Jezioro Gaładuś - Gimnazjum Nr 1 w Sejnach

2
31
LEGENDA • LEGEND • SUTARTINIAI ŽENKLAI
UROKI NATURY
CHARMS OF NATURE
GAMTA
CMENTARZE
CEMETERIES
KAPINËS
POMNIKI
MONUMENTS
PAMINKLAI
KOŚCIOŁY
CHURCHES
BAŽNYČIOS
ŚLADAMI PRZESZŁOŚCI
FOLLOWING THE TRACES OF THE PAST
PRAEITIES PËDSAKAIS
SOMEWHERE
TO SPEND THE NIGHT
NOCLEGI
NAKVYNËS
INNE
OTHER
KITI
CAFÉS
KAWIARNIE
KAVINËS
TU ZJESZ I ODPOCZNIESZ
YOU CAN EAT AND REST HERE
ČIA PAVALGYSI IR PAILSËSI
MIASTA
TOWNS
MIESTAI
RESTAURACJE
RESTAURANTS
RESTORANAI
WSIE
VILLAGES
KAIMAI
ZABUDOWANIA
BUILDINGS
GYVENVIETËS
DISCO
DISCO
DISKOTEKOS
THEATRE
TEATR
TEATRAS
JAZDA KULTURALNA
CULTURAL RIDING
KULTŰRINËS VAŽIAUIMAS
KONCERTY
CONCERTS
KONCERTAI
2
EXHIBITIONS
WYSTAWY
PARODOS
INFORMACJA
INFORMATION
INFORMACIJA
MUSEUMS
MUZEA
MUZIEJAI
CINEMA
KINO
KINAS
CIEKAWOSTKI
INTERESTING FACTS
ĎDOMYBËS
Nad przewodnikiem
pracowaliśmy w składzie:
Marta Kwaterska
Maciej Radziwiłko
Ula Fiećko
Paulina Macianis
Anna Tomczyk
Agnieszka Kisielewska
Joanna Tomkiewicz
Daiva Niewulis
Ola Kotarska
Iwona Jaroszewicz
Bartek Nazaruk
Piotr Urynowicz
Fausta Kvaraciejute
Mindaugas Sujeta
Laura Mikelskaite
Bernarda Škleriute
Akvile Petrauskaite
Wojciech Ogórkis
Łukasz Tydman
Kuba Staniewicz
Michał Pawłowski
Mariusz Pietrołaj
Piotr Rapczyński
Maciej Poszwa
Patryk Buchowski
Mateusz Lewończyk
Monika Teodorowska
Gediminas Jaga
Linas Kuiza
Jovita Sandaite
Egle Gabryte
Arunas Smaliukas
Linas Galumbauskas
Paulina Koneszko
Joanna Wysocka
Joanna Rapczyńska
Katarzyna Koneszko
Żaneta Macianis
Joanna Rejmontowicz
Wirginia Misiukanis
Joanna Palewicz
Diana Zdanowicz
Diana Janczewska
Urszula Matulewicz
Patryk Buczyński
Vaida Aguonyte
Ruta Margelyte
Donatas Kukučionis
Haroldas Šklerius
Nasi opiekunowie:
Halina Borowska, Zofia Domańska,
Marta Fiedorowicz, Zigmas Kukučionis,
Ramune Lesevičiene, Iwona Lubiecka-Gibas,
Biruta Misiukanis, Małgorzata Polkowska,
Laura Sikorska, Virginija Spitriene,
Marian Cezary Teodorowski
Koordynatorzy Projektu: Krzysztof Tur, Roma Giedraitiene.
Kwatery nad Jeziorem Gaładuś
Henryka i Czesław KONESZKO
16-500 Sejny, ul. Emilii Plater 6c, tel. 0-87 5162250, tel.kom. 601874631
Jadwiga MORAWSKA
16-500 SEJNY, ul. Świerczewskiego 5, tel. 0-87 5172060, tel.kom. 0-602 318-191
Romuald MACIUKANIS
16-500 Sejny, Żegary 28, tel. 0-87 5172037
ISBN 83-9046-06-2-9
Wydawca: Ośrodek Kultury w Sejnach
Sejny 2004
Gimnazjum nr 1 im. Jana Pawła II w Sejnach,
16-500 Sejny, Mickiewicza 36, tel/fax 087 5162069
www.g1.powiat.sejny.pl e-mail: [email protected]
Lazdiju M. Gustaičio vidurine mokykla
Mokyklos adresas: Lazdijai, Vytauto g. 13 tel. fax. 8 318 51456
www.lazdijaivm.w3.lt e-mail: [email protected]
Druk: Drukarnia “Helios” Suwałki
31
INFORMACJA
INFORMATION
INFORMACIJA
Informacje praktyczne
Sejny
Stowarzyszenie "Ziemia Sejneńska"
ul. Wojska Polskiego 60B, 16-500 Sejny, tel./fax (087) 516 34 00
Urząd Pocztowy Sejny
Sejny, ul. Piłsudskiego 24, tel. 516 20 24
Szpital – Sejny, ul. 22 Lipca 9, tel. 5162126
Urząd Miejski
Sejny, ul. Piłsudskiego 25, tel. 516 20 73
Urząd Gminy Sejny
ul. Świerczewskiego 1, tel. 516 20 48
Dział Pomocy Doraźnej
Sejny, ul. Rittlera 1, tel. 516 20 09 lub 999
"Falmed" - Przychodnia Rodzinna i Specjalistyczna,
Niepubliczny ZOZ. Sejny, ul. 1 Maja 4, tel. 5162508
Urząd Gminy Giby
Giby 74a, tel. 516 50 27
Przychodnia Stomatologiczna – Sejny, ul. 1 Maja 2
Urząd Gminy Krasnopol
Krasnopol, ul. Wojska Polskiego 4, tel. 516 40 10
Komenda Policji
Sejny, ul. 1 Maja 13, tel. 997, tel. zaufania: 5173333
Starostwo Powiatowe
Sejny, ul. 1 Maja 1, tel. 516 20 13
Straż Pożarna – Sejny, ul. Strażacka, tel. 998
Straż Graniczna – Sejny, ul. Łąkowa
Konsulat Republiki Litwy
Sejny, ul. 22 Lipca 9, tel/fax. 516 22 73
czynny w godz 9.00-17.00
"Foto-keri", Zakład Fotograficzny
Sejny, pl. Św. Agaty 6, tel. 516 29 08
Litewskie Towarzystwo św. Kazimierza
Sejny, Sejny, ul. 22 lipca 9, tel/fax. 516 22 73
Informacja PKS – Sejny, ul. Parkowa, tel. 5162178
Postój TAXI Sejny, ul. Parkowa (ob. PKS), tel. 5162231
Lazdijai (Łoździeje) Informacja/Svarbi informacija
• Lazdiju rajono savivaldybe/ Lazdijai district municipality, Vilniaus g.1, tel. (8*268) 51233, E-mail:
[email protected]
• Lazdijai tourism information centre, Vilniaus g.1, tel/faks. (8*268) 51160
• Lazdiju r. policijos komisariatas/ Lazdijai district police office, Lazdijos g.5, tel.: 02, (8*268) 51782
Wypoczynek/Viešbučiai, moteliai, svečiu namai/Hotels, motels, guest homes
• Dvyniai, Sodu g.47, Lazdijai, tel. (8*268) 52710
• Žibintas, Nepriklausomybes a.5, Lazdijai, tel. (8*268) 51269
Jazda kulturalna/Kultüros centrai/Culture Centres
• Lazdiju kultüros namai ir metodinis centras/ Lazdijai cultur and methodology centre, Vilniaus g.6,
Lazdijai, tel. (8*268) 51023, 51471
Szpital/Ligonines/Hospitals
• Lazdiju ligonine/ Lazdijai hospital, VŠI, Kauno g. 8 Lazdijai, tel. (8*268) 51434, 51435
Apteka/Vaistines/ Pharmacies
• G.Bieliausjo II/ G. Bieliauskas` pharmacy, Vilniaus g. 4 -5, Lazdijai, tel. (8*268) 52162
• Lazdiju centro vaistine, UAB/Lazdijai central pharmacy, Senamiesčio g. 1, Lazdijai, tel. (8*268) 51482
Transport/Transportas
• Autobusu stotis/Bus station, Vilniaus g. 48, Lazdijai, tel. (8*268) 51333
Poczta/Pašto skyriai/ Post Offices
• Lazdiju paštas/Lazdijai post office, Vilniaus g. 19, Lazdijai, tel. (8*268) 51444
30
3
Dookoła Jeziora Gaładuś – dary natury
Around Gaładuś Lake – gifts of nature
Jezioro Gaładuś na granicy Polski i Litwy – jest jednym z licznych jezior rynnowych
położonych w makroregionie Pojezierza Litewskiego. Charakterystyczny, polodowcowy
krajobraz różnicuje rzeźbę powierzchni, na którą składają się malownicze jeziora, których
brzegi wznoszą się w postaci zalesionych wzgórz morenowych oraz liczne torfowiska i bagna.
Powoli topniejący lodowiec pozostawił niewielkie wzniesienia i łagodne pagórki, wśród
których znajduje się wiele punktów widokowych umożliwiających oglądanie pofałdowanej
mozaiki jezior, pól uprawnych, łąk i lasów. Cofający się lodowiec pozostawił nie tylko długie,
wąskie jeziora, ale również liczne, ogromne głazy narzutowe. Architektura wsi i osad
malowniczo komponuje się z otaczającą przyrodą, tworząc nierozerwalną całość, która
chroniona jest przez liczne rezerwaty.
Przez Pojezierze Litewskie przebiegał stary szlak puszczański, który łączył Prusy z dworem w
Mereczu. Współcześnie prowadzą tędy drogi do przejść granicznych, m.in. w Ogrodnikach.
Region Pojezierza Litewskiego często nazywany jest "zielonymi płucami Europy", gdyż w
Europie stanowi on unikalny kompleks lasów, zielonych łąk i czystej wody. Krzyżują się na
tym terenie liczne szlaki turystyczne. Wiedzie przez ten region międzynarodowa trasa
rowerowa Ateny North Cape (EURO VELO R 11).
Zadbane kwatery agroturystyczne doskonale komponują z krajobrazem, a możliwość
wypoczynku w kameralnej atmosferze, korzystanie z domowych posiłków kuchni regionalnej,
dostęp do sprzętu wodnego, przejażdżki konne i wiele innych atrakcji, które zapewniają
gościom gospodarze, ściągają w okolice Jeziora Gaładuś coraz więcej turystów.
Cycling an international trail Ateny - North Cape (EURO Velo – R11) it is worth stopping for
a rest in one of the 'green lungs of Europe's' places: in the vicinity of Gaładuś Lake. Althoug it
is not too easy to cycle or go on foot in the area full of hills, the views of the glacial landscapes
from the top of them are really amazing.
Asia P.
kl. IIIA
Zobacz:
www.powiat.sejny.pl,
www.ziemia-sejnenska.pl,
www.sejny.home.pl
www.eurovelo.pl
CIEKAWOSTKI
INTERESTING FACTS
IDOMYBËS
Jezioro Gaładuś
– litewskim brzegiem
Wjeżdżając na tereny przybrzeżne Jeziora Gaładuś, możemy ujrzeć niezwykłości,
które proponuje nam otaczająca natura. Kilkadziesiąt lat temu ludność została stąd
przesiedlona i przyroda rządzi się tutaj swoimi prawami. Brak działań człowieka
nadało temu miejscu pewną egzotykę, której brakuje już na zagospodarowanym brzegu
po polskiej stronie. Zwraca uwagę strumyk o litewskiej nazwie "Biewardys", który
wpływa do jeziora. Rzeczka płynie w wąwozie przecinającym dawny trakt. Powyżej
jaru znajduje się słup graniczny, na którym widnieje napis: Rzeczpospolita Polska, a
to oznacza, że po drugiej stronie tegoż strumyka jest już Polska.
Następnym ciekawym miejscem są pozostałości okopów z II wojny światowej.
Z niebieską taflą jeziora kontrastują pomarańczowego koloru owalne słupy. Jak się
okazuje, są to boje, które wyznaczają granicę biegnącą na tym odcinku wzdłuż Jeziora
Gaładuś. Jedna część należy do Polski, a druga do Litwy.
W miejscu, gdzie jezioro jest najwęższe doskonale widać dwie wyspy, które zasiedliły
kormorany.
Asia W. kl. IIIC
28
Skąd
nasz ród
Cofający się lądolód skandynawski zatrzymał się na dłużej na Ziemi Sejneńskiej, a
granica jego zasięgu stała się granicą pomiędzy gorszym i lepszymi glebami. Właśnie te
żyźniejsze ziemie w XVI wieku skolonizowano i zamieniono na pola uprawne. Ludność
zamieszkującą te tereny nazwano Zapolanami, a ich obszar – Zapolem. Po prawie 200letnim okresie pustki osadniczej, która wynikała z wyniszczenia Jaćwingów przez
Krzyżaków, pojawiło się trwałe osadnictwo. Pozostały do dzisiaj ślady dawnego języka w
nazewnictwie jezior, ostępów i rzek. Np. Sztabinki od staropruskiego słowa stabis –
kamień. Na mocy traktatu melneńskiego w 1422 r. podzielono opustoszały kompleks
leśny pomiędzy Krzyżaków a Wielkie Księstwo Litewskie. W latach 70-tych XV wieku
naszą część nazwano Puszczą Grodzieńską. Władcy pragnęli zasiedlić te tereny,
dlatego rozdawano duże połacie puszczy zasłużonym wielmożnym. Od dworu w
Mereczu kolonizowano ten teren ludnością litewską, od Przełomu – ruską, od południa
napływali Mazowszanie, a od zachodu Mazurzy i Niemcy.
W 1522 Zygmunt I Stary nadał tereny leżące nad rzeką Sejną (Marychą) kniaziowi
Iwanowi Michajłowiczowi Wiśniowieckiemu. Dobra uległy jednak podziałom, a w 1602
dawną domenę Wiśniowieckich jego ówczesny właściciel Jerzy Grodziński ofiarował
dominikanom wileńskim, dzięki czemu do miasta Sejny sprowadzili się zakonnicy. W
1667 z inicjatywy króla Jana Kazimierza przybyli kameduli, którzy rozpoczęli działalność
przemysłową i intensywne osadnictwo. W 1793 w celu ożywienia handlu, dominikanie
pozwolili osiedlić się w Sejnach Żydom. Napływ osadników wyznania ewangelickiego
wzmógł się za panowania Sasów, a III rozbiór Polski i zajęcie tutejszych ziem przez
Prusaków przyspieszył ten proces. Po powstaniu Księstwa Warszawskiego wzmógł się
proces zasiedlania pustek osadniczych Rosjanami – staroobrzędowcami,
przybywającymi na ziemie sejneńską już pod koniec XVIII wieku. Odzyskanie
niepodległości przez Polaków i Litwinów po I wojnie światowej doprowadziło do
wyznaczenia granicy państwowej, której wcześniej nigdy nie było.
1 maja 2004 r. Polska i Litwa powróciły
na trwałe do krajów Wspólnoty Europejskiej
– a wody Jeziora Gaładuś
przestała dzielić sztuczna granica.
Asia P.
kl. IIIA
5
INNE
OTHER
KITI
Kybartai – Podwórko Jaćwingów
Godnym uwagi miejscem jest prywatne muzeum
"Podwórko Jaćwingów". Znajdują się tu bardzo ciekawe i
piękne kamienie zebrane z okolicznych miejscowości. Rolę
eksponatów odgrywają poukładane w oryginalne kompozycje
różnej wielkości żarna, kamienne siekierki i łuki oraz inne
rzeczy, które mówią, jak ważną rolę w życiu naszych
przodków pełnił kamień.
Budvietis
Do dziś w Budvietis przetrwały jedynie resztki zespołu dworskiego z 1744 roku – m.in. drewniany
spichlerz (z 1803 r.), kaplica z pocz. XX wieku oraz drewniany dwuwieżowy kościół.
Wirginia M, kl.IID
Miasteczko Sejny – powstaje i przechodzi
z rąk do rąk (Iwan Wiśniowiecki – Jerzy
Grodziński – dominikanie)
Kybartai
Budvietis
Zniszczone zostaje miasto
w wyniku wojny ze Szwecją
Powstaje ratusz miejski
Budowa drewnianej Synagogi
Budviečio parke tebestovi koplytele - mauzolejus, netolies- 1803 m. statytas medinis svirnas.
1794
1789
1784
1778
1770
1656
1619
1791
Budowa Kościoła
i Klasztoru dominikańskiego
1522-1602
Naujo tipo muzieju kuria Kybartu kaimo gyventojas Donatas Mazurkevičius. Jo eksponatai – gražus ir
idomus akmenys suvežti iš keliu aplinkiniu rajonu. Savo muzieju jo kurejas pavadino Jotvingiu kiemu.
Jame daug ivairiausio dydžio girnapusiu, akmeniniu kirvuku bei akmeniniu iečiu antgaliu, bylojančiu,
koks svarbus buvo pilkas lauko akmuo musu proteviams.
Przyznanie sejnianom praw
obywatelskich (prawdopodobnie
powstaje urząd miasta)
Kybartai and Budvietis
In Kybartai you may feast your eyes on beautiful stones gathered by P.D. Mazurkiewicius who has got
a private museum called “Jaćwing Yard”.
In Budvietis there are some remains of a manor from 1744, among them there is a wooden granary
from 1803, a chapel from the beginning of the 20th century and a wooden church.
Powstają drewniane sukiennice
Powstaje kapliczka św. Agaty
Zajęcie Sejn
przez wojska pruskie
27
INNE
OTHER
KITI
Rudamina
Według legendy z około 1240 roku Rudamina była stolicą
księcia Mendoga, który w 1251 roku właśnie w niej koronował się
na króla Litwinów. Stał tu niegdyś zamek (około 1240 r.)
zbudowany w 1387 r. Badania archeologiczne dowodzą, iż
Rudamina była jednym z głównych grodów Jaćwingów, świadczą
o tym charakterystyczne dla jaćwieskiej kultury przedmioty z
XI–XIII wieku, m. in. ceramika. Około 1,5 km na południowy
zachód od wsi znajduje się grodzisko z I w. p.n.e.-XIII w. p.n.e.
oraz niedaleko niego kurhan grzebalny z III–IV w. p.n.e.
Sejny to najstarsza osada na Suwalszczyźnie. Po wygraniu walk z Krzyżakami, król Władysław Jagiełło
nadał kawałek puszczy trzem swoim rycerzom. Ci byli w podeszłym wieku, mieli dość wojen i bitew.
Założyli własną osadę, którą nazwali "Sieniai" – Starcy. Nazwa ta przekształciła się później w Sejny
Legend has it that the name of the town Sejny comes from three knights who after winning struggles
with Knights of the Cross, received some ground from the king Władysław Jagiełło. They were advanced
in years and had enough fighting so they decided to settle in the area naming it “Sieniai" – “Old Men",that
with time was changed into Sejny.
Seinai vardą gavo nuo Seinos upes. Seina – jotvingiu kilmes žodis.
Przejazd Napoleona
Aštriosios Kirsnos dvaras, su savo senoviniais statiniais, parku, tvenkiniais , vienas didžiausiu išlikusiu
dvaru Lietuvoje. Dviaukščiai velyvo klasicizmo formu rumai su kolonomis mena žymius ju gyventojus.
Reaktywowano
powiat sejneński
Do Sejn przeniesiona
zostaje siedziba
Biskupstwa Wigierskiego
Šalia Rudaminos net trys žymus piliakalniai. Rudaminos piliakalnio viršune siekia beveik 200 m virš
juros lygio.Teodoro Narbuto tvirtinimu, Rudaminos pilis, kuri kaip manoma, stovejo ant šio piliakalnio,
buvo statyta 1240 m. kunigaikščio Rimgaudo ir galejo buti vieta, kur 1251 m. karaliumi karunavosi
Mindaugas.
Wirginia M, IID
2003
Gimnazjum Nr 1
otrzymuje imię Papieża
Jana Pawła II
1975
1943
1956
1926
1919
1818
1807
Astroji Kirsna is famous for its manor from 1576, one of the biggest in Lithuania with old
farm buildings, a park, ponds, and a palace in a Late Classical style.
Rudamina is believed to have been a capital of the prince Mendog, where he crowned
himself King of Lithuanian people in 1251.There used to be a castle once. Archeological
researches show that Rudamina was the main Jaćwing city: items from 11th-13th century
characteristic of their culture are the undesputed evidance.
1812
Stay for a while in Kirsna and Rudamina
1818-1925
Obsadzenie 24. Batalionu “Sejny”
Korpusu Ochrony Pogranicza
1999
Rudamina
Ruta Margelyte, Indre Vaicekauskaite
Naczelnik Państwa Józef
Piłsudski odwiedza Sejny
Ogromny pożar
niszczy miasto
Powstaje szkoła licealna
26
Siedziba powiatu
ponownie w Sejnach
Likwidacja
powiatu sejneńskiego
Doszczętne
spłonięcie sukiennic
Kościół
Kościół p.w. Św. Anny pochodzi z lat 1885 1895. Stoi prawdopodobnie w miejscu pierwszej
świątyni. Jest to obiekt z dwoma wieżami, ceglano–kamienny w stylu neoromańskim
Muzeum
W domu, w którym mieściło się ówczesne gimnazjum “Żiburys" mieszkała w latach 1928 1931
jedna z bardziej znanych poetek litewskich Salomea Neris.
Funkcjonuje obecnie w tym budynku muzeum, w którym zachowano przedmioty i wyposażenie
mieszkania poetki (pokój – trumna).
Synagoga
Znaczną część ludności Łoździej stanowili Żydzi, którzy zaczęli się osiedlać w tym mieście od
XVII w. Stąd istniały tu dwie murowane synagogi. Przy synagodze funkcjonowała szkoła
żydowska. Obecnie w jednym z tych obiektów ulokowano bibliotekę i dom kultury.
Jest to miejsce imprez kulturalnych, takich jak: wystawy, koncerty, przedstawienia teatralne i
okolicznościowe itp.
Asia R. kl. II.D
Cmentarz żydowski
Na uboczu Łoździej we wsi Katkiškie znajduje się niewielkiej wielkości cmentarz Żydów –
mieszkańców miasta. Przy wjeździe od razu możemy zauważyć cztery zbiorowe mogiły, które
zajmują całą powierzchnię cmentarza. 3 listopada 1941 roku, została tu przywieziona ludność
żydowska tylko w jednym celu całkowitej zagłady. Zostali oni najpierw umieszczeni w barakach,
a następnie rozstrzelani. Liczbę zabitych szacuje się na ok. 1535 osób. W 1963 roku dokonano
ekshumacji i utworzono cmentarz. Według świadków, część Żydów mogła uciec, ale rabin –
duchowy przywódca powiedział, że nie należy zmieniać woli Boga.
Asia W. kl. IIIC
Lazdiju pakraštyje , Katiliškes kaime yra nedideles kapines. Jose palaidoti Lazdiju žydai,
kuriuos sušaude vokiečiai 1941 metais.
Miejski Ośrodek Kultury
Sejny ul.1 Maja 17, tel. 516 22 00
Ośrodek "Pogranicze - sztuk, kultur, narodów"
Sejny, ul. Piłsudskiego 27, tel. 516 21 89
Schronisko młodzieżowe
Zespół Szkół Ogólnokształcących
ul. Łąkowa 1, 16 - 500 Sejny, tel. 5 162 167
(Schronisko młodzieżowe przy ZSO w Sejnach
funkcjonuje w okresie wakacji)
8
Dom Litewski
ul. 22 Lipca 9, 16-500 Sejny, tel/fax (048-87) 5162908
e mail: [email protected]
Restauracja "Skarpa"
16-500 Sejny, ul. Piłsudskiego 13, tel. (87) 5162187
Savo ikurimo pradžia Lazdiju miestas vadina 1597-uju gegužes 17-ąją, kuomet karalius
Zigmantas Vaza suteike Lazdijmas miesto savivaldos teises.
1885-1891 m.parapiečiai, vadovaujami klebono kun.Liudviko Adomavičiaus, pastate murinę
baroko stiliaus dviaukštę Šv. Onos vardo bažnyčią .
Kviečiame aplankyti Lazdiju švietimo, kulturos ir istorijos muzieju.Šiame pastate 1919 m. buvo
isikurusi ,perkelta iš Seinu Žiburio gimnazija. 1928 -1931 m. čia taip pat gyveno poete
Salomeja Neris.
INFORMACJA
INFORMATION
INFORMACIJA
Žydai Lazdijuose apsigyveno XVII amžiuje. Tada čia buvo pastatytos dvi sinagogos ir veike
žydu mokykla.
25