębokościach, są to surowce metaliczne tj. złoża rud miedzi (Cu), surowce skalne (niemetaliczne) tj. złoża gipsu i anhydrytu, surowce chemiczne tj. złoża soli kamiennej oraz złoża węgla brunatnego zaliczające się do surowców energetycznych. Pozostałe złoża surowców skalnych tj. złoża kruszyw naturalnych, piasków podsadzkowych oraz złoża energetyczne w postaci torfów występują na powierzchni bądź pod niewielkim nakładem. Surowce metaliczne Do surowców metalicznych należą stratoidalne, polimetaliczne złoża rud miedzi (Cu-Ag), występujące na niemal całym obszarze gminy, z wyłączeniem niewielkich powierzchni przy południowej i wschodniej granicy gminy. Na obszarze gminy rudy miedzi występują w złożach Głogów Głęboki (przy północnej granicy gminy), Sieroszowice, Polkowice, Rudna i Lubin-Małomice. Eksploatacja prowadzona jest w obrębie złóż Sieroszowice, Polkowice, Rudna i Lubin-Małomice. Złoża rud miedzi należą do złóż typu pokładowego, charakteryzującego się zróżnicowaną miąższością i intensywnością okruszcowania. Rudy miedzi wstępują w skałach wapiennych, dolomitach, łupkach oraz piaskowcach. Kopaliną eksploatowaną zgodnie z koncesjami jest ruda miedzi. Pierwiastkami współwystępującymi w rudzie miedzi są: srebro, złoto, nikiel, wanad, molibden, ołów, kobalt, platyna, pallad, cynk, kadm, ren i arsen. Przedsiębiorca prowadzi eksploatację rudy miedzi z której odzyskuje srebro, złoto, ołów i platynowce. Pozostałą część wymienionych metali w ilościach śladowych, jak również inne pierwiastki metaliczne i skalne, po procesie przeróbczym deponowano pierwotnie w składowisku Gilów, a obecnie deponuje się w składowisku “Żelazny Most”. Zasoby rud metali z udokumentowanych złóż oraz wydobycie roczne przedstawia tabela III.1. PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. Wrocław strona 12 Program Ochrony Środowiska gminy Polkowice PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. Wrocław strona 13 Program Ochrony Środowiska gminy Polkowice Surowce skalne a) Gipsy i anhydryty występują w nadkładzie złóż miedzi jako kopalina towarzysząca. Ich występowanie jako złóż o zasobach prognostycznych stwierdzono w złożach Sieroszowice, Polkowice, Rudna i Lubin-Małomice. Miąższość złóż gipsu i anhydrytu osiąga ok. 200 m, a głębokość występowania stropu wynosi ok. 800 m ppt. Złoża te, generalnie wykształcone jest w formie ciągłych pokładów o rozciągłości NW-SE, nachylonych pod niewielkim kątem w kierunku północno-wschodnim, jednakże ze względu na znaczną głębokość zalegania ich eksploatacja jest obecnie nieopłacalna. b) Piaski podsadzkowe to występujące na terenie gmin Polkowice, Jerzmanowa oraz Radwanice nieeksploatowane, a jedynie szczegółowo rozpoznane utwory piaszczyste złoża “Sucha Góra, o zasobach 177879 m3, występujące na powierzchni 740 ha. c) Kruszywa naturalne to czwartorzędowe złoża piaszczyste i piaszczysto-żwirowe, występujące w nieeksploatowanych złożach Guzice i Żuków oraz rozpoznanym szczegółowo złożu Żelazny Most. Jedynym eksploatowanym złożem na obszarze gminy Polkowice jest złoże Guzice II, którego zasoby bilansowe określono na 1091 tys. Mg, a roczne wydobycie na 24 tys. Mg. Surowce chemiczne Surowcem chemicznym jest sól kamienna złoża Sieroszowice, zalegające w nadkładzie złoża rud miedzi Sieroszowice w utworach cechsztynu na obszarze gmin Grębocice, Jerzmanowa, Polkowice i Radwanice. Zasoby bilansowe wymienionego złoża wynoszą 2 936 395 tys. Mg, stanowiąc 3,65 % łącznych zasobów soli kamiennej w Polsce. Powierzchnia złoża wynosi 4500 ha. Łączne zasoby soli kamiennej formacji cechsztyńskiej towarzyszące złożom rud miedzi określono na 25 mld Mg. Są to złoża o zasobach prognostycznych towarzyszące złożom rud miedzi Sieroszowice, Radwanice Zachód i Rudna. Surowce energetyczne Surowcami energetycznymi są pokłady węgli brunatnych zalegające w utworach trzeciorzędowych na całym obszarze gminy. Znaczenie gospodarcze posiadają pokłady węgla brunatnego z miocenu środkowego i górnego, jednakże dotychczas złoża te nie zostały udokumentowane. Węgiel brunatny zalega na głębokościach od 100 do 250 m ppt. Jednakże małe miąższości warstw, znaczne głębokości występowania, jak i ich silne zawodnienie dyskwalifikują je z punktu widzenia wykorzystania gospodarczego. Ponadto do surowców energetycznych zaliczono torfy występujące w obniżeniach dolinnych w pobliżu Jędrzychowa. Na obszarze gminy utwory te nie są eksploatowane. 1.5. Stan czystości gleb i gruntów Na obszarze gminy Polkowice lokalnie gleby i przypowierzchniowe grunty zostały zmodyfikowane procesami antropogenicznymi. W rejonach, w których nie nastąpiły procesy antropogeniczne, gleby zostały wykształcone jako gleby murszowe i torfowe w rejonach dolin rzecznych, bądź rozwinęły się na piaszczystym lub gliniastym podłożu polodowcowym, jako gleby rdzawe, którym towarzyszą gleby bielicowe i brunatne, natomiast w części północno-wschodniej gminy dominują gleby płowe, którym towarzyszą gleby brunatne właściwe, opadowo-glejowe i PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. Wrocław strona 14 Program Ochrony Środowiska gminy Polkowice rdzawe. Pod względem bonitacyjnym gleby należą do klas IV a, IV b i V, a w północnowschodniej części gminy do klasy III. Największy wpływ na jakość gleb i gruntów wywierają sytuacje awaryjne powodujące powierzchniowe, punktowe bądź obszarowe źródła zanieczyszczeń, produkcja rolnicza, oddziaływanie gazów i pyłów emitowanych ze źródeł przemysłowych i motoryzacyjnych. Według informacji uzyskanych z raportów Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska we Wrocławiu, obecnie nie stwierdza się negatywnego oddziaływania na gleby i grunty położone w granicach gminy Polkowice. Z powodu oddziaływania antropogenicznego na środowisko naturalne oraz emitowanie różnego rodzaju zanieczyszczeń, zaistniała, oprócz klasycznej klasyfikacji bonitacyjnej gleb, potrzeba stosowania klasyfikacji stopnia zanieczyszczenia gleb. Zgodnie z klasyfikacją Instytutu Upraw i Nawożenia w Puławach (IUNG) w 2003 r. Stacja Chemiczno-Rolnicza we Wrocławiu przeprowadziła na obszarze gminy Polkowice badania gleb w zakresie metali ciężkich (Cd, Cu, Cr, Pb i Zn), zawartości przyswajalnych mikroelementów (B, Mn, Cu, Fe i Zn) oraz oznaczono pH, określono potrzeby wapniowania oraz zbadano zawartości przyswajalnych makroelementów (P, K i Mg). W przedziale gleb od bardzo kwaśnych do lekko kwaśnych znajduje się około 75 % badanych gleb. Badania odczynu gleb gminy Polkowice wskazują na konieczność wapnowania ponad 54 % gleb. W związku ze znacznym zróżnicowaniem gleb pod kątem zawartości przyswajalnego fosforu, potasu i magnezu, wymaga się stałego śledzenia stanu zasobności gleb. Natomiast stężenia związków miedzi Cu, niklu Ni, ołowiu Pb i cynku Zn, charakteryzuje się w przeważającej większości zawartością naturalną, w mniejszym stopniu podwyższoną (nie stanowiącą jeszcze zanieczyszczenia). Podobnie kształtuje się zawartość w glebach kadmu Cd, jedynie we wsi Moskorzyn jego stężenie wykazuje II stopień klasyfikując badaną próbę do gleb słabo zanieczyszczonych. 1.6. Podsumowanie 1. Na obszarze gminy Polkowice w budowie geologicznej podłoża wyróżniono utwory należące do trzech odrębnych pięter strukturalnych. Do piętra najstarszego należą utwory wchodzące w skład monokliny przedsudeckiej powstałe w prekambrze i starszym paleozoiku. Piętro środkowe tworzą osady trzeciorzędowe, zaś piętro najmłodsze osady czwartorzędowe. 2. Utwory przypowierzchniowe oraz gleby zostały na terenie gminy lokalnie zmodyfikowane procesami antropogenicznymi. Monitoring jakości gleb, prowadzony przez Stację Chemiczno-Rolniczą we Wrocławiu, zaklasyfikował badane gleby do utworów o dużej wartości rolniczej. 3. Na obszarze gminy w złożach Głogów Głęboki, Sieroszowice, Polkowice, Rudna i LubinMałomice występują surowce metaliczne reprezentowane przez rudy miedzi (Cu-Ag), którym towarzyszą surowce skalne w postaci gipsów i anhydrytów oraz surowce chemiczne w postaci soli kamiennej. W granicach gminy występują również pokłady węgla brunatnego zaliczanego do surowców energetycznych, kruszywa naturalne wykorzystywane do celów budowlanych i drogowych oraz piaski podsadzkowe wykorzystywane w górnictwie podziemnym. PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. Wrocław strona 15 Program Ochrony Środowiska gminy Polkowice 2. Wody powierzchniowe 2.1. Warunki hydrograficzne Południowo – zachodnia część terenu gminy objęta jest dorzeczem Szprotawy, lewostronnym dopływem Odry, a północne obrzeża gminy należą do dorzecza Rudnej, lewostronnego dopływu Odry. Sieć rzeczna w środkowej części gminy jest słabo rozwinięta. 2.2. • • • • • Charakterystyka cieków powierzchniowych Większymi ciekami na terenie gminy są: 750 m odcinek rzeki Szprotawy, Kalina, prawostronny dopływ Szprotawy, o długości 9,5 km, powierzchni zlewni 37,3 km2 i średnim spadku 1,5 ‰. Źródła potoku usytuowane są w rejonie miasta Polkowice, w dalszym biegu przepływa przez wieś Sobin, Skłoba, prawostronny dopływ Szprotawy, o długości 13,0 km, powierzchni zlewni 19,3 km2 i średnim spadku 1,5 ‰, Sucha górna przepływająca przez wieś o tej samej nazwie, jest lewostronnym dopływem Kłębanówki, która z kolei jest prawostronnym dopływem Szprotawy, Moskorzynka, lewostronny dopływ Rudnej, o długości 15,3 km i powierzchni zlewni 84,17 km2. Rzeka Moskorzynka, której źródła znajdują się przy trasie Polkowice – Zielona Góra, przepływa przez miejscowości Kazimierzów, Moskorzyn i Żuków. Większymi dopływami tej rzeki na terenie gminy są Żdżerowita, Trzebcz i Stobnia, Żdżerowita, prawostronny dopływ Moskorzynki, o długości 7,1 km, której źródła znajdują się w pobliżu wsi Dąbrowa, przepływa przez wsie Damówka, Tarnówek i Komorniki, a przed wsią Żuków uchodzi do rzeki Moskorzynki. Potok odwadnia przedpole zapory zachodniej zbiornika odpadów flotacyjnych „Żelazny Most”, przejmując część wód infiltrujących z tego obiektu poprzez prawostronne dopływy: rów IIS i Kalinówkę Zachodnią. 2.3. Ocena jakości wód powierzchniowych Na podstawie przeprowadzonych badań składu fizyczno – chemicznego wód oraz analiz statystycznych, wykonanych na potrzeby oceny oddziaływania składowiska „Żelazny Most” w 2002 r., stwierdza się, że wszystkie wody powierzchniowe w rejonie składowiska nie odpowiadają obowiązującym normatywom. O dyskwalifikacji wód przesądziły wysokie stężenia zawiesin. W badanych wodach stwierdzono również wysokie stężenia związków azotu, a zwłaszcza azotynowego. Dopływy potoków z zachodniej części składowiska ze względu na stężenia dopuszczalne chlorków, zdyskwalifikowały wody Żdżerowity aż do ujścia do Moskorzynki. Wraz z ładunkiem chlorków, znajdujących się w potoku Trzebcz, wody Żdżerowity spowodowały obniżenie czystości wód Moskorzynki aż do ujścia do III klasy. Na podstawie przeprowadzonych obliczeń statystycznych należy stwierdzić, że przez ok. 35 – 55% okresu kontrolnego, wody Moskorzynki można jednak było zaliczyć do I klasy czystości. Gospodarka ściekowa Zakładów Górniczych KGHM S. A. „Polska Miedź”’ zasadniczo związana jest z jednym centralnym, zamkniętym układem. Nadmiar wód z tego układu odproPPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. Wrocław strona 16 Program Ochrony Środowiska gminy Polkowice wadzany jest okresowo, poprzez zbiornik odpadów flotacyjnych „Żelazny Most”, do rzeki Odry na wysokości Głogowa. Zakłady te nie odprowadzają ścieków do wód powierzchniowych. Natomiast ścieki z mechaniczno – biologicznej oczyszczalni dla miasta Polkowice odprowadzane są do rzeki Szprotawy. Ponadto do cieków na terenie gminy odprowadzane są ścieki bytowo – gospodarcze z trzech oczyszczalni mechaniczno – biologicznych w Komornikach, która obsługuje również wsie Żuków i Trzebcz (odbiornik – potok Żdzerowita), w Moskorzynie (odbiornik – rzeka Moskorzynka) i w Suchej Górnej (odbiornik – potok Sucha Górna, dopływ Kłębanówki). Poza wspomnianymi źródłami punktowymi na jakość wód wywierają znaczny wpływ tzw. spływy obszarowe, co dotyczy głównie związków biogennych (chemizacja rolnictwa), oraz zanieczyszczenia zawarte w wodach opadowych. Obecnie wody cieków na terenie gminy są w większym lub mniejszym stopniu zanieczyszczone ściekami bytowymi i związkami biogennymi, pochodzącymi zarówno ze źródeł punktowych, jak również obszarowych. 3. Wody podziemne 3.1. Warunki hydrogeologiczne Na obszarze gminy Polkowice występuje kilka zasobnych poziomów wodonośnych. Wyróżnia się dwa główne piętra wodonośne, tj. czwartorzędowe i trzeciorzędowe. Występowanie wód podziemnych związane jest również z piaskowcami pstrego piaskowca, wapieniami i dolomitami cechsztynu oraz piaskowcami czerwonego spągowca. Wody w starszych piętrach są słabo rozpoznane i nie mają znaczenia użytkowego. Piętro trzeciorzędowe. Trzeciorzędowe piętro wodonośne na obszarze gminy, stanowi w miejscach braku użytkowego czwartorzędowego poziomu wód jedyny użytkowe piętro wodonośne. Wody podziemne wstępują w poziomie nadwęglowym. Związane są one z osadami piaszczysto-żwirowymi, które wstępują na głębokości od 14 do ponad 200 m. Najczęściej poziom wodonośny zalega w przedziale głębokości 50 m i ma ograniczony zasięg. Rozprzestrzenianie warstw zalegających na głębokości 60 ÷ 120 m jest większe. Sumaryczna miąższość użytkowych poziomów wodonośnych trzeciorzędu na obszarze gminy wynosi ponad 40 m. Warstwy wodonośne charakteryzują się następującymi parametrami hydrogeologicznymi: współczynnik filtracji od 1 do 35,8 m/d, średnio 4,5 m/d, przewodność od 12,1 do 286 m2/d, średnio 171 m2/d. Wydajności potencjalne studni są zmienne od 10 do 30 m3/h w południowej i centralnej części gminy do 50-70 m3/h w rejonie Kazimierzowa. Dla udostępnienia eksploatacji rud miedzi prowadzi się odwodnienie poziomu cechsztyńskiego, jak i trzeciorzędowego podwęglowego i międzywęglowego. Piętro czwartorzędowe. Czwartorzędowe piętro wodonośne związane jest z występowaniem piasków i żwirów fluwioglacjalnych, glacjalnych i rzecznych zlodowaceń: południowo-, środkowo-, północnopolskiego i holocenu. Zasilanie piętra odbywa się bezpośrednio z infiltracji wód opadowych i powierzchniowych. Na obszarze gminy w utworach czwartorzędowych wydzielić można poziomy wodonośne o charakterze użytkowym związane z: • plejstoceńskimi osadami wodnolodowcowymi na obszarze Wzgórz Dalkowskich, PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. Wrocław strona 17 Program Ochrony Środowiska gminy Polkowice • plejstoceńskimi osadami wodnolodowcowymi wypełniającymi strukturę kopalną „PotoczekJabłonów”, • plejstoceńskimi osadami wodnolodowcowymi wypełniającymi strukturę „Sobin-Jedrzychów”. Czwartorzędowy poziom wodonośny na obszarze Wzgórz Dalkowskich związany jest z występowaniem piasków i żwirów wodnolodowcowych. Na obszarze gminy występują warstwy wodonośne w obrębie moreny spiętrzonej tworzące lokalne poziomy wodonośne o słabej izolacji, jak również spotyka się w tych rejonach, nagromadzenie utworów wodonośnych, które stanowią wówczas większe zbiorniki wodne (rynna erozyjna w rejonie miejscowości Moskorzyn). Poza obszarem moreny spiętrzonej rozpoznane zostały warstwy wodonośne zarówno w obrębie moreny dennej i spiętrzonej, które występują na trzeciorzędowych iłach i glinach zwałowych. Pozbawione izolacji warstwy wodonośne występują w obrębie moreny dennej, w południowej części gminy. Na obszarze Wzgórz Dalkowskich warstwy wodonośne charakteryzują się zróżnicowanym rozprzestrzenieniem i miąższością od kilku do ponad 30 m, lokalnie do około 50 m. Występują one na głębokości od 4,5 do 56 m. Zwierciadło wody ma charakter swobodny i subartezyjski z przewagą wód subartezyjskich. Największe miąższości utworów wodonośnych rozpoznane zostały w rejonie Moskorzyna (rynna erozyjna). Warstwę wodonośną stanowi tutaj kompleks piaszczysto-żwirowy pozbawiony ciągłych przewarstwień glin. Miąższość utworów wodonośnych od kilku do ponad 50 m – w południowej części rynny erozyjnej, średnio 19 m. Poziom wodonośny występuje na zmiennych głębokościach od 2,2 do 56 m. Zasilany jest poprzez infiltracje opadów oraz spływ powierzchniowy i podziemny z obszaru wysoczyzn. Ponadto w części południowo-zachodniej poziom ten pozostaje w bezpośredniej więzi hydraulicznej z warstwami wodonośnymi górnego trzeciorzędu. Generalny kierunek spływu wód biegnie w kierunku rzeki Moskorzyni, która stanowi w tym rejonie podstawę drenażu. Warstwa wodonośna charakteryzuje się dobrą przewodnością 395 m2/d i współczynnikiem filtracji 20,8 m/d. Dominują wydajności potencjale studni 50 ÷ 70 m3/h. Znacznie korzystniejszymi warunkami hydrogeologicznymi charakteryzuje się występujący przy zachodniej granicy gminy fragment struktury kopalnej „Potoczek-Jabłonów”. W obrębie struktury kopalnej występują dwie warstwy wodonośne piaszczysto-żwirowe, które rozdzielone są glinami lub pyłami. Serie nieprzepuszczalne lub słabo przepuszczalne stanowią rodzaj soczew o zmiennej rozciągłości i miąższości 9 ÷ 29 m. Utwory słabo przepuszczalne rozdzielające warstwy wodonośne ze względu na skład litologiczny i miąższość umożliwiają swobodne krążenie wód pomiędzy nimi i pozostają w więzi hydraulicznej ze sobą. Miąższość warstw wodonośnych od 26 do 51 m. Poziom wodonośny struktury kopanej występuje na głębokości 18,5 – 56 m Zwierciadło wody ma charakter subartezyjski. Średnie parametry struktury kopanej na obszarze gminy wynoszą, współczynnik filtracji – 28,6 m/d, a przewodność – 1081 m2/d. W południowej części gminy występuje czwartorzędowa struktura wodonośna „SobinJędrzychów”. Odkryty poziom wodonośny, występujący w obrębie moreny dennej, zalega na głębokości około 11 m. Średnia miąższość warstwy wodonośnej wynosi 18 m. Dominują potencjalne wydajności studni w przedziale od 50 do 70 m3/h. PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. Wrocław strona 18 Program Ochrony Środowiska gminy Polkowice 3.2. Główne zbiorniki wód podziemnych Na obszarze gminy Polkowice występuje jedna struktura hydrogeologiczna tworząca Główny Zbiornik Wód Podziemnych. W południowej części gminy w rejonie Jędrzychowa występuje zbiornik GZWP nr 316 zwany Subzbiornikiem Lubińskim. Jest to zbiornik o charakterze porowym, gromadzącym wody piętra trzeciorzędowego. Warstwa wodonośna w zbiorniku jest na obszarze gminy Polkowice mało odporna na przenikanie zanieczyszczeń, ponieważ istnieją tu okna hydrauliczne które ułatwiają migrację potencjalnych zanieczyszczeń do wód trzeciorzędowych. Miąższość warstwy wodonośnej w obrębie zbiornika wynosi kilkanaście metrów. Współczynnik filtracji k utworów wodonośnych zawiera się w przedziale 3.10-6 ÷ 4,8.10-4 m/s. Przewodność hydrauliczna T zbiornika kształtuje się na poziomie 80 m2/h, natomiast wydajność studni eksploatujących wody omawianej struktury na obszarze gminy wynosi ok. 350 m3/h. 3.3. Zasoby wód podziemnych Na obszarze gminy Polkowice wydziela się kilka poziomów użytkowych: w obrębie dwóch pięter wodonośnych: czwartorzędowego i trzeciorzędowego, na których bazują wszystkie ujęcia wód podziemnych zaopatrujących mieszkańców gminy w wodę pitną i do celów gospodarczych. Na terenie całej gminy zlokalizowanych jest ponad 15 komunalnych i zakładowych ujęć wód podziemnych. Łączne zasoby eksploatacyjne ujęć komunalnych przedstawionych wynoszą ok. 1267,8 m3/h. W tabeli III.2. przedstawiono informacje dotyczące studni, zasobów eksploatacyjnych oraz depresji ważniejszych ujęć wód podziemnych z obszaru gminy Polkowice. Tabela III.2. Ujęcia wód podziemnych L.p. 1 1 2 3 4 5 6 7 8 9 Użytkownik 2 Depresja 3 m /h m 4 5 6 170 b.d. Q 275 1,54 Q 350 b.d. Tr 7,8 22,9 Tr 1 28 10,5 Q b.d. 60 6,4 Q 1 2 45 8 24,5 24 Q Tr b.d. 146 13,8 Q 1, 1A, 1B 30,4 2,4 Q 3 b.d. „Energetyka” Sp. z o.o. w Lublinie/Ujęcie (ujęcie wielo„Moskorzynka” otworowe 32 studnie) b.d. PGM Sp. z o.o. Polkowice/ (ujęcie wieloUjęcie Sucha Górna otworowe 10 studni) „Energetyka” Sp. z o.o. w Lublinie/Ujęcie b.d. Sobin-Jędrzychów Ogródki Działkowe Zakładów Górni1 czych/ Polkowice Osiedle Polkowice/ Polkowice „Energetyka” Sp. z o.o. w Lublinie Zakład Górniczy Rudna Szyby Zachodnie/ Biedrzychowa „Energetyka” Sp. z o.o. w Lublinie / Tarnówek „Energetyka” Sp. z o.o. w Lublinie Zakład Górniczy Rudna/ Pieszkowice PGR Tarnówek PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. Wrocław Stratygrafia warstwy wodonośnej Zasoby eksploatacyjne Nr studni strona 19 Program Ochrony Środowiska gminy Polkowice 1 10 11 12 13 14 15 2 Zakład Hydrotechniczny w Rudnej/ Tarnówek Zakład Hydrotechniczny w Rudnej/ Tarnówek Zakład Hydrotechniczny w Rudnej/ Komorniki Zakład Hydrotechniczny w Rudnej/ Komorniki Leśniczówka Żelazny Most Ogródki Działkowe/ Biedrzychowa 3 4 5 6 PW24/748 0,6 3,9 Q PW24/749 62,6 10,6 Q PW24/751 9,8 4,9 Q PW24/245 24,6 6,6 Q 1 1 15 35 5 1,9 Q Q PW24/748 – oznaczenie zgodnie z Bankiem Hydro Na mapie przedstawiono lokalizację ważniejszych ujęć wód podziemnych z całego obszaru gminy. 3.4. Ocena jakości wód podziemnych Na obszarze gminy Polkowice jakoś wód podziemnych przypowierzchniowego poziomu wodonośnego, w ramach prac nad arkuszem mapy hydrogeologicznej „Głogów” zbadano w studni kopanej w Moskorzynie. Jakość wody mieści się w II klasie, wg wytycznych PIOŚ na potrzeby monitoringu wód. Zawartość żelaza wynosiła 0,67 mg/dm3, a manganu 0,21 mg/dm3. W rejonie składowiska odpadów poflotacyjnych „Żelazny Most” czwartorzędowy przypowierzchniowy i głębszy poziom wodonośny charakteryzują się złą jakością wód. Wysoko zmineralizowane, skażone wody z obszarów zbiornika o suchej pozostałości 18 500 mg/dm3 zdewastowały ww. poziomy wodonośne. Jakość wód w rynnie erozyjnej w okolicy Moskorzyna mieści się w II klasie jakości. Są to wody o zawartości suchej pozostałości 224 – 520 mg/dm3. Chlorki występują w ilości od 9,6 do 44 mg/dm3, zawartość siarczanów mieści się w granicach od 272 do 376 mg/dm3. Są to wody od miękkich do średnio twardych. Siarczany występują w ilości od 57 do 74 mg/dm3, a chlorki mieszczą się w granicach od 20,6 do 48,9 mg/dm3. Azotany i amoniak występują w wartościach dopuszczalnych, a związki azotu azotynowego w ilości od 0,001 do 0,9 mgN/dm3. 3.5. 1. 2. Podsumowanie Na obszarze gminy Polkowice ujęcia wód podziemnych wykorzystują zasoby wodne zgromadzone w poziomach wodonośnych w obrębie utworów czwartorzędowych i trzeciorzędowych. Zasobne poziomy wodonośne występują w południowej części gminy, gdzie tworzą zbiornik GZWP nr 316 zwany Subzbiornikiem Lubińskim. 4. Środowisko przyrodnicze gminy 4.1. Cenne składniki flory Stan flory występującej na terenie gminy jest odzwierciedleniem presji różnych czynników środowiskowych m.in. takich jak: warunki klimatyczne, rodzaj gleb, poziom wód gruntowych, zanieczyszczenie powietrza, typ gospodarki leśnej i rolnej itp. PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. Wrocław strona 20 Program Ochrony Środowiska gminy Polkowice Dominujące na tym obszarze w przeszłości lasy liściaste i mieszane podlegały sukcesywnie przebudowie w wielko powierzchniowe, jednowiekowe monokultury sosnowe lub dębowe, co doprowadziło do zaniku wielu gatunków roślin związanych z cienistymi lasami liściastymi. Całkowitej eliminacji uległy buczyny, zaś z panujących tu niegdyś zbiorowisk grądowych pozostały jedynie na obszarze Wzgórz Dalkowskich drobne fragmenty grądów wysokich występujące na północ od zbiornika „Żelazny Most” w rejonie Tarnówka i Żelaznego Mostu oraz grądy niskie występujące na północ od zbiornika „Żelazny Most”. W miejsce buczyn i gradów wprowadzone zostały lasy typu kwaśnych dąbrów, które dominują na znacznych obszarach pomiędzy Polkowicami i zbiornikiem „Gilów”. W dolinach rzek i potoków zachowały się nieliczne fragmenty łęgów jesionowo – olszowych w dolinach Lipówki i Guzickiego Potoku koło Żukowa oraz łęgów jesionowych na północ od zbiornika „Żelazny Most”. Naturalne fragmenty borów świeżych i wilgotnych występujące w zachodniej części gminy na ubogich, piaszczystych glebach przekształcono w wielko powierzchniowe monokultury sosnowe. Z występujących na terenie gminy zakrzaczeń i zadrzewień, wzdłuż dróg i cieków, oraz śródpolnych zagajników i lasków wyróżniają się kobierzce jeżyn, turzyca drżączkowata i pokrzywa. Spotkać można również stanowiska gatunków leśnych i chronionych (kruszyna, pierwiosnka lekarska, bluszcz). Największe skupienie kwitnących okazów bluszcza, występuje około 800 m na południe od Grodowca. Zbiorowiska naturalnych i antropogenicznych łąk występują zazwyczaj na terenach położonych wzdłuż cieków. Najcenniejsze fragmenty łąk wilgotnych występują w dolinie Lipówki oraz w rejonie opuszczonej osady w Paulinowie. Na suchszych siedliskach, zwłaszcza w zachodniej części gminy można odnaleźć roślinność ciepłolubną odpowiadającą różnym stadiom sukcesji na glebach ubogich i piaszczystych. Należą do nich murawy szczotlichowe, zespoły muraw piaskowych z goździkiem kropkowanym i zawciągiem pospolitym oraz z lepnicą wąskopłatkową. Interesującym składnikiem roślinności są niewielkie kadłubowe pozostałości muraw kserotermicznych. Pospolite na terenie gminy są zbiorowiska okrajkowe będące różnymi stadiami degeneracji łąk w wyniku ich nadmiernego wzbogacania w azot. W południowej części gminy na znacznej powierzchni rozwijają się zbiorowiska łąk bagiennych. W trakcie przeprowadzonej inwentaryzacji przyrodniczej na terenie gminy Polkowice stwierdzono występowanie ponad 300 stanowisk roślin chronionych należących do 25 gatunków, w tym 14 gatunków roślin chronionych całkowicie (barwinek pospolity, bluszcz pospolity, buławnik mieczolistny, buławnik wielkokwiatowy, kosaciec syberyjski, kruszczyk połabski, listera jajowata, pełnik europejski, podkolan biały, storczyk szerokolistny, śniadek baldaszkowaty, śnieżyca wiosenna, wiciokrzew pomorski, widłak jałowcowaty) oraz 11 gatunków chronionych częściowo (kalina koralowa, kocanki piaskowe, konwalia majowa, kopytnik pospolity, kruszyna pospolita, marzanka wonna, paprotka zwyczajna, pierwiosnka lekarska, pierwiosnka wyniosła, porzeczka czarna, wyżlina ciernista). 4.2. Cenne składniki fauny W wyniku przeprowadzonej na terenie gminy Polkowice inwentaryzacji przyrodniczej stwierdzono występowanie 28 gatunków ssaków, w tym: 5 gatunków przedstawicieli rzędu owaPPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. Wrocław strona 21 Program Ochrony Środowiska gminy Polkowice dożernych (wszystkie objęte ochroną gatunkową), 1 gatunek zajęczaków, 12 gatunków gryzoni, 6 gatunków należących do rzędu drapieżnych i 4 gatunki należące do rzędu parzystokopytnych. Wśród tych gatunków 7 należy do gatunków chronionych: jeż zachodni, kret, ryjówka aksamitna, ryjówka malutka, rzęsorek rzeczek, kuna domowa, łasica łaska. Wśród ryb, na terenie gminy stwierdzono występowanie szczupaka, płoci, słonecznicy, kiełba, śliza, piskorza, ciernika, cierniczka i okonia. Spośród tych gatunków tylko śliz i piskorz są objęte ochroną gatunkową. Na terenie gminy występuje 13 gatunków płazów, do których należą: traszka grzebieniasta, traszka zwyczajna, kumak nizinny, rzekotka drzewna, grzebiuszka ziemna, ropucha szara, ropucha zielona, ropucha paskówka, żaba wodna, żaba jeziorkowa, żaba trawna, żaba moczarowa, żaba śmieszka oraz 4 gatunki gadów: jaszczurka zwinka, jaszczurka żyworodna, padalec zwyczajny i zaskroniec zwyczajny. Na obszarze gminy występuje stosunkowo bogaty i urozmaicony zespół awifauny lęgowej (łącznie 128 gatunków ptaków lęgowych i prawdopodobnie lęgowych, około 60 % ogólnej liczby gatunków ptaków gniazdujących w całym kraju. 4.3. Lasy Według podziału przyrodniczo – leśnego Polski teren gminy położony jest w Krainie V – Śląskiej, Dzielnicy 1 – Równiny Dolnośląskiej, Mezoregionie c – Wzgórz Dalkowskich. Przeważają tu siedliska borowe – borów świeżych (Bśw), a także borów mieszanych świeżych (BMśw) i wilgotnych (Bmw) o bardzo niskiej produkcyjności oraz lasów mieszanych świeżych (LMśw) i wilgotnych (LMw). Mniejszy udział mają siedliska lasów świeżych (Lśw) i wilgotnych (Lw) oraz olsów (O), w tym olsów jesionowych (Oj). Administratorem prawie całej powierzchni lasów gminy Polkowice są Nadleśnictwa: Lubin (około 80 % powierzchni), Chocianów oraz Głogów należące do Rejonowej Dyrekcji Lasów Państwowych we Wrocławiu. W lasach na terenie gminy Polkowice od lat prowadzona jest intensywna gospodarka leśna, która doprowadziła w chwili obecnej do skrajnego zubożenia fitocenoz – większość lasów stanowią monokultury gospodarcze o ubogim składzie gatunkowym i częstej domieszce obcych gatunków drzew. Z punktu widzenia ochrony przyrody, a także ochrony środowiska, znaczną ich część można obecnie uznać za ekologicznie małowartościową i nie spełniającą swoich podstawowych funkcji (poza powierzchownie pojętą funkcją rekreacyjną, glebochronną i produkcji drewna). 4.4. Obiekty przyrodniczo cenne, pomniki przyrody Cała gmina jest położona pomiędzy obszarami zaliczonymi do krajowej sieci ekologicznej ECONET – POLSKA: w randze korytarza ekologicznego o znaczeniu międzynarodowym (dolina Odry poniżej Ścinawy), obszaru węzłowego (Borów Dolnośląskich) o znaczeniu krajowym oraz łączących go z doliną Odry korytarzami ekologicznymi o znaczeniu krajowym. W południowo – zachodniej części gminy Polkowice usytuowany jest niewielki fragment lasów należących do Obszaru Chronionego Krajobrazu „Lasy Chocianowskie”. Na obszarze tym występują fragmenty lasów łęgowych i olesów, zwłaszcza wzdłuż zmeliorowanych śródleśnych PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. Wrocław strona 22 Program Ochrony Środowiska gminy Polkowice cieków, stanowiska lęgowe ptaków leśnych oraz kilka gatunków chronionych roślin wyższych. Teren ten nie ma dużej rangi przyrodniczej, niemniej zajmuje ważne miejsce w systemie obszarów chronionych, gdyż łączy teren gminy Polkowice z lepiej zachowanymi przyrodniczo terenami poza jej granicami, głównie z kompleksem leśnym Borów Dolnośląskich. Ponadto cały Obszar Chronionego Krajobrazu „Lasy Chocianowskie na terenie gminy stanowią lasy wodochronne. Projektowane użytki ekologiczne: 1. „Aleja dębowa w Nowym Dworze” położona w południowo – zachodniej części gminy Polkowice. Aleja ta przylega od południa do parku podworskiego w Nowym Dworze i znajduje się przy drodze gruntowej do Trzmielowa. Leży na obszarze mezoregionu Równina Szprotawska. Jest to obniżenie znajdujące się między Wzgórzami Dalkowskimi, a Wysoczyzną Lubińską, przez którą przepływa rzeka Szprotawa. Celem ochrony jest zachowanie interesującego założenia starej podwójnej alei dębów szypułkowych. Aleja ta jest przedłużeniem w kierunku południowym naturalistycznego parku podworskiego z drugiej połowy XIX w. Łączy wielki kompleks leśny „Obszar Chronionego Krajobrazu Lasy Chocianowskie” z parkiem podworskim w Nowym Dworze. 2. „Potoki Wzgórz Dalkowskich” położone w środkowo – północnej części gminy Polkowice. Użytek składa się z trzech wydzielonych części będących dolinami potoków: Guzicki Potok, Trzebcz oraz Stobna. Wszystkie trzy potoki są dopływami Moskorzynki. Na użytek ten składają się silnie meandrujące koryta rzeczne o naturalnym przepływie, płynące w otoczeniu lasów łęgowych i grądów. Celem ochrony użytku jest zachowanie unikalnych na niżu Dolnego Śląska meandrujących potoków o charakterze naturalnym, z bystrzami, plosami, kaskadami i skarpami. 3. „Tarnówek” położony we wschodniej części gminy Polkowice, na obszarze mezoregionu Wzgórza Dalkowskie, przylega do południowej części wsi Tarnówek. Użytek obejmuje obszar lasów liściastych, zarośli, podmokłych łąk i stawów położonych wzdłuż strumienia Żdżarowita, prawobrzeżnego dopływu Moskorzynki. Północną część użytku stanowi fragment dawnego naturalistycznego parku, założonego w drugiej połowie XIX w. Do użytku włączono staw wraz z przyległymi do niego podmokłymi łąkami. Środkiem użytku przepływa strumień Żdżarowita, którego wody zasilają staw. Południową część użytku zajmują grunty leśne. Celem ochrony jest zachowanie niezwykle cennego miejsca życia i rozrodu aż dziesięciu gatunków płazów – grupy zwierząt zagrożonych w skali świata, a także zachowanie łęgów i grądów – siedlisk zagrożonych w gminie Polkowice. 4. „Żukowskie Śnieżyce” położony w północno - wschodniej części gminy Polkowice, na obszarze mezoregionu Wzgórza Dalkowskie. Użytek ten obejmuje las leżący około 300 m na południe od wsi Żuków, przy drodze do Komornik. Celem ochrony jest zachowanie jednego z najobfitszych na Wzgórzach Dalkowskich stanowisk śnieżycy wiosennej - rośliny zagrożonej wyginięciem w Polsce. Stanowisko to należy do największych skarbów przyrodniczych gminy Polkowice. 5. „Dolina Skłoby” położony w północno - zachodniej części gminy Polkowice. Składa się z trzech enklaw leżących w obrębie kompleksu łąk w dolinie strugi Skłoba. Enklawa pierwsza „Źródliska Skłoby” obejmuje tereny źródliskowe Skłoby (łąki i lasy łęgowe). Enklawa druga PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. Wrocław strona 23 Program Ochrony Środowiska gminy Polkowice „Staw” obejmuje staw przy dawnej osadzie Paulinów. Enklawa trzecia „Łąki Paulinowskie” obejmuje obszar wilgotnych łąk leżący przy zachodniej granicy gminy. Celem ochrony jest: • zachowanie jednej z największych populacji wawrzynka wilczełyko na obszarze Wału Trzebnickiego, • zachowanie miejsca rozrodu traszki zwyczajnej i grzebiuszki ziemnej, • zachowanie obszaru łąk z siedmiopalecznikiem błotnym - gatunkiem rzadkim w regionie. 6. „Dolina Lipówki” położony we wschodniej części gminy Polkowice. Obejmuje on obszar lasów liściastych i wilgotnych łąk położonych wzdłuż meandrującego strumienia Lipówka. Teren użytku otoczony jest lasami. Celem ochrony jest: • zachowanie największej w gminie populacji kosaćca syberyjskiego - ginącej rośliny wilgotnych łąk, • zachowanie dobrze wykształconych zmiennowilgotnych łąk trzęślicowych - znikającego typu łąk w Polsce, • zachowanie stanowiska wątlika charłaja - rzadkiego gatunku owada prostoskrzydłego, • zachowanie przystrumykowego lęgu jesionowo - olszowego z obfitą populacją pierwiosnki wyniosłej. Proponowane rezerwaty: 1. Rezerwat florystyczny (ścisły i częściowy – kilkadziesiąt hektarów) „Lasy Barszowskie” – w rejonach kompleksu leśnego między zbiornikiem „Żelazny Most” i Grodowcem. Występują tu zbiorowiska o charakterze łęgu jesionowego i wysokiego grądu z obecnością licznych chronionych gatunków roślin. Ze względu na stan zachowania fitocenoz i na liczne okazy dębów o wymiarach 300 – 373 cm, planuje się, że część rezerwatu będzie posiadać status ścisłego. 2. Rezerwat florystyczny łąkowo – leśny (częściowy i całkowity) „Łąki na Lipówką”, zlokalizowany w zalesionej dolinie z przylegającymi łąkami w dolinie potoku Lipówka, między zbiornikiem wodnym „Lipówka” i starym młynem na terenie gminy Polkowice i Rudna. Na obiekcie znajduje się stanowisko łąk trzęślicowych. Proponuje się utworzenie rezerwatu ścisłego dla zbiorowisk leśnych, natomiast dla łąk – rezerwatu częściowego. Ponadto w trakcie badań stwierdzono występowanie pająka tygrzyka paskowanego, objętego całkowita ochroną. Tabela III.3. Rejestr pomników przyrody gminy Polkowice Lp. Nr rejestru Obiekt poddany ochronie 1 2 3 1. 304 2. 305 4.5. Określenie położenia 4 Leśnictwo Żelazny Most, Dąb szypułkowy oddz.115 c, własność Nadleśnictwo Lubin Leśnictwo Żelazny Most, Buk zwyczajny oddz.115 c, własność Nadleśnictwo Lubin Opis obiektu Objęty ochroną 5 6 Wys. 23 m, Obwód 360 cm Rozporządzenie Wojewody Legnickiego Wys. 25 m, Obwód 460 cm Rozporządzenie Wojewody Legnickiego Ocena stanu środowiska przyrodniczego 1. Przeważająca część lasów gminy wykazuje duże zubożenie gatunkowe. PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. Wrocław strona 24 Program Ochrony Środowiska gminy Polkowice 2. Typowe dla dolin rzek i potoków łęgi zostały prawie całkowicie wyeliminowane na rzecz terenów użytkowanych rolnie. 3. Zakrzaczenia i zadrzewienia śródpolne w przeważającej większości są silnie zdegenerowanymi fragmentami zbiorowisk leśnych pokrytymi przez zwarty kobierzec jeżyn, turzycy drżączkowatej lub pokrzywy. 4. Na terenie gminy Polkowice występuje ponad 300 stanowisk roślin chronionych należących do 25 gatunków, w tym 14 gatunków roślin chronionych całkowicie na 44 stanowiskach oraz 11 gatunków chronionych. 5. Walorami krajobrazowymi gminy są zespoły pałacowo – parkowe, zadrzewienia przydrożne. 6. W południowo – zachodniej części gminy występuje część Obszaru Chronionego Krajobrazu „Lasy Chocianowskie”. 5. Gospodarka wodno - ściekowa 5.1. Zaopatrzenie gminy w wodę Gmina posiada pełne zwodociągowanie miejscowości. W tabeli III.4 przedstawiono skróconą charakterystykę ujęć wód dla gminy. Tabela III.4. Charakterystyka ujęć Ujęcie 1 Sobin – Jędrzychów Zaopatrywane miejscowości 2 wszystkie „Moskorzynka” wszystkie Sucha Górna planowane: miasto i 7 wsi Aktualny stan 3 eksploatowane 4 Prognozowane zapotrzebowanie [m3/h] 5 Długość wodociągu [m] 6 350 330 13140 140 140 680 275 - - Wydajność Qe [m3/h] eksploatowane nieuruchomione Właściciel 7 Energetyka Sp. z o.o. Lubin Energetyka Sp. z o.o. Lubin PGM Sp. z o.o. Polkowice Ujęcie Sobin - Jędrzychów Największym ujęciem, znajdującym się na terenie gminy Polkowice jest ujecie wód głębinowych Sobin – Jędrzychów, które jest własnością spółki „Energetyka”. KGHM PM S.A., poprzez przedsiębiorstwo Energetyka Sp. z o.o., dostarcza nieodpłatnie wodę dla miejscowości Sobin i Jędrzychów. Woda dostarczana jest z tytułu odszkodowana za wpływ eksploatacji ujęcia Sobin – Jędrzychów na obniżenie zwierciadła wody pitnej w studniach gospodarskich tych miejscowości. Ujęcie „Moskorzynka” Drugim ujęciem w gminie jest ujecie „Moskorzynka”, którego użytkownikiem jest również spółka „Energetyka” Sp. z o.o. Lubin. eksploatowane z wydajnością 140 m3/h, na potrzeby ZG „Rudna”, miasta Polkowice, oraz wsi: Trzebcz, Guzice, Moskorzyn, Kazimierzów, Żuków, Sucha Górna. Dla piętra czwartorzędowego zatwierdzono zasoby eksploatacyjne w ilości Q = 170 m3/h przy depresji s = 98 – 112 m. n.p.m. PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. Wrocław strona 25 Program Ochrony Środowiska gminy Polkowice Ujęcie w Suchej Górnej W skład nieuruchomionego ujęcia w Suchej Górnej wchodzi osiem studni głębinowych o łącznej wydajności Qmaxd = 5000 m3/d i Qmaxh = 275 m3/h, z przeznaczeniem wody na potrzeby bytowo – socjalne i przemysłowe dla miasta Polkowice oraz miejscowości, zakładów i instytucji gminy Polkowice. Największe zużycie wody przedstawia KGHM PM S.A. W eksploatowanym modelu hermetycznym woda świeża, pochodząca z ujęć podziemnych, wykorzystywana jest jedynie na potrzeby bytowe i sanitarne oraz –uzupełnianie obiegów chłodniczych. Natomiast do celów technologicznych wykorzystuje się wodę pochodzącą z odwadniania kopalń i z oczyszczonych ścieków. 5.2. Sieć kanalizacyjna i oczyszczanie ścieków Ścieki komunalne Gmina Polkowice jest w pełni skanalizowana z wyjątkiem Nowej Wsi Lubińskiej, która nie posiada kanalizacji. Sieć kanalizacyjna, długości 119,9 km, odprowadza ścieki do pięciu nowoczesnych, mechaniczno – biologicznych, oczyszczalni w Polkowicach Dolnych, Komornikach, Moskorzynie, Suchej Górnej i Pieszkowicach, eksploatowanych przez Przedsiębiorstwo Gospodarki Miejskiej w Polkowicach. Charakterystykę gospodarki ściekowej gminy Polkowice przedstawiono w tabeli III.5. Tabela III.5. Charakterystyka gospodarki ściekowej Lokalizacja oczyszczalni 1 Polkowice Dolne Pieszkowice Moskorzyn Komorniki Sucha Górna Nr decyzji – Miejscowości pozwolenia obsługiwane wodnoprzez oczyszprawnego, z czalnię dnia 2 Polkowice, Polkowice Dolne, Sobin, Jędrzychów, Biedrzychów Pieszkowice Moskorzyn, Guzice, Kazimierzów Komorniki, Trzebcz, Żaków, Tarnówek, Dąbrowa Sucha Górna 3 SR 6223/4/02 z dnia 13.03.2002 SR 622313/03 z dnia 01.07.2003 SR 622310/03 z dnia 01.07.2003 SR 622312/03 z dnia 01.07.2003 SR 622311/03 z dnia 01.07.2003 4 Qśrd 3 [m /d] Odprowadzanych ścieków 5 30.06.2013 7200 1 565,698 Szprotawa 75,30 30.06.2013 9 3 500 Rów melioracyjny 1,60 30.12.2013 47,6 8 406 Moskorzanka 8,58 30.06.2013 272,7 22 649 Żdżerowita 25,03 30.06.2013 150 8 997 Kłębanówka 9,18 Ważność decyzji Ilość odprowadzonych ścieków w 2002 r. 3 [m /rok] Odbiornik ścieków Długość kanalizacji 6 7 8 Lokalizacja oczyszczalni ścieków została przedstawiona na mapie. PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. Wrocław strona 26 Program Ochrony Środowiska gminy Polkowice Ścieki przemysłowe Największym ośrodkiem produkcyjnym, zlokalizowanym w gminie jest KGHM PM S.A. O/ZG Polkowice – Sieroszowice, który nie odprowadza ścieków przemysłowych do kanalizacji. Gospodarka ściekowa w kopalniach i zakładach wzbogacania rud miedzi tworzy scalony system połączony ze składowiskiem „Żelazny Most” i rzeką Odrą, do której odprowadzany jest nadmiar wód nadosadowych ze składowiska, na warunkach określonych w pozwoleniu wodno – prawnym. Cyrkulują w nim wody dołowe z odwadniania kopalń, oraz wody przemysłowe z zakładów wzbogacania rud. Ścieki sanitarne z terenów Rudna Główna i Rudna Zachodnia odprowadzane są do miejskiej oczyszczalni w Polkowicach. 5.3. Ocena stanu gospodarki wodno - ściekowej Stan infrastruktury technicznej, związanej z gospodarką wodno – ściekową uzależniony jest od wielu czynników, do których należy rozproszenie zabudowy, wielkość aglomeracji, ale przede wszystkim możliwości finansowe gminy. Warunkują one rozwój zmierzający do poprawy stanu gospodarki wodno - ściekowej. Gmina Polkowice, jako nieliczna w Polsce spełnia powyższe wymogi i realizując zadania z zakresu rozbudowy infrastruktury komunalnej, pochwalić się może pełnym zwodociągowaniem i skanalizowaniem miejscowości poza Nową Wsią Lubińską, która nie posiada kanalizacji i przynależy do gminy od 01.01.2004 r. 6. Powietrze atmosferyczne 6.1. Źródła emisji zanieczyszczeń do powietrza Na terenie gminy Polkowice zlokalizowanych jest szereg zorganizowanych i niezorganizowanych źródeł emisji zanieczyszczeń do powietrza. Do zorganizowanych źródeł należy zaliczyć przede wszystkim wysokie źródła punktowe (kominy), wprowadzające do powietrza zanieczyszczenia powstałe w trakcie spalania paliw w celach grzewczych i na potrzeby technologiczne (kotłownie, piece). Poza spalaniem paliw w celach grzewczych, w gminie znajdują się również inne źródła zorganizowanej emisji zanieczyszczeń z różnorodnych procesów technologicznych. Zestawienie emitorów punktowych, zlokalizowanych na terenie gminy Polkowice, sporządzone na podstawie pozwoleń na emisję zanieczyszczeń do powietrza, przedstawiono w tabeli III.6. Tabela III.6. Zestawienie emitorów zanieczyszczeń do powietrza L.p. Podmiot 1 1 2 3 4 5 Rodzaj instalacji 2 3 Energetyka Sp. z o.o. Elektrocie- kotłownia płownia Polkowice (EC-2) węglowa obróbka mechaniczna, harVolkswagen Motor Polska Sp. z o.o. townia, kotłownie, hamownie silnikowe, konserwacja Fabryka Obuwia CCC ASPENT 3 kotły gazowe Zakład Doświadczalny Sp. z o.o. w Lubinie - Zakład Odzysku Koncentra- Odzysk koncentratu metali tów metali w Polkowicach wentylacje szyboowe,przeróbka mechaniczna KGHM Polska S.A. Oddział Zakłady rudy, spawanie, lokalna Górnicze "Rudna" kotłownia, zbiorniki magazynowe, wentylacje hal itd. PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. Wrocław SO2 NO2 4 5 Pył ogół. CO 6 7 Węglo wodory inne 8 Suma 9 10 1 393,73 278,74 174,23 696,88 - - 2 543,58 10,39 20,89 34,50 12,62 35,10 - 113,49 0,28 1,22 0,81 0,04 54,69 53,73 110,77 0,73 0,89 88,62 11,40 6,34 0,07 108,04 4,77 2,19 10,39 0,73 57,40 3,20 78,67 strona 27 Program Ochrony Środowiska gminy Polkowice 1 6 7 2 3 spawanie, lakierowanie, PPiRSS Sitech Sp. z o.o. nagrzewnice, kotły gazowe Instalacja odciągowa węzła KGHM POLSKA MIEDŹ S.A. Oddział neutralizacji kwasu siarkowe"Polkowice-Sieroszowice" go 8 wentylacja wyciągowa z KGHM Polska S.A. Oddział Zakłady tuneli, zbiorników magazynoWzbogacania Rud wych, spawania, suszarnie 9 ANCOR HMG EUROPA Sp. o.o. 10 11 12 13 14 15 produkcja zbiorników Wydział Kontroli Jakości Rudna Dygestoria (WKJ-5) KGHM POLSKA MIEDŹ S.A. Oddział instalacja odciągowa z szyZakłady Górnicze Polkowicebów Sieroszowice stolarnia, lakiernia, hartownia, DFM ZANAM Sp. z o.o. spawanie klimatyzator, gazowe proRoyal Europa mienniki podczerwieni Minova - Ksante Sp. z o.o. wytwórnia ksantogenianu ZPH DANIPOL 2 kotły olejowe warsztaty samochodowe i lakiernia 16 POL-Miedź-Trans Sp. z o.o. 17 Wydział Kontroli Jakości Polkowicedygestoria Sieroszowice (WKJ-4) spawanie, BH "Ruda" Trading International silniki spalinowe, PGK "PeBeKa" S.A. w Lubinie spawalnia, malarnia 18 19 20 ZTS "TRAWOS" warsztat blach., malarnia Łącznie 4 5 6 7 8 9 10 0,07 4,03 4,09 0,03 1,31 - 9,53 2,19 - - - 2,61 0,40 5,20 0,12 0,03 - - 0,40 3,96 4,51 - - - 1,51 2,51 - 4,02 - 1,44 - - - 1,96 3,40 2,19 - - - - 0,40 2,59 0,00 0,00 0,01 0,17 1,47 0,00 1,65 0,08 0,38 0,08 0,34 0,74 - 1,62 - - - 0,02 1,37 0,18 1,57 0,57 0,50 0,06 0,18 - - 1,31 - 0,04 0,01 0,02 1,13 - 0,76 - - - 0,14 0,92 - - - - 1,06 - 0,00 0,02 0,02 0,99 - 1,03 - - - - 0,36 0,00 0,37 1 415,26 312,02 312,82 723,95 166,42 64,34 2 994,81 1,20 0,44 1,20 Lokalizację ww., punktowych emitorów zanieczyszczeń do powietrza na terenie gminy Polkowice przedstawiono na mapie. Poza ww. emitorami punktowymi, do znaczących, niezorganizowanych źródeł zanieczyszczeń na terenie gminy należy zaliczyć emisję zanieczyszczeń ze spalania paliw w pojazdach samochodowych. Ponadto, na obszarach gminy nie uzbrojonych w sieć ciepłowniczą, szczególnie w przypadku starej zabudowy zwartej oraz zabudowy jednorodzinnej, wyróżnia się skupiska niskich emitorów tj. przede wszystkim indywidualnych kotłów grzewczych (traktowane często jako emitory powierzchniowe – tzn. niezorganizowane). Na terenach tych stosuje się indywidualne systemy ogrzewania zasilane gazem, olejem opałowym lub paliwem stałym (węgiel, koks). Łączny udział źródeł emisji niezorganizowanych w ogólnej emisji szacowany jest jako znaczący, lecz nie określony ilościowo, ze względu na charakter i rozproszenie źródeł niepunktowych. Lokalnie wpływ emisji niezorganizowanej na stan czystości powietrza bywa dominujący. 6.2. Monitoring zanieczyszczeń powietrza System monitoringu powietrza w województwie dolnośląskim jest oparty na pomiarach stężeń zanieczyszczeń w powietrzu, wykonywanych w automatycznych, mobilnych oraz manualnych stanowiskach pomiarowych, wchodzących w skład: a) sieci międzynarodowej, na którą składają się: • system Czarny Trójkąt – zintegrowana trójstronna polsko-niemiecko-czeska sieć 40 automatycznych stacji monitoringu powietrza, w tym na terenie Rzeczypospolitej Polskiej – 10 stacji oraz laboratorium mobilne, PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. Wrocław strona 28 Program Ochrony Środowiska gminy Polkowice • • • system EUROAIRNET – zorganizowana przez Europejską Agencję Środowiska europejska sieć monitoringu jakości powietrza, do której z terenu województwa dolnośląskiego należą wybrane stacje z sieci podstawowej – 6 stacji, b) sieci krajowej, na którą składają się: sieć podstawowa – merytoryczny nadzór nad pracą sieci sprawuje Instytut Ochrony Środowiska w Warszawie – 9 stacji, eksploatowanych głównie przez WIOŚ, sieć nadzoru ogólnego – system oparty na pomiarach manualnych, wykonywanych przez Państwową Inspekcję Sanitarną – 46 stacji, c) sieci regionalnej monitoringu chemizmu opadów atmosferycznych, obejmującej 32 stacje na terenie Polski południowo-zachodniej, w tym w województwie dolnośląskim – 26 stacji (w tym 4 jednocześnie w sieci krajowej), nadzór nad siecią ma Wrocławski Oddział Instytutu Meteorologii i Gospodarki Wodnej, d) sieci wojewódzkiej, obejmującej stałe stacje pomiarowe i laboratoria mobilne nadzorowane przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska (zaliczono tu również stację należącą do Instytutu Inżynierii Ochrony Środowiska Politechniki Wrocławskiej) – sieć ta jest rozszerzeniem sieci krajowej – 11 stałych stacji oraz 2 laboratoria mobilne, e) sieci lokalnych, prowadzonych i finansowanych przez zakłady przemysłowe. W rejonie Polkowic wybrano do oceny stanu czystości powietrza 14 punktów monitoringowych jakości powietrza atmosferycznego, których charakterystykę przedstawiono w tabeli III.7. Tabela III.7. Punkty monitoringu jakości powietrza w regionie Związku Gmin Zagłębia Miedziowego L.p. 1 2 3 4 5 Lokalizacja stacji Polkowice, ul. Dąbrowskiego Polkowice, ul. Dąbrowskiego Polkowice, ul. Legnicka Grębocice Radwanice Rodzaj pomiarów Manualny Pasywny Pasywny Pasywny Pasywny Analizowane zanieczyszczenia / czas uśredniania wyników NO2/24, SO2/24, PM10BS*/24 NO2, SO2 NO2, SO2 NO2, SO2 NO2, SO2 Lokalizację stacji przedstawiono na mapie. Stan czystości powietrza na przedmiotowym terenie scharakteryzowano na podstawie wyników analiz stężeń podstawowych zanieczyszczeń powietrza, tj. SO2, NOx i pyłu zawieszonego w ww. punktach monitoringowych zlokalizowanych na omawianym obszarze. 6.3. Stan zanieczyszczenia powietrza Stan zanieczyszczenia powietrza jest jednym z najbardziej zmiennych stanów środowiska. W znaczącym stopniu zależy od wielkości chwilowych emisji ze źródeł zlokalizowanych na terenie gminy oraz od wielkości transgranicznej migracji zanieczyszczeń. Poniżej w tabeli III.8. przedstawiono zestawienie średniorocznych stężeń zanieczyszczeń podlegających monitoringowi w regionie Polkowic. PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. Wrocław strona 29 Program Ochrony Środowiska gminy Polkowice Tabela III.8. Wyniki średniorocznych stężeń zanieczyszczeń powietrza [µg/m3], stałe punkty monitoringowe w 2002 r. L.p. Rok Sezon letni Sezon grzewczy Stężenie Średnioroczne % wartości Dopuszczalnej Dwutlenek siarki (SO2), dopuszczalny, średnioroczny poziom* 30 µg/m3 Polkowice, ul. Dąbrowskiego 2002 1,6 5,9 3,7 12,3 3 Dwutlenek azotu (NO2), dopuszczalny, średnioroczny poziom 40 µg/m Polkowice, ul. Dąbrowskiego 2002 17,6 21,3 19,4 48,5 Pył zawieszony PM 10, dopuszczalny, średnioroczny poziom 40 µg/m3 Polkowice, ul. Dąbrowskiego 2002 11,3 21,3 16,2 41 * - z powodu braku dopuszczalnego poziomu stężenia SO2 ze względu na ochronę zdrowia ludzi, przyjęto wartość odniesienia na podstawie Rozporządzenia MŚ z 05.12.2002 r. Ponadto w 2002 roku na prowadzone były pomiary stężeń dwutlenku siarki i dwutlenku azotu metodą pasywną. Wyniki analiz zestawiono w tabeli III.9. Tabela III.9. Wyniki pomiarów [µg/m3] zanieczyszczeń powietrza w 2002 r. punkty monitoringowe metodą pasywną w 2002 r. L.p. Wyszczególnienie punktu monitoringowego Sezon letni Sezon grzewczy Stężenie średnioroczne % wartości dopuszczalnej Dwutlenek siarki (SO2), dopuszczalny, średnioroczny poziom* 30 µg/m3 1 2 3 4 Polkowice, ul. Dąbrowskiego Polkowice, ul. Legnicka Grębocice Radwanice 5,8 4,7 5,7 5,2 8,7 10,3 14,3 13,3 7,4 7,5 10,0 9,3 24,7 25,0 33,3 31,0 Dwutlenek azotu (NO2), dopuszczalny, średnioroczny poziom 40 µg/m3 4 6 7 8 Polkowice, ul. Dąbrowskiego Polkowice, ul. Legnicka Grębocice Radwanice 21,0 13,8 8,7 10,8 27,8 23,5 16,8 17,7 24,7 18,7 12,8 14,3 61,8 46,8 32,0 35,8 * - z powodu braku dopuszczalnego poziomu stężenia SO2 ze względu na ochronę zdrowia ludzi, przyjęto wartość odniesienia na podstawie Rozporządzenia MŚ z 05.12.2002 r. Dwutlenek siarki SO2 Zmierzone stężenia średnioroczne SO2 w rejonie Polkowic, w ubiegłym roku wynosiły od 3,7 do 10 µg/m3 i nie przekraczały 35 % wartości dopuszczalnej. We wszystkich punktach pomiarowych stwierdzono wyższe stężenia w sezonie grzewczym. Także największe wartości stężeń średniodobowych występowały również w zimie. Potwierdza to fakt, że źródłami emisji dwutlenku siarki do powietrza, mającymi dominujący wpływ na stężenia SO2 w powietrzu, są procesy spalania paliw w celach grzewczych. Stężenia dwutlenku siarki w rejonie Polkowic, utrzymują się na stałym, średnim poziomie. Dwutlenek azotu NO2 Stężenia średnioroczne NO2 w Polkowicach przy ul. Dąbrowskiego nie przekraczało 62 % wartości dopuszczalnej. Stężenie średnioroczne dwutlenku azotu w 2002 r. w odniesieniu do lat poprzednich utrzymywało się na stosunkowo stałym poziomie. Sezonowa zmienność stężeń dwutlenku azotu jest znacząco mniejsza niż w przypadku dwutlenku siarki. W punktach monitoringowych zlokalizowanych w Polkowicach, w zimie średnie stężenia są nieco niższe niż w lecie, co świadczy o znaczącym wpływie emisji tlenków azotu z procesów spalania paliw z silników samochodów. Natomiast poza Polkowicami, stężenia w sezonie grzewczym są znaPPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. Wrocław strona 30 Program Ochrony Środowiska gminy Polkowice cząco, bo ok. dwa do trzech razy większe niż w lecie, czego przyczyną jest znaczący wpływ emisji tlenków azotu ze spalania paliw w celach grzewczych. Pył zawieszony Stężenie średnioroczne pyłu zawieszonego, w przeliczeniu na pył PM10, w rejonie Polkowic mieściło się w przedziale od 16,2 µg/m3 (ul. Dąbrowskiego) do 25,5 µg/m3 (Tarnówek) i nie przekroczyły 65 % wartości dopuszczalnej pyłu zawieszonego PM10 wynoszącej 40 µg/m3. Sezonowa zmienność stężenia pyłu zawieszonego jest zróżnicowana, na stacji Tarnówek, gdzie stwierdzono nieznacznie większe stężenie średnie w sezonie letnim, niż w zimowym, co prawdopodobnie może wynikać z lokalnych źródeł emisji (np. emisji wtórnej frakcji pylastej z powierzchni ziemi, która z natury jest większa w lecie) Natomiast stężenia średnie w sezonie grzewczym w Polkowicach, przy ul. Dąbrowskiego, są prawie dwa razy większe niż w sezonie letnim, co świadczy o znaczącym wpływie emisji gazów z procesów spalania paliw w celach grzewczych na wielkość stężeń pyłu zawieszonego w powietrzu. Po analizie danych dotyczących jakości powietrza atmosferycznego należy stwierdzić, że obszar gminy Polkowice charakteryzuje się średnimi stężeniami zanieczyszczeń w odniesieniu do stężeń zanieczyszczeń w porównywalnych gminach województwa dolnośląskiego. Wartości średnich stężeń zanieczyszczeń w sezonach w różnych punktach, świadczą o zróżnicowanym wpływie procesów spalania paliw w celach grzewczych i ruchu samochodowego na stan czystości powietrza. Wysokie, maksymalne stężenia średniodobowe wynikają z lokalnych utrudnionym rozprzestrzenianiu się zanieczyszczeń, szczególnie w centrach miejscowości. 6.4. Ocena stanu powietrza atmosferycznego 1. Omawiany obszar charakteryzuje się średnimi stężeniami zanieczyszczeń w powietrzu. Jakość powietrza w gminie jest stosunkowo dobra w odniesieniu do pozostałych, porównywalnych gmin województwa dolnośląskiego. 2. Główny wpływ na stan zanieczyszczenia powietrza w lecie ma ruch samochodowy, natomiast w zimie ruch samochodowy oraz procesy spalania paliw w celach grzewczych. 3. Dla mieszkańców najbardziej uciążliwe są niskie źródła emisji oraz zanieczyszczenia komunikacyjne, występujące szczególnie w centrum miejscowości. Obszar ten charakteryzujące się dużym zagęszczeniem zabudowy o ogrzewaniu indywidualnym, gęstą siecią dróg oraz utrudnionymi warunkami rozprzestrzeniania się zanieczyszczeń. 4. Na podstawie zarządzeń pokontrolnych WIOŚ w latach 2000-02, do zakładów, które lokalnie miały niekorzystny wpływ na stan czystości powietrza na terenie gminy należy zaliczyć Zakłady KGHM Polska Miedź S.A. ZWR Polkowice (ołów, kadm CO, CS2, NO2) oraz Wytwórnie Ksantogenianu Minova-Ksante Sp. z o.o. w Trzebczu. Należy jednak stwierdzić, iż obecnie emisja zanieczyszczeń do powietrza z procesów technologicznych w zakładach pracy stanowi coraz mniej znaczące źródło zanieczyszczeń powietrza. Dalsze ograniczanie emisji z procesów technologicznych uzależnione jest w dużej mierze od uwarunkowań ekonomicznoekologicznych i w obecnym czasie, w dobie recesji, ograniczanie emisji zanieczyszczeń do powietrza wynika zbyt często jedynie z likwidacji całych procesów oraz stanowisk pracy. PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. Wrocław strona 31 Program Ochrony Środowiska gminy Polkowice 7. Stan środowiska akustycznego 7.1. Wprowadzenie Ocena stanu środowiska ze względu na emisję hałasu z różnych źródeł dokonywana jest na podstawie pomiarów poziomu dźwięku równoważnego A w dB. Wyniki prowadzonych pomiarów odnoszone są do wartości dopuszczalnych zawartych w rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 29 lipca 2004 roku w sprawie dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku. Gmina Polkowice nie posiada danych dotyczących wielkości hałasu, co nie pozwala na dokładna ocenę zagadnień zanieczyszczeń środowiska hałasem. Brak monitoringu hałasu na terenie gminy uniemożliwia jednoznaczną ocenę wpływu na środowisko emitowanego hałasu. Badania prowadzone na terenie Polski wskazują na zwiększenie obszarów o niekorzystnym klimacie akustycznym, co prowadzi do objęcia szkodliwym oddziaływaniem hałasu coraz większej liczby ludności. 7.2. Główne źródła hałasu Głównymi źródłami hałasu na terenie gminy Polkowice, stanowiącymi uciążliwość dla środowiska i ludzi może być hałas emitowany z obiektów przemysłowych i usługowych tzw. hałas przemysłowy oraz hałas drogowy. Hałas przemysłowy Hałas przemysłowy odczuwany jest jako jeden z najbardziej dokuczliwych hałasów w środowisku i jest najczęstszą przyczyną skarg ludności, co często znajduje odzwierciedlenie w ilości interwencji zgłaszanych do WIOŚ. Poziom hałasu przemysłowego jest kształtowany indywidualnie dla każdego obiektu i zależny jest od rodzaju maszyn i urządzeń hałasotwórczych, izolacyjności ścian hal przemysłowych prowadzonych procesów technologicznych oraz funkcji urbanistycznej sąsiadujących z nimi terenów. Uciążliwość hałasu emitowanego z tych obiektów jest zróżnicowana i zależna między innymi od ilości źródeł i czasu ich pracy, stopnia wytłumienia, odległości od obszarów i obiektów chronionych oraz od wartości normatywnej dopuszczalnego poziomu hałasu dla danego terenu. Do obiektów przemysłowych, które mogą pogorszyć stan środowiska akustycznego na terenie gminy Polkowice należy zaliczyć przede wszystkim: • KGHM PM S.A. Oddział ZG Polkowice - Sieroszowice Szyb PVII Sobin, • oraz Zakład Usługowo - Handlowo - Produkcyjny Tomasz Bortniak Żelazny Most. Przekroczenie dopuszczalnych poziomów hałasu emitowanego przez ww. obiekty są niewielkie do kilku dB, co częściowo mieści się w granicach błędu pomiarowego. Ich zasięg oddziaływania jest niewielki, przy czym lokalizacja wyżej wyszczególnionych obiektów w pobliżu obszarów objętych ochroną pod względem akustycznym powoduje, że stają się obiektami uciążliwości akustycznej o charakterze lokalnym. Uciążliwości powodowane hałasem przemysłowym są sukcesywnie ograniczane. Funkcjonujący prawno-administracyjny sposób postępowania oraz sankcje ekonomiczne przyczyniaPPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. Wrocław strona 32 Program Ochrony Środowiska gminy Polkowice ją się do ograniczenia emisji ponadnormatywnych, tym samym zachowania obowiązujących standardów akustycznych. Hałas komunikacyjny Dominującym źródłem hałasu w środowisku jest ruch drogowy, a lokalnie także ruch kolejowy. O wielkości poziomu hałasu z tych źródeł decydują: natężenie ruchu, prędkość pojazdów, ich stan techniczny, stan nawierzchni dróg, płynność ruchu, nachylenie jezdni, a także kultura jazdy kierowców. W Polsce, z końcem lat 80 – tych nastąpił gwałtowny rozwój motoryzacji, wyrażający się rekordowym, w stosunku do lat poprzednich, przyrostem liczby samochodów, z dużym udziałem pojazdów o stosunkowo niskich parametrach eksploatacyjnych. Hałas drogowy jest jednym z najbardziej uciążliwych źródeł hałasu w środowisku, przede wszystkim ze względu na powszechność jego występowania. Hałas komunikacyjny, w przeważającej części, w bezpośredniej odległości od źródła zawiera się w granicach 75 ÷ 80 dB. Skumulowane gęstości rozkładów poziomów hałasu drogowego w ciągu doby wykazują, że w 50 % przypadków, poziom hałasu drogowego przekracza 70 dB, a w ponad 10 % przypadków, poziom hałasu drogowego mniejszy jest od 60 dB. Niektóre z chwilowych maksymalnych poziomów hałasu osiągają wartości zbliżone do 100 dB. Dla orientacji w tabeli III.10. przedstawiono wartości dopuszczalne. Tabela III.10. Dopuszczalne poziomy hałasu w środowisku powodowane przez poszczególne grupy źródeł hałasu, z wyłączeniem hałasu powodowanego przez linie elektroenergetyczne oraz starty, lądowania i przeloty statków powietrznych Lp. 1 1 2 3 4 Przeznaczenie terenu 2 a. Obszary A ochrony uzdrowiskowej b. Tereny szpitali poza miastem a. Tereny zabudowy mieszkaniowej jednorodzinnej b. Tereny zabudowy związanej ze stałym lub wielogodzinnym pobytem dzieci i młodzieży c. Tereny domów opieki d. Tereny szpitali w miastach a. Tereny zabudowy mieszkaniowej wielorodzinnej i zamieszkania zbiorowego b. Tereny zabudowy mieszkaniowej jednorodzinnej z usługami rzemieślniczymi c. Tereny zabudowy zagrodowej a. Tereny w strefie śródmiejskiej miast powyżej 100 tys. mieszkańców ze zwartą zabudową mieszkaniową i koncentracją obiektów administracyjnych, handlowych i usługowych PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. Wrocław Dopuszczalny poziom hałasu wyrażony równoważnym poziomem dźwięku A w dB Drogi lub linie kolejowe Instalacje i pozostałe obiekty i grupy źródeł hałasu pora dnia pora nocy pora dnia - przepora nocy przedział przedział przedział dział czasu odnieczasu odnie- czasu odniesienia równy czasu odniesienia równy sienia równy 8 najmniej korzyst- sienia równy 1 16 godzinom 8 godzinom nym godzinom dnia najmniej kokolejno po sobie rzystnej gonastępującym dzinie nocy 3 4 5 6 50 45 45 40 55 50 50 40 60 50 55 45 65 55 55 45 strona 33 Program Ochrony Środowiska gminy Polkowice Powyższe wartości wskazują, że klimat akustyczny przy każdym odcinku drogi jest niekorzystny dla ludzi zamieszkujących na terenach położonych w bezpośrednim sąsiedztwie dróg. Z przeprowadzonej ogólnej analizy dotyczącej zagrożeń środowiska wynika, że obszarem uciążliwym pod względem hałasu drogowego jest obszar gminy położony wzdłuż drogi krajowej nr 3 Świnoujście – Szczecin – Jelenia Góra – Jakuszyce, na której to odbywa się transport międzynarodowy oraz wzdłuż dróg wojewódzkich nr 331 i 332. W 2001 r. w kilku punktach pomiarowych przeprowadzono pomiary natężenia hałasu na drodze krajowej nr 3. W żadnym jednak punkcie pomiary natężenia hałasu nie przekraczały dopuszczalnych norm. W porównaniu z badaniami przeprowadzonymi w 1994 r. zaobserwowano spadek natężenia hałasu (przy jednoczesnym wzroście ilości pojazdów - w 1994 r. - 562 poj./h; w 2001 r. - 866 poj/h). Podobne badania zostały przeprowadzone również w 2003 r. w wyniku, których w żadnym z punktów pomiarowych nie stwierdzono występowania przekroczeń dopuszczalnych norm hałasu, a najwyższe wartości natężenia hałasu drogowego występowały w godzinach od 6:00 do 17:00. W przypadku hałasu kolejowego wielkość i zasięg oddziaływania w zasadniczy sposób zależy od częstotliwości kursowania pociągów (zarówno osobowych jak i towarowych), prędkości trakcyjnej, składu taboru kolejowego, technicznego przygotowania torowiska oraz topografii terenu wraz z lokalną strukturą zabudowy. Zasięg negatywnego oddziaływania hałasu kolejowego w środowisku, uzależniony od warunków technicznych ruchu, może sięgać po obu stronach terenu sąsiadującego z koleją do 200 metrów. W zależności od prędkości trakcyjnej, a co za tym idzie propagacji hałasu, zasięg ten w obszarze zabudowanym w okolicach przystacyjnych powinien zawężać się do linii pierwszej zabudowy, która teoretycznie powinna znajdować się w odległości min. 40 ÷ 50 m od torowiska. Hałas pochodzący od trakcji kolejowych niewątpliwie wywołuje uciążliwości dla mieszkańców terenów sąsiadujących. Jednak tak jak przy pozostałych rodzajach hałasu, również dla hałasu kolejowego brak jest pomiarów na terenie gminy Polkowice ze względu na to, że na terenie gminy ruch praktycznie nie istnieje poza linią kolejową przeznaczoną wyłącznie do transportu kolejowego. 7.3. Ocena klimatu akustycznego Przedstawiona charakterystyka klimatu akustycznego występującego na terenie gminy Polkowice pozwala na sformułowanie następujących wniosków: 1. Z analizy klimatu akustycznego i warunków urbanistycznych wynika, że hałas drogowy i przemysłowy nie stanowią uciążliwości dla mieszkańców miasta i gminy, poza obszarami położonymi wzdłuż drogi krajowej nr 3 Świnoujście – Jakuszyce i dwoma zakładami dla których wydane zostały decyzje ustalające dopuszczalny poziom hałasu. 2. Emisja hałasu drogowego najprawdopodobniej może mieć w przyszłości tendencję zwyżkową ze względu na znaczny wzrost liczby pojazdów oraz rozciągnięcie czasu ruchu drogowego do późnych godzin wieczornych. 3. Dla szczegółowego zidentyfikowania zadań z zakresu ochrony środowiska akustycznego niezbędne jest zlokalizowanie ewentualnych obszarów narażonych na ponadnormatywne PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. Wrocław strona 34 Program Ochrony Środowiska gminy Polkowice oddziaływanie, głównie hałasu komunikacyjnego. Ten rodzaj hałasu może, bowiem stanowić główny element uciążliwości dla środowiska naturalnego na terenie gminy. 8. Promieniowanie elektromagnetyczne 8.1. Wprowadzenie Promieniowanie elektromagnetyczne może występować wszędzie, zarówno w miejscu pracy jak i w domu czy obiektach wypoczynkowych. Źródłem emitowania promieniowania są m.in.: • stacje telewizyjne i radiowe oraz telefonii komórkowej, • urządzenia przemysłowe, • systemy przesyłowe energii elektrycznej, • systemy nawigacyjne obiektów lotniskowych, • sprzęt gospodarstwa domowego i powszechnego użytku zasilany prądem zmiennym. Wszystkie te systemy są źródłami promieniowania elektromagnetycznego emitowanego w szerokim zakresie częstotliwości i o różnych poziomach wartości natężenia pola elektromagnetycznego. Zasady ochrony pracy i środowiska naturalnego przed szkodliwym działaniem pola elektromagnetycznego są w Polsce określone szczegółowymi przepisami. Przepisy te wymagają przeprowadzania okresowych kontroli natężenia pola elektromagnetycznego w pobliżu źródeł promieniowania. Narzucają warunki, konieczne do spełnienia, przy lokalizacji i eksploatacji urządzeń wytwarzających promieniowanie, w pobliżu miejsc zamieszkałych, a także budownictwa w pobliżu istniejących źródeł promieniowania (np. nadajników radiowych, telewizyjnych, stacji transformatorowych i rozdzielni wysokiego napięcia). 8.2. Źródła promieniowania Głównymi źródłami promieniowania elektromagnetycznego na terenie gminy Polkowice są pojedyncze obiekty i liniowe źródła PEM. Do źródeł PEM należy zaliczyć głównie: • Stacje bazowe telefonii komórkowej. • Stacje elektroenergetyczne o napięciu 110 kV oraz linie elektroenergetyczne o napięciu 110 kV. • Urządzenia pracujące w przemyśle oraz urządzenia stanowiące wyposażenie policji czy straży pożarnej. W przypadku anten stosowanych w telefonii komórkowej, promieniowanie elektromagnetyczne występuje w odległości kilkunastu metrów od anteny (w jej osi) a dopiero w dalszej odległości mówimy o obszarze promieniowania elektromagnetycznego. Promieniowanie wytwarzane przez anteny nadawcze stacji bazowej sieci komórkowych jest częścią widma elektromagnetycznego, które jest scharakteryzowane częstotliwością. Każda antena posiada swoją przestrzenną charakterystykę promieniowania opisywaną w danych katalogowych. Od charakterystyki promieniowania anteny oraz od mocy doprowadzanej z nadajnika do anteny zależy obszar zasięgu jej działania, zgodnie z jej przeznaczeniem. Zakres częstotliwości, w którym pracują PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. Wrocław strona 35 Program Ochrony Środowiska gminy Polkowice stacje bazowe ww. sieci zalicza się do promieniowania niejonizującego, z uwagi na jego własności fizyczne. Maksymalny zasięg oddziaływania dla ww. obiektów nie przekracza promienia 13 ÷ 17 m od źródła, na wysokości od 59 do 39 m dla masztów (anten) telefonii komórkowej, natomiast w przypadku linii elektroenergetycznych odległość teoretyczna wynosi 12 ÷ 15 m dla linii 110 kV od jej osi w obie strony. 8.3. Ocena stanu środowiska w zakresie PEM Analiza istniejących materiałów i informacji zebranych w ankiecie pozwala na następujące wnioski: 1. Brak jest pomiarów pola elektromagnetycznego, co uniemożliwia precyzyjne opisanie istniejącej sytuacji w zakresie promieniowania elektromagnetycznego na terenie gminy. 2. Występujący w ostatnich latach wzrost zapotrzebowania na usługi telefonii komórkowej, powoduje systematyczny wzrost infrastruktury stacji bazowych, będących źródłami promieniowania elektromagnetycznego. W związku z tym należy liczyć się również ze wzrostem emisji promieniowania do środowiska. 3. W celu dokładnego określenia wielkości PEM w środowisku, a także określenia dynamiki jego wzrostu należy prowadzić dokładną rejestrację źródeł PEM, a w ramach monitoringu szerokopasmowych pomiarów widma pól elektromagnetycznych. 9. Nadzwyczajne zagrożenia środowiska Największe zagrożenie dla środowiska na terenie gminy Polkowice stanowią tereny związane z działalnością KGHM Polska Miedź S.A., a mianowicie; • KGHM Polska Miedź S.A. Zakład Hydrotechniczny Żelazny Most - wyciek wód technologicznych z rurociągów, • KGHM Polska Miedź S.A. Oddział Zakłady Wzbogacania Rud - emisja pyłów i gazów do powietrza, • KGHM Polska Miedź S.A. Oddział ZG Polkowice - Sieroszowice szyb PVII Sobin - emisja hałasu. Duże zagrożenie stanowi również zlokalizowany w Trzebczu Zakład Wytwórni Ksantogenianu MINOVA - KSANTE Sp. z o.o. Nie można również wykluczyć zagrożeń, które mogą wystąpić w przypadkach rozszczelnienia rurociągów technologicznych oraz awarii pojazdów przewożących paliwa płynne. Istnieją również zagrożenia powodziowe zwłaszcza w rejonach Sobina i Nowej Wsi Lubińskiej. Zagrożeniem dla środowiska gminy Polkowice jest także Zbiornik „Żelazny Most”. Składowisko pełni rolę zbiornika dla wód kopalnianych, które po wykorzystaniu w procesie flotacji, przepompowywane są wraz z odpadami flotacji do zbiornika. Wody te są uciążliwe ze względu na ich roczną objętość około 30 mln m3. Nadmiar wód zmineralizowanych, nagromadzony w składowisku odprowadza się jako wody kopalniano - technologiczne do Odry. PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. Wrocław strona 36 Program Ochrony Środowiska gminy Polkowice Składowisko odpadów poflotacyjnych, leży na pograniczu trzech gmin i dotyka swoim zasięgiem także północno wschodni fragment gminy Polkowice. Składowisko zlokalizowano w górnej, prawostronnej części rzeki Rudnej. Od wschodniej i północno wschodniej części otacza go rzeka Rudna. Od części północnej składowisko opływa rzeka Moskorzynka, (lewostronny dopływ Rudnej). W części zachodniej znajduje się potok Żdżerowita (dopływ Moskorzynki). Teren jest mocno urozmaicony licznymi potokami i rowami. Ciągła rozbudowa tego zbiornika może zagrozić wodom dużego ujęcia wód podziemnych „Retków - Stara Rzeka”, z którego zaopatruje się w wodę m.in. miasto Polkowice. Negatywne oddziaływanie tego zbiornika polega na emisji zanieczyszczeń do powietrza (deflacja cząstek pyłu z wysychających plaż) oraz przesiąkaniu do gruntu silnie zmineralizowanej wody nadosadowej. W związku z zasięgiem oddziaływania omawianego zbiornika na środowisko utworzono wokół niego strefę ochronną na mocy Decyzji Wojewody Legnickiego Nr OS-V5623/21/91 z dnia 12.04.1991 r. zmienionej Decyzją Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa Nr BDA-I-St-1450/2946/91/92/ds. z dnia 27.04.1992 r., dla której następnie opracowano projekt zagospodarowania terenu. Zasady zagospodarowania strefy zawarte w jej projekcie polegają głównie na zalesianiu gruntów. Strefa ochronna wokół składowiska obowiązywać ma do 2005 roku. Z istnieniem zbiornika "Żelazny Most" wiąże się też możliwość wystąpienia katastrofy polegającej na przerwaniu wału i zatopieniu znacznej części gminy silnie zmineralizowaną wodą w przypadku awaryjnego przerwania zapór zbiornika. Fala powodziowa może przekroczyć 1 m wysokości, a na niżej położonych terenach 2 m. Taka możliwość jest przedmiotem dodatkowych badań zaleconych przez Zespół Ekspertów Międzynarodowych - powołany przez KGHM Polska Miedź S.A. w Lubinie w związku z rozbudową składowiska Żelazny Most. Przedsiębiorca zobowiązany jest zagwarantować bezpieczne użytkowanie składowiska Żelazny Most. Od wielu lat istnieje również problem z wiarygodną oceną skutków drgań wywołanych wstrząsami górniczymi na zabudowę powierzchniową, infrastrukturę techniczną oraz budowle geotechniczne. Wstrząsy górnicze w Legnicko Głogowskim Okręgu Miedziowym (LGOM) są odczuwalne na powierzchni już od połowy lat siedemdziesiątych ubiegłego wieku. Ze względu na eksploatację złoża w filarze miasta Polkowice, wiele silnych zjawisk sejsmicznych ma swoje ogniska położone bezpośrednio pod miastem. Powoduje to określone skutki w postaci drgań powierzchni terenu i co się z tym wiąże, odczuwanie tych drgań przez mieszkańców. Wartości amplitud drgań jakie wystąpią w danym miejscu w gruncie zależą od następujących czynników: • wielkości zjawiska określonej jako energia sejsmiczna wyemitowana z ogniska w trakcie wstrząsu, • odległości epicentralnej, • charakterystyki kierunkowej emisji drgań z ogniska w trakcie wstrząsu, • amplifikacji drgań w tym miejscu . Energię sejsmiczną wstrząsu obserwatoria geofizyczne podają w skali Richtera. Jest to skala dla trzęsień ziemi, których czas trwania jest znacznie dłuższy od czasu trwania wstrząsu pochodzenia górniczego. PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. Wrocław strona 37 Program Ochrony Środowiska gminy Polkowice Do określania skutków zaistniałych wstrząsów górniczych dotychczas stosowane są skale MSK-64 (opracowane dla trzęsień ziemi). Posiłkowano się również skalami SWD ( PN-85 B02170), Opracowaniami ZBPM-Cuprum Wrocław i Instrukcjami opracowanymi przez Główny Instytut Górnictwa w Katowicach w latach 2000: (w ramach Projektu KBN) i 2002, które zalecone zostały do stosowania w LGOM przez Komisję do spraw Ochrony Powierzchni przy Wyższym Urzędzie Górniczym w Katowicach. Obowiązek prowadzenia pomiarów sejsmometrycznych w obszarach górniczych jak również badania zjawisk towarzyszących eksploatacji, które mogą niekorzystnie oddziaływać na środowisko - z mocy prawa - spoczywa na przedsiębiorcy górniczym – jest warunkiem otrzymania koncesji na prowadzenie eksploatacji kopaliny. W obszarze kopalń LGOM obserwacje sejsmometryczne są prowadzone od kilkunastu lat. Ich poziom był znacznie zróżnicowany w różnych okresach czasowych. Od czerwca 1999 r. obserwacje sejsmometryczne prowadzone są także przez gminy górnicze m.in. gminę Polkowice. Do chwili obecnej nie opracowano jeszcze wiarygodnych metod i sposobów oceny wpływu drgań powodowanych wstrząsami górniczymi na zabudowę powierzchni terenu. Istotnym jest aby w tego typu opracowaniu uwzględniono wymagania w zakresie projektowania obiektów budowlanych na terenie górniczym i związaną z tym potrzebę wyznaczania poziomych sił bezwładności. Celowym było i jest mierzenie przyśpieszenia drgań podłoża w trakcie wstrząsu. Z dotychczasowych pomiarów prowadzonych przez kopalnie i gminy górnicze istnieje duży zasób pomierzonych przyśpieszeń drgań gruntu i budynków i bezwzględnie należy je wykorzystać przy opracowywaniu nowych skal oceny intensywności drgań i ich wpływu na powierzchnie i jej zabudowę. Do opracowania ww. skal należało by włączyć więcej ośrodków naukowych zajmujących się przedmiotem tego opracowania co pozwoliło by uniknąć być może wielu dyskusji i przyśpieszyło by opracowanie jednolitej Instrukcji a być może i Polskiej Normy. Aktualnie KGHM Polska Miedź S.A. jako właściciel Projektu KBN wybrał realizatora Projektu tj. Główny Instytut Górnictwa w Katowicach do opracowania nowej skali oceny intensywności drgań i ich wpływu na powierzchnie i jej zabudowę. Poprawność wykonania tego przedsięwzięcia budzi wiele zastrzeżeń. Aby sprostać zadaniu należy posiadać pełną inwentaryzację uszkodzeń - w budynkach i budowlach - wykonaną po wstrząsach pochodzenia górniczego, oraz prawidłowo określone parametry drgań . Przedsiębiorca nie prowadził pełnej inwentaryzacji uszkodzeń budynków i budowli po wstrząsach pochodzenia górniczego. 10. Możliwości wykorzystania zasobów rolniczych gminy i rozwój rolnictwa jako cel strategiczny polityki ekologicznej, społecznej i gospodarczej W procesie integracji z UE, za kluczowe zadanie należy uznać zrestrukturyzowanie w sposób skuteczny rolnictwa. W związku z tym w gminie Polkowice oprócz rozwoju przemysłu, budownictwa i usług o charakterze rekreacyjnym przewidywany jest rozwój rolnictwa (w tym rolnictwa ekologicznego) jako roli uzupełniającej w gospodarce gminy. Gmina posiada bowiem PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. Wrocław strona 38 Program Ochrony Środowiska gminy Polkowice unikalne cechy przyrodnicze i warunki do rozwoju rolnictwa (również rolnictwa ekologicznego). Ten sposób produkcji wymaga od producentów rolnych ogromnej wiedzy teoretycznej i umiejętności praktycznych do prowadzenia tego typu gospodarstwa. Produkowanie metodami ekologicznymi i metodą integrowaną jest bardziej pracochłonne. Szereg prac polowych wykonuje się ręcznie. Rolnictwo ekologiczne to sposób gospodarowania, który wykorzystuje możliwości przyrody, zapewnia trwałą żyzność gleby i zdrowotność roślin i zwierząt. Jest to system gospodarowania o zrównoważonej produkcji roślinnej i zwierzęcej z zastosowaniem naturalnych środków produkcji. Dzięki wykluczeniu pestycydów i nawozów wytworzonych przemysłowo (sztucznych) rolnictwo ekologiczne nie powoduje zanieczyszczenia gleby i wód gruntowych, ogranicza wypłukiwanie składników pokarmowych z gleby, sprzyja rozwojowi życia w glebie, wytwarza żywność wysokiej jakości, cenioną przez konsumentów. Zadaniem rolnictwa ekologicznego jest produkcja żywności o wysokich parametrach jakościowych, w zrównoważonym środowis ku przyrodniczym, w którym skażenie nie przekracza przyjętych norm, a technologie produkcyjne degradujące środowisko nie mogą mieć zastosowania. W krajach członkowskich Unii Europejskiej obowiązuje rozporządzenie Rady EWG 2092/91 z dnia 24 czerwca 1991 r. w sprawie rolnictwa ekologicznego oraz oznakowania jego produktów. Rozporządzenie to obejmuje zasady produkcji roślinnej metodami ekologicznymi oraz sposób kontroli gospodarstw ekologicznych. Drugą część obowiązującego prawodawstwa stanowi rozporządzenie 1804/99 regulujące zagadnienia produkcji zwierzęcej. Zawiera ono między innymi załączniki, w których wymieniono dopuszczone do stosowania nawozy, środki ochrony roślin, obsadę zwierząt/ha, minimalną powierzchnię na jedno zwierzę w budynkach inwentarskich, pasze i dodatki paszowe, składniki i substancje dopuszczone w przetwórstwie surowców ekologicznych. W Polsce przepisy prawne dotyczące produkcji ekologicznej są zawarte w Ustawie z dnia 16 marca 2001 roku o rolnictwie ekologicznym (Dziennik Ustaw Nr 38, poz. 452 z dnia 2 maja 2001 roku). Ustawa ta reguluje: • warunki prowadzenia produkcji rolnej i przetwórstwa rolno - spożywczego metodami ekologicznymi, • system kontroli i certyfikacji produkcji i przetwórstwa, • obrót produktami rolnictwa ekologicznego oraz ich znakowanie. W związku z integracją Polski z UE, produkcja ekologiczna stała się szansą wielu mniejszych, nie specjalistycznych gospodarstw. Można także spodziewać się, że w miarę wzrostu zamożności społeczeństwa będzie wzrastał krajowy popyt na produkty ekologiczne. Poza tym niekorzystna struktura gospodarstw rolnych, a także ich rozdrobnienie będzie wymagało jednocześnie przekształceń prowadzących do powiększania indywidualnych gospodarstw produkcyjnych i tworzenia gospodarstw nowoczesnych, zmechanizowanych, o wyspecjalizowanym kierunku produkcji. PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. Wrocław strona 39 Program Ochrony Środowiska gminy Polkowice 11. Rozwój turystyki i rekreacji, jako jeden z głównych celów strategicznych gminy Na terenie gminy Polkowice nieliczne są obiekty atrakcyjne z punktu widzenia turystycznego i rekreacyjnego, brak jest, bowiem większych zbiorników wodnych, urozmaiconej morfologii terenu, dużych kompleksów leśnych o charakterze naturalnym, a także interesujących zabytków. Dodatkowo niesprzyjającym turystyce czynnikiem jest obecność na jej obszarze licznych obiektów przemysłowych związanych z wydobyciem i przetwarzaniem rud miedzi. Natomiast czynnikiem ułatwiającym rozwój turystyczny jest przebieg drogi międzynarodowej E 65, który może zachęcać podróżujące nią osoby do krótkich odwiedzin najbardziej interesujących miejsc gminy. Zagospodarowanie turystyczne i rekreacyjne gminy w chwili obecnej jest skromne. Gmina jest na etapie znakowania szlaków turystycznych: a) pieszych: • „Szlaku Polskiej Miedzi” (niebieskiego), • „Szlaku Zabytków” (żółtego), • „Dziadoszan” (czerwonego), b) rowerowych: • niebieskiego, • czerwonego, • żółtego. Poza tym na terenie gminy brak jest rozbudowanego zaplecza noclegowego i bazy gastronomicznej. 12. Edukacja ekologiczna 12.1. Wprowadzenie Postęp technologiczny wywiera coraz większy wpływ nie tylko na środowisko przyrodnicze i społeczne, ale również na procesy nauczania i wychowania. Kształtowanie poglądów, przekonań i postaw obywatelskich w zakresie odpowiedzialności za stan środowiska przyrodniczego oraz za zdrowie własne i innych stał się jednym z celów nauczania i wychowania nie tylko w Polsce, ale i w wymiarze globalnym. Realizację kształtowania środowiskowego prowadzi się na wszystkich poziomach edukacji – od przedszkola po wyższe studia uniwersyteckie – umożliwiając w ten sposób ludziom zrozumienie wielorakich relacji człowieka z otoczeniem przyrodniczym, technicznym i społecznym. Treści ekologiczne są wpisane w naukę i wychowanie na wszystkich poziomach edukacji szkolnej oraz w kształcenie ustawiczne. W edukacji szkolnej od kilkunastu lat zauważa się dynamiczny wzrost zainteresowania problematyką środowiskową tak w odniesieniu do stosowanych strategii kształcenia i podejmowania działań edukacyjnych jak i treści programów przewidzianych do realizacji w ramach bloków przedmiotowych i poszczególnych przedmiotów. Pomimo coraz częściej prowadzonych dyskusji wokół różnych aspektów edukacji ekologicznej i budowania świadomości ekologicznej zagadnienia związane ze sposobem kształtowa- PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. Wrocław strona 40 Program Ochrony Środowiska gminy Polkowice nia postaw i poglądów nie doczekały się jednoznacznego rozstrzygnięcia i niejednokrotnie budzą wiele wątpliwości i zastrzeżeń. 12.2. Ocena aktualnego poziomu edukacji ekologicznej społeczności gminy Droga do racjonalnego gospodarowania środowiskiem i jego zasobami naturalnymi prowadzi przede wszystkim przez świadomość ekologiczną społeczności zamieszkującej dany obszar, w tym przypadku społeczność gminy Polkowice. Ocena poziomu świadomości ekologicznej społeczności danego obszaru nie jest sprawą łatwą, gdyż nie istnieje żadna miarodajna skala, którą można by tu zastosować. Dojrzewanie świadomości ekologicznej następuje poprzez proces jej rozbudzania i kształtowania. Można przyjąć, że świadomość ekologiczna przeciętnego mieszkańca gminy nie różni się od świadomości ekologicznej przeciętnego Polaka i pozostaje głównie na etapie rozbudzania. Opiera się ona bardziej na emocjach niż na wiedzy. Obecnie, budzenie i kształtowanie świadomości ekologicznej odbywa się głównie poprzez edukację, którą można realizować przede wszystkim na różnych poziomach szkolnictwa oraz w działalności pozaszkolnej poprzez środki masowego przekazu, kampanie, harcerstwo, działalność organizacji pozarządowych itp. W niektórych gminach już teraz realizuje się w szkołach programy nauczania z zakresu ekologii, konkursy, festyny itp. Wyposażenie gminy w urządzenia oświaty i wychowania jest jednym z głównych elementów warunkujących poziom życia i rozwój gminy, gdyż możliwości rozwoju gminy w dużym stopniu uzależnione są właśnie od wykształcenia mieszkańców. W obowiązujących aktualnie programach szkolnych, elementy edukacji ekologicznej zaczynają odgrywać coraz większą rolę, ale jeszcze nie na poziomie wystarczającym. Edukacja ekologiczna powinna stać się powszechna i obejmować w programach szkolnych wszystkie przedmioty. Świadomość ekologiczną mieszkańców należy we właściwy sposób kształtować podnosząc jej jakość. W niektórych dziedzinach dotyczących kształtowania i ochrony środowiska proces rozbudzania świadomości ekologicznej mieszkańców jest zaawansowany i wymaga jedynie właściwej strategii jej kształtowania oraz umacniania. Braki w znajomości podstawowych zagadnień związanych z ochroną środowiska i gospodarką odpadami są często przyczyną lokalnych konfliktów dotyczących inwestycji proekologicznych. W gminie Polkowice z problematyką ekologiczną zapoznają się uczniowie już na początku nauki w szkole podstawowej, a także w wakacyjnych zielonych szkołach. Efektem popularności tej tematyki jest działalność grupy młodych polkowickich ekologów, nagrodzonych w międzynarodowym konkursie ECCE, zorganizowanym przez Europejskie Stowarzyszenie Dyrektorów Szkół Średnich oraz korporację AMOCO. Celem konkursu było uwrażliwienie europejskiej młodzieży na zagrożenia i potrzeby środowiska naturalnego oraz zaangażowanie jej w prace naukowo – badawcze prowadzone w tym zakresie. Uczniowie polkowickiego Zespołu Szkół otrzymali wyróżnienie za raport dotyczący wpływu zanieczyszczeń przemysłu miedziowego na stan czystości Odry. W 1994 r. Polkowice wzięły udział w konkursie na najbardziej ekologiczną gminę w Polsce. Zespół ekspertów wysoko ocenił realizację wszystkich zadań w aspekcie troski o środowisko naturalne, zarówno wynikających ze zobowiązań gminy, jak i postanowień prawa, a jury PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. Wrocław strona 41 Program Ochrony Środowiska gminy Polkowice konkursowe przyznało Polkowicom nagrodę wojewódzką w kategorii gmin miejsko – wiejskich. Polkowice były jedyną nagrodzoną gminą w byłym województwie legnickim, co oznacza, że podejmowane tutaj działania na rzecz ochrony przyrody są efektywne i zauważalne. Poza tym, w edukacji ekologicznej czynnie uczestniczą: • Placówka Socjalizacyjna „Skarbek w Polkowicach”, • Związek Harcerstwa Polskiego – Komenda Hufca Polkowice ul. Kardynała B. Kominka 5, • Towarzystwo Krzemienia Kultury Fizycznej „Start” Polkowice, Przy współudziale Starostwa w Polkowicach w ramach edukacji ekologicznej realizowane są: • wycieczki krajoznawczo – rekreacyjne z elementami edukacji ekologicznej, organizowane przez Placówkę Socjalizacyjną „Skarbek” dla wychowanków placówki. Celem wycieczek jest zapoznanie z proekologiczną gospodarką prowadzoną na terenie nadleśnictw, • sztafetowe Biegi Drużyn Samorządowych organizowane przy współudziale Towarzystwa Krzewienia Kultury „Start” w ramach Sztafetowego Biegu Szlakiem Polskiej Miedzi, • akcje „z góra papieru do Europy” organizowane przy współudziale ZHP – Komendę Hufca Polkowice i Przedsiębiorstwa Gospodarki Miejskiej. Program ekologiczny polegał na prowadzeniu przez uczniów szkół zbiórki makulatury. Edukacja ekologiczna prowadzona jest na szeroka skalę w następujących szkołach: 1. W szkołach podstawowych nr 2 i 3 w Polkowicach w ramach edukacji ekologicznej organizowane są: - wycieczki np. do oczyszczalni ścieków, - konkursy ekologiczne, - konkursy wiedzy na temat parków narodowych, - „potyczki przyrodnicze” i „tygodnie ekologiczne”. Ww. szkoły wraz ze SP nr 1 uczestniczyły w lekcjach na terenie Parku Krajobrazowego „Chełmy” w Myśliborzu. 2. Gimnazjum w Polkowicach brało udział w lekcjach na terenie: - ornitologicznego rezerwatu przyrody „Stawy Przemkowskie” i „Przemkowskiego Bagna”, - rezerwatu skalno - florystycznego „Wąwóz Myśliborski”, - geologicznego rezerwatu przyrody „Wilcza Góra”, - lasów okolic Przemkowa, - Lubiąża i rezerwatu przyrody „Odrzysko”, - ścieżki edukacyjnej „Tropienie śladów zwierząt” w Wilkocinie. 3. Szkoła Podstawowa Integracyjna im. Twórców Polskiej Miedzi w Jędrzychowie brała udział w lekcjach na terenie: - Rezerwatu „Odrzyska”, - Doliny Odry „Łęgi okolic Dziewieniowa”, - Parku Krajobrazowego „Chełmy”, - Przemkowskiego Parku Krajobrazowego. 4. W Zespole Szkół w Polkowicach działa koło ekologiczne, które realizuje własne programy „Jesteśmy częścią świata” i „Tworzymy przyjazne jutro” Działania finansowane są głównie z PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. Wrocław strona 42 Program Ochrony Środowiska gminy Polkowice Powiatowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Polkowicach. Koło do tej pory zrealizowało szereg przedsięwzięć, wśród których należy wymienić: 1) założenie remizy leśnej na terenach leśnych zagrożonych bezpośrednim sąsiedztwem kopalni Zakłady Górnicze „Rudna”, 2) założenie ekologicznego ogródka przedszkolnego na terenie Przedszkola Miejskiego nr 4 w Polkowicach. Dwa projekty opracowane przez koło, uzyskały dotacje z krakowskiej Fundacji Partnerstwo dla Środowiska, dzięki czemu szkoła została zaznaczona na zielonej mapie Polski jako jednostka realnie dbająca o ochronę środowiska (tylko 138 szkół w całym kraju uzyskało takie dotacje). Ponadto szkoła opracowała na własne potrzeby program edukacji ekologicznej pt. „Tworzymy przyjazne jutro”, który został zatwierdzony przez Zarząd Powiatu w Polkowicach i którego realizacja ma nastąpić w terminie: wrzesień 2003 r. – czerwiec 2004 r. Celem tego programu jest poznanie stanu środowiska wybranych obszarów kraju, województwa dolnośląskiego, ze szczególnym uwzględnieniem powiatu polkowickiego oraz wyzwolenie i utrwalenie u uczniów potrzeby życia zgodnego z założeniami zrównoważonego rozwoju. Program będzie realizowany poprzez lekcje przedmiotowe, ścieżki edukacyjne, zajęcia pozalekcyjne, koła zainteresowań, olimpiady itp. Poza ww. działaniami prowadzonymi w ramach edukacji ekologicznej wszystkie szkoły uczestniczą w corocznej akcji „Sprzątanie świata”. PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. Wrocław strona 43 Program Ochrony Środowiska gminy Polkowice IV. Cele polityki ekologicznej gminy Celem polityki ekologicznej jest wprowadzenie na danym obszarze, w tym przypadku w gminie Polkowice, ładu ekologicznego. Powinno się ono odbywać przy pełnym uwzględnieniu dążenia mieszkańców do harmonijnego i kompleksowego rozwoju społeczno - gospodarczego i przestrzennego. Postulat ładu ekologicznego odzwierciedla II Polityka Ekologiczna Państwa przyjęta przez Radę Ministrów w czerwcu 2000 r. i przez Sejm RP w sierpniu 2001 r. II Polityka Ekologiczna Państwa w odróżnieniu od I Polityki z 1991 roku, ustala cele do osiągnięcia (krótkookresowe do 2002 r., średniookresowe do 2010 r., długookresowe do 2025 r.) oraz narzędzia i instrumenty realizacyjne, nie ustala natomiast konkretnych zadań do wykonania. Sposoby osiągania celów polityki ekologicznej sprecyzowane zostały w Programie Wykonawczym do II Polityki Ekologicznej Państwa na lata 2002÷2010. W oparciu o te dokumenty opracowywane są na szczeblach regionów, powiatów, miast i gmin odpowiednie strategie rozwoju i programy ochrony środowiska. Polityka ekologiczna gminy Polkowice powinna: • opierać się na rzetelnej diagnozie problemów ekologicznych gminy, • wyznaczać priorytety działań w zakresie gospodarki odpadami, ochrony zieleni, obszarów cennych przyrodniczo, jakości powietrza atmosferycznego, jakości wód, ochrony przed hałasem itd. opierając się na informacjach o stanie aktualnym, a także mając na uwadze kierunki rozwoju społeczno - gospodarczego, • określać instrumenty i źródła finansowania przedsięwzięć proekologicznych w gminie. Przedstawione w kolejnych rozdziałach cele i zadania Polityki Ekologicznej niezbędne dla realizacji zasady zrównoważonego rozwoju, opierają się o wyniki i wnioski z przeprowadzonej inwentaryzacji stanu środowiska naturalnego gminy, a także z przyjętej strategii rozwoju gminy. Zadaniem pierwszoplanowym jest zlikwidowanie zaniedbań w ochronie środowiska wynikających z przeszłej, szeroko rozumianej działalności mieszkańców. Głównym celem strategicznym, mającym na celu ochronę środowiska, który wynika ze Strategii Zrównoważonego Rozwoju gminy Polkowice jest ochrona środowiska i jego zagospodarowanie poprzez realizacje następujących założeń programowych: 1. Utrzymanie hałasu w zakresie norm. 2. Wdrożenie subregionalnego systemu gospodarki odpadami Związku Gmin Zagłębia Miedziowego. 3. Ograniczenie zagrożeń środowiskowych i negatywnych skutków związanych z eksploatacją rud miedzi. 4. Stworzenie systemu promocji i motywacji do wykorzystania alternatywnych źródeł energii. 5. Podniesienie poziomu świadomości ekologicznej mieszkańców gminy. 6. Rozwój systemu obszarów prawnie chronionych. 1. Ochrona powietrza atmosferycznego Generalnie jakość powietrza atmosferycznego jest obecnie w Polsce stosunkowo dobra z wyjątkiem kilku dużych aglomeracji miejskich. Niemniej jednak, mimo poprawy, jaka nastąpiła, PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. Wrocław strona 44 Program Ochrony Środowiska gminy Polkowice poziom emisji zanieczyszczeń utrzymuje się na zbyt wysokim poziomie, w porównaniu z krajami UE. Podstawową tego przyczyną jest niekorzystna struktura źródeł produkcji energii elektrycznej i cieplnej, oparta w 97 % na węglu. Energia elektryczna wytwarzana przy wykorzystaniu źródeł odnawialnych stanowi około 2 % energii elektrycznej wytwarzanej w Polsce. Wskaźniki emisji w przeliczeniu na jednego mieszkańca są dla Polski wyższe niż w większości rozwiniętych krajów. O jakości powietrza atmosferycznego w gminie Polkowice decydują przede wszystkim: • emisje zanieczyszczeń z procesów produkcji energii tj. procesów spalania paliw stałych, w szczególności dotyczy to indywidualnego ogrzewania budynków mieszkalnych i użyteczności publicznej (tzw. niska emisja), • emisje zanieczyszczeń z ruchu komunikacyjnego, • emisje zanieczyszczeń z procesów przemysłowych, • oraz emisje ze składowiska odpadów poflotacyjnych „Żelazny Most” (od 1993 r. prowadzony jest tu ciągły system pomiarowy imisji, w 1997 r. w miejscowości Tarnówek obserwowano przekroczenia stężenia pyłu, ale od 1998 r. obserwuje się spadek zapylenia i nie przekraczanie mierzonych norm). Bez wprowadzenia środków zaradczych, takich jak oszczędzanie energii, wdrażanie nowych energo- i materiałooszczędnych technologii, zastępowanie tradycyjnych nośników energii innymi, bardziej przyjaznymi dla środowiska naturalnego i niekonwencjonalnymi jej formami, trudno będzie w sposób widoczny poprawić jakość powietrza atmosferycznego w gminie. Ochrona powietrza atmosferycznego powinna być realizowana m.in. poprzez: • oszczędzanie energii, • modyfikacje systemów energetycznych, • wdrażanie energooszczędnych technologii w przemyśle. Ochrona środowiska przez zmniejszanie zużycia energii nie musi wcale odbywać się kosztem obniżania poziomu życia, ani wiązać się z pogorszeniem warunków pracy, rezygnacją mieszkania w ciepłych domach, dobrze oświetlonych i zaopatrzonych w urządzenia gospodarstwa domowego, zaprzestaniem korzystania ze środków transportu, czy wreszcie z ograniczeniem dostępu do różnych form wypoczynku. Energię można zaoszczędzić: • modyfikując istniejące systemy energetyczne zarówno w samym procesie jej wytwarzania, jak i w jej przesyle, • wykonując termoizolację budynków, • wprowadzając nowe energooszczędne technologie w przemyśle, budownictwie, rolnictwie i gospodarstwach domowych, • promując oszczędzanie energii akcjami propagandowymi oraz wprowadzaniem zachęcających do oszczędzania bodźców ekonomicznych. Systemy energetyczne oparte na tradycyjnych nośnikach energii, węglu kamiennym, brunatnym, ropie naftowej i gazie ziemnym, po pewnych modyfikacjach i zmianach technologicznych mogą stać się mniej uciążliwe dla środowiska naturalnego. Najbardziej znane przykłady takich modyfikacji to zastąpienie tradycyjnych systemów energetycznych systemami skojarzonymi - w zależności od sytuacji - scentralizowanymi lub zdecentralizowanymi. W projektach PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. Wrocław strona 45 Program Ochrony Środowiska gminy Polkowice należy również uwzględnić możliwość wprowadzenia proekologicznych kotłów gazowych, kombinowanych gazowo - olejowych, fluidalnych, w których paliwem jest gaz ziemny lub gaz uzyskany ze zgazowania węgla. Poza tym ze względu na to, że w gminie Polkowice ok. 45 % pow. gminy stanowią tereny użytkowane rolniczo należałoby również uwzględnić możliwość wykorzystania odnawialnego źródła energii w postaci biomasy, która jest najmniej kapitałochłonnym źródłem energii odnawialnej. Produkcja biomasy może przebiegać praktycznie samoistnie np. na łąkach, w lasach. Do celów energetycznych na terenie gminy Polkowice można wykorzystać następujące postacie biomasy: • drewno odpadowe w leśnictwie i przemyśle drzewnym oraz odpadowe opakowania drewniane, • słomę – zarówno zbożową, z roślin oleistych lub z roślin strączkowych oraz siano, • odpady organiczne – gnojowicę, osady ściekowe, osady ściekowe w przemyśle, makulaturę, • biogaz z gnojowicy, osadów ściekowych i wysypisk komunalnych. Do argumentów przemawiających za energetycznym wykorzystaniem biomasy na terenie gminy należy zaliczyć: • stałe i pewne dostawy krajowego nośnika energii (w przeciwieństwie do importowanej ropy lub gazu), • tworzenie nowych miejsc pracy, szczególnie ważnych na zagrożonej bezrobociem wsi, • ograniczenie emisji CO2 z paliw nieodnawialnych, których w przeciwieństwie do CO2 z biopaliw nie jest neutralny dla środowiska i może zwiększyć efekt cieplarniany, • wysokie koszty desulfuryzacji spalin z paliw kopalnych, • aktywizacje ekonomiczną, przemysłową i handlową lokalnych społeczności wiejskich, • decentralizacje produkcji energii i tym samym wyższe bezpieczeństwo energetyczne przez poszerzanie oferty producentów energii. Energię można oszczędzać nie tylko w przemyśle, energetyce czy budownictwie. Również indywidualne gospodarstwa rodzinne, ze względu na ich powszechność mają wielkie możliwości ochrony środowiska przez oszczędzanie. Energia możliwa do zaoszczędzenia przez jednego mieszkańca pomnożona przez liczbę mieszkańców jest porównywalna z energią traconą w przemyśle. Jednym z podstawowych działań mających na celu ograniczenie zużycia energii cieplnej przez mieszkańców jest termoizolacja budynków poprzez docieplanie ścian, wymianę lub doszczelnienie okien i drzwi zewnętrznych. W celu optymalizacji kosztów, działania takie powinny być każdorazowo przedmiotem odpowiedniego audytu energetycznego. Termoizolacja bezpośrednio ogranicza stratę energii cieplnej do otoczenia, co zmniejsza ilość spalanych paliw w kotłowniach i ogranicza emisję zanieczyszczeń powietrza, a w przypadku spalania paliw stałych, ogranicza ilość powstających odpadów paleniskowych. Oszczędzanie energii w gospodarstwie domowym powinno być skutkiem świadomych działań zmierzających do ochrony środowiska. Jednak przy obecnym stanie tej świadomości musi być dodatkowo inspirowane bodźcami ekonomicznymi - czyli odpowiednią polityką finansową państwa. Poprzez tanie kredyty, odpisy, ulgi podatkowe lub zmianę struktury cen za wodę, energię elektryczną, gaz, węgiel, ropę i energię cieplną można doprowadzić do opłacalności stosowa- PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. Wrocław strona 46 Program Ochrony Środowiska gminy Polkowice nia, np.: elektrowni wodnych, wiatrowych, kolektorów słonecznych, termoregulatorów, nowoczesnych systemów termoizolacyjnych, hydraulicznych, czy oświetleniowych. 1.1. Program działań na rzecz poprawy jakości powietrza atmosferycznego Priorytet: Ochrona powietrza atmosferycznego poprzez: • oszczędzanie energii, • modernizację systemów energetycznych i likwidację niskiej emisji, • reorganizację układów komunikacyjnych i kontrolę stanu technicznego samochodów. Główny cel strategiczny do 2011 r.: Spełnienie wymagań ustawodawstwa UE w zakresie jakości powietrza na terenie gminy 1.1.1. Działania krótkookresowe, do roku 2007 1. Ograniczenie emisji zanieczyszczeń powietrza z transportu i ruchu ulicznego poprzez (pkt. 1.1 tabeli V.6.∗): • rozwiązanie połączeń dróg lokalnych (droga w Regionalnym Parku Przemysłowo – Technologicznym, odciążenie ul. Chocianowskiej), • modernizację dróg gminnych, • budowę dróg rowerowych, • przygotowanie procesu budowy obwodnicy miasta Polkowic, • podjęcie działań zmniejszających ruch samochodów ciężarowych w miejscowości Guzice, który związany jest z szybem R-IX, a co za tym idzie nadmiernej emisji zanieczyszczeń do powietrza w gminie. Obecnie na terenie gminy brak jest udokumentowanych pomiarów czystości powietrza. Realizacja tych zadań leży po stronie gminy i Właściwego Terytorialnie Zarządu Dróg. 2. Ograniczenie emisji zanieczyszczeń do powietrza z procesów energetycznego spalania paliw z palenisk domowych poprzez (pkt. 1.2. tab. V.6.): • likwidację źródeł niskiej emisji oraz modernizację nieefektywnych systemów grzewczych (wymiana kotłów węglowych na bardziej przyjazne środowisku), • termomodernizację obiektów w tym docieplanie domów, wymianę okien i drzwi, • wykorzystanie alternatywnych źródeł energii takich jak: energia wodna, energia pochodząca z biomasy, energia słoneczna, pompy cieplne, energia wiatrowa, • kontynuacja gazyfikacji wsi należących do gminy. Realizacja powyższych zadań leży po stronie właścicieli gospodarstw domowych oraz użytkowników instalacji grzewczych, które mogą oddziaływać niekorzystnie na środowisko. Zgodnie z zapisami ustawy Prawo Ochrony Środowiska, w zakresie ochrony jakości powietrza samorząd gminy nie posiada uprawnień bezpośrednio wykonawczych. W interesie gminy leży podejmowanie działań ograniczających emisje do atmosfery gazów z palenisk domowych. Dbałość gminy o ochronę powietrza może się przejawiać również w monitorowaniu ∗ szczegółowe informacje dot. terminu realizacji, jednostek odpowiedzialnych za realizację, źródeł potencjalnego finansowania, roli gminy oraz podstaw prawnych dla poszczególnych zadań i celi zamieszczone zostały w tabeli V.6. przedmiotowego opracowania) PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. Wrocław strona 47 Program Ochrony Środowiska gminy Polkowice lokalnych emitorów zanieczyszczeń, których wójt gminy, jako organ właściwy powinien zobowiązać do okresowych pomiarów wielkości emisji i powiadamiania o rezultatach tych pomiarów. Przyjmując zgłoszenia instalacji, mogących negatywnie oddziaływać na środowisko, a z których emisja nie wymaga pozwolenia, wójt gminy powinien ustalić i egzekwować wymagania w zakresie ochrony środowiska, dotyczące ich eksploatacji. 3. Ograniczenie emisji pyłów i gazów pochodzących z obiektów przemysłowych poprzez (pkt.1.3. tab. V.6.): • ograniczenie emisji zanieczyszczeń w obszarze oddziaływania zbiornika Żelazny Most, • ograniczenie emisji zanieczyszczeń w innych obiektach przemysłowych. 4. Opracowanie programów w zakresie ochrony powietrza atmosferycznego i zmniejszania emisji zanieczyszczeń gazowych i komunikacyjnych dla gminy ( sukcesywne gromadzenie informacji). Projekt ten jest adresowany do wojewódzkich służb samorządowych odpowiedzialnych za gromadzenie i udostępnianie informacji o jakości powietrza (WIOŚ). 1.1.2. Działania długookresowe, do roku 2011 1. Spełnienie wymagań w zakresie jakości powietrza poprzez sukcesywna redukcję emisji substancji zanieczyszczających powietrze, zwłaszcza niskiej emisji, poprzez: • kontynuację ograniczenia emisji ze źródeł komunikacyjnych, w tym: - budowa obwodnicy miasta Polkowice, - poprawa nawierzchni dróg gminnych, - budowa dróg rowerowych; • optymalizację gospodarki cieplnej, w tym: - wykorzystanie odnawialnych źródeł energii, - kontynuacja ekonomicznie uzasadnionej rozbudowy systemów ciepłowniczych, - poprawa jakości spalanych paliw, - wzrost wykorzystania oleju opałowego i gazu poprzez modernizację indywidualnych i zbiorczych systemów grzewczych, - stosowanie urządzeń i instalacji oczyszczających spaliny ze spalania paliw stałych (węgla, koksu). 2. Ograniczenie emisji z procesów przemysłowych: • wdrożenie najlepszych technologii przyjaznych dla środowiska, • zmniejszenie materiałochłonności produkcji, • automatyzację procesów technologicznych. 2. Ochrona środowiska akustycznego Hałas jest zanieczyszczeniem środowiska, które odznacza się mnogością źródeł i powszechnością występowania we wszystkich ekosystemach biosfery. W hydrosferze występują hałasy powodowane przez środki komunikacji wodnej, stałe i ruchome obiekty militarne, przemysłowe, sportowo - turystyczne oraz przez siły przyrody. PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. Wrocław strona 48 Program Ochrony Środowiska gminy Polkowice Hałas może być przyczyną powszechnej degradacji środowiska, pogarszając jego jakość, nieraz do tego stopnia, że znaczne obszary biosfery nie mogą spełniać swojej naturalnej funkcji. Świadczy o tym fakt, że hałas o ponadnormatywnym poziomie obejmuje ponad 22 % terenu kraju, a na jego oddziaływanie jest narażona znaczna część (33 %) ludności Polski. Prognozy przewidują, że jeżeli nie zostaną podjęte intensywne działania w kierunku ograniczania hałasu, liczby te zwiększą się w 2010 do 28 % i 40 %. Wyniki badań ankietowych, przeprowadzone w niektórych wysoko rozwiniętych krajach wskazują, że narzekania na uciążliwości hałasu wysuwają się na pierwsze miejsce. Mimo to wpływ hałasu na człowieka jest często bagatelizowany, ponieważ skutki oddziaływania hałasu nie są dostrzegalne natychmiast. Społeczne i zdrowotne skutki oddziaływania hałasu wyrażają się: • szkodliwym działaniem tych zanieczyszczeń na zdrowie ludności, • zmniejszeniem sprawności i chęci działania oraz wydajności pracy, • negatywnym wpływem na możliwość komunikowania się, • zmniejszeniem sprawności nauczania, • zwiększeniem negatywnych uwarunkowań pracy i komunikacji, powodujących nawet wypadki. Hałas powoduje pogarszanie jakości środowiska, a w konsekwencji: • utratę naturalnej wartości środowiska, jaką jest cisza, • zmniejszenie wartości terenów rekreacyjnych lub leczniczych albo ich utratę, • zmianę zachowań ptaków i zwierząt. 2.1. Ochrona środowiska przed hałasem w świetle Polityki Ekologicznej Polski Zgodnie z zapisami Polityki Ekologicznej Państwa należy zbadać klimat akustyczny we wszystkich miastach, w pierwszej kolejności mapy akustyczne powinny zostać wykonane dla miast powyżej 100 tys. mieszkańców, jednak problem hałasu szczególnie drogowego uwidacznia się nie tylko w dużych miastach, lecz również w miejscowościach o liczbie mieszkańców poniżej 100 tys. osób. Szczególnie ma to miejsce w miejscowościach o dużym stopniu zagęszczenia zabudowy w ich centralnej części, gdzie drogi są wąskie i brak jest możliwości ich modernizacji oraz w miejscowościach położonych wzdłuż ważnych ciągów komunikacyjnych. W przypadku gminy Polkowice wzdłuż drogi nr 3 i nr 331 i 332. Zgodnie z ustawą Prawo ochrony środowiska z 2001 roku, samorząd gminy nie posiada kompetencji do podejmowania działań związanych bezpośrednio z ochroną przed hałasem. 2.2. Zasady ograniczania uciążliwości hałasu Zasady ograniczania uciążliwości hałasu dla środowiska, a zatem i dla ludzi oraz innych organizmów żywych, polegają na: • ograniczaniu hałaśliwości środków transportu, komunikacji i przemysłu, • prawidłowym lokalizowaniu w środowisku źródeł hałasów i obiektów chronionych przed hałasem, • stosowaniu, tam gdzie jest to niezbędne, odpowiednich zabezpieczeń przeciwhałasowych, PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. Wrocław strona 49 Program Ochrony Środowiska gminy Polkowice • odpowiednim organizowaniu funkcjonowania obiektów w środowisku. Ochrona środowiska przed hałasem nie może ograniczać się do limitowania hałaśliwości tylko pojedynczych jego źródeł (środków komunikacji, transportu i przemysłu), lecz powinna obejmować również powierzchniowe źródła hałasu, do których zalicza się drogi, lotniska, dworce, zajezdnie, stacje rozrządowe, obiekty przemysłowe, sportowe, rozrywkowe itp. Na klimat akustyczny środowiska, niezależnie od charakteru źródeł hałasu, w istotny sposób oddziałuje lokalizacja obiektów komunikacyjnych (np. drogi szybkiego ruchu) i przemysłowych wraz z prowadzącymi do nich trasami dojazdowymi. Dominujący wpływ na klimat akustyczny środowiska mają hałasy komunikacyjne i przemysłowe. Prowadzenie skutecznej działalności w zakresie ograniczania hałasu w środowisku wymaga ustawodawstwa integrującego problematykę ochrony przed hałasem w jednym akcie prawnym, który dotąd w Polsce nie został opracowany. Dążenie do takiego kompleksowego ujęcia widoczne jest natomiast w poszczególnych krajowych aktach prawnych, a więc w ustawach, rozporządzeniach, zarządzeniach, normach, instrukcjach i zaleceniach. 2.3. Program działań niezbędnych dla poprawy stanu środowiska akustycznego Priorytet: Podniesienie standardu życia mieszkańców poprzez ograniczenie hałasu na terenach podlegających zagospodarowaniu przestrzennemu. Główny cel strategiczny do 2011 r.: Zmniejszenie uciążliwości hałasu, zwłaszcza na terenach zurbanizowanych 2.3.1. Działania krótkookresowe, do roku 2007 1. Kontrola hałasu (pkt. 2.1. tab. V.6.): • założenie i prowadzenie aktualnego rejestru źródeł hałasu, • identyfikacja zagrożeń hałasowych na terenie gminy pochodzących od ruchu samochodowego oraz zakładów przemysłowych oraz wyznaczenie terenów szczególnie zagrożonych hałasem drogowym, • monitoring hałasu zakładów przemysłowych, emitujących hałas o wartościach ponadnormatywnych oraz okresowa kontrola hałasu przemysłowego i drogowego. Prowadzenie rejestru hałasu na obszarach wzmożonego ruchu drogowego pozwoli na uzyskanie danych dotyczących miejsc, w których często przekraczane są dopuszczalne poziomy hałasu. 2. Ograniczenie uciążliwości hałasu i doprowadzenie klimatu akustycznego do poziomu obowiązujących standardów (pkt. 2.2. tab. V.6.): • sukcesywna wymiana okien na okna o większej izolacyjności, • monitoring hałasu w wyznaczonych punktach, • budowa ekranów akustycznych, PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. Wrocław strona 50 Program Ochrony Środowiska gminy Polkowice Przy budowie ekranów akustycznych pomocne będą wytyczne do sporządzania programów operacyjnych w zakresie budowy ekranów akustycznych, które zostaną opracowane pod nadzorem Ministerstwa Środowiska do 2006 r. • podjęcie działań zmniejszających uciążliwość hałasu drogowego dla mieszkańców w centrum miasta w tym m.in.:poprawa nawierzchni dróg, ograniczenie wjazdu transportu ciężkiego do stref śródmiejskich, budowa obwodnicy wokół miasta. Zgodnie z ustawą Prawo Ochrony Środowiska, Wojewoda Dolnośląski ma obowiązek (w terminie do końca 2005 r.) opracowania map akustycznych i programów naprawczych dla terenów poza aglomeracjami, na których eksploatacja obiektów (drogi) może powodować przekroczenie dopuszczalnego poziomu hałasu. 3. Wykonanie planów akustycznych dla terenów najbardziej zagrożonych (droga E65)( Wojewoda do 2005 r. opracuje mapy akustyczne i program naprawczy dla terenów przy drodze E65). 4. Podjęcie działań zmniejszających oddziaływanie na środowisko akustyczne zakładów (szyb P-VII Sobin, szyb R-VIII Pieszkowice). 5. Opracowywanie miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego z uwzględnieniem wymagań z zakresu ochrony przed hałasem zwłaszcza przy lokalizacji nowych dróg oraz lokalizacji zabudowy mieszkaniowej w sąsiedztwie istniejących już ciągów komunikacyjnych. 2.3.2. Działania długookresowe, do roku 2011 1. Wykonanie planów akustycznych dla terenów najbardziej zagrożonych (droga E65). 2. Kontynuacja ograniczania uciążliwości hałasu i doprowadzenie klimatu akustycznego do poziomu obowiązujących standardów. 3. Prowadzenie monitoringu hałasu drogowego. 4. Okresowa kontrola hałasu przemysłowego. 5. Uwzględnienie wymagań z zakresu ochrony przed hałasem: • przy lokalizacji nowych dróg, • przy lokalizacji zabudowy mieszkaniowej w sąsiedztwie istniejących już ciągów komunikacyjnych, • określenie obszarów ograniczonego użytkowania wzdłuż nowo budowanych i istniejących tras komunikacyjnych, zakładów przemysłowych. 3. Ochrona i poprawa jakości zasobów wodnych Ochrona zasobów wód podziemnych i poprawa jakości wód powierzchniowych oraz właściwa i uporządkowana gospodarka wodno-ściekowa jest jednym z priorytetowych kierunków ochrony środowiska w niemal wszystkich, krajach Europy. Wynika to z zagrożeń dla zdrowia człowieka i środowiska, które powodują zanieczyszczenia przedostające się poprzez obieg wodny do wszystkich elementów środowiska. Od stanu gospodarowania zasobami wodnymi i właściwie rozwiązanych elementów użytkowania wody tj. od poboru wody do zrzutu ścieków, zależy jakość życia w każdej sferze życia, począwszy od potrzeb egzystencjalnych po doznania natury ogólno poznawczej i estetycznej. PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. Wrocław strona 51 Program Ochrony Środowiska gminy Polkowice Wody powierzchniowe należą do podstawowych komponentów środowiska, o ogromnym znaczeniu dla gospodarki i warunków bytowania człowieka i innych organizmów, a jednocześnie szczególnie mocno podatnych na szkodliwe działanie. Znaczący wpływ na stan jakości wód powierzchniowych mają ścieki, zarówno komunalne jak i przemysłowe odprowadzające substancje biogenne. Nieoczyszczone ścieki odprowadzane do wód powierzchniowych powodują, że stan czystości tych wód jest niezadowalający. Przekroczone są dopuszczalne normy w trzystopniowej klasyfikacji czystości wód. Jakość wód jest często pozaklasowa. Przykładowo w 2000 roku ponad 60 % odcinków polskich rzek niosło wody zanieczyszczone bakteriologicznie w stopniu przekraczającym normy. Trzeba jednak zauważyć, że obowiązujący w Polsce system klasyfikacji rzek odbiega od systemów obowiązujących w UE. Polskie wymagania są zasadniczo ostrzejsze. W ostatnich latach w Polsce, w okresie przemian gospodarczych zaobserwowano stałe zmniejszanie się ilości odprowadzanych ścieków przemysłowych. W wielu zakładach w ramach planowanych działań zmniejszających zużycie surowcowe, w tym wody, wprowadza się obiegi zamknięte wody, wody technologiczne, czyste technologie itp. co skutkuje mniejszą ilością produkowanych odpadów i ścieków. Dlatego też obecnie najpoważniejszym problemem dla zapewnienia czystości wód powierzchniowych jest zrzut nieoczyszczonych ścieków komunalnych. W związku z niską jakością wód powierzchniowych i podziemnych ujmowanych do celów konsumpcyjnych oraz kiepskim stanem znacznej części urządzeń dystrybujących i uzdatniających, jakość wody do picia dostarczanej mieszkańcom Polski odbiega od surowych standardów UE, jak również norm krajowych. 3.1. Możliwość poprawy stanu jakości i ochrony zasobów wodnych w świetle działań Polityki Ekologicznej Państwa i Unii Europejskiej II Polityka Ekologiczna Państwa określa cele w sferze racjonalnego użytkowania zasobów naturalnych, stosunków wodnych i poprawy jakości wód oraz wskazuje zasady działań, w ujęciu perspektywicznym, jakie powinny zostać podjęte, aby założone cele mogły zostać osiągnięte. Możliwość poprawy stanu jakości wody i ochrony zasobów wodnych w świetle zapisów II Polityki Ekologicznej Państwa i działań w UE, przejawia się poprzez: 1. Racjonalne użytkowanie zasobów naturalnych. 2. Zapobieganie zanieczyszczeniom wód powierzchniowych i podziemnych. 3. Przywrócenie wodom podziemnym i powierzchniowym właściwego stanu ekologicznego. Powyższym celom służą w skali kraju i województwa następujące działania: 1. Złagodzenie deficytów czystej wody, zwłaszcza w aglomeracjach miejskich. 2. Realizacja zlewniowych programów budowy i modernizacji systemu oczyszczalni ścieków. 3. Reforma systemu zarządzania wodą, w tym urealnienie opłat za korzystanie z wód. 4. Podjęcie realizacji programu intensywnego zalesiania obszarów wododziałowych i terenów nieprzydatnych dla rolnictwa. 5. Ograniczenie ilości nieoczyszczanych ścieków komunalnych i przemysłowych kierowanych do wód, a także zwiększenie udziału wysokoefektywnych metod oczyszczania ścieków. PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. Wrocław strona 52 Program Ochrony Środowiska gminy Polkowice 6. Ograniczenie wykorzystania zasobów wód podziemnych przez przemysł do niezbędnych potrzeb (np. przemysł farmaceutyczny, przemysł spożywczy). 7. Zlikwidowanie deficytów wody w miastach oraz zapewnienie wody o odpowiednich parametrach sanitarnych dla celów konsumpcyjnych i produkcyjnych na wsi. Ustawa Prawo Wodne z dnia 18 lipca 2001 ostatecznie wprowadza i reguluje zasady zlewniowego zarządzania gospodarką wodną w Polsce. Wprowadzenie regionów zlewniowych jest zgodne z duchem i literą prawa przepisów Unii Europejskiej, a w szczególności Ramową Dyrektywą Wodną (2000/60/WE) oraz dyrektywami: • 96/61/EEC dotyczącą zintegrowanej ochrony przed zanieczyszczeniem, • 91/271/EEC w sprawie oczyszczania ścieków komunalnych, • 91/676/EEC w sprawie ochrony wód przed zanieczyszczeniem azotanami, pochodzącymi ze źródeł rolniczych, • 76/464/EEC w sprawie zanieczyszczenia spowodowanego przez niektóre substancje niebezpieczne odprowadzane do środowiska wodnego. Zgodnie z zapisami Prawa Wodnego, mówiąc o jakości użytkowej wód należy rozumieć: • wody powierzchniowe i podziemne, które są lub mogą być wykorzystywane do zaopatrzenia ludności w wodę przeznaczoną do spożycia, • wody powierzchniowe wykorzystywane do celów rekreacyjnych, a w szczególności do kąpieli, • wody powierzchniowe przeznaczone do bytowania ryb, skorupiaków i mięczaków lub innych organizmów w warunkach naturalnych oraz umożliwiających migracje ryb. Istotne z punktu widzenia niniejszego programu ochrony środowiska obejmującego okres do 2011 roku są zapisy prawa wodnego nakładające na aglomeracje o równoważnej liczbie mieszkańców od 2000 do 15000 - do 31 grudnia 2015 r. (takimi aglomeracjami w rozumieniu Prawa wodnego są miasta powiatu polkowickiego) obowiązek wyposażenia w sieci kanalizacyjne dla ścieków komunalnych, zakończone oczyszczalniami ścieków, zgodnie z ustaleniami krajowego programu oczyszczania ścieków komunalnych w terminie do 31 grudnia 2010 roku. Realizacja zadań w zakresie poprawy jakości i ochrony zasobów wodnych w gminie Polkowice opisanych poniżej zapewni m.in.: • ograniczenie spływu powierzchniowego biogenów z pól oraz właściwe przechowywanie nawozów organicznych, co będzie miało wpływ na ochronę wód i zdrowia mieszkańców przed zanieczyszczeniami, • zlikwidowanie punktowych źródeł zanieczyszczeń jakimi mogą być nieprawidłowo eksploatowane szamba umieszczone w obrębie gospodarstw, • poprawienie parametrów jakościowych wody pitnej, • ograniczenie poboru z sieci wodociągowej wody uzdatnionej do spożycia i ochronę ilościową zasobów wód podziemnych, • zwiększenie dyspozycyjnych zasobów wodnych oraz kompensowanie nierównomiernych opadów atmosferycznych. PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. Wrocław strona 53 Program Ochrony Środowiska gminy Polkowice 3.2. Program działań na rzecz poprawy jakości i ochrony zasobów wodnych Priorytet: 1. Ochrona i poprawa jakości wód powierzchniowych i podziemnych poprzez podjęcie działań prawno – administracyjnych, technicznych, ekonomicznych i edukacyjnych, eliminujących lub ograniczających źródła zanieczyszczeń tych wód związanych z różnymi formami działalności gospodarczej oraz bytowaniem człowieka w środowisku. 2. Ochrona ilości wód podziemnych poprzez racjonalne kształtowanie poboru wody, melioracje, regulacje odpływów itp., z czego największe znaczenie ma kształtowanie poboru wód, uwzględniające ochronę najcenniejszych zasobów czwartorzędowych zbiornika wodonośnego GZWP nr 316 zwanego Subzbiornikiem Lubińskim. Główny cel strategiczny do 2011 r.: Ochrona jakości wód podziemnych i powierzchniowych 3.2.1. Działania krótkookresowe, do roku 2007 1. Dążenie do minimalizacji degradacji jakości wód powierzchniowych poprzez (pkt. 3.1. tab. V.6): • stworzenie systemu monitoringu pozwalającego na inwentaryzację i eliminowanie źródeł zanieczyszczeń wód (np. oddziaływanie zbiornika Żelazny Most), • budowę płyt obornikowych i zbiorników na gnojowicę, • kontynuację budowy sieci sanitarnych z perspektyw ą pełnego skanalizowania obszarów objętych zbiorczym oczyszczaniem ścieków, • rozbudowę i modernizacje sieci wodociągowej, 2.Racjonalne gospodarowanie zasobami wodnymi poprzez (pkt. 3.2. tab. V.6.): • inwentaryzację źródeł spływu wód deszczowych na terenie gminy, • uregulowanie warunków spływu wód deszczowych zgodnie z prawem, • budowę przydomowych oczyszczalni ścieków, • budowę nowych własnych ujęć wodnych. 3. Zmniejszenie przenikania zanieczyszczeń z powierzchni ziemi do warstw wodonośnych poprzez: • zapewnienie właściwej ochrony wód w strefach szczególnie wrażliwych (tam gdzie podatność ich jest szczególnie wrażliwa) poprzez uwzględnienie w planach zagospodarowania przestrzennego wszelkich informacji bieżących oraz prognoz dotyczących oddziaływania na środowisko wodne projektowanej zabudowy i wszelkich obiektów oraz obszarów funkcjonalnych na terenie miasta i gminy, • racjonalne dawkowanie i przestrzeganie agrometeorologicznych terminów stosowania nawozów sztucznych i środków ochrony roślin. Zadanie to powinno być realizowane przez wszystkich indywidualnych i zbiorowych użytkowników zasobów wodnych w gminie. Projekty i działania mające na celu ochronę wód powierzchniowych i podziemnych przed skażeniem w gminie wiążą się bezpośrednio z prowadzeniem racjonalnej gospodarki gruntami, w tym stosowaniem środków ochrony roślin i PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. Wrocław strona 54 Program Ochrony Środowiska gminy Polkowice właściwą utylizacją opakowań po zużytych środkach oraz odpowiednim przechowywaniem nawozów naturalnych: gnojowicy i obornika. Duże znaczenie będzie mieć zapewnienie właściwej ochrony wód w strefach szczególnie wrażliwych, a więc tam gdzie podatność na ich zanieczyszczenia jest największa. Do osiągnięcia tego celu konieczne jest uwzględnienie w planie zagospodarowania przestrzennego wszelkich informacji bieżących oraz prognoz dotyczących oddziaływania na środowisko wodne projektowanej zabudowy i wszelkich obiektów, a także obszarów funkcjonalnych na terenie gminy. Sporządzenie na ich podstawie projektów stref ochronnych, a następnie odpowiednie ich wdrożenie da możliwość sprawowania dostatecznej kontroli nad procesami migracji zanieczyszczeń i tym samy ograniczy degradacje wód. 4. Rozwój systemu gospodarki wodnej poprzez: • modernizacje i rozbudowę systemu gospodarki wodami powierzchniowymi na terenie całej gminy Polkowice, • odwodnienie terenów w obszarze Sobin - podstrefa LS - SE - Polkowice Dolne, • odbudowę i budowę systemu zbiorników retencyjnych. 5. Edukacja ekologiczna w zakresie zagrożeń, jakie stanowi nieuregulowana gospodarka wodno-ściekowa. 3.2.2. Działania długookresowe, do roku 2011 1. Realizacja programów działań w zakresie zapobiegania zanieczyszczeniom azotanami ze źródeł rolniczych. 2. Dążenie do minimalizacji degradacji jakości wód poprzez: • dalszą kontynuację budowy sieci sanitarnych z perspektywą pełnego skanalizowania obszarów objętych zbiorczym oczyszczaniem ścieków, • dalszą rozbudowę i modernizację sieci wodociągowej. 3. Racjonalne gospodarowanie zasobami wodnymi poprzez: • kontynuację budowy przydomowych oczyszczalni ścieków, • kontynuację budowy nowych, własnych ujęć wodnych. 4. Kontynuacja edukacji ekologicznej w zakresie zagrożeń jakie stanowi nieuregulowana gospodarka wodno - ściekowa. 4. Elektromagnetyczne promieniowanie 4.1. Ochrona środowiska przed promieniowaniem w świetle działań UE oraz Polityki Ekologicznej Polski Zgodnie z zapisami II Polityki Ekologicznej Polski należy prowadzić kontrolę i dążyć do ograniczania emisji do środowiska promieniowania niejonizującego pochodzącego przede wszystkim od obiektów elektromagnetycznych i radiokomunikacyjnych. Zgodnie z ustawą Prawo ochrony środowiska z 2001 roku, samorząd gminy podobnie jak w przypadku ochrony środowiska akustycznego nie posiada kompetencji do podejmowania działań związanych bezpośrednio z ochroną przed promieniowaniem. PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. Wrocław strona 55 Program Ochrony Środowiska gminy Polkowice 4.2. Program działań niezbędnych dla poprawy stanu środowiska przed promieniowaniem Priorytet: Podniesienie standardu życia mieszkańców poprzez ograniczenie niejonizującego promieniowania elektromagnetycznego na terenach podlegających zagospodarowaniu przestrzennemu. Główny cel strategiczny do 2011 r.: Bieżąca kontrola źródeł emisji promieniowania elektromagnetycznego 4.2.1. Działania krótkookresowe, do roku 2007 1. Ochrona przed promieniowaniem (pkt. 4.1. tab. V.6.): • zidentyfikowanie źródeł promieniowania elektromagnetycznego i prowadzenie ich aktualnego rejestru, • wprowadzenie okresowego monitorowania zagrożenia promieniowaniem niejonizujacym. 2. Wprowadzenie do planów zagospodarowania przestrzennego zagadnienia promieniowania niejonizującego w zakresie tworzenia obszarów ograniczonego użytkowania wokół źródeł PEM jak np. urządzeń elektroenergetycznych i radiokomunikacyjnych z uwzględnieniem stacji telefonii komórkowej. 3. Preferowanie niekonfliktowych lokalizacji źródeł promieniowania niejonizującego tzn. takich, które nie będą psuły walorów krajobrazowych oraz nie będą powodowały konfliktów społecznych. 4.2.2. Działania długookresowe, do roku 2011 1. Wprowadzenie okresowego monitorowania zagrożenia promieniowaniem niejonizującym. 2. Dokładna rejestracja źródeł PEM, a w ramach monitoringu szerokopasmowych pomiarów widma pól elektromagnetycznych, w celu dokładnego określenia wielkości PEM w środowisku, a także określenia dynamiki jego wzrostu . 5. Ochrona powierzchni Ziemi Negatywny wpływ na jakość gleb oraz wód mają: niewłaściwa gospodarka odpadami, oraz zanieczyszczenia. Głównymi przyczynami zanieczyszczenia gruntów są: górnictwo, w tym siarkowe, oraz oddziaływanie gazów i pyłów emitowanych przez przemysł i źródła mobilne. W związku z powyższym działania, jakie należy podejmować w celu ochrony powierzchni ziemi muszą koncentrować się przede wszystkim na gospodarce odpadami - oraz rekultywacji terenów zdegradowanych wcześniejszą działalnością człowieka (tereny przemysłowe, wojskowe itp.). Ochrona gleb, gruntów oraz zasobów kopalin jest jednym z ważniejszych kierunków ochrony środowiska w niemal wszystkich, krajach Europy. Wynika to z zagrożeń dla zdrowia PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. Wrocław strona 56 Program Ochrony Środowiska gminy Polkowice człowieka i środowiska, powstających w wyniku zanieczyszczenia powierzchniowej części litosfery. 5.1. Możliwość poprawy czystości gleb i gruntów oraz ochrony zasobów kopalin w świetle działań Polityki Ekologicznej Państwa W związku z ciągłym rozwojem przemysłu (m.in. okolice planowanego Parku Technologicznego w Polkowicach), a jednocześnie sieci komunikacyjnej na terenie gminy Polkowice należy się liczyć ze wzrostem negatywnego wpływu oddziaływania przemysłu i ruchu samochodowego na gleby. Dlatego też należy podejmować działania, które będą prowadziły do minimalizacji degradacji gleb i gruntów opierając się na doświadczeniach i działań podejmowanych w innych krajach UE i na świecie. Poprawę czystości gleb i gruntów oraz ochronę zasobów kopalin realizuje się przede wszystkim poprzez: • ograniczenie zakresu zagospodarowania gleb w sposób, który nie odpowiada w pełni ich przyrodniczym walorom, • zmniejszenie oddziaływania na grunty i gleby procesów degradacji wywołanych imisją zanieczyszczeń, a także erozją oraz niewłaściwą agrotechniką, • dostosowanie do naturalnego, biologicznego potencjału gleb, formy ich zagospodarowania rolniczego lub leśnego, • eliminację produkcji rolniczej lub odpowiednią zmianę struktury upraw, na glebach zanieczyszczonych substancjami niebezpiecznymi dla zdrowia, wszędzie tam, gdzie stopień tego zanieczyszczenia przekracza dopuszczalne wskaźniki, • planową gospodarkę odpadami. Główne zasady ochrony gruntów rolnych i leśnych oraz poprawiania ich wartości użytkowej i rekultywacji określa ustawa o ochronie gruntów rolnych i leśnych z 1995 roku. Podstawowe działania z zakresu ochrony powierzchni ziemi i warunki korzystania z zasobów glebowych określają również, uchwalone w latach następnych komplementarne ustawy: o nawozach i nawożeniu (rok 2000), Prawo ochrony środowiska (rok 2001), Prawo Wodne (2001), o przeznaczeniu gruntów rolnych do zalesienia (rok 2001). W związku z powyższym należy więc ograniczać w przyszłości w gminie Polkowice budowę ciągów komunikacyjnych i zakładów przemysłowych na obszarach gleb o najwyższej jakości. Z kolei grunty wyłączone z użytkowania rolniczego i gleby zdegradowane na obszarach rolniczych należy zalesiać lub zagospodarowywać przeznaczając je na plantacje choinek, szkółki roślin itp. Na terenie gminy znajduje się jedno z największych złóż rudy miedzi na świecie w związku z tym szczególną uwagę należy skupić na racjonalnym wykorzystaniu istniejących zasobów kopalin na terenie gminy. W zakresie użytkowania zasobów kopalin działania powinny koncentrować się na: • ograniczeniu wydobycia, jeśli możliwe jest znalezienie substytutu danego surowca, a także zmniejszeniu zużycia surowca w przeliczeniu na jednostkę produktu, • koncesjach na wydobycie surowców mineralnych wydawanych pod warunkiem posiadania przez zakłady górnicze programów ograniczających skalę i zakres naruszeń środoPPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. Wrocław strona 57 Program Ochrony Środowiska gminy Polkowice wiska w otoczeniu i zapewniających pełne wykorzystanie zasobów złoża wraz z kopalinami towarzyszącymi. Miarą skuteczności polityki ekologicznej w zakresie użytkowania zasobów mineralnych w gospodarce będą wskaźniki zużycia surowców mineralnych na jednostkę produkcji lub PKB. Ustawa z dnia 4 lutego 1994 r. – prawo geologiczne i górnicze, reguluje zasady poszukiwania, dokumentowania oraz korzystania z kopalin. W ustawie z dnia 27 kwietnia 2001 r. „Prawo ochrony środowiska” regulacje dotyczące ochrony kopalin, zapewniają ochronę złóż kopalin, polegającą na racjonalnym gospodarowaniu ich zasobami oraz kompleksowym wykorzystaniu kopalin, w tym kopalin towarzyszących. Dla prawidłowego gospodarowania zasobami kopalin ustala się w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego szczególne warunki zagospodarowania terenów, w tym zakaz zabudowy. 5.2. Program działań na rzecz poprawy jakości gleb i gruntów oraz ochrony zasobów kopalin Planowane działania w zakresie gospodarki odpadami wraz z ich harmonogramem rzeczowo - finansowym przedstawiono w Planie Gospodarki Odpadami, stanowiącym integralną część opracowania Programu Ochrony Środowiska. Priorytety: I. Wprowadzenie planowej, zgodnie z wymogami XXI w. gospodarki odpadami. II. Racjonalne i zrównoważone wykorzystanie zasobów mineralnych gminy. 5.2.1. Działania krótkookresowe, do roku 2007 1. Wykorzystanie eksploatowanych złóż z wykorzystaniem surowców towarzyszących, skuteczna i właściwa z punku widzenia gospodarki przestrzennej, rekultywacja wyrobisk. (pkt. 5.1. tab. V.6.) 2. Zapobieganie skażeniu i degradacji gleb użytkowanych rolniczo poprzez (pkt. 5.2. tab. V.6.): • rozpoczęcie działań mających na celu propagowanie wśród rolników Kodeksu Dobrej Praktyki Rolniczej, Zadaniem gminy jest występowanie jako strony wspierającej działalność edukacyjną jako partner Ośrodków Doradztwa Rolniczego (ODR) oraz innych organizacji zaangażowanych w propagowanie Dobrych Praktyk Rolniczych. Gmina może również wspomóc rolników indywidualnych w prawidłowym administrowaniu zasobami glebowymi poprzez dofinansowanie lub zakup badań prowadzonych przez Stacje Chemiczno - Rolniczą (SChR). Gmina powinna być również poinformowana o składowaniu i utylizacji opakowań po nawozach sztucznych i środkach ochrony roślin, co umożliwi zorganizowanie zbiórki starych opakowań, których nieodpowiednie składowanie może spowodować przedostanie się toksycznych związków do gruntu i wody. • okresowe monitorowanie zasobności i zasolenia gleb, w tym obszerne oddziaływanie zbiornika Żelazny Most, Wg art. 109 ust. 2 ustawy Prawo ochrony Środowiska prowadzenie okresowych badań jakości gleby i ziemi leży w zakresie obowiązków Starosty. Natomiast zakres i sposób prowaPPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. Wrocław strona 58 Program Ochrony Środowiska gminy Polkowice dzenia tych badań może określić Minister właściwy ds. środowiska w drodze rozporządzenia. Starosta prowadzi także corocznie aktualizowany rejestr zawierający informacje o terenach, na których stwierdzono przekroczenia standardów jakości gleby lub ziemi, z wyszczególnieniem obszarów, na których obowiązek rekultywacji obciąża starostę (Art. 110 POŚ). • ustalenie procedury kontrolnej monitoringu postępowania z opakowaniami po nawozach sztucznych i środkach ochrony roślin, Zadanie to skierowane jest przede wszystkim do rolników i użytkowników gruntów rolnych. Zadaniem gminy jest tworzenie warunków do rozwoju gospodarczego poprzez podnoszenie wiedzy rolników o racjonalnym wykorzystywaniu środków ochrony roślin, co powinno przekładać się z jednej strony na większą zasobność gleb i lepsze plony rolnicze, a z drugiej strony na zmniejszenie kosztów produkcji i ograniczenie zanieczyszczenia wód. • wprowadzenie zadrzewień śródpolnych na glebach pylastych w celu zapobiegania erozji, • melioracje, utrzymanie w dobrym stanie urządzeń melioracyjnych, rowu, drenażu, które umożliwią właściwą gospodarkę wodną (nawodnienie, odwodnienie). Eksploatacja tych systemów powinna polegać na regulacji odpływu wód i możliwie długim utrzymaniu zasobów wody w profilu glebowym. Dodatkowo należy rozwiązać problem wód opadowych pochodzących z terenu miasta i wsi Polkowice Dolne. 3. Rekultywacja i zagospodarowanie terenów przemysłowych. (pkt. 5.3. tab. V.6.) 4. Ochrona udokumentowanych zasobów przed zainwestowaniem, uniemożliwiającym ich późniejszą eksploatację, poprzez uwzględnienie w studiach uwarunkowań oraz planach zagospodarowania przestrzennego. (pkt. 5.4. tab. V.6.) Zadanie to będzie polegać na uwzględnianiu złóż w planach zagospodarowania przestrzennego i gminnych studiach uwarunkowań w postaci zapisów uniemożliwiających zagospodarowanie tych terenów w sposób trwały, wykluczający potencjalną eksploatacje surowców. 5. Utworzenie bazy danych o kopalinach w ramach regionalnej bazy danych Mapy Geologiczno-Gospodarczej Polski w skali 1:50 000 w technologii GIS i jej weryfikacja. 6. Przygotowanie folderu informacyjnego o obszarach perspektywicznych dla poszukiwania, dokumentowania i eksploatacji złóż kopalin. 7. Wprowadzenie sposobu produkcji zgodnego z ustawą o rolnictwie ekologicznym, naturalne nawozy i biologiczne środki ochrony roślin. 8. Identyfikacja zagrożeń i rozszerzenie prac na rzecz rekultywacji terenów zdegradowanych. 9. Doskonalenie struktur organizacyjnych zajmujących się problematyką ochrony i racjonalnego użytkowania gleb. 10. Realizacja zadań wynikających z Planu Gospodarki odpadami dla gmin ZGZM w Polkowicach. Zadanie to leży w kompetencji Związku Gmin Zagłębia Miedziowego w Polkowicach. PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. Wrocław strona 59 Program Ochrony Środowiska gminy Polkowice 5.2.2. Działania długookresowe, do roku 2011 1. Kontynuacja wykorzystania eksploatowanych złóż z wykorzystaniem surowców towarzyszących, skuteczna i właściwa z punku widzenia gospodarki przestrzennej, rekultywacja wyrobisk. 2. Kontynuacja monitoringu lokalnego potencjalnych źródeł zanieczyszczeń gleb. 3. Kontynuacja zadań zapobiegających skażeniu i degradacji gleb użytkowanych rolniczo poprzez realizację zadań krótkookresowych. 4. Kontynuacja ochrony udokumentowanych zasobów przed zainwestowaniem, uniemożliwiającym ich późniejszą eksploatację, poprzez uwzględnienie w studiach uwarunkowań oraz planach zagospodarowania przestrzennego. 5. Weryfikacja bazy danych o kopalinach w ramach regionalnej bazy danych Mapy Geologiczno-Gospodarczej Polski w skali 1:50 000 w technologii GIS i jej weryfikacja. 6. Kontynuacja realizacji zadań wynikających z Planu Gospodarki Odpadami dla gmin ZGZM w Polkowicach. 6. Ochrona środowiska przyrodniczego Środowisko przyrodnicze Ziemi, kształtowane od milionów lat przez czynniki naturalne (m.in. ruchy kontynentalne, zjawiska tektoniczne, zmiany klimatu - okresy zlodowaceń itp.), w ciągu kilku tysięcy lat zostało przekształcone działalnością człowieka. Bogate i zróżnicowane niegdyś biocenozy naturalne uległy silnej degradacji, a ich powierzchnia uległa znacznemu zmniejszeniu. Wraz z kurczeniem się terytoriów o charakterze naturalnym zanikają - czasem w bardzo szybkim tempie - liczne gatunki roślin i zwierząt, są wyniszczane siedliska ich bytowania i całkowitemu przekształceniu ulega krajobraz: z naturalnego na antropogeniczny. Oczywiście wpływa to na zaburzenie stanu globalnej równowagi ekologicznej. Wraz ze wzrostem liczby zjawisk niekorzystnych dla środowiska przyrodniczego, rośnie jednak sprzeciw wielu gremiów na całym świecie przeciwko agresywnej i nieograniczonej ekspansji człowieka i postępującej destrukcji przyrody. Idea ochrony przyrody i środowiska znalazła odzwierciedlenie nie tylko w protestach i ruchach społecznych, ale także weszła na stałe do prawodawstwa wielu cywilizowanych krajów. Jak wykazują już wieloletnie doświadczenia nie wystarczy ochrona pojedynczego gatunku, czy obiektu. Taka ochrona jest niewystarczająca i nieefektywna. Konieczna jest ochrona kompleksowa siedlisk i krajobrazów, szczególnie tych zawierających elementy naturalnych ekosystemów. Program ochrony przyrody w Polsce obejmuje m.in. działania prawne i organizacyjne, mające na celu: • ochronę gatunkową rzadkich oraz zagrożonych roślin i zwierząt, • ochronę najcenniejszych ekosystemów, • zapewnienie trwałości lasów, • ochronę gleb i racjonalizacje ich wykorzystania, • rehabilitację przyrodniczą (rewitalizację) terenów zdegradowanych. PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. Wrocław strona 60 Program Ochrony Środowiska gminy Polkowice 6.1. Ochrona środowiska przyrodniczego w świetle działań Polityki Ekologicznej Państwa i Unii Europejskiej Celem ochrony przyrody w świetle II Polityki Ekologicznej Państwa jest zwiększenie skali rekultywacji i denaturalizacji obszarów zdegradowanych, zapobieganie pogarszaniu się jakości środowiska, powstrzymanie procesu degradacji zasobów kultury, a także zwiększenie skuteczności ochrony obszarów objętych już ochroną prawną. Powyższe cele ochrony przyrody mają być osiągnięte poprzez realizację następujących działań: • tworzenie warunków do realizacji strategii zrównoważonego rozwoju społeczno - gospodarczego kraju, • poprawa stanu środowiska - usunięcie lub ograniczenie zagrożeń dla zachowania różnorodności biologicznej i krajobrazowej, • zachowanie, odtworzenie i wzbogacenie zasobów przyrody, • osiągnięcie powszechnej akceptacji dla zachowania całości spuścizny przyrodniczej i kulturowej Polski. Podstawą podejmowania działań w zakresie ochrony środowiska przyrody ożywionej jest realizowanie zapisów Ustawy o ochronie przyrody z dnia 16 października 1991 roku wraz ze wszystkimi dalszymi poprawkami oraz uchwalonej 10 lat później w kwietniu 2001 roku Ustawa Prawo Ochrony Środowiska. Zadania ochrony środowiska przyrodniczego wyznacza również dyrektywa Parlamentu Europejskiego z dnia 27 czerwca 2001 r. w sprawie oceny wpływu planów i programów na stan środowiska. Jej celem jest zagwarantowanie wysokiego poziomu ochrony środowiska w przygotowanie i wdrażanie planów i programów w świetle promowania zrównoważonego rozwoju, poprzez przeprowadzenie oceny pewnych planów i programów mogących mieć istotny wpływ na stan środowiska. W zakresie ochrony przyrody, podstawowymi aktami prawnymi w UE są Dyrektywa Siedliskowa (dyrektywa Rady 92/43/EWG w sprawie ochrony siedlisk naturalnych oraz dzikiej fauny i flory) i Dyrektywa Ptasia (dyrektywa Rady 79/409/EWG o ochronie dziko żyjących ptaków). Mają one na celu utrzymanie różnorodności biologicznej państw członkowskich poprzez ochronę najcenniejszych siedlisk oraz gatunków fauny i flory na ich terytorium. Cel ten realizowany będzie m.in. poprzez utworzenie spójnej Europejskiej sieci ekologicznej pod nazwą Natura 2000, złożonej z tzw. Specjalnych Obszarów Ochrony (SOO), wytypowanych na podstawie Dyrektywy Siedliskowej i Obszarów Specjalnej Ochrony (OSO) wytypowanych na podstawie Dyrektywy Ptasiej. Realizacja poniższych zadań w zakresie ochrony środowiska przyrodniczego w gminie Polkowice zgodnie z wymogami stawianymi przez ustawodawstwo powinna umożliwić: • ochronę prawną terenów zadrzewionych i cennych przyrodniczo, • przeciwdziałanie degradacji różnorodności biologicznej, • zwiększenie zdolności retencyjnych terenów rolnych poprzez tworzenie pasów zieleni śródpolnej, • zwiększenie wiedzy i dbałości o środowisko poprzez edukację ekologiczną w terenie. PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. Wrocław strona 61 Program Ochrony Środowiska gminy Polkowice 6.2. Program działań niezbędnych do poprawy jakości walorów środowiska przyrodniczego Priorytet: Ochrona obszarów i obiektów przyrodniczo cennych przed degradacją poprzez bieżącą weryfikację danych dotyczących najwyższych wartości przyrodniczych gminy (np. występowanie chronionych gatunków roślin i zwierząt). Zwiększanie obszaru objętego różnorodnymi formami ochrony przyrody oraz rozwój zagospodarowania turystycznego w harmonii z ochroną przyrody. 6.2.1. Działania krótkookresowe, do roku 2007 1. Ochrona lasów (pkt. 6.1. tab. V.6.): • sporządzenie pełnej inwentaryzacji stanu lasów gminnych, • zalesianie gruntów -weryfikacja klasyfikacji gruntów, uporządkowanie ewidencji gruntów, ujęcie granicy polno-leśnej w planach zagospodarowania przestrzennego ( w gminie zalesienie V i VI klas –począwszy od Żelaznego Mostu), • ochrona i zagospodarowanie zbiorowisk leśnych, • ochrona ekosystemów leśnych poprzez zwiększenie powierzchni gruntów leśnych, w ramach realizacji programu zwiększania lesistości. 2. Rozwój terenów zielonych dostępnych publicznie (pkt. 6.2. tab. V.6.): • sporządzenie gminnego programu rozwoju i pielęgnacji zieleni trwałej, • dokonywanie nasadzeń zieleni trwałej w miejscowościach gminnych. 3. Rozwijanie i tworzenie nowych pasów zieleni śródpolnej (pkt. 6.3. tab. V.6.): • opracowanie programu nasadzeń roślinności śródpolnej, • utworzenie co najmniej 1 pasa roślinności śródpolnej. 4. Ochrona obszarów cennych przyrodniczo (pkt. 6.4. tab. V.6.): • objęcie opieką obszarów chronionych oraz uchwalenie nowych użytków ekologicznych i pomników przyrody, • podejmowanie starań na rzecz rozwoju inicjatyw gospodarczych na obszarach chronionych. Zadanie to nie leży w kompetencji gminy, ale leży w interesie zwiększania walorów środowiska naturalnego poprzez rozwój jego bioróżnorodności. W realizacji tego zadania powinny brać udział służby gminne i leśne oraz organizacje przyrodnicze. 5. Aktualizacja inwentaryzacji zasobów i walorów przyrodniczych. (pkt. 6.5. tab. V.6.) 6. Ochrona przyrody poprzez popularyzację (pkt. 6.6. tab. V.6.): • zakładanie ścieżek dydaktyczno-turystycznych popularyzujących lokalną przyrodę, wytyczanie nowych tras i szlaków turystycznych, w tym szlaków dostosowanych dla osób niepełnosprawnych. Zadanie jest adresowane przede wszystkim do młodzieży szkolnej oraz turystów. Zmiana zachowań dotyczących umiejętnego korzystania ze środowiska nie zakłócających jego równowagi ekologicznej musi odbywać się poza teorią również w praktyce czemu mają służyć ścieżki dydaktyczno - turystyczne. Realizacja projektu uwzględniona jest w celach Polityki Ekologicznej Państwa. PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. Wrocław strona 62 Program Ochrony Środowiska gminy Polkowice 7. Stały monitoring środowiska leśnego w celu przeciwdziałania stanom niepożądanym (pożary, choroby, szkody przemysłowe, degradacja). 8. Powiększanie liczby zwierząt i roślin objętych ochroną oraz zorganizowanie warunków do wprowadzenia gatunków charakterystycznych dla rozwiniętych już ekosystemów. 9. Ochrona ekosystemów rzecznych i łąkowych poprzez: • rozwiązanie problemów gospodarki wodno – ściekowej. 6.2.2. Działania długookresowe, do roku 2011 1. Kontynuacja zalesienia gruntów, ochrony i zagospodarowania zbiorowisk leśnych oraz ochrony ekosystemów leśnych. 2. Rozwój terenów zielonych dostępnych publicznie poprzez dokonywanie nasadzeń zieleni trwałej w miejscowościach gminnych. 3. Rozwijanie i tworzenie nowych pasów zieleni śródpolnej poprzez utworzenie co najmniej 1 pasa roślinności śródpolnej. 4. Podejmowanie starań na rzecz rozwoju inicjatyw gospodarczych na obszarach chronionych. 5. Kontynuacja zakładania ścieżek dydaktyczno – turystycznych popularyzujących lokalną przyrodę itd. 6. Kontynuacja powiększania liczby zwierząt i roślin objętych ochroną oraz zorganizowanie warunków do wprowadzenia gatunków charakterystycznych dla rozwiniętych już ekosystemów. 7. Ochrona i wzrost różnorodności biologicznej oraz doskonalenie systemu obszarów chronionych poprzez zachowanie, odtworzenie i wzbogacanie zasobów przyrody. 8. Kontynuacja tworzenia i umiejętnego pielęgnowania systemów obszarów szczególnie chronionych. 9. Kontynuacja monitoringu środowiska leśnego w celu przeciwdziałania stanom niepożądanym. 7. Rozwój przemysłu turystyczno - rekreacyjnego Priorytet: I. Rozwój turystyki. II. Aktywizacja wsi i rozwój rolnictwa ekologicznego. Główny cel strategiczny do 2011 r.: Rozwój turystyki i agroturystyki poprzez optymalne wykorzystanie walorów przyrodniczych gminy, przy pełnej ochronie przyrody i krajobrazu 7.1.1. Działania krótkookresowe, do roku 2007 1. Dążenie do rozbudowy infrastruktury technicznej, wspomagającej rozwój turystyki i rekreacji (w szczególności budowa obiektów sportowych i rekreacyjnych) (pkt. 8.1. tab. V.6.): • budowa obiektu sportowego przy ul. 11 Lutego, PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. Wrocław strona 63 Program Ochrony Środowiska gminy Polkowice • budowa kompleksu sportowo - rekreacyjnego przy SP w Jędrzychowie, • budowa kompleksu sportowego przy gimnazjum nr 2, • podnoszenie standardów obecnie istniejących obiektów turystycznych m.in.: rekreacyjne zagospodarowanie obszaru Aquapark-Stadion, • stworzenie co najmniej jednego publicznego terenu rekreacji publicznej. Aby rozwój turystyki w jak najmniejszy sposób oddziaływał na środowisko naturalne regionu, należy przystosować istniejące obiekty do intensywnego wykorzystania okresowego. Aby osiągnąć ten cel należ rozbudowywać w miarę możliwości infrastrukturę techniczną oraz tworzyć nowe obiekty sportowe i rekreacyjne. Ważne będzie przystosowywanie nowego budownictwa do wymagań architektonicznych wynikających z planu zagospodarowania przestrzennego, istniejącej zabudowy i warunków krajobrazowych. Ważna też będzie modernizacja i rozbudowa dróg dojazdowych do obiektów turystycznych. 2. Rozwój turystyki (pkt.8.2. tab. V.6.): • agroturystyka, Gmina Polkowice posiada walory turystyczne, krajoznawcze i wypoczynkowe, które kwalifikują ją pod rozwój agroturystyki. W opracowaniu „Stan istniejący i uwarunkowania rozwojowe turystyki Związku Gmin Zagłębia Miedziowego” zostały wytypowane miejscowości, które po odpowiednim przygotowaniu i zagospodarowaniu terenów będą mogły przyjmować turystów. Do miejscowości tych należą: Tarnówek, Komorniki, Guzice, Moskorzyn, Sobin, Jędrzychów. • rozpropagowanie obszarów cennych przyrodniczo , • wykonanie ścieżek rowerowych, szlaków pieszych oraz ścieżek edukacyjnych wg planu, przedstawionego w tabeli IV.1. Tabela IV.1. Planowane zagospodarowanie turystyczne na terenie gminy Polkowice Rejon: Ścieżki rowerowe - znakowanie (km) Szlaki piesze - odnawianie i znakowanie (km) Ścieżki edukacyjne - znakowanie (km) Tablice (szt.) Rogacze (szt.) Miejsca postojowe Wiata (szt.) Parking Inne Wzgórza Dalkowskie 53 3 15 25 13 4 1 2 - 3. Zidentyfikowanie możliwości aktywizacji terenów wiejskich poprzez włączenie się w tworzenie gminnych Centrów Przedsiębiorczości i opracowanie programu rozwoju rolnictwa ekologicznego. 4. Realizacja programu „Stan istniejący i uwarunkowania rozwojowe turystyki związku gmin „Zagłębia Miedziowego” sporządzonego przez Fundację Ekologiczną „Zielona Akcja” w 2003 r. na zlecenie ZGZM w Polkowicach. 7.1.2. Działania długookresowe, do roku 2011 1. Kontynuacja zadań krótkookresowych. PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. Wrocław strona 64 Program Ochrony Środowiska gminy Polkowice 8. Edukacja ekologiczna 8.1. Kierunki działań w kształtowaniu świadomości ekologicznej Stwierdzając stan rozbudzonej świadomości ekologicznej mieszkańców gminy należy zauważyć istniejącą potrzebę rozszerzania wiedzy z zakresu ochrony i kształtowania środowiska oraz właściwego wykorzystania tej świadomości w polityce ekologicznej gminy. Rzetelne informacje o stanie środowiska, działaniach na rzecz jego ochrony oraz umiejętności komunikowania się ze społeczeństwem są bowiem czynnikami niezbędnymi dla osiągnięcia sukcesu w realizacji edukacji ekologicznej. Specjaliści w dziedzinie metodyki edukacji ekologicznej na całym świecie są zgodni co do tego, że im wcześniej w procesie kształcenia i wychowania jest ona wprowadzana, tym jest skuteczniejsza. Dzieci w wieku przedszkolnym wykazują duże zaangażowanie w sprawy ochrony środowiska i są najpodatniejsze na kształtowanie właściwych proekologicznych postaw. Częściej niż dorośli, ze zrozumieniem przyjmują konieczność wprowadzenia do swojego życia prośrodowiskowych zachowań, polegających czasem na rezygnacji z czegoś co staje się bardzo wygodne. Głównym miejscem dla edukacji ekologicznej zawsze więc będzie szkoła. Konieczne jest zatem rozszerzanie we wszystkich szkołach edukacji ekologicznej opartej na dobrze opracowanych programach. Celem programu edukacji ekologicznej jest podniesienie jakości kształcenia dzieci i młodzieży na wszystkich szczeblach edukacji w zakresie ochrony środowiska i zrównoważonego rozwoju. Cel ten zostanie osiągnięty poprzez: • upowszechnianie idei ekorozwoju we wszystkich sferach życia, uwzględniając również prace i wypoczynek człowieka, czyli objęcie permanentną edukacją ekologiczną wszystkich mieszkańców kraju, • wdrożenie edukacji ekologicznej jako edukacji interdyscyplinarnej na wszystkich stopniach edukacji formalnej i nieformalnej, • tworzenie wojewódzkich, powiatowych i gminnych programów edukacji ekologicznej, stanowiących rozwinięcie Narodowego Programu Edukacji Ekologicznej, a ujmujących propozycje wnoszone przez poszczególne podmioty realizuje projekty edukacyjne dla lokalnej społeczności, • promowanie dobrych doświadczeń z zakresu metodyki edukacji ekologicznej. Odpowiednio wysoki poziom edukacji ekologicznej zapewni zwiększenie odpowiedzialności człowieka za środowisko oraz wzrost wiedzy i wrażliwości ekologicznej. Edukacja ekologiczna wiąże się z bardzo dużym zróżnicowaniem metod i form dydaktycznych, a więc z poprawą jakości pracy i większą chęcią nauki. Potrzeba zróżnicowania metod edukacji jest bezpośrednim skutkiem różnorodności środowiskowej oraz konsekwencją świadomości, że jego komponentów nie można dokładnie poznać wyłącznie w sali lekcyjnej mając do dyspozycji tylko treść podręcznika. Jest to pogląd podważający część założeń nurtu konserwatywnego. W edukacji ekologicznej istotne są wiedza w zakresie teorii i praktyki. Najważniejsze cele edukacji ekologicznej to: PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. Wrocław strona 65 Program Ochrony Środowiska gminy Polkowice • stworzenie możliwości zdobycia wiedzy, przyswojenia systemu wartości i postawy zaangażowania, które są konieczne w działalności związanej z ochroną i poprawą stanu środowiska, • zachęcanie uczniów i studentów do badania i analizy środowiska w różnych aspektach: biologicznym, geograficznym, socjologicznym, politycznym, etycznym, estetycznym, • zachęcanie uczniów i studentów do udziału w rozwiązywaniu problemów środowiska, • dążenie do zmiany stylu życia. Edukacja ekologiczna przyjmuje zarówno formy edukacji formalnej, jak i nie formalnej. Podstawowym miejscem edukacji formalnej jest szkoła w zakresie kształcenia ogólnego: przedszkolnego, podstawowego i średniego, jak również zawodowego na wszystkich szczeblach: zasadniczym, średnim, wyższym i podyplomowym. Każdy uczeń powinien uzyskać pewien minimalny zakres ogólnej wiedzy środowiskowej, a następnie w toku dalszej edukacji uzyskać informacje na temat środowiskowych aspektów wyuczonego zawodu. Z tego powodu bardzo istotne jest prowadzenie edukacji ekologicznej w ramach nauczania wszystkich zawodów technicznych, a także na kierunkach takich jak: ekonomia, prawo, zarządzanie oraz nauki humanistyczne. Istotne jest aby odpowiedni zakres edukacji ekologicznej stał się większym udziałem nauczycieli, na których spoczywają najważniejsze obowiązki z zakresu edukacji ekologicznej w kształceniu oraz wychowaniu młodzieży. Przy realizacji rozwoju edukacji ekologicznej powinno się stosować metody takie jak: • zajęcia terenowe, których zaletą jest bezpośredni kontakt ze środowiskiem i poznanie jego problemów z pierwszej ręki, możliwość połączenia pracy z zabawą, a także możność korzystania z pomocy instytucji specjalizujących się w prowadzeniu takich zajęć, • działalność praktyczną polegającą m.in. na porządkowaniu terenu, opiece nad zwierzętami, pielęgnowaniu upraw itd., • kontakt ze sztuką ekologiczną i własna twórczość artystyczna: pisanie wierszy i opowiadań, malowanie obrazów, tworzenie sztuki naturalnej, przygotowywanie spektakli teatralnych, • kontakt z twórczością masową poświęconą ochronie środowiska. Pracując nad zmianą sposobu myślenia społeczeństwa w gminie Polkowice, należy kontynuować prowadzone już działania z zakresu edukacji ekologicznej oraz dążyć do pozyskania coraz szerszego grona zaangażowanych. Kształcenie formalne odbywające się w szkołach różnego szczebla jest ściśle związane z nauczaniem nieformalnym przebiegającym poza placówkami szkolno – wychowawczymi. Przyrodnicze kształcenie formalne i nieformalne uzupełnia się wzajemnie dostarczając uczniom szeregu interesujących wiadomości, a jednocześnie wpływa na doskonalenie umiejętności i kształtowanie pozytywnych postaw. Oba obszary kształcenia działają na ucznia rozbudzając miedzy innymi jego zainteresowania. Główny cel strategiczny do 2011 r.: Maksymalna ochrona środowiska, oszczędne gospodarowanie i korzystanie z jego zasobów poprzez wykształcenie u mieszkańców postawy przyjaznej środowisku Powyższy cel wpisany jest w podstawowe cele sformułowane w Narodowej Strategii Edukacji Ekologicznej. Należy zatem dążyć aby został on osiągnięty wśród młodego pokolenia i u ludzi PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. Wrocław strona 66 Program Ochrony Środowiska gminy Polkowice dorosłych, pracujących, określonych grup zawodowych. Cel ten osiągnięty zostanie poprzez propagowanie edukacji ekologicznej: • w szkolnictwie, • oraz wśród dorosłych. 8.2. Program działań niezbędnych do rozwoju edukacji ekologicznej Priorytet: Podniesienie świadomości ekologicznej lokalnej społeczności. 8.2.1. Działania krótkookresowe, do roku 2007 1. Opracowanie programu edukacji ekologicznej. 2. Prowadzenie edukacji przyrodniczo - leśnej. 3. Edukacja ekologiczna w szkołach poprzez (pkt. 9.1. tab. V.6.): • opracowanie programu edukacji ekologicznej i wprowadzenie go do szkół, • powołanie odpowiednich koordynatorów na różnych poziomach kształcenia w celu przebadania aktualnego stanu edukacji ekologicznej oraz znalezienie współpracowników, • uczestnictwo dzieci i młodzieży szkolnej w akcjach propagujących ochronę środowiska (m.in. w sprzątaniu świata). 4. Edukacja społeczeństwa poprzez (pkt. 9.2. tab. V.6.): • przeprowadzenie kampanii na rzecz ograniczania ilości wytwarzanych odpadów i ścieków, • edukację i propagowanie postaw i zachowań motywujących ludność do oszczędzania wody i dbania o czystość cieków powierzchniowych, • podjęcie masowej akcji edukacyjnej przez dostarczenie do gospodarstw ulotek na temat potrzeby budowania płyt obornikowych lub zbiorników na gnojowicę, • wprowadzenie nowych materiałów izolacyjnych i uszczelnień w budownictwie, energetyce i przemyśle, • akcje propagandowe nawołujące do oszczędzania energii w gospodarstwach domowych, • upowszechnianie wśród rolników korzyści ekologicznych wynikających z nasadzeń śródpolnych, • popularyzację wiedzy krajoznawczej i przyrodniczej, • propagowanie wykorzystania alternatywnych źródeł energii, • propagowanie zmniejszenia dobowego zużycia wody. 5. Nawiązanie współpracy z przedszkolami, szkołami podstawowymi i średnimi, polegającej na: • przeprowadzeniu różnego rodzaju konkursów i akcji proekologicznych w przedszkolach, szkołach typu: „Zielona Szkoła”, • uzgodnieniu zasad finansowania ww. edukacji, a także edukacji ekologicznej, prowadzonej w ramach zajęć pozalekcyjnych, działalności pozaszkolnej, PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. Wrocław strona 67 Program Ochrony Środowiska gminy Polkowice • bezpośrednim uczestnictwie przedstawicieli władz samorządowych w procesie edukacji ekologicznej. 6. Nawiązanie współpracy ze szkołami, fundacjami ekologicznymi i wspólna organizacja: • akcji promocyjnych, powiązanych np. ze zbiórką odpadów problemowych, lub akcji np. wielkie sprzątanie gminy Polkowice, • konkursów (np. „Najczystsze podwórko”, „Najefektywniejsze osiedle w zbiórce selektywnej”, itp.), • wystaw prac związanych z ekologią, • zakładowych i szkolnych wycieczek technicznych (pt. „Oczyszczalnia ścieków”, „System selektywnej zbiórki”), • wycieczek ekologicznych, np. na Międzynarodowe Targi Ekologiczne POLEKO, Forum Gospodarki Odpadami, • seminariów, sympozjów, konferencji itp. Na przebiegających przez teren gminy ścieżkach edukacyjnych brakuje odpowiedniego oznakowania w związku z tym planuje się umieszczenie na terenie gminy tablic informacyjnych i oznakowanie ścieżek w zakresie przedstawionym w tabeli poniżej. Tabela IV.2. Planowane zagospodarowanie turystyczne w zakresie znakowania ścieżek edukacyjnych i umieszczania tablic informacyjnych na terenie gminy Znakowanie ścieżek edukacyjno - informacyjnych Guzicki Potok Rozlewisko Jędrzychów 8.2.2. Długość ścieżki (km) 5 5 Tablice informacyjne (szt.) 25 tablic (Polkowice miasto, Guzice, Żuków, Tarnówek, Biedrzychowa, Sobin, Jędrzychów, Nowy Dwór, Bar zjazd na Głogów, zbiornik Gilów) W opracowaniu projekty i lokalizacja tablic informacyjnych przez FEZL „Zielona Akcja” Działania długookresowe, do roku 2011 1. Kontynuacja zadań krótkookresowych. PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. Wrocław strona 68 Program Ochrony Środowiska gminy Polkowice V. Podstawowe instrumenty i narzędzia zarządzania realizacją Programu Ochrony Środowiska 1. Działania organizacyjne na poziomie zarządzania i eksploatacji systemu Główną zasadą realizacji Gminnego Programu Ochrony Środowiska powinna być zasada wykonywania zadań przez jednostki związane z systemem zarządzania środowiskiem, świadomych istnienia programu i ich uczestnictwa w nim. Dobra organizacja zarządzania Programem daje szansę na skuteczne jego wdrożenie. Zarządzanie Programem Ochrony Środowiska gminy Polkowice w okresie początkowym będzie wymagało wyodrębnienia struktury zarządzania tym programem od struktur zarządzania środowiskiem. Docelowo program ten powinien utożsamiać się z wyodrębnionym systemem zarządzania środowiskiem w gminie. 1.1. Powołanie podmiotu gospodarczego zarządzającego programem Z punktu widzenia programu można wyodrębnić cztery grupy podmiotów uczestniczących w nim z uwagi na rolę, jaką pełnią. Zaliczamy do nich: • podmioty uczestniczące w organizacji i zarządzaniu programem. • podmioty realizujące zadania programu, w tym instytucje finansujące. • podmioty kontrolujące przebieg realizacji i efekty programu. • społeczność gminy jako główny podmiot odbierający wyniki działań programu. Za koordynację prac wynikających z Programu powinien odpowiadać zespół powołany przez Burmistrza. Zespół ten w sposób kompleksowy dobierałby zespoły eksperckie, liderów lokalnych, organizacje społeczne, gospodarcze i polityczne, które powinny uczestniczyć w realizacji Programu poprzez typowanie obszarów rozwojowych wraz ze wskazaniem możliwości realizacyjnych. Zespół taki powinien działać pod kierunkiem Burmistrza, jako osoby jednoosobowo odpowiedzialnej za realizację Programu. Samorząd Gminy dysponuje kompetencjami o charakterze strategicznym: ustala strategie rozwoju gminy, politykę przestrzenną, społeczną, ekologiczną i gospodarczą, tworzy także programy wykonawcze. Wykonywanie tych zadań nie może odbywać się bez odpowiednich instrumentów, dlatego też jest potrzebna współpraca z instytucjami, które dysponują takimi instrumentami. Instrumenty realizacji programu zostały opisane w rozdz. V.2. 1.2. Współpraca w ramach gminy Niezależnie od istniejących kompetencji na poszczególnych szczeblach zarządzania i zakresu odpowiedzialności uwarunkowanej ustawodawstwem, bardzo ważnym czynnikiem sukcesu Programu Ochrony Środowiska jest szeroko pojęta współpraca między wszystkimi partnerami włączonymi w ochronę środowiska zarówno podczas opracowywania programu, jak i podczas jego wdrażania. Bezpośrednim realizatorem programu będą podmioty gospodarcze planujące i realizujące inwestycje zgodnie z kierunkami nakreślonymi przez program jak również samorząd lokalny jako realizator inwestycji w zakresie ochrony środowiska na swoim terenie. Bezpośrednim odbiorcą programu będzie społeczeństwo gminy. PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. Wrocław strona 69 Program Ochrony Środowiska gminy Polkowice 1.3. Współpraca w ramach Związku Gmin Zagłębia Miedziowego Poprzez przynależność gminy do Związku Gmin Zagłębia Miedziowego, możliwa jest wspólna realizacja szeregu działań z zakresu ochrony środowiska: • współpraca w zakresie infrastruktury technicznej i telekomunikacyjnej, • podejmowanie wspólnych działań w zakresie ochrony środowiska, • opracowanie programu restrukturyzacji rolnictwa, • współpraca w zakresie rozwoju oświaty i kultury • wspólne wykonywanie zadań publicznych (lokalny transport zbiorowy, ochrona zdrowia, oświata, zieleń komunalna, zadrzewienia, itp.). 2. Instrumenty realizacji programu Na system zarządzania realizacją Programów Ochrony Środowiska składają się przede wszystkim: • tworzenie i doskonalenie instrumentów do realizacji programu, • monitorowanie skuteczności działań podejmowanych w ramach realizacji programu, • aktualizacja programu. 2.1. Instrumenty prawno - administracyjne Do tej grupy instrumentów zalicza się wszelkiego rodzaju akty prawne, które wprowadzają: • normy o charakterze ogólnym (przepisy odnoszące się do zarządzania środowiskiem, monitoringu itp.), • normy szczegółowe, dotyczące ochrony poszczególnych komponentów środowiska (np.: jakości powietrza, normy emisji zanieczyszczeń ze ścieków, techniczno - ekologiczne, hałasu itp.). Z dniem 1 stycznia 1999 roku kompetencje do wydawania pozwoleń w zakresie ochrony środowiska przed zanieczyszczeniami i uciążliwościami podzielono pomiędzy Wojewodę i Starostę, przyjmując za podstawowe kryterium skalę uciążliwości danego podmiotu. Należy podkreślić, że wprowadzenie wymogów Dyrektywy IPPC (ang. Integrated Pollution Prevention and Control) do polskiego systemu prawnego ochrony środowiska wpłynie na funkcjonowanie znacznej części przedsiębiorstw. W gminie Polkowice następujące zakłady posiadają instalacje wymagające zintegrowanego pozwolenia (IPPC): 1. FOSROC-KSANTE Sp. z o. o. z Trzebcza, 2. KGHM POLSKA MIEDŹ – Zakład Wzbogacania Rud – Polkowice, 3. Energetyka Sp. z o. o., Polkowice. Wdrożenie wymagań tej Dyrektywy spowoduje konieczność stosowania zintegrowanego podejścia do zapobiegania i ograniczania emisji z prowadzonych procesów technologicznych oraz zasady ochrony środowiska jako całości. Oznacza to odejście od stosowanej dotychczas praktyki wydawania pozwoleń i decyzji administracyjnych, odnoszących się do poszczególnych mediów (pobór wody, gospodarka odpadami), komponentów środowiska (emisje do powietrza, odprowadzanie ścieków) czy uciążliwości (hałas, pola elektromagnetyczne) na rzecz wydawa- PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. Wrocław strona 70 Program Ochrony Środowiska gminy Polkowice nia pozwoleń zintegrowanych. Zawarte w pozwoleniach ograniczenia emisji będą uwzględniały wymogi BAT. Ponadto bardzo ważnym instrumentem służącym właściwemu gospodarowaniu zasobami środowiska jest ocena oddziaływania na środowisko oraz plan zagospodarowania przestrzennego. Szczególnym instrumentem prawnym stał się monitoring, czyli pomiar stanu środowiska. Prowadzony on jest zarówno jako badania jakości środowiska, jak też w odniesieniu do ilości zasobów środowiskowych. Monitoring był zwykle zaliczany do instrumentów informacyjnych, jako bardzo ważna podstawa analiz, ocen czy decyzji. Obecnie, wprowadzenie badań monitoringowych jako obowiązujących przez zapisy w niektórych aktach prawnych czyni je instrumentem o znaczeniu prawnym. 2.2. Instrumenty ekonomiczno - rynkowe Mechanizmy ekonomiczno - rynkowe zaliczane są do grupy mechanizmów, które stwarzają możliwość minimalizacji społecznych kosztów ochrony środowiska oraz uzupełniają lub wzmacniają działanie narzędzi prawnych i administracyjnych w związku z tym, że tworzą zachęty natury ekonomicznej do przestrzegania wymagań o charakterze prawno - administracyjnym. Do tej grupy instrumentów zalicza się: • opłaty, w tym: za gospodarcze korzystanie ze środowiska i wprowadzanie w nim zmian, za szczególne korzystanie z wód i urządzeń wodnych, za eksploatację i wydobycie kopalin, z tytułu przeznaczenia gruntów na cele nierolnicze i nieleśne, za świadczone usługi komunalne, miejscowe (np. klimatyczne), z tytułu ustawy o opakowaniach i odpadach opakowaniowych, • subwencje, m.in.: dotacje, pożyczki, kredyty preferencyjne i ulgi podatkowe itp., • kary ekologiczne za: przekraczanie warunków odprowadzania ścieków, pobór wody w ilości większej niż ustalona, naruszenie wymogów środowiska w zakresie ochrony powietrza, hałasu, niewłaściwego składowania odpadów, usuwania drzew i krzewów itp. Wymienione powyżej instrumenty są dość dobrze stworzone i zadaniem władz, w tym również gminy, jest umiejętne i skuteczne ich wykorzystanie. Niewielkie znaczenie i wykorzystanie mają w Polsce inne narzędzia z tej grupy: • Depozyty ekologiczne, czyli opłaty, które musi ponieść nabywca produktu uciążliwego dla środowiska, po czym są one zwracane po odstawieniu wyeksploatowanego produktu lub jego pozostałości do miejsca eksploatacji bądź miejsca zakupu. • Zastawy ekologiczne, stosowane w przypadku inwestorów podejmujących budowę zakładów szczególnie uciążliwych dla środowiska; pozwolenie na funkcjonowanie tego typu zakładów wydaje się na ściśle określony termin, po upływie, którego zakład jest likwidowany, a teren rekultywowany. Zastaw, złożony na specjalnym, oprocentowanym koncie, powinien pokryć koszty likwidacji zakładu i rekultywacji terenu. • Ubezpieczenia ekologiczne, obejmujące ubezpieczenia od ryzyka ekologicznego (np.: od skutków awaryjnego zanieczyszczenia środowiska, systemy rekompensat za szkody zdrowotne spowodowane zanieczyszczeniami środowiska). • Rynek uprawnień do handlu emisjami. PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. Wrocław strona 71 Program Ochrony Środowiska gminy Polkowice Zadaniem władz gminy jest, więc upowszechnienie i wykorzystanie powyższych narzędzi, a uchwalone w maju 2001 ustawa o opakowaniach i odpadach opakowaniowych (Dz. U. Nr 63, poz. 638 z 2001 r.) oraz ustawa z dnia 27.04.2001 r. o odpadach (Dz. U. Nr 62 poz. 628 z 2001 r.) pomogą na pewno w upowszechnianiu tych narzędzi. 2.3. Instrumenty finansowe Narzędzia te kojarzone są z systemem finansowania ochrony środowiska. System finansowania ochrony środowiska jest nierozerwalną częścią całego systemu ekonomiczno - finansowego. Polski system finansowania ochrony środowiska i działań bezpośrednio z nią związanych charakteryzuje się: • trwałymi, prawnie zagwarantowanymi źródłami środków pieniężnych, • dominującym udziałem środków pozabudżetowych, • stałym wzrostem efektywności wykorzystania środków finansowych, • konsekwentnym podporządkowaniem systemu finansowania priorytetom polityki ekologicznej na każdym szczeblu decyzyjności, • ścisłym powiązaniem pomiędzy systemem zarządzania ochroną środowiska (MŚ, PIOŚ, samorząd) a podstawowymi elementami systemu finansowania. Integracji systemu finansowania ochrony środowiska w Polsce sprzyjają następujące czynniki: • ogromna skala potrzeb wynikająca z wieloletnich opóźnień i zaniedbań, • rosnąca świadomość ekologiczna wśród społeczeństwa, zwłaszcza w zakresie zagrożeń dla zdrowia ludzi i przyrody, • coraz większa zgodność instytucji rządowych, pozarządowych i sektora gospodarczego w sprawach wydatkowania pieniędzy na rzecz poprawy stanu środowiska w Polsce. Dotychczas, tzn. do końca kwietnia 2004 roku, podstawowym źródłem finansowania zadań wynikających z programów w zakresie ochrony środowiska i dziedzin pokrewnych były: • fundusze celowe tzw. ekologiczne (NFOŚiGW, WFOŚiGW, PFOŚiGW, GFOŚiGW, Fundusz Leśny, Fundusz Ochrony Gruntów Rolnych, Ekofundusz), • środki własne podmiotów gospodarczych, • budżet samorządów terytorialnych (gmin, powiatów i województw), • środki własne ludności i środki społeczne, • budżet państwa, • sektor bankowy, • przedakcesyjne fundusze pomocowe Unii Europejskiej (Phare II, ISPA, SAPARD) • zagraniczne instytucje finansowe i inne programy pomocowe (Bank Światowy, Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju, GEF i inne). Głównymi źródłami wpływu pieniędzy do krajowych funduszy ekologicznych są ustalone procentowo dla każdego z nich: • opłaty i kary za składowanie odpadów, • opłaty i kary za usuwanie drzew i krzewów, • opłaty i kary za pozostałe rodzaje gospodarczego korzystania ze środowiska, PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. Wrocław strona 72 Program Ochrony Środowiska gminy Polkowice • opłaty i kary za zasolenie wód powierzchniowych przez kopalnie węgla kamiennego, • opłaty i kary z tytułu emisji tlenków azotu oraz opłaty górnicze i geologiczne. Dochodami NFOŚiGW oraz funduszy wojewódzkich mogą być także środki z tytułu: • udziału tych funduszy w spółkach • emisji obligacji, • zaciągania kredytów i udzielania oprocentowanych pożyczek na realizację zadań ochrony środowiska i gospodarki wodnej, • oprocentowania rachunków bankowych, • zyski z finansowanych przedsięwzięć, • wpływy i środki z innych funduszy, • inne dochody określone przez Radę Ministrów. Środki tych funduszy przeznaczone są na finansowanie w całości lub w części przedsięwzięć związanych z ochroną środowiska. Dofinansowanie może być udzielone w formie: • dotacji lub subwencji, • pożyczki, kredytu, • obligacji, w tym obligacji komunalnych, • leasingu. Określenie formy i wielkości dofinansowania zależy od: • rodzaju przedsięwzięcia i jego skali (inwentaryzacja, rekultywacja, edukacja itd.), • statusu wnioskodawcy, • rodzaju instytucji finansującej (bank, fundusz, budżet itp.). Praktycznie każdego roku prowadzone są analizy najpilniejszych potrzeb w zakresie ochrony środowiska i na tej podstawie ogłaszane są listy zadań priorytetowych w ubieganiu się o dofinansowanie przedsięwzięć. Osobne listy ogłasza NFOŚiGW i fundusze wojewódzkie. Praktycznie stałą listę zadań priorytetowych od początku istnienia tj. od 1991 roku ma fundacja Ekofundusz, zajmująca się dystrybucją funduszy pochodzących z ekokonwersji długów, działająca od 1991 roku. Zaliczają się do nich: 1. Ograniczenie emisji gazów powodujących zmiany klimatu Ziemi. 2. Ograniczenie transgranicznego transportu dwutlenku siarki i tlenków azotu oraz eliminacja niskich źródeł ich emisji. 3. Ograniczenie dopływu zanieczyszczeń do Bałtyku oraz ochrona zasobów wody pitnej. 4. Ochrona różnorodności biologicznej. 5. Gospodarka odpadami i rekultywacja gleb zanieczyszczonych. We wszystkich pięciu dziedzinach dotacje EkoFunduszu uzyskać mogą tylko te projekty, które wykazują się wysoką efektywnością, tj. korzystnym stosunkiem efektów ekologicznych do kosztów. Poza tym projekty takie powinny spełniać przynajmniej jeden z następujących warunków: • wprowadzać na polski rynek nowe technologie, szczególnie z krajów-donatorów; • prowadzić do uruchomienia krajowej produkcji proekologicznej; • mieć szczególne znaczenie dla ochrony zdrowia. Wszystkie wnioski o dofinansowanie oceniane są w EkoFunduszu z punktu widzenia ekologicznego, technologicznego, ekonomicznego i organizacyjnego. Aby otrzymać dotację PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. Wrocław strona 73 Program Ochrony Środowiska gminy Polkowice wszystkie te oceny muszą być pozytywne, a inwestor musi wykazać się wiarygodnością finansową i posiadaniem zabezpieczenia pełnego finansowania projektu w części nie objętej dotacją. Istotnym elementem systemu finansowania zadań programu ekorozwoju były też środki pomocowe zagraniczne. Szczególne znaczenie miały tu takie programy i fundusze o charakterze pomocowym jak: • program PHARE Unii Europejskiej, w tym programy transgranicznej europejskiej współpracy (CBC - „Cross Border Cooperation”), • Globalny Program na rzecz Środowiska (GEF - Global Environment Fasility) z podprogramem „małe granty” - od 1994 roku, • program UNDP, w tym Umbrella Project, • program Regionalnego Centrum Środowiskowego na Europę Środkową i Wschodnią (REC) - od poł. 1990 roku. W ostatnich latach podstawowe znaczenie miały środki programów wspierających działania priorytetowe, przewidziane do wykonania w okresie przedakcesyjnym. Od roku 2000 UE przekazała dla wszystkich 10 państw kandydujących pomoc w wysokości 3 mld EURO rocznie, w tym w ramach programu: • PHARE - 1,5 mld EURO, • ISPA - 1 mld EURO; program ten ukierunkowany jest na realizację dużych projektów inwestycyjnych, w tym z zakresu ochrony środowiska (głównie infrastrukturalne) i na rozwój sieci transportowych, • SAPARD - 0,5 mld EURO na wsparcie dla rolnictwa i terenów wiejskich. Kluczowe znaczenie dla Unii Europejskiej w tworzeniu planów operacyjnych dla tych programów miały regionalne i lokalne programy ekorozwoju, przedstawiające spójne i długofalowe koncepcje na rzecz zrównoważonego rozwoju. W Polsce pomoc przedakcesyjna UE kształtowała się następująco: ISPA - fundusz wspierający rozwój infrastruktury ochrony środowiska i transportu. Priorytetem są zadania o zasięgu regionalnym lub ponad regionalnym (krajowym). Fundusz administrowany jest centralnie (MŚ, NFOŚ, UKIE, KE). Polska może otrzymać ok. 250 ÷ 190 mln euro rocznie. Po akcesji Fundusz przekształcony zostanie w Fundusz Spójności. PHARE II: • tzw. Phare I A- (30 % środków) fundusz wspierający budowę i wzmocnienie infrastruktury instytucjonalnej oraz relatywnie niewielkich inwestycji wpierających dostosowanie polskiego prawodawstwa do legislacji Wspólnoty, • tzw. Phare ESC (regionalny) (70 %) - fundusz inwestycyjny wspierający przedsięwzięcia dotyczące infrastruktury ochrony środowiska na poziomie województw. Fundusz administrowany przez Zarządy Województw, MRRiB, PARR, UKIE, KE. W ramach Programu PHARE wyodrębniono program CBC II mający na celu wspieranie przygranicznych obszarów, dzielących wspólną granicę ze Wspólnotą Europejską w realizacji projektów o charakterze transgranicznym. Nowe zasady CBC zawarte zostały w Rozporządzeniu Komisji Europejskiej 2760/98 z 18.12.1998. Od roku 2000 objęte programem zostały m.in. obszary przygraniczne Polska - Słowacja, a w nich woj. małopolskie i powiaty: Gorlice, Nowy Sącz, Nowy Targ, Tarnów. PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. Wrocław strona 74 Program Ochrony Środowiska gminy Polkowice SAPARD - fundusz wspierający wielofunkcyjny rozwój obszarów wiejskich i modernizacji rolnictwa. Konkretne przedsięwzięcia do wsparcia z tego funduszu są identyfikowane na poziomie lokalnym. Szacuje się, że łącznie wsparcie infrastruktury sektora ekologicznego z finansowych instrumentów wspólnotowego wsparcia przedakcesyjnego i strukturalnego wyniesie aktualnie ok. 200 ÷ 250 mln euro rocznie, a po akcesji ok. 400 ÷ 590 mln euro rocznie. Głównym beneficjentem wsparcia jest i będzie sektor publiczny: gminy, miasta, powiaty, przedsiębiorstwa komunalne. Od maja 2004 r., tj. z chwilą włączenia Polski do Unii Europejskiej struktura dofinansowania zadań proekologicznych z środków europejskich uległa zmianie. Przy ubieganiu się o środki pomocowe z Funduszu Spójności wnioskodawcy muszą spełniać szereg wymogów: 1. Kryteria podstawowe Projekt musi: a) dotyczyć • poprawy jakości wód powierzchniowych oraz polepszenia jakości i dystrybucji wody pitnej, • zapewnienia bezpieczeństwa przeciwpowodziowego, • realizacji gospodarki odpadami i ochrony powierzchni ziemi, • poprawy jakości powietrza, b) być zgodny z celami i zasadami polityki ekologicznej UE, c) przyczyniać się do redukcji zanieczyszczeń oddziaływujących na znaczną liczbę ludzi, d) przyczyniać się do osiągania gospodarczej i społecznej spójności Polski z UE, e) oddziaływać transgranicznie, f) odbiorcą wsparcia winien być w pierwszej kolejności samorząd terytorialny, związek gmin, przedsiębiorstwo komunalne lub inny podmiot publiczny, g) min. wartość kosztorysowa przedsięwzięcia -10 mln euro. 2. Ponadto ustala się: A. Dla gospodarki wodno - ściekowej: Ι priorytet - zapewnienie sieci wodociągowej i/lub kanalizacyjnej oraz odpowiedniego poziomu uzdatniania wody i/lub oczyszczania ścieków dla aglomeracji min. 100 000 Równoważna Liczba Mieszkańców (RLM), ΙΙ priorytet - zapewnienie sieci wodociągowej i/lub kanalizacyjnej oraz odpowiedniego poziomu uzdatniania wody i/lub oczyszczania ścieków dla aglomeracji 15 000 - 100 000 RLM, ΙΙΙ priorytet - zapewnienie sieci wodociągowej i/lub kanalizacyjnej oraz odpowiedniego poziomu uzdatniania wody i/lub oczyszczania ścieków dla aglomeracji 2 000 - 15 000 RLM. B. Dla gospodarki odpadami brane będą pod uwagę: • inwestycje w dużych aglomeracjach, zgodnie z planami gospodarki odpadami, • inwestycje na terenach, gdzie istnieją składowiska odpadów stwarzające zagrożenie dla wód podziemnych, • inwestycje na terenach, gdzie wyczerpała się pojemność składowiska. PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. Wrocław strona 75 Program Ochrony Środowiska gminy Polkowice Ι priorytet – strefy gospodarki odpadami w aglomeracjach powyżej 200 000 mieszkańców lub w innych rejonach służące grupie użytkowników powyżej 200 000 mieszkańców, ΙΙ priorytet – strefy gospodarki odpadami w aglomeracjach od 150 000- 200 000 mieszkańców lub w innych rejonach służące grupie użytkowników od 150 000- 200 000 mieszkańców, ΙΙΙ priorytet – strefy gospodarki odpadami w aglomeracjach od 100 000 - 150 000 mieszkańców lub w innych rejonach służące grupie użytkowników od 100 000 - 150 000 mieszkańców. C. Dla ochrony powietrza priorytetowo traktowane będą: • inwestycje ochronne w strefach, w których występują okresowe przekroczenia stężenia zanieczyszczeń (redukcje niskiej emisji), • krajowe / regionalne sieci monitoringu elementów środowiska, • przedsięwzięcia ochronne o charakterze ponadregionalnym, • przedsięwzięcia związane z ochroną przyrody. Od maja 2004 r. istnieje możliwość dofinansowania z funduszy strukturalnych. Dla zadań z zakresu ochrony środowiska i infrastruktury komunalnej są to głównie: EFRR (Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego) oraz EFS (Europejski Fundusz Społeczny). Wnioskowanie następuje do Urzędów Marszałkowskich i tam dokonywana jest ocena i dalsza kwalifikacja składanych wniosków. EFRR udziela wsparcia inwestycjom produkcyjnym, rozwojowi infrastruktury, lokalnym inicjatywom rozwojowym oraz małym i średnim firmom. Ze środków EFS finansowane są głównie szkolenia zawodowe i rozwój zatrudnienia. Przy ubieganiu się o dofinansowanie z Funduszy Strukturalnych wnioskodawcy muszą spełniać następujące wymogi: 1. Kryteria podstawowe Projekt musi: a) polegać na budowie i modernizacji infrastruktury ochrony środowiska, może dotyczyć także poprawy jakości zarządzania środowiskiem, w szczególności: • zaopatrzenie w wodę i oczyszczanie ścieków, • zagospodarowanie odpadów, • poprawa jakości powietrza, • zapobieganie powodziom, • wykorzystywanie odnawialnych źródeł energii, • wsparcie zarządzania ochroną środowiska, b) być zgodny ze strategią rozwoju województwa, c) spełniać polskie i unijne przepisy ochrony środowiska, d) mieć pozytywny (lub neutralny) wpływ na realizację polityk horyzontalnych (zatrudnienie, równość szans, społeczeństwo informacyjne). 2. Kryteria dodatkowe Preferowane są projekty: a) o wartości min. 2 mln euro w przypadku projektów z zakresu gospodarki wodno - ściekowej oraz wykorzystania odnawialnych źródeł energii, b) o wartości min. 1 mln euro w przypadku projektów infrastrukturalnych, PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. Wrocław strona 76 Program Ochrony Środowiska gminy Polkowice c) o wartości min. 0,5 mln euro w przypadku projektów z zakresu zarządzania środowiskiem, d) komplementarne do innych projektów inwestycyjnych realizowanych na obszarze, którego dotyczy projekt, e) kompleksowe, w tym realizowane przez więcej niż jedną jednostkę samorządową, f) realizowane na obszarach cennych przyrodniczo. 1. Rodzaj beneficjentów a) jednostki samorządu terytorialnego, lub działające w ich imieniu jednostki organizacyjne, b) związki, porozumienia i stowarzyszenia jednostek samorządu terytorialnego, c) inne jednostki publiczne, 2. Poziom dofinansowania • 75% kosztów kwalifikowanych, • 50% kosztów kwalifikowanych, w przypadku, gdy inwestycje infrastrukturalne generują znaczący zysk netto. Poniżej przedstawiono zadania z zakresu infrastruktury ochrony środowiska kwalifikujące się do dofinansowania w ramach funduszy EFRR i EFS: A. Zaopatrzenie w wodę i oczyszczanie ścieków: 1. Budowa i modernizacja sieci wodociągowych. 2. Budowa i modernizacja sieci kanalizacyjnych. 3. Budowa i modernizacja stacji uzdatniania wody. 4. Budowa i modernizacja oczyszczalni ścieków. 5. Budowa zbiorników umożliwiających pozyskanie wody pitnej. B. Zagospodarowanie odpadów: 1. Organizacja i wdrażanie systemów selektywnej zbiórki odpadów i recyklingu. 2. Wdrażanie systemowej gospodarki odpadami komunalnymi (m.in. budowa sortowni, kompostowni, obiektów termicznej, termiczno-chemicznej i fizycznej (mechanicznej) utylizacji odpadów; budowa nowych, modernizacja istniejących i rekultywacja nieczynnych składowisk; likwidacja "dzikich" składowisk). 3. Budowa i modernizacja spalarni odpadów niebezpiecznych. C. Poprawa jakości powietrza: 1. Modernizacja i rozbudowa miejskich systemów ciepłowniczych i wyposażenie ich w instalacje ograniczające emisje zanieczyszczeń pyłowych i gazowych do powietrza, 2. Przekształcenie istniejących systemów ogrzewania obiektów publicznych w systemy bardziej przyjazne dla środowiska, w szczególności ograniczenie "niskiej emisji". D. Zapobieganie powodziom: 1. Regulacja cieków wodnych (pogłębianie, zapory, stabilizacja brzegów, prace remontowe w korytach rzecznych, itd.). 2. Tworzenie polderów. 3. Budowa i modernizacja wałów przeciwpowodziowych wraz z drogami dojazdowymi. PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. Wrocław strona 77 Program Ochrony Środowiska gminy Polkowice 4. Budowa i modernizacja małych zbiorników retencyjnych i stopni wodnych w ramach tzw. "małej retencji". E. Wsparcie zarządzania ochroną środowiska: 1. Opracowanie baz danych dotyczących lasów, jakości gleb, wód, powietrza. 2. Tworzenie systemów pomiaru zanieczyszczeń powietrza w miastach oraz systemów informowania mieszkańców o poziomie zanieczyszczeń powietrza. 3. Utworzenie sieci stacji kontrolnych i ostrzegawczych w zakresie jakości wód. 4. Tworzenie map terenów zalewowych. F. Wykorzystanie odnawialnych źródeł energii: 1. Budowa, rozbudowa i modernizacja infrastruktury służącej do produkcji i przesyłu energii odnawialnej (energia wiatrowa, wodna, geotermalna, ogniwa słoneczne, biomasa). W ramach ww. typów projektów do kwalifikujących się wydatków mogą być zaliczone: 1. Roboty budowlano-montażowe. 2. Zakup wyposażenia. 3. Roboty wykończeniowe. 4. Nadzór inżynierski. 5. Przygotowanie dokumentacji technicznej (limit wielkości kosztów zostanie określony). 6. Wykup gruntów (maksymalnie 10% wartości projektu). Łącznie, w skali kraju, na działania w zakresie ochrony środowiska przeznaczone będzie 575 mln EU, w tym 407 mln EU z funduszy strukturalnych EFRR, pozostałe środki będą przychodzić głównie z budżetów jednostek samorządu terytorialnego, realizujących przedmiotowe zadania. Przy realizacji ww. zadań obowiązująca jest procedura wzorowana na Unii Europejskiej, tj.: • wybór konsultanta, • wybór projektanta, • wybór inżyniera kontraktu, • wybór generalnego wykonawcy w oparciu o postępowanie przetargowe - przetargi nieograniczone. Łącznie, w skali kraju, na działania w zakresie ochrony środowiska przeznaczone będzie 575 mln EU, w tym 407 mln EU z funduszy strukturalnych ERDF, pozostałe środki będą przychodzić głównie z budżetów jednostek samorządu terytorialnego, realizujących przedmiotowe zadania. 2.3.1. Fundusze Strukturalne i Fundusz Spójności Unii Europejskiej w Polsce w latach 2000 - 2006 Podstawą prowadzonej przez Unię Europejską Polityki Spójności Gospodarczej i Społecznej jest zasada solidarności między różnymi krajami członkowskimi i unijnymi regionami. Jej zasadniczym celem jest dostarczenie wszystkim regionom instrumentów, umożliwiających ich gospodarczy rozwój i uczynienie z Unii spójnego terytorium. PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. Wrocław strona 78 Program Ochrony Środowiska gminy Polkowice Podstawowymi instrumentami finansowymi, służącymi wdrażaniu polityki spójności, są tak zwane fundusze strukturalne i Fundusz Spójności. Dzięki nim różne regiony i kraje otrzymują znaczne środki umożliwiające finansowanie własnych strategii rozwoju gospodarczego i procesów dostosowawczych. Odpowiednie podstawy prawne w zakresie funduszy strukturalnych w obecnym okresie budżetowym 2000-2006, opierają się na uzgodnieniach ze szczytu w Berlinie (24 i 25 marca 1999 roku), na którym podjęto ważne decyzje w tym zakresie i które ujęte zostały w Rozporządzeniu (CE) 1260/99 Rady z 21 czerwca 1999 roku zawierającym ogólne przepisy dotyczące funduszy strukturalnych. Nazwa ogólna „fundusze strukturalne” oznacza cztery instrumenty finansowe o różnym rodowodzie i różnym przeznaczeniu, choć wszystkie służą osiąganiu celów polityki spójności. Z kolei Fundusz Spójności ma inny charakter niż fundusze strukturalne, inne jest jego pochodzenie i zakres działania, aczkolwiek również przyczynia się on do osiągania wspólnego celu – spójności terytorialnej. FUNDUSZE STRUKTURALNE ¾ ¾ ¾ ¾ Fundusze strukturalne Unii Europejskiej to: EUROPEJSKI FUNDUSZ ROZWOJU REGIONALNEGO (EFRR): Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego finansuje rentowne inwestycje służące tworzeniu miejsc pracy, inwestycje w infrastruktury i rozwój potencjału regionów poprzez wspieranie inicjatyw rozwoju lokalnego i działalności małych i średnich firm. Przykładami projektów finansowanych przez EFRR są budowa lub naprawa dróg, w tym dróg szybkiego ruchu, budowa infrastruktur w zakresie środowiska naturalnego, projekty odnowy obszarów zdegradowanych, wspieranie konkurencyjności małych i średnich firm, zwiększanie inwestycji w badania i rozwój, budowa infrastruktur o charakterze edukacyjnym i socjalnym, renowacja budynków miejskich, odnowa budynków historycznych, wspieranie otwierania firm na rynki międzynarodowe, także przygotowanie i urbanizacja obszarów przemysłowych w celu przyciągnięcia nowych inwestycji. EUROPEJSKI FUNDUSZ SPOŁECZNY (EFS): Europejski Fundusz Społeczny wspiera i uzupełnia działania krajów członkowskich skierowane na walkę z bezrobociem, rozwój rynku pracy i zasobów ludzkich. EUROPEJSKI FUNDUSZ ORIENTACI I GWARANCJI ROLNEJ (EFOGR, Sekcja Orientacji): Europejski Fundusz Orientacji i Gwarancji Rolnej – Sekcja Orientacja udziela pomocy na działalność rolną i zrównoważony rozwój wiejski. FINANSOWANY INSTRUMENT WSPIERANIA RYBOŁÓWSTWA (FIWR): Finansowany Instrument Wspierania Rybołówstwa udziela pomocy służącej odnawianiu i modernizacji floty jednostek połowowych i wspieraniu hodowli kultur wodnych. FUNDUSZ SPÓJNOŚCI ¾ Fundusz Spójności został utworzony na mocy Traktatu z Maastricht. Ideą przyświecającą jego założeniu była pomoc dla słabiej rozwiniętych krajów Unii Europejskiej, służąca spełnieniu „kryteriów konwergencji”, określonych w Traktacie z Maastricht (niezbędnych PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. Wrocław strona 79 Program Ochrony Środowiska gminy Polkowice do przystąpienia do wspólnej waluty), a jednocześnie realizacja prac w zakresie infrastruktury środowiska naturalnego i transportu, niezwykle potrzebnych w niektórych krajach. Zgodnie z pierwotną ideą, beneficjentami Funduszu Spójności są wyłącznie te kraje, w których produkt narodowy brutto na jednego mieszkańca jest niższy niż 90 % średniej unijnej. W odróżnieniu od funduszy strukturalnych, których beneficjenci usytuowani są na szczeblu regionalnym, Fundusz Spójności dotyczy całego terytorium kraju. Fundusz Spójności finansuje projekty jedynie w dwóch następujących obszarach: o Duże transeuropejskie sieci transportu; o Infrastruktury z zakresu ochrony środowiska. Fundusz Spójności dzieli środki finansowe równo między obydwa sektory i każdy kraj z niego korzystający przeznaczy dla każdego sektora połowę otrzymanych środków. Nakłady UE na Politykę Spójności 2000-2006 (w miliardach euro) Fundusze strukturalne 193 Fundusz Spójności 18 SUMA 213 2.3.2. Ogólne zasady funkcjonowania funduszy strukturalnych Cele polityki spójności i określenie obszarów korzystających z funduszy strukturalnych Zasadniczym elementem w zrozumieniu funkcjonowania funduszy strukturalnych jest znajomość sposobu wybierania regionów lub obszarów, które otrzymają pomoc z tych funduszy. Pierwszym kluczowym zadaniem w każdym nowym okresie programowania funduszy strukturalnych jest wybranie takich właśnie obszarów. Zgodnie z uzgodnieniami ze Szczytu w Berlinie (24 i 25 marca 1999 r.) i treścią Rozporządzenia 1260/99 obszary lub regiony korzystające z funduszy strukturalnych dzielą się na trzy grupy w zależności od trzech dużych celów polityki spójności: o Wspieranie rozwoju i dostosowania strukturalnego regionów słabiej rozwiniętych, znane jako CEL 1; o Wspieranie gospodarczego i społecznego przekształcania obszarów z trudnościami strukturalnymi, znane jako Cel 2; o Wspieranie przyjęcia i modernizacji polityk i systemów edukacji, kształcenia zawodowego i zatrudnienia, znane jako Cel 3. Regiony korzystające z funduszy strukturalnych to takie, które mieszczą się w którymś z tych celów i spełniają warunki, o jakich mówi rozporządzenie dotyczące funduszy strukturalnych. Warunki te, to: CEL 1 Celem 1 są objęte regiony (np. całe województwa), w których produkt krajowy brutto na jednego mieszkańca jest poniżej 75 % średniego dochodu w Unii Europejskiej. Jest to priorytetowy Cel polityki spójności, jako że obejmuje regiony słabiej rozwinięte i dlatego też przyznaje mu się 69,7 % wszystkich środków przeznaczonych na fundusze strukturalne. W okresie 20002006, 22 % ludności Unii Europejskiej 15-stki mieszkać będzie w regionach należących do Celu 1. PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. Wrocław strona 80 Program Ochrony Środowiska gminy Polkowice Cel ten jest finansowany przez wszystkie cztery fundusze strukturalne: Fundusz rozwoju Regionalnego, fundusz społeczny, fundusz Orientacji i Gwarancji Rolnej- Sekcja Orientacja i Finansowy Instrument Wspierania Rybołówstwa. CEL 2 Jego zasięg nie obejmuje całego regionu (jak w przypadku Celu 1), ale konkretne obszary niektórych regionów, które ze względu na wyższy poziom dochodu nie mogą być uznane za regiony Celu 1. Chodzi tu o obszary, które borykają się z pewnymi trudnościami (stwierdzonymi na podstawie danych statystycznych) w sektorze przemysłowym, miejskim, sektorze usług, rolnictwa lub rybołówstwa. Wysokość pomocy otrzymywanej przez te regiony jest dużo mniejsza niż w przypadku regionów Celu 1: obszarom tym przypada 11,5 % wszystkich środków funduszy strukturalnych. W finansowaniu tego Celu uczestniczy Fundusz Rozwoju Regionalnego, a w niektórych przypadkach także Europejski Fundusz Społeczny. CEL 3 Zasięg tego Celu odnosi się również do regionów. I tak, obszarami należącymi do Celu 3 są te wszystkie regiony Unii Europejskiej, które nie zostały zakwalifikowane jako regiony Celu 1. Nie istnieje, jak widać, żadne kryterium wyznaczania o charakterze statystycznym lub makroekonomicznym – każdy region (w całości), który nie należy do Celu 1 staje się automatycznie regionem celu 3. Cel ten otrzymuje 12,3 % pomocy z funduszy strukturalnych i jest finansowany wyłącznie przez Europejski Fundusz Społeczny. Zasady funkcjonowania funduszy strukturalnych Działanie funduszy strukturalnych charakteryzuje kilka poniżej objaśnionych zasad: ¾ Zasada komplementarności i współpracy Zasada komplementarności oznacza, że działania unijne należy traktować jak uzupełnienie odpowiednich działań krajowych lub wkład w te działania. Tym samym oznacza, że działania unijne zatwierdzane są w procesie uzgodnień między Komisją Europejską, a krajem członkowskim, w którym powinni także uczestniczyć partnerzy gospodarczy i społeczni i wszelkie właściwe w danym zakresie podmioty. ¾ Zasada dodatkowości Pomoc, która Unia Europejska przyznaje krajom członkowskim poprzez rozmaite fundusze wspólnotowe należy traktować jak uzupełnienie działań krajowych. Dlatego tez pomoc z funduszy strukturalnych jest dodatkiem do inwestycji lub polityk realizowanych przez kraje członkowskie i swego rodzaju wsparciem. ¾ Zasada zgodności (kompatybilności) Wszystkie działania dofinansowane z funduszy europejskich musza przestrzegać unijnych przepisów, dlatego też muszą szanować i być zgodne z wszelkimi unijnymi politykami, wśród których należałoby wymienić politykę konkurencji, zamówień publicznych, ochrony i poprawy środowiska naturalnego, transportu, a także politykę równouprawnienia kobiet i mężczyzn. PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. Wrocław strona 81 Program Ochrony Środowiska gminy Polkowice ¾ Zasada koncentracji Zasada koncentracji ma istotne znaczenie dla uzyskania pozytywnego oddziaływania funduszy strukturalnych w obszarach o największych potrzebach. Zasadniczo chodzi o to, by fundusze te koncentrowały się w obszarach najsłabiej rozwiniętych. ¾ Zasada koordynacji Wykorzystanie różnych funduszy strukturalnych powinno być koordynowane poprzez rozmaite instrumenty programowe: Plany, Podstawy Wsparcia Wspólnoty, Programy Operacyjne i Uzupełnienia Programu. Gwarantuje to skoordynowane działanie funduszy i osiąganie wspólnej strategii. 2.3.3. Programowanie działań funduszy strukturalnych ¾ Plan Rozwoju Regionalnego Jest to analiza sytuacji regionu, przeprowadzona przez kraj członkowski, w której wskazane są najważniejsze potrzeby regiony, cele, jakie mają być osiągnięte, a także nakreślona jest strategia działania oraz środki niezbędne do jej realizacji. Plany powinny zawierać następujące informacje: o Skwantyfikowany opis aktualnej sytuacji społeczno-ekonomicznej państwa i jego regionów pod względem nierówności, opóźnień i możliwości rozwoju. o Projekt strategii rozwoju, przedstawiony z podziałem na priorytety działania i strategiczne cele. Priorytety działania wynikają z analizy społeczno-ekonomicznej kraju bądź regionu i wskazują najważniejsze linie działań, jakie należy podjąć w zależności od wyników analizy. o Wynik konsultacji przeprowadzonych z różnymi partnerami społeczno – ekonomicznymi (zasada partnerstwa). o Planowanie działania w zakresie ekonomicznej i społecznej konwersji, rozwoju zasobów ludzkich i rozwoju wsi. o Wstępna ocena spójności pomiędzy strategią Planu, a wykrytymi w kraju potrzebami. o Plan finansowy służący wdrożeniu opisanej strategii rozwoju. Dla wszystkich poszczególnych Celów (w tym Celu 1) istnieje w kraju członkowskim tylko jeden Narodowy Plan Rozwoju. ¾ Podstawy Wsparcia Wspólnoty Dokument ten, opracowany jest przez państwo członkowskie we współpracy z komisją Europejską, w oparciu o wyniki Narodowego Planu Rozwoju. Jest to dokument koordynujący różne Programy Operacyjne, przygotowane w kraju członkowskim, zawierający strategię i priorytety działania, a także jego szczegółowe cele. W Podstawach Wsparcia Wspólnoty podawana jest wielkość środków z funduszy strukturalnych, które otrzyma kraj członkowski i ich podział między poszczególne Programy Operacyjne wdrażane w danym kraju. Dla każdego Celu istnieje tylko jeden dokument Podstawy Wsparcia Wspólnoty na cały kraj i jest on ostatecznie zatwierdzony przez Komisję Europejską. PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. Wrocław strona 82 Program Ochrony Środowiska gminy Polkowice ¾ Programy Operacyjne Są to dokumenty stanowiące rozwinięcie Podstaw Wsparcia Wspólnoty. Kontynuacją każdego dokumentu Podstawy Wsparcia Wspólnoty są różne Programy Operacyjne, z których każdy odnosi się do określonego sektora lub konkretnych regionów. Opracowania Programów Operacyjnych dokonują organy administracji kraju (na szczeblu krajowym lub samorządowym lub obydwa szczeble współpracujące ze sobą), a po negocjacjach z Komisją Europejską programy te muszą formalnie zostać przez nią zatwierdzone, tak by mogły wejść w życie. ¾ Uzupełnienie Programu Jest to ostatnia faza złożonego procesu programowania funduszy strukturalnych. W dokumencie tym opisana jest bardziej szczegółowo treść każdego Programu Operacyjnego. Poprzez ten dokument wdrażane są strategia i priorytety w Programie Operacyjnym. W związku z tym, dokument ten zawiera bardzo szczegółową informację na poziomie Działania. 2.3.4. Finansowy wkład funduszy Wielkości współfinansowania dla każdego z Celów Polityki Spójności będą następujące: Regiony Celu 1. Ogólnie rzecz biorąc, udział Unii Europejskiej będzie wynosić maksymalnie 75 % całkowitego kosztu podlegającemu dofinansowaniu, a minimalnie 50 %. Jeśli z kolei dany region należy do kraju korzystającego z Funduszu Spójności, wskaźnik współfinansowania mógłby wzrosnąć z 75 % do nawet 80 %. Oznacza to, że w regionach Celu 1 projekt otrzyma pomoc z funduszy strukturalnych w wysokości 75 % całkowitego kosztu projektu, ale część przypadająca danemu państwu powinna pokryć pozostałe 25 % kosztu. Regiony Celu 2 i Celu 3 Górny limit wynosi 59 %, a dolny 25 %. Tak czy inaczej, zwyczajowa wielkość wynosi dokładnie lub około 50 %. 2.3.5. Polska a Polityka Spójności Gospodarczej i Społecznej Polska, od maja 2004 roku, od momentu przyłączenia do Unii, obok Hiszpanii, stała się, głównym beneficjentem tejże polityki i zarazem pierwszym odbiorcą funduszy strukturalnych i Funduszu Spójności spośród wszystkich krajów Wspólnoty. Dotychczas Hiszpania była krajem otrzymującym najwięcej pomocy z unijnego budżetu na rozwój regionalny, ale niskie wskaźniki rozwoju regionów polskich w porównaniu ze średnią europejską sprawią, że to Polska od momentu przystąpienia do Unii Europejskiej, a w szczególności od 2007 roku, będzie posiadała największe możliwości finansowania rozwoju regionalnego. Wynika to, zasadniczo z faktu, że polityka spójności rządzi się tak zwaną zasadą koncentracji, w myśl której fundusze strukturalne powinny działać tam, gdzie są najbardziej potrzebne, czyli w najbiedniejszych regionach. Rada w Berlinie (24 i 25 marca 1999 roku) postanowiła, że 69,7 % środków funduszy strukturalnych powinno być przeznaczone dla obszarów uznanych za obszary o niskim stopniu rozwoju, nazwanych regionami Celu 1 (regiony, w któPPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. Wrocław strona 83 Program Ochrony Środowiska gminy Polkowice rych dochód na jednego mieszkańca wynosi poniżej 75 % średniej unijnej). W związku z tym należy podkreślić, że 16 województw polskich znajduje się poniżej tego poziomu, czyli kwalifikuje się jako regiony Celu 1 i dlatego też otrzyma dużą pomoc finansową z funduszy strukturalnych w okresie 2004-2006. Także cały kraj będzie, obok Hiszpanii, głównym beneficjentem całej Unii Europejskiej w ramach Funduszu Spójności: Polska znajduje się bowiem ewidentnie poniżej granicy 90 % produktu narodowego brutto na mieszkańca, w porównaniu ze średnią unijną, co jest granicą określona dla beneficjenta Funduszu Spójności. Dlatego też, Polska otrzyma znaczną ilość środków na finansowania projektów z zakresu transeuropejskich sieci transportu i infrastruktur środowiska naturalnego. Warto zaznaczyć, że w ramach Polityki Spójności Gospodarczej i Społecznej nie istnieje żadne ograniczenie lub okres przejściowy dla Polski. Polska będzie mogła otrzymać te środki na tych samych prawach i mając te same obowiązki, co pozostałe kraje członkowskie Unii Europejskiej i kraje kandydujące, które przystąpią do Unii. Tak czy inaczej, konieczne będzie spełnienie przez Polskę wymogów, jakie komisja europejska narzuca krajom chcącym skorzystać z pomocy funduszy strukturalnych i jakie są ujęte w Rozporządzeniu Rady 1260/99. 2.3.6. Polska a programowanie funduszy strukturalnych oraz Funduszu Spójności na lata 2004 - 2006 Szesnaście regionów Polski znajduje się poniżej 75 % średniego dochodu unijnego, zostaną one zakwalifikowane więc do „Regionów Celu 1” na lata 2004-2006. dzięki temu, kraj będzie mieć dostęp do dużej liczby programów pomocy pochodzących z 4 funduszy strukturalnych: ¾ Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego; ¾ Europejskiego Funduszu Spójności; ¾ Europejskiego Funduszu Orientacji i Gwarancji Rolnej- Sekcja Orientacja; ¾ Finansowego Instrumentu Wspierania Rybołówstwa. Oprócz tego, ponieważ na całym obszarze Polski produkt narodowy brutto wynosi poniżej 90 % średniej Unii Europejskiej, Polska skorzysta z pieniędzy Funduszu Spójności. W chwili obecnej, szacuje się, że Polska otrzyma z Unii Europejskiej z funduszy strukturalnych i z Funduszu Spójności łącznie 13,8 miliardów euro, dzielonych w sposób następujący: Tabela V.1. Pomoc UE z funduszy strukturalnych i Funduszu Spójności 2004-2006 (miliardy euro) Fundusze Strukturalne Fundusz Spójności W SUMIE 9,6 4,2 13,8 Jednak otrzymanie i wykorzystanie tych środków zależy od spełnienia trzech podstawowych wymogów: ¾ Przygotowanie, negocjacja i zatwierdzenie przez UE dokładnych planów i programów opisujących strategie rozwoju i przeznaczenie środków; ¾ Istnienie tak zwanego ”współfinansowania krajowego”, czyli części, którą obowiązko-wo powinny wnieść z własnego budżetu państwowe władze Polski, aby otrzymać środki fiPPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. Wrocław strona 84 Program Ochrony Środowiska gminy Polkowice nansowe (stopień współfinansowania dla regionów Celu 1 wynosi zazwyczaj 25 % całości, a pozostałe 75 % to pomoc z UE); ¾ Opracowanie i wdrożenie komputerowego systemu programowania, zarządzania, oceny i kontroli, który zapewni efektywne i przejrzyste zarządzanie środkami finansowymi. Fundusze strukturalne Programy operacyjne, które będą realizowane w Polsce w okresie 2004-2006 oraz instytucje zarządzające, odpowiadające za każdy z nich przedstawia poniższa tabela: Tabela V.2. Programy operacyjne i instytucje zarządzające Wzrost konkurencyjności gospodarki Rozwój zasobów ludzkich Restrukturyzacja i modernizacja sektora spożywczego oraz rozwój obszarów wiejskich Rybołówstwo i przetwórstwo Transport-Gospodarka Morska Ochrona środowiska i gospodarka wodna Zintegrowany Program Operacyjny Rozwoju Regionalnego Pomoc techniczna Ministerstwo Gospodarki Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej Ministerstwo Rolnictwa i Rozwój Wsi Ministerstwo Rolnictwa i Rozwój Wsi Ministerstwo Infrastruktury Ministerstwo Środowiska Ministerstwo Gospodarki Ministerstwo Gospodarki Ministerstwo Gospodarki jest jednocześnie Instytucją Zarządzającą, czyli odpowiada przed Komisją Europejską za Narodowy Plan Rozwoju. Polska 2004-2006 i Podstawy Wsparcia Wspólnoty Cel 1, 2004-2006. Za cały obieg finansowy funduszy strukturalnych, czyli za składanie wniosków i uzyskiwanie środków przed Komisją Europejską odpowiada Ministerstwo Finansów. Tabela V.3. Podział środków z funduszy strukturalnych według rodzaju funduszu, Polska 2004-2006 Rodzaj Funduszu Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego Europejski Fundusz Społeczny Europejski Fundusz Orientacji i Gwarancji RolnejSekcja Orientacja Finansowy Instrument Wspierania Rybołówstwa W SUMIE Wielkość 56 % 25 % 17 % 2% 100 % Środki z funduszy będą dzielone między poszczególne programy operacyjne. Każdy program finansowany jest tylko z jednego funduszu strukturalnego z wyjątkiem Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego, otrzymującego pomoc z kilku funduszy. PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. Wrocław strona 85 Program Ochrony Środowiska gminy Polkowice Tabela V.4. Struktura funduszy i środków finansowych w programach operacyjnych, Polska 2004-2006 [miliardy euro] Program Operacyjny Fundusz Strukturalny Wzrost konkurencyjności gospodarki Rozwój zasobów ludzkich Restrukturyzacja i modernizacja sektora spożywczego oraz rozwój obszarów wiejskich Rybołówstwo i przetwórstwo Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego Transport-Gospodarka Morska Ochrona środowiska i gospodarka wodna Zintegrowany Program Operacyjny Rozwoju Regionalnego Wielkość pomocy 1,7 Całkowity procent 20 % Europejski Fundusz Społeczny Europejski Fundusz Orientacji i Gwarancji Rolnej-Sekcja Orientacja 1,7 1,2 20 % 15 % Finansowy Instrument Wspierania Rybołówstwa Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego 0,2 1,8 % 0,8 0,5 7,8 % 5,4 % 2,8 30 % Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego Europejski Fundusz Społeczny Europejski Fundusz Orientacji i Gwarancji Rolnej-Sekcja Orientacja Ponadto, w okresie 2004-2006 Polska otrzyma środki z funduszy strukturalnych na finansowanie Inicjatyw wspólnotowych, takich jak Inicjatywa INTERREG III, przeznaczona na Współpracę Ponadnarodową, Ponadregionalną i Transgraniczną (finansowana przez Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego), czy Inicjatywa EQUAL, przeznaczona na walkę z wszelkiego rodzaju przejawami dyskryminacji na rynku pracy (finansowana przez Fundusz Społeczny). Obie Inicjatywy otrzymają w sumie pomoc rzędu 340 milionów euro. Fundusz Spójności Inny ważny dla Polski aspekt, dotyczy wielkości środków finansowych, jakie otrzyma z Unii Europejskiej w ramach Funduszu Spójności. Ponieważ PNB na mieszkańca w Polsce nie przekracza 90 % średniej unijnej, Polska będzie odbiorcą tego funduszu. Ponadto, głównie ze względu na liczbę mieszkańców, Polska, obok Hiszpanii, jest od roku 2004 największym beneficjentem tego funduszu. Polska otrzyma 4,2 miliardów euro na finansowanie projektów z Funduszu Spójności, z równym podziałem na każdy sektor tak, jak wymagają tego przepisy dotyczące Funduszu Spójności. Tabela V.5. Podział środków finansowanych z Funduszu Spójności w Polsce 2004-2006 (miliardy euro) Sektor Transeuropejskie sieci transportowe Infrastruktury w zakresie ochrony środowiska W SUMIE Środki 2,1 2,1 4,2 Procent 50 % 50 % 100 % Jak widać, środki pochodzące z funduszy strukturalnych i Funduszu Spójności będą kluczowym instrumentem finansowania rozwoju kraju i jego regionów w najbliższych latach. Ponadto ich filozofia opiera się na ciągłości w czasie: będą one przekazywane dopóki stopień rozwoju regionów w Polsce nie zbliży się znacznie do unijnych standardów. Dlatego też można z dużym prawdopodobieństwem przewidzieć, że Polska otrzyma tego rodzaju pomoc w dużej ilości, w okresie wystarczająco długim do wytworzenia trwałego modelu rozwoju, który umożliwi zwiększenie stopnia rozwoju gospodarczego i zmniejszenie bezrobocia. Wdrożenie pomocy z Funduszu Spójności odbywa się zasadniczo poprzez przetargi ogłaszane przez odpowiednie ministerstwo oraz poprzez fazę prezentacji projektów przez różne PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. Wrocław strona 86 Program Ochrony Środowiska gminy Polkowice instytucje publiczne, którym przyznano takie prawo (zwykle są to gminy, powiaty, ministerstwa i administracja lokalna) w zakresie projektów dotyczących infrastruktury środowiskowej i transeuropejskich sieci transportowych. Pomoc pochodząca z Funduszu Spójności uzyskiwana jest poprzez zatwierdzenie konkretnych ”projektów” lub ”grup projektów”. Zatwierdzenie tych projektów przyjmuje formę prawną ”Decyzji Komisji Europejskiej”. W konkretnym przypadku Funduszu Spójności istnieje formularz prezentacji projektu standardowy dla całej Unii Europejskiej, zawierający niezbędne elementy. Karta projektu Funduszu Spójności jest bardzo szczegółowa i wymaga wielu wyczerpujących wyjaśnień dotyczących kosztów i zysków projektu, jego wpływu na środowisko naturalne, respektowania zasady ”kto zanieczyszcza, płaci”, itd., które następnie są szczegółowo analizowane przez różne służby komisji Europejskiej. W odróżnieniu od funduszy strukturalnych, dla których nie istnieje nawet ”karta projektu”, czy formularz na skalę europejską, w tym wypadku Komisja Europejska musi zatwierdzić wprost konkretny projekt lub grupę projektów w formie prawnej ”Decyzji Komisji Europejskiej w sprawie zatwierdzenia projektu...” W wypadku Funduszu Spójności, nie istnieje więc faza programowania, tak, jak w wypadku funduszy strukturalnych (Narodowy Plan Rozwoju, Podstawy Wsparcia Wspólnoty, Program Operacyjny i Uzupełnienie Programu), w której Komisja Europejska zatwierdza zasadniczo strategię, w ramach której następnie prezentowane są projekty. W wypadku Funduszu Spójności, następuje bezpośrednie zatwierdzanie projektu ze strony Komisji Europejskiej. Po zatwierdzeniu projektu przez Komisję Europejską, aby przystąpić do jego praktycznej realizacji (na przykład budowa autostrady albo oczyszczalni ścieków po zatwierdzeniu projektu przez Komisję Europejską), administracja odpowiedzialna za projekt musi uruchomić proces przetargu publicznego, zgodnie z zasadami swobodnej konkurencji, w ramach którego wyłoniona zostanie firma realizująca ten projekt. Wybrane firmy będą otrzymywać od administracji odpowiedzialnej za realizację projektu kwoty za jego wykonanie, na warunkach ustalonych w umowie. Administracja ze swojej strony będzie otrzymywać wypłaty z Funduszu Spójności w zależności od stopnia realizacji projektu przedstawionego Komisji Europejskiej. Fundusz Spójności zakłada, że kiedy Komisja europejska zatwierdzi projekt, wypłaca zaliczkę w wysokości 20 % całości projektu. Począwszy od tego momentu wszystkie kolejne wypłaty będą realizowane w zależności od stopnia realizacji projektu, który administracja przedstawia Komisji Europejskiej. Ważne jest także, iż przesyłanie wszystkich informacji związanych z zarządzaniem tymi projektami do Komisji Europejskiej odbywa się poprzez jedną instytucję, która w wypadku Polski jest Ministerstwo Gospodarki. Dla uzyskiwanych wypłat z Funduszu Spójności oraz dystrybucji tych środków pomiędzy pozostałą administrację odpowiedzialną za każdy projekt będzie istniał również tylko jeden kanał komunikacji z Komisją Europejską, którym w wypadku Polski będzie Ministerstwo Finansów. Fundusze strukturalne Kiedy Polska, po zatwierdzeniu programów operacyjnych, zapewni sobie napływ środków, rozpocznie się faza ich wdrażania poprzez rozpoczęcie działań przewidywanych przez każdy z tych programów. PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. Wrocław strona 87 Program Ochrony Środowiska gminy Polkowice W odróżnieniu od Funduszu Spójności, Komisja europejska zatwierdza w tym przypadku dokumenty programowe (zwłaszcza programy operacyjne), nie zaś każdy z projektów realizowanych następnie jako treść każdego z programów. W przypadku funduszy strukturalnych projekty zatwierdzane są na poziomie krajowym i jedynie akceptowane przez Komisję Europejską pod warunkiem zachowania spójności z głównymi celami każdego z programów operacyjnych oraz zgodności z warunkami wybieralności projektów każdego z funduszy strukturalnych. Aby wdrożyć tę pomoc, potrzebna jest właściwa administracja zwana zawsze ”instytucją zarządzającą” każdym programem operacyjnym. Zawsze należy traktować tę administrację jako punkt odniesienia, jeśli działania dotyczą kluczowych zagadnień ujętych w tych programach operacyjnych. Szczególna sytuacja zachodzi w wypadku Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego o tyle, o ile w tym wypadku punktem odniesienia nie będzie jedynie Ministerstwo Gospodarki (jako instytucja zarządzająca), ale także województwa poprzez Urzędy Marszałkowskie i Wojewódzkie, które odpowiedzialne są za ZPORR oraz za wybór wdrażanych w przyszłości projektów. Dlatego najważniejsza jest umiejętność identyfikacji programów operacyjnych, które obejmują interesujące działania. Jeśli na przykład, celem jest uzyskanie pomocy na międzynarodową promocję jakiejś firmy z sektora MSP, ten rodzaj działań z całą pewnością będzie finansowany poprzez program operacyjny pobudzania przedsiębiorczości oraz przez ZPORR. Jeśli celem jest rozwój obszarów wiejskich, trzeba skoncentrować uwagę na programie operacyjnym rozwoju wsi i tym podobnie, w wypadku każdego z sektorów. Dlatego też pierwszym elementem, z którym trzeba się zapoznać, co najmniej na poziomie podstawowym, jest treść każdego z programów operacyjnych, jego priorytety i działania oraz instytucje odpowiedzialne za każdy z nich. Dlatego też programy operacyjne ukierunkowują do działalności, którą można finansować z funduszy strukturalnych. Od tego momentu główna kwestia dotyczy tego, jak ta działalność ma być realizowana, to znaczy jak stać się beneficjentem pomocy. Poszczególne ministerstwa i województwa, bezpośrednio lub poprzez tak zwane ”organy pośredniczące”, są zobowiązane do udostępnienia pomocy pochodzącej z programów operacyjnych do dyspozycji potencjalnych beneficjentów. Właściwe przygotowanie projektów, jak również w niektórych przypadkach właściwe przygotowanie wniosków o dofinansowanie ze środków publicznych stanowią także klucz do sukcesu. W wypadku projektów z funduszy strukturalnych najważniejsze jest, nie tylko wyjaśnienie we wniosku zalety projektu, jako takiego, ale także powiązanie tego projektu ściśle z jednym z priorytetów i działań programu operacyjnego. Trzeba udowodnić, że jest on spójny ze strategią. W wypadku funduszy strukturalnych projekty służą ostatecznemu celowi, którym jest rozwój strategii programu operacyjnego i dlatego też, tak duże znaczenie ma ich wzajemne powiązanie. Z drugiej strony, w wypadku linii subwencji, wysiłek musi być skierowany na wyjaśnienie, że spełnione są warunki i kryteria, ustalone dla uzyskania subwencji. Niezwykle istotne jest zapewnienie współfinansowania krajowego, czyli możliwości dysponowania częścią, jaką tak w funduszach strukturalnych, jak i w Funduszu Spójności, administracje czy inne instytucje muszą zapewnić jako uzupełnienie wkładu Unii Europejskiej. Ponad- PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. Wrocław strona 88 Program Ochrony Środowiska gminy Polkowice to, należy pamiętać, że zwrot kosztów z Unii Europejskiej, to znaczy wypłaty nadchodzą w miarę realizacji projektu. 2.4. Instrumenty z zakresu organizacji, zarządzania i marketingu Jest to grupa instrumentów bardzo obszerna i ciągle rozbudowywana. Do najważniejszych należą tu: • nowe, ściśle powiązane z programem, metody tworzenia i realizacji budżetów samorządowych, w tym także gminnych, szczególnie budżetów zadaniowych, • system zarządzania jakością, jako element systemu zarządzania na każdym szczeblu, w tym także gminą, • systemowe podejście do budowy marketingu. Budżet zadaniowy to nowa filozofia tworzenia budżetu gminy, która nakazuje odejście od administrowania finansami na rzecz efektywnego i ściśle powiązanego z dokumentami strategicznymi zarządzania finansami. Proponuje się wprowadzenie takiego budżetu w najbliższym roku jako alternatywnego dla tworzonych dotychczas budżetów. Systemy zarządzania jakością stosowane są już powszechnie w polskich przedsiębiorstwach. Wdrażanie systemu zarządzania jakością jako instrumentu realizacji Programu Ochrony Środowiska to duże wyzwanie dla władzy publicznej każdego szczebla, w tym również dla władz gminy. Doświadczenia krajów zachodnich pozwalają proponować wprowadzenie procedur przewidzianych w normach ISO grupy 9000 do sfery usług publicznych. Przeniesienie ich do polskich gmin, powiatów i regionów byłoby zgodne z założeniami reformy administracyjnej wprowadzającej m.in. decentralizację zarządzania środkami publicznymi i dałaby szanse na poprawę jakości usług publicznych dla lokalnych społeczności. Instrumenty marketingowe to przede wszystkim promocje. Promocja nie odnosi zakładanych efektów, jeśli u jej podstaw nie leży Program Ochrony Środowiska, ale jest jeszcze gorzej, jeśli Program Ochrony Środowiska nie jest poparty promocją. Nawet najlepszy program bez umiejętnej akcji promocyjnej może stać się programem na półkę. 2.5. Instrumenty oddziaływania społecznego Do grupy tej należą wszystkie narzędzia, które kształtują świadomość proekologiczną ludzi, grup społecznych, narodów, a także te narzędzia, które są przejawem tej świadomości. Wszystkie te instrumenty razem wzięte powinny służyć uspołecznieniu realizacji Programu Ochrony Środowiska. Do instrumentów tych należą: • edukacja i propaganda ekologiczna, • negocjacje, umowy, porozumienia, • formy nacisku bezpośredniego i bezpośrednie inicjatywy społeczne, • instrumenty lobbystyczne, • instrumenty działań komplementarnych, • narzędzia usługowe. Podstawowe znaczenie w realizacji programu ma prawo i dostęp do informacji. W styczniu 2001 weszła w Polsce w życie. Ustawa o dostępie do informacji o środowisku i jego ochroPPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. Wrocław strona 89 Program Ochrony Środowiska gminy Polkowice nie oraz ocenach oddziaływania na środowisko, która gwarantuje to prawo. Mając zapewnione prawo i dostęp do informacji kluczową sprawą staje się edukacja i propaganda ekologiczna. Poziom stanu świadomości społecznej i gotowość jednostek i grup społecznych do uczestnictwa w realizacji Programu Ochrony Środowiska decydują o jego sukcesie. Negocjacje są jednym z najważniejszych instrumentów demokratyzacji życia i jednocześnie metodą przygotowania i podejmowania decyzji. W Polsce techniki negocjacyjne dopiero od niedawna znajdują zastosowanie i są doceniane jako narzędzie przy tworzeniu ustaleń zagospodarowania przestrzennego, ustalaniu lokalizacji inwestycji itp. Narzędzia nacisku bezpośredniego to różnego rodzaju petycje, manifestacje, protesty. Jeśli poparte są rzetelną wiedzą i wspólną świadomością ekologiczną ludzi biorących w nich udział, mogą być instrumentem przy pomocy, którego zwrócona zostanie uwaga na poważne zagrożenia środowiska. Bezpośrednia inicjatywa społeczna to nic innego jak krótkotrwałe włączenie się lokalnych społeczności do rozwiązania określonego problemu. Narzędzia lobbystyczne to grupy nacisku, tworzenie programów i inicjatyw itp., zapewniające działania władz dla realizacji określonych celów. Działania komplementarne oznaczają na ogół działanie organizacji pozarządowych o charakterze uzupełniającym do istniejących procedur, programów, itp. Mogą to być narady, publikowanie własnych raportów, wykonywanie własnych ocen oddziaływania na środowisko itp. Narzędzia usługowe to głównie: prowadzenie centrów informacyjnych, uruchamianie zielonych telefonów, udostępnianie wszystkich publicznych rejestrów z dziedziny ochrony środowiska w formie elektronicznej bazy danych. Zadaniem władz administracyjnych gminy jest dołożenie wszelkich starań, aby konsultacje społeczne dotyczące projektów aktów normatywnych, programów i polityk oraz decyzji obejmowały jak najszerszy krąg potencjalnie zainteresowanych osób, organizacji i instytucji. W celu powiadomienia wszystkich zainteresowanych wykorzystać należy strony internetowe, strony teletekstowe oraz elektroniczne listy adresowe. 3. Monitoring realizacji Programu Ochrony Środowiska 3.1. System monitorowania Programu Ochrony Środowiska Monitoring, inaczej kontrola i nadzór to powszechne dzisiaj pojęcie i działanie we wszystkich niemal dziedzinach życia. Niezwykle ważną rolę pełni w ochronie środowiska zarówno w zakresie kontroli i obserwacji stanu istniejącego, jak i przy realizacji prac mających na celu poprawę stanu jakości środowiska. Prowadzony systematycznie monitoring pozwala na optymalizację podejmowanych działań, zarówno w sferze ekologicznej jak i ekonomicznej. W ostatnich latach ważną rolę, coraz częściej także w Polsce, odgrywa w kontroli i weryfikacji realizowanych programów, planów rozwojowych, reform gospodarczych itp. Monitoringowi podlegają także Programy Ochrony Środowiska na każdym szczeblu ich realizacji. Do pilnych zadań w sferze kontroli i monitoringu, realizowanych na szczeblu centralnym, regionalnym i lokalnym należą: 1. Wypracowanie skutecznych mechanizmów realizacji funkcji kontrolnych przez organy samorządowe na szczeblu gminnym, powiatowym i wojewódzkim oraz zapewnienie ich racjonalnego i skutecznego współdziałania ze służbami państwowymi działającymi na szczeblu PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. Wrocław strona 90 Program Ochrony Środowiska gminy Polkowice wojewódzkim i centralnym (inspekcja Ochrony Środowiska, Inspekcja Sanitarna, Państwowa Inspekcja Pracy, Najwyższa Izba Kontroli). 2. Stworzenie ram prawnych dla funkcjonowania systemu kontroli społecznej w ochronie środowiska. 3. Poprawa jakości danych o środowisku poprzez doskonalenie funkcjonowania Państwowego Monitoringu Środowiska. Priorytetowymi działaniami w tej sferze, które należało zrealizować w terminie krótkookresowym (do końca 2002 r.) były: • wypełnienie istniejących luk w podstawowych danych o środowisku i poprawieniu ich zgodności, porównywalności i przejrzystości; dotyczyło to przede wszystkim trafiających do środowiska substancji niebezpiecznych, takich jak metale ciężkie i trwałe zanieczyszczenia organiczne oraz użytkowanych produktów zawierających substancje niebezpieczne, • standaryzacja naukowych i technicznych metod zbierania, obróbki i interpretowania danych otrzymywanych na różnych szczeblach administracji publicznej i gospodarczej oraz w różnych regionach kraju, • objęcie systemem monitorowania mierników skuteczności polityki ekologicznej i wskaźników zrównoważonego rozwoju, • zwiększenie częstotliwości i poprawa jakości raportów o stanie środowiska wykonanych na szczeblu powiatowym, wojewódzkim i krajowym; w ślad za ustawowo sporządzanymi na szczeblu powiatowym i wojewódzkim programami zrównoważonego rozwoju i ochrony środowiska, na tych samych szczeblach powinny być sporządzane okresowe raporty o stanie środowiska i o realizacji tych programów, • uzyskanie członkostwa w Europejskiej Agencji Ochrony Środowiska jeszcze przed uzyskaniem członkostwa w Unii Europejskiej. 4. Doskonalenie systemu sprawozdawczości publicznej, z uwzględnieniem potrzeby integracji polityki ekologicznej z politykami sektorowymi, potrzeb wynikających z nowej struktury administracyjnej kraju oraz potrzeb wynikających z zaleceń OECD, wymogów Unii Europejskiej oraz zobowiązań wobec konwencji międzynarodowych. 3.2. Monitoring krajowego Programu Ochrony Środowiska System monitoringu krajowego tworzą m.in.: • raporty rządowe i organizacji pozarządowych, • konferencje krajowe oceniające realizację programu, • oceny zewnętrzne wydawane przez agendy ONZ, OECD itp. Głównym instrumentem społecznego monitoringu powinno być krajowe międzysektorowe forum (partnerstwo) na rzecz ekorozwoju. Dotychczas w Polsce ukazały się następujące dokumenty oceniające stopień realizacji koncepcji ekorozwoju: • dwa dokumenty rządowe: „Przegląd postępów poczynionych od czasu UNCED - czerwiec 1992.Państwo: Polska” (1996); „Agenda 21 - sprawozdanie z realizacji w latach 1992 2000. Rzeczpospolita Polska” (2000, wydanie IV), • raport organizacji pozarządowych opracowany przez Instytut na rzecz Ekorozwoju pt. „Agenda niespełnionych nadziei - społeczna ocena realizacji Agendy 21 w Polsce” (1997). PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. Wrocław strona 91 Program Ochrony Środowiska gminy Polkowice 3.3. System monitorowania regionalnego Programu Ochrony Środowiska System monitorowania regionalnego Programu Ochrony Środowiska powinien być stałym i ciągłym procesem obserwacji ilościowych i jakościowych zmian wybranych mierników, mającym na celu zapewnienie informacji na temat słuszności i skuteczności podejmowanych działań oraz ich zmianę w przypadku rozbieżności pomiędzy założeniami a rezultatami. Monitoringiem powinny zostać objęte podstawowe obszary życia społeczno-gospodarczego Województwa Dolnośląskiego. Poprzez ustalenie zasad procesu monitoringu zapewniona powinna zostać bieżąca i etapowa kontrola realizacji Programu Ochrony Środowiska. Na monitoring Programu Ochrony Środowiska regionu powinny składać się następujące działania: • systematyczne zbieranie danych liczbowych oraz informacji dotyczących realizacji celów strategicznych, • prowadzenie analiz porównawczych i tematycznych, • przygotowywanie cyklicznych raportów ukazujących stopień realizacji Programu Ochrony Środowiska w głównych dziedzinach życia społeczno-gospodarczego, • ocena osiągniętych rezultatów oraz określenie stopnia wykonania przyjętych celów i działań, • ocena rozbieżności pomiędzy przyjętymi celami i działaniami a osiągniętymi rezultatami, • analiza przyczyn rozbieżności oraz identyfikacja obszarów wymagających podjęcia działań interwencyjnych, • planowanie zmian w strategii oraz wdrożenie przyjętych działań. Bieżące działania podejmowane w ramach monitoringu Programu Ochrony Środowiska Dolnego Śląska dadzą obraz postępu w realizacji poszczególnych przedsięwzięć. Natomiast w perspektywie długofalowej monitoring umożliwi obserwację dynamiki realizacji celów oraz zmian strukturalnych. 3.4. Lokalny system monitorowania Programu Ochrony Środowiska Monitorowanie realizacji Programu Ochrony Środowiska gminy jest niezbędne dla prowadzenia bieżących analiz postępów w jego wdrażaniu. Realizacja tego celu wymaga sprawnych źródeł informacji oraz narzędzi do ich gromadzenia. Potrzebne jest, więc stworzenie komputerowej bazy danych, opartej na rozwiniętym systemie teleinformatycznym, pozwalającej na szybkie i ogólnodostępne korzystanie ze zgromadzonych informacji. Oceny realizacji Programu Ochrony Środowiska dokonujemy: • po zakończeniu opracowywania programu, • w trakcie jego realizacji, • po zakończeniu realizacji wszystkich celów i zadań przyjętych w programie. Efekty osiągane i podlegające ocenie można podzielić na: wymierne, dające się określić liczbowo (np.: ilość wybudowanych oczyszczalni, stopień zmniejszania emisji pyłów), niewymierne, oceniane subiektywnie np. w postaci punktowej (np.: wzrost świadomości mieszkańców). Informacje o postępach w realizacji Programu Ochrony Środowiska gminy pozwolą na uzyskanie: • pozytywnego nastawienia do podejmowanych i realizowanych zadań przez społeczność lokalną, PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. Wrocław strona 92 Program Ochrony Środowiska gminy Polkowice • aktywizacji mieszkańców przy dalszym wdrażaniu Programu Ochrony Środowiska, • bieżącej oceny przeszkód i słabych stron przy realizacji przyjętych zadań, • możliwości bieżącej korekty przyjętych priorytetów w wyniku zmian zachodzących wewnątrz i na zewnątrz gminy. Z doświadczenia wiadomym jest, że większość tworzonych i uchwalanych programów, strategii dotyczących ochrony środowiska nie jest dostatecznie realizowana lub nie jest realizowana w ogóle. Aby zapobiec takiej sytuacji, w przypadku gminy Polkowice należałoby powołać specjalny zespół monitorujący przebieg realizacji zadań sformułowanych w Programie Ochrony Środowiska. Zespół taki nie prowadziłby bieżącej oceny wykonania Programu Ochrony Środowiska, lecz oceniał wykonanie zadań w sposób całościowy i systematyczny. Takie oceny zespół monitorujący powinien wydawać przynajmniej raz w kwartale, chyba, że zaistnieje potrzeba częstszych posiedzeń, to wówczas np. raz w miesiącu. W skład zespołu monitoringującego powinien wchodzić: burmistrz odpowiedzialny za rozwój gminy jako przewodniczący oraz pracownicy newralgicznych wydziałów i referatów odpowiedzialnych za realizację zadań ujętych w Programie Ochrony Środowiska. O pracach takiego komitetu monitoringującego powinna być informowana na bieżąco Rada Gminy, wraz z sugestiami i propozycjami alternatywnych rozwiązań problemów wynikłych w trakcie realizacji zadań. 4. Finansowanie programu 4.1. Określenie harmonogramu wdrażania programu z uwzględnieniem możliwości jego etapowania i finansowania Zgodnie z wytycznymi Ministra Środowiska sporządzania Programów Ochrony Środowiska na szczeblu regionalnym i lokalnym (Warszawa, grudzień 2002 r.) w tabeli V.6. wyszczególniono zadania własne gminy i zadania koordynowane przez gminę lub powiat. PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. Wrocław strona 93 Program Ochrony Środowiska gminy Polkowice PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. Wrocław strona 94 Program Ochrony Środowiska gminy Polkowice PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. Wrocław strona 95 Program Ochrony Środowiska gminy Polkowice PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. Wrocław strona 96 Program Ochrony Środowiska gminy Polkowice PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. Wrocław strona 97 Program Ochrony Środowiska gminy Polkowice PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. Wrocław strona 98 Program Ochrony Środowiska gminy Polkowice PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. Wrocław strona 99 Program Ochrony Środowiska gminy Polkowice PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. Wrocław strona 100 Program Ochrony Środowiska gminy Polkowice PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. Wrocław strona 101 Program Ochrony Środowiska gminy Polkowice PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. Wrocław strona 102 Program Ochrony Środowiska gminy Polkowice PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. Wrocław strona 103 Program Ochrony Środowiska gminy Polkowice W tabeli V.7. przedstawiono harmonogram wdrażania Programu Ochrony Środowiska dla gminy Polkowice do roku 2011. Należy jednak pamiętać, że cele strategiczne i długookresowe będą realizowane w znacznie dłuższym okresie czasu, natomiast harmonogram realizacji POŚ będzie cyklicznie się powtarzał tzn. wdrażanie poszczególnych zadań, monitoring stanu środowiska oraz gromadzenie wskaźników skuteczności "Programu ..." będą prowadzone w sposób ciągły, a następnie co 2 lata opracowywany będzie Raport z realizacji "Programu ..." i co 4 lata dokonywana będzie ocena realizacji założonych celów i weryfikacja opracowanego Programu Ochrony Środowiska. Tabela V.7. Harmonogram wdrażania Programu Ochrony Środowiska dla gminy Polkowice Okres wdrażania Programu Ochrony Środowiska Lp. Wyszczególnienie zadań 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 Opracowanie i zatwierdzenie Programu 1. Ochrony Środowiska dla gminy Polkowice 2. Wdrażanie celów długoterminowych Programu Ochrony Środowiska Wdrażanie celów krótkoterminowych 3. Programu Ochrony Środowiska - realizacja zadań priorytetowych 4. Monitoring jakości środowiska Gromadzenie wskaźników skuteczności 5. realizacji Programu Ochrony Środowiska 6. 7. Raport z realizacji Programu Ochrony Środowiska Ocena realizacji i weryfikacja Programu Ochrony Środowiska 4.2. Określenie źródeł finansowania Wdrażanie Programu Ochrony Środowiska dla gminy Polkowice będzie możliwe dzięki stworzeniu sprawnego systemu finansowania ochrony środowiska. W Polsce jak wiadomo, bardzo specyficzne dla systemu finansowania jest to, że większą część wydatków ponoszą przedsiębiorstwa, fundusze ekologiczne i samorządy terytorialne, natomiast udział środków budżetu jest mały. Stworzony w naszym kraju zintegrowany system mechanizmów finansowania ochrony środowiska, oparty przede wszystkim na preferencyjnych pożyczkach i kredytach oraz dota- PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. Wrocław strona 104 Program Ochrony Środowiska gminy Polkowice cjach, udzielanych dzięki wpływom z opłat i kar ekologicznych, bardzo dobrze sprawdził się w pierwszych latach transformacji gospodarczej. Głównym źródłem finansowania przedsięwzięć w dziedzinie ochrony środowiska jest system funduszy ekologicznych, działających w oparciu o ustanowione w polityce ekologicznej przedsięwzięcia priorytetowe, istniejący obecnie na czterech szczeblach: krajowym - Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, regionalnym - wojewódzkie fundusze ochrony środowiska i gospodarki wodnej oraz lokalnym (powiatowym i gminnym) - powiatowe i gminne fundusze ochrony środowiska i gospodarki wodnej. W coraz większym stopniu system finansowania ochrony środowiska w Polsce wspomagany jest przez banki, z Bankiem Ochrony Środowiska na czele i różne fundacje, w tym Ekofundusz, dysponujący środkami pochodzącymi z zamiany zagranicznego długu na środki budżetowe przeznaczone na ochronę środowiska w Polsce. Dotychczas w niewielkim stopniu przedsięwzięcia proekologiczne finansowane są ze środków budżetu centralnego. Od maja tego roku ciężar dofinansowania inwestycji w zakresie ochrony środowiska i infrastruktury komunalnej przeniesiony został w znacznym stopniu na Fundusze Europejskie (Fundusz Spójności i Fundusze Strukturalne). Dokładniejszy opis systemu finansowania inwestycji związanych z ochroną środowiska w Polsce został przedstawiony w rozdz. V.2. Jedną z pięciu osi rozwojowych Narodowego Planu Rozwoju 2004- 2006 (NPR), przyjętego przez Radę Ministrów w dniu 14 stycznia 2003 r. jest ,,Wzmocnienie potencjału rozwojowego regionów i przeciwdziałanie marginalizacji niektórych obszarów”. Cele i priorytety tej osi będą realizowane m.in. w ramach Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego (ZPORR), współfinansowanego z zasobów Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego oraz Europejskiego Funduszu Społecznego. Zintegrowany Pogram Operacyjny Rozwoju Regionalnego będzie zarządzany na poziomie krajowym, jednakże jego programowanie i wdrażanie w dużej mierze będzie odbywać się na poziomie regionalnym. Zintegrowany Program Operacyjny Rozwoju Regionalnego (ZPORR) jest jednym z sześciu programów operacyjnych, które posłużą do realizacji Narodowego Planu Rozwoju/Podstaw Wsparcia Wspólnoty na lata 2004-2006 (NPR/PWW). ZPORR rozwija cele NPR, określając priorytety i kierunki polityki regionalnej państwa w pierwszym okresie członkostwa Polski w Unii Europejskiej. Realizacja tej polityki w ramach ZPORR, będzie współfinansowana z funduszy strukturalnych. Na fundusze strukturalne składają się: Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego (EFRR), Europejski Fundusz Społeczny (EFS), Europejski Fundusz Orientacji i Gwarancji Rolnej (EFOiGR), Finansowy Instrument Wspierania Rybołówstwa (FIWR). Oprócz funduszy strukturalnych pojawi się także Fundusz Spójności jako instrument ekonomiczno - polityczny Komisji Europejskiej wdrażany na poziomie wybranych państw, a nie regionów. Jego celem jest ułatwienie integracji słabiej rozwiniętych krajów poprzez budowę sieci transportowych oraz obiektów infrastruktury ochrony środowiska o charakterze ponadgminnym i dużym obszarze oddziaływania. W załączeniu przedstawiono nakłady finansowe dla Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego, zgodnie z priorytetami i działaniami określonymi w Programie. PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. Wrocław strona 105 Program Ochrony Środowiska gminy Polkowice Tabela V.8. Indykatywna tabela finansowa dla Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego (ZPORR) według priorytetu i działań (zobowiązania) Publiczne Wkład wspólnotowy Koszty Priorytet/działania Priorytet 1 Rozbudowa i modernizacja infrastruktury służącej wzmocnieniu konkurencyjności regionów ogółem Ogółem Ogółem ERDF ESF EAGGF Krajowy wkład publiczny FIFG Pry- Budżety watne Budżet jednostek Ogółem Inne państwa samorządu teryt. 2375,5 2308,3 1603,3 1603,3 705,0 971,2 971,2 728,4 728,4 242,8 242,8 575,1 575,1 407,3 407,3 167,8 135,8 198,2 183,2 137,4 137,4 45,8 27,5 18,3 15,0 133,0 110,8 68,7 68,7 42,1 16,8 25,3 22,2 140,0 110,0 82,5 82,5 27,5 11,0 16,5 30,0 358,0 358,0 179,0 179,0 179,0 Priorytet 2 Wzmocnienie regionalnej bazy ekonomicznej i zasobów ludz- 1117,1 847,4 kich 601,9 241,9 1. Modernizacja i rozbudowa regionalnego układu drogowego 2. Infrastruktura ochrony środowiska 3. Regionalna Infrastruktura badawczo-edukacyjna 4. Zachowanie i odbudowa dziedzictwa kulturowego 5. Infrastruktura społeczeństwa informacyjnego 6. Rozwój transportu miejskiego w aglomeracjach 1. Rozwój zawodowy dostosowujący zasoby ludzkie do potrzeb regionalnego rynku pracy 2. Reorientacja zawodowa 3. Rozwój kadr regionalnej gospodarki 4. Regionalne Strategie Innowacyjne 5. Mikroprzedsiębiorstwa 6. Rozwój turystyki Priorytet 3 Rozwój lokalny 1. Infrastruktura lokalne 2. Rewitalizacja obszarów zdegradowanych 55,3 617,7 32,0 67,2 32,0 179,0 360,0 245,5 200,5 45,0 269,7 255,2 229,3 172,0 172,0 57,3 57,3 25,9 168,6 161,3 121,0 121,0 40,3 40,3 7,3 122,2 89,3 67,0 67,0 22,3 22,3 32,9 149,3 100,8 60,6 60,6 40,2 20,2 20,0 155,5 266,3 878,3 673,3 112,8 153,9 858,3 673,3 84,6 96,7 643,7 504,9 84,6 96,7 643,7 504,9 28,2 57,2 214,6 168,4 28,2 32,2 85,9 67,4 25,0 128,7 101,0 205,0 185,0 138,8 138,8 46,2 18,5 27,7 27,5 20,6 20,6 6,9 2,8 4,1 48,5 42,7 112,4 20,0 20,0 Pomoc techniczna 27,5 ZPORR ogółem 4398,4 4041,5 2869,5 2509,5 360,0 1172,0 344,5 795,5 32,0 356,9 Całkowite związane z ERDF 3852,4 3561,6 2509,5 2509,5 1052,1 224,6 795,5 32,0 290,8 Całkowite związane z ESF 546,0 119,9 119,9 0,0 479,9 PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. Wrocław 360,0 360,0 strona 106 0,0 66,1 Program Ochrony Środowiska gminy Polkowice Tabela V.9. Prognoza źródeł finansowania w latach 2002 ÷ 2010 (mln PLN) wg Programu wykonawczego do II Polityki Ekologicznej Państwa Źródło finansowania Środki własne przedsiębiorstw i jednostek samorządu terytorialnego Budżet państwa Fundusze ekologiczne Fundusze przedakcesyjne i pomoc zagraniczna Fundusz kohezji i fundusze strukturalne RAZEM 2002 4500 2003 5040 2004 5760 2005 6120 2006 6120 2007 6120 2008 6120 2009 5760 2010 5760 126 1800 750 144 1980 750 144 2160 750 162 2160 720 180 2340 108 180 2340 108 180 2340 72 180 2340 72 180 2340 72 - - 3060 3420 3600 3600 3600 3240 3240 7326 8064 11664 12222 12348 12348 12312 11952 11952 Tabela V.10.Źródła finansowania Programu Ochrony Środowiska i Planu Gospodarki Odpadami Źródło finansowania Fundusze ekologiczne (NFOŚiGW, WFOŚiGW, Ekofundusz) Budżety terenowe (miasta) oraz gminne i powiatowe fundusze ekologiczne Środki własne inwestorów i kredyty bankowe Fundusze pomocowe i strukturalne (Phare II, ISPA, SAPARD, Fundusz Spójności)*) Budżet państwa *) 2003 ÷ 2006 20 % 10 % 10 % 60 % - Finansowanie z Funduszy Strukturalnych jest realne w wysokości do 75 % kosztów kwalifikowanych inwestycji, ale procedury pozyskania dofinansowania obejmują długi okres ok. 1 roku. W związku z powyższym, udział środków UE, należy przewidzieć najszybciej w II-giej połowie 2004 roku. PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. Wrocław strona 107 Program Ochrony Środowiska gminy Polkowice VI. Wykorzystane materiały 1. Akty prawne Przepisy podstawowe 1. 2. 3. 4. 5. Ustawa z dnia 27.04.2001 r. Prawo Ochrony Środowiska, Dz. U. Nr 62/2001 poz. 627. Ustawa z dnia 27.07.2001 r. o wprowadzeniu ustaw - Prawo ochrony środowiska, ustawy o odpadach oraz zmianie niektórych ustaw, Dz.U. Nr 100/2001, poz. 1089. Ustawa z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym, Dz.U. 2003 nr 80 poz. 717 Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 24 września 2002 r. w sprawie określenia rodzajów przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko oraz szczegółowych kryteriów związanych z kwalifikowaniem przedsięwzięć do sporządzenia raportu o oddziaływaniu na środowisko, Dz. U. Nr 179, poz. 1490. Ustawa o samorządzie gminnym z dnia 8 marca 1990 roku (Dz. U. 2001 Nr 142, poz. 1591 z późniejszymi zmianami). Przepisy dotyczące powietrza 6. 7. 8. 9. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 30.07.2001 r., w sprawie wprowadzania do powietrza substancji zanieczyszczających z procesów technologicznych i operacji technicznych, Dz. U. Nr 87/2001. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 06.06.2002 r. w sprawie dopuszczalnych poziomów niektórych substancji w powietrzu, alarmowych poziomów niektórych substancji w powietrzu oraz marginesów tolerancji dla dopuszczalnych poziomów niektórych substancji, Dz. U. Nr 87/2002, poz. 796. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 06.06.2002 r. w sprawie oceny poziomów substancji w powietrzu, Dz. U. Nr 87/2002, poz. 798. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 5.12.2002 r. w sprawie wartości odniesienia dla niektórych substancji w powietrzu, Dz.U. Nr 1/2003, poz. 12. Przepisy dotyczące wód i gruntów 10. Ustawa z dnia 18.07.2001 r. - Prawo wodne, Dz. U. Nr 115/2001, poz. 1229. 11. Ustawa o nawozach i nawożeniu z 26 lipca 2000 r. (Dz. U. 2000 Nr 89, poz. 991). 12. Ustawa o ochronie gruntów rolnych i leśnych z 3 lutego 1995 r. (Dz. U. 1995 Nr 16, poz. 78 z późniejszymi zmianami. 13. Ustawa o przeznaczeniu gruntów rolnych do zalesienia z dnia 8 czerwca 2001 r. (Dz. U. 2001 Nr 73, poz. 764 z późniejszymi zmianami). 14. Ustawa z dnia 07.06.2001 r. o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków, Dz. U. Nr 72/2001, poz. 747. 15. Ustawa z dn. 04.02.94 r. - Prawo geologiczne i górnicze, Dz.U. Nr 27/94, poz.96 z późn. zm. 16. Rozporządzenie MŚ z dnia 09.09.02 r., w sprawie standardów jakości gleby oraz standardów jakości ziemi, Dz. U. Nr 165, poz. 1359. 17. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 4.09.2000 r. w sprawie warunków, jakim powinna odpowiadać woda do picia i na potrzeby gospodarcze, woda w kąpieliskach, oraz zasad PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. Wrocław strona 108 Program Ochrony Środowiska gminy Polkowice sprawowania kontroli jakości wody przez organy Inspekcji Sanitarnej, Dz. U. Nr 82/2000, poz. 937. 18. Rozporządzenie MŚ z dnia 29.11.02 r., w sprawie warunków, jakie należy spełnić przy wprowadzaniu ścieków do wód lub do ziemi oraz w sprawie substancji szczególnie szkodliwych dla środowiska wodnego, Dz. U. Nr 212, poz. 1799. 19. Rozporządzenie RM z dnia 19 maja 1999 r. w sprawie warunków wprowadzania ścieków do urządzeń kanalizacyjnych stanowiących mienie komunalne, Dz. U. Nr 50/99, poz. 501. Przepisy dotyczące promieniowania 20. Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 30 października 2003 r. w sprawie dopuszczalnych poziomów pól elektromagnetycznych w środowisku oraz sposobów sprawdzania dotrzymania tych poziomów (Dz. U. Nr 192, poz. 1883). Przepisy dotyczące ochrony przed hałasem i wibracjami 21. Rozporządzenie Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa z dnia 13.05.98 r. w sprawie dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku, Dz. U. Nr 66/98, poz. 436. 22. Polska Norma PN-N-01341. Hałas środowiskowy. Metoda pomiaru i oceny hałasu przemysłowego, maj 2000 r. 23. Polska Norma PrPN-ISO 1996-1.3:1999. Akustyka. Opis i pomiary hałasu środowiskowego. Przepisy dotyczące odpadów 24. Ustawa z dnia 27.04.2001 r. o odpadach, Dz.U. Nr 62/01, poz. 628. 25. Ustawa z dnia 11 maja 2001 r. o opakowaniach i odpadach opakowaniowych. 26. Ustawa z dnia 11 maja 2001 r. o obowiązkach przedsiębiorców w zakresie gospodarowania niektórymi odpadami oraz o opłacie produktowej i opłacie depozytowej. 27. Rozporządzenie Ministra Środowiska, w sprawie katalogu odpadów, Dz.U. Nr 112/2001, poz. 1206. 28. Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 26 września 2002 r. w sprawie określenia urządzeń, w których mogły być wykorzystywane substancje stwarzające szczególne zagrożenie dla środowiska, Dz. U. Nr 173, poz. 1416. 29. Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 28 października 2002 r. w sprawie rodzajów odpadów, których zbieranie lub transport nie wymagają zezwolenia na prowadzenie działalności, oraz podstawowych wymagań dla zbierania i transportu tych odpadów, Dz. U. Nr 188, poz. 1575. 2. Publikacje 30. II Polityka Ekologiczna Państwa, Warszawa grudzień 2000 r. 31. Stan istniejący i uwarunkowania rozwojowe turystyki Związku Gmin Zagłębia Miedziowego, K. Szustka, M. Sitarz, I. Krukowska – Szopa, E. Wiśniewski, Legnica 2003 r. 32. Założenia Regionalnego Programu Gospodarki Odpadami na obszarze Związku Gmin Zagłębia Miedziowego, ProGeo Sp. z o.o., Fundacja Ekologiczna Ziemi Legnickiej „Zielona Akcja”. PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. Wrocław strona 109 Program Ochrony Środowiska gminy Polkowice 33. Ochrona środowiska i leśnictwo w województwie dolnośląskim w latach 1999 ÷ 2000, Urząd Statystyczny, Wrocław, listopad 2001 r. 34. Informacja o stanie środowiska na terenie powiatu polkowickiego, Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska, Wrocław 2000 r. 35. Raport o stanie środowiska w Województwie Dolnośląskim, Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska, Wrocław 2002 r. 36. Ścieżka przyrodnicza „Uroczysko Czarne Stawy”, Fundacja Ekologiczna Ziemi Legnickiej „Zielona Akcja”, Legnica 2002 r. 37. Inwentaryzacja przyrodnicza gminy Polkowice, Centrum Informacji Ekologicznej i Gospodarczej w Legnicy Sp. z o.o., Polkowice grudzień 1996 r. 38. Strategia Rozwoju Powiatu Polkowickego, Rada Powiatu, Polkowice 2001 r. 39. Oferta inwestycyjna gminy Polkowice, Regionalny Park Przemysłowo-Technologiczny (RPPT), Urząd Gminy Polkowice, Polkowice, lipiec 2003 r. 40. Ekspertyza pn. ,,Przyczyny naruszenia i zakłócenia stosunków wodnych w rejonie Sobina, gmina Polkowice’’, Biuro Studiów i Projektów ,,Hydromel’’s.c., grudzień 2002 r. 41. ,,Aleja dębowa w Nowym Dworze’’, ,,CICONIA Grzegorz Bobrowicz’’, Wołów 2002 r. 42. Podsumowanie wyników badań odczynu i zasobności gleb przeprowadzonych w roku 2002 w obrębie miejscowości: Komorniki, Tarnówek, Żuków, Stacja Chemiczno Rolnicza, Wrocław 2002 r. 43. Strategia Rozwoju Zrównoważonego Gminy Polkowice, Urrąd Gminy Polkowice, Polkowice, Jelenia Góra, czerwiec 2001 r. 44. ,,Monitoring wysypiska odpadów komunalnych w Trzebczu, gm. Polkowice.Badania wód podziemnych oraz odciekowych w III kwartale 2003r.’’, Zakład Inżynierii Środowiska EKOPROJEKT, Laboratorium Monitoringu Środowiska, Pszczyna, wrzesień 2003 r. 45. Podsumowanie wyników badań odczynu i zasobności gleb przeprowadzonych w roku 2003 na terenie gminy Polkowice, Stacja Chemiczno Rolnicza, Wrocław 2003 r. 46. Ocena oddziaływania składowiska Żelazny Most na środowisko w 2002 roku, Przedsiębiorstwo Doradztwa i Wdrożeń ARCANUM Sp. z o.o., Wrocław, kwiecień 2003 r. 47. Gospodarka energetyczna w gminach, Biuro studiów i Projektów energetycznych ENERGOPROJEKT-GLIWICE S.A., Polkowice, grudzień 1999 r. 48. ,,Tarnówek’’, ,,CICONIA Grzegorz Bobrowicz’’, Wołów 2002 r. 49. ,,Potoki Wzgórz Dalkowskich’’, ,,CICONIA Grzegorz Bobrowicz’’, Wołów 2002 r. 50. Trasy rowerowe, szlaki turystyczne i ścieżki edukacyjne w gminie Polkowice, Fundacja Ekologiczna ,,ZIELONA AKCJA’’, Legnica 2003 r. 51. Badanie stanu zanieczyszczenia powietrza atmosferycznego na terenie gminy Polkowice, Przedsiębiorstwo Badawczo-Wdrożeniowe Ochrony Środowiska ,,ekopolin’’, Wrocław, maj 1992 r. 52. Analityczny plan akustyczny miasta Polkowice, Hałas drogowy, Państwowa Inspekcja Ochrony Środowiska, Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska, 1994 r. 53. Koleracja rejestrowanych przyśpieszeń drgań z obserwowaną intensywnością dla wstrząsów z obszaru LGOM, S. Speczik, C. Bachowski, J.Dubiński, G. Mutke, K. Jaśkiewicz, KGHM Polska Miedź S.A., Lubin, Główny Instytut Górnictwa Katowice, CBPM „Cuprum” Sp. z o.o. Wrocław, Warsztaty 2003 z cyklu „Zagrożenia naturalne w górnictwie”. PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. Wrocław strona 110 Program Ochrony Środowiska gminy Polkowice 54. Fundusze strukturalne i Fundusz Spójności Unii Europejskiej, Urząd Marszałkowski Województwa Dolnośląskiego, Wrocław, listopad 2003 r. 55. Strony internetowe. PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. Wrocław strona 111