Untitled

1
© Copyright by Zakład Wydawniczy »NOMOS« & Jolanta Mrozowska
Wszelkie prawa zastrzeżone. Książka ani żadna jej część nie może być przedrukowywana ani w jakikolwiek inny sposób reprodukowana czy powielana mechanicznie, fotooptycznie, zapisywana elektronicznie lub magnetycznie ani odczytywana
w środkach publicznego przekazu bez pisemnej zgody wydawcy.
Recenzje:prof. dr hab. Józef Baniak
dr hab. Zbigniew Pasek
Książka dofinansowana przez Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego
Redakcja wydawnicza i I korekta: Jadwiga Nagły
II korekta: Barbara Florczyk
Redakcja techniczna: Dariusz Piskulak
Projekt okładki: Kaja Solecka
Grafika na okładce: Soeur Marie-Sylvie, Communauté du Verbe de Vie
ISBN 978-83-7688-001-3
Kraków 2009
Zakład Wydawniczy »NOMOS«
31-208 Kraków, ul. Kluczborska 25/3u; tel./fax 012 626 19 21
e-mail: [email protected]; www.nomos.pl
4
SPIS TREŚCI
Wstęp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7
I. Nowe wspólnoty . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
1. Nowe Ruchy Religijne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2. Nowe wspólnoty i ruchy kościelne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2.1. Typologia nowych wspólnot . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2.2. Odnowa charyzmatyczna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2.3. Status nowych wspólnot w Kościele . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3. Nowe wspólnoty w socjologii . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
4. Zastosowana metodologia badawcza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
13
15
19
21
23
30
34
43
II. Wspólnota Le Verbe de Vie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
1. Historia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2. Organizacja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3. Członkowie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
4. Działalność . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
5. Życie wspólnotowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
5.1. Czas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
5.2. Modlitwa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
5.3. Praca . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
5.4. Posiłki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
5.5. Zwyczaje . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
49
49
54
56
61
62
62
67
71
73
75
III. Analiza funkcjonowania wspólnoty . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
1. Postawa członków wobec wspólnoty . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2. Stosunki członków wspólnoty między sobą . . . . . . . . . . . . . . . . .
2.1. Kontakty informacyjne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3. Samopostrzeganie wspólnoty . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3.1. Zamknięcie a otwartość . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3.2. Nastawienie na zadanie a nastawienie na integrację . . . . . . .
3.3. Elastyczność a regulacja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
79
79
81
82
88
88
91
93
5
IV. Wspólnota w strukturze społecznej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
1. Miejsce wspólnoty w życiu jednostki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
1.1. Wspólnota jako etap życia religijnego jej członków . . . . . .
1.1.1. Nawrócenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
1.1.2. Nawrócenie a powołanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
1.1.3. Powołanie czy powołania? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
1.2. Etapy życia we wspólnocie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
1.3. Relacje członków wspólnoty ze swoimi rodzinami
pochodzenia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
1.4. Reakcje rodziny pochodzenia i znajomych na wstąpienie
do wspólnoty . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2. Relacje wspólnota–rodzina na poziomie typologicznym . . . . . .
2.1. Wspólnota i rodzina jako grupy pierwotne . . . . . . . . . . . . .
2.2. Porównanie wspólnoty i rodziny ze względu na pełnione
funkcje . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3. Wspólnota w społeczeństwie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3.1. Protest . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3.2. Alternatywa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
4. Wspólnota w Kościele . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
101
101
101
101
111
113
115
117
119
126
127
129
141
141
146
150
Zakończenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 159
Aneks . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Bibliografia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Wykaz tabel i schematów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Indeks osób . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Summary . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
6
163
173
179
181
183
Wstęp
Trwali oni na nauce Apostołów i we wspólnocie,
w łamaniu chleba i w modlitwach. [...]
Ci wszyscy, co uwierzyli, przebywali razem
i wszystko mieli wspólne. Sprzedawali majątki i dobra
i rozdzielali je każdemu według potrzeby. (Dz 2, 42-46)
Opis życia pierwszych gmin chrześcijańskich sprzed blisko dwóch tysięcy lat nabiera we współczesnym świecie nowego znaczenia. Oto okazuje
się, że nie jest on jedynie mniej lub bardziej wiarygodną relacją o przeszłości, ale że opisuje także życie pewnych wspólnot katolickich na progu XXI
wieku. Paradoksalnie, wspólnoty te zostały nazwane „nowymi” – choć powróciły do modelu życia wspólnotowego stworzonego wiele wieków temu
– ponieważ istotnie są społecznym i religijnym ewenementem w dzisiejszej
epoce. Z racji tego, że model, z którego czerpią, jest tak odległy historycznie, muszą one niejako zaadaptować go do nowych, całkiem odmiennych,
współczesnych warunków życia społecznego, ekonomicznego i religijnego.
Muszą też znaleźć dla siebie miejsce w dwóch podstawowych dla ich istnienia strukturach: w społeczeństwie i w Kościele katolickim, do którego przynależą. Stanowią zatem interesujący przedmiot badań dla socjologów.
Sama nazwa „nowe wspólnoty”, choć dość adekwatnie oddaje specyfikę tego rodzaju grup, ustanowionych ze względu na cel natury religijnej, na
poziomie socjologii może prowadzić do terminologicznych komplikacji.
Słowo „nowe” odnosi się do krótkiej historii tychże wspólnot oraz do ich
relatywnej nowości we współczesnym świecie, choć, jak zostało już powiedziane, nie jest to całkowita nowość, a w pewnym sensie „powrót do korzeni”. Natomiast słowo „wspólnoty” używane jest tu w szerokim znaczeniu
teologicznym (w Kościele katolickim, z racji więzi natury religijnej, każde
zgromadzenie wiernych może być nazwane wspólnotą). Choć nie powinno
ono ukierunkowywać analiz socjologicznych – dla których motywy religijne nie wystarczają do stwierdzenia, że istnieje obiektywna więź społeczna
łącząca jednostki – socjologowie i teologowie zgodnie stosują to określenie.
7
Le Verbe de Vie (Słowo Życia) jest francuską nową wspólnotą charyzmatyczną, powstałą w 1986 roku, zrzeszającą katolików różnych stanów,
mieszkających i pracujących wspólnie w domach wspólnoty. Przynależy do
szerszego grona nowych wspólnot, które od 1972 roku zaczęły powstawać
najpierw we Francji, a następnie w innych krajach europejskich. Są trzy
powody zainteresowania tą właśnie wspólnotą. Po pierwsze, na gruncie polskim nowe wspólnoty są prawie nieznane, choć trzy z nich, Emmanuel,
Chemin Neuf i Chleb życia, mają swoje domy w Polsce (przy czym ich
działalność w Polsce jest nieporównywalnie skromniejsza niż w kontekście
francuskim). Jest to więc nowy temat w polskiej socjologii, a przy tym istnieje pewna ilość przesłanek wskazujących na to, że nowe wspólnoty być
może z czasem rozwiną się również w polskim krajobrazie religijnym. Sugeruje to fakt, że ich powstanie i rozwój w innych krajach był skorelowany
z postępującą, wolniej lub szybciej, laicyzacją społeczeństwa. Po drugie,
w literaturze przedmiotu, głównie autorstwa francuskich socjologów religii,
brakuje empirycznego opisu życia nowych wspólnot. Przedstawiane są
w niej jedynie końcowe analizy i interpretacje socjologiczne, a przecież
sam opis sposobu funkcjonowania nowych wspólnot może być interesujący
dla dużo szerszego grona odbiorców, szczególnie w Polsce, gdzie ta tematyka jest mało znana. Po trzecie, największe nowe wspólnoty zostały już we
wspomnianych pracach przeanalizowane, natomiast wspólnota Le Verbe de
Vie nie była jeszcze przedmiotem badań ani analiz socjologicznych. Sprawia to, że opis Le Verbe de Vie „z natury” jest nowością tak dla polskich
socjologów jak i dla polskiego społeczeństwa i Kościoła.
Nowe wspólnoty są zatem nowymi tworami społecznymi, których opisu nie wyczerpują analizy socjologów religii. Owszem, jest to fenomen wypływający z przeobrażeń współczesnego życia religijnego. Jest on jednak
na tyle złożonym zjawiskiem, że stanowi nowość również w kontekście
życia ekonomicznego i społecznego, w których to sferach nowe wspólnoty
funkcjonują całkiem odmiennie niż inne elementy struktury społecznej. Powstaje zatem pytanie, jak należy je klasyfikować w terminach socjologicznych, jakie miejsce mają w strukturze społecznej i jakie funkcje w niej pełnią. Wiele wskazuje na to, że nowe wspólnoty są nie tylko nowoczesnymi
formami życia religijnego, ale że stanowią również nowy typ grup społecznych. Zdają się one bowiem wykazywać cechy z jednej strony zbliżone do
klasycznego typu stowarzyszenia – poprzez swoje celowe ukonstytuowanie
– a równocześnie bliskie są typowi socjologicznie rozumianej wspólnoty
poprzez formę, jaką przybiera ich stowarzyszanie się. Można więc odnieść
wrażenie, że nowe wspólnoty są swoistymi socjologicznymi hybrydami łą8
czącymi cechy charakterystyczne dla stowarzyszenia i dla wspólnoty. Co
więcej, zdają się one pełnić wobec swoich członków funkcje dotychczas
zarezerwowane dla rodziny. Niniejsza praca stawia sobie za cel odpowiedź,
na przykładzie wspólnoty Le Verbe de Vie, na pytanie, czym w typologii
socjologicznej są nowe wspólnoty.
Zadanie zweryfikowania postawionej hipotezy o hybrydowym charakterze nowych wspólnot oraz o ich znacznym podobieństwie do rodziny jak
również uzupełnienie powstałej luki w literaturze (brak opisu funkcjonowania nowych wspólnot, analizowanie ich w kontekście socjologii religii) wymagało podjęcia badań terenowych w wybranej wspólnocie. Zostały one
przeprowadzone w trzech domach wspólnoty na terenie Francji i Belgii
i składały się z trzech dopełniających się elementów. Pierwszym z nich była
dwumiesięczna, ciągła obserwacja uczestnicząca wspólnoty w jej codziennym życiu. Kolejnym było przeprowadzenie wywiadów pogłębionych
z wybranymi członkami wspólnoty. Trzecim elementem była analiza tekstów redagowanych przez członków wspólnoty (świadectw i gazetek informacyjnych dla przyjaciół wspólnoty). Zastosowanie tych trzech metod pozwoliło na zebranie bogatego materiału na temat organizacji życia
wspólnoty (obserwacja), postrzegania go przez samych członków wspólnoty (wywiady pogłębione) oraz obrazu wspólnoty prezentowanego na zewnątrz (teksty członków wspólnoty). Umożliwiło ono również weryfikację
postawionej w niniejszej pracy hipotezy na poziomie obiektywnym (obserwacja i analiza treści) oraz subiektywnym (wywiady).
Badania nowych wspólnot mają już pewną tradycję, której ustalenia
były pomocne w przeprowadzeniu badań we wspólnocie Le Verbe de Vie.
Autorów, którzy zajęli się tym tematem, można podzielić na cztery grupy.
Pierwszą stanowią dziennikarze, przede wszystkim Monique Hébrard1, relacjonujący jako jedni z pierwszych życie nowych wspólnot. Książki tych
autorów są relacjami dziennikarskimi i choć posłużyły jako podstawa do
niektórych analiz socjologicznych (zob. na przykład Séguy 1979: 187-212),
ponieważ dostarczają bardzo bogatego opisu życia nowych wspólnot, cechuje je nienaukowe i subiektywne podejście. Mogą więc ewentualnie stanowić jedynie pomocnicze źródło informacji o nowych wspólnotach. Drugą
grupą autorów są teologowie, którzy podjęli temat nowych wspólnot na
płaszczyźnie refleksji nad kształtem współczesnego Kościoła (zob. na przykład Laurentin 1974; Lepoutre 1990a: 13-29) najczęściej krytykując lub
1
Napisała ona dwie książki o nowych wspólnotach, wydane w 1979 i 1987 roku zatytułowane Nouveaux disciples i Nouveaux disciples dix ans après.
9
broniąc Odnowy charyzmatycznej (jej propagatorem był między innymi biskup Malines-Bruxelles Léon-Joseph Suenens). Kolejną grupą są członkowie nowych wspólnot publikujący artykuły i książki opisujące życie nowych wspólnot w Kościele i społeczeństwie (zob. na przykład Lenoir 1993;
Peyrous i Catta 1999; Wallays 2000)2. Opisują je oni z własnego doświadczenia dysponując bez wątpienia szeroką, zdobytą od wewnątrz, wiedzą na
temat nowych wspólnot. Ostatnią grupą autorów są socjologowie zajmujący się nowymi wspólnotami głównie w perspektywie socjologii religii, między innymi Martine Cohen, Jean Séguy, Françoise Champion, Danièle Hervieu-Léger i Christine Pina. Cohen i Séguy podjęli temat relacji nowych
wspólnot i Kościoła instytucjonalnego, Champion i Hervieu-Léger zainteresowały się tym, w jaki sposób nowe wspólnoty wpisują się w szerszy fenomen powrotu religii do życia społecznego oraz w jej nowoczesne przejawy, natomiast najnowsza praca Piny pokazuje różnorodność nowych
wspólnot charyzmatycznych (2001). W Polsce natomiast autorzy–teologowie skupiają się na fenomenie Odnowy charyzmatycznej w ogólności (zob.
na przykład Wawrzeniecki 1999). Powstała jednak w polskiej socjologii
pionierska praca Pawła Załęckiego (1997) na temat polskiej wspólnoty charyzmatycznej, Ruch Światło-Życie, poruszająca problem klasyfikacji socjologicznych takich społecznych tworów. Stanowi ona punkt wyjścia analiz
niniejszej pracy.
Zastosowana metodologia badawcza znajduje swoje odzwierciedlenie
w samej konstrukcji pracy. Pierwsza część poświęcona jest przedstawieniu
ram teoretycznych przeprowadzonych badań i analiz. W pierwszej kolejności prezentuje ona tematykę pracy, sytuując ją w szerszej perspektywie Nowych Ruchów Religijnych (w terminologii socjologicznej) oraz nowych
ruchów i wspólnot kościelnych (w terminologii Kościoła katolickiego). Następnie przedstawia historię powstania nowych wspólnot (należących do
Odnowy charyzmatycznej w Kościele katolickim) oraz ich typologię i kanoniczny status. Omawia też dotychczasową refleksję socjologiczną odnoszącą się do nowych wspólnot – ich klasyfikację w typologii Maxa Webera
sekty–Kościoła oraz jej późniejszych rozwinięć – i rozszerza ją o typologię
wspólnot i stowarzyszeń Ferdinanda Tönniesa oraz grup pierwotnych Charlesa Cooleya. Druga część pracy poświęcona jest opisowi wspólnoty
Le Verbe de Vie: jej historii, struktury demograficznej, działalności w Koś­
2
Dobrym źródłem informacji o życiu nowych wspólnot, pomimo negatywnego nastawienia jej autora, jako byłego członka nowej wspólnoty, jest również pozycja Jeana-Paula
Sauzeta, Renouveau charismatique: les catholiques du New-Age. Effusion de l’Esprit, prophéties, guérisons (Sauzet: 1994).
10
ciele, struktury władzy, organizacji życia jej członków. Kolejna część prezentuje funkcjonowanie wspólnoty na płaszczyźnie relacji między członkami wspólnoty, ich wzajemnej komunikacji oraz samopostrzegania
wspólnoty. Czwarta część pracy analizuje miejsce wspólnoty w strukturze
społecznej: jej miejsce w życiu jednostki oraz relacje z rodziną, Kościołem
i szerszym społeczeństwem. Weryfikuje w ten sposób przyjętą hipotezę
o znacznym podobieństwie sposobu funkcjonowania wspólnoty do rodziny. Powyższa struktura podyktowana jest zamierzeniem, by poszczególne
części cechowała autonomia a zarazem wewnętrzna spójność tematyczna.
Pozwoli to Czytelnikowi nie tylko skoncentrować się na, być może, bardziej interesujących go aspektach tej pracy, ale równocześnie potraktować
jej treść jako pewien materiał, który oby mógł stanowić dla niego źródło
inspiracji.
11