DROGI lądowe, powietrzne, wodne 1 /2010

76
DROGI
lądowe, powietrzne, wodne
1 /2010
Transport
prof. nadzw. dr hab. inż. Wiesław Galor
Akademia Morska w Szczecinie, Wydział Nawigacyjny
dr inż. Anna Galor
Akademia Morska w Szczecinie, Wydział Inżynieryjno-Ekonomiczny Transportu
TRANSPORT ŁADUNKÓW
PONADGABARYTOWYCH
– wybrane zagadnienia
Wraz z rozwojem gospodarki coraz więcej jest przesyłek, które ze względu na
swe rozmiary, ciężar lub specyfikę przewozu wymagają indywidualnych rozwiązań
transportowych. Niemal każda większa inwestycja wiąże się z koniecznością
przemieszczania urządzeń i innych elementów o gabarytach przekraczających wymiary
naczep czy kontenerów. Niestandardowe ładunki kreują niestandardowe problemy.
Transport takich ładunków ma duże znaczenie dla
rozwoju przemysłu, energetyki oraz infrastruktury.
Transport ładunków ponadgabarytowych ma duży
wpływ na rozwój gospodarczy każdego kraju, ale
jest różnie zorganizowany w państwach regionu
południowego Bałtyku. Rozwój wspólnej strategii,
praktyk oraz stworzenie nowych zasad mogłoby
podnieść konkurencyjność gospodarczą regionu
południowej części Morza Bałtyckiego. Transport
ładunków ponadgabarytowych jest zazwyczaj bardzo ważną częścią rozwoju każdego projektu infrastrukturalnego, więc powinien odbywać się bez
zbędnej biurokracji, nieporozumień komunikacyjnych czy dodatkowych nakładów na infrastrukturę.
Jednolity system mógłby podnieść konkurencyjność
regionu Morza Bałtyckiego w energetyce, przemyśle oraz transporcie. Wymaga to analizy tras możliwości transportu z uwzględnieniem istniejących
i planowanych korytarzy transportowych [1].
Mówiąc o transporcie ponadgabarytowym ładunków, mówi się o transporcie różnorodnych turbin,
reaktorów, elementów konstrukcji, które są ważnymi elementami każdej inwestycji. Istotna jest
również możliwość ograniczenia czasu, redukcja
biurokracji oraz problemów infrastruktury. Projekt
Oversize Baltic [7] w ramach unijnego projektu
South Baltic może mieć wpływ na następujące działy gospodarki:
• Przemysł
Projekty rozwoju przemysłowego będą mogły być
łatwiej realizowane, zakres produkcji przemysłowej może być rozszerzany, a produkcja wielkich
elementów może być wykonywana w dużej odległości od portów. Zmniejszyłoby to cenę dostępności oraz działalności transportu w regionie.
• Transport
Otwarcie regionu Morza Bałtyckiego na towary
ponadgabarytowe spowoduje wzrost konkurencyjności na globalnym rynku transportowym.
Transport produktów ponadgabarytowych do
Rosji, na Ukrainę czy do Kazachstanu mógłby
się odbywać przez region południowego Bałtyku.
Rozwój transportu ładunków ponadgabarytowych wpłynie znacząco na uregulowanie transportu i zapewni jego bezpieczeństwo.
• Energetyka
Rozwój alternatywnych źródeł energii w regionie południowego Bałtyku jest znaczący. Energia
DROGI
lądowe, powietrzne, wodne
1 /2010
77
wiatrowa w ostatnich latach nabiera coraz większego znaczenia w tym regionie. Jej zastosowanie
wymaga transportu ponadgabarytowych ładunków. Rozwój i rozprzestrzenianie się alternatywnych źródeł energii jest bezpośrednio związane
z zagadnieniami transportu ładunków ponadgabarytowych. Należy tu również wspomnieć
o planowanym rozwoju energetyki jądrowej
w tym rejonie (plany budowy elektrowni w Niemczech, na Litwie, a także docelowo w Polsce).
Ładunki ponadgabarytowe
Ładunki ponadgabarytowe (inaczej nienormatywne, ponadnormatywne, ponadmetryczne) to
ładunki, których przemieszczanie wymaga użycia
specjalnych środków transportu i urządzeń przeładunkowych o udźwigu odpowiadającym ciężarowi ładunku [5].
Uwzględniając wymiary, ciężar oraz kształt
ładunków ponadnormatywnych, można dokonać
następującego podziału [5]:
1.Ładunki ponadgabarytowe zwykłe – różnego
rodzaju konstrukcje stalowe, niewielkich rozmiarów maszyny i urządzenia przemysłowe, maszyny
robocze, niewielkie zbiorniki i wiele innych. Mają
ciężar nieprzekraczający 25 ton, a ich wymiary
nieznacznie przekraczają dopuszczalne normami parametry dla transportu drogowego, tzn.
długość 15 – 16 m, szerokość 3,5 – 4,0 m oraz
wysokość 3,0 – 3,5 m. Tego typu ładunki można przewozić zwykłymi zestawami drogowymi
(ciągnik z naczepą bez plandeki), wyposażonymi
w odpowiednie urządzenia do ich oznakowania
i zabezpieczania;
2.Ładunki ponadgabarytowe specjalne – należą do nich m.in. wielkich rozmiarów elementy
komór spalania dla przemysłu energetycznego,
elementy urządzeń dla górnictwa odkrywkowego, konstrukcje stalowe, zbiorniki dla przemysłu
spożywczego i browarniczego. Ładunki te często,
przy swoich dużych wymiarach, mają stosunkowo niewielką masę. Nie ma tu zatem negatywnego oddziaływania na infrastrukturę drogową, ale
występują ograniczenia związane z jej parametrami. Zdarzają się bowiem ładunki o wymiarach
dochodzących do 5 m długości, 7 m szerokości
i 6 – 7 m wysokości;
3.Ładunki ciężkie – do nich zalicza się maszyny
i urządzenia dla budownictwa i drogownictwa,
kotły, różnego rodzaju zbiorniki, obudowy urządzeń dla elektrowni, statki w częściach (sekcje,
nadbudówki, pokrywy lukowe itp.);
4.Wagony kolejowe, wagony tramwajowe, a także całe
linie technologiczne przeznaczone dla przemysłu
metalurgicznego, samochodowego, chemicznego
czy energetycznego. Masa tego rodzaju ładunków
waha się najczęściej w granicach 70 – 100 ton;
5.Ładunki ciężkie o masie skupionej – to urządzenia takie jak transformatory, generatory i turbiny.
Charakteryzują się one dużym ciężarem w stosunku do objętości. To samo dotyczy przemysło-
78
DROGI
lądowe, powietrzne, wodne
1 /2010
wych pras czy wałów korbowych silników okrętowych. Niektóre z tych ładunków mogą ważyć
200 lub nawet 300 ton. Można je transportować
drogą lądową, ale do ich przewozu muszą być
użyte specjalne, wieloosiowe naczepy;
6.Ładunki przestrzenne – do tej grupy ładunków
zalicza się różnego rodzaju konstrukcje, przęsła
mostów, wieże wiertnicze, dźwigi (stacjonarne
i samobieżne), rury do rurociągów, suwnice portowe itp. Ciężar tych ładunków może wynosić np.
900 ton, a wysokość 40 m. Tego rodzaju ładunki
nie mogą być przewożone drogą lądową, ale tylko morską, a niekiedy też rzeczną;
7.Ładunki długie – należą do nich ładunki dla sektorów budownictwa i drogownictwa. Możemy
do nich zaliczyć różnego rodzaju przęsła, filary,
elementy suwnic czy też elektrowni wiatrowych.
Innymi przykładami mogą być reaktory i kolumny
dla przemysłu chemicznego oraz petrochemicznego. Długość tego rodzaju ładunków dochodzi
do 40 – 60 m, przy innych wymiarach często nieodbiegających od normy.
Przewozy ponadgabarytowe to kompleksowa obsługa transportowo-spedycyjna pojazdami
z ładunkiem lub bez ładunku, o masie, naciskach
osi lub wymiarach (długość, szerokość, wysokość)
przekraczających dopuszczalne wielkości określone
w przepisach o ruchu drogowym [10].
Przewozy te mogą odbywać się głównie drogą
lądową (transport drogowy i kolejowy) oraz drogą
wodną (transport śródlądowy i morski). Sporadycznie transport takich ładunków odbywa się drogą
powietrzną (transport lotniczy).
Transport
Ryc. 1
Transport drogowy piasty elektrowni wiatrowej.
DROGI
lądowe, powietrzne, wodne
1 /2010
79
Ryc. 2
Transport kolejowy ładunku
ponadnormatywnego
80
DROGI
lądowe, powietrzne, wodne
1 /2010
Transport
Transport drogowy
Rozpoznanie ładunku, sprawdzenie możliwości
przewozowych oraz dobór pojazdów są pierwszymi
czynnościami, od których trzeba rozpocząć analizę
zagadnienia, jakim jest przewóz elektrowni wiatrowych. Przedsiębiorstwo zainteresowane takim
zleceniem powinno być w stanie przewieźć chociaż
połowę elementów jednej wieży, w tym również
największe i najcięższe elementy. Przewóz pozostałej części elementów można zlecić innym przedsiębiorstwom transportowym.
Następnie należy szczegółowo opracować optymalną trasę przejazdu. W procesie planowania trasy
zwraca się uwagę na szerokość dróg, znaki i słupy
przy drogach, wysokość i szerokość przejazdów pod
wiaduktami i mostami, ronda, dozwolony nacisk
pojazdu na nawierzchnię itd. Czasem odległość
między punktem odbioru a przeznaczenia wynosi
100 km, ale dla przetransportowania danego elementu trzeba pokonać np. 300 km, bo konieczna
jest jazda okrężną trasą. Uwarunkowane jest to
wysokością wiaduktów i mostów (przeciętny most
w Polsce ma prześwit 4,5 m), promieniem zakrętów
dróg, trakcjami elektrycznymi, złym stanem dróg
itp. Transporty muszą omijać odcinki remontowane. Często także pojawia się konieczność usuwania
przeszkód drogowych takich jak np. znaki drogowe.
Kolejnym problemem są ronda budowane w systemie dróg krajowych oraz azyle dla pieszych, czy też
wysepki na możliwej trasie przejazdu, z wbudowanymi na stałe znakami drogowymi. Brakuje również
szybkiej informacji o nośności i wysokości mostów
i wiaduktów, wysokości estakad, o ograniczeniach
na poszczególnych drogach. W rezultacie napotkanych utrudnień finalny odbiorca płaci więcej za
transport i wydłuża się czas operacji przewozu. Ryc.
1 przedstawia przykład transportu drogowego elementu elektrowni wiatrowej [9].
Ryc. 3
Transport podstaw
pod morskie elektrownie
wiatrowe.
wymagają nie tylko specjalistycznych wagonów, ale
także specjalnych przygotowań organizacyjnych
i logistycznych.
Organizując transport, trzeba pomyśleć o dobraniu odpowiedniej trasy, specjalistycznym zestawie
przewozowym, opracowaniu projektu załadunku
i mocowania. Niezbędne są zezwolenia transportowe i ubezpieczenie ładunku. Nadawca nadzwyczajnej przesyłki powinien zawiadomić kolej co najmniej
30 dni przed jej nadaniem, a w komunikacji międzynarodowej – co najmniej 60 dni. Przed przyjęciem
do przewozu przesyłki kolej sprawdza (w obecności
nadawcy), czy jest ona prawidłowo załadowana,
umocowana i zabezpieczona. Ryc. 2 przedstawia
transport kolejowy turbiny energetycznej [4].
Transport kolejowy
W transporcie kolejowym ładunki ponadnormatywne to takie, których nie można przewieźć bez
naruszania skrajni, liczonej od torowiska. Są to
semafory, budki dróżnika, znaki, nastawnie, krawędzie mostów itp. Na kolei najważniejsza jest wspomniana skrajnia. Specjalistyczne wagony przyjmują
znacznie większy ciężar niż środki transportu drogowego. Mają one tyle osi, że rozkład obciążenia
na torowisko jest do przyjęcia. Problemem staje się
jednak długość wagonu z ładunkiem ponadgabarytowym (np. z generatorem ma on w sumie 70 m
i nie zawsze mieści się na łukach torowiska [3]).
Przewozy ładunków nadzwyczajnych odbywają
się w oparciu o rozporządzenie Ministra Transportu
i Gospodarki Morskiej z 28 stycznia 2000 r. Przewóz
musi być precyzyjnie przemyślany i przygotowany.
Często przygotowanie takiego przewozu trwa kilka tygodni. Kolejowe przewozy ponadgabarytowe
i nadzwyczajne, ze względu na swój kształt, rozmiar, masę, mocowanie oraz drogę przewozu,
DROGI
lądowe, powietrzne, wodne
1 /2010
81
82
DROGI
lądowe, powietrzne, wodne
1 /2010
W ogólnoświatowym transporcie morskim coraz
częściej pojawiają się przewozy ładunków ponadgabarytowych (superciężkich i ciężkich). Obsługa
tych nietypowych ładunków wymaga odpowiedniej infrastruktury portowej, a także umiejętności
ludzi biorących czynny udział przy przeładunkach.
Ponadto niezbędne jest zapewnienie odpowiedniego poziomu bezpieczeństwa żeglugi podczas transportu tego typu ładunków, zwłaszcza na akwenach
ograniczonych [2]. Obecnie towary o bardzo dużej
wadze przeładowywane są w portach posiadających odpowiednie doświadczenie w tej materii, jak
i właściwe wyposażenie. Ładunki superciężkie i ciężkie należą do grupy ładunków ponadgabarytowych
i ciężkich, czyli takich, których wymiary lub waga,
bądź też jedno i drugie, przekraczają standardowe
parametry ładunków, co wymusza zastosowanie
specjalistycznych jednostek transportowych oraz
określonych technik przeładunkowych.
O ładunku superciężkim mówimy wówczas, gdy
jego waga sięga nawet do kilkudziesięciu tysięcy ton, a wymiary nawet do kilkuset metrów. Do
tego typu ładunków zaliczyć można m.in. platformy
wiertnicze i podstawy morskich siłowni wiatrowych.
Takie parametry wymuszają indywidualne podejście
w zakresie przeładunku. Bardzo istotnym aspektem związanym z możliwościami obsługi ładunków
superciężkich i ciężkich przez dany port jest jego
lokalizacja i właśnie ze względu na nią niektóre porty nie są w stanie przyjmować tych największych
ładunków. Tylko bliskie sąsiedztwo portu z morzem
pozwala na zaistnienie danego portu na rynku
przeładunku ładunków superciężkich i ciężkich.
Ładunki takie mogą być holowane do miejsca przeznaczenia na małych odległościach przez holowniki
lub transportowane na duże odległości przez tzw.
ciężarowce. Są to jednostki transportowe do przewozów ładunków ponadgabarytowych i ciężkich,
w tym ładunków superciężkich i ciężkich [8]. Ryc.
3 przedstawia przykład transportu na barkach podstaw o wadze 1600 ton do farmy elektrowni wiatrowej w rejonie Rodsand (Dania) [6]. Podstawy te
były produkowane w porcie Świnoujście w Basenie
Atlantyckim. Interesujący może być fakt, iż przygotowanie betonowych podstaw odbywało się bezpośrednio na barkach zacumowanych do nabrzeża. Po
zakończeniu cyklu produkcyjnego nastąpił proces
transportu barek do miejsca posadowienia na dnie
morskim. Do ich przeniesienia z barki na dno zastosowano dźwig pływający o odpowiedniej nośności.
• konieczności w wielu przepadkach opracowania zmian tej infrastruktury (przebudowy, budowy nowych elementów) Dlatego też powstała
potrzeba podjęcia badań zmierzających do rozwiązania tych problemów, szczególnie w zakresie
przewozów regionalnych i stąd w ramach unijnego projektu South Baltic znalazł się projekt Oversize Baltic, który w założeniu ma mieć wpływ na
działy gospodarki związane z przemysłem, energetyką i transportem.
Główne cele projektu Oversize Balic obejmują:
1.Rozwinięcie strategii transportu ładunków
ponadgabarytowych, która podniesie atrakcyjność regionu południowego Bałtyku;
2.Rozwinięcie sieci informacyjnej usprawniającej
transport ponadgabarytowy ładunków w regionie południowego Bałtyku (zintegrowany punkt
informacyjno-kontrolny);
3.Rozwinięcie transportu ładunków ponadgabarytowych w regionie poprzez wyznaczanie szlaków,
rozwój infrastruktury transportowej oraz zwiększanie efektywności transportu;
4.Przekształcenie transportu ładunku wielkogabarytowego w bardziej bezpieczna formę;
5.Poprawa handlowej i infrastrukturalnej współpracy rozwijających się regionów konkurujących
na globalnym rynku usług transportowych.
SUMMARY
Oversize cargos include non-standard large and
heavy indivisible cargos such as electric transformers, reactor vessels, wind mills, airplane fuselage or nuclear power plant- which is usually a part
of advanced infrastructural high priority energy
and technology projects. Oversize transport often
needs to travel considerable distance; in many
cases, national borders have to be crossed. Mainly
this based on different kind of transport, often on
sea transport. There are some problems to solve
in case of such kind of transport. The paper presents the analysis of questions connected with
oversize transport.
Transport
Transport morski
Piśmiennictwo:
1. Galor A.: Salmonowicz H.:
Bałtyckie otoczenie polskich
portów morskich. Materiały
V Konferencji Naukowej
„Porty Morskie 2005”.
Szczecin 2005.
2. Galor W.: Bezpieczeństwo
żeglugi na akwenach
ograniczonych budowlami
hydrotechnicznymi, Wyd.
FRWSM, Szczecin 2002.
3. Grześkowiak A.: Logistyka
dla ponadgabarytów. Polska
Gazeta Transportowa z dnia
22.12.2005.
4. Mincewicz J.: Trudne
przewozy kolejowe. Polska
Gazeta Transportowa
z dnia 8.10.2008.
5. Neider J.: Transport
międzynarodowy, Polskie
Wydawnictwo Ekonomiczne,
Warszawa 2008.
6. Nysted Offshorewindfarm
at Rodsand. Per Aars Lee
Presentation A/S.
Danmark, 2007.
7. Oversize Baltic.
8. Serafin-Kowalska I.:
Charakterystyka portu
przystosowanego do obsługi
ładunków super ciężkich
i ciężkich. Materiały VII
Konferencji Naukowej
„Porty Morskie 2007”.
Szczecin 2007.
9. Sobieraj N.:
Transport ładunków
ponadgabarytowych na
przykładzie firmy Josef
Buller GmbH & Co. KG.
Praca dyplomowa inżynierska.
Akademia Morska w
Szczecinie, Szczecin 2009.
10. Ustawa z dnia 21 marca
1985 r. o drogach publicznych
(Dz. U. 2007.19.115
z dnia 27 lutego 2007 r.).
Podsumowanie
Przy transporcie ładunków ponadgabarytowych
występuje wiele problemów wynikających z :
• nietypowych własności ładunku (wymiarów,
masy, zagrożenia)
• przewozów na znaczne odległości (w wielu przypadkach w relacjach globalnych)
• różnorodności środków transportu (wodnegomorskiego, śródlądowego), lądowego (drogowego, kolejowego) oraz powietrznego
• opracowania tras przewozu uwzględniającą
istniejącą infrastrukturę transportową (środki
transportu, dostępne trasy transportu)
DROGI
lądowe, powietrzne, wodne
1 /2010
83