C. Rosik-Dulewska Aktualny stan gospodarki

AKTUALNY STAN GOSPODARKI ODPADAMI W POLSCE
I PERSPEKTYWY ZMIAN
CURRENT STATE OF WASTE MANAGMENT IN POLAND AND THE
PERSPECTIVE OF CHANGES
Czesława Rosik-Dulewska
Instytut Podstaw InŜynierii Środowiska PAN w Zabrzu,
Uniwersytet Opolski, Katedra Ochrony Powierzchni Ziemi
e-mail: [email protected]
ABSTRACT
The condition of the municipal waste management in Poland is not satisfactory. That is why quick and
effective actions are needed in order to enable construction of a system of modern and comprehensive
solutions in next years, within framework of which installations meeting the European standards will
function. Investment arrears of many years in terms of waste recycling caused that Poland is at the bottom
of the EU countries list when it comes to waste management. The updated 2010 National Waste
Management Plan (KPGO 2010) points to the need of the intensification of using both biological and
thermal methods of waste treatment and it determines those processes as basic action directions in
waste management. It is estimated in the province plans that necessary funds for the building of regional
waste management systems in the years 2008-2018 will amount to 14.5 billion zlotys. The costs of building
thermal waste treatment installation make the most significant item in the funds planned to be spent. When
analysing the technologies in the thermal processes of municipal waste treatment that are
implemented on an industrial scale we can see the strong domination of combustion methods.
Due to the obligation of meeting very strict regulations modern waste combustion plants become
completely safe for the environment and the energy contained in the waste is the significant
potential of renewable energy resources. An important issue is the question of fuels made from waste.
Their price on the market is much lower than the price of primary fuels and for this reason they are readily
used by energy-consuming branches of industry. The production and using of SRF (solid recovered fuels)
increases the waste reclamation level, which has a positive influence on meeting EU waste management
requirements. The rising interest is also stimulated by the recently implemented greenhouse gases emissions
trading system (including CO2). Industrial waste is about 120 million tonnes yearly. The data collected by
the Central Statistical Office of Poland shows that the amount of waste from extractive industries has
decreased significantly when compared to 1990s when it made about 75 per cent of all industrial waste.
On the other hand, the amount of reclaimed waste has been increasing since 1999. Specific development
in this area concerns processing waste, i.e. from power industry. The amount of mining waste (or in
accordance with the Act on the Waste from Extractive Industries – extractive waste) that is subjected to
various methods of reclamation remains at the level of approx. 60 million tonnes yearly, which makes
about 82 per cent of all extractive waste produced. The rock mining industry including common minerals
mining is characterised by high level of waste production changeability as it bases the intensity of
exploitation on the economic market situation.
Key words: municipal waste management, industrial waste management, solid recovered fuels
Wprowadzenie
DąŜąc do minimalizacji wpływu działalności
człowieka na środowisko przyjęto zasadę
zrównowaŜonego rozwoju, w tym zintegrowaną
gospodarkę odpadami. W chwili obecnej w
przeciwieństwie do ochrony powietrza oraz
ochrony wód przed zanieczyszczeniem postępy w
racjonalizacji gospodarki odpadami w ostatnich
18 latach są bardzo powolne i niezadawalające.
W gospodarce odpadami komunalnymi nie został
stworzony dotąd skuteczny mechanizm dla
segregacji i odzysku większości tych odpadów.
Nieco większe postępy moŜna odnotować w
gospodarce odpadami przemysłowymi, chociaŜ i
ten postęp oceniamy jako niezadawalający.
W dziedzinie gospodarki odpadami Unia
Europejska wydała aŜ dziewięć dyrektyw, które
powinny być wprowadzone do polskiego
prawodawstwa i wdroŜone do praktyki.
94
Z dyrektyw tych wynikają liczne zobowiązania
dla Polski, z których najwaŜniejsze to:
osiągnięcie w 2014 r. odzysku min. 60% i
recyklingu 55% odpadów opakowaniowych, do
2010 r. odzysku co najmniej 25% odpadów
biodegradowalnych, tak aby nie trafiały na
składowiska, a w 2013 50% odzysku tych
odpadów oraz zebranie w 2012 25% zuŜytych
baterii i akumulatorów, a w 2016 45%
wymienionych odpadów.
Poza tym w Traktacie Akcesyjnym Polska
zobowiązała się do zamknięcia do 2012 roku
wszystkich składowisk, które nie spełniają
wymagań dyrektywy 99/31/WE.
Dopiero realizacja tych wszystkich zadań
moŜe doprowadzić do radykalnej poprawy w
gospodarce odpadami w Polsce. Aby do tego
doszło potrzebne są szybkie zmiany prawne,
edukacyjne, organizacyjne i technologiczne oraz
ścisłe powiązanie działań Rządu RP z
administracja samorządową.
Stan gospodarki odpadami komunalnymi nie
jest w Polsce zadowalający i dlatego teŜ konieczne są
szybkie i skuteczne działania tak, aby w
najbliŜszych latach moŜliwe było zbudowanie
systemu nowoczesnych i kompleksowych
rozwiązań, w ramach których funkcjonować będą
instalacje odpowiadające europejskim standardom.
Wieloletnie zaległości inwestycyjne w
zakresie
przetwarzania
odpadów
spowodowały, Ŝe kraj nasz znajduje się na
końcu lisy państw UE w zakresie gospodarki
odpadami.
W Polsce wytwarza się ok.10mln t
odpadów komunalnych rocznie (w 2007r. 9 417
tys.), z czego (2007 r.) 96,6% składowano (929
składowisk na 3086 ha), 2,9 % poddano
recyklingowi
organicznemu
(głównie
kompostowanie), a zaledwie 0,43% to termiczne
przekształcenie. Największe ilości odpadów
wytworzono w rejonie Polski południowej, w
województwach:
śląskim
(41,9%
całego
strumienia), dolnośląskim (26,9%) i małopolskim
(7,3%). Najmniejsze ilości odpadów powstały w
województwach: lubuskim (0,5%), warmińskomazurskim (0,5%) oraz podlaskim (0,7%)
(Rocznik statystyczny OŚ, 2008).
Zgodnie z rozporządzeniem Rady
Ministrów z 14 października 2008 r. w sprawie
opłat za korzystanie ze środowiska (Dz. U. nr
196, poz. 1217) od 1 stycznia 2009 r. obowiązują
wyŜsze opłaty, a zatem składowanie 1 tony
odpadów na składowisku jest teraz droŜsze o 25
zł w stosunku do roku ubiegłego (tj. 100 zł/Mg).
Ponadto zgodnie z treścią art. 5.2 dyrektywy
99/31/WE oraz art. 16a ust.4 znowelizowanej
ustawy o odpadach i ustaleniami Traktatu
Akcesyjnego Polska zobowiązała się do redukcji
odpadów ulegających biodegradacji w trzech,
niŜej wymienionych etapach:
do dnia 31 grudnia 2010 r. - ilość odpadów
komunalnych kierowanych na składowiska
wynosić ma nie więcej niŜ 75% wagowo
całkowitej masy odpadów komunalnych
ulegających biodegradacji, w stosunku do
masy tych odpadów wytworzonych w 1995
r. (redukcja o 2,5 mln ton),
do dnia 31 grudnia 2013 r. – ilość odpadów
komunalnych kierowanych na składowiska
wynosić ma nie więcej niŜ 50% wagowo
całkowitej masy odpadów komunalnych
ulegających biodegradacji, w stosunku do
masy tych odpadów wytworzonych w 1995
r. (redukcja o 3,5 mln ton),
do dnia 31 grudnia 2020 r. – ilość odpadów
komunalnych kierowanych na składowiska
wynosić ma nie więcej niŜ 35% wagowo
całkowitej masy odpadów komunalnych
ulegających biodegradacji, w stosunku do
masy tych odpadów wytworzonych w 1995
r. (redukcja o 4,1 mln ton).
W ostatnich 5-ciu latach powstało szereg
sortowni
oraz
kompostowni
odpadów
organicznych, oraz systematycznie wzrasta
procentowy udział recyclingu. Nic się jednak nie
dzieje w zakresie termicznego przekształcania
odpadów komunalnych, poza spalarnią w ZUSOK
w Warszawie (Rosik-Dulewska, 2008).
Minęło 6 lat od uchwalenia pierwszego
krajowego planu gospodarki odpadami (KPGO) i
2 lata od jego aktualizacji a sprawozdania z
realizacji planu krajowego, jak równieŜ planów
niŜszych szczebli wskazują jednoznacznie, Ŝe
ciągle daleko nam do wypełnienia wcześniej
przyjętych zapisów.
Zaktualizowany krajowy plan gospodarki
odpadami (KPGO 2010) wskazuje na potrzebę
intensyfikacji w zastosowaniu zarówno
biologicznych jak i termicznych metod
przekształcania odpadów, i procesy te wyznacza
jako zasadnicze kierunki działań w gospodarce
odpadami. Zwraca się takŜe uwagę na to, aby
zakłady zagospodarowania odpadów miały
przepustowość
wystarczającą
do
przetworzenia
odpadów
z
obszarów
zamieszkanych przez co najmniej 150 tys.
mieszkańców. W przypadku aglomeracji lub
zespołu gmin obejmujących obszar, na którym
zamieszkuje powyŜej 300 tys. mieszkańców,
preferowaną metodą powinno być termiczne
przekształcanie odpadów (Sieja, 2009).
W
zaktualizowanych
planach
wojewódzkich w pierwszym rzędzie postawiono
na
tworzenie
regionów
kompleksowej
gospodarki odpadami, w których funkcjonować
będą systemowe rozwiązania, z zastosowaniem
nowoczesnych technologii. Tu takŜe zakłada się, Ŝe
metodą
preferowaną
powinno
być
przekształcenie termiczne!
95
W KPGO przewiduje się utworzenie 133 regionów
łącznie we wszystkich województwach (regionalne
zakłady gospodarki odpadami), w których kaŜdy
strumień
odpadów
poddawany
będzie
odpowiednim procesom przerobu, a budowa
nowoczesnego,
kompleksowego
systemu
gospodarki odpadami powinna być oparta na
podstawowych nw. załoŜeniach:
w duŜych miastach i aglomeracjach miejskich
integralną częścią systemu gospodarki
odpadami komunalnymi jest instalacja
termicznego przekształcania odpadów;
odpady z selektywnej zbiórki kierowane są
do sortowni, w których prowadzi się ich
doczyszczanie,
przed
przekazaniem
odbiorcom jako surowców wtórnych;
biologiczna
przeróbka
odpadów (tj.
kompostowanie i fermentacja) prowadzona
będzie wyłącznie w odniesieniu do odpadów
organicznych, bo tylko w takim przypadku
moŜliwe jest uzyskanie kompostu, który
spełniać będzie wymagania prawne do
dalszego odzysku.
Uwaga: W przypadku prowadzenia procesu
na bazie odpadów zmieszanych, uzyskiwany
produkt nadaje się wyłącznie do składowania,
a od 2013 r. tj. po wejściu w Ŝycie zapisów
Rozporządzenia Ministra Gospodarki z dnia
7 września 2005 r. w sprawie kryteriów
dopuszczenia odpadów do składowania na
składowiskach danego typu [Dz. U. z 2005 r.
Nr 186 poz. 1553 z późn. zm.] materiał ten
moŜe nie spełniać warunków wprowadzenia
na składowisko;
instalacje
mechaniczno-biologicznego
przetwarzania odpadów funkcjonują jako
obiekty pozwalające na zmniejszenie ilości
składowanych odpadów (maksymalnie do
20%), a do składowania lub termicznego
przekształcania trafia tylko pozostałość
poprocesowa;
Uwaga: Zgodnie z Rozporządzeniem
Ministra Gospodarki z dnia 7 września 2005 r. w
sprawie kryteriów oraz procedur dopuszczenia
odpadów do składowania na składowiskach
danego typu [Dz. U. z 2005 r. Nr 186 poz. 1553 z
późn. zm.] po 2012 r. odpad po mechanicznobiologicznym przerobie moŜe nie być
dopuszczony do składowania (Sieja, 2009).
W planach wojewódzkich oszacowano,
Ŝe niezbędne środki finansowe na budowę
regionalnych systemów gospodarki odpadami w
latach 2008--2018 wyniosą 14,5 mld zł.
Najbardziej znaczącą pozycję w zaplanowanych do
wydatkowania środkach finansowych stanowią
koszty
budowy
instalacji
termicznego
przekształcania odpadów.
Plany wojewódzkie przewidują budowę 13
zakładów termicznego przekształcania odpadów
komunalnych (ZTPOK) oraz 2 obiektów, które
przewidziano jako rozwiązania wariantowe.
Spalarnie odpadów komunalnych (ZTPOK)
zostały decyzją Rady Ministrów wpisane na listę
indykatywną
Programu
Operacyjnego
Infrastruktura i Środowisko 2007-2013 i
stanowią kluczowe projekty w zakresie poprawy
stanu krajowych systemów zagospodarowania
odpadów komunalnych i spełnienia przez Polskę
głównych zobowiązań akcesyjnych w sektorze
Środowisko.
Program Operacyjny Infrastruktura i
Środowisko /Priorytet II/ Gospodarka odpadami i
ochrona powierzchni ziemi /Działanie 2.1/
Kompleksowe przedsięwzięcia z zakresu gospodarki
odpadami
komunalnymi
ze
szczególnym
uwzględnieniem odpadów niebezpiecznych
(Aktualizacja MRR - 31 lipca 2008 r.), ustala listę
15 projektów dotyczących gospodarki odpadami
komunalnymi,
gdzie
podstawowym
przedsięwzięciem przewidywanym w dziewięciu
projektach jest realizacja ZTPOK. Jest to więc
jedno z najwaŜniejszych wyzwań na najbliŜsze
lata, bowiem bez wdroŜenia termicznego
przekształcania odpadów nie będzie moŜliwa w
Polsce realizacja podstaw nowoczesnej gospodarki
odpadami.
Proces termicznego przekształcania odpadów pozwoli skutecznie:
zmniejszyć ilość i objętość odpadów
kierowanych do składowania,
zwiększyć bezpieczeństwo dla środowiska,
przy załoŜeniu spełnienia standardów
określonych przez BAT,
wywiązać się ze zobowiązań Polski zawartych w Traktacie Akcesyjnym oraz spełnić
wymogi Dyrektywy 1999/31 AA/E, w
zakresie redukcji składowania substancji
organicznej,
spełnić wymogi Rozporządzenia Ministra
Gospodarki w sprawie kryteriów oraz
procedur dopuszczenia odpadów do
składowania na składowiskach danego typu
(Dz. U. z 2005 r. Nr 186 poz. 1553 z późn.
zm.), zgodnie, z którym od 1 stycznia
2013
r.
nie
będzie
moŜliwości
składowania
odpadów,
w
których
przekroczone będą wartości graniczne dla:
ogólnego węgla organicznego TOC >5%,
strat przy praŜeniu >8%, ciepła spalania >6
MJ/kg;
odzyskać energię z odpadów, co oznacza Ŝe
instalacje
termicznego
przekształcania
odpadów (ZTPOK) staną się odnawialnym
źródłem energii,
wymusić konkurencję w stosunku do
rosnących kosztów składowania (Sieja,
2009).
Spalanie odpadów w Europie ma ponad stuletnią
tradycję. W krajach „starej 15" UE funkcjonuje
96
ponad 370 spalarni odpadów komunalnych gdzie
stanowią one stały element krajobrazu. Niektóre z
nich, jak np. Spittelau we Wiedniu są symbolem
nowej ery w architekturze miejskiej.
W 2004 r. kraje UE (15) przekształciły
termicznie ok. 43 mln Mg odpadów
komunalnych, uzyskując energię elektryczną
zaspokajającą potrzeby 27 mln ludzi. Liderami są
tu Dania i Szwecja - ponad 50%
przekształconych termicznie odpadów ((Pająk,
2008). Pozostałe kraje to: Luksemburg, Francja,
Belgia, Holandia, Niemcy, Austria, Portugalia i
Włochy. Średni udział procesu spalania w
systemach
gospodarowania
odpadami
komunalnymi wynosił 26%. Potencjał spalarni
jest systematycznie zwiększany. Buduje się
potęŜne zakłady o mocy przerobowej 300-600
tys.t/rok, jak równieŜ nieduŜe instalacje na 40-80
tys./rok zuŜywające do produkcji ciepła paliwo
produkowane z odpadów.
Np. udział energii z odpadów w bilansie
cieplnym ParyŜa wynosi 53%, Kopenhagi 30%,
Wiednia 23%, WdroŜone projekty przetwarzania
termicznego odpadów odniosły sukces
techniczny i ekonomiczny. Przełamano bariery
psychologiczne i społeczne. Wg danych Eurostat
2005 w 27 krajach UE w 2005 r. wytworzono
259 mln ton odpadów komunalnych, z których
średnio 35% podlegało recyklingowi (w tym
kompostowaniu) 17% spalaniu (370 spalarni) a
48% składowaniu. Gdyby analizować tylko kraje
15 UE to spalanie wynosiłoby 35% (Pająk,
2008).
Przetwarzanie termiczne odpadów jest
standardem w „starych" krajach UE, ale
jednocześnie proces ten powinien stanowić
technologię przyszłości w „nowej" 12 krajów
UE, poniewaŜ plany Komisji Europejskiej zakładają
dalszą redukcję składowanych odpadów, wzrost
recyklingu i ilości spalarni. Efektem tych działań
(do 2020 r.) w krajach UE ma być prawie
całkowicie
zredukowana
emisja
gazów
cieplarnianych z odpadów. JuŜ obecnie
uzyskiwane wskaźniki emisji zanieczyszczeń z
zachodnioeuropejskich
spalarni
spełniają
rygorystyczne wymagania unijnej dyrektywy
2000/76/EC
((Dyrektywa
Parlamentu
Europejskiego i Rady 2000/76/WE) przy czym
ograniczenia te są znacznie bardziej surowe niŜ
dla jakiejkolwiek innej gałęzi gospodarki.
Warunkiem uzyskania dofinansowania
budowy instalacji termicznego przetwarzania
odpadów ze środków Funduszu Spójności UE
jest
zastosowanie
najlepszej
dostępnej
technologii tzw. BAT.
Analizując technologie w procesach
termicznego
przekształcania
odpadów
komunalnych, które realizowane są w skali
przemysłowej widać, Ŝe zdecydowanie dominują
metody spalania. Ze względu na obowiązek
spełnienia bardzo rygorystycznych ograniczeń
współczesne spalarnie stają w pełni
bezpieczne dla środowiska, a energia zawarta
w odpadach to istotny potencjał OZE.
Projekt
Rozporządzenia
Ministra
Środowiska z dnia 22 maja 2009 r. w sprawie
szczegółowych
warunków
technicznych
kwalifikowania części energii odzyskanej z
termicznego przekształcania odpadów komunalnych
jako energii z odnawialnego źródła energii ustala,
Ŝe 42% całości energii uzyskanej w wyniku
termicznego
przekształcenia
odpadów
zawierających frakcje biodegradowalne, moŜe
być
zakwalifikowana
jako
energia
z
odnawialnego źródła energii.
Jednocześnie w skali światowej
obserwowany
jest
rozwój
technologii
alternatywnych do spalania, takich jak
zgazowanie i piroliza oraz technologii
kombinowanych, które np. obserwujemy głównie
w Japonii, Ameryce Północnej oraz w krajach
skandynawskich w Europie.
W technologiach tych zdecydowanie
lepiej sprawdzają się segregowane odpady, ale
i paliwa z odpadów. Co ciekawe technologie te
częściej znajdują akceptację społeczeństwa w
porównaniu do tradycyjnych spalarni odpadów.
Na dzień dzisiejszy nie jest moŜliwe
wskazanie jedynej, najlepszej technologii
spalania
odpadów
komunalnych.
Dotychczasowe doświadczenia wskazują, Ŝe
zaleŜnie od wdraŜanego modelu gospodarki
odpadami będziemy zmuszeni wybierać między
technologią spalania w kotłach rusztowych,
schodkowych, a kotłami fluidalnymi (Pająk,
2008, RóŜalski, 2009).
Miasta, które nie mają wdroŜonego
systemu
segregacji
odpadów powinny
wybierać technologię spalania w kotłach
rusztowych, która nie jest ona tak bardzo
wraŜliwa na zmienny skład odpadów, i jak
dotychczas gwarantuje bezawaryjną eksploatację.
Miasta o zaawansowanej segregacji
odpadów,
które
posiadają
zakłady
unieszkodliwiania odpadów na europejskim
poziomie, powinny wybierać technologię
fluidalną, która gwarantuje wysoki standard
procesu spalania przy najniŜszych kosztach
obróbki
spalin.
M.in.
doświadczenia
skandynawskie pokazują, Ŝe instalacje spalające
mniej niŜ 50 tys. ton odpadów rocznie, uzyskują
dobre efekty techniczne i ekonomiczne w
spalarniach wyposaŜonych w kotły fluidalne,
stosując współspalanie z osadami ściekowymi
i biomasą.
Niejednorodność
składu
oraz
niestabilność właściwości fizykochemicznych
odpadów komunalnych stanowią powaŜne
utrudnienie dla bezpośredniego stosowania w tych
instalacjach
nieprzetworzonych
odpadów.
97
Dotyczy to zarówno problemów technicznych,
eksploatacyjnych, jak i zagroŜenia związanego z
emisją zanieczyszczeń. Szansą rozwiązania tych
problemów jest wstępne przetwarzanie odpadów
w kierunku uzyskania tzw. kwalifikowanych paliw
alternatywnych,
którym
moŜna
postawić
sprecyzowane wymagania jakościowe (ŚciąŜko
(red) et al. 2007, Sobolewski et al. 2006,
Wasilewski et al., 2009)
W wielu krajach europejskich (m.in.
Niemcy, Włochy, Finlandia, Austria), które mają w
tym zakresie tradycje a tym samym i
doświadczenie opracowano normy jakościowe dla
paliw alternatywnych, które uwzględniają
zarówno parametry energetyczne paliwa, jak i
aspekty ekologiczne jego wykorzystania.
Paliwa alternatywne
Od wielu lat w świecie wykorzystuje się
wyjątkowo korzystne warunki technologiczne dla
termicznego
przekształcania
odpadów,
a
potencjalne wykorzystanie paliw alternatywnych
jest znacznie szersze.
Odzysk energii z odpadów prowadzony
w instalacjach energetyki zawodowej jest
wprawdzie
w
warunkach
krajowych
zagadnieniem nowym, jednakŜe w najbliŜszej
przyszłości jego skala i znaczenie będzie
wzrastać. Podstawowym warunkiem szerszego
wykorzystania
paliw
alternatywnych
w
wybranych
sektorach
gospodarki
jest
zagwarantowanie stabilności ich właściwości
fizykochemicznych oraz zachęty ekonomiczne
(Rosik-Dulewska, 2008., Wasilewski et al., 2009).
Surowcem do produkcji SRF moŜe być
zarówno jednorodny odpad przemysłowy, jak i
odpad mieszany (im więcej składników odpadów
tym bardziej złoŜony jest proces produkcyjny).
Udział tych frakcji w stałym paliwie wtórnym
(SRF) moŜe nieraz przekraczać 50% wag. Skład i
poziom zanieczyszczeń w produkcie zaleŜy od
wielu czynników, ale jednym z najwaŜniejszych jest
źródło pozyskania odpadów do przerobu.
Przeróbka odpadów na stałe paliwa wtórne
ma na celu przede wszystkim;
wytworzenie paliwa z moŜliwie duŜym
uzyskiem,
waloryzację parametrów energetycznych
odpadów,
redukcję stęŜeń substancji niebezpiecznych w
produkcie poprzez ich zatęŜanie w
wyprowadzanych z instalacji strumieniach
ubocznych (FINAL REPORT EC, 2003,
Wandrasz et al., 2006).
Wg załącznika 5 do Ustawy o odpadach:
wytwarzanie starych paliw wtórnych stanowi
proces odzysku R15 (przetwarzanie odpadów,
w celu ich przygotowania do odzysku, w tym
do recyklingu), a
wykorzystanie stałych paliw wtórnych
stanowi proces odzysku R1 (wykorzystanie
jako paliwo lub inny środek wytwarzania
energii).
Produkcja i wykorzystanie stałych paliw
wtórnych – paliw alternatywnych jest szansą na
wykorzystanie energii zawartej w odpadach nie
tylko w instalacjach specjalnie do tego celu
przeznaczonych, ale takŜe w takich gałęziach
przemysłu, jak produkcja cementu czy
energetyka. Potencjalne wykorzystanie stałych
paliw wtórnych wykracza jednak daleko poza te
sektory, obejmując między innymi metalurgię,
przemysł chemiczny oraz przemysł materiałów
budowlanych.
Paliwa wytwarzane z odpadów są
znacznie tańsze na rynku (a czasem wręcz
oferuje się je z dopłatą) niŜ paliwa pierwotne i z
tego powodu są one chętnie wykorzystywane w
energochłonnych gałęziach przemysłu, takich jak
np. produkcja klinkieru czy przemysł celulozowopapierniczy. Wytwarzanie i wykorzystanie SRF
zwiększa poziom odzysku odpadów, co
korzystnie wpływa na wypełnienie zaleceń
UE w zakresie gospodarki odpadami. Wzrost
zainteresowania
stymuluje
równieŜ
wprowadzony w ostatnim okresie system handlu
uprawnieniami do emisji gazów cieplarnianych (w
tym CO2).
Stosowanie paliw wytwarzanych z
odpadów w procesach współspalania przyczynia
się do zmniejszenia emisji gazów cieplarnianych,
powstających w wyniku spalania paliw
kopalnych (w tym głównie CO2), a takŜe
pozwala oszczędzać ich zasoby. W myśl
obowiązujących zapisów Ustawy o odpadach
pozwala równieŜ zmniejszyć emisję gazów
cieplarnianych (w tym głównie CH4) ze składowisk
odpadów zawierających frakcje biodegradowalne.
NaleŜy zauwaŜyć, Ŝe w niektórych krajach UE
frakcje odpadów ulegające biodegradacji uznano
juŜ zarówno jako nośniki energii odnawialnej, jak i
materiał neutralny wobec CO2.
Prognozy wykonane podczas realizacji
międzynarodowego programu badawczego QUO
VADIS, uwzględniające pozytywne wyniki badań
przemysłowych,
określiły
moŜliwości
wykorzystania stałych paliw wtórnych w krajach
UE (dawna 15.) na 27-37 mln Mg/rok
(Sobolewski et al., 2006).
Analizując
główne
kierunki
ich
wykorzystania
moŜna
przedstawić
je
następująco:
przemysł cementowy -3,5-7 mln Mg/rok
(substytucja ~15-30% paliwa kopalnego),
produkcja energii elektrycznej -6,5-13
mln Mg/rok (substytucja -2-4% paliwa
kopalnego),
produkcja energii elektrycznej i ciepła w
skojarzeniu - 17 mln Mg/rok (substytucja -
98
12% paliwa kopalnego).
Kwestia nazwy omawianych paliw z odpadów nie
jest jednoznacznie uregulowana, i to nie tylko w
Polsce. Funkcjonują tu równolegle nazwy „paliwo
alternatywne", „paliwo zastępcze", PAKOM
(paliwo komunalne), czy teŜ „paliwo formowane"
(Wandrasz et al., 2006).
W UE podjęto juŜ działania zmierzające do
ustanowienia
jednolitych
standardów
jakościowych
dla
stałych
paliw
produkowanych z odpadów, dla których
przyjęto nazwę „solid recovered fuels" (SRF), co
tłumaczyć moŜna jako „stałe paliwa odzyskane"
lub „stałe paliwa wtórne".
Nazwa stałe paliwa wtórne, została
przyjęta przez Polski Komitet Normalizacyjny
(PKN-CEN/TS 15357, 2008, PKN-CEN/TS
15359, 2008) i wskazuje ona (przez analogię do
„surowców wtórnych" ), Ŝe mamy do czynienia
z
materiałem
odpadowym,
o
ściśle
zdefiniowanych właściwościach.
Uwaga: według Specyfikacji Technicznej
CEN/TS 15359 stałe paliwo wtórne moŜe być
wytwarzane wyłącznie z odpadów innych niŜ
niebezpieczne i stosowane tylko w instalacjach
spełniających
standardy
emisyjne,
wynikające z Dyrektywy 2000/76/EC,
dotyczącej spalania odpadów (Dyrektywa
Parlamentu
Europejskiego
i
Rady
2000/76/WE).
SRF jest odpadem naleŜącym do kategorii
„inne niŜ niebezpieczne", i w skład jego nie
mogą wchodzić paliwa kopalne.
Pomimo
wielu
ww.
zalet,
wykorzystanie stałych paliw wtórnych do
produkcji energii elektrycznej i ciepła jest w
Polsce dotychczas znikome. Powodem takiego
stanu rzeczy jest szereg utrudnień zarówno
natury formalno-prawnej, jak i technicznej,
przed którymi staje producent energii
zamierzający realizować energetyczny odzysk
odpadów, a najwaŜniejsze z nich to:
■ formalnoprawne
traktowanie
paliw
wytwarzanych z odpadów nadal jako odpadów,
■ bardzo wysokie wymagania w zakresie
standardów emisyjnych dla spalania paliw
wtórnych,
■ problemy z dotrzymaniem przez instalacje
kotłowe parametrów technologicznych
wymaganych
dla
termicznego
przekształcania odpadów,
■ problemy
techniczno-eksploatacyjne
w
istniejących
instalacjach
energetycznych
(zwiększona korozja, zwiększona ilość
popiołu i trudności z jego zagospodarowaniem,
konieczność zmian konstrukcyjnych w obrębie
instalacji kotłowej, a takŜe w układzie
oczyszczania spalin),
■ opór
społeczności
lokalnych
przy
uzyskiwaniu
zezwoleń
na
odzysk
energii z odpadów (Wasilewski et al., 2009).
Odpady przemysłowe
W 2007 r. przemysł w Polsce wytworzył
ogółem 124,4 mln ton odpadów, w tym 54,3%
odpadów z przemysłu wydobywczego, a 13,7 %
stanowiły odpady energetyczne. Za pozostałe
32% odpadów odpowiadają pozostałe gałęzie
przemysłu. W 2007 r. w grupie odpadów
przemysłowych 76,4 % poddano odzyskowi,
3,5% czasowo składowano, a 35,7%
unieszkodliwiono, w tym składowano na 9314
ha. Ponadto wg statystyk na koniec 2007r.
nagromadzono w środowisku 1,8 mld ton tych
odpadów (Rocznik Statystyczny OŚ, 2008).
Z powyŜszych danych widać, Ŝe
znacznemu zmniejszeniu uległa ilość odpadów
wydobywczych w porównaniu do lat 90
ubiegłego wieku, kiedy stanowiły one ok. 75%
wszystkich
odpadów
przemysłowych.
Natomiast od 1999 roku wzrasta ilość odpadów
odzyskanych. Szczególny postęp w tym
zakresie dotyczy odpadów przetwórczych, tj. z
energetyki.
Przemysł
wydobywczy
został
zdefiniowany jako dział gospodarki zajmujący
się
odkrywkowym,
podziemnym
lub
otworowym wydobywaniem kopalin ze złóŜ lub
ich przeróbką. Jest to bardzo szerokie pojęcie,
przy czym najistotniejszym elementem tak
rozumianego przemysłu wydobywczego są
zakłady górnicze. W 2007 roku na terenie
całego kraju funkcjonowało około 5000
zakładów górniczych w tym przede wszystkim
• 44
podziemne
zakłady
górnicze
eksploatujące: węgiel kamienny, rudy
miedzi, rudy cynku i ołowiu, sól, gliny
ceramiczne, gips i anhydryt,
• 105 odkrywkowych zakładów górniczych
eksploatujących: węgiel brunatny, surowce
skalne, ilaste, piaski formierskie i
szklarskie oraz siarkę,
• 60 otworowych zakładów górniczych
eksploatujących: ropę naftową i gaz
ziemny, sól, siarkę, wody lecznicze i
termalne, metan z pokładów węgla, a takŜe
podziemnych magazynów gazu,
• 4431 odkrywkowych zakładów górniczych
eksploatujących
kopaliny
pospolite
(Dulewski et al., 2008).
Analizując dane Głównego Urzędu
Statystycznego za rok 2007 (Rocznik
Statystyczny OŚ., 2008) naleŜy stwierdzić,
Ŝe opracowanie nie zawiera odrębnego
zestawienia wykonanego dla całego
przemysłu wydobywczego. W zestawieniu
dotyczącym
odpadów
wytworzonych
według rodzajów podano, Ŝe cały przemysł
w Polsce wytworzył 124,4 mln ton
99
odpadów, w tym ok. 54% odpadów z grupy
01:
• 34,4 mln ton to odpady powstające przy
płukaniu i oczyszczaniu kopalin,
• 30,7 mln ton to odpady z flotacyjnego
wzbogacania rud metali nieŜelaznych,
• 1,9 mln ton to odpady z wydobywania
kopalin innych niŜ rudy metali.
W zestawieniu odpadów wytworzonych według
polskiej klasyfikacji działalności, uwzględniono
m.in. następujące sekcje:
• sekcja C Górnictwo, górnictwo węgla
kamiennego i brunatnego – 36,8 mln ton
odpadów,
• sekcja C Górnictwo, górnictwo rud metali –
0,9 mln ton odpadów,
• sekcja C Górnictwo, pozostałe górnictwo –
1,6 mln ton odpadów,
• sekcja D Przetwórstwo przemysłowe,
produkcja metali, produkcja ołowiu, cynku
i cyny – 1,7 mln ton odpadów,
• sekcja D Przetwórstwo przemysłowe,
produkcja metali, produkcja miedzi – 30,0
mln ton odpadów.
Łącznie daje to ilość 71,0 mln ton odpadów
(Rocznik Statystyczny OŚ., 2008). Wg danych
WyŜszego Urzędu Górniczego (Dulewski et al.,
2009) w 2007 roku zakłady górnicze
wytworzyły 73,3 mln ton odpadów górniczych.
Największa ilość odpadów, bowiem aŜ 48,0%
(tj. 35,2 mln ton) powstała w kopalniach węgla
kamiennego. Obok kopalń zlokalizowanych w
Górnośląskim Zagłębiu Węglowym, gdzie
powstało 31,9 mln ton odpadów, naleŜy
wymienić Lubelski Węgiel „Bogdanka” SA w
Lubelskim Zagłębiu Węglowym (3,3 mln ton
odpadów).
Najwięcej odpadów (w tej grupie
zakładów) powstaje w procesie wzbogacania
węgla (kod 010412) – 90,3%, w następnej
kolejności są to odpady z flotacji węgla (kod
010481) – 6,7% oraz odpady z robót
przygotowawczych (kod 010102) – 3,0%.
Poziom odzysku odpadów z wydobycia
i przeróbki węgla jest bardzo wysoki
i mieści się w granicach w ostatnich latach od
95% do 97% w 2007. Na taki sukces odzysku
składają się róŜne formy zagospodarowania
tychŜe odpadów, w tym głównie do robót
inŜynierskich. W ostatnich pięciu latach ilość
odpadów
wykorzystanych
do
robót
inŜynieryjnych i przez innych odbiorców
oscyluje w granicach 30 mln ton wykazując
jednak niewielką tendencję spadkową. Po
duŜym
spadku
ilości
odpadów
wykorzystywanych w podsadzce, który miał
miejsce pod koniec lat dziewięćdziesiątych XX
wieku, obserwuje się jego zatrzymanie i w
ostatnich 5 latach utrzymanie ilości odpadów
dodawanych do podsadzki na poziomie 1,0 - 1,3
mln ton rocznie. Porównywalne wartości (ok.
1,7 mln ton/rok) dotyczą odzysku kopaliny.
NaleŜy przypomnieć, Ŝe jeszcze w
połowie lat dziewięćdziesiątych ponad 10%
pozyskiwanego węgla pochodziło z wydobycia
systemem z podsadzką stropu, podczas gdy w
roku 2007 – 5,5% wydobytego węgla (w roku
2006 - 4,9%). Jest to między innymi wynikiem
postawienia w stan likwidacji oraz całkowitego
zamknięcia wielu kopalń.
Odpady wydobywcze z kopalń węgla
kamiennego deponowane są (ok.3%) równieŜ na
składowiskach własnych, na składowiskach
centralnych (w niewielkiej ilości) oraz
magazynowane. W latach 2003 – 2007 ilość
odpadów deponowanych
w środowisku
zmniejszyła się z 1,7 mln ton w 2003r. do 0,9
mln ton w roku 2007. NaleŜy zaznaczyć, Ŝe
docelowo na składowiskach umieszczono
jedynie 0,5 mln ton odpadów, a pozostałe 0,4
mln ton zmagazynowano, celem ich dalszego
wykorzystania.
Kolejne miejsce pod względem
ilościowym zajęły odpady pochodzące z
górnictwa rud miedzi, które to wytworzyło w
ubiegłym roku 38,7% (28,4 mln ton) z całości
odpadów przemysłu górniczego.
Szczególnie uciąŜliwe dla środowiska
są odpady z flotacji. Obecnie są one
deponowane w zbiorniku „śelazny Most” o
powierzchni 1394 ha, który jest największym w
Europie stawem odpadów poflotacyjnych.
Część odpadów wykorzystywana jest do
budowy obwałowań i utrzymywania zbiornika
wód nadosadowych.
Górnictwo rud cynku i ołowiu
wytworzyło w 2007r. odpady w ilości 2,4 mln
ton, co stanowiło 3,3% wszystkich odpadów
górniczych. Około 90% tych odpadów zostało
poddane odzyskowi, głównie do robót
inŜynieryjnych, a pozostałe 10% składowano na
stawach osadowych.
Pozostałe
gałęzie
górnictwa
wytworzyły łącznie 7,3 mln ton (10,0%)
odpadów wydobywczych, z czego ok. 6,0 mln
ton przypada na zakłady górnicze, które
eksploatują złoŜa zaliczane do kopalin
pospolitych. NaleŜy tutaj podkreślić, Ŝe w tej
grupie
zakładów
górniczych
następują
największe wahania ilości wytworzonych
odpadów rocznie.
Ilość odpadów górniczych lub poprawnie
zgodnie z ustawą o odpadach wydobywczych
- odpadów wydobywczych - poddawanych
róŜnym formom odzysku utrzymuje się na
poziomie ok. 60 mln ton rocznie co stanowi
ok. 82% całości wytworzonych odpadów.
Analizując poszczególne formy odzysku
odpadów wydobywczych moŜna stwierdzić, Ŝe:
100
•
ilość odpadów, odzyskiwanych do takich
celów
jak:
wykorzystanie
w wyrobisku, składnik podsadzki, odzysk
kopaliny lub produkcja materiałów
budowlanych, wzrosła w ostatnich pięciu
latach ponad dwukrotnie; od 2,6 mln ton w
2003 roku do 6,4 mln ton w 2007 roku
(wzrost o 3,8 mln ton),
•
w rozpatrywanym okresie ilość odpadów
wykorzystywanych do robót inŜynieryjnych
oraz przekazywanych innym odbiorcom,
stanowiących główne formy odzysku,
oscylowała w granicach od 56,2 mln ton w
roku 2004; do 53,8 mln ton w 2006 roku; w
roku 2007 zagospodarowano w ten sposób
54,1 mln ton odpadów (Raport WUG,
2008).
W zakładach górniczych, poza
odpadami
własnymi
z
grupy
01,
wykorzystywane
są
równieŜ
odpady
pochodzące spoza górnictwa. W 2007 roku
wykorzystano łącznie 5,9 mln ton takich
odpadów. W tym 3,0 mln ton w wyrobiskach
odkrywkowych do ich likwidacji poprzez
wypełnienie.
Ilość
odpadów
zagospodarowanych w ten sposób zmniejszyła
się zdecydowanie, tj. o 3,9 mln ton w
porównaniu z poprzednimi latami. Wynika to
między innymi ze zmiany przepisów
dotyczących
odzysku
odpadów
poza
instalacjami i urządzeniami. W dniu 13
października 2006 roku wygasła waŜność
decyzji dotyczących rekultywacji wyrobisk
górniczych przy uŜyciu odpadów. Niecałe 3mln
ton odpadów obcych wykorzystano równieŜ w
technologiach
podziemnych
zakładów
górniczych.
NaleŜy jednak zaznaczyć, Ŝe generalnie
obserwuje się tendencję malejącą odzysku w
odniesieniu
do
odpadów
obcych
wykorzystywanych w górnictwie (w ostatnich
pięciu
latach
zmniejszyła
się
prawie
dwukrotnie).
Znaczna
ilość
odpadów
wydobywczych, głównie z odkrywkowych
zakładów górniczych, nie podlega dotychczas
przepisom ustawy generalnej o odpadach,
stosownie do wyłączenia zawartego w art. 2 ust.
2 pkt 1a. Z zakresu jej obowiązywania
wyłączone były masy ziemne lub skalne
usuwane albo przemieszczane w związku z
prowadzeniem eksploatacji kopalin wraz z ich
przerabianiem, jeŜeli koncesja na wydobywanie
kopaliny ze złoŜa lub miejscowy plan
zagospodarowania przestrzennego dla terenu
górniczego,
określą
sposób
ich
zagospodarowania. Przychód mas ziemnych i
skalnych (w tym nadkładu) nie podlegających
ustawie o odpadach wyniósł w 2007 roku ok.
473 mln ton (dla porównania przychód
odpadów górniczych wynosił 73,3 mln ton). Był
to w 92,7% nadkład usuwany w trakcie
eksploatacji węgla brunatnego: w KWB
Bełchatów (53,1% całości mas ziemnych lub
skalnych), kolejno w KWB Konin, KWB
Adamów, KWB Turów, a ponadto skała płonna
pozostawiana
w
wyrobiskach
podczas
eksploatacji rud miedzi (3,7 mln ton) oraz masy
skalne
powstające
podczas
eksploatacji
surowców skalnych. NaleŜy dodać, Ŝe kopalnie
węgla
brunatnego
prowadzą
ewidencję
zdejmowanego nadkładu w m3. Podane wartości
przeliczono na tony stosując przeliczniki
przyjęte
w
poszczególnych
zakładach
górniczych (od 1,7 w KWB Turów do 1,9
tony/m3 w KWB Bełchatów).
Podsumowując stan gospodarki odpadami
przemysłowymi stwierdzić naleŜy, Ŝe mimo
utrzymywania się od kilku lat stałej ilości
wytwarzanych
odpadów
wydobywczych
obserwuje się jednak tendencję malejącą tj. od
ponad 100 mln ton w latach 90 tych do ok. 70
mln ton obecnie. Tendencja ta wynika przede
wszystkim z ograniczania wydobycia węgla
kamiennego, który stanowi ponad 50% udziału
wszystkich odpadów górniczych oraz powolnej
likwidacji górnictwa metali cynku i ołowiu.
DuŜą zmienność w wytwarzaniu odpadów
wykazuje górnictwo surowców skalnych, w tym
pospolitych, które uzaleŜnia swój poziom
eksploatacji od koniunktury na rynku
gospodarczym.
LITERATURA
DULEWSKI J., MADEJ B., WAKSMAŃSKA
M., 2008, Ustawa o odpadach wydobywczych i
jej wpływ na górnictwo, Bezpieczeństwo Pracy
i Ochrona Środowiska w Górnictwie 12, 3-8
DULEWSKI J., MADEJ B., WAKSMAŃSKA
M., 2009, Transpozycja dyrektywy o odpadach
wydobywczych do prawodawstwa polskiego,
Szkoła Eksploatacji Podziemnej, Materiały
Konferencyjne
DYREKTYWA PARLAMENTU EUROP. I
RADY 2000/76/WE z dnia 4 grudnia 2000 r.
w sprawie spalania odpadów (Dz.Urz. WE L
332 z 28.12.2000)
FINAL
REPORT,
EUROPEAN
COMMISSION, DIRECTORATE GENERAL
ENVIRONMENT, Refuse derived fuel, current
practice and perspectives, 2003
INFORMACJA – ZUSOK, 2008, Bezpieczna i
ekologiczna energia z odpadów. Nowa Energia,
101
Dodatek Tematyczny, 1
PAJĄK T., 2008, Instalacje termicznego
przekształcenia odpadów komunalnych w Polsce
– uwarunkowania, plany, realizacja, Nowa
Energia, Dodatek Tematyczny, 1
PAJĄK T., 2008, Instalacje termicznego
przekształcenia odpadów komunalnych, jako
źródło energii odnawialnej - podstawowe
uwarunkowania, III Konferencja Ochrona i
InŜynieria Środowiska - zrównowaŜony rozwój,
Kraków- Krynica Zdrój
PKN-CEN/TS 15357:2008 Stałe paliwa wtórne Terminologia, definicje i określenia
PKN-CEN/TS 15359:2008 Stałe paliwa wtórne Wymagania techniczne i klasy
RAPORT
WYśSZEGO
URZĘDU
GÓRNICZEGO
w
sprawie
gospodarki
odpadami wydobywczymi w 2007 roku,
Katowice, 2008, (niepublikowany)
ROCZNIK STATYSTYCZNY
ŚRODOWISKA, 2008
OCHRONA
ROSIK-DULEWSKA CZ., Podstawy gospodarki
odpadami, PWN Warszawa, 2008
RÓśALSKI
J.,
2009,
Energetyczne
wykorzystanie odpadów jako remedium na
luki paliwowe i rozwiązanie problemu utylizacji
odpadów, Nowa Energia, Dod. Tematyczny 1 (2)
SIEJA L., 2009, Strategia i działania w
gospodarce odpadami komunalnymi, Nowa
Energia, Dodatek Tematyczny 1 (2)
SOBOLEWSKI A., WASIELEWSKI R.,
DRESZER K., STELMACH S., 2006,
Technologie otrzymywania i kierunki zastosowań
paliw
alternatywnych
otrzymywanych
z
odpadów, Przemysł Chemiczny, 8-9, 10801084.
ŚCIĄŹKO M. (red.), ZUWALA J., PRONOBIS
M., Współspalanie biomasy i paliw alternatywnych w energetyce, Wyd. IChPW Zabrze,
2007
WANDRASZ J.W., WANDRASZ A.J., Paliwa
formowane, Biopaliwa i paliwa z odpadów w
procesach termicznych, Wyd. Seidel-Przywecki
Sp, z o. o., Warszawa, 2006.
WASILEWSKI R., SOBOLEWSKI A., 2009,
Stałe paliwa wtórne jako element systemu
odzysku energii z odpadów, Nowa Energia,
Dodatek Tematyczny 1 (2)
102
Prof. dr hab. inŜ. Czesława Rosik – Dulewska
Dyrektor (od 2001 r.) Instytutu Podstaw
InŜynierii Środowiska PAN, Kierownik Katedry
Ochrony
Powierzchni
Ziemi
Wydziału
Przyrodniczo-Technicznego
Uniwersytetu
Opolskiego, Przewodnicząca Komitetu InŜynierii
Środowiska PAN kadencji 2007-2010.
Jest takŜe członkiem wielu Rad Naukowych, w
tym m.in.: Instytutu Podstaw InŜynierii
Środowiska PAN; Instytutu Gospodarki
Surowcami Mineralnymi i Energią PAN
Kraków (od 1996 r.); Głównego Instytutu
Górnictwa w Katowicach (od 2003); Instytutu
Ekologii Terenów Uprzemysłowionych (od
2008r.); Śląskiego Środowiskowego Studium
Doktoranckiego (od 2002r.); Rady Wydziału
Przyrodniczo-Technicznego
Uniwersytetu
Opolskiego.
Redaktora
Naczelnego:
Pełni
funkcje
kwartalnika
Archives
of
Environmental
Protection (patronat Komitetu InŜynierii
Środowiska PAN) i serii monografii Prace i
Studia (editor IPIŚ PAN), ponadto jest
członkiem Komitetu Redakcyjnego serii
monografii Studia InŜynierii Środowiska wyd.
przez Komitet InŜynierii Środowiska PAN (od
2002r.) oraz wielu komitetów redakcyjnych (rad
programowych) czasopism z dyscypliny
inŜynieria środowiska, w tym: Ochrona i
InŜynieria Środowiska (patronat Komitetu
InŜynierii Środowiska PAN), Rocznik Ochrony
Środowiska; kwartalnika Ochrona Powietrza i
Problemy Odpadów; InŜynieria Ekologiczna;
Bezpieczeństwo Pracy i Ochrona Środowiska w
Górnictwie;
Rady
Programowej
ds.
Wydawnictw Głównego Instytutu Górnictwa w
Katowicach.
Jestem takŜe członkiem komitetów sterujących
sieci
naukowych,
zespołów
ekspertów,
organizacji naukowych, tak krajowych jak i
zagranicznych. Pełni takŜe wiele funkcji w
komitetach
doradczych
dla
władz
samorządowych.
Prof. dr hab. inŜ. Czesława Rosik - Dulewska
jest autorem ok. 200 recenzowanych pozycji
naukowych, w tym 10 monografii, z których
Podstawy gospodarki odpadami – to pozycja,
która ma juŜ 5 wydań (kaŜde poprawione i
uzupełnione) z czego 4 wydania i 2 dodruki w
PWN.
Główne zainteresowania naukowe to:
prognozowanie wpływu składowania odpadów
na stan zanieczyszczenia biosfery; fizyczne,
chemiczne i biologiczne właściwości odpadów, w
aspekcie procesów unieszkodliwiania i odzysku;
problematyka
interakcji
odpadów
ze
środowiskiem; określenie zasad i wymogów
związanych
z
przyrodniczym
zagospodarowaniem odpadów, w tym głownie
osadów ściekowych i kompostów z odpadów
komunalnych;
odzysk
energii
z
niekonwencjonalnych źródeł, w tym wód
geotermalnych oraz ciepła odpadowego z
procesów technologicznych; dynamika zmian
procesów
fizykochemicznych
i
mikrobiologicznych podgrzewanych gleb oraz
zmian właściwości chemicznych i fizjologii roślin
uprawianych
na
ogrzewanym
podłoŜu;
rekultywacja biologiczna składowisk odpadów, w
tym głównie energetycznych i komunalnych;
wpływ zanieczyszczeń na stan biosfery; wpływ
eksploatacji
górniczej
na
degradację
powierzchni ziemi.
Prace badawcze realizowane przez prof. dr hab.
inŜ. Cz. Rosik-Dulewską w ramach projektów
krajowych i międzynarodowych znalazły takŜe
zastosowanie praktyczne, jak np. technologia
odzysku ciepła wód odpadowych z energetyki
oraz energii wód geotermalnych dla potrzeb
produkcji roślinnej oraz wiele innych zastosowań
w praktyce prac dotyczących rekultywacji i
gospodarki odpadami. Wyniki wielu innych prac
badawczych
prowadzonych
na
potrzeby
przemysłu
wykorzystane
zostały
przez
zainteresowanych, m.in. przy wprowadzeniu
modernizacji
technologii,
zmianach
w
zagospodarowaniu przestrzennym czy w
strukturze upraw w zasięgu oddziaływania
zakładów przemysłowych oraz jako podstawa
przy określaniu wartości uŜytkowej terenów
rolniczych, leśnych, działek ogrodniczych itp.
Część wyników z badań stanowi istotny wkład w
prace nad monitorowaniem terenów objętych
oddziaływaniem
składowisk
odpadów
przemysłowych czy składowisk odpadów
komunalnych.