Wstęp, spis treści

PRZEMYSŁOWE
ŚRODKI
SMARNE
PORADNIK
Warszawa, 2003
Wydanie sfinansowane przez TOTAL Polska Sp. z o.o.
Copyright by TOTAL Polska Sp. z o.o.
TOTAL Polska Sp. z o.o. dołożył wszelkich starań, by zawarte w tej publikacji informacje były kompletne i rzetelne. Nie bierze jednak
żadnej odpowiedzialności za ich wykorzystanie, ani za związane z tym ewentualne naruszenie praw autorskich, patentowych i innych.
Autorzy i wydawnictwo nie ponoszą również żadnej odpowiedzialności za ewentualne szkody wynikłe z wykorzystania informacji
zawartych w publikacji.
Wszelkie prawa zastrzeżone. Nieautoryzowane rozpowszechnianie całości lub fragmentu niniejszej publikacji w jakiejkolwiek
postaci jest zabronione. Kopiowanie w całości oraz we fragmentach, za pomocą urządzeń elektronicznych, kopiarek mechanicznych,
nagrywających i innych, stanowi naruszenie praw autorskich.
Niniejsza publikacja jest udostępniana aktualnym i potencjalnym klientom TOTAL - Polska bezpłatnie. Sprzedawanie lub czerpanie
innych korzyści finansowych związanych z udostępnieniem lub przekazaniem niniejszej publikacji osobom trzecim są nieuprawnione
i moralnie naganne.
Rozdział I: Spis treści
SPIS TREŚCI
I
Oznaczenia, skróty i akronimy
stosowane w tekście ................................................... 7
I
Wstęp ............................................................................ 9
II
2.1
2.1.1
2.1.2
2.1.3
2.1.4
2.2
2.3
2.4
2.4.1
2.4.2
2.4.3
2.4.4
2.4.5
2.5
2.5.1
2.5.2
2.5.3
2.5.4
2.6
2.6.1
2.6.2
2.6.3
2.6.4
2.6.5
2.7
2.7.1
2.7.2
Podstawy techniki smarowniczej
Tarcie .................................................................................................. 1
Tarcie suche ..................................................................................... 1
Tarcie płynne ................................................................................... 2
Tarcie graniczne ............................................................................. 2
Współczynnik tarcia ..................................................................... 2
Podstawowe rodzaje skojarzeń trących ................................ 3
Smarowanie .................................................................................... 3
Procesy smarowania .................................................................... 3
Smarowanie hydrostatyczne .................................................... 3
Smarowanie hydrodynamiczne ............................................... 4
Smarowanie elastohydrodynamiczne ................................... 4
Wykres Stribecka ........................................................................... 5
Zjawisko tarcia międzycząsteczkowego ............................... 6
Ogólna charakterystyka środków smarnych ....................... 6
Oleje smarne ................................................................................... 6
Smary plastyczne ........................................................................ 12
Dodatki uszlachetniające ......................................................... 12
Smary stałe .................................................................................... 18
Technika smarownicza .............................................................. 18
Sposoby smarowania ................................................................ 18
Smarowanie ręczne .................................................................... 19
Smarowanie samoczynne ........................................................ 20
Smarowanie automatyczne .................................................... 22
Systemy smarowania ................................................................. 22
Elastomery a środki smarne .................................................... 24
Materiały uszczelnień ................................................................ 24
Kompatybilność materiałów uszczelnień
i cieczy eksploatacyjnych ......................................................... 25
III
3.1
Klasyfikacje środków smarnych
Klasyfikacja lepkościowa ISO
przemysłowych środków smarnych ....................................... 2
Klasyfikacja jakościowa ISO
przemysłowych środków smarnych ....................................... 3
Inne klasyfikacje jakościowe ..................................................... 4
3.2
3.3
IV
4.1
4.1.1
4.1.2
4.1.3
4.1.4
Podstawowe metody oceny jakości przemysłowych
środków smarnych i ich znaczenie eksploatacyjne
Gęstość .............................................................................................
Pojęcie gęstości .............................................................................
Zależność gęstości od temperatury .......................................
Zależność gęstości od ciśnienia ...............................................
Pomiar gęstości ..............................................................................
1
1
2
2
3
4.1.5
4.2
4.2.1
4.2.2
4.2.3
4.2.4
4.3
4.4
4.5
4.6
4.7
4.7.1
4.7.2
4.7.3
4.7.4
4.7.5
4.7.6
4.8
4.9
4.10
4.10.1
4.10.2
4.10.3
4.10.4
4.10.5
4.10.6
4.10.7
4.11
4.12
4.13
4.14
4.15
4.16
4.17
4.18
4.19
4.20
4.21
4.22
4.22.1
4.22.2
4.22.3
4.22.4
4.22.5
4.22.6
4.22.7
4.22.8
4.22.9
Przeliczanie masy na objętość .................................................. 4
Charakterystyki reologiczne ...................................................... 4
Lepkość dynamiczna .................................................................... 5
Lepkość kinematyczna ................................................................ 6
Lepkość względna ........................................................................ 8
Wskaźnik lepkości ......................................................................... 8
Właściwości niskotemperaturowe ........................................ 10
Skład frakcyjny ............................................................................. 11
Lotność ........................................................................................... 14
Właściwości zapłonu i palenia ................................................ 16
Właściwości smarne i przeciwzużyciowe ........................... 20
Maszyna czterokulowa .............................................................. 21
Maszyna Timken .......................................................................... 23
Maszyna Falex ............................................................................... 23
Maszyna FZG ................................................................................. 24
Maszyna L-60 ................................................................................ 24
Pompa Vickers .............................................................................. 25
Stabilność termiczna i termooksydacyjna ......................... 26
Właściwości przeciwkorozyjne i ochronne ........................ 28
Odczyn ............................................................................................ 30
Odczyn wyciągu wodnego ...................................................... 31
Kwasowość .................................................................................... 31
Liczba kwasowa ........................................................................... 31
Liczba zasadowa mocnych zasad .......................................... 31
Rezerwa alkaliczna ..................................................................... 32
Liczba zmydlenia i liczba estrowa ......................................... 32
Stężenie jonów wodorowych – pH ....................................... 32
Odporność na ścinanie ............................................................. 33
Napięcie powierzchniowe ....................................................... 34
Skłonność do pienienia ............................................................ 36
Deemulgowalność ..................................................................... 37
Skład grupowy ............................................................................. 38
Punkt anilinowy .......................................................................... 40
Liczba bromowa i liczba jodowa .......................................... 41
Zawartość siarki .......................................................................... 41
Skłonność do koksowania ...................................................... 43
Pozostałość po spopieleniu .................................................... 44
Zawartość pierwiastków w stężeniach śladowych ........ 45
Zanieczyszczenia stałe ............................................................. 46
Źródła zanieczyszczeń stałych ............................................... 47
Pojęcie średnicy cząstki ........................................................... 47
Zawartość zanieczyszczeń ....................................................... 48
Skład granulometryczny ......................................................... 49
Klasy czystości cieczy eksploatacyjnych ............................ 50
Metody oznaczania składu granulometrycznego .......... 52
Mechanizmy oddziaływania zanieczyszczeń stałych .... 53
Skutki obecności zanieczyszczeń ......................................... 54
Wymagania w zakresie czystości
cieczy eksploatacyjnych .......................................................... 55
I
3
4.23
4.24
4.25
Zawartość wody ......................................................................... 55
Współczynnik załamania światła .......................................... 58
Barwa i przezroczystość ........................................................... 60
V
5.1
5.2
Smarowanie przelotowe
Układy smarowania przelotowego ......................................... 1
Oleje do układów przelotowych ............................................. 2
VI
6.1
6.1.1
6.1.2
6.1.3
6.1.4
6.1.5
6.1.6
6.4.1
6.4.2
Środki antyadhezyjne do uwalniania wyrobów z form
Środki antyadhezyjne do uwalniania betonu z form ....... 1
Cement ............................................................................................. 1
Beton ................................................................................................. 1
Problem uwalniania wyrobów betonowych z form ......... 2
Środki formierskie do betonu ................................................... 2
Skład chemiczny środków formierskich do betonu .......... 3
Mechanizm działania środków
formierskich do betonu .............................................................. 3
Nakładanie na powierzchnie form .......................................... 4
Właściwości środków formierskich do betonu ................... 5
Środki antyadhezyjne do produkcji
wyrobów ceramicznych .............................................................. 5
Środki antyadhezyjne do produkcji wyrobów
z tworzyw sztucznych i elastomerów .................................... 6
Środki antyadhezyjne do produkcji
wyrobów szklanych ...................................................................... 6
Szkło i produkcja wyrobów ze szkła ....................................... 6
Środki antyadhezyjne do wyrobów szklanych ................... 6
VII
7.1
7.2
7.3
7.3.1
7.3.2
7.3.3
7.4
7.4.1
7.4.2
7.4.3
7.5
7.5.1
7.5.2
7.6
7.6.1
7.6.2
Smarowanie przekładni mechanicznych
Przekładnie mechaniczne .......................................................... 1
Przemysłowe przekładnie zębate ........................................... 2
Inne typy przekładni mechanicznych .................................... 5
Przekładnie cięgnowe ................................................................. 5
Urządzenia przegubowe ............................................................ 6
Sprzęgła mechaniczne ................................................................ 6
Oleje do przekładni przemysłowych ...................................... 7
Wymagania ogólne ...................................................................... 7
Klasyfikacje jakościowe ............................................................... 7
Klasyfikacje lepkościowe ............................................................ 8
Metody kontroli jakości .............................................................. 9
Specyficzne metody badań........................................................ 9
Kontrola jakości oleju w eksploatacji...................................... 9
Dobór oleju do przekładni ......................................................... 9
Zalecenia AGMA .......................................................................... 10
Zalecenia TOTAL .......................................................................... 10
VIII
8.1
8.2
8.2.1
8.2.2
8.2.3
8.2.4
8.3
8.4
8.5
8.5.1
8.5.2
8.6
8.6.1
8.6.2
Smarowanie sprężarek
Sprężarki ........................................................................................... 1
Sprężarki powietrza ...................................................................... 1
Sprężarki tłokowe .......................................................................... 1
Sprężarki rotacyjne, jednowałowe .......................................... 4
Sprężarki rotacyjne, dwuwałowe ............................................ 6
Sprężarki przepływowe ............................................................... 9
Pompy próżniowe ....................................................................... 10
Układy smarowania sprężarek ................................................ 10
Oleje sprężarkowe ...................................................................... 11
Wymagania ogólne .................................................................... 11
Klasyfikacje olejów sprężarkowych ...................................... 13
Metody oceny jakości ................................................................ 15
Metody badań .............................................................................. 15
Ocena jakości olejów sprężarkowych
podczas eksploatacji .................................................................. 16
Wymagania dla olejów sprężarkowych .............................. 16
Dobór i pielęgnacja olejów do sprężarek ........................... 16
Sprężarki gazowe ........................................................................ 19
Relacja olej–sprężony gaz ........................................................ 19
Klasyfikacja olejów do sprężarek gazowych ..................... 19
Wymagania dla olejów do sprężarek gazowych .............. 19
6.1.7
6.1.8
6.2
6.3
6.4
8.7
8.8
8.9
8.9.1
8.9.2
8.9.3
4
I
8.10
8.11
8.12
8.12.1
8.12.2
8.12.3
8.12.4
8.13
8.14
8.15
Urządzenia chłodnicze .............................................................. 19
Czynnik chłodniczy ..................................................................... 21
Oleje do sprężarek chłodniczych ........................................... 22
Podstawowe właściwości ......................................................... 22
Klasyfikacje olejów do sprężarek chłodniczych ............... 23
Metody badań olejów do sprężarek chłodniczych ......... 23
Specyficzne metody badań ..................................................... 23
Układ olej–czynnik chłodniczy ............................................... 26
Wymagania dla olejów do sprężarek chłodniczych ....... 27
Pielęgnacja olejów do sprężarek chłodniczych ............... 27
IX
9.1
9.1.1
9.1.2
9.1.3
9.1.4
9.2
9.3
9.4
9.4.1
9.4.2
9.4.3
9.4.4
9.5
9.6
Smarowanie łożysk, wrzecion i sprzęgieł
Połączenia ruchowe maszyn ..................................................... 1
Łożyska toczne ............................................................................... 1
Łożyska ślizgowe ........................................................................... 4
Wrzeciona ........................................................................................ 6
Sprzęgła ............................................................................................ 7
Klasyfikacja olejów maszynowych .......................................... 8
Oleje maszynowe .......................................................................... 8
Smarowanie łożysk, osi i sprzęgieł .......................................... 9
Smarowanie łożysk tocznych .................................................... 9
Smarowanie łożysk ślizgowych ................................................ 9
Smarowanie wrzecion ............................................................... 10
Smarowanie sprzęgieł ............................................................... 10
Kontrola jakości ........................................................................... 10
Dobór oleju ................................................................................... 10
X
10.1
10.2
Smarowanie prowadnic ślizgowych
Połączenia prowadnicowe ......................................................... 1
Środki smarne do prowadnic ślizgowych ............................ 2
XI
11.1
11.2
11.3
11.4
11.5
1
1
2
3
Ciecze do układów hydraulicznych
Rodzaje napędów hydraulicznych ..........................................
Układy hydrauliczne .....................................................................
Funkcje cieczy hydraulicznych .................................................
Ciecze hydrauliczne ......................................................................
Ocena właściwości użytkowych
cieczy hydraulicznych ..................................................................
11.5.1 Metody laboratoryjne .................................................................
11.5.2 Specjalne metody badań trudnopalnych
cieczy hydraulicznych ..................................................................
11.6
Klasyfikacja cieczy hydraulicznych .........................................
11.6.1 Mineralne ciecze hydrauliczne .................................................
11.6.2 Inne rodzaje olejów hydraulicznych ......................................
11.6.3 Trudnopalne ciecze hydrauliczne ...........................................
11.6.4 Biodegradowalne ciecze hydrauliczne ..................................
11.7
Czystość cieczy hydraulicznych ...............................................
11.7.1 Zanieczyszczenia cieczy hydraulicznych ..............................
11.7.2 Metody oceny czystości cieczy hydraulicznych .................
11.7.3 Współczynnik filtracji i skuteczność filtracji .........................
11.7.4 Filtrowalność cieczy hydraulicznych ......................................
11.8
Warunki prawidłowej eksploatacji ..........................................
11.8.1 Nadzór nad filtrami .......................................................................
11.8.2 Temperatura pracy .......................................................................
11.8.3 Powietrze w układzie hydraulicznym ....................................
11.8.4 Uszczelnienia ..................................................................................
11.9
Dobór cieczy hydraulicznej .......................................................
11.9.1 Parametry decydujące o doborze ...........................................
11.9.2 Warunki klimatyczne ...................................................................
11.9.3 Dobór lepkości oraz wskaźnika lepkości ..............................
11.9.4 Warunki pracy .................................................................................
11.9.5 Stosowanie trudnopalnych cieczy hydraulicznych ...........
11.10
Zmiany jakości cieczy hydraulicznych podczas pracy ......
11.11
Badania jakości cieczy hydraulicznych
w trakcie pracy ...............................................................................
11.11.1 Badania w miejscu pracy ............................................................
11.11.2 Kontrola okresowa ........................................................................
3
3
4
4
4
5
5
5
5
5
6
6
6
7
7
7
7
7
8
8
8
8
8
9
9
9
9
9
Rozdział I: Spis treści
XII
12.1
12.2
12.3
12.3.1
12.3.2
12.3.3
12.3.4
12.3.5
12.3.6
12.4
12.5
12.6
12.7
12.8
12.8.1
12.8.2
12.8.3
12.8.4
12.8.5
12.8.6
12.9
12.9.1
12.9.2
12.9.3
12.9.4
12.10
12.10.1
12.10.2
12.10.3
12.10.4
12.10.5.
12.10.6
12.10.7
12.10.8
12.10.9
12.11
12.12
12.12.1
12.12.2
12.12.3
12.13
12.13.1
12.13.2
12.13. 3
12.13.4
12.14
12.14.1
12.14.2
12.15
12.16
12.16.1
12.16.2
12.16.3
Ciecze do obróbki metali
Obróbka powierzchniowa metali ............................................ 1
Chłodzenie ....................................................................................... 1
Co to jest ciecz obróbcza?........................................................... 2
Oleje obróbcze ............................................................................... 2
Oleje emulgujące (koncentraty) i emulsje olejowe ........... 2
Mikroemulsje .................................................................................. 3
Roztwory substancji chemicznych .......................................... 3
Pasty ................................................................................................... 3
Gazy .................................................................................................... 3
Klasyfikacja cieczy obróbczych ................................................ 3
Funkcje cieczy obróbczych ........................................................ 4
Podstawowe właściwości użytkowe ....................................... 5
Skład cieczy obróbczych ............................................................ 5
Procesy biologiczne ..................................................................... 7
Rodzaje mikroorganizmów ........................................................ 7
Źródła zakażeń ............................................................................... 8
Skutki rozwoju mikroorganizmów .......................................... 8
Kontrola mikrobiologiczna chłodziw ..................................... 8
Pielęgnacja chłodziw ................................................................... 8
Mycie i odkażanie ......................................................................... 9
Sposoby pielęgnacji chłodziw .................................................. 9
Objawy niewłaściwej jakości chłodziw ................................. 9
Środki odkażające (biobójcze) .................................................. 9
Konserwacja chłodziw ............................................................... 11
Nadzorowanie stężenia emulsji ............................................. 11
Laboratoryjne metody badań ................................................. 11
Standardowe metody badań .................................................. 12
Specyficzne metody badań ..................................................... 12
Stężenie jonów wodorowych – pH ....................................... 12
Kontrola mikrobiologiczna ...................................................... 12
Współczynnik załamania światła ........................................... 13
Pomiar stężenia metodą wysalania .......................................13
Działanie korodujące na stopy żelaza .................................. 13
Test na azotyny (nitrozoaminy) .............................................. 13
Kontrola twardości wody ......................................................... 13
Dobór cieczy obróbczych do zastosowań ..........................14
Zalecenia praktyczne ................................................................. 14
Jakość wody .................................................................................. 14
Sporządzanie emulsji i przygotowanie maszyny ............ 14
Utylizacja zużytej emulsji.......................................................... 15
Ciecze do wytłaczania ............................................................... 15
Wytłaczanie ................................................................................... 15
Smarowanie w procesach wytłaczania ............................... 16
Środki smarowe do procesów wytłaczania ....................... 16
Praktyka eksploatacyjna ........................................................... 17
Walcowanie ................................................................................... 17
Smarowanie w procesach walcowania ............................... 18
Środki smarne do procesów walcowania ........................... 18
Obróbka elektroerozyjna .......................................................... 18
Bezpieczeństwo pracy ............................................................... 19
Problemy toksyczności cieczy obróbczych ........................ 19
System oczyszczania .................................................................. 23
Podstawowe zasady
bezpieczeństwa i higieny pracy ............................................. 23
XIII
13.1
13.2
13.3
13.4
13.5
Ciecze izolacyjne
Klasyfikacja cieczy izolacyjnych ...............................................
Zastosowania cieczy izolacyjnych ..........................................
Metody badań ................................................................................
Właściwości cieczy izolacyjnych ..............................................
Problem PCB ...................................................................................
1
1
2
3
4
XIV
14.1
14.2
14.3
14.4
Smarowanie układów pneumatycznych
Napędy i układy pneumatyczne ..............................................
Smarowanie urządzeń pneumatycznych .............................
Klasyfikacja ......................................................................................
Dobór .................................................................................................
1
2
4
4
XV
15.1
15.2
15.3
15.4
15.5
15.6
XVI
16.1
16.2
16.3
16.4
Ciecze do przenoszenia ciepła
Olejowe nośniki ciepła ................................................................
Parametry charakteryzujące jakość olejowych
nośników ciepła .............................................................................
Klasyfikacja olejowych nośników ciepła ...............................
Układy przenoszenia ciepła .......................................................
Dobór olejowych nośników ciepła .........................................
Uwagi o bezpieczeństwie pracy ..............................................
1
2
4
4
4
5
16.5
16.6
16.6.1
16.6.2
16.7
16.8
Środki czasowej ochrony metali przed korozją
Korozja .............................................................................................. 1
Metody przeciwdziałania korozji metali ............................... 3
Środki czasowej ochrony metali przed korozją .................. 4
Klasyfikacje środków ochrony czasowej metali
przed korozją .................................................................................. 6
Rozpuszczalniki .............................................................................. 7
Metody kontroli jakości .............................................................. 8
Metody standardowe .................................................................. 8
Metody specyficzne ..................................................................... 9
Wymagania ................................................................................... 10
Dobór do zastosowań ............................................................... 10
XVII
17.1
17.2
17.2.1
17.2.2
17.3
17.3.1
17.3.2
17.4
17.4.1
17.4.2
17.5
17.5.1
17.5.2
17.6
17.7
Smarowanie turbin
Turbiny ..............................................................................................
Turbiny parowe ..............................................................................
Budowa i zasada działania .........................................................
Smarowanie turbin parowych ..................................................
Turbiny gazowe .............................................................................
Budowa i zasada działania .........................................................
Smarowanie turbin gazowych .................................................
Obiegi kombinowane ..................................................................
Budowa i zasada działania .........................................................
Smarowanie obiegów kombinowanych ...............................
Turbiny hydrauliczne ...................................................................
Budowa i zasada działania .........................................................
Smarowanie turbin hydraulicznych ........................................
Oleje turbinowe .............................................................................
Turbinowe silniki lotnicze ..........................................................
XVIII
18.1
18.2
18.3
18.3.1
18.3.2
18.3.3
18.4
18.5
18.6
Oleje do obróbki cieplnej metali
Hartowanie ...................................................................................... 1
Klasyfikacja płynów hartowniczych ....................................... 4
Oleje hartownicze ......................................................................... 5
Skład chemiczny olejów hartowniczych ............................... 5
Dodatki do olejów hartowniczych .......................................... 5
Wymagania stawiane olejom hartowniczym ...................... 6
Specyficzne metody badań ....................................................... 7
Ocena jakości oleju podczas pracy ......................................... 9
Pielęgnacja olejów hartowniczych podczas pracy .......... 10
XIX
19.1
19.2
Smary plastyczne
Skład i budowa smarów plastycznych ................................... 1
Klasyfikacja smarów plastycznych
ze względu na rodzaj zagęszczacza ....................................... 2
Smary mydlane .............................................................................. 2
Smary zawierające zagęszczacze mieszane ......................... 2
Smary węglowodorowe ............................................................. 3
Smary z zagęszczaczami nieorganicznymi .......................... 3
Smary z zagęszczaczami polimerowymi .............................. 3
Dodatki ............................................................................................. 3
Wymagania stawiane smarom plastycznym ....................... 5
Podstawowe pojęcia i metody oceny jakości ..................... 5
Klasyfikacja według konsystencji ............................................ 8
Klasyfikacja według przeznaczenia ........................................ 8
Zastosowania smarów plastycznych ...................................... 9
Ogólne zasady doboru smarów plastycznych
do zastosowań ............................................................................. 10
Smarowanie łożysk tocznych .................................................. 10
19.2.1
19.2.2
19.2.3
19.2.4
19.2.5
19.3
19.4
19.5
19.6
19.7
19.8
19.9
19.10
I
1
1
1
2
3
3
3
4
4
4
4
4
4
5
8
5
XX
20.1
20.2
20.3
20.3.1
20.3.2
20.4
20.5
20.5.1
20.5.2
20.5.3
20.5.4
20.5.5
20.5.6
20.5.7
20.5.8
20.5.9
20.5.10
20.5.11
20.5.12
20.5.13
20.5.14
20.6
6
Rozpuszczalniki i ciecze specjalne
Klasyfikacja rozpuszczalników ................................................. 1
Budowa chemiczna i podstawowe
właściwości rozpuszczalników ................................................. 2
Metody badań rozpuszczalników
i cieczy specjalnych ...................................................................... 3
Podstawowe metody badań .................................................... 4
Specyficzne metody badań ...................................................... 4
Asortyment rozpuszczalników i cieczy specjalnych ......... 7
Właściwości i zastosowania
rozpuszczalników i cieczy specjalnych .................................. 8
Benzyny ekstrakcyjne .................................................................. 8
Benzyny lakiernicze (lakowe) .................................................... 8
Nafty oczyszczone ........................................................................ 9
Rozpuszczalniki aromatyczne .................................................. 9
Rozpuszczalniki izoparafinowe i cykloparafinowe ......... 10
Plastyfikatory ................................................................................ 10
Rozpuszczalniki do farb drukarskich .................................... 11
Oleje wiertnicze ........................................................................... 11
Oleje fluksowe .............................................................................. 11
Ciecze do mycia i odtłuszczania ............................................ 11
Agrochemia ................................................................................... 12
Lekkie oleje procesowe ............................................................. 12
Średnie oleje procesowe .......................................................... 12
Oleje parafinowe białe .............................................................. 13
Użytkowanie zbiorników i pojemników
do cieczy specjalnych ................................................................ 14
XXI
21.1
21.2
21.3
21.4
21.5
21.6
21.7
Środki smarne dla przemysłu spożywczego
Problem środków smarnych .....................................................
Analiza zagrożeń ...........................................................................
Prawodawstwo i normy ..............................................................
Konstrukcja maszyn .....................................................................
Środki smarne dla przemysłu spożywczego .......................
Skład chemiczny ............................................................................
Zasady stosowania .......................................................................
XXII
22.1
22.2
22.3
22.4
22.5
22.6
Nadzór nad stanem maszyny i oleju
Systemy nadzoru nad stanem maszyny ................................ 1
Proces zużywania maszyny podczas eksploatacji ............. 1
Zmiany jakościowe oleju podczas pracy .............................. 2
System analiz laboratoryjnych ................................................. 3
Działanie systemu LUBIANA ...................................................... 9
Działania zaradcze ...................................................................... 11
I
1
1
2
3
3
4
4
XXIII
23.1
23.2
23.3
23.4
23.5
23.6
23.7
23.8
23.9
23.10
23.10.1
23.10.2
23.10.3
23.10.4
23.11
23.12
23.13
23.14
23.15
23.16
23.17
23.18
23.19
23.20
23.21
23.22
23.23
23.24
23.25
23.26
23.27
23.28
23.29
23.30
23.31
23.32
23.33
Jednostki miar najczęściej stosowane
w technice smarowniczej
Międzynarodowy Układ Jednostek Miar SI .......................... 1
Długość ............................................................................................. 1
Pole powierzchni (powierzchnia) ............................................ 2
Objętość ........................................................................................... 2
Masa ................................................................................................... 2
Czas .................................................................................................... 2
Prąd elektryczny ............................................................................ 3
Temperatura .................................................................................... 3
Liczność materii ............................................................................. 3
Gęstość i ciężar właściwy ............................................................ 3
Gęstość (masa właściwa) ............................................................ 3
Gęstość względna ......................................................................... 4
Ciężar właściwy .............................................................................. 4
Ciężar właściwy względny ......................................................... 4
Lepkość dynamiczna .................................................................... 4
Lepkość kinematyczna ................................................................ 4
Lepkość względna ........................................................................ 4
Światłość .......................................................................................... 4
Prędkość (liniowa) ......................................................................... 5
Prędkość obrotowa ....................................................................... 5
Częstotliwość ................................................................................. 5
Siła ...................................................................................................... 5
Ciśnienie ........................................................................................... 5
Energia, praca ................................................................................. 5
Moc ..................................................................................................... 6
Ładunek elektryczny .................................................................... 6
Napięcie elektryczne .................................................................... 6
Opór elektryczny ........................................................................... 6
Przewodność elektryczna .......................................................... 6
Strumień masy ............................................................................... 6
Strumień objętości ........................................................................ 6
Pojemność cieplna ....................................................................... 7
Pojemność cieplna właściwa .................................................... 7
Pojemność cieplna molowa ...................................................... 7
Przewodność cieplna .................................................................... 7
Przewodność cieplna właściwa ................................................ 7
Współczynnik załamania ............................................................ 7
Bibliografia ................................................................... 8
Rozdział I: Spis treści
Rozdział I
OZNACZENIA, SKRÓTY
I AKRONIMY STOSOWANE
W TEKŚCIE
A
– rodnik arylowy (aromatyczny)
AFNOR – (Association Française de Normalisation) - Francuski
Komitet Normalizacyjny
AGMA – (American Gear Manufacturers Association) – Amerykańwwwwskie Stowarzyszenie Producentów Przekładni,
symbol normy AGMA
AP
– (aniline point) – punkt anilinowy
API
– (American Petroleum Institute) – Amerykański Instytut
Naftowy
°API
– stopnie skali gęstości API
AU
– (polyester urethanes) – estry poliuretanowe
ASTM – (American Society for Testing and Materials) – Amerykańskie Stowarzyszenie ds. Badań i Materiałów, symbol
normy ASTM
AW
– (antiwear) – dodatek przeciwzużyciowy, właściwości
przeciwzużyciowe
AVP
– (absolute vapour presure) – absolutna prężność par
AVSP – (air saturated vapour presure) – prężność par nasyconych
powietrzem
EN
EN
EP
BI
BS
BS
– (bromine index) – liczba bromowa
– (British Standard) – Norma Brytyjska
– (Bright Stock) – brightstock
c
CEN
COO
CR
– ciepło właściwe
– (Comité Européen de Normalisation) – Europejski Komitet
Normalizacyjny
– (cold filter plugging point) – temperatura blokowania
zimnego filtru
– układ jednostek: centymetr, gram, sekunda
– (cetane number) – liczba cetanowa
– (Cleveland Open Cup) – temperatura zapłonu w tyglu
otwartym wg Cleveland
– frakcja ciężkiego oleju opałowego
– (chloroprene rubbers) – kauczuki chloroprenowe
HACCP – (Hazard Analysis and Critical Control Points) – system analizy zagrożeń w krytycznych punktach kontroli (żywności)
He
– liczba Hersey’a
HRC
– skala twardości Rockwell
d
D
DefStd
DH
DIN
–
–
–
–
–
CFPP
CGS
CN
COC
Dn
dn
dv/dx
gęstość względna
średnica zastępcza cząstki zanieczyszczenia stałego
(Defence Standard) – Norma Obronna (brytyjska)
średnica odkształcenia sprężystego Hertza
(Deutsches Institut für Normung) – Niemiecki Instytut
Normalizacyjny, symbol normy DIN
– współczynnik prędkości łożyska
– nominalna dokładność filtracji
– gradient prędkości
E
E
ef
– lepkość względna Englera
– energia
– skuteczność (efektywność) filtracji
– symbol Normy Europejskiej
– (estrification number) – liczba estrowa
– (extreme presure) – właściwości przeciwzatarciowe,
dodatek przeciwzatarciowy
EP
– (end point) – temperatura końca odparowania
EPDM – (ethylene propylene dieneterpolimer rubbers) – kauczuki
etylenowo-propylenowe
EU
– (polyether urethanes) – etery poliuretanowe
F
FAME
FBP
FPM
G
GC
GOST
– siła
– (fatty acid methyl ester) – ester metylowy kwasów tłuszczowych
– (final boiling point) – temperatura końca destylacji
– kauczuki fluorowe
– ciężar
– (gas chromatography) – chromatografia gazowa
– (Gosudarstwiennyj Standard) – symbol normy państwowej ZSRR oraz Rosji
I
I
IH
IBP
IEC
–
–
–
–
–
II
IIR
IP
–
–
–
IR
IR
ISO
–
–
–
K
– kwasowość
L
LC
LDN
– praca
– (liquid chromatography) – chromatografia cieczowa
– lekki destylat naftowy
M
– moc
gęstość prądu, natężenie prądu
przełożenie przekładni
wskaźnik zużycia pod obciążeniem
(initial boiling point) – temperatura początku destylacji
(International Electrotechnical Commision) – Międzynarodowa Komisja Elektrotechniczna, symbol normy IEC
(iodine index) – liczba jodowa
(isobutene-izoprene rubbers) - kauczuki butylowe
(Institute of Petroleum) – Instytut Naftowy (brytyjski),
symbol normy IP
(infrared) – spektroskopia w podczerwieni
(isoprene rubber) – syntetyczne kauczuki izoprenowe
(International Organization for Standardization) – Międzynarodowa Organizacja Normalizacyjna, symbol
normy ISO
I
7
M
M
m
MIL
–
–
–
–
masa molowa
moment siły, moment obrotowy
masa
(Military Specification) – symbol amerykańskiej specyfikacji wojskowej
(m/m) – ułamek masowy
MP
– temperatura zapłonu w tyglu zamkniętym wg MartensPensk’y
N
N
N
n
n
NAS
–
–
–
–
–
–
NBR
–
NLGI
–
NF
NR
–
–
OCP
ON
SN
SR
SR
SRA
SFS
SUS
– (International System of Units) – Międzynarodowy Układ
Jednostek Miar
– (styrene isoprene polymers) – polimery styrenowo-izoptrenowe
– (saponification number) – liczba zmydlenia
– (silicone rubbers) – kauczuki silikonowe, silikony
– sekundy Redwooda (lepkość)
– sekundy Redwooda Admirality (lepkość)
– sekundy Saybolta Furol (lepkość)
– sekundy Saybolta uniwersalne (lepkość)
T
T
t
TAG
–
–
–
–
SIP
TAN
TBN
TR
siła tarcia
temperatura termodynamiczna, Kelwin
temperatura Celsjusza
(Tag Open Cup) – temperatura zapłonu w tyglu otwartym wg TAG
– (total acid number) – całkowita liczba kwasowa
– (total base number) – całkowita liczba zasadowa
– (thiokole rubbers) – kauczuki polisiarczkowe
U
UV
– napięcie elektryczne
– (ultraviolet) – ultrafiolet
– (olefin copolymers) – kopolimery olefin
– frakcja oleju napędowego
W
WL
– ciężar produktu w powietrzu
– wskaźnik lepkości
P
p
PAMA
PAO
PCB
PCT
PE
pH
PN
PIB
PP
ppm
Pr
PTFE
PU
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
V
V
VG
VI
(V/V)
–
–
–
–
–
ZDTP
– alkiloditiofosforan cynku
Q
q
– ciepło
– ciepło parowania
R
R
Re
RVP
–
–
–
–
S
S
SAE
– powierzchnia
– siła ścinająca
– (Society of Automobile Engineers) – Stowarzyszenie Amerykańskich Inżynierów Samochodowych, symbol normy
SAE
– (strong acid number) – liczba kwasowa mocnych kwasów
– (strong base number) – liczba zasadowa mocnych zasad
– (styrene butadiene rubbers) – kauczuki styrenowo butadienowe (Buna-S); kopolimery styrenowo-butadienowe
SAN
SBN
SBR
8
wartość siły reakcji normalnej (w procesach tarcia)
zapotrzebowanie mocy, moc
liczba cząstek zanieczyszczeń stałych
prędkość obrotowa
współczynnik załamania światła
(National Aerospace Standard) – symbol normy Agencji
Aeronautyki (USA)
(nitryle-butadiene rubbers) – kopolimery butadienu
i akrylonitrylu (Buna-N)
(National Lubricating Greases Institute) – Narodowy
Instytut Smarów (USA)
(Norme Francaise) – Norma Francuska
(natural rubbers) – kauczuki naturalne
SI
I
obciążenie
ciśnienie
(polyalkylmethaacrylates) – polialkilometaakrylany
poli–alfa-olefiny
polichlorowane bifenyle
polichlorowane trifenyle
polietylen
ujemny logarytm ze stężenia jonów wodorowych
symbol Polskiej Normy
(polyisobutylene) – poliizobutyleny
polipropylen
(parts per milion) – części na milion
liczba Prandtla
(politetrafluoroethylene) – politetrafluoroetylen (teflon)
poliuretan
refrakcja molowa
rodnik alkilowy
liczba Reynoldsa
(Reid vapour pressure) – prężność par wg Reida
wydajność
objętość
(viscosity grade) – klasa lepkości
(viscosity index) – wskaźnik lepkości
ułamek objętościowy
%(m/m) – ułamek masowy wyrażony w procentach
%(V/V) – ułamek objętościowy wyrażony w procentach
α – rozszerzalność cieplna
α – temperaturowy współczynnik zmian gęstości
ßx – współczynnik filtracji
δ – napięcie powierzchniowe
γ – ciężar właściwy
∆p – różnica ciśnień
∆V – zmiana objętości
σ – napięcie międzyfazowe
θ – kąt zwilżania
λ – przewodność cieplna
µ – współczynnik tarcia
ν – lepkość kinematycznaw
η – lepkość dynamiczna
η – sprawność
ω – prędkość kątowa
ρ – gęstość
Ψ – wskaźnik spiętrzenia (sprężarki przepływowe)
Φ – płynność
, – współczynnik ściśliwości
Rozdział I: Spis treści
Rozdział I
WSTĘP
Rozwój przemysłu, jaki ma miejsce w ostatnich latach, spowodował również rozwój technik smarowniczych. Wiąże się to
z doskonaleniem środków smarnych i innych cieczy eksploatacyjnych, a także konstrukcji urządzeń smarowych. Konstruktorzy maszyn i urządzeń oraz użytkownicy, słusznie traktują środki smarne jako element konstrukcyjny, często decydujący
o trwałości i niezawodności maszyny lub środka transportu.
Rozwój przemysłu i transportu pociąga za sobą rozwój asortymentu środków smarnych i cieczy eksploatacyjnych, metod
ich badań oraz różnych urządzeń pomocniczych, doskonalących technikę smarowniczą. Powstała w ten sposób dziedzina
techniki posługuje się specyficznymi metodami badań i własną terminologią. W wielu przypadkach obserwuje się trudności
w porozumiewaniu się mechaników, użytkowników maszyn i środków transportu, technologów w przemyśle oraz specjalistów z zakresu płynów eksploatacyjnych tj. paliw płynnych, środków smarnych i innych cieczy roboczych. Wypełnienie
powstałej luki jest podstawowym celem, niniejszej publikacji.
Publikacja, według założenia, ma charakter popularno-techniczny i jest głównie przeznaczona dla użytkowników wyrobów koncernu TOTAL. Z tego względu nie stanowi opracowania uniwersalnego, obejmującego cały zakres technologii
produkcji, sposobów stosowania oraz techniki smarowniczej. Ma ona na celu przybliżenie problematyki przemysłowych
środków smarnych i innych cieczy eksploatacyjnych oraz wybranych technik smarowania, stosowanych głównie w przemyśle, ale także przez użytkowników wyrobów przemysłowych. Popularno-techniczny charakter opracowania oraz ograniczona
objętość spowodowały konieczność zastosowania pewnych uproszczeń. Zechcą to wybaczyć specjaliści z zakresu przemysłu
naftowego, dla których publikacja niniejsza, w zasadzie nie jest przeznaczona.
Wydawca wyraża przekonanie, że przedstawiony materiał będzie pomocny inżynierom i technikom, w codziennej praktyce użytkowania płynów eksploatacyjnych i przyczyni się do uzyskania istotnych korzyści ekonomicznych.
I
9
NOTATKI
10
I