Uwarunkowania osiągnięć szkolnych uczniów

Łomżyńskie Centrum Rozwoju Edukacji
Uwarunkowania osiągnięć szkolnych uczniów
mgr Anna Borawska
Łomża 2007
Anna Borawska – „Uwarunkowania osiągnięć szkolnych uczniów”
...............................................................................................................................................................................
Wstęp
W każdej szkole są uczniowie, którzy robią postępy w nauce i osiągają dobre wyniki oraz tacy,
którzy mają problemy ze zdobywaniem wiedzy i ich postępy są niedostateczne. Pojawia się zatem pytanie:
od czego zależą sukcesy naukowe jednych i niepowodzenia szkolne innych uczniów?
Okazuje się, że powodzenia i porażki w nauce to problem niezwykle złożony. Psychopedagogiczna
literatura dotycząca procesu uczenia się wskazuje na szereg czynników będących determinantami osiągnięć
szkolnych.
Determinanty osiągnięć szkolnych uczniów
Istnieje wiele czynników mających wpływ na osiągnięcia szkolne uczniów. Generalnie można je
podzielić na dwie grupy:
1. czynniki wewnętrzne – związane z rozwojem psychicznym i fizycznym dziecka oraz jego
indywidualnymi właściwościami,
2. czynniki zewnętrzne – na które składają się warunki życia dziecka, oddziaływanie otoczenia bliższego
i dalszego, przede wszystkim rodziny i szkoły.
Należy jednak pamiętać, że między tymi grupami nie można przeprowadzić wyraźnej granicy,
ponieważ pozostają one ze sobą w ścisłym związku.1
Maria Tyszkowa wyróżnia trzy grupy czynników odziaływujących na osiągnięcia szkolne uczniów:
1. przyczyny tkwiące w samym uczniu, tj. jego właściwości fizyczne i psychiczne;
2. przyczyny społeczno-środowiskowe, określające warunki procesu uczenia się i nauczania;
3. przyczyny dydaktyczne, tkwiące w treści i organizacji procesu nauczania.2
Czesław Kupisiewicz w książce „Niepowodzenia szkolne” podaje następujacy zestaw czynników
wpływających na wyniki szkolne uczniów:
1. osobowość – nastawienie ucznia do siebie, innych osób, nauki i społeczeństwa, plany na przyszłość
i rodzaj temperamentu,
2. stan zdrowia – przebyte choroby, sposób odżywiania, wady organizmu i stan układu nerwowego,
3. rodzina – struktura rodziny (pełna, rozbita), rodzeństwo, atmosfera w domu rodzinnym, stosunek
rodziców do dziecka, nauki i społeczeństwa, metody i środki wychowania, tradycje rodzinne, wymagania
stawiane dziecku, czynności zawodowe rodziców,
4. środowisko – mieszkanie, miejsce pracy i wypoczynku dziecka,
5. nauczyciel – jego osobowość, doświadczenie pedagogiczne, wiedza i umiejętności zawodowe, stosunek
do wykonywanego zawodu, dzieci i społeczeństwa,
6. warunki pracy dydaktycznej (czynniki pedagogiczno-dydaktyczne – metody nauczania, poglądowość,
aktywizowanie uczniów, materiał nauczania, dzień pracy; czynniki społeczne – stosunek ucznia do
nauczyciela, klasy i swoich kolegów; czynniki specjalne – miejsce pracy, sprzęt, frekwencja szkolna),
7. inne – organizacje dziecięce i młodzieżowe, sposób spędzania wolnego czasu, zainteresowania
i uzdolnienia ucznia.3
Jan Konopnicki natomiast uważa, że przyczyny niepowodzeń szkolnych to braki intelektualne,
społeczne i szkolne, które dzieli na organizacyjne i metodyczne. Według niego porażki uczniów nie tkwią
w brakach intelektualnych. Za decydujące uważa on „przyczyny społeczne i silnie z nimi powiązane
przyczyny emocjonalne, a dopiero na końcu intelektualne”.4
Wymienione przez Czesława Kupisiewicza i Jana Konopnickiego uwarunkowania osiągnięć
szkolnych sprowadzić można do bardziej ogólnych: społeczno-ekonomicznych, biologiczno1
Bączkowska J., Uwarunkowania osiągnięć szkolnych, w: http://www.publikacje.edu.pl.
Tyszkowa M., Czynniki determinujące pracę szkolną dziecka, Studium Pedagogiczne, PWN, Warszawa 1964.
3
Kupisiewicz Cz., Niepowodzenia dydaktyczne, PWN, Warszawa 1965.
4
Konopnicki J., Powodzenia i niepowodzenia szkolne, PZWS, Warszawa 1966, w: Frańczak Edyta, Społeczne uwarunkowania
osiągnięć szkolnych uczniów, w: http://www.literka.pl .
2
Anna Borawska – „Uwarunkowania osiągnięć szkolnych uczniów”
...............................................................................................................................................................................
psychologicznych (biopsychicznych) i pedagogicznych.5
Biorąc pod uwagę wymienione podziały sformułować można uogólnioną klasyfikację czynników
wpływających na osiągnięcia szkolne uczniów. Pierwsza grupa uwarunkowań obejmuje czynniki
wewnętrzne, tkwiące w osobowości dziecka, które można określić hasłem „uczeń”. Druga grupa to czynniki
zewnętrzne, wśród których są przyczyny społeczne, tkwiące w rodzinie i środowisku społecznym (które
nazywam „środowiskiem”) oraz przyczyny tkwiące w funkcjonowaniu szkoły (czyli przyczyny dydaktyczne
– związane z programem i systemem oświatowym, osobowością nauczyciela, warunakmi pracy
dydaktycznej – wyposażeniem szkoły i organizacją pracy, które określam ogólnie jako „szkołę”). Zwracam
jednak uwagę na fakt, że wszystkie te czynniki są ze sobą związane, przeplatają się w wielu aspektach
i stanowią zespół determinujący osiągnięcia szkolne konkretnych uczniów. Stopień ich nasilenia decyduje
o sukcesie lub porażce w nauce danego dziecka.
Uczeń
Na osiągnięcia szkolne ucznia wpływa przede wszystkim jego poziom inteligencji oraz zdolności.
O tym, czy dany uczeń legitymujący się wysokim IQ będzie osiągać wysokie wyniki w nauce,
współdecydują także jego pozaintelektualne cechy. Dopiero współdziałanie zdolności, odpowiednio
ukształtowanej osobowości, własnego wysiłku i innych uwarunkowań, decyduje o tym, czy dziecko zasłuży
na miano jednostki zdolnej. W działalności człowieka współdziałają bowiem różne funkcje psychiczne,
a wybitne uzdolnienia obejmują także szereg pozaintelektualnych właściwości. Specyficzne uzdolnienia są
niekiedy uwarunkowane genetycznie (tzw. zadatki wrodzone).
Optymalność osiągnięć szkolnych ucznia w odniesieniu do poziomu jego zdolności umysłowych
ocenia się porównując poziom jego osiągnięć w nauce (mierzonych za pomocą testów wiadomości
i umiejętności) z wynikami uzyskanymi przezeń w testach inteligencji. Wiele tak dokonanych pomiarów
wskazuje jednak, że wysoki procent uczniów zdolnych nie wykorzystuje w pełni swoich zdolności
umysłowych w nauce szkolnej.
Ważną rolę wśród czynników decydujących o powodzeniu szkolnym ucznia odgrywa jego rozwój
bologiczno-fizyczny, sprawność ruchowa i stan zdrowia. U dzieci ujawniających trudności stwierdza się
niższe od przeciętnych wskaźniki wzrostu i masy ciała.6 Mogą je wywoływać choroby i przyjmowane leki,
niedomogi układu wegetatywnego w postaci zakłóceń snu, braku apetytu, zaburzenia trawienia, bólów
głowy. Niejednokrotnie jest to związane już z przebiegiem rozwoju płodowego i samego porodu.
Częstą przyczyną niepowodzeń w nauce dzieci znajdujących się u progu kariery szkolnej, a także
tych starszych są także zaburzenia rozwoju psychoruchowego, wady wzroku i mowy.
Ponadto, w niesprzyjających warunkach środowiskowych, na skutek niedożywienia dziecko rośnie
gorzej, częściej choruje. Choroby z kolei powodują absencję na lekcjach (zaległości w nauce, które trzeba
będzie potem nadrobić) i wpływają na ogólne osłabienie organizmu. Uczeń chorowity, anemiczny
i apatyczny, nawet jeśli jest obecny na zajęciach, pracuje na nich gorzej i mniej z nich korzysta, słabiej
zapamiętuje nowy materiał, co ujemnie odbija się na dalszym procesie uczenia się.
Także typ układu nerwowego i jego funkcjonowanie ma wpływ na osiąganie wyników szkolnych.
Dziecko nadpobudliwe psychoruchowo charakteryzuje się niestabilnością emocjonalną i trudnością
w koncentracji uwagi. Natomiast uczeń zahamowany psychoruchowo jest bierny, apatyczny, nieśmiały,
przez co ma kłopoty z kontaktem z otoczeniem. Obie te skrajności (nadpobudliwość lub zahamowanie) mogą
zaważyć o niepowodzeniach szkolnych danego ucznia. Przyczyną porażek w nauce może też być dysleksja,
dyskalkulia, dysgrafia, dysortografia czy inne zaburzenia zdolności.
Innym determinantem postępów szkolnych dziecka jest tzw. „dojrzałość szkolna”. Decyduje o niej
nie tylko systematyczne uczęszczanie do klasy zerowej, ale cały okres poprzedzający – czyli już od narodzin.
Dziecko będzie dobrze radziło sobie z nauką, jeśli rodzice będą dbali o jego harmonijny rozwój, zarówno
intelektualny, jak i fizyczny. Muszą oni pamiętać o rozwijaniu samodzielności, poczucia obowiązku
i odpowiedzialności u swojej pociechy. Wówczas powinna sobie ona poradzić w życiu szkolnym.7
Wielu pedagogów uważa, że duży wpływ na osiągnięcia szkolne ma poczucie własnej wartości
5
Frańczak E., Społeczne uwarunkowania osiągnięć szkolnych uczniów, w: http://www.literka.pl.
Bączkowska J., Uwarunkowania osiągnięć szkolnych, w: http://www.publikacje.edu.pl.
7
Filipczuk H., Rodzice i dzieci w młodszym wieku szkolnym, Nasza Księgarnia, Warszawa 1985.
6
Anna Borawska – „Uwarunkowania osiągnięć szkolnych uczniów”
...............................................................................................................................................................................
ucznia, bezpieczeństwo w relacjach interpersonalnych i możliwość samodzielnego decydowania o sobie.
Dlatego też kształtowanie wiary w siebie jest jednym z celów systemów edukacyjnych większości krajów
Unii Europejskiej. Uczniowie o wysokiej samoocenie stawiają sobie wyższe cele, są skłonni do
podejmowania wyzwań i nie przeraża ich wizja porażki, przez co częściej osiągają sukcesy w nauce. Dzieci
o niskiej samoocenie natomiast nie mają zaufania do swoich możliwości, przez co gorzej się uczą.
Znaczną rolę w osiąganiu sukcesów w nauce odgrywają też czynniki emocjonalne. Dzieci mające
kłopoty z nauką są często bierne, apatyczne, nie wierzą w siebie i swoje możliwości, są nieodporne na
frustracje. W związku z tym niepowodzenia szkolne mogą doprowadzić u nich do zaburzeń motywacji.
Z kolei uczniowie zdolni, odnoszący sukcesy szkolne, są ambitni, pewni siebie, wykazują większą odporność
na niepowodzenia.
Jak już wspominałam, na osiągnięcia szkolne dzieci wpływa także poziom ich motywacji.
Motywacja do uczenia się to wewnętrzny proces, warunkujący określony stosunek uczniów do wykonywania
przez nich obowiązków szkolnych. Pozytywna motywacja uczenia się wskazuje na przychylną postawę
wobec tych obowiązków.8
Mówiąc o motywach uczenia się, możemy wyróżnić czynniki wewnętrzne skłaniające człowieka do
aktywności, której celem jest przyswojenie informacji lub umiejętności. Motywy uczenia się bywają
różnorodne. Gerard Rosenfeld 9 wymienia wśród nich:
 motywy korzyści osobistych (uczeń uczy się dla uzyskania dobrego stopnia i z chęci zdobycia pochwały
lub nagrody),
 motywy utożsamiania się z grupą (uczeń uczy się by sprawić radość nauczycielom lub rodzicom),
 pragnienie wyróżnienia i chęć uniknięcia zawstydzenia z powodu niewykonanych zadań,
 nacisk i przymus rodziców,
 praktyczne cele życiowe (uczeń uczy się aby dostać się na studia wyższe, zdobyć dyplom, stanowisko
w pracy),
 poczucie wewnętrzne obowiązku,
 odczucie potrzeby społecznej (uczeń uczy się aby lepiej wykonywać w przyszłości swój zawód).
Ważne jest, aby motywacja nie była zbyt niska ani zbyt wysoka. Te dwie skrajności bowiem nie
sprzyjają osiągnięciom szkolnym uczniów – dziecko słabo zmotywowane nie będzie osiągać wysokich
wyników w nauce, natomiast uczeń zbyt ambitny będzie żyć w nieustannym lęku, co również nie sprzyja
zdobywaniu wiedzy.
Motywowanie do pracy zależy też w dużym stopniu od nauczyciela, który powinien jasno
precyzować cele działania i stosować różnorodne metody prowadzenia zajęć, zachęcać do udziału w lekcji,
informować o postępach oraz stwarzać sytuacje umożliwiające osiągnięcie sukcesu.10
Wina w obniżeniu motywacji do nauki często leży też po stronie domu rodzinnego. Czasami rodzice
nie interesują się nauką dziecka, co prowadzi do zniechęcenia. Powinni oni motywować swoje dzieci do
nauki i zachęcać do pracy. Należy ponadto stworzyć uczniowi właściwą - sprzyjającą nauce - atmosferę oraz
stale interesować się jego postępami w szkole. Widać tu zatem wyraźnie, że czynniki wewnętrzne – jakim
jest motywacja do nauki – oraz czynniki zewnętrzne – środowisko rodzinne – wzajemnie przeplatają się ze
sobą, wspólnie determinując osiągnięcia szkolne uczniów.
Środowisko
Obok wymienionych czynników wewnętrznych determinujących osiągnięcia szkolne uczniów
należy także wymienić szereg uwarunkowań zewnętrznych. Najważniejszymi z nich są przyczyny tkwiące
w środowisku rodzinnym i szkolnym.
Najbliższe środowisko, w którym dziecko żyje, rozwija się i zdobywa doświadczenie ma duży
wpływ na wyniki nauki szkolnej. Do takiego środowiska należy przede wszystkim rodzina. Na osiągnięcia
szkolne uczniów oddziaływuje szereg czynników związanych z sytuacją rodzinną. Wśród nich wymienić
można: atmosferę w domu, dzietność rodziny, pozycję dziecka w rodzinie, patologie tkwiące w rodzinach
8
Łabocki M., Wybrane zagadnienia z metodyki pracy opiekuńczo – wychowawczej, UMCS, Lublin 1986.
Rosenfeld G., Theorie und Praxis der Lernmotivation, Volk und Wissen, Berlin 1996, w: Bandura Ludwik, O procesie uczenia się,
Państwowe Zakłady Wydawnictw Szkolnych, Warszawa 1972.
10
Larwa W., Czynniki warunkujące osiągnięcia szkolne uczniów, w: http://awans.szkola.net.
9
Anna Borawska – „Uwarunkowania osiągnięć szkolnych uczniów”
...............................................................................................................................................................................
(alkoholizm, narkomania, kolizje z prawem i inne), poziom kulturalny i wykształcenie rodziców, metody
wychowawcze (w tym także sposób spędzania wolnego czasu z dzieckiem), konflikty emocjonalne
w rodzinie, sytuację ekonomiczną rodziny, jej status społeczny, współpracę rodziców ze szkołą
(wychowawcą, nauczycielami) i inne czynniki.
Atmosfera domu rodzinnego ma wpływ na postępy szkolne ucznia. Dziecko w domu realizuje część
procesu uczenia się. Wszelkie konflikty, patologie, niepokoje, atmosfera nerwowości i pośpiechu ujemnie
wpływają na samopoczucie dziecka, utrudniając mu koncentrację, burząc jego spokój i poczucie
bezpieczeństwa. Także brak miłości może być powodem słabych wyników w nauce, o czym mówi
powiedzenie, że „dziecko niekochane źle rośnie”.11 Osiąganiu dobrych wyników w nauce sprzyja miłość
rodziców, która objawia się postawą akceptującą dziecko, ale bez nadmiernej koncentracji na jego
osiągnięciach, a także dbanie o jego potrzeby emocjonalne, materialne i zdrowotne.
Zła sytuacja materialna rodziny wpływa na obniżenie poziomu osiągnięć uczniów, ponieważ
pogarsza atmosferę życia rodzinnego, stając się przyczyną napięć i konfliktów pomiędzy członkami rodziny,
co w rezultacie ujemnie wpływa na samopoczucie dziecka, a pośrednio – na jego naukę. Jeśli dziecko ma
własny pokój, odpowiednie wyżywienie, odzież, przybory szkolne, dostęp do pomocy naukowych, ma
wówczas możliwość rozwijania swych zainteresowań i zdolności, co prowadzi do podniesienia wyników
w nauce.12 Nie należy jednak zapominać, że rodzice powinni poza potrzebami materialnymi zaspakajać także
potrzeby emocjonalne swoich dzieci – zapewnić im ciepło rodzinne i okazywać zainteresowanie.
Innym czynnikiem wpływającym na osiągnięcia szkolne uczniów jest struktura rodziny. „Niepełność
rodziny”, czyli sytuacja, w której dziecko wychowuje tylko jedno z rodziców, wychowywanie się w rodzinie
zastępczej czy w domu dziecka również odbija się na jego samopoczuciu, a w rezultacie także na jego
wynikach w nauce.
Również dzietność rodziny ma wpływ na osiągnięcia w szkole. Uczniowie z rodzin wielodzietnych
często mają problemy w nauce, co spowodowane jest gorszymi warunkami materialnymi czy niemożnością
poświęcenia uwagi wszystkim dzieciom w równym stopniu. Rodzice powinni poświęcać każdemu ze swoich
dzieci uwagę, w przeciwnym wypadku któreś z nich może poczuć się zaniedbane i przez to (celowo lub nie)
osiągać niższe wyniki w nauce. Nierzadko starsze dzieci są obciążone nadmierną opieką nad młodszym
rodzeństwem lub pracą w gospodarstwie domowym, co może doprowadzić do zaniedbań obowiązków
szkolnych i w efekcie - niższymi wynikami w nauce.
Niebagatelny wpływ na osiągnięcia szkolne ucznia mają także warunki do nauki, jakie stwarza mu
dom rodzinny. Według Ludwika Bandury dziecko powinno mieć w domu stałe miejsce do odrabiania zadań
domowych oraz składania swoich książek i przyborów szkolnych. Miejsce to należy przed rozpoczęciem
pracy dobrze przewietrzyć. Powinno się również dbać o to, by oświetlenie było zgodne z zasadami higieny.
Uczeń powinien być przyzwyczajony do nauki i wykonywania pracy domowej stale o tej samej porze (jeśli
chodzi do szkoły na ranną zmianę – w godzinach 16.00-19.00 lub – jeżeli uczęszcza na popołudniową
zmianę – w godzinach 9.00-12.00). W czasie odrabiania zadań musi być zachowana cisza (wyłączony
odbiornik telewizyjny, radiowy itp.). Ponadto uczeń powinien wytworzyć w sobie odporność na działanie
docierających do mieszkania hałasów z zewnątrz, tak aby mógł skoncentrować się wyłącznie na nauce.13
Istnieje także zależność pomiędzy poziomem wykształcenia rodziców a osiągnięciami szkolnymi ich
dzieci. Rodzice posiadający wyższe lub średnie wykształcenie bardziej interesują się pracą szkolną dziecka
niż rodzice z niższym wykształceniem. Maria Tyszkowa pisze, że rodzice wykształceni zwykle umieją lepiej
pomagać swoim dzieciom, gdy mają one trudności w opanowaniu materiału nauczania, gdyż są lepiej do
tego przygotowani merytorycznie i bardziej zainteresowani ich postępami w nauce, a także częściej
utrzymują kontakt z wychowawcą i innymi nauczycielami.14 Poziom kulturalny w takiej rodzinie jest
również wysoki. Dzieci lepiej wykształconych rodziców przyzwyczajone są do kontaktu z literaturą i sztuką,
dzięki czemu mogą rozwijać się intelektualnie, a przez to osiągać wyższe wyniki w nauce.
Środowisko rodzinne jest pierwszym środowiskiem wychowawczym i ono ma zasadniczy wpływ na
powodzenia szkolne poprzez stwarzanie dziecku lepszych lub gorszych warunków do spełnienia obowiązku
szkolnego oraz przez kształtowanie psychicznych cech dziecka, jego postaw, dążeń i aspiracji. Jeżeli
11
Frańczak E., Społeczne uwarunkowania osiągnięć szkolnych uczniów, w: http://www.literka.pl.
Ołtarzewska B., Sytuacja rodzinna a osiągnięcia szkolne uczniów, w: http://www.literka.pl.
13
Bandura L., O procesie uczenia się, Państwowe Zakłady Wydawnictw Szkolnych, Warszawa 1972.
14
Tyszkowa M., Czynniki determinujące pracę szkolną dziecka, Studium Pedagogiczne, PWN, Warszawa 1964.
12
Anna Borawska – „Uwarunkowania osiągnięć szkolnych uczniów”
...............................................................................................................................................................................
w środowisku rodzinnym brak jest bodźców intelektualnych, zainteresowania kulturą i nauką, to dziecku
zabraknie bodźców dla rozwoju umysłowego i wzorców społecznych mobilizujących je do nauki.
Na osiągnięcia szkolne uczniów wpływają też relacje rówieśnicze, w tym: relacje z kolegami z klasy,
kolegami z podwórka i innymi grupami nieformalnymi. Także pozycja ucznia w grupie koleżeńskiej,
sytuacja dziecka w klasie jako grupie społecznej, jego stosunki z kolegami i poczucie przynależności do
grupy koleżeńskiej odgrywają ważną rolę w kształtowaniu poziomu jego osiągnięć w szkole. Akceptacja
wśród kolegów oraz przynależność do grupy uczniów ambitnych wpływa motywująco na dziecko, przez co
chętniej się ono uczy, podejmując współzawodnictwo i osiągając lepsze wyniki w nauce.
Szkoła
Jak wskazują badania, na długość i efektywność kariery edukacyjnej uczniów bardzo i średnio
zdolnych mają decydujący wpływ: zainteresowanie rodziny oraz jakość pracy szkoły (poziom pracy
nauczycieli i wyposażenie szkoły). Te dwa czynniki – rodzina i szkoła – są oczywiście skorelowane, ale
żaden z nich nie rekompensuje braku drugiego.15
Szkoła jest drugim (obok rodziny) środowiskiem, które wywiera największy wpływ na kształtowanie
się osobowości dziecka. Od szkoły, jej organizacji, warunków ekonomicznych, predyspozycji
i zaangażowania nauczycieli zależą w dużej mierze osiągnięcia dzieci w nauce. System szkolny powinien
gwarantować harmonijny rozwój zdolności ucznia.
Do najważniejszych czynników dydaktycznych, warunkujących osiągnięcia szkolne uczniów należą:
treść, formy, metody oraz środki wychowania i nauczania, a ponadto warunki, w jakich przebiega praca
dydaktyczno-wychowawcza (liczebność klas, nauka na zmiany i poziom kwalifikacji zawodowych
nauczyciela).
O skuteczności uczenia się decydują treści programowe, jakie uczeń danej klasy powinien
opanować. Nie można osiągnąć oczekiwanych rezultatów, jeśli materiał jest zbyt trudny, niedostosowany do
poziomu rozwoju umysłowego i psychicznego ucznia. Musi on być też związany z treściami omawianymi
w poprzednich klasach. Poważną przeszkodą utrudniającą zdobywanie wiedzy bywa również obszerność
materiału, jaki przewidziany jest do realizacji na danym poziomie nauczania.16 Konieczność omówienia zbyt
wielu zagadnień w krótkim czasie na ogół w sposób negatywny wpływa na przyswajanie nowych
wiadomości i umiejętności.
Błędy szkoły także mogą stanowić grupę przyczyn będących źródłem trudności w nauce. Nauczanie,
które odbywa się w ściśle określonych ramach organizacyjnych, jednakowych dla wszystkich uczniów,
mimo ich zindywidualizowanych potrzeb, możliwości i zainteresowań nie wpływa korzystnie na rozwój
wiedzy ucznia.
Czasami zdarza się też, że przyczyną niepowodzeń szkolnych ucznia jest postawa jego nauczyciela
(który powinien być jego „mistrzem”). Jeśli pedagog niewłaściwie wypełnia swe obowiązki, nie jest
pracowity i nie lubi swojej pracy, jego uczniowie natychmiast to wyczują, co negatywnie wpłynie na ich
stosunek do danego przedmiotu i tym samym na ich osiągnięcia. Poza przygotowaniem merytorycznym
i metodycznym nauczyciel powinien cechować się także wyrozumiałością, sprawiedliwością i cierpliwością
oraz umieć zachęcić uczniów do nauki swego przedmiotu. Okazuje się także, że najlepsze rezultaty swego
nauczania odnoszą nauczyciele pomiędzy 11 a 20 rokiem pracy.
Nie bez znaczenia na rezultaty dydaktyczne mają również warunki materialne i organizacyjne pracy
szkoły. Na przykład zbyt duża liczebność klasy uniemożliwia nauczycielowi kontrolę i ocenę, nie sprzyja
uzyskiwaniu pozytywnych efektów dydaktycznych. Również częste zmiany nauczyciela danego przedmiotu,
zmianowość pracy szkół, duża odległość szkoły od domu (konieczność dojazdu), wadliwe ułożenie planów
lekcji, absencja nauczyciela i słabe wyposażenie szkół w sprzęt i pomoce naukowe mogą być przyczyną
niepowodzeń szkolnych uczniów.
Czasami zdarza się, że uczeń ma złe nastawienie do szkoły. Ta negatywna postawa emocjonalna
dziecka wobec szkoły może zależeć od:
 wadliwych i niekorzystnych informacji, które dziecko uzyskało na temat szkoły,
 nieprawidłowych postaw i nastawień, które przyjęło od najbliższego otoczenia,
15
http://www.codn.edu.pl – Ocenianie w Nowej Szkole – materiały Centralnej Komisji Egzaminacyjnej do pracy
samokształceniowej.
16
Larwa W., Czynniki warunkujące osiągnięcia szkolne uczniów, w: http://awans.szkola.net.
Anna Borawska – „Uwarunkowania osiągnięć szkolnych uczniów”
...............................................................................................................................................................................
negatywnych doświadczeń,
postawy lękowej (zaburzeń emocjonalno – uczuciowych).17
Należy wówczas zadbać o wyeliminowanie uprzedzeń ucznia do szkoły i zachęcenie go do uczęszczania na
zajęcia, a tym samym – do nauki, co zaowocować powinno poprawą wyników.


Zakończenie
Zła sytuacja materialna, niepełność lub wielodzietność rodziny, niskie wykształcenie rodziców i brak
zainteresowania postępami dzieci nie sprzyjają wysokim osiągnięciom szkolnym. Czynniki te należy brać
pod uwagę jako zmienne niezależne od samego ucznia. Jeśli jednak np. brak mu motywacji do nauki, jest
chory lub cierpi na dysharmonie rozwojowe, a ponadto szkoła funkcjonuje wadliwie, program nauczania jest
źle skonstruowany, tym bardziej będzie mu (uczniowi) trudniej osiągać zadowalające wyniki w szkole.
Jednym z istotnych zadań pracy opiekuńczo-wychowawczej z dziećmi i młodzieżą jest dbałość o ich
wyniki w nauce szkolnej. Dlatego też nauczyciel musi być wyczulony na ogół problemów, które mogą
negatywnie wpływać na osiągnięcia szkolne swoich podopiecznych. Nauczyciel, który chce pomóc uczniowi
w przezwyciężeniu trudności szkolnych powinien prowadzić stałą obserwację swych uczniów przez cały rok
szkolny i analizować ich pracę, dobrze poznać swych wychowanków i ich środowisko rodzinne,
indywidualizować pracę na lekcji, otaczając szczególną opieką uczniów słabszych, stosować ćwiczenia
korektywne, umożliwiające wdrożenie uczniów do systematyczności i koncentracji uwagi, utrzymywać stały
kontakt z rodzicami dzieci oraz pozostawać w stałym kontakcie z pedagogiem szkolnym, psychologiem
i poradnia psychologiczno-pedagogiczną. W ten sposób na pewno łatwiej będzie kontrolować i stymulować
osiągnięcia uczniów.
Bibliografia
1. Bandura Ludwik, O procesie uczenia się, Państwowe Zakłady Wydawnictw Szkolnych, Warszawa 1972.
2. Bączkowska Jolanta, Uwarunkowania osiągnięć szkolnych, w: http://www.publikacje.edu.pl – Publikacje
Edukacyjne (19.01.2007).
3. Dec Aniela, Metody badania kontekstu osiągnięć uczniów, Edukacja i Dialog, nr 5 (128), maj 2001.
4. Filipczuk Halina, Rodzice i dzieci w młodszym wieku szkolnym, Nasza Księgarnia, Warszawa 1985.
5. Frańczak Edyta, Społeczne uwarunkowania osiągnięć szkolnych uczniów, w: http://www.literka.pl –
Awans Zawodowy, Publikacje nauczycieli (01.02.2007).
6. Larwa Wiesława, Czynniki warunkujące osiągnięcia szkolne uczniów, w: http://awans.szkola.net – serwis
edukacyjny Awans Zawodowy Nauczycieli w Portalu Edukacyjnym www.szkola.net (01.02.2007)
7. Łabocki Mieczysław, Wybrane zagadnienia z metodyki pracy opiekuńczo – wychowawczej, UMCS,
Lublin 1986.
8. Konopnicki Jan, Powodzenia i niepowodzenia szkolne, PZWS, Warszawa 1966.
9. Kupisiewicz Czesław, Niepowodzenia dydaktyczne, PWN, Warszawa 1965.
10. Ołtarzewska Beata, Sytuacja rodzinna a osiągnięcia szkolne uczniów, w: http://www.literka.pl – Awans
Zawodowy, Publikacje nauczycieli (01.02.2007).
11. Piwowarski Rafał, Uwarunkowania osiągnięć szkolnych gimnazjalistów, Badanie Instytutu Spraw
Publicznych finansowane z Grantu CERGE-EI Foundation, w: http://isp.org.pl/files (19.01.2007)
12. Sękowski Andrzej, Osiągnięcia uczniów zdolnych, Towarzystwo Naukowe KUL, Lublin 2001.
13. Spionek Halina, Psychologiczna analiza trudności i niepowodzeń szkolnych, Państwowe Zakłady
Wydawnictw Szkolnych, Warszawa 1970.
14. Tyszkowa Maria, Czynniki determinujące pracę szkolną dziecka, Studium Pedagogiczne, PWN,
Warszawa 1964.
15.
http://www.codn.edu.pl – Ocenianie w Nowej Szkole – materiały Centralnej Komisji
Egzaminacyjnej do pracy samokształceniowej (19.01.2007).
17
Spionek H., Psychologiczna analiza trudności i niepowodzeń szkolnych, Państwowe Zakłady Wydawnictw Szkolnych,
Warszawa 1970.