Prawne, ekonomiczne i społeczne aspekty integracji europejskiej

Transkrypt

WY¯SZA SZKO£A ZARZ¥DZANIA I ADMINISTRACJI
W ZAMOŒCIU
WYśSZA SZKOŁA ZARZĄDZANIA I ADMINISTRACJI
W ZAMOŚCIU
PRACE STUDENCKICH
KÓŁ NAUKOWYCH
Zamość, wrzesień 2010
ISSN 1733-9855
Redakcja:
dr Mieczysław Kowerski, mgr Edyta Zarosa
Recenzenci:
dr hab. prof. nadzw. Artur Kuś
dr Jarosław Bubiło
dr Włodzimierz Gerycz
dr Wojciech Orłowski
Wydawca:
WyŜsza Szkoła Zarządzania i Administracji w Zamościu
22-400 Zamość, ul. Akademicka 4
Centrum Informacji Europejskiej
„Europe Direct” w Zamościu
22-400 Zamość, ul. Akademicka 4
Wydawnictwo współfinansowane ze środków Komisji Europejskiej
Druk:
Drukarnia „Zamdruk”
22-400 Zamość, ul. Kościuszki 2A
WYśSZA SZKOŁA ZARZĄDZANIA I ADMINISTRACJI
W ZAMOŚCIU
SPOŁECZNE, EKONOMICZNE
I PRAWNE PROBLEMY
INTEGRACJI EUROPEJSKIEJ
X MIĘDZYUCZELNIANA SESJA
STUDENCKICH KÓŁ NAUKOWYCH
Zamość, wrzesień 2010
Spis treści
Wprowadzenie s.9
Joanna Skrzyńska
SWOBODNY PRZEPŁYW OSÓB W UNII EUROPEJSKI …………. s.11
Robert Orłowski
PRAWO WYBORCZE DO SEJMU USTAWODAWCZEGO ORAZ DO
SEJMU I SENATU W OKRESIE OBOWIĄZYWANIA KONSTYTUCJI
MARCOWEJ Z 1921 R. ………………………………………………. s.19
Robert Orłowski, Piotr Sobczak
ODPOWIEDZIALNOŚĆ DYSCYPLINARNA W ZAWODACH PRAWNICZYCH …………………………………………………………….. s.29
Sebastian Polak
CENTRALNE BIURO ANTYKORUPCYJNE. ORGANIZACJA WEWNĘTRZNA I ZASADY DZIAŁANIA …………………….………. s.45
Joanna Jasińska,
UśYCIE ZNAKU TOWAROWEGO W REKLAMIE
PORÓWNAWCZEJ …………………………………………….…… s.51
Tomasz Skuza
POSTULAT DĄśENIA DO PRAWORZĄDNOŚCI DOSKONAŁEJ
A ZAMKNIĘCIE KATALOGU ŹRÓDEŁ PRAWA ………………. s.65
Weronika MoŜyłowska
DZIEJOWA SPRAWIEDLIWOŚĆ: SCHENGEN DO BUGU I CO
DALEJ? ROLA POLSKI W POLITYCE WSCHODNIEJ UE ……. s.69
Agnieszka Terlecka-Tayar, Agnieszka Jemiołek
WSPÓLNA POLITYKA ZAGRANICZNA I BEZPIECZEŃSTWA UNII
EUROPEJSKIEJ - WPŁYW INNYCH INSTYTUCJI NA JEJ FUNKCJONOWANIE I PODEJMOWANIE DECYZJI ……………………… s.78
Emma Gincel
CELE I INSTRUMENTY PRAWNE POLITYKI ROLNEJ UNII EUROPEJSKIEJ ………………………………………………………..… s.88
Eliza Terejko
UNIJNY POTENCJAŁ W SFERZE MILITARNEJ ……………… s.97
Tetyana Krykunova, Mariya Krasnova, Svitlana Kvachuk
WPROWADZENIE EURO W KRAJACH CZŁONKOWSKICH .… s.109
Iwona Kaczmarczyk, Marta Romanow
ROLA TRYBUNAŁU SPRAWIEDLIWOŚCI UNII EUROPEJSKIEJ
W WYKŁADNI PRAWA UNIJNEGO …………………………...… s.119
Iryna Gavryliuk,
KONSUMENCKA WARTOŚĆ INFORMACJI W EUROPEJSKIEJ
KONWENCJI OCHRONY PRAW CZŁOWIEKA ……………..…. s.125
Maryana Kostyuk
UDZIAŁ MŁODZIEśY W DEFINIOWANIU PRZYSZŁOŚCI
EUROPY …………………………………………………………… s.134
Mariana Smoliarchuk
ESPERANTO JAKO JĘZYK MIĘDZYNARODOWY ………..…. s.142
STYPENDIA I WYRÓśNIENIA UZYSKANE PRZEZ STUDENTÓW
WSZIA W ROKU AKADEMICKIM 2009/2010 …………..…….. s.151
Wprowadzenie
Z prawdziwą przyjemnością przekazujemy Czytelnikom kolejny tom
Prac Studenckich Kół Naukowych, WyŜszej Szkoły Zarządzania i Administracji w Zamościu. Zawiera on referaty, wygłoszone przez studentów –
uczestników jubileuszowej,
X Międzyuczelnianej Sesji Studenckich Kół Naukowych, zorganizowanej w dniu 18 maja 2010 r. przez WSZiA w Zamościu oraz Centrum Informacji Europejskiej Europe Direct. Sesje odbywają się corocznie a ich
celem jest umoŜliwienie studentom poszerzenia swojego dorobku naukowego i nawiązanie kontaktów z pracownikami naukowymi zaprzyjaźnionych uczelni. Temat przewodni sesji brzmiał „SPOŁECZNE, EKONOMICZNE I PRAWNE PROBLEMY INTEGRACJI EUROPEJSKIEJ”. Na
podkreślenie zasługuje fakt, Ŝe na sesję przybyli takŜe uczestnicy Ogólnopolskiej Konferencji Naukowej ,,Doskonalenie procesów tworzenia prawa
w Polsce”, która odbyła się dzień wcześniej w Uniwersytecie Marii Curie
Skłodowskiej w Lublinie.
Autorzy referatów skoncentrowali się na analizach instytucjonalnej
i organizacyjnej strony funkcjonowania instytucji europejskich, zarówno
w kontekście historycznym jak i prospektywnym. Zwrócili takŜe uwagę na,
istotne dla współczesnego świata, problemy korupcji i bezpieczeństwa wewnętrznego, swobody przepływu osób i perspektyw rozszerzenia UE.
Na uwagę zasługuje analiza pozycji i instytucji Unii Europejskiej,
przeprowadzona przez studiujących w Polsce obywateli Ukrainy. W referatach tych widoczna jest nieco inna optyka patrzenia na wyzwania, stojące
przed Unią Europejską i krajami w jej skład wchodzącymi. Ciekawe wydają się takŜe pomysły rozwoju prostego i jednocześnie tak bardzo związanego z Zamościem, języka esperanto.
W działalności studenckiego ruchu naukowego największe znaczenie
mają konferencje i seminaria, na które jego członkowie przygotowują referaty oparte na badaniach własnych oraz zespołów działających w ramach
poszczególnych kół naukowych. Zaprezentowane przez studentów referaty
oraz sformułowane w nich oceny i wnioski mogą być dobrym punktem
wyjścia do dalszego rozwoju naukowego oraz w znacznym stopniu poszerzają ich wiedzę i kompetencje badawcze. Nie bez znaczenia jest takŜe
fakt, iŜ wszystkie referaty prezentowane były publicznie, autorzy musieli
odpowiadać na zadawane pytania i bronić swoich, czasami dość kontrowersyjnych tez.
Prezentowana publikacja po raz kolejny udowadnia, Ŝe WyŜsza Szkoła
Zarządzania i Administracji w Zamościu przykłada istotną wagę do rozwoju studenckiego ruchu naukowego i aktywności własnej studentów.
Dr Bogdan Klimczuk
9
SWOBODNY PRZEPŁYW OSÓB W UNII EUROPEJSKIEJ
Joanna Skrzyńska
Absolwentka studiów pierwszego stopnia kierunku Administracja
Studenckie Koło Naukowe Administratywistów
Opiekun naukowy: dr hab. prof. nadzw. Artur Kuś
Streszczenie
Praca dotyczy problematyki swobodnego przepływu osób w Unii Europejskiej, składa się z trzech części. W części pierwszej przedstawiono uwagi
odnośnie stanu istniejącego – swobodnego przepływu osób jako podstawowej zasady funkcjonowania Unii. Część druga została poświecona zasadom
przekraczania granic Unii Europejskiej. Zwrócono uwagę na róŜnice jakie
występują pomiędzy przekraczaniem granic zewnętrznych, a granic wewnętrznych UE. W części trzeciej przedstawiono natomiast kwestie odnośnie perspektyw rozwoju obszaru wolności. Pokazano działania jakie naleŜałoby wykonać w kilku konkretnych kwestiach. Opracowanie nie ma charakteru całościowego ujęcia tematu. Porusza jedynie najwaŜniejsze kwestie
związane ze swobodnym przepływem osób w Unii Europejskiej.
W pracy wykorzystano źródła prawa Unii Europejskiej, pozycje ksiąŜkowe, a takŜe system informacji prawnej lex.
GENEZA PRAWA DO SWOBODNEGO PORUSZANIA SIĘ W UE
Unia Europejska jest politycznym i ekonomicznym ugrupowaniem integracyjnym dwudziestu siedmiu państw, uznających między innymi standardy demokracji i gospodarki rynkowej. Fundamentami integracji europejskiej były zasady kształtujące obraz wspólnego rynku. Filarami tego
rynku są tzw. cztery wolności europejskie: swobodny przepływ towarów,
osób, swoboda świadczenia usług oraz swoboda przepływu kapitału1.
Proces tworzenia swobody przepływu osób rozpoczął się w czerwcu
1984 r., gdy Rada Europejska przyjęła zasadę zniesienia formalności celnych i policyjnych dla osób przemieszczających się wewnątrz Unii,
a w lipcu 1984 r. Niemcy i Francja podpisały pierwszy układ otwierający
ten proces.
1
S. Dubaj, A. Kuś, P. Witkowski, Zasady i ograniczenia w przepływie osób
i towarów w Unii Europejskiej, Zamość 2008, s. 9.
11
Rok później 14 czerwca 1985 r. kraje Beneluksu i Francja podpisały
w Luksemburgu w miejscowości Schengen układ2, na podstawie którego
nastąpiło stopniowe zniesienie kontroli na wspólnych granicach i wprowadzenie systemu swobodnego przepływu wszystkich osób pochodzących
z krajów sygnatariuszy, z innych krajów UE oraz z krajów trzecich3. Układ
ten przewidywał wprowadzenie środków zmierzających do ułatwienia
przekraczania granic wewnętrznych UE przy jednoczesnym uszczelnienieniu granic zewnętrznych4.
W czerwcu 1990 r. sygnatariusze układu podpisali Konwencję Wykonawczą stwarzającą warunki do realizacji postanowień Układu. Konwencja
ta tworzyła tzw. Strefą Schengen, w której zniesiono grancie wewnętrzne,
dzięki czemu pozwalała na nieograniczone przemieszczanie się obywateli
państw członkowskich UE, turystów z krajów trzecich, azylantów i legalnych migrantów5.
Szeroko rozumianą swobodę przepływu osób tworzy swoboda przepływu pracowników łącznie ze swobodą prowadzenia działalności gospodarczej i swobodą świadczenia usług. Swoboda obejmuje prawo opuszczenia państwa ojczystego, wyjazdu i pobytu na terytorium innego państwa
członkowskiego, równego traktowania w zakresie dostępu do pracy i warunków jej wykonywania oraz prawo do pozostania tam po zakończeniu
zatrudnienia6. Swoboda ta wspomaga koncepcje obywatelstwa europejskiego, wprowadzoną do prawa europejskiego przez Traktat z Maastricht7.
KaŜda osoba mająca obywatelstwo państwa członkowskiego staje się
automatycznie obywatelem Unii, dzięki czemu moŜe swobodnie poruszać
się i osiedlać w większości państw europejskich, bez kontroli czy okazywania paszportu. Ponadto kaŜde państwo członkowskie jest obowiązane
jednakowo traktować obywateli własnych i obywateli innych państw UE8.
2
Układ pomiędzy Rządami Państw Unii Gospodarczej Beneluksu, Republiki
Federalnej Niemiec oraz Republiki Francuskiej dotyczący stopniowego znoszenie kontroli na wspólnych granicach (Dz. U. UE L 236 z 22.09.2000 r. zmienione
przez Dz. U. UE L 68 z 15.03.2005 r.), dalej jako układ z Schengen.
3
J. Czubiński, Integracja Polski z Unią Europejską – dostosowywanie zasad ruchu osobowego i polityki wizowej, Departament Konsularny MSZ w Warszawie,
s. 41.
4
S. Dubaj, A. Kuś, P. Witkowski, Zasady…, op. cit., s. 23.
5
J. Czubiński, Integracja…, op. cit., s. 42
6
Por. R. Skubisz, E. Skrzydło – Tefelska, Prawo europejskie. Zarys wykładu,
Lublin 2005, s. 243.
7
Traktat o Unii Europejskiej (tzw. Traktat z Maastricht) - podpisany 7 lutego
1992 r. (wszedł w Ŝycie 1 listopada 1993 r.) - Dz.U. z 2004 r. Nr 90, poz. 864/30.
8
Art.45 ust.2 Karty Praw Podstawowych UE, proklamowanej 7 grudnia 2000 r.
w Nicei (Dz. U. Nr 203, poz.1569), dalej jako KPP.
12
Przepisy wydanej w 2004 r. dyrektywy Parlamentu Europejskiego
i Rady Europejskiej stanowią, iŜ obywatel UE ma prawo do swobodnego
przemieszczania się i trzymiesięcznego przebywania na terytorium kaŜdego
z państw członkowskich na podstawie waŜnego dokumentu podróŜy i bez
obowiązku dokonywania jakichkolwiek czynności9. Przepis ten stosuje się
równieŜ do członków rodzin, bez względu na kraj ich pochodzenia.
Gdy pobyt przedłuŜa się powyŜej trzech miesięcy, prawo pobytu przysługuje obywatelowi UE, jeŜeli spełni jeden z poniŜszych warunków:
- jest pracownikiem lub prowadzi własną działalność gospodarczą
w kraju członkowskim, w którym przebywa,
- ma środki nie zbędne do utrzymania siebie i rodziny, tak aby nie stanowić cięŜaru dla systemu socjalnego państwa, w którym przebywa, a takŜe posiada ubezpieczenie zdrowotne,
- przebywa na praktyce, staŜu, studiach,
W przypadku pobytu dłuŜszego niŜ trzy miesiące obywatel UE moŜe
zostać zobowiązany przepisami prawa państwa członkowskiego do zameldowania się w miejscu pobytu10. Po pięciu latach nieprzerwanego pobytu
moŜna uzyskać prawo do stałego pobytu, którym zostają objęci równieŜ
członkowie rodziny11. Utrata prawa stałego pobytu moŜe nastąpić, gdy
osoba je mająca opuści terytorium danego kraju na okres przekraczający
dwa lata12.
Prawo do swobodnego przemieszczania się i przebywania na terytorium państw członkowskich jest takŜe podstawowym uprawnieniem zagwarantowanym w TFUE13.
Z dniem 1 maja 1999 r. cały dorobek prawny Schengen włączono w
ramy prawne i instytucjonalne Unii Europejskiej14. Miało to szczególne
znaczenie w procesie integracji zachodzącej juŜ w pierwszych latach XXI
wieku, bowiem nowi członkowie UE, w tym Polska przystępując do struktur UE, zobowiązały się przyjąć dorobek prawny UE, w tym postanowienia
Schengen. Tak więc nowe kraje UE stały się pełnoprawnymi członkami
UE, dopiero z chwilą wejścia do strefy Schengen.
Polska a wraz z nią Czechy, Słowacja, Węgry, Słowenia, Litwa, Łotwa,
Estonia i Malta weszły do strefy Schengen dopiero 21 grudnia 2007 r. Samo bowiem rozszerzenie 1 maja 2004 roku wywołało jedynie skutek powstania tzw. tymczasowych zewnętrznych granic między krajami strefy
9
Por. Art.6 Dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady Unii Europejskiej
2004/38/WE z dnia 29 września 2004 r., dalej jako Dyr. 2004/38/WE.
10
Por. Art. 8 ust.1 Dyr. 2004/38/WE.
11
Por. Art. 16 ust.1,2 Dyr. 2004/38/WE.
12
Por. Art. 16 ust. 4 Dyr. 2004/38/WE.
13
Art. 20 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (Dz. Urz. C 115 z 9 maja
2008 r.) dalej jako TFUE.
14
Por. S. Dubaj, A. Kuś, P. Witkowski, Zasady…, op. cit., s. 23.
13
Schengen. Kontrole graniczne zniesiono dopiero po uruchomieniu „nowego” Systemu Informacyjnego Schengen i pozytywnym zrealizowaniu misji
ewaluacyjnych15.
ZASADY PRZEKRACZANIA GRANIC
Uzgodnienia w ramach układu z Schengen doprowadziły do zniesienia
kontroli na wewnętrznych granicach obszaru Schengen. Granice wewnętrzne oznaczają wspólne granice lądowe, w tym granice na rzekach
i jeziorach, porty lotnicze przeznaczone do lotów wewnętrznych, a takŜe
porty morskie, rzeczne i porty na jeziorach słuŜące do regularnych połączeń promowych16. Granice wewnętrzne mogą być przekraczane w kaŜdym
miejscu bez dokonywania odprawy granicznej osób niezaleŜnie od ich
obywatelstwa (wszyscy, wszędzie, zawsze)17.
Kontrola graniczna na granicach wewnętrznych moŜe być wznowiona
tymczasowo w szczególnie uzasadnionych przypadkach, np.: w przypadku
powaŜnego zagroŜenia porządku publicznego lub bezpieczeństwa wewnętrznego18, a takŜe gdy wynika to z udzielonych uprawnionym organom
poszczególnych krajów prerogatyw
Inaczej jest z granicą zewnętrzną UE. Przekraczanie granic zewnętrznych RP zgodnie z obowiązującymi przepisami - kodeksu granicznego
Schengen i ustawy o ochronie granicy państwowej19 odbywa się wyłącznie
w przejściach granicznych na podstawie dokumentów uprawniających do
ich przekraczania. Prawo zezwala na przekroczenie granic w innym miejscu niŜ przejście graniczne m.in. osobom związanym z Ŝeglugą rekreacyjną
lub rybołówstwem przybrzeŜnym, marynarzom schodzącym na ląd oraz
w nieprzewidzianej sytuacji wyjątkowej20.
Jednym z zasadniczych warunków przy przekraczaniu granicy zewnętrznej, który obywatel państwa trzeciego musi spełniać, jest posiadanie
wizy. Wiza jest zezwoleniem wydanym cudzoziemcowi, uprawniającym go
do przekraczania granicy państwa, które ten dokument wydało lub granic
innych państw członkowskich w celu zamierzonego pobytu na jego teryto-
15
Ibidem, s. 24 – 25.
Por. Art. 2 Rozporządzenie Nr 562/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady z
dnia 15 marca 2006 r. ustanawiające wspólnotowy kodeks zasad regulujących
przepływ osób przez granice (Dz. Urz. UE L Nr 105), dalej jako Kodeks graniczny Schengen.
17
Art. 20 Kodeksu granicznego Schengen.
18
Ibidem, Art. 23.
19
Ustawa z dnia 12.10.1990 r. o ochronie granicy państwowej (Dz. U. 2005 r. Nr
226, poz. 1944, ze zm.).
20
Ibidem, s.60.
16
14
rium, terytorium innych państw członkowskich lub przejazdu przez ich terytoria21.
Jednolite wizy Schengen, uprawniające posiadacza do wjazdu oraz pobytu na terytorium Schengen do trzech miesięcy22 waŜne są na jeden lub
kilka wjazdów, przy czym ani długość nieprzerwanego pobytu, ani łączny
czas trwania następujących po sobie pobytów, liczonych od daty pierwszego wjazdu, nie moŜe wynosić więcej niŜ trzy miesiące w ciągu półrocza.
Wiza Schengen moŜe teŜ być wizą tranzytową, uprawniającą jej posiadacza
do przejazdu przez terytorium państw grupy Schengen w celu udania się do
kraju trzeciego, przy czym długość przejazdu nie moŜe przekraczać pięciu
dni.
Wizy krajowe wydawane są przez kaŜde państwo członkowskie zgodnie z jego prawem wewnętrznym23. Tego typu wiza uprawnia jej posiadacza do przejazdu przez terytorium innych państw grupy w celu udania się
do państwa, które wizę wystawiło, chyba Ŝe nie spełnia określonych warunków lub znajduje się na narodowej liście ostrzegawczej państwa, przez
którego terytorium pragnie przejechać24. JeŜeli wizy te zostały wydane
zgodnie z warunkami i kryteriami zawartymi w Konwencji Wykonawczej,
a ich posiadacze mają prawo przebywania w całej strefie Schengen, to wizy
te zastępują jednocześnie w pierwszych trzech miesiącach swej waŜności
wizy krótkoterminowe. Maksymalny okres waŜności wizy długoterminowej to pięć lat25. Jednak cudzoziemiec moŜe złoŜyć wniosek o przedłuŜenie
waŜności wizy krajowej na co najmniej 14 dni przed upływem okresu pobytu oznaczonego w posiadanej wizie26.
Oprócz wiz krajowych poszczególne kraje grupy Schengen wydaja zezwolenia na pobyt, które są waŜne tylko na terytorium kraju wydającego27.
PERSPEKTYWY ROZWOJU OBSZARU WOLNOŚCI
W dynamicznie rozwijającym się procesie integracji szczególne zainteresowanie społeczeństwa budzą kwestie związane z dalszymi perspektywami rozwoju obszaru wolności – swobody przepływu osób, towarów, finansów i usług.
Wydaje się, Ŝe prawo do swobodnego przemieszczania się i zamieszkiwania na całym obszarze Unii Europejskiej wypełniło juŜ nieomal
21
A. Maksimczuk., L. Sidorowicz, Graniczna obsługa ruchu osobowego i towarowego w Unii Europejskiej (wybrane aspekty), Warszawa 2008, s. 115.
23
24
A. Maksimczuk, L. Sidorowicz, Graniczna…, op. cit., s. 115.
25
26
Por. M. Zdanowicz (red.), Polska w Schengen, Temida 2, Białystok 2009,
s. 60.
27
Por. A. Maksimczuk, L. Sidorowicz, Graniczna…, op. cit., s. 117.
22
15
wszystkie obszary społecznej aktywności, wciąŜ jednak pojawiają się nowe
oczekiwania.
Jednym z największych oczekiwań krajów kandydujących wobec krajów członkowskich UE jest zniesienie ograniczeń w zakresie swobodnego
przepływu pracowników. Ograniczenie to jest stosowane w celu zabezpieczenia rynków krajowych przed nadmiernym napływem pracowników
z państw nowo wstępujących. Mogący się swobodnie przemieszczać obywatele stanowią siłę roboczą gwarantującą rozwój gospodarczy krajów UE
mając przy tym moŜliwość zarobku.
Wydaje się, Ŝe jedynym ograniczeniem powinny być, nie tak jak dotychczas ograniczenia ilościowe, ale minimalna znajomość języka urzędowego kraju, do którego dana osoba się wybiera oraz oświadczenie o chęci
podjęcia pracy. Pozwoliłoby to na uniknięcie takiego problemu jakim są
obecnie Romowie, którzy korzystając z prawa do swobodnego przepływu
przemieszczają się do innych państw członkowskich, zakładając tam obozowiska. I nie byłoby w tym nic dziwnego gdyby nie fakt, Ŝe nie posiadają
przy tym środków potrzebnych na utrzymanie rodziny, przez co naraŜają
państwo, do którego się przemieszczają na pokrycie kosztów ich utrzymania.
Zwraca się równieŜ uwagę na fakt, Ŝe członkowie rodziny osoby pracującej w krajach Unii Europejskiej są uprawnieni do korzystania z przepisów o prawie pobytu. Prawo to znajduje jednak pełne zastosowanie dla
członków rodzin, nie będących obywatelami Unii, tylko wtedy, gdy obywatel Unii udaje się do innego kraju członkowskiego, aby tam pracować.
Członkowie rodziny, nie będący obywatelami Unii, mają prawo do pobytu
tylko w kraju członkowskim, w którym pracuje obywatel Unii. Nie mają
oni praw do korzystania z przepisów prawa unijnego w zakresie swobody
przepływu osób28. Ponadto, państwa członkowskie mogą odmówić wjazdu
i pobytu na terytorium danego kraju ze względów porządku publicznego,
bezpieczeństwa publicznego lub zdrowia publicznego, przy czym odmowa
ta ma być oparta na indywidualnym badaniu danego przypadku. W związku z powyŜszym wydaje się, Ŝe współmałŜonek oraz zstępni osoby będącej
obywatelem UE i pracującej na terytorium UE nie powinni być objęci zakazem wjazdu i pobytu na terytorium danego kraju, o ile spełniają warunki
niezbędne do otrzymania karty pobytowej. Takie zaostrzenie mogłyby być
podjęte tylko w przypadku zagroŜenia antyterrorystycznego. W przeciwnym razie odmowa mogłaby znacznie utrudniać Ŝycie rodzinne, szczególnie jeŜeli członek rodziny wyjechał do pracy na terytorium UE na dłuŜszy
okres czasu. Znacznym utrudnieniem, a jednocześnie róŜnicą pomiędzy
obywatelem Unii, a obywatelem państwa trzeciego będzie juŜ sam brak
28
http://eur-lex.europa.eu, z dnia 05.07.2010 r.
16
prawa do korzystania z przepisów prawa unijnego w zakresie swobody
przepływu osób.
Uwzględniając dotychczasowy dorobek unijny do niezbędnych działań
naleŜy takŜe opieka nad uchodźcami, kontrola zewnętrznej granicy UE,
zwalczanie przestępczości międzynarodowej, przeciwdziałanie i zwalczanie terroryzmu. Do nieodłącznych działań tego pakietu naleŜy takŜe
wzmacnianie współpracy z naszymi wschodnimi sąsiadami29.
Swoboda w zakresie przemieszczania się osób i towarów nie moŜe być
swobodą absolutną i wartością najwaŜniejszą dla człowieka. Zawsze będą
bowiem istniały pewne ograniczenia w tym zakresie. Chodzi jednak o to,
aby ograniczenia te były proporcjonalne w stosunku do innych uniwersalnych europejskich wartości chronionych przez prawo.
ZAKOŃCZENIE
Swobodny przepływ osób jest jednym z czterech podstawowych wolności europejskich. Unia Europejska mając na względzie ochronę swoich
obywateli, przyjęła szereg rozwiązań, których skutkiem ma być poszanowanie ich praw i utrzymanie bezpieczeństwa. Zasadą jest więc, Ŝe granice
są przyjazne dla podróŜnych respektujących obowiązujący w Unii porządek prawny, a jednocześnie stanowią barierę trudną do pokonania dla przestępców przez co obywatelom UE zapewniają bezpieczeństwo.
Wydaje się jednak, iŜ w działaniach ukierunkowanych na przyszłość
naleŜałoby zwrócić szczególną uwagę na zniesienie okresów przejściowych, w zamian za które bardziej zasadne byłoby wprowadzenie ograniczeń, które zapobiegałyby nadmiernej migracji osób, które nie mają ani
zamiaru podjęcia pracy, ani środków potrzebnych na utrzymanie siebie
i swojej rodziny.
NaleŜy takŜe zwrócić uwagę na status członków rodzin nie będących
obywatelami UE, którzy ze względów porządku publicznego, bezpieczeństwa publicznego lub zdrowia publicznego mogą otrzymać zakaz wjazdu
i pobytu na terytorium danego kraju. Wydaje się Ŝe znacznym utrudnieniem jest juŜ sam brak prawa do korzystania z przepisów UE w zakresie
swobodnego przepływu osób, dlatego otrzymanie karty pobytowej powinno być uzaleŜnione jedynie od spełnienia warunków do jej trzymania.
Prawne uwarunkowania w przepływie osób i towarów na zewnętrznej
granicy UE nie powinny stanowić realnej i nieprzekraczalnej bariery dla
transgranicznego przepływu osób pomiędzy wschodem a zachodem Europy30. Nie moŜemy jednak takŜe pozwolić, aby nasze bezpieczeństwo zostało zagroŜone.
29
Por. S. Dubaj, A. Kuś, P. Witkowski, Zasady…, op. cit., s. 25 – 27.
Ibidem, s.246.
30
17
Bibliografia
Akty prawne
1. Ustawa z dnia 12.10.1990 r. o ochronie granicy państwowej (Dz. U.
2005 r. Nr 226, poz. 1944, ze zm.).
2. Traktat o Unii Europejskiej (tzw. Traktat z Maastricht) - podpisany
7 lutego 1992 r., (Dz. U. z 2004 r. Nr 90, poz. 864/30).
3. Układ pomiędzy Rządami Państw Unii Gospodarczej Beneluksu, Republiki Federalnej Niemiec oraz Republiki Francuskiej dotyczący stopniowego znoszenie kontroli na wspólnych granicach (Dz. U. UE L 236
z 22.09.2000 r. zmieniony przez Dz. U. UE L 68 z 15.03.2005 r.).
4. Karta Praw Podstawowych UE, proklamowana 7 grudnia 2000 r. w Nicei (Dz. U. Nr 203, poz.1569).
5. Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady Unii Europejskiej
2004/38/WE z dnia 29 września 2004 r. Rozporządzenie Nr 562/2006
Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 15 marca 2006 r. ustanawiające wspólnotowy kodeks zasad regulujących przepływ osób przez granice (Dz. Urz. UE L Nr 105).
Literatura
1. Czubiński J., Integracja Polski z Unią Europejską – dostosowywanie
zasad ruchu osobowego i polityki wizowej, Departament Konsularny
MSZ w Warszawie.
2. Dubaj S., Kuś A., Witkowski P., Zasady i ograniczenia w przepływie
osób i towarów w Unii Europejskiej, Zamość 2008.
3. Maksimczuk A., Sidorowicz L., Graniczna obsługa ruchu osobowego
i towarowego w Unii Europejskiej (wybrane aspekty), Warszawa 2008.
4. Skubisz R., Skrzydło-Tefelska E., Prawo europejskie. Zarys wykładu,
Lublin 2005.
5. Zdanowicz M. (red.), Polska w Schengen, Temida 2, Białystok 2009.
18
PRAWO WYBORCZE DO SEJMU USTAWODAWCZEGO
ORAZ DO SEJMU I SENATU
W OKRESIE OBOWIĄZYWANIA
KONSTYTUCJI MARCOWEJ Z 1921 r.
Robert Orłowski
Wydział Prawa i Administracji UMCS
Studenckie Koło Naukowe Prawników UMCS
Opiekun naukowy: prof. dr hab. Ireneusz Nowikowski
Kształt ustrojowy powstającego Państwa Polskiego nie był z góry określony, gdyŜ jeszcze kilka lat wcześniej sama perspektywa niepodległości
wydawał się mało realna. Gdy na mocy manifestu dwóch cesarzy, Franciszka Józefa i Wilhelma II, ogłoszonego 5 listopada 1916 r., powstała kolejna namiastka państwowości polskiej o nazwie Królestwo Polskie, podjęte zostały wtedy pewne prace konstytucyjne, jednak, jak się okazało, ich
rezultatów nie udało się wprowadzić w Ŝycie.
Co istotne ― jak podkreślił w swoim referacie na posiedzeniu Komisji
Konstytucyjnej w 1933 r. Bogdan Podolski ― „Odrodzone Państwo Polskie powstało w chwili, gdy proces demokratyzacji prawa wyborczego
i długoletniej walki o tę demokratyzację był juŜ zakończony w znakomitej
większości państw demokratycznych. To, o co dopominano się w innych
państwach latami, jak chociaŜby prawo wyborcze dla kobiet, polskie prawo
wyborcze wprowadziło od samego początku.
JuŜ podczas okupacji niemiecko-austriackiej, tak zwana Komisja Sejmowo-Konstytucyjna, powołana w 1917 r. przez Tymczasową Radę Stanu
do opracowania projektu Konstytucji Państwa Polskiego i sejmowej ordynacji wyborczej, uchwaliła, Ŝe ordynacja ta powinna być opartą na zasadach pięcioprzymiotnikowego głosowania. Stosunkowo niewielka liczba
członków tej Komisji opowiedziała się za pozbawieniem prawa wyborczego analfabetów, jednak propozycja ta została odrzuconą. Decyzji takiej naleŜało się spodziewać, gdyŜ przyszły sejm miał być konstytuantą. Organ
taki musi być reprezentatywny dla poglądów większości społeczeństwa.
Nie ma więc lepszego sposobu na realizacje tego postulatu, jak przyjęcie
proporcjonalnego systemu wyborczego.
Zaznaczyć jednak naleŜy, Ŝe Komisja Sejmowo-Konstytucyjna była za
przyznaniem prawa wyborczego wyłącznie męŜczyznom, wychodząc z załoŜenia, Ŝe przez nadanie praw wyborczych kobietom „obniŜyłby się jeszcze i tak juŜ bardzo niski poziom intelektualny mas wyborczych”, poniewaŜ
19
― jak uzasadniano wspomnianą decyzję ― „niemal 3/5 kobiet w domniemanych granicach Państwa Polskiego nie umiało czytać”. Komisja ustaliła
cenzus wieku: dla czynnego prawa wyborczego — 25 lat, dla biernego —
25 lub 30 lat w zaleŜności od cenzusu wykształcenia. Najbardziej dyskutowaną w toku prac Komisji była zasada wyborów proporcjonalnych. Ostatecznie jednak większość opowiedziała się za jej ograniczeniem poprzez
wprowadzenie trzymandatowych okręgów wyborczych. Tym samym taki
system wyborów proporcjonalnych dawałby podobne rezultaty jak system
większościowy.
Podjęte przez Radę Stanu prace konstytucyjne, nie odpowiadały jednak
sytuacji, która zaistniała w listopadzie 1918 r., kiedy to wraz z wojenną
klęską Niemiec i Austro-Węgier na okupowanych dotąd przez nie ziemiach
zaczęła rodzić się Polska. Jej republikański kształt ustrojowy determinowany był przez rozwój parlamentaryzmu w XIX wieku, upadek konserwatywnych monarchii i zwycięstwo państw demokratycznych, które tym samym w naturalny sposób dostarczały wzorców ustrojowych i wreszcie
przez wyraźną radykalizację nastrojów społecznych, na co wpływ miały
rewolucje w Rosji i właśnie się dokonująca w Niemczech.
Wyrazem tego stał się manifest rządu, który powstał w Lublinie w nocy z 6 na 7 listopada 1918 r. pod przywództwem Ignacego Daszyńskiego.
Wydarzenie to miało charakter taktyczny, jego oddziaływanie kończyło się
bowiem na rogatkach Lublina. Jednak to on jako pierwszy ogłosił się niepodległym rządem polskim i w tym charakterze przedstawił swój program,
który określił oblicze odradzającego się państwa polskiego. Jego charakter
nie był rewolucyjny, lecz wyraźnie lewicowy, odzwierciedlający poglądy
socjalistyczne. Manifest rządu lubelskiego zawierał między innymi słowa:
„Sejm Ustawodawczy zwołany będzie jeszcze w roku bieŜącym na podstawie powszechnego, bez róŜnicy płci, równego, bezpośredniego, tajnego
i proporcjonalnego głosowania".
Prawo wyborcze do Sejmu Ustawodawczego określone zostało
w dwóch dekretach Tymczasowego Naczelnika Państwa: ordynacja wyborcza do Sejmu Ustawodawczego z dn. 28 listopada 1918 r. oraz w dekrecie
o wyborach do Sejmu Ustawodawczego równieŜ z tej samej daty.
(Dz. Praw. Nr, 18, poz. 46 i 47). Projekt pierwszego dekretu nie był do
końca dziełem oryginalnym, gdyŜ wzorował się na rozwiązaniach przygotowanych przez Tymczasową Radę Stanu.
Dekret o ordynacji wyborczej nazywał Sejm, mający się zebrać na jego
podstawie, „ustawodawczym". Autorzy dekretu chcieli w ten sposób uwydatnić róŜnicę między zwykłym sejmem, a tym mającym uchwalić ustawę
zasadniczą.
Podkreślić równieŜ trzeba, Ŝe Sejm Ustawodawczy miał mieć tylko
jedną izbę, co odzwierciedlało poglądy lewicy.
20
Dekret o ordynacji wyborczej oparł prawo wyborcze na zasadzie powszechności wyborów (bez róŜnicy płci). Wybory miały być powszechne
bezpośrednie, równe, proporcjonalne i przeprowadzane w głosowaniu tajnym. Określone w dekrecie zasady pięcioprzymiotnikowego prawa wyborczego odpowiadały tym, które obowiązywały w najbardziej demokratycznych państwach Europy.
Ordynacja wyborcza z 28 listopada 1918 r., róŜniła się od wcześniejszego projektu Komisji Sejmowo-Konstytucyjnej tym, Ŝe nie tylko przyznawała prawo wyborcze kobietom, lecz obniŜyła teŜ granicę wieku wyborców do lat 21 i zwiększyła liczbę wybieranych mandatów w okręgach wyborczych. Przyjmowała system tak zw. „list związanych”, wyłączając jakikolwiek wpływ głosujących na to, w jakiej kolejności kandydaci z listy
mogli zostać posłami.
Do wyborów miało dojść moŜliwie szybko: dekret z 28 listopada wyznaczył wybory na 26 stycznia 1919 r. Z jednej strony odzwierciedlało to
pragnienie, aby sejm powstał jak najszybciej. W istocie jednak chodziło
o coś więcej – rywalizację pomiędzy Naczelnikiem Państwa a Komitetem
Narodowym Polskim o uznanie jako legalnej władzy na arenie międzynarodowej.
Zwykle konstytuanta działa w oparciu o obowiązujące reguły prawne.
Natomiast Sejm Ustawodawczy, który określić miał ustrój państwa, dochodził do skutku bez jakiegokolwiek określenia form działania i okresu udzielonych mu przez wyborców pełnomocnictw. Kompetencje i czas jego
trwania były zatem nieograniczone.
Zwykle ordynacje dokonują podziału terytorium państwa na okręgi
wyborcze. W przypadku ordynacji do Sejmu Ustawodawczego, dekret
ustalając okręgi, określał tym samym program terytorialny odrodzonego
państwa. Wykaz ten stanowił swego rodzaju „deklarację polskich pretensji
terytorialnych”, chociaŜ nie wszystkich, pozostawiał bowiem otwartą
sprawę ziem b. zaboru rosyjskiego leŜących na wschód od byłego Królestwa oraz Białostocczyzny. Do dekretu o ordynacji dołączony był spis
okręgów wyborczych, z podaniem ilości mandatów, których miało być
524.
Warto równieŜ powiedzieć, Ŝe miała to być reprezentacja „Polaków”.
.Widać to szczególnie dobitnie w przypadku reprezentacji b. zaboru pruskiego i austriackiego. Prawo wyborcze do Sejmu Ustawodawczego minimalizowało reprezentację przedstawicieli ludności innej niŜ polska.
W państwach o ustabilizowanej demokracji zasadą jest, Ŝe przepisy
prawa wyborczego są trwałe i nie zmieniają się w trakcie procesu wyborczego. Z omawianą ordynacją wyborczą było jednak inaczej. Jak się
później okazało, była ona zmieniana kilkakrotnie.
Po raz pierwszy 19 grudnia przedłuŜono terminy prekluzyjne do zgłaszania list wyborczych.
21
Dnia 26 grudnia zmieniono zasady sporządzania kart wyborczych. Początkowo, zgodnie z ordynacją, wybór miał następować przez podkreślenie
numeru listy, na którą wyborca oddał głos. Procedurę tę następnie zmieniono, aby uniknąć moŜliwych naduŜyć. Do głosowania słuŜyć miała dowolna karta z wydrukowanym bądź napisanym ręcznie numerem listy, na
którą dany wyborca głosował. Wyborca zgłaszał się do komisji obwodowej
z przyniesioną przez siebie kartą. Po sprawdzeniu, czy jego nazwisko znajduje się na sporządzonej wcześniej liście wyborców, otrzymywał od komisji urzędową kopertę, do której wkładał przyniesioną ze sobą kartę do głosowania. Następnie zaklejał kopertę — co miało zabezpieczyć tajność aktu
wyborczego — i oddawał ją przewodniczącemu komisji, ten zaś wrzucał
kopertę do urny.
Dekretem z 8 lutego 1919 r. w istotny sposób zmieniono zasady ustalania składu Sejmu Ustawodawczego. Zdecydowano, Ŝe Polacy, którzy
w r. 1918 posiadali mandat poselski do parlamentu Rzeszy Niemieckiej, są
uprawnieni do udziału w obradach Sejmu Ustawodawczego na równych
prawach z posłami, wybranymi do tegoŜ Sejmu, jako przedstawiciele polaków zaboru pruskiego.
8 stycznia 1919 r. wydany został dekret o postanowieniach karnych za
przeciwdziałanie wyborom do Sejmu Ustawodawczego i wykonywaniu
obowiązków poselskich. Przewidywał on kary więzienia za przeszkadzanie
wyborcom w urzeczywistnianiu prawa wolnego wyboru, w tym przekupywania wyborców (karze podlegał równieŜ przekupiony).
Dekret określał dalej zasady odpowiedzialności karnej za podburzanie
do przeciwdziałania wyborom, przeszkadzanie czynnościom wyborczym
i przeszkadzanie czynnościom sejmu. Sankcje te wymierzone były przeciwko próbom uniemoŜliwienia przeprowadzenia wyborów stanowiły
przede wszystkim odpowiedź na głoszone przez Komunistyczną Partię Robotniczą Polski (KPRP) hasło bojkotu wyborów.
Wybory odbyły się w niedzielę 26 stycznia 1919 r. w większości
b. Królestwa i w Galicji Zachodniej. Wyborom na Śląsku Cieszyńskim
przeszkodziła zbrojna akcja czechosłowacka, podjęta właśnie z tego
względu trzy dni wcześniej Frekwencja wyborcza wynosiła z reguły 7090%, co w ówczesnych prowizorycznych warunkach uznać naleŜy za wynik bardzo wysoki.
Mandaty te były dzielone, zgodnie z przyjętym w ordynacji wyborczej
belgijskiej systemem, zwanym d’ Hondta - proporcjonalnie do liczby głosów oddanych na poszczególne listy. W wyniku wyborów do Sejmu Ustawodawczego weszło 296 posłów wyłonionych w dniu 26 stycznia oraz 28
byłych posłów polskich do austriackiej Rady Państwa i 16 do niemieckiego
Parlamentu Rzeszy — razem 340.
W państwie demokratycznym jako zasadę naleŜy przyjąć, Ŝe wybrany
organ przedstawicielski funkcjonuje przez cały okres trwania jego pełno22
mocnictw w niezmienionym składzie. RównieŜ i pod tym względem Sejm
Ustawodawczy pozostaje wyjątkiem, gdyŜ jego skład uległ później rozszerzeniu. Od lutego do lipca 1919 r. wybory uzupełniające odbyły się na Suwalszczyźnie, Podlasiu i Białostocczyźnie. 14 marca 1919 r. Sejm przyznał
mandaty poselskie sześciu kandydatom z jedynej listy wystawionej na Śląsku Cieszyńskim. Wszystkie stronnictwa polskie tam działające porozumiały się i wystawiły wspólną listę 6 kandydatów, a siódmy mandat postanowiono oddać tamtejszym Niemcom.
23 stycznia 1919 r. w b. zaborze pruskim wybory odbyły się l czerwca
na wyzwolonym przez powstanie wielkopolskie terenie Wielkiego Księstwa Poznańskiego, wskutek czego 42 posłów zastąpiło dziewiątkę reprezentującą ten obszar jako byli posłowie do Parlamentu Rzeszy, oraz 2 maja
1920 r. na Pomorzu, liczba reprezentujących je posłów z 2 wzrosła do 20.
Wreszcie 24 marca 1922 r., po inkorporacji Wileńszczyzny, w skład Sejmu
Ustawodawczego weszło 20 posłów dotychczasowego Sejmu Wileńskiego.
Na koniec kadencji Sejm Ustawodawczy liczył 442 posłów.
Otwierając jego pierwsze posiedzenie Naczelnik Państwa wypowiedział wielokrotnie później cytowane słowa: „W tej godzinie wielkiego serc
polskich bicia czuję się szczęśliwym, Ŝe przypadł mi zaszczyt otwierać Sejm
polski, który znowu będzie domu swego ojczystego jedynym panem i gospodarzem".
NajwaŜniejszym zadaniem Sejmu Ustawodawczego jako konstytuanty,
było przygotowanie i uchwalenie konstytucji. Jej powstawanie opóźniały
bieŜące trudności Polski, przede wszystkim wojna ze wschodnim sąsiadem,
a takŜe spory wokół trybu prac konstytucyjnych oraz głównych załoŜeń
ustrojowych. Ostatecznie uchwalenie nowej konstytucji nastąpiło na posiedzeniu Sejmu w dniu 17 marca 1921 r.
Konstytucja przyjęła dwuizbową strukturę przyszłego parlamentu.
Okres kadencji dla obu izb był równy i wynosił 5 lat (art. 11). Jedną
z głównych wad Konstytucji marcowej było to, iŜ przewidywała ona ograniczoną moŜliwość rozwiązania Sejmu przez Prezydenta Rzeczypospolitej.
UzaleŜniała ona to prawo od zgody 3/5 ustawowej liczby członków Senatu.
Problematyce wyborów Konstytucja Marcowa poświęcała duŜo uwagi.
Było to uzasadnione gdyŜ, ustawa zasadnicza przyjmowała parlamentarny
system rządów, w którym wybory posiadają doniosłe znaczenie. Oceniając
całokształt prawa wyborczego do ciał ustawodawczych w Polsce, według
Konstytucji marcowej i ustaw z 1922 r., zauwaŜyć naleŜy, Ŝe zostało ono
oparte na najbardziej demokratycznych zasadach.
Ustawa zasadnicza dokonała konstytucjonalizacji podstawowych zasad
prawa wyborczego, określonych dotychczas w przepisach ordynacji wyborczej. Przywoływany juŜ wcześniej art. 15 konstytucji przewidywał Ŝe
Sejm składa się z posłów wybranych „w głosowaniu powszechnem, tajnem,
bezpośredniem, równem i stosunkowem”.
23
Konstytucja Marcowa określiła równieŜ szczegółowo czynne i bierne
prawo wyborcze. Zgodnie z jej postanowieniami (art. 12) „prawo wybierania ma kaŜdy obywatel polski bez róŜnicy płci, który w dniu ogłoszenia wyborów ukończył lat 21, uŜywa w pełni praw cywilnych i zamieszkuje
w okręgu wyborczym przynajmniej od dnia poprzedzającego ogłoszenie
wyborów w Dzienniku Ustaw”. Nie mieli natomiast prawa głosowania pomimo spełnienia wspomnianych cenzusów wyborczych - wojskowi
w słuŜbie czynnej Prawo wybieralności (bierne prawo wyborcze) miał
„kaŜdy obywatel, mający prawo wybierania do Sejmu, nie wyjmując wojskowych w słuŜbie czynnej, niezaleŜnie od miejsca zamieszkania, o ile
ukończył lat 25”.
Nie mogli natomiast korzystać z prawa wyborczego obywatele, skazani
za przestępstwa, które określi ordynacja wyborcza, jako pociągające za
sobą czasową lub stałą utratę prawa wybierania, wybieralności, a takŜe
piastowania mandatu poselskiego (art. 14). Zastosowana konstrukcja
prawna, nie pozbawiała ich zatem praw wyborczych, a jedynie wskazywała
na okoliczności prawne wyłączające moŜliwość korzystania z tego prawa.
Konstytucja stanowiła ponadto, Ŝe państwowi urzędnicy administracyjni, skarbowi i sądowi nie mogą być wybierani w tych okręgach, w których
pełnią swą słuŜbę. Przepis ten nie dotyczył urzędników, pełniących swą
słuŜbę przy władzach centralnych (art. 15). W przypadku wyboru na posła
Pracownicy państwowi i samorządowi, z chwilą wyboru, otrzymywali na
czas trwania mandatu poselskiego urlop. Przepis ten nie miał zastosowania
do posłów pełniących funkcje ministrów, podsekretarzy stanu i profesorów
wyŜszych uczelni (art. 16).
Ciekawym natomiast postanowieniem konstytucji było to, iŜ poseł,
obejmujący płatną słuŜbę państwową, tracił mandat. Podobnie jak w przydatku urlopowania posłów, przepis ten nie dotyczył powołania na stanowiska ministrów, podsekretarzy stanu i profesorów wyŜszych uczelni (art.
17).
MoŜna zatem powiedzieć, Ŝe to uchwalenie Konstytucji Marcowej, zadecydowało o przyszłym prawie wyborczym do parlamentu. Zapowiedziana bowiem ordynacja wyborcza mogła jedynie konkretyzować szczegółowe postanowienia ustawy zasadniczej.
Prace nad przygotowaniem ordynacji wyborczych do obu izb, zostały
podjęte dopiero po jej uchwaleniu. Jednocześnie na ich tempo wpływało
stanowisko większości Sejmu Ustawodawczego odnośnie losów samej
izby.
Stąd dopiero w maju 1922 r. Komisja Konstytucyjna przedstawiła swoje sprawozdanie, po czym, po burzliwej dyskusji, izba uchwaliła 28 lipca
obie ordynacje. Komisja zaproponowała, korektę zasady proporcjonalności
przez wprowadzenie instytucji tzw. list państwowych preferujących większe stronnictwa.
24
Prawo wyborcze do Sejmu oparte zostało na 5-przymiotnikowym prawie wyborczym. Jak określała to ówczesna ordynacja- powszechnym bez
róŜnicy płci, równym, tajnym, bezpośrednim i stosunkowym. Tłumaczono to
chęcią odwzorowania przekonań obywateli, ale naprawdę obawiano się, Ŝe
na wprowadzeniu wyborów większościowych skorzysta najsilniejszy rywal
— endecja. Mniejszym ugrupowaniom, licznie reprezentowanym w Sejmie
Ustawodawczym, chodziło o ponowną reelekcję.
Potwierdza to tezę, Ŝe to system partyjny kształtuje system wyborczy.
A zarazem, Ŝe raz wprowadzony system proporcjonalny trudno jest skutecznie zamienić na system większościowy.
Mandaty z list państwowych były rozdzielane systemem d' Hondt'a
proporcjonalnie do liczby mandatów, uzyskanych przez odpowiednie listy
w okręgach, przy czym tylko pomiędzy te listy, które przeprowadziły posłów przynajmniej w 6 okręgach. Sejm składał się z 444 posłów, z których
372 przypadało na listy okręgowe w 64 okręgach wyborczych liczących od
4 do 14 posłów i 72 na listy państwowe.
Konstrukcję Senatu oparła Konstytucja marcowa na równie demokratycznej podstawie, jak Sejmu. RóŜnice w prawie wyborczym polegały na
wyŜszym wieku wyborców (przynajmniej 30 lat) oraz na tym Ŝe, okręgiem
wyborczym było województwo, w którym trzeba było zamieszkiwać przynajmniej od roku. Od rocznego zamieszkiwania ordynacja przewidywała
3 wyjątki na rzecz kolonistów, korzystających z reformy, robotników,
zmieniających miejsce pracy i urzędników, przeniesionych słuŜbowo.
Bierne prawo wyborcze do Senatu róŜniło się od prawa wybieralności
do Sejmu wyŜszym wiekiem- koniecznością ukończenia przynajmniej lat
40. (art. 36).
System wyborczy był przy wyborach do Senatu ten sam, co do Sejmu.
Senatorowie wybierani byli: 1) z list okręgowych, na które przypadało 93
senatorów i 2) z list państwowych, na które przypadło 18 senatorów. Dodać
wypada, Ŝe mandaty te dzielone były tylko pomiędzy listy, z których przynajmniej w 3 okręgach wybrano senatorów.
Praktyka funkcjonującego na podstawie konstytucji marcowej systemu
parlamentarnego ujawniała jego słabości, co wyraŜało się w pejoratywnie
brzmiącym słowie „sejmokracja". Dziewięć lat później w roku 1930, tuŜ
przed podjęciem decyzji o rozwiązaniu Sejmu i Senatu i rozpisaniu nowych
wyborów ten sam marszałek ten sam Marszałek Józef Piłsudzki, który
z taką nadzieją otwierał pierwsze posiedzenie Sejmu Ustawodawczego,
w wywiadzie dla „Gazety Polskiej" Konstytucję nazwał „kiepskim bigosem", z którego „wychodzi smród, tak Ŝe ulica Wiejska cała śmierdzi".
Mówił o niej „konstytuta", wyjaśniając, Ŝe wymyślił to słowo, bo jest najbliŜsze „prostituty". MoŜna zatem zadać pytanie, czy ta surowa ocena Marszałka odnosiła się, jak to wynika z cytatu do wadliwości postanowień konstytucji, czy teŜ ówczesnej sceny politycznej.
25
Na początek przestawię praktykę stosowania prawa wyborczego. Przepisy ordynacji wyborczych miały zastosowanie w trzech kolejnych wyborach. Były to wybory do sejmu i Senatu I kadencji w 1922, wybory do
Sejmu i Senatu II kadencji w roku 1928. Wybory do Sejmu i Senatu III kadencji w roku 1930.
W pierwszy wyborach w roku 1922 walka wyborcza przebiegała niezwykle ostro. Frekwencja w wyborach wyniosła 67,1% obywateli i była
o ok. 10% niŜsza niŜ w 1919 r. W głosowaniu do sejmu Związek LudowoNarodowy zdobył 29, l % głosów i aŜ 38% mandatów. W wyborach do senatu na „Chjenę" padło aŜ 39,1% głosów, co dało jej 42,4% mandatów. Katastrofą zakończyły się te wybory dla ugrupowań piłsudczykowskointeligenckich.
Wybory z roku 1928 określić moŜna jako walkę zwolenników Piłsudskiego z endekami. Piłsudski, aby wypaść w nich jak najlepiej, zdecydował
się na utworzenie własnej partii. Na BBWR padło ponad 25% głosów, co
dało mu prawie 28% mandatów. W końcu października 1929 r. nastąpił
krach na giełdzie nowojorskiej, sygnalizując początek globalnej katastrofy
gospodarczej. Polskę ogarniał ostry kryzys gospodarczy, będący fragmentem wielkiego, ogólnoświatowego załamania koniunktury. Dnia 9 maja
1930 r. opozycja złoŜyła wniosek o zwołanie nadzwyczajnej sesji sejmu.
Prezydent zgodnie z konstytucją zwołał na 23 maja nadzwyczajną sesję
sejmu, lecz stosując osławione juŜ precedensy konstytucyjne, jeszcze przed
rozpoczęciem obrad odroczył ją na 30 dni. Dnia 25 sierpnia Piłsudski zastąpił Sławka na stanowisku premiera, zatrzymując Wszystkich jego ministrów. Dnia 29 sierpnia marszałek Józef Piłsudzki osobiście zaproponował
Radzie Ministrów wniosek o rozwiązanie sejmu. Następnego dnia ukazało
się orędzie prezydenta rozwiązujące parlament i zarządzające nowe wybory
na 16 i 23 listopada. W nocy z 9 na 10 września, z pogwałceniem procedury sądowej, na rozkaz działającego z polecenia Piłsudskiego ministra Felicjana Sławoja Składkowskiego aresztowano 18 byłych posłów opozycji,
wśród którym było 12 przywódców Centrolewu.
Połączenie presji administracyjnej ze skutecznością propagandową dało BBWR zwycięstwo. W wyborach sejmowych, 16 listopada 1930 zdobył
on 46,8% głosów, co przyniosło 55,6% mandatów. Drugie miejsce zajęło
Stronnictwo Narodowe z 12,7% głosowi 14% mandatów. Stronnictwa Centrolewu uzyskały 17 7% głosów i 18,5% mandatów, czyli zaledwie połowę
wyniku z 1928 r.
Dokonując analizy przepisów prawnych ordynacji wyborczej do Sejmu
Ustawodawczego oraz ordynacji do Sejmu i Senatu z 1922 z perspektywy
obecnej, nie sposób nie odnieść wraŜenia, Ŝe zasady ich działania wydają
się być zbieŜne z obecnie obowiązującymi. Zarówno obecna ordynacja do
Sejmu jak i obie tutaj omawiane, odwołują się do metody d’ Honta w rozdziale mandatów. Co więcej wskazać moŜna, Ŝe obowiązujące do niedawna
26
polskie prawo wyborcze w większym nawet stopniu preferowało mniejsze
ugrupowania polityczne. Tak samo jak w przypadku ordynacji przedwojennych obecna ordynacja opiera się na średnich okręgach wyborczych.
Gdyby zestawić liczbę wybieranych w okręgach posłów moŜna nawet powiedzieć, Ŝe przedwojenne okręgi wyborcze były mniejsze, a więc jeszcze
bardziej preferowały większe ugrupowania polityczne.
Tym bardziej więc o „Sejmokractwo” oskarŜać moŜna nasz obecny
ustrój niŜ ustrój Polski pod rządami Konstytucji Marcowej. PrzecieŜ
i obecnie trudno jest rozwiązać parlament przed upływem kadencji, a Sejm
i Senat mają monopol na uchwalanie prawa o mocy ustawy.
W sumie więc z punktu widzenia prawa wyborczego Polska przedwojenna powinna była być demokracją bardziej stabilną niŜ Polska nam
współczesna.
Dochodzimy więc do stwierdzenia, Ŝe tylko w ograniczonym stopniu
postanowienia prawa wyborczego są w stanie zmieniać rzeczywistość społeczną. O stabilności systemu politycznego decydują bardziej zdolność koalicyjna poszczególnych partii politycznych niŜ rozwiązania ordynacji wyborczych.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
Bibliografia
Akty prawne
Dekret Naczelnika Państwa o ordynacji wyborczej do Sejmu Ustawodawczego z dn. 28 listopada 1918 r. Dz. Praw. Nr. 18, poz. 46.
Dekret Naczelnika Państwa o wyborach do Sejmu Ustawodawczego
równieŜ z 28 listopada. Dz. Praw. Nr. 18, poz. 47.
Dekret Naczelnika Państwa z 02.07 1919 Powołanie do Sejmu Ustawodawczego Polaków, którzy w 1918 r. posiadali mandat poselski do parlamentu Rzeszy Niemieckiej. Dz.U.1919.14.193
Ustawa z dnia 17 marca 1921 roku Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Dz. U. R. P. z dnia 1 czerwca 1921 r. Dz. U. z 1921 Nr 44
poz.267, sprost. Dz. U. z 1921 Nr 52 poz.334, sprost. Dz. U. z 1921 Nr
79 poz.550, sprost. Dz. U. z 1922 Nr.101 poz.935, zm. Dz. U. z 1926
Nr.78 poz.442, zm. Dz. U. z 1935 Nr 30 poz.227.
Ustawa z 28 lipca 1922 r. ordynacja wyborcza do Sejmu. Dz. U. R. P.
Nr 66 poz. 590.
Ustawa z 28 lipca 1922 r. ordynacja wyborcza do Senatu. Dz. U. R. P.
Nr 66 poz. 591.
Literatura
1. Ajnenkiel A.: Historia Sejmu Polskiego, tom II Część II, II Rzeczypospolita, Warszawa 1989.
2. Komarnicki W.: Ustrój państwowy Polski współczesnej. Geneza i system, Wilno 1937.
27
3. Krukowski S.: Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z 1921 r., [w:]
Konstytucje Polski, M. Kallas (red.), Warszawa 1990.
4. Podolski B.: Referat o składzie Sejmu, „ (Ankieta konstytucyjna Sejmu
RP) Nowe Państwo”1931 T. II .
5. Schramm T.: Tradycje polskiego parlamentaryzmu w XX wieku. W 90.
rocznicę pierwszych wyborów parlamentarnych w odrodzonej Polsce,
Warszawa 2009.
28
ODPOWIEDZIALNOŚĆ DYSCYPLINARNA
W ZAWODACH PRAWNICZYCH
Robert Orłowski
Piotr Sobczak
Artykuł 17 ust. 1 Konstytucji RP z 1997 r. stanowi, iŜ w drodze ustawy
moŜna tworzyć samorządy zawodowe, reprezentujące osoby wykonujące
zawody zaufania publicznego i sprawujące pieczę nad naleŜytym wykonywaniem tych zawodów w granicach interesu publicznego i dla jego ochrony. Na podstawie regulacji konstytucyjnej moŜna zatem powiedzieć, Ŝe
postępowanie dyscyplinarne zawodów zaufania publicznego stanowi istotny element ich konstrukcji prawnej. Odpowiedzialność dyscyplinarna sensu stricto jest to odpowiedzialność wynikająca z uregulowania ustawowego
i kodeksu etyki zawodowej1.
Odpowiedzialność dyscyplinarną ponoszą sędziowie, prokuratorzy,
adwokaci, radcowie prawni, notariusze oraz aplikanci wyŜej wymienionych
zawodów. Adwokaci, radcowie prawni oraz notariusze ponoszą odpowiedzialność dyscyplinarną za czyny popełnione w okresie, w którym byli
wpisani na listę przedstawicieli danego zawodu prawniczego. Szerszy czasowo charakter ma odpowiedzialność dyscyplinarna sędziów i prokuratorów, gdyŜ mogą oni być pociągnięci do odpowiedzialności dyscyplinarnej
równieŜ za postępowanie przed objęciem stanowiska, a takŜe po przejściu
w stan spoczynku.
Źródłami prawa odnośnie postępowania dyscyplinarnego zawodów
prawniczych są: ustawa z dnia 27 lipca 2001r. – Prawo o ustroju sądów
powszechnych, ustawa z dnia 21 sierpnia 1997 r. – Prawo o ustroju sądów
wojskowych, ustawa z dnia 25 lipca 2002 r. – Prawo o ustroju sądów administracyjnych, ustawa z dnia 31 grudnia 2002 r. o Sądzie NajwyŜszym,
ustawa z dnia 20 czerwca 1985 r. o prokuraturze, ustawa z dnia 26 maja
1982 r. – Prawo o adwokaturze, ustawa z dnia 6 lipca 1982 r. o radcach
prawnych, ustawa z dnia 14 lutego 1991 r. – Prawo o notariacie, przepisy
części ogólnej ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks Karny, ustawa
z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks postępowania karnego.
1
J. Bodio, Odpowiedzialność dyscyplinarna sędziów sądów powszechnych
a odpowiedzialność dyscyplinarna radców prawnych, Radca Prawny 1/2005, s.
29
śadna jednak z wymienionych ustaw odnoszących się bezpośrednio do
zawodów prawniczych nie podaje przesłanek odpowiedzialności dyscyplinarnej. Mimo, to jednak moŜna wskazać pewne podobieństwo do przesłanek odpowiedzialności karnej. Potwierdzeniem tej tezy są odesłania ustawowe do odpowiedniego stosowania przepisów kodeksu postępowania
karnego (art. 95n pr. adw., art. 74. u. r. p., art. 69 pr. not., art. 128 p. u. s. p.,
art. 89 u. prok.).
Podstawą zatem odpowiedzialności dyscyplinarnej jest czyn zawiniony, zindywidualizowany, dyscyplinarnie bezprawny i społecznie szkodliwy2.
Dodać naleŜy, Ŝe przesłanka winy bywa równieŜ wyprowadzana z samej nazwy czynu – „przewinienie słuŜbowe (zawodowe)”, która rozumiana
jest jako zachowanie zawinione3.
Wspomniane wcześniej ustawy nie zawierają odrębnych przepisów dotyczące formy i rodzaju winy, związku przyczynowego oraz wyłączenia
odpowiedzialności za przewinienia słuŜbowe (zawodowe) z powodu obrony koniecznej, stanu wyŜszej konieczności, przymusu, błędu i niepoczytalności sprawcy. W kontekście jednak wcześniejszych uwag nie moŜna wykluczyć odpowiedniego zastosowania przepisów części ogólnej kodeksu
karnego4.
Świadczyć o tym mogą równieŜ niektóre przepisy szczegółowe dotyczące przebiegu postępowania dyscyplinarnego. Tytułem przykładu wspomnieć moŜna, iŜ art. 89 ust 2 pr. adw., stanowi, Ŝe sąd dyscyplinarny rozstrzyga samodzielnie nasuwające się zagadnienia prawne i orzeka na mocy
przekonania opartego na swobodnej ocenie całokształtu dowodów,
uwzględniając okoliczności przemawiające zarówno na korzyść, jak i na
niekorzyść obwinionego.
Zasadą omawianego postępowania jest to, Ŝe członkowie zawodów
prawniczych odpowiadają za czyny popełnione od momentu wpisania na
listę danej korporacji lub jej listę aplikantów. Adwokaci, radcowie prawni
i notariusze nie odpowiadają zatem dyscyplinarnie za czyny popełnione
przed wpisanie oraz po skreśleniu z listy członków korporacji. Analogicznie przedstawia się sytuacja aplikantów tych zawodów prawniczych. Pono2
Odnośnie sędziów. J. Bodio, G. Borkowski, T. Demendecki, Ustrój organów
ochrony prawnej część szczegółowa 2007 s. 63.
Czyn stanowiący przewinienie słuŜbowe musi być bezprawny (naruszający określone obowiązki sędziego) oraz zawiniony. T. Ereciński, J. Gudowski, J. Iwulski,
Komentarz do prawa o ustroju sądów powszechnych i ustawy o krajowej radzie
sądownictwa, Warszawa 2002 s. 324.
3
T. Ereciński, J. Gudowski, J. Iwulski, op.cit., s. 324.
4
Ł. Korózs, M. Sztorc, Ustrój sądów powszechnych. Komentarz, Warszawa
2002, s. 150.
30
szą jednak odpowiedzialność dyscyplinarną osoby wpisane na listę korporacji, ale faktycznie nie wykonujące zawodu5.
Inaczej wygląda odpowiedzialność sędziów i prokuratorów. Przesłanką
ich odpowiedzialności moŜe być równieŜ postępowanie przed objęciem
stanowiska i po przejściu w stan spoczynku. Dodać jednak naleŜy, Ŝe czyn
taki musi spełniać przynajmniej jedną z dwóch przepisanych prawem przesłanek. Prokurator odpowiada zatem dyscyplinarnie takŜe za swoje postępowanie przed objęciem stanowiska, jeŜeli uchybił godności piastowanego
wówczas urzędu państwowego lub okazał się niegodnym urzędu prokuratorskiego (art. 66 ust. 2 u.o pr). Analogicznym przepisem w stosunku do
sędziów jest art. 107 §2 p.u.s.p. Tak ukształtowana odpowiedzialność dyscyplinarna sędziego i prokuratora związana jest ze szczególnymi wymaganiami stawianymi przed przedstawicielami tych zawodów.
NaleŜy zwrócić uwagę, Ŝe brak jest ustawowej definicji i pełnego katalogu czynów podlegających odpowiedzialności dyscyplinarnej6. W świetle
omawianych regulacji ustawowych mamy do czynienia jedynie z typizacją.
Zasadą jest, Ŝe przedstawiciele zawodów prawniczych odpowiadają
dyscyplinarnie za przewinienia słuŜbowe lub zawodowe oraz za uchybienie
godności urzędu lub zawodu. Dodać jednak naleŜy, Ŝe dany czyn moŜe być
jednocześnie przewinieniem słuŜbowym jak i uchybieniem godności urzędu lub zawodu.
Przewinieniem słuŜbowym (zawodowym) jest kaŜde zachowanie
przedstawiciela danego zawodu prawniczego naruszające jego obowiązki
wynikające wprost z przepisów ustawy lub aktów wykonawczych do niej.
Przykładowo przewinieniem słuŜbowym sędziów są m.in. czyny takie
jak: nieterminowe sporządzanie uzasadnień, nieformalne poprawki i uzupełnienia protokołów rozprawy, uzupełnienie lub zmiana w ogłoszonych
juŜ orzeczeniach, dopuszczenie do raŜącej przewlekłości postępowania,
niepodejmowanie pracy bez usprawiedliwienia, zagubienie akt sądowych7.
W stosunku do sędziów, prokuratorów oraz notariuszy ustawa podkreśla szczególną postać przewinienia słuŜbowego – oczywistą i raŜącą obrazę
przepisów prawa.
Uchybienie godności urzędu (zawodu) rozumie się jako zachowania
sprzeczne ze ślubowaniem i zasadami etyki przyjętymi w danej grupie za-
5
Odnośnie radców prawnych. Z. Klatka, Ustawa o radcach prawnych. Komentarz, Warszawa 1999 r. s. 356.
6
Nie istnieje w ustawie zamknięty katalog czynów stanowiących przewinienie
dyscyplinarne; odpowiada się za czyny godzące w dobro i godność zwody.
Z. Klatka, op.cit. , s. 355.
7
J.R Kubiak, J. Kubiak, Odpowiedzialność dyscyplinarna sędziów, Przegląd
Sądowy 1994, z. 4, s. 14-16.
31
wodowej. Jest to pojęcie treściowo szersze, gdyŜ obejmuje równieŜ stany
faktyczne związane z Ŝyciem prywatnym i działalnością społeczną8.
Przykładowo za uchybienia godności urzędu sędziego uznano m.in.:
popełnienie przestępstwa lub wykroczenia drogowego, naduŜycie alkoholu
w miejscu publicznym, pełnienie czynności słuŜbowych pod wpływem alkoholu, jak teŜ niepoddanie się badaniu na zawartość alkoholu w organizmie, przyjęcie pieniędzy lub drobnej korzyści majątkowej9.
Adwokaci, radcowie prawni i notariusze odpowiadają dyscyplinarnie
równieŜ za niespełnienie obowiązku zawarcia umowy ubezpieczenia od
odpowiedzialności cywilnej za szkody wyrządzone przy wykonywaniu
czynności zawodowych.
Niekiedy zakres odpowiedzialności dyscyplinarnej moŜe być zawęŜony
w związku z postanowieniami ustawy. I tak na przykład art. 64 ust. 2 u.r.p.
stanowi, Ŝe od odpowiedzialności dyscyplinarnej [radców prawnych] wyłączone są czyny naruszające przepisy dotyczące porządku i dyscypliny pracy, określone w kodeksie pracy.
Charakterystyczne jest równieŜ rozszerzenie katalogu czynów podlegających odpowiedzialności realizowanej w ramach postępowania dyscyplinarnego, co związane jest z posiadaniem immunitetu materialnego przez
sędziów, prokuratorów, adwokatów i radców prawnych.
Sędziowie i prokuratorzy odpowiadają za wykroczenia jedynie dyscyplinarnie. Przepis art. 81 p.u.s.p wyłącza karalność i odpowiedzialność za
wykroczenia na zasadach określonych w prawie o wykroczeniach. L. Gardocki wyjaśnia, Ŝe przepis ten naleŜy więc rozumieć w ten sposób, Ŝe w
sprawach o wykroczenia popełnione przez sędziego inaczej określa on właściwość organów orzekających, tryb postępowania i katalog kar. Pośrednio
potwierdza to treść art. 109 § 5 p.u.s.p., w którym wyraźnie oddziela się
odpowiedzialność za przewinienia dyscyplinarne od odpowiedzialności za
wykroczenia, realizowanej w ramach postępowania dyscyplinarnego10.
Dodatkowo immunitet materialny prokuratora obejmuje zakres immunitetu materialnego adwokatów i radców prawnych. Przedstawiciele tych
zawodów za naduŜycie wolności słowa przy wykonywaniu obowiązków
słuŜbowych (zawodowych), stanowiące ściganą z oskarŜenia prywatnego
zniewagę strony, jej pełnomocnika lub obrońcy, kuratora, światka, biegłego
lub tłumacza, odpowiadają tylko dyscyplinarnie.
8
J. Bodio, G. Borkowski, T. Demendecki, Ustrój organów ochrony prawnej
część szczegółowa 2007 s. 66.
9
Ł. Korózs, M. Sztorc, Ustrój sądów powszechnych. Komentarz, Warszawa
2002, s. 151. oraz .R Kubiak, J. Kubiak, Odpowiedzialność dyscyplinarna sędziów, Przegląd Sądowy 1994, z. 4, s. 22-24.
10
32
Przepisy prawa wyraźnie formułują pełny i zamknięty katalog kar dyscyplinarnych w stosunku do kaŜdego zawodu prawniczego. MoŜna więc
mówić w tym przypadku o realizacji fundamentalnej zasady prawa karnego
– Nulla poena sine lege certa.
Mimo pewnych podobieństw kary dyscyplinarne róŜnią się ze względu
na charakter danego zawodu prawniczego.
Kary upomnienia i nagany lub nagany z ostrzeŜeniem znane są wszystkim postępowaniom dyscyplinarnym zawodów prawniczych. Powinny być
stosowane przy najlŜejszych przewinieniach dyscyplinarnych, zarówno pod
względem przedmiotowym (szkodliwości dla słuŜby lub zawodu) jak podmiotowym (stopnia winy)11. Określane są one niekiedy mianem kar oddziaływania moralnego. Mają one wywołać u osoby, która popełnił delikt dyscyplinarny, przeświadczenie, Ŝe został ukarany dyscyplinarnie. Zasadą jest
zatem, Ŝe nie pociągają one za sobą Ŝadnych dodatkowych konsekwencji12.
MoŜliwe jest jednak w niektórych przypadkach orzeczenie fakultatywnej kary dodatkowej. Wyjątkiem od tej zasady jest art. 81 ust. 4 pr. adw.
oraz art. 67 ustęp 2 u. prok.
Kara zakazu wykonywania patronatu jest charakterystyczna dla postępowania dyscyplinarnego adwokatów i radców prawnych.
Występuje ona w postaci fakultatywnej i obligatoryjnej13. Kara ta moŜe
być orzeczona obok kary nagany (nagany z ostrzeŜeniem) i kary pienięŜnej
na czas od jednego roku do pięciu lat (art. 81 ust. 2 pr. adw. ; art. 65 ust. 2a
u.r.p.) Orzeczenie o zawieszeniu prawa do wykonywania zawodu pociąga
za sobą zakaz wykonywania patronatu na czas od lat dwóch do lat dziesięciu (art. 81 ust. 3 pr. adw. ; art. 65 ust. 2b u.r.p).
Natomiast kara pienięŜna występuje w postępowaniu dyscyplinarnym
prawie we wszystkich zawodów prawniczych. Jedynie katalogi kar dyscyplinarnych sędziów i prokuratorów nie zawierają kary pienięŜnej. Przedstawiciele tych zawodów prawniczych mogą jednak doznać uszczerbku
finansowego juŜ podczas wstępnej fazy postępowania dyscyplinarnego.
Zastosowanie w stosunku do nich instytucji zawieszenia w czynnościach,
powoduje utratę nawet do 50% ich uposaŜenia.
Kar pienięŜnych nie stosuje się równieŜ w stosunku do aplikantów, co
moŜe być spowodowane uwzględnieniem ich słabszej pozycji materialnej.
Przepisy wymieniają dwie kary dyscyplinarne o podobnych nazwach: –
zawieszenie prawa do wykonywania zawodu (art. 65 pkt. 3 u.r.p.) i - zawieszenie w czynnościach zawodowych (art. 81 pkt. 5 pr. adw.).
11
Odnośnie sędziów. T. Ereciński, J. Gudowski, J. Iwulski, op.cit., s. 332.
13
Odnośnie radców prawnych. Z. Klatka, Ustawa o radcach prawnych. Komentarz, Warszawa 1999 r. s. 362.
12
33
Pierwsza kara zawieszenie prawa do wykonywania zawodu - znana jest
postępowaniu dyscyplinarnemu radców prawnych i oznacza zakaz wykonywania, w jakiejkolwiek formie, wszystkich czynności zawodowych objętych świadczeniem pomocy prawnej oraz czasową utratę uprawnień koniecznych do wykonywania pracy na stanowisku radcy prawnego14
Kara zwieszenia w czynnościach zawodowych znana jest w postępowaniu dyscyplinarnemu adwokatów. Jest ona treściowo węŜsza, od wcześniej omawianej instytucji. Zawieszony adwokat nie moŜe występować
przed sądami lub organami; moŜe jednak za zezwoleniem dziekana, wykonywać inne czynności zawodowe15.
Obie kary naleŜy jednak odróŜnić od instytucji zawieszenia prawa do
wykonywania zawodu i zawieszenia w czynnościach zawodowych na czas
postępowania dyscyplinarnego lub karnego.
Usunięcie z zajmowanej funkcji i przeniesienie na inne miejsce słuŜbowe to charakterystyczne kary dla postępowania dyscyplinarnego sędziego i prokuratora.
Usunięcie z zajmowanej funkcji powoduje zaprzestanie jej pełnienia
i prowadzi automatycznie do pozbawienia prawa do dodatku funkcyjnego,
bez potrzeby dokonywania dalszych czynności w sferze stosunku słuŜbowego16.
Orzeczenie kary przeniesienia na inne miejsce słuŜbowe powoduje, Ŝe
osobie ukaranej nie przysługuje zwrot kosztów przeniesienia oraz zwrot
kosztów przejazdu17.
Dodatkowo orzeczenie wobec sędziego kary dyscyplinarnej usunięcia
z zajmowanej funkcji lub przeniesienia na inne miejsce słuŜbowe pociąga
za sobą pozbawienie moŜliwości awansowania na wyŜsze stanowisko sędziowskie przez okres pięciu lat, niemoŜność udziału w tym okresie w kolegium sądu, orzekania w sądzie dyscyplinarnym oraz uzyskania utraconej
funkcji. (art. 109 § 3 p.u.s.p.)
Natomiast orzeczenie wobec prokuratora kary dyscyplinarnej nagany,
usunięcia z zajmowanej funkcji, przeniesienia na inne miejsce słuŜbowe
pociąga za sobą pozbawienie moŜliwości awansowania przez okres trzech
lat oraz niemoŜność udziału w tym okresie w kolegium prokuratury okręgowej, w kolegium prokuratury apelacyjnej i w zgromadzeniu prokuratorów, w Radzie Prokuratorów i w sądzie dyscyplinarnym oraz uzyskania
utraconego stanowiska.
14
Z. Klatka, op.cit., s. 363.
Z. Klatka, op.cit., s. 363.
16
17
Odnośnie sędziów. T. Ereciński, J. Gudowski, J. Iwulski, op.cit., s. 334.
15
34
NajcięŜsze kary dyscyplinarne pozbawiają w sposób trwały moŜliwości
wykonywania danego zawodu prawniczego, są one znane kaŜdemu postępowaniu dyscyplinarnemu.
Są to odpowiednio kary: złoŜenie sędziego z urzędu, wydalenie z słuŜby prokuratorskiej, wydalenie z adwokatury, pozbawienie prawa do wykonywania zawodu radcy prawnego, pozbawienie prawa do prowadzenia
kancelarii.
Kara pozbawienia prawa do wykonywania zawodu radcy prawnego
oraz kara wydalenia z adwokatury powodują skreślenie z listy członków
korporacji. W stosunku do aplikantów adwokackich i radcowski najdotkliwszą karą jest wydalenie z aplikacji skutkujące z mocy prawa skreśleniem z listy aplikantów.
Zgodnie z art. 110 prawa o ustroju sądów powszechnych sądami dyscyplinarnymi dla sędziów są: sądy apelacyjne – w pierwszej instancji oraz
Sąd NajwyŜszy – w drugiej instancji. Sądy te właściwe są równieŜ do orzekania w sprawie przeniesienia sędziego na inne miejsce słuŜbowe, gdy nie
wyrazi on zgody na wniosek właściwego sądu, gdy wymaga tego wzgląd
na powagę stanowiska oraz zezwolenia na pociągnięcie sędziego do odpowiedzialności karnej sądowej lub administracyjnej. Właściwość miejscową
określa art. 110 § 3, z którego wynika, Ŝe właściwy miejscowo jest sąd
dyscyplinarny, w okręgu którego pełni słuŜbę sędzia objęty postępowaniem. W przypadku jednak, gdy sprawa dotyczy sędziego sądu apelacyjnego lub okręgowego, to konieczne jest wyznaczenie innego sądu dyscyplinarnego, który zostaje wyznaczony przez Pierwszego Prezesa Sądu NajwyŜszego18.
Wspomniane w art. 110 prawa o ustroju sądów powszechnych sądy
dyscyplinarne orzekają w składzie trzech sędziów. W składzie tym nie mogą znajdować się: prezes sądu, wiceprezesi sądu oraz rzecznik dyscyplinarny. Wyłączonym w orzekaniu w sprawie jest równieŜ sędzia, jeŜeli sprawa
dotyczy go bezpośrednio lub zachodzą inne okoliczności, ujęte w przepisach kodeksu postępowania karnego, które naleŜy stosować odpowiednio
w myśl art. 128 prawa o ustroju sądów powszechnych. By zapewnić całkowitą, nie budzącą wątpliwości bezstronność, skład sądu dyscyplinarnego
jest wyznaczany w drodze losowania z listy wszystkich sędziów danego
sądu. Warunkiem jest jednak, by przynajmniej jeden sędzia stale orzekał w
sprawach karnych. Przewodniczącym składu orzekającego zostaje właśnie
sędzia stale orzekający w sprawach karnych, a ponadto odznaczający się
najdłuŜszym doświadczeniem sędziowskim. Takie skonstruowanie składu
orzekającego sądu dyscyplinarnego wymusza stosowanie systemu tzw. ko18
T. Ereciński, J. Gudowski, J. Iwulski, Komentarz do prawa o ustroju sądów
powszechnych i ustawy o Krajowej Radzie Sądownictwa, pod red. J. Gudowskiego, Warszawa 2002, s. 338.
35
szyków19. Ta metoda polega na tym, Ŝe pierwszej kolejności losuje się sędziego stale orzekającego w sprawach karnych, więc w owym koszyku
znajdują się tylko sędziowie wspominanej wyŜej specjalności. Po wyznaczeniu pierwszego orzekającego w następnym losowaniu wyznacza się kolejnych dwóch.
W sprawach dyscyplinarnych sędziów sądów administracyjnych orzeka
Naczelny Sąd Administracyjny, w pierwszej instancji w składzie trzech
sędziów, a w drugiej w składzie siedmiu. Sędziowie sądów wojskowych
odpowiadają w pierwszej instancji przed wojskowymi sądami okręgowymi,
a w drugiej przed Sądem NajwyŜszym , a dokładniej przed Izbą Wojskową20. W zakresie odpowiedzialności dyscyplinarnej sędziów Sądu NajwyŜszego naleŜy odnieść się do rozdziału piątego ustawy o Sądzie NajwyŜszym. Zgodnie z art. 53 sądem dyscyplinarnym w sprawach dyscyplinarnych sędziów Sądu NajwyŜszego jest Sąd NajwyŜszy – w pierwszej instancji orzekający w składzie trzech sędziów, a w drugiej w składzie siedmiu.
Natomiast zgodnie z art. 49 prawa o ustroju sądów administracyjnych
w sprawach nieuregulowanych w ustawie, do Naczelnego Sądu Administracyjnego oraz do sędziów, urzędników i pracowników tego Sądu, stosuje
się odpowiednio przepisy dotyczące Sądu NajwyŜszego.
Sądami dyscyplinarnymi dla prokuratorów, w myśl art. 70 ustawy
o prokuraturze, są: dla prokuratorów powszechnych jednostek organizacyjnych prokuratury działających przy Prokuratorze Generalnym w pierwszej
instancji – Sąd Dyscyplinarny, a w drugiej – Odwoławczy Sąd Dyscyplinarny. Dla prokuratorów wojskowych jednostek organizacyjnych prokuratury – Sąd Dyscyplinarny w Naczelnej Prokuraturze Wojskowej. Właściwość sądów dyscyplinarnych jest rozciągnięta, zresztą tak, jak w przypadku sądów dyscyplinarnych orzekających w sprawach sędziów, na inne
przypadki zawarte art. 8 ust. 7a oraz w art. 54 – 54a ustawy o prokuraturze.
Pierwszy wspomniany artykuł dotyczy uchybienia, wytkniętego prokuratorowi przez prokuratora przełoŜonego. W terminie siedmiu dni prokurator
moŜe złoŜyć pisemne zastrzeŜenie do prokuratora przełoŜonego, który ma
moŜliwość uchylenia wytknięcia uchybienia albo przekazuje sprawę właśnie do rozpoznania sądowi dyscyplinarnemu. Art. 54 tymczasem stanowi
o niemoŜności pociągnięcia do odpowiedzialności karnej ani tymczasowego aresztowania bez zezwolenia sądu dyscyplinarnego. Sąd dyscyplinarny
rozpoznaje wniosek o zezwolenie na pociągnięcie prokuratora do odpowiedzialności karnej lub wniosek o zezwolenie na tymczasowe aresztowanie
19
T. Ereciński, J. Gudowski, J. Iwulski, Komentarz do prawa o ustroju sądów
powszechnych i ustawy o Krajowej Radzie Sądownictwa, pod red. J. Gudowskiego, Warszawa 2002, s. 342.
20
J. Bodio, G. Borkowski, T. Demendecki, Ustrój organów ochrony prawnej.
Część szczegółowa, Kraków 2007, s. 91.
36
na posiedzeniu, w terminie czternastu dni od daty jego otrzymania. Uchwała sądu dyscyplinarnego zostaje podjęta większością głosów.
RóŜnicę między sądami dyscyplinarnymi dla sędziów i prokuratorów
zauwaŜyć moŜna w liczbie osób zasiadających w składach orzekających
oraz w sposobie wybierania tych osób. Co prawda w pierwszej instancji,
w Sądzie Dyscyplinarnym dla prokuratorów orzeka trzech członków, czyli
tyle samo co w kaŜdym sądzie dyscyplinarnym dla sędziów, to juŜ drugiej
instancji, w Odwoławczym Sądzie Dyscyplinarnym jest juŜ pięciu członków w składzie orzekającym. Podobnie stan składu orzekającego przedstawia się w Sądzie Dyscyplinarnym w Naczelnej Prokuraturze Wojskowej
– w pierwszej instancji jest trzech członków orzekających, zaś w drugiej
juŜ pięciu, z tym jednak zastrzeŜeniem, iŜ członek zasiadający w składzie
orzekającym w pierwszej instancji nie moŜe juŜ rozpatrywać odwołania.
Skład orzekający wyznacza przewodniczący albo zastępca przewodniczącego sądu dyscyplinarnego.
W przeciwieństwie do losowego obsadzania składu sądów dyscyplinarnych dla sędziów, zgodnie z art. 24 ustawy o prokuraturze to Rada Prokuratorów przy Prokuratorze Generalnym ustala ogólną liczbę członków
sądów dyscyplinarnych oraz wskazuje liczbę członków sądów dyscyplinarnych, którzy są wybierani przez zebranie prokuratorów Prokuratury Krajowej i zgromadzenia prokuratorów w prokuraturach apelacyjnych. Sąd Dyscyplinarny oraz Odwoławczy Sąd Dyscyplinarny ze swego grona wybierają
przewodniczących i zastępców przewodniczących sądów dyscyplinarnych.
Kadencja wspomnianych sądów trwa cztery lata. JeŜeli chodzi o Sąd Dyscyplinarny w Naczelnej Prokuraturze Wojskowej to czternastoosobowy
skład, przewodniczącego oraz zastępcę przewodniczącego powołuje Prokurator Generalny w porozumieniu z Ministrem Obrony Narodowej spośród
kandydatów wybranych przez prokuratorów wojskowych jednostek organizacyjnych na okres czterech lat.
Art. 53 § 1 prawa o notariacie powołuje następujące sądy dyscyplinarne. W pierwszej instancji orzekają sądy dyscyplinarne izb notarialnych,
w drugiej – WyŜszy Sąd Dyscyplinarny. Procedura wyboru kandydatów do
sądów dyscyplinarnych wydaje się być bliŜsza rozwiązaniom zawartym
w przepisach ustawy o prokuraturze niŜ losowej metodzie wyboru, która
została ujęta w prawie o ustroju sądów powszechnych. Art. 53 § 2 stanowi,
iŜ członków sądów dyscyplinarnych wybierają na trzyletnią kadencję poszczególne walne zgromadzenia notariuszy izb notarialnych. Ogólną zaś
liczbę członków sądów dyscyplinarnych oraz liczbę członków tych sądów,
którzy są wybierani przez walne zgromadzenia notariuszy izb notarialnych
określa Krajowa Rada Notarialna. Przewodniczących sądów dyscyplinarnych oraz ich zastępców wybierają spośród siebie członkowie tych sądów.
W liczbie członków sądów dyscyplinarnych dla notariuszy w składzie
orzekającym moŜna zauwaŜyć podobieństwo do rozwiązań zastosowanych
37
w postępowaniu dyscyplinarnym prokuratorów. Skład orzekający w pierwszej instancji, czyli w sądach dyscyplinarnych izb notarialnych wynosi
trzech członków, zaś w drugiej – pięciu. W obu instancjach składy orzekające są wyznaczane przez przewodniczącego sądu dyscyplinarnego, z tym
jednak zastrzeŜeniem, iŜ członek zasiadający w składzie orzekającym
w pierwszej instancji nie moŜe juŜ rozpatrywać odwołania. Warto zaznaczyć równieŜ, Ŝe w odróŜnieniu od sądownictwa dyscyplinarnego sędziów
i prokuratorów, zezwolenie na pociągnięcie do odpowiedzialności karnej
lub zezwolenie na tymczasowe aresztowanie notariusza nie leŜy w kompetencji sądownictwa dyscyplinarnego. Notariusz bowiem, w przeciwieństwie do sędziego i prokuratora, nie jest chroniony przez immunitet materialny i formalny.
W sprawach dyscyplinarnych adwokatów orzekają: w pierwszej instancji sąd dyscyplinarny izby adwokackiej oraz w drugiej – WyŜszy Sąd Dyscyplinarny. Warto zaznaczyć równieŜ, Ŝe WyŜszy Sąd Dyscyplinarny
sprawuje sądownictwo równieŜ w pierwszej instancji w sprawach dyscyplinarnych członków Naczelnej Rady Adwokackiej. Wspomniane wyŜej
sądy orzekają w składach trzyosobowych.
Członków sądu dyscyplinarnego wybiera zgromadzenie izby adwokackiej, przy czym ich liczba musi mieścić się w przedziale od sześciu do
dwudziestu trzech członków. W składzie znajduje się równieŜ trzech zastępców członków. Wybór prezesa sądu dyscyplinarnego leŜy równieŜ
w kompetencji zgromadzenia izby adwokackiej. Prezesa oraz skład WyŜszego Sądu Dyscyplinarnego wybiera Krajowy Zjazd Adwokatury.
W WyŜszym Sądzie Dyscyplinarnym zasiada dwudziestu trzech członków
oraz trzech zastępców członków.
Struktura i system sądownictwa dyscyplinarnego radców prawnych są
zbliŜone do rozwiązań funkcjonujących w adwokaturze. Sądownictwo dyscyplinarne ma tu równieŜ charakter samorządowy, a co za tym idzie stanowi wewnętrzną kontrolę środowisk radcowskich i adwokackich. Analogicznie do sądów dyscyplinarnych dla adwokatów sprawy radców prawnych toczą się w pierwszej instancji przed okręgowym sądem dyscyplinarnym okręgowej izby radców prawnych, a w drugiej przed WyŜszym Sądem
Dyscyplinarnym. Członków okręgowego sądu dyscyplinarnego wybiera
zgromadzenie okręgowej izby radców prawnych, natomiast wybór członków WyŜszego Sądu Dyscyplinarnego leŜy w kompetencji Krajowego
Zjazdu Radców Prawnych. Warto zauwaŜyć kolejne podobieństwo do systemu sądownictwa dyscyplinarnego adwokatów – WyŜszy Sąd Dyscyplinarny orzeka w pierwszej instancji w sprawach dyscyplinarnych członków
Krajowej Rady Radców Prawnych i rad okręgowych izb radców prawnych.
Stronami w postępowaniu dyscyplinarnym sędziów są: obwiniony oraz
rzecznik dyscyplinarny, który jest uprawnionym oskarŜycielem w sprawach sędziów sądów apelacyjnych, prezesów, wiceprezesów sądów okrę38
gowych. Natomiast uprawnionym oskarŜycielem w sprawach pozostałych
sędziów jest zastępca rzecznika dyscyplinarnego. Rzecznik dyscyplinarny
i zastępca rzecznika dyscyplinarnego pochodzą z wyboru. Rzecznikiem
dyscyplinarnym zostaje osoba wybrana spośród kandydatów zgłoszonych
przez zgromadzenia ogólne sędziów sądów apelacyjnych przez Krajową
Radę Sądownictwa, przy której później działa przez czteroletnią kadencję.
Zastępców rzecznika dyscyplinarnego wybierają dla kaŜdej apelacji kolegia
sądów apelacyjnych, a dla kaŜdego okręgu kolegia sądów okręgowych spośród sędziów danego sądu. Kadencja zastępców trwa dwa razy krócej niŜ
rzecznika dyscyplinarnego. Warto zaznaczyć równieŜ, Ŝe rzecznik dyscyplinarny i zastępca rzecznika dyscyplinarnego nie korzystają w zakresie
spełnianych czynności z niezawisłości, gdyŜ w tej roli nie sprawują oni
urzędu sędziowskiego, a tym samym nie orzekają21. Wszczęcie postępowania dyscyplinarnego następuje w wyniku podjęcia przez rzecznika dyscyplinarnego czynności dyscyplinarnych na Ŝądanie Ministra Sprawiedliwości, Pierwszego Prezesa Sądu NajwyŜszego, prezesa sądu apelacyjnego lub
okręgowego oraz kolegium sądu apelacyjnego lub okręgowego, Krajowej
Rady Sądownictwa. Wyliczenie podmiotów uprawnionych do Ŝądania od
rzecznika dyscyplinarnego podjęcia czynności dyscyplinarnych stanowi
katalog zamknięty22. Rzecznik dyscyplinarny ma równieŜ prawo złoŜyć
taki wniosek z własnej inicjatywy. Prawo o ustroju sądów administracyjnych oraz prawo o ustroju sądów wojskowych wskazują, Ŝe uprawnionym
oskarŜycielem w sprawach dyscyplinarnych jest rzecznik dyscyplinarny.
W przypadku sądów administracyjnych rolę tę pełni Rzecznik Dyscyplinarny Naczelnego Sądu Administracyjnego.
Zgodnie z art. 113 prawa o ustroju sądów powszechnych obwiniony
moŜe ustanowić obrońcę spośród sędziów lub adwokatów. Przedstawiciele
doktryny podkreślają, Ŝe dzięki dopuszczeniu adwokatów do obrony sędziów w postępowaniu dyscyplinarnym zagwarantuje się obwinionemu
lepszą i bardziej skuteczną obronę23. W kwestiach związanych z ustanowieniem obrońcy stosuje się odpowiednio przepisy kodeksu postępowania
karnego, zgodnie z art. 128 prawa o ustroju sądów powszechnych.
Podobnie jak w postępowaniu dyscyplinarnym sędziów, stronami
w postępowaniu dyscyplinarnym prokuratorów stronami są: obwiniony
oraz rzecznik dyscyplinarny. Art. 74 ustawy o prokuraturze stanowi, iŜ
rzecznika dyscyplinarnego wyznacza spośród prokuratorów Prokurator
Generalny. Co więcej, rzecznik dyscyplinarny jest związany wskazaniami
organu, który go wyznaczył. Takie rozwiązanie sugeruje, Ŝe w swoich
kompetencjach rzecznik dyscyplinarny w duŜym stopniu zaleŜy od przeło21
Ł. Korózs, M. Sztorc, op.cit., s. 163.
23
22
39
Ŝonego – Prokuratora Generalnego, tym bardziej Ŝe wniosek o wszczęcie
postępowania dyscyplinarnego rzecznik dyscyplinarny składa na Ŝądanie
przełoŜonych dyscyplinarnych. Podobnie jak w przypadku sędziów, obwiniony prokurator moŜe wyznaczyć obrońcę nie tylko spośród innych prokuratorów, ale równieŜ adwokatów. Wydaje się, Ŝe u genezy tego przepisu
stoją identyczne przesłanki, które zostały wspomniane juŜ w kontekście
sędziów.
Uprawnionym oskarŜycielem w sprawach dyscyplinarnych notariuszy
jest równieŜ rzecznik dyscyplinarny. W myśl art. 55 prawa o notariacie
rzecznikami sądów dyscyplinarnych izb oraz WyŜszego Sądu Dyscyplinarnego są notariusze wybrani odpowiednio przez walne zgromadzenie notariuszy i Krajową Radę Notarialną. W przypadku prawa o notariacie brakuje
zapisów o związaniu rzecznika dyscyplinarnego przez organ go wybierający. Rzecznik dyscyplinarny pozbawiony jest prawa składania wniosku
o wszczęcie postępowania dyscyplinarnego, jest jedynie zawiadamiany
o terminie rozprawy. Wniosek o wszczęcie postępowania dyscyplinarnego
mogą zgłosić Minister Sprawiedliwości lub rada właściwej izby notarialnej.
Analogicznie do przepisów w prawie o ustroju sądów powszechnych oraz
ustawie o prokuraturze, obwiniony ma prawo ustanowić obrońcę spośród
nie tylko notariuszy, ale równieŜ adwokatów.
W przypadku adwokatów i radców prawnych stronami postępowania
dyscyplinarnego nie występują dwa podmioty, lecz trzy. Kolejną, poza
rzecznikiem dyscyplinarnym, pełniącym rolę uprawnionego oskarŜyciela
oraz obwinionego, stroną jest pokrzywdzony. Ustawa o radcach prawnych
w art. 68 ust. 3 definiuje pokrzywdzonego jako osobę, której dobro prawne
zostało bezpośrednio naruszone postępowaniem radcy prawnego lub aplikanta radcowskiego. Analogiczną definicję moŜna zastosować równieŜ
w kontekście pokrzywdzonego, który występuje w postępowaniu dyscyplinarnym adwokata. W przypadku adwokatów i radców prawnych rzecznicy
dyscyplinarni wybierani są przez organy korporacyjne. Rzecznika dyscyplinarnego działającego przy sądzie dyscyplinarnym izby adwokackiej wybiera ze swego grona okręgowa rada adwokacka, natomiast rzecznika dyscyplinarnego działającego przy WyŜszym Sądzie Dyscyplinarnym wybiera
ze swego grona Naczelna Rada Adwokacka. W przypadku radców prawnych rzecznik dyscyplinarny oraz jego zastępcy wybierani są przez zgromadzenie okręgowej izby radców prawnych, a Krajowy Zjazd Radców
Prawnych wybiera Głównego Rzecznika Dyscyplinarnego wraz z zastępcami. Funkcję obrońcy obwinionego radcy prawnego moŜe spełniać inny
radca prawny lub adwokat, natomiast obwiniony adwokat do swojej obrony
moŜe ustanowić jedynie innego adwokata.
Podstawową zasadą, która łączy postępowania dyscyplinarne omawianych zawodów prawniczych jest zasada, Ŝe w przypadku jakiejś nieuregulowanej materii w przepisach dotyczących odpowiedzialności dyscyplinar40
nej stosuje się odpowiednio przepisy kodeksu postępowania karnego.
Przedstawiciele doktryny podkreślają jednak, Ŝe stosowanie to powinno
być odpowiednie, a więc w zaleŜności o treści, charakteru i istoty postępowania dyscyplinarnego24. Warto zauwaŜyć równieŜ, Ŝe odesłanie do przepisów kodeksu postępowania karnego determinuje stosowanie podstawowych i waŜnych zasad, jak na przykład: zasada domniemania niewinności
czy swobodnej oceny dowodów.
Kolejnym podobieństwem wspominanych postępowań dyscyplinarnych jest instancyjność postępowania. Dwuinstancyjne postępowania gwarantuje lepszą kontrolę sądownictwa dyscyplinarnego. Warto zaznaczyć, Ŝe
kontrolę nad korporacyjnym systemem sądownictwa dyscyplinarnego adwokatów i radców prawnych sprawuje Sąd NajwyŜszy poprzez moŜliwość
wniesienia kasacji. Taką moŜliwość mają równieŜ prokuratorzy oraz notariusze, natomiast w przypadku sędziów zgodnie z art. 122 prawa o ustroju
sądów powszechnych od wyroku sądu dyscyplinarnego drugiej instancji
kasacja nie przysługuje. Przedstawiciele doktryny podkreślają, Ŝe wyłączenie w postępowaniu dyscyplinarnym sędziów moŜliwości wniesienia kasacji jest rozwiązaniem prawidłowym, gdyŜ zmierza do uproszczenia postępowań sądowych w sprawach o mniejszej wadze25.
W przypadku postępowania dyscyplinarnego sędziego, adwokata oraz
radcy prawnego ma zastosowanie zasada jawności postępowania. Art. 116
§ 2 prawa o ustroju sądów powszechnych stanowi jednak, Ŝe sąd dyscyplinarny moŜe wyłączyć jawność postępowania dyscyplinarnego ze względu
na moralność, bezpieczeństwo państwa i porządek publiczny oraz ze
względu na ochronę Ŝycia prywatnego stron lub inny waŜny interes prywatny. Stosując odpowiednie przepisy kodeksu postępowania karnego w
stosunku do postępowania dyscyplinarnego adwokatów oraz radców prawnych, moŜna przyjąć, Ŝe w odpowiednich i określonych przypadkach równieŜ moŜe dojść do wyłączenia jawności postępowania. W porównaniu
jednak do jawnego postępowania dyscyplinarnego sędziów, adwokatów
i radców prawnych jawność ta jest wyłączona w postępowaniu dyscyplinarnym prokuratorów i notariuszy. Na sali mogą znajdować się jedynie
prokuratorzy oraz asesorzy pełniący czynności prokuratorskie, a odpowiednio w przypadku zawodu notariusza na sali mogą przebywać jedynie
inni notariusze.
Przedawnienie czynu dyscyplinarnego następuje po upływie trzech lat
od dokonania tego czynu. Ta zasada obowiązuje w postępowaniach dyscyplinarnych wszystkich omawianych zawodów prawniczych. Warto jednak
zauwaŜyć, Ŝe w przypadku adwokatów oraz radców prawnych pewne czyny przedawniają się juŜ po upływie sześciu miesięcy. W przypadku radców
24
25
41
prawnych do katalogu tych czynów naleŜą: naduŜycie granic wolności słowa i pisma, które są określone przepisami prawa i rzeczową potrzebą, stanowiąca ściganą z oskarŜenia prywatnego zniewaga lub zniesławienie strony lub jej pełnomocnika, świadka, biegłego albo tłumacza. Do katalogu
tych czynów w zakresie odpowiedzialności dyscyplinarnej adwokata przepisy dodają zniewagę lub zniesławienie obrońcy strony i kuratora.
Kosztami postępowania dyscyplinarnego sędziów i prokuratorów obarczony jest Skarb Państwa. Przepisy nie przewidują, aby w momencie skazania obwinionego sędziego lub prokuratora to właśnie obwiniony pokrywał koszty postępowania. Taka sytuacja ma jednak miejsce w przypadku
notariusza, adwokata i radcy prawnego. Jednak gdy sąd dyscyplinarny uzna
obwinionego niewinnym, koszty postępowania ponoszą odpowiednio
wskazane organy korporacyjne.
Od orzeczeń i postanowień kończących postępowanie dyscyplinarne
sądów pierwszej instancji odwołanie przysługuje stronom oraz Ministrowi
Sprawiedliwości (w postępowaniu dyscyplinarnym sędziów równieŜ Krajowej Radzie Sądownictwa) w terminie 14 dni od dnia doręczenia odpisu
orzeczenia lub postanowienia, wraz z uzasadnieniem oraz pouczeniem
o terminie i trybie wniesienia odwołania.
Od orzeczenia sądu dyscyplinarnego drugiej instancji w postępowaniu
dyscyplinarnym adwokatów, radców prawnych, notariuszy i prokuratorów
przysługuje kasacja do Sądu NajwyŜszego, który rozpatruje ją w składzie
trzech sędziów. Podmiotami uprawnionymi do wniesienia kasacji są strony,
Minister Sprawiedliwości (Prokurator Generalny), Rzecznik Praw Obywatelskich oraz organy samorządu zawodowego (odpowiednio: Prezes Naczelnej Rady Adwokackiej, Prezesi Krajowej Rady Radców Prawnych,
Krajowej Radzie Notarialnej).
Kasacja moŜe być wniesiona z powodu raŜącego naruszenia prawa, jak
równieŜ raŜącej niewspółmierności kary dyscyplinarnej. Odmiennie niŜ
w postępowaniu karnym (art. 520 §1 k.p.k.) niewspółmierność kary dyscyplinarnej moŜe być samodzielnym powodem kasacyjnym.
Kasację wnosi się do Sądu NajwyŜszego za pośrednictwem sądu dyscyplinarnego drugiej instancji w terminie 30 dni od dnia doręczenia orzeczenia z uzasadnieniem. Wyjątkiem jest w postępowanie dyscyplinarne
prokuratorów, gdyŜ Prokurator Generalny wnosi kasację bezpośrednio do
Sądu NajwyŜszego, a termin wniesienia kasacji dla Prokuratora Generalnego wynosi trzy miesiące. Od kasacji nie uiszcza się opłaty sądowej.
Zasadą jest, Ŝe orzeczenie, od którego wniesiono kasację obligatoryjnie
nie podlega wykonaniu do czasu rozpoznania kasacji. Odmiennie natomiast
tę kwestię reguluje u. o prok. Art. 85 ust. 2 stanowi, Ŝe orzeczenie dyscyplinarne, od którego stronie słuŜy kasacja, podlega wykonaniu, jednakŜe
Prokurator Generalny moŜe wstrzymać jego wykonanie.
42
Od wyroków sądów dyscyplinarnych w postępowaniu dyscyplinarnym
sędziów kasacja nie przysługuje. MoŜliwe jest jedynie wzruszenie prawomocnych orzeczeń w drodze wznowienia postępowania. Wznowienie postępowania musi być związane z wyjściem na jaw nowych, istotnych dla
postępowania okoliczności lub dowodów. Wystąpić o wznowienie postępowania mogą: Krajowa Rada Sądownictwa, Pierwszy Prezes Sądu NajwyŜszego, Minister Sprawiedliwości, skazany, a w razie jego śmierci –
małŜonek, krewny w linii prostej, rodzeństwo, przysposabiający, przysposobiony oraz rzecznik dyscyplinarny.
Zagadnienie odpowiedzialności dyscyplinarnej stanowi bardzo waŜny
element wykonywania omawianych wyŜej zawodów prawniczych. MoŜna
zastanawiać się, czy moŜliwe jest ujednolicenie przepisów dotyczących
odpowiedzialności dyscyplinarnej zawodów prawniczych. NaleŜy z całą
pewnością zwrócić uwagę na odmienności wynikające z istoty i charakteru
wybranych profesji. CięŜko sobie wyobrazić, by sędzia odpowiadał dyscyplinarnie w identyczny sposób co adwokat lub radca prawny. Tę niemoŜność zauwaŜyć moŜna zwłaszcza w kontekście trybu postępowania dyscyplinarnego. NaleŜy jednak zwrócić uwagę, Ŝe źródła prawa odnoszące się
do odpowiedzialności dyscyplinarnej zawodów prawniczych nie podają
przesłanek tej odpowiedzialności. Ustawy nie definiują równieŜ czynów
podlegających odpowiedzialności dyscyplinarnej. Z tego punktu widzenia
warto zastanowić się nad ustaleniem wspólnego mianownika w kontekście
etyki wykonywania zawodów prawniczych. Z całą pewnością takie rozwiązanie pomogłoby w ustaleniu jednolitych zasad etycznych obowiązujących
kaŜdego prawnika26.
Bibliografia
Akty prawne
1. Ustawa z dnia 27 lipca 2001r. – Prawo o ustroju sądów powszechnych
(Dz. U. z 2001 r. Nr 98, poz. 1070 ze zm.)
2. Ustawa z dnia 21 sierpnia 1997 r. – Prawo o ustroju sądów wojskowych (t.j. Dz. U. z 2007 r. Nr 226, poz. 1676 ze zm.)
3. Ustawa z dnia 25 lipca 2002 r. – Prawo o ustroju sądów administracyjnych (Dz. U. z 2002 r. Nr 153, poz. 1269 ze zm.)
4. Ustawa z dnia 31 grudnia 2002 r. o Sądzie NajwyŜszym (Dz. U. z 2002
r. Nr 240, poz. 2052 ze zm.)
5. Ustawa z dnia 20 czerwca 1985 r. o prokuraturze (t.j. Dz. U. z 2008 r.
Nr 7, poz. 39 ze zm.)
26
J. Bodio, Odpowiedzialność dyscyplinarna sędziów sądów powszechnych
a odpowiedzialność dyscyplinarna radców prawnych, Radca Prawny 1/2005
43
6. Ustawa z dnia 26 maja 1982 r. – Prawo o adwokaturze (t.j. Dz. U.
z 2009 r. Nr 146, poz. 1188 ze zm.)
7. Ustawa z dnia 6 lipca 1982 r. o radcach prawnych (t.j. Dz. U. z 2010 r.
Nr 10, poz. 65 ze zm.)
8. Ustawa z dnia 14 lutego 1991 r. – Prawo o notariacie (t.j. Dz. U. z 2008
r. Nr 189, poz. 1158 ze zm.)
9. Przepisy części ogólnej ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks Karny (Dz. U z 1997 r. Nr 88, poz. 553 ze zm.)
10. Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks postępowania karnego (Dz.
U. z 1997 r. Nr 89, poz. 555 ze zm.).
Literatura
1. Bodio J., G. Borkowski G., Demendecki T.: Ustrój organów ochrony
prawnej. Część szczegółowa, Kraków 2007
2. Bodio J.: Odpowiedzialność dyscyplinarna sędziów sądów powszechnych a odpowiedzialność dyscyplinarna radców prawnych, Radca
Prawny 1/2005
3. Ereciński T., Gudowski J., Iwulski J., Komentarz do prawa o ustroju
sądów powszechnych i ustawy o Krajowej Radzie Sądownictwa, pod
red. J. Gudowskiego, Warszawa 2002
4. Klatka Z,: Ustawa o radcach prawnych. Komentarz, Warszawa 1999 r.
5. Korózs Ł., Sztorc M.: Ustrój sądów powszechnych. Komentarz, Warszawa 2002
6. Kubiak J. R., Kubiak J.: Odpowiedzialność dyscyplinarna sędziów,
„Przegląd Sądowy” 1994, z. 4.
44
CENTRALNE BIURO ANTYKORUPCYJNE.
ORGANIZACJA WEWNĘTRZNA I ZASADY DZIAŁANIA
Sebastian Polak
WSTĘP
Centralne Biuro Antykorupcyjne jest to słuŜba specjalna państwa polskiego utworzona 24 lipca 2006 roku. Jej podstawowym celem działania
jest walka z naduŜywaniem władzy i wykorzystywaniem uprzywilejowanej
pozycji do osiągania korzyści osobistych i majątkowych oraz działalności
godzącej w interesy ekonomiczne państwa, o czym mowa juŜ w pierwszym
artykule ustawy.
Jej projekt Sejm przegłosował 12 maja 2006 roku. Za opowiedziało się
354 posłów, przeciwko było 43 (SLD), a 20 wstrzymało się od głosu (część
PSL).
ORGANIZACJA WEWNĘTRZNA
O organizacji wewnętrznej CBA mówi cały rozdział drugi ustawy.
Zgodnie z artykułem 5 organizacją tą kieruje Szef Centralnego Biura Antykorupcyjnego. Jest on jednym z centralnych organów administracji rządowej nadzorowanym przez Prezesa Rady Ministrów, który dodatkowo koordynuje jego działalność poprzez wyznaczonego członka Rady Ministrów,
o czym informuje ustęp trzeci tegoŜ artykułu oraz dokonuje, po uprzedniej
konsultacji z Prezydentem, Kolegium do Spraw SłuŜb Specjalnych i komisji sejmowej właściwej do spraw słuŜb specjalnych wyboru bądź odwołania
Szefa CBA. Jego kadencja trwa 4 lata. Dotychczas jedynym i obecnie
sprawującym tą funkcję jest Mariusz Kamiński, który rozpoczął działalność
na tym stanowisku 3 sierpnia 2006 roku i jeśli nie dojdzie do jego wcześniejszego odwołania ukończy swoją kadencję 3 sierpnia 2010 roku. Zastępców Szefa CBA powołuje i odwołuje na jego wniosek Prezes Rady
Ministrów. W przypadku zaś zwolnienia stanowiska Szefa CBA lub czasowej niemoŜności sprawowania przez niego funkcji, Premier moŜe powierzyć pełnienie jego obowiązków, na czas nie dłuŜszy niŜ 3 miesiące, jednemu z jego zastępców lub innej osobie spełniającej warunki określone
w ustawie (art. 7).
Wymagania dotyczące osoby chcącej piastować to stanowisko są klarowne. Musi ona, posiadać obywatelstwo polskie, korzystać z pełni praw
45
obywatelskich, nie być wcześniej skazaną prawomocnym wyrokiem sądu,
posiadać wyŜsze wykształcenie, nie pełnić słuŜby w dawnych organach
bezpieczeństwa PRL oraz wykazywać nieskazitelną postawę moralną,
obywatelską i patriotyczną. Naturalnym jest teŜ to, Ŝe osoba ta nie moŜe
pełnić Ŝadnej innej funkcji publicznej, nie moŜe pozostawać w stosunku
pracy z innym pracodawcą oraz podejmować jakiejkolwiek pracy zarobkowej poza słuŜbą w CBA. PrzynaleŜność do jakiejkolwiek partii politycznej jest równieŜ zabroniona, o czym wyraźnie mówi ustęp 4 artykułu 7
ustawy.
Prezes Rady Ministrów nadaje takŜe, w drodze zarządzenia, CBA statut, który reguluje jego organizację wewnętrzną. Wydano dwa takie statuty.
Obecnie obowiązujący pochodzi z dnia 29 marca 2007 roku (załącznik do
rozporządzenia nr 32 Prezesa Rady Ministrów z dnia 29 marca 2007
[poz.44]) . Pozwala on Szefowi CBA na wyznaczenie swego zastępcy na
czas swej nieobecności i określenie jego kompetencji oraz na zezwolenie
by dane osoby w jego imieniu wydawały pewne decyzje. Dzieli takŜe samo
Biuro na szereg jednostek organizacyjnych:
− Zarząd Operacyjno-Śledczy,
− Zarząd Postępowań Kontrolnych,
− Zarząd Operacji Regionalnych,
− Zarząd Analiz i Ewidencji,
− Zarząd Techniki Operacyjnej,
− Gabinet Szefa,
− Departament Ochrony,
− Departament Kadr i Szkolenia,
− Departament Finansów,
− Departament Logistyki,
− Samodzielny Wydział Prawny,
− Samodzielny Wydział Inspekcji,
− Zespół Audytu Wewnętrznego.
W skład Zarządu Operacji Regionalnych mogą wchodzić delegatury.
Wszelkie spory kompetencyjne pomiędzy ww. jednostkami rozstrzyga jednoznacznie Szef CBA. Nie jest to oczywiście lista zamknięta. § 5 punkt 1
statutu informuje, Ŝe w celu realizacji danej kategorii lub poszczególnych
spraw, mogą zostać powołane zespoły stałe bądź doraźne, których nazwę,
skład osobowy, zakres i tryb działania określa Szef Biura. MoŜe on takŜe
powoływać organy doradcze i opiniodawcze na podobnych zasadach, o jakich mowa w § 5 punkcie 1 statutu i ustępie 4 art. 11 ustawy. Dodatkowo
artykuł 11 ustęp 3 uprawnia Szefa CBA do określenia, w drodze zarządzenia, formę oraz tryb szkolenia funkcjonariuszy Biura.
46
Sama działalność Biura jest finansowana z budŜetu państwa. Mówi
o tym cały artykuł 4 ustawy, który dodatkowo stanowi, iŜ Szef Centralnego
Biura Antykorupcyjnego określa, w drodze zarządzenia, stanowiący tajemnicę państwową sposób tworzenia i gospodarowania funduszem operacyjnym. Fundusz ten pokrywa w całości koszty realizacji zadań CBA, w zakresie których – ze względu na całkowite wyłączenie jawności – nie moŜna
stosować przepisów o finansach publicznych, rachunkowości i zamówieniach publicznych.
Cele działania CBA są określane najczęściej w drodze wytycznych
wydawanych przez Prezesa Rady Ministrów. Szef CBA, najpóźniej na
2 miesiące przed końcem roku kalendarzowego jest zobowiązany do przedstawienia mu równieŜ rocznego planu działania na rok następny do zatwierdzenia. Dodatkowo corocznie do 31 marca Szef CBA przedstawia
Premierowi i Sejmowej Komisji ds. SłuŜb Specjalnych raport z działalności
CBA za poprzedni rok kalendarzowy, który w takim samym terminie (tj. do
31 marca) ma przedstawić obu izbom Parlamentu, z wyjątkiem informacji,
do których stosuje się przepisy o ochronie informacji niejawnych.
ZASADY DZIAŁANIA
„Centralne Biuro Antykorupcyjne ma zwalczać korupcję1poprzez:
1. ściganie karne przestępstw:
- stricte korupcyjnych (rozdział XXIX KK),
- gospodarczych oraz przeciwko mieniu, obrotowi pienięŜnemu
i papierami wartościowymi, dokumentom, wymiarowi sprawiedliwości, obrotowi finansowemu (pozostających w związku z
przestępczością korupcyjną lub godzących w interesy ekonomiczne państwa), niektórych przestępstw skarbowych,
- przeciwko finansowaniu partii politycznych,
2. kontrolę: przestrzegania przepisów antykorupcyjnych, w tym
oświadczeń majątkowych osób pełniących funkcje publiczne,
a takŜe określonych przepisami prawa procedur podejmowania decyzji w przedmiocie: prywatyzacji i komercjalizacji, wsparcia finansowego, udzielania zamówień publicznych oraz przyznawania
koncesji, zezwoleń, zwolnień podmiotowych i przedmiotowych,
ulg, preferencji, kontyngentów, poręczeń i gwarancji kredytowych,
1
Korupcją, w rozumieniu ustawy, bo o takowej definicji mowa w tekście, jest
obiecywanie, proponowanie, wręczanie, Ŝądanie, przyjmowanie przez jakąkolwiek osobę, bezpośrednio lub pośrednio, jakiejkolwiek nienaleŜnej korzyści majątkowej, osobistej lub innej, dla niej samej lub jakiejkolwiek innej osoby, lub
przyjmowanie propozycji lub obietnicy takich korzyści w zamian za działanie
lub zaniechanie działania w wykonywaniu funkcji publicznej lub w toku działalności gospodarczej.
47
3. analizę zjawisk występujących w obszarze właściwości CBA oraz
informowanie w tym zakresie Prezesa Rady Ministrów, Prezydenta
Rzeczypospolitej Polskiej oraz Sejm”2
Nasuwa się więc pytanie, czy uprawnienia funkcjonariuszy Biura nie są
zbyt szerokie, czy nie zachodzą na te, które posiadają choćby pracowników
organów publicznych zajmujących się finansami, Policji czy nawet ABW.
Problem ten zdaje się rozwiązywać art. 13 ustęp 2-43. Wygląda, więc na to,
Ŝe funkcjonariusze pracujący w urzędzie będą mieli podobne uprawnienia
jak inne słuŜby specjalne, wymienione choćby powyŜej, i policja. CBA
moŜe prowadzić czynności operacyjno-rozpoznawcze, kontrolne i dochodzeniowo-śledcze. Połączenie tych trzech rodzajów uprawnień pozwoli
funkcjonariuszom Biura na osiągnięcie wysokiej skuteczności działań. Pomogą im w tym równieŜ uprawnienia, za pomocą których CBA ma zwalczać samą korupcję. NaleŜą do nich moŜliwość legitymowania, dokonywanie kontroli osobistej, przeszukiwanie osób i pomieszczeń oraz prowadzenie monitoringu, przy uŜyciu elektronicznych środków technicznych, a takŜe stosowanie zakupu kontrolowanego. W sytuacjach wyjątkowych, precyzyjnie określonych w projekcie ustawy funkcjonariusze CBA będą mogli
stosować środki przymusu bezpośredniego i broń palną4.
Osobie zatrzymanej lub, wobec której dokonano przeszukania, przysługują przewidziane w przepisach Kodeksu postępowania karnego,
uprawnienia odpowiednio osoby zatrzymanej lub osoby, której prawa zostały naruszone,. Zatrzymanie jednak moŜe być zastosowane tylko wówczas, gdy inne środki okazały się bezcelowe lub nieskuteczne5. To jeden
z najbardziej krytykowanych przepisów, który zaostrza dyskusję w opinii
publicznej, gdy tylko pojawia się informacja o zatrzymaniu osoby podej2 Z. Raczkowski, Afery prawa – NiezaleŜne czasopismo internetowe, cz.
XXI/2006.
3 ”CBA wykonuje równieŜ czynności na polecenie sądu lub prokuratora w zakresie określonym w ustawie z dnia 6 czerwca 1997 r. - Kodeks postępowania
karnego (Dz. U. Nr 89, poz. 555, z późn. zm.) oraz ustawie z dnia 6 czerwca
1997 r. - Kodeks karny wykonawczy (Dz. U. Nr 90, poz. 557, z późn. zm.)
Funkcjonariusze CBA wykonują czynności tylko w zakresie właściwości CBA i
w tym zakresie przysługują im uprawnienia procesowe policjantów, wynikające
z przepisów Kodeksu postępowania karnego. Funkcjonariusze CBA podczas wykonywania czynności, o których mowa w ust. 1 i 2, mają obowiązek poszanowania godności ludzkiej oraz przestrzegania i ochrony praw człowieka niezaleŜnie
od jego narodowości, pochodzenia, sytuacji społecznej, przekonań politycznych
lub religijnych albo światopoglądowych.”
4
Stanowią o tym artykuły 14, 15 i 16 ustawy o Centralnym Biurze Antykorupcyjnym z dnia 9 czerwca 2006 r. (Dz. U. 2006 Nr 104, poz. 708)
5 Art. 14 ustęp 3 ustawy o Centralnym Biurze Antykorupcyjnym z dnia 9 czerwca 2006 r. (Dz. U. 2006 Nr 104, poz. 708).
48
rzanej o korupcję (sprawa Mirosława G. czy choćby Janusza Karczmarka).
Bardzo ciekawie odniósł się do tego na łamach portalu wp.pl poseł Kalisz z
LiDu: „Nie ma i nie było Ŝadnej potrzeby stwarzania specjalnego oddziału
komandosów, które ma choćby policja. Gdyby te 120 milionów, przeznaczyć na istniejące juŜ słuŜby specjalne mające juŜ w swoich kompetencjach
walkę z korupcją, to byłyby one tam wydawane nie na komputery, samochody czy broń – czyli tworzenie instytucji od podstaw, lecz na działania
operacyjne!”
W pewnych sytuacjach, które określa art. 17 ustęp 1 moŜe zostać wydane na pisemny wniosek Szefa CBA, złoŜony po uzyskaniu pisemnej zgody Prokuratora Generalnego, przez sąd, w drodze postanowienia zarządzenie o kontroli operacyjnej. Postanowienie to wydaje Sąd Okręgowy w Warszawie. Kontrola operacyjna jest niejawna i polega na kontrolowaniu treści
korespondencji, kontrolowaniu zawartości przesyłek oraz szeroko pojęte
czynności mające na celu kontrolowanie rozmów telefonicznych. Całość
dokumentowana jest w formie protokołu w zakresie związanym ze sprawą.
Sama kontrola nie moŜe trwać dłuŜej niŜ 3 miesiące. Warszawski Sąd
Okręgowy moŜe na wniosek Szefa CBA po uzyskaniu kolejnej zgody Prokuratora Generalnego pozwolić na jednorazowe przedłuŜenie kontroli operacyjnej, na okres do 3 miesięcy, po warunkiem, Ŝe nie ustały przyczyny
zarządzenia tej kontroli. W dalszej części artykułu (ustępy 9-11) są szczegółowo opisane sytuacje, w których kontrola moŜe ulec przedłuŜeniu. Po
jej zakończeniu Szef CBA przedstawia sprawozdanie z niej Prokuratorowi
Generalnemu. Oczywiście w wypadku zebrania wystarczających dowodów
by wszcząć postępowanie karne lub mających znaczenie dla toczącego się
juŜ postępowania Szef CBA przekazuje je Prokuratorowi Generalnemu
(w wypadku pierwszym razem z wnioskiem o wszczęcie postępowania
karnego).
Artykuły 22 i 23 dają Biuru ogromną kompetencję, która dobrze wykorzystana moŜe walnie przyczynić się do jego sukcesów. Chodzi o wzbudzający wiele kontrowersji w świetle ostatnich informacji przepis, mówiący,
Ŝe: „W zakresie swojej właściwości CBA moŜe uzyskiwać informacje,
w tym niejawne, gromadzić je, sprawdzać i przetwarzać.”6. Wszystkie
zbiory, z których mogą pochodzić te informacje są określone w ustępie 2.
Mogą one zostać przekazane przez administratora danych tylko na pisemny
wniosek Szefa CBA okazanego przez funkcjonariusza łącznie z legitymacją i tylko w wypadku, gdy chodzi o zapobieŜenie lub wykrycie przestępstw, określonych w art. 2 ust. 1 pkt. 1 lub o identyfikację osób. Obieg
wszelkich informacji, w tym niejawnych, określa Szef CBA w drodze za-
6
Art. 22 ust. 1 ustawy o Centralnym Biurze Antykorupcyjnym z dnia 9 czerwca
2006 r. (Dz.U. 2006 Nr 104, poz. 708)
49
rządzenia7. Dodatkowo w związku z wykonywaniem swoich zadań CBA
zapewnia ochronę środków, form i metod realizacji zadań, zgromadzonych
informacji oraz własnych obiektów i danych identyfikujących funkcjonariuszy CBA. Zabronione jest równieŜ korzystanie przy wykonywaniu swoich zadań z tajnej współpracy osób, o których mowa w art. 3 ustawy z dnia
11 kwietnia 1997 r. (o ujawnianiu pracy w organach bezpieczeństwa państwa lub współpracy z nimi w latach 1944-1990) pełniących funkcje publiczne.
Artykuł 29 obliguje Szefów róŜnych instytucji państwowych8 do
współpracy, w zakresie swoich kompetencji, do zwalczania korupcji w instytucjach państwowych oraz wymiany informacji z CBA, jeśli uzna ono je
za niezbędne w toku prowadzonych operacji.
Trzeba przyznać, Ŝe sama idea walki z korupcją i powołania organu
z nią walczącego CBA. Wprost przeciwnie. Pracownicy CBA powinni znać
się przede wszystkim na prawie gospodarczym, rachunkowości i księgowości. A do zadań specjalnych są przecieŜ grupy jest szczytna. Ale gdy spojrzy się bliŜej na jego działalność zachwyt szybko mija. Mimo, Ŝe w CBA
zatrudnionych jest około 1000 osób, a jego roczny budŜet wynosi ok. 120
mln zł, akcji, które zakończyły się wykryciem duŜych afer finansowych lub
skazaniem osób, które parały się korupcją jest niezwykle mało. Za to nagłaśniane są zatrzymania, konferencje prasowe, w których wypowiada się o
kolejnych zatrzymaniach i „bliskim” akcie oskarŜenia. Tak było w przypadku zatrzymania Mirosława G., który przecieŜ miał zostać błyskawicznie
skazany. Była posłanka Beata S., którą zatrzymano na gorącym uczynku
swoimi występami publicznymi sprawiła, Ŝe rozpoczęła się debata dotycząca tego jak mocno funkcjonariusze CBA mogą wchodzić w czyjeś Ŝycie
by tylko osiągnąć cel. Nie wspominając juŜ o kompromitacji związanej ze
sprawą w tzw. „aferze gruntowej”. Patrząc na bilans Biura naleŜy się powaŜnie zastanowić czy pieniądze nie idą w przysłowiowe „błoto”. Ambitne
plany CBA utwierdzają mnie w przekonaniu, Ŝe agencja moŜe sama na siebie zarobić. NaleŜy tylko zatrudnić fachowców faktycznie znających przepisy prawa gospodarczego, obrotu finansowego i księgowości, oraz podstawy informatyki. Wzorem USA wystarczy w ewidentnych sprawach
przestępczych zabrać majątki czy pieniądze z kont, a inwestycja szybko się
zwróci. I nikt wtedy o błędach nie będzie pamiętał.
7
Art. 27 ustawy o Centralnym Biurze Antykorupcyjnym z dnia 9 czerwca 2006r.
(Dz.U. 2006 Nr 104, poz. 708).
8
Szef ABW, WSI, Komendant Główny Policji, Komendant Główny StraŜy Granicznej, Komendant Główny śandarmerii Wojskowej, Generalny Inspektor Kontroli Skarbowej, Szef SłuŜby Celnej i Generalny Inspektor Informacji Finansowej.
50
UśYCIE ZNAKU TOWAROWEGO
W REKLAMIE PORÓWNAWCZEJ
Joanna Jasińska
UWAGI WSTĘPNE
Reklama porównawcza od początku swego wyodrębnienia postrzegana
była, jako czyn nieuczciwej konkurencji1. Teoretycznie, ma ona na celu
porównanie towarów lub usług konkurenta, które skutkuje poinformowaniem potencjalnego nabywcy o równorzędności lub wyŜszości własnej
oferty2. Staje się tym samym istotnym instrumentem gospodarki wolnorynkowej, który wpływa w tym samym stopniu na interesy przedsiębiorców
jak i konsumentów3. W doktrynie upatruje się wielu form zjawiskowych
reklamy porównawczej4, aczkolwiek najistotniejszą z nich stał się znak towarowy. Wg art. 2 dyrektywy 89/104 znak towarowy moŜe składać się
z jakiegokolwiek oznaczenia, które moŜna przedstawić w formie graficznej, w szczególności z wyrazów, rysunków, liter (…), pod warunkiem, Ŝe
oznaczenia takie umoŜliwiają odróŜnienia towarów lub usług jednego
przedsiębiorstwa od towarów lub usług innych przedsiębiorstw5. Art. 5 ust.
1
R. Stefanicki, Prawo UE w zakresie reklamy, Monitor Prawniczy 1999, Nr 6;
R. Skubisz [w:] Ustawa o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji. Komentarz,
J. Szwaja [red.] C.H. Beck Warszawa 2006. Legalna definicja reklamy porównawczej zawarta jest w Dyrektywie 97/55/WE Parlamentu Europejskiego i Rady
z 6.10.1997, zmieniającą dyrektywę 84/450 dotycząca reklamy wprowadzającej
w błąd i reklamy porównawczej (Dz. Urz. WE z 1997 r. L 290), (obecnie dyr.
2006/114/WE), brzmi następująco ,,reklama porównawcza oznacza kaŜdą reklamę, która wyraźnie lub przez domniemanie identyfikuje konkurenta albo towary
lub usługi oferowane przez konkurenta”.
3
Por. J. Tkaczyk, Reklama porównawcza: igranie z ogniem?, Marketing w praktyce 2002, Nr 7.
4
Zob. E. Nowińska, R. Skubisz, Reklama porównawcza, Państwo i Prawo 1995,
Nr 5, s. 51.
5
Art. 2 Dyrektywy 89/104/EWG z 21.12.1988 r. mająca na celu zbliŜenie ustawodawstw Państw Członkowskich odnoszących się do znaków towarowych
(obecnie dyr. 2008/95/WE), implementowany do polskiego systemu prawnego,
jako art. 120 ustawy prawo własności przemysłowej ( zwana dalej P.W.P.) z dnia
30 czerwca 2000 r.
2
51
3 tejŜe dyrektywy przyznaje, z momentem rejestracji, wyłączne prawo dla
podmiotu uprawnionego do uŜywania znaku towarowego w szczególności
na: opakowaniach towarów, dokumentach, a takŜe w reklamie6. Z literalnego brzmienia przepisu wynika, iŜ uprawniony podmiot moŜe zakazać uŜywania swojego znaku w reklamie porównawczej – taka sytuacja jednak nie
zachodzi, gdyŜ konkurent nie posługuje się znakiem towarowym na oznaczenie swego towaru, co skutkowałoby wprowadzeniem w błąd konsumentów, a jedynie w sposób komparatystyczny informuje o cechach własnego
produktu7. Z tego tytułu zagadnieniem do rozstrzygnięcia stają się ramy
dopuszczalności uŜywania cudzego znaku towarowego, a takŜe ewentualna
droga dochodzenia swoich praw przez uprawnionego z rejestracji znaku
towarowego zwykłego lub renomowanego.
UśYCIE ZNAKU TOWAROWEGO
W REKLAMIE PORÓWNAWCZEJ
Reklama porównawcza została uregulowana w dyrektywie 97/55/WE
z 6.10.1997 r. zmieniającej dyrektywę 84/450/EWG, dotyczącą reklamy
wprowadzającej w błąd w celu włączenia do niej reklamy porównawczej.
Szczególnie na uwagę zasługuje preambuła tejŜe dyrektywy o następującej
treści ,,reklama jest bardzo waŜnym środkiem otwierania realnych kanałów
zbytu na całym obszarze wspólnoty dla wszystkich towarów i usług”,
,,reklama porównawcza przyczyni się do obiektywnego wydobycia zalet
poszczególnych porównywalnych produktów; reklama moŜe w ten sposób
stymulować konkurencję między dostawcami towarów i usług w interesie
konsumentów”. Mając na uwadze powyŜszy cytat, naleŜy stwierdzić, iŜ
przepisy powinny być interpretowane na korzyść reklamy porównawczej.
Preambuła stając się wyjaśnieniem podstaw wprowadzenia do unormowań
prawnych tejŜe reklamy, stała się takŜe wyznacznikiem wykładni, jaką powinny przyjąć sądy rozstrzygające kwestie potencjalnego sporu w przedmiocie reklamy porównawczej. W tym takŜe kierunku interpretacyjnym
ETS wydał wyrok z powództwa O2 Holdings Limited & O2 (UK) Limited
przeciwko Hutchison 3G UK Limited8. Rozstrzygnięcie dotyczyło następującym pytań prejudycjalnych:
( Dz. U. 2008 r. Nr 227 poz. 1505);
6
Art. 5 ust. 3 Dyrektywy 89/104/EWG, implementowany do polskiego systemu
prawnego, jako art. 154 ustawy prawo własności przemysłowej; zob. I. Wiszniewska, Znaki towarowe w prawie własności przemysłowej, Przegląd Prawa
Handlowego 2001, Nr 12, s. 3.
7
Zob. I. Wiszniewska, UŜycie znaków towarowych w reklamie porównawczej,
Przegląd Prawa Handlowego 2000, Nr 2,
8
Wyrok ETS z dnia 12.06.2008 r. w sprawie O2 Holdings Limited & O2 (UK)
Limited przeciwko Hutchison 3G UK Limited, C-533/06 (Dz. U. UE 2008 r. C
209/9) o następującym stanie faktycznym: W 2004 r. H3G rozpoczęła porów52
1. ,,Czy jeŜeli przedsiębiorca posługuje się w reklamie jego własnych
towarów lub usług znakiem towarowym konkurenta w celu porównania cen
(…) z cechami towarów lub usług sprzedawanych przez tego konkurenta
pod jego znakiem towarowym w taki sposób, Ŝe nie dochodzi do wprowadzenia w błąd ani teŜ innego osłabienia podstawowej funkcji znaku, jaką
jest wskazanie na pochodzenie, takie posłuŜenie się znakiem towarowym
objęte jest zakresem normowania art. 5 ust. 1 lit. a) lub b) dyrektywy
89/1049?”
2. ,,Czy w sytuacji, gdy przedsiębiorca uŜywa w reklamie porównawczej znaku towarowego zarejestrowanego na rzecz konkurenta, uŜycie to
musi być ,,niezbędne”, aby mogło być zgodne z art. 3a ust. 1 dyrektywy
84/450 (…) a jeŜeli tak, to jakie są kryteria oceny tej niezbędności?”
3. ,,JeŜeli wymagana jest niezbędność uŜycia, czy wymóg ten oznacza,
Ŝe nie jest dozwolone uŜycie oznaczenia, które nie będąc identyczne z zarejestrowanym znakiem towarowym, jest do niego bardzo podobny?”
W zadanych przez sąd pytaniach, najogólniej rzecz ujmując, chodzi
o dopuszczalność zastosowania dwóch przepisów: art. 5 ust. 1 lit. a) lub b)
dyrektywy 89/10410 i art. 3a ust. 1 dyrektywy 84/45011. Powstał zatem do
nawczą kampanie reklamową zawierającą porównanie z cenami usług konkurencyjnych operatorów, w tym O2. H3G uŜyła w reklamie znak ,,O2” i obraz bąbelków w ruchu do, których przysługują prawa z rejestracji na rzecz O2. Spółka O2
i O2 (UK) wniosła powództwo do High Court of Justite domagając się zaniechania naruszeń. Powództwo zostało oddalone, co skutkowało wniesieniem apelacji
do Court of Appeal – sąd ten zwrócił się z przedstawionymi pytaniami prejudycjalnymi do ETS.
9
Dyrektywa 89/104/EWG z 21.12.1988 r. mającą na celu zbliŜenie ustawodawstw Państw Członkowskich odnoszących się do znaków towarowych (Dz.
Urz. WE 1989 r. L 40/1), (obecnie dyr. 2008/95/WE).
10
O następującej treści: 1. Zarejestrowany znak towarowy przyznaje właścicielowi wyłączne prawa do tego znaku. Właściciel jest uprawniony do zakazania
wszelkim stronom trzecim, które nie posiadają jego zgody, uŜywania w obrocie
handlowym:
a) oznaczenia identycznego ze znakiem towarowym dla towarów lub usług identycznych z tymi, dla których znak towarowy jest zarejestrowany,
b) oznaczenia, w przypadku, którego z powodu jego identyczności lub podobieństwa do znaku towarowego oraz identyczności lub podobieństwa towarów lub
usług, których dotyczy znak towarowy i to oznaczenie, istnieje prawdopodobieństwo wprowadzenia w błąd wśród opinii publicznej, które obejmuje prawdopodobieństwo skojarzenia oznaczenia ze znakiem towarowym.
11
Reklama porównawcza, w zakresie, w jakim dotyczy to porównania, jest dozwolona, jeŜeli spełnia szereg warunków:
a) nie wprowadza w błąd,
b) nie powoduje na rynku sytuacji pomylenia reklamującego z jego konkurentem
lub teŜ mylenie znaków (…)
53
rozstrzygnięcia problem kolizji pomiędzy prawem z rejestracji znaku towarowego a reklamą porównawczą12. W sentencji wyroku czytamy, Ŝe art. 5
ust. 1 dyr. 89/104/EWG powinien być interpretowany w ten sposób, iŜ
uprawniony do zarejestrowanego znaku nie moŜe zakazać uŜywania przez
osobę trzecią w reklamie porównawczej oznaczenia identycznego z jego
znakiem lub do niego podobnego, jeŜeli reklama ta spełnia wszystkie warunki dopuszczalności wymienione w art. 3a ust. 1. JednakŜe, jeŜeli reklama spełnia wszelkie przesłanki od wystąpienia, których art. 5 ust. 1 lit. b)
uzaleŜnia moŜliwość zakazania uŜywania(…) nie jest moŜliwe, by taka reklama spełniała wymóg dopuszczalności wymieniony w art. 3a ust.1 lit. d)
dyr.84/450. Ponadto art. 5 ust. 1 lit. b) dyr. 89/104 naleŜy interpretować
w ten sposób, Ŝe uprawniony do zarejestrowanego znaku nie ma prawa
domagać się zakazania osobie trzeciej uŜywania w reklamie porównawczej
znaku towarowego (…), gdy uŜywanie to nie wprowadza odbiorców
w błąd, i to niezaleŜnie od tego, czy reklama spełnia wszystkie przesłanki
dopuszczalności wymienione w art. 3a dyr. 84/450.
Z pierwszym elementem sentencji trudno się nie zgodzić. ETS zezwala
na ograniczenie praw z rejestracji znaku towarowego na rzecz reklamy porównawczej, co koreluje ze wspomnianą preambułą. Ponadto w wyroku,
ETS podnosi, iŜ aby w pełni promować reklamę porównawczą wymagane
jest pewne ograniczenie praw do znaków towarowych13. Reklama porównawcza, w której uŜyto oznaczenia identycznego lub podobnego ze znakiem towarowym konkurenta musi spełniać następujące przesłanki dopuszczalności: nie wprowadza w błąd; dokonuje porównania towarów lub usług
realizujących te same potrzeby lub przeznaczonych do tego samego celu;
porównuje w sposób obiektywny jedną lub kilka istotnych, odpowiednich,
moŜliwych do zweryfikowania i typowych cech tych towarów
i usług, przy czym jedną z tych cech moŜe być cena; nie dyskretyzuje
konkurenta; co do produktów posiadających oznaczenie pochodzenia; odnosi się w kaŜdym przypadku do produktów o tym samym oznaczeniu; nie
korzysta w sposób nieuczciwy z renomy znaku towarowego; nie przedstawia towaru lub usługi, jako imitacji bądź repliki towaru; nie prowadzi do
c) nie dyskretyzuje ani nie oczernia,
d) nie korzysta w sposób bezprawny z reputacji znaku towarowego[nie powoduje
czerpania nienaleŜnych korzyści],
e) nie przedstawia towaru lub usługi, jako imitacji lub repliki towaru.
12
J. Dudzik, R. Skubisz, UŜycie znaku towarowego konkurenta w reklamie porównawczej – glosa do wyroku ETS z 12.06.2008 r. w sprawie C-533/06 O2 Holdings Limited, Europejski Przegląd Sądowy 2008, Nr 11, s. 37.
13
Wyrok w sprawie O2 Holdings Limited C-533/06 pkt. 39.
54
mylenia przez przedsiębiorców przedsiębiorcę reklamującego się z jego
konkurentem lub teŜ mylenia znaków towarowych14.
Wiele wątpliwości moŜe powstać w związku z odniesieniem się przez
Trybunał równolegle do art. 5 ust. 1 dyr. 89/104 i art. 3a dyr. 84/405. Literalne brzmienie obu przepisów generalnie wyklucza zestawienie porównawcze obu omawianych przepisów. Generalnie art. 5 dyr. 89/104 przyznaje uprawnionemu do znaku towarowego, pod pewnymi warunkami, moŜliwość zakazania osobom trzecim uŜywania jego znaku na oznaczenie tym
znakiem towarów konkurenta, natomiast art. 3a dyr. 84/405 statuuje dopuszczalność reklamy porównawczej, uzaleŜniony od spełnienia wymienionych warunków15. ETS w wyroku stwierdził jednak, iŜ: ,,wykorzystanie
przez reklamującego w reklamie porównawczej oznaczenia identycznego ze
znakiem towarowym konkurenta lub do niego podobnego celem wskazania
na towary lub usługi oferowane przez tego ostatniego stanowi uŜywanie
tego oznaczenia w odniesieniu do towarów lub usług reklamującego w rozumieniu art. 5 ust. 1 i 2 dyrektywy 89/104”16- stwierdzenie to dało moŜliwość rozstrzygnięcia sprawy na gruncie omawianych artykułów.
Na uwagę ponadto zwraca fakt, iŜ Trybunał przyjął jednakową wykładnie pojęcia ,,wprowadzenia w błąd” na gruncie dwóch omawianych
przepisów ( art. 5 ust. 1 lit. b) dyr. 89/104 i art. 3a ust. 1 lit. d) dyr. 84/405)
, a tym samym zaakcentował równoległe stosowanie do reklamy porównawczej dwóch reŜimów prawnych. Konsekwencje takiej wykładni wyglądają następująco: brak niebezpieczeństwa wprowadzenia w błąd co do pochodzenia towarów wyklucza moŜliwość zakazania uŜywania znaku towarowego w reklamie jako naruszenie prawa z rejestracji w rozumieniu art. 5
ust. 1 lit. b). Spełnienie natomiast przesłanek od, których art. 5 ust. 1 lit. b)
uzaleŜnia zakazanie uŜywania oznaczenia identycznego z zarejestrowanym
znakiem towarowym lub do niego podobnego, wyklucza moŜliwość sprzeciwienia się przez reklamującego zakazowi uŜycia na podstawie art. 3a ust.
1 dyr. 84/45017. Rozwiązanie to jest bardzo korzystne zarówno dla rekla14
Art. 3a dyrektywy 84/450/EWG (obecnie art. 4 dyrektywy 2006/114/WE), implementowany do polskiego porządku prawnego, jako art. 16 ust. 3 ustawy z dnia
16 kwietnia 1993 r. o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji (Dz. U. z 2003 r.
Nr 153 poz.1503); zob. R. Skubisz [w:] Ustawa o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji. Komentarz, op. cit., s. 753–758.
15
Wyrok w sprawie O2 Holdings Limited, pkt. 32.
16
Wyrok w sprawie O2 Holdings Limited, pkt. 36.
17
J. Dudzik, R. Skubisz, op. cit., s. 38. W przytoczonej glosie opowiadają się
pozytywnie za jednakową wykładnią pojęcia ,,wprowadzenia w błąd” na gruncie
dwóch omawianych przepisów. Są oni jednak przeciwni upatrywaniu w tych
przepisach toŜsamości z racji róŜnego zakresu hipotezy obu norm. Ponadto na
uwagę zasługuje fakt, iŜ autorzy opowiedzieli się za przyjęciem teoretycznej
55
mującego jak i konkurenta, którego znak towarowy został uŜyty w reklamie. Po pierwsze, w sytuacji, gdy reklama porównawcza wprowadza
w błąd, uprawniony z zarejestrowanego znaku towarowego korzysta z podwójnej ochrony na gruncie obu omawianych dyrektyw. Po drugie, jeŜeli
reklamujący prowadzi kampanie reklamową, w, której uŜycie znaku konkurenta nie wprowadza w błąd – to uprawniony z rejestracji nie moŜe zabronić mu uŜywania jego znaku, zarówno w reklamie porównawczej spełniającej wszystkie przesłanki dopuszczalności, jak i w tej, która wg art. 3a
ust. 1 dyr. 84/450/EWG jest niedozwolona18.
Kwestia pytań prejudycjalnych dotyczących ,,niezbędności” uŜycia
znaku nie została poddana analizie ETS19. UŜycie renomowanego znaku
towarowego w reklamie porównawczej: Kluczową kwestią staje się rozstrzygnięcie, jakie cechy musi posiadać znak towarowy, aby moŜna było
uznać go za znak renomowany. Pojęcie znaku ,,renomowanego20” zostało
wprowadzone wspomnianą juŜ dyrektywą 89/104 w art. 4 ust. 3 i art. 5 ust.
2. Dyrektywa jednak nie zawiera legalnej definicji tego pojęcia, stąd lukę tą
zapełnia orzecznictwo jak i doktryna. Pod pojęciem renomy znaku rozumie
się ,,utrwalone, głęboko zakorzenione w świadomości wyobraŜenie o walorach towaru i niezawodnie spełnianych cechach – odnosi się więc do prestiŜu towaru, dobrej opinii o nim”21. Elementami świadczącymi o renomie
znaku są, z jednej strony tzw. elementy funkcjonalne, – czyli cechy oznaczonego towaru tj. wymiary, cięŜar, wydajność, niezawodność, a z drugiej
strony tzw. elementy wirtualne – emocje, fascynacje, poglądy związane
z atrybutami danego oznaczenia22. Wg. orzecznictwa ETS ,, jest to znak,
koncepcji uŜycia oznaczenia w charakterze znaku towarowego, co skutkowałoby
oceną stanu faktycznego jedynie na podstawie art. 5 ust. 1 dyr. 89/104.
(za tą koncepcją: W. Włodarczyk, UŜycie oznaczenia ,,w charakterze znaku towarowego”, Państwo i Prawo 2009, Nr 11, s. 102-104 ). Przeciwne zdanie zostało zawarte w Opinii Rzecznika Generalnego Paola Mengozziego przedstawiona
w dniu 31.01.2008 r., dotyczącej powyŜszego wyroku – opowiada się on za rozstrzyganiem takich stanów faktycznych jedynie na podstawie art. 3a dyr. 84/105.
18
M. Namysłowska, Kolizjoprawne aspekty uŜywania znaku towarowego konkurenta w reklamie porównawczej, Przegląd Prawa Handlowego 2008, Nr 10, s.
19
W tej kwestii wypowiedział się w Opinii Rzecznik Generalny Paol Mengozzi –
art. 3a dyr. 84/450 nie moŜna interpretować w ten sposób, iŜ do uŜycia w reklamie porównawczej cudzego oznaczenia ma wpływ niezbędność ( pkt. 67).
20
Dyrektywa posługuję się sformułowaniem ,,cieszy się renomą”.
21
U. Promińska, Prawo do znaku towarowego a wolność konkurencji” Państwo
i Prawo 1998, Nr 2, s. 46-47;
Podobnie: A. Nowicka, M. Poźniak – Niedzielska, U. Romińska, H. śakowskaHenzler, Prawo własności przemysłowej, Difin, Warszawa 2004, s. 225.
22
J. Piotrowska, Renomowane znaki towarowe i ich ochrona, Warszawa 2001,
s. 10.
56
który musi być znany znacznej części odbiorców towarów lub usług, dla
oznaczenia których ten znak jest przeznaczony”23. W przytoczonym wyroku, nie ma znaczenie wyobraŜenie konsumentów o jakości danego towaru,
ale o zasięgu jego znajomości - ujmowanej jako ,,znacznej części” wśród
potencjalnych nabywców (definicja ta będzie podstawą do dalszych rozwaŜań).
Idei uŜycia renomowanego znaku w reklamie porównawczej przyświeca ten sam cel, który legł u podstaw, omówionego powyŜej, uŜyciu zwykłego znaku towarowego (wyrok w sprawie O2 Holding Limited). Podobna
wykładnia przepisów została zastosowana w wyroku Trybunału w sprawie
L′ Oreal S.A. przeciwko Bellure NV24. TSWE rozstrzygnął kwestię wzajemnej relacji art. 5 ust. 1 lit. a) i art. 5 ust. 2 dyr. 89/104 oraz art. 3a ust. 1
dyr. 84/450,
a tym samym wskazał interpretację tych przepisów. W sentencji wyroku czytamy:
1.,, Artykuł 5 ust. 2 pierwszej dyrektywy Rady 89/104/EWG z dnia 21
grudnia 1988 r. mającej na celu zbliŜenie ustawodawstw państw członkowskich odnoszących się do znaków towarowych naleŜy interpretować w ten
sposób, Ŝe stwierdzenie czerpania nienaleŜnej korzyści z charakteru odróŜniającego lub renomy znaku towarowego w rozumieniu tego przepisu nie
zaleŜy od istnienia prawdopodobieństwa wprowadzenia w błąd ani od niebezpieczeństwa działania na szkodę jego charakteru odróŜniającego lub
renomy tudzieŜ, bardziej ogólnie, właściciela tego znaku. Odnoszenie przez
osobę trzecią korzyści z uŜywania oznaczenia podobnego do renomowanego znaku towarowego stanowi czerpanie nienaleŜnej korzyści z charakteru
odróŜniającego lub renomy tego znaku, jeŜeli ta osoba trzecia próbuje
23
Wyrok ETS w sprawie General Motors z dnia 14.09.1999 r., C- 375/97; za – R.
Skubisz, Glosa do wyroku z dnia 27.02. 2008 r., II GSK 359/07, Orzecznictwo
Naczelnego Sądu Administracyjnego, Przegląd Sądowy 2009 r., Nr 4, s. 143.
24
Wyrok TSWE z dnia 18.06.2009 r. w sprawie L′ Oreal S.A. przeciwko Bellure
NV, Malaika Investments, Starion International, C-487/07 ( Dz. U. UE 2009 r. C
180/09) o następującym stanie faktycznym: Malaika i Starion dokonują w Zjednoczonym Królestwie sprzedaŜy imitacji czystych perfum z gamy ,,Creation Lamis”. Starion dokonuje równieŜ imitacji czystych perfum z gamy ,,Dorall”
i ,,Stitch”. Gama ,,Creation Lamis” stanowi imitacje perfum Tresor, która zawiera flakonik i opakowanie wykazujące ogólnie podobieństwo do flakonika i opakowania Tresor. Gama ta obejmuje teŜ perfumy Pink Woter, które stanowią imitację perfum Miracle. W ramach sprzedaŜy perfum z gamy ,,Creation Lamis”,
,,Dorall” oraz ,,Stitch” Malaika i Starion uŜywają rozpowszechnionych wśród
sprzedawców detalicznych zestawień porównawczych, wskazujący słowny znak
towarowy czystych perfum, których imitację stanowią sprzedawane perfumy
(zwanych dalej ,,zestawieniami porównawczymi”). L′Oreal wniosła powództwo
o stwierdzenia naruszenia praw do znaku towarowego.
57
w ten sposób działać w cieniu renomowanego znaku towarowego w celu
skorzystania z jego atrakcyjności, reputacji i prestiŜu oraz wykorzystać, bez
Ŝadnej rekompensaty finansowej, wysiłek handlowy włoŜony przez właściciela znaku towarowego w wykreowanie i utrzymanie jego wizerunku.
2. Artykuł 5 ust. 1 lit. a) dyrektywy 89/104 naleŜy interpretować w ten
sposób, Ŝe właściciel zarejestrowanego znaku towarowego jest uprawniony
do zakazania uŜywania przez osobę trzecią w reklamie porównawczej, która nie spełnia wszystkich warunków dopuszczenia określonych w art. 3a
ust. 1 dyrektywy Rady 84/450/EWG z dnia 10 września 1984 r. dotyczącej
reklamy wprowadzającej w błąd i reklamy porównawczej, zmienionej dyrektywą 97/55/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 6 października
1997 r., oznaczenia identycznego ze znakiem towarowym w odniesieniu do
towarów lub usług identycznych z towarami lub usługami, dla których znak
ten został zarejestrowany, nawet, jeśli uŜywanie to nie moŜe negatywnie
wpływać na podstawową funkcję znaku towarowego, jaką jest wskazywanie
pochodzenia towarów lub usług, pod warunkiem, Ŝe wpływa ono lub moŜe
negatywnie wpływać na jedną z pozostałych funkcji tego znaku25”.
W powyŜszym wyroku TSWE przypomniał, iŜ wykorzystanie przez
reklamującego w reklamie porównawczej oznaczenia identycznego ze znakiem towarowym konkurenta lub doń podobnego w celu określenia towarów lub usług oferowanych przez tego ostatniego stanowi uŜycie tego
oznaczenia do towarów lub usług samego reklamującego w rozumieniu art.
5 ust. 1 i 2 dyr. 89/10426 - dało to ponowną moŜliwość rozpatrzenia danej
kwestii na podstawie dwóch dyrektyw.
Trybunał by w pełni chronić renomowany znak towarowy rozstrzygnął
sprawę na dwóch płaszczyznach: Po pierwsze, odniósł się w punkcie 2 sentencji do uŜycia renomowanego znaku towarowego identycznego w stosunku do towarów lub usług identycznych. Podobnie jak w wyroku O2
Holdings i O2 (UK), Trybunał zestawił art. 5 dyr. 89/104 z art. 3a dyr.
84/450 i wskazał, Ŝe uprawiony z rejestracji znaku towarowego moŜe zakazać uŜywania swego znaku, gdy reklama porównawcza nie spełnia wymogów dopuszczalności. Trybunał rozszerzył jednak sentencję o kwestię
funkcji znaku towarowego. Stwierdził bowiem, Ŝe art. 5 ust. 1 został przyznany właścicielowi znaku aby znak ten mógł spełniać swe funkcje – nie
tylko podstawową funkcje jaką jest zagwarantowanie konsumentom wskazania pochodzenia towarów lub usług, ale takŜe komunikacyjną, inwestycyjną lub reklamową27. Stąd uprawniony z rejestracji znaku towarowego
nie moŜe zabronić uŜywania znaku, jeŜeli nie wpływa ono negatywnie na
25
Punkt 3 wyroku nie został omówiony w opracowaniu.
Wyrok w sprawie L′Oreal, C- 487/07, pkt. 53. Po raz pierwszy taka interpretacja została uŜyta w omówionym wyroku O2 Holdings Limited i O2 (UK).
27
Wyrok w sprawie L′Oreal, op. cit., pkt. 58.
26
58
Ŝadną z funkcji pełnioną przez ten znak28. Potrzeba zwrócenia uwagi na
funkcję, w przypadku renomowanego znaku towarowego, związane jest
z konstrukcją ,,renomy”. Renomowany znak towarowy, w porównaniu do
zwykłego znaku, pełni większą rolę niŜ wskazanie pochodzenia towaru29.
Zastosowanie tego przepisu ma miejsce w przypadku, gdy uŜywanie znaku
towarowego nie działa na jego szkodę, ale odgrywa istotną rolę w promocji
towaru oferowanego przez reklamującego. Po drugie, w punkcie 1 sentencji
TSWE odniósł się do uŜycia identycznego lub podobnego renomowanego
znaku towarowego, w reklamie porównawczej, w stosunku do towarów lub
usług podobnych do tych, dla, których znak został zarejestrowany30. Renomowany znak towarowy korzysta z ochrony zawartej w art. 5 ust. 2 dyr.
89/104 o następującej treści: ,,KaŜde Państwo Członkowskie moŜe równieŜ
postanowić, Ŝe właściciel jest uprawniony do zakazania wszelkim osobom
trzecim, które nie posiadają jego zgody, uŜywania w obrocie handlowym:
oznaczenia identycznego lub podobnego do wspólnotowego znaku towarowego w odniesieniu do towarów lub usług, które nie są podobne do tych,
dla których zarejestrowano wspólnotowy znak towarowy, w przypadku gdy
cieszy się on renomą we Wspólnocie i w przypadku gdy uŜywanie tego
oznaczenia bez uzasadnionej przyczyny powoduje nienaleŜną korzyść lub
jest szkodliwe dla odróŜniającego charakteru lub renomy wspólnotowego
znaku towarowego31”. Na podstawie art. 5 ust. 2 wynika, iŜ samo uŜycie
renomowanego znaku nie musi przesadzać o wykorzystywaniu renomy
znaku lub jej osłabieniu. Renomowany znak towarowy korzysta z szerszej
ochrony aniŜeli zwykły znak, ale ta ochrona nie ma charakteru absolutnego. Art. 5 ust. 2 chroni renomowany znak towarowy nie ze względu na samo uŜycie identycznego znaku w reklamie porównawczej, co wpływa na
funkcję pełnione przez znak – ale ze względu na szeroko ujmowane skutki
takiego uŜycia.
Kluczowym jest wskazanie przez uprawionego uŜywania oznaczenia
bez uzasadnionego powodu, co w następstwie powoduje czerpanie nienaleŜnych korzyści z charakteru odróŜniającego lub renomy bądź działa na
szkodę. Trybunał wyjaśnił, iŜ naruszenie art. 5 ust. 2 nie zaleŜy od istnienia
prawdopodobieństwa wprowadzenia w błąd ani od niebezpieczeństwa dzia28
A. Nowicka, M. Poźniak – Niedzielska, U. Romińska, H. śakowska- Henzler,
op. cit., s. 216.
30
31
Podobne wyroki: Wyrok z dnia 23.11.2003 r. w sprawie Adidas-Salomon
i Adidas Benelux, C-408/01, pkt. 27; wyrok z dnia 10.04.2008 r. w sprawie Adidas i Adidas Benelux, C-102/07, pkt.40; wyrok z dnia 27.11.2008 r. w sprawie
Intel Corporation, C-252/07, pkt.26; zob. M. Kulikowska, Ochrona renomowanych znaków towarowych w prawie wspólnotowym – na podstawie orzecznictwa
ETS, Przegląd Orzecznictwa Glosa 2009, Nr 2, s. 99-111.
29
59
łania na szkodę jego charakteru odróŜniającego lub renomy znaku. Odnoszenie przez osobę trzecią korzyści z uŜywania oznaczenia podobnego32 do
renomowanego znaku stanowi czerpanie nienaleŜnych korzyści z charakteru odróŜniającego lub renomy - gdy osoba ta działa w cieniu renomowanego znaku, celem skorzystania z jego atrakcyjności, prestiŜu. Osoba trzecia
wykorzystuje dany znak bez Ŝadnej rekompensaty finansowej ani wysiłku
handlowego w wykreowanie i utrzymanie jego wizerunku. Sytuacja taka
moŜe przykładowo powstać, gdy reklamujący w reklamie porównawczej
od razu porównuje swoje towary do towarów konkurenta opatrzonych renomowanym znakiem towarowym, wcześniej nie prowadząc Ŝadnej kampanii celem wypromowania swego towaru. Trybunał we wcześniejszym
wyroku w sprawie Intel Corporation wyjaśnił, Ŝe działanie na szkodę charakteru odróŜniającego polega na osłabieniu zdolności zarejestrowanego
znaku do identyfikowania towarów lub usług właściciela poprzez uŜywanie
przez osobę trzecią identycznego lub podobnego oznaczenia skutkujące
rozmyciem toŜsamości znaku w oczach odbiorców – znak ten nie wzbudza
juŜ bezpośredniego skojarzenia z towarem lub usługą33. Natomiast działanie na szkodę renomy znaku następuje, gdy towary dla których osoba trzecia uŜywa podobnego lub identycznego oznaczenia, są odbierane przez odbiorców w ten sposób, Ŝe zmniejsza się atrakcyjność tego znaku – dzieje
się w szczególności tak gdy towary osoby trzeciej posiadają cechę lub właściwość mogącą wywierać negatywny wpływ na wizerunek znaku34. Taki
negatywny wpływ powstaje, w szczególności, poprzez wprowadzanie przez
osoby trzecie do obrotu towarów, które wykazują niski poziom jakościowy35. Wreszcie czerpanie nienaleŜnych korzyści z charakteru odróŜniającego lub renomy odnosi się do tych korzyści, jakie osoba trzecia uzyskuje
z uŜycia identycznego lub podobnego znaku towarowego36. Zaistnienie juŜ
jednego z powyŜszych rodzajów naruszeń wystarczy do tego, aby art. 5 ust.
2 miał zastosowanie37. Trybunał nakazuję dokonywania całościowej oceny,
która będzie uwzględniać wszystkie czynniki mające znaczenie w okolicz32
Trybunał ( pkt. 36 ) w stosunku do uŜycia podobnego oznaczenia do renomowanego znaku przypomniał, Ŝe miedzy tymi oznaczeniami w odczuciu konsumentów musi istnieć związek – nie jest jednak wymagane by stopień podobieństwa między oznaczeniami był tak duŜy, by wywołać prawdopodobieństwo
wprowadzenia w błąd.
33
Wyrok ETS z dnia 27.11.2008 r. w sprawie Intel Corporation Inc. przeciwko
CPM United Kingom Ltd.,
C-252/07 (Dz. U. UE 2008 r. C 19/08), pkt. 29.
34
35
Wyrok SN z dnia 12.10.2005 r., III CK 160/05 (Dz. U. Nr 47, poz. 211
ze zm.).
36
37
Wyrok w sprawie Intel Corporation, op. cit., pkt. 28.
60
nościach danej sprawy. Wśród nich naleŜy wymienić intensywność renomy
i stopień charakteru odróŜniającego, stopień podobieństwa między kolidującymi ze sobą znakami oraz charakter danych towarów lub usług i istniejący między nimi stopień pokrewności38. Skutkiem takiego naruszenia moŜe być zakazanie przez uprawnionego z zarejestrowanego znaku uŜywania
swego oznaczenia w reklamie porównawczej. UŜycie art. 5 ust. 2 nie zostało uzaleŜnione od spełnienia przesłanek art. 3a dyr. 84/450, nie oznacza to
jednak, Ŝe dyrektywa ta nie ma zastosowania. Prawo wspólnotowe dopuszcza uŜywanie renomowanego znaku konkurenta
w reklamie porównawczej, ale z drugiej strony czuwa by reklama ta nie
była wykorzystywana w sposób antykonkurencyjny sprzeczny z zasadami
uczciwej konkurencji lub mogący szkodzić interesom konsumenta39.
MoŜe powstać pytanie o zasadność zastosowania do renomowanego
znaku art. 5 ust. 1 lit. a) i art. 5 ust. 2. Wątpliwość niewynikająca z wykładni tych przepisów, lecz z samego wyroku. Negatywny wpływ na jedną
z funkcji znaku, niebędącej funkcją wskazywania pochodzenia, – czyli
funkcję gwarancyjną, reklamową, zawsze będzie skutkować czerpaniem
nieuzasadnionych korzyści wynikających z renomy znaku40 - w takiej sytuacji zastosowanie będzie mieć art. 5 ust. 2. JednakŜe biorąc pod uwagę następujące kwestie:
1. Udzielnie ochrony na podstawie art. 5 ust. 1 jest dla państw członkowskich obowiązkowe, a na podstawie art. 5 ust. 2 fakultatywne41- stąd
38
Wyrok w sprawie L′Oreal, op. cit., pkt. 44; Trybunał ponadto zauwaŜył, Ŝe im
większa renoma i bardziej odróŜniający znak, tym łatwiej będzie przyjąć istnienie naruszenia.
39
40
W Opinii Rzecznika Generalnego Paola Mengozziego z dnia 10.02.2009 r.
w sprawie C-487/07, L′Oreal przeciwko Bellure NV, została przedstawiona następująca propozycja odnosząca się do zastosowania art. 5 ust. 1 lit. a):
,,Wykładni art. 5 ust. 1 lit. a) pierwszej dyrektywy Rady 89/104/EWG z dnia 21
grudnia 1988 r. mającej na celu zbliŜenie ustawodawstw państw członkowskich
odnoszących się do znaków towarowych, naleŜy dokonywać w ten sposób, Ŝe
właściciel znaku towarowego nie ma prawa zakazać osobie trzeciej uŜywania
przez nią w reklamie porównawczej, oznaczenia identycznego z tym znakiem towarowym dla towarów i usług identycznych z tymi, w odniesieniu do których
znak towarowy został zarejestrowany, jeśli uŜywanie to nie narusza ani nie stwarza ryzyka dojścia do naruszenia podstawowej funkcji znaku towarowego, polegającej na zagwarantowaniu pochodzenia [towarów lub usług] czy teŜ jakiejkolwiek innej jego funkcji i to takŜe wtedy, gdy wspomniane uŜywanie odgrywa
istotną rolę w promocji towarów naleŜących do reklamującego, umoŜliwiając
mu, w szczególności czerpanie nieuzasadnionych korzyści wynikających z renomy tego znaku”; ponadto zob. J. Piotrowska, op. cit., s. 32- 42.
41
Opinia Rzecznika Generalnego Paola Mengozziego, op.cit, pkt. 57.
61
potrzeba szerokiego zastosowania ochrony dla renomowanych znaków
w przypadku biernego podejścia państwa członkowskiego do tej kwestii.
2. Art. 5 ust. 2, biorąc pod uwagę wykładnie językową, odnosi się do
uŜywania oznaczenia identycznego lub podobnego w stosunku do towarów
lub usług podobnych. JednakŜe, szeroka wykładnia art. 5 ust. 2, dokonywana przez sądownictwo, obejmuje nie tylko przypadki wymienione
w sposób wyraźny w tym przepisie, lecz takŜe przypadki uŜywania oznaczenia identycznego do renomowanego znaku towarowego dla podobnych
towarów i usług, uŜywania oznaczenia podobnego do renomowanego znaku towarowego dla identycznych towarów i usług oraz uŜywania oznaczenia podobnego do renomowanego znaku towarowego dla podobnych towarów i usług, ale z kolei nie uŜywania oznaczenia identycznego do renomowanego znaku towarowego dla identycznych towarów i usług, które nadal
są objęte zakresem art. 5 ust. 1 lit. a)42 – wyrok TSWE nie budzi Ŝadnych
wątpliwości.
Bibliografia
Akty prawne
1. Dyrektywa 89/104/EWG z dnia 21.12.1988 r. mająca na celu zbliŜenie
ustawodawstw Państw Członkowskich odnoszących się do znaków towarowych, (obecnie dyr. 2008/95/WE)
2. Ustawa prawo własności przemysłowej ( zwana dalej P.W.P.) z dnia 30
czerwca 2000 r. ( Dz. U. 2008 r. Nr 227 poz. 1505),
3. Dyrektywa 97/55/WE z dnia 6.10.1997, zmieniającą dyrektywę 84/450
dotycząca reklamy wprowadzającej w błąd i reklamy porównawczej
(Dz. Urz. WE z 1997 r. L 290), (obecnie dyr. 2006/114/WE),
Orzecznictwo
1. Wyrok ETS z dnia 12.06.2008 r. w sprawie O2 Holdings Limited & O2
(UK) Limited przeciwko Hutchison 3G UK Limited, C-533/06 (Dz. U.
UE 2008 r. C 209/9),
2. Opinia Rzecznika Generalnego Paola Mengozziego przedstawiona
w dniu 31.01.2008 r.
3. w sprawie C-533/06 O2 Holdings Limited & O2 (UK) Limited przeciwko Hutchison 3G UK Limited,
4. Wyrok ETS w sprawie General Motors z dnia 14.09.1999 r., C- 375/97,
dostępny na stronie www.curia.eu.
5. Wyrok TSWE z dnia 18.06.2009 r. w sprawie L′ Oreal S.A. przeciwko
Bellure NV, Malaika Investments, Starion International, C-487/07,
(Dz. U. UE 2009 r. C 180/09),
42
Opinia Rzecznika Generalnego Paola Mengozziego, op. cit., pkt. 58.
62
6. Wyrok z dnia 23.11.2003 r. w sprawie Adidas-Salomon i Adidas Benelux, C-408/01, dostępny na stronie www.curia.eu
7. Wyrok z dnia 10.04.2008 r. w sprawie Adidas i Adidas Benelux,
C-102/07, dostępny na stronie www.curia.eu
8. Wyrok z dnia 27.11.2008 r. w sprawie Intel Corporation, C-252/07,
9. Wyrok SN z dnia 12.10.2005 r., III CK 160/05 (Dz. U. Nr 47, poz. 211
ze zm.),
10. Opinia Rzecznika Generalnego Paola Mengozziego z dnia 10.02.2009
r. w sprawie C-487/07, L′Oreal przeciwko Bellure NV.
Literatura
1. J. Dudzik, R. Skubisz, UŜycie znaku towarowego konkurenta w reklamie porównawczej – glosa do wyroku ETS z 12.06.2008 r. w sprawie
C-533/06 O2 Holdings Limited, Europejski Przegląd Sądowy 2008, Nr
11,
2. M. Kulikowska, Ochrona renomowanych znaków towarowych w prawie wspólnotowym – na podstawie orzecznictwa ETS, Przegląd
Orzecznictwa Glosa 2009, Nr 2,
3. M. Namysłowska, Kolizjoprawne aspekty uŜywania znaku towarowego
konkurenta w reklamie porównawczej, Przegląd Prawa Handlowego
2008, Nr 10,
4. Nowicka, M. Poźniak – Niedzielska, U. Romińska, H. śakowskaHenzler, Prawo własności przemysłowej, Difin, Warszawa 2004,
5. E. Nowińska, R. Skubisz, Reklama porównawcza, Państwo i Prawo
1995, Nr 5,
6. U. Promińska, Prawo do znaku towarowego a wolność konkurencji”
Państwo i Prawo 1998, Nr 2,
7. J. Piotrowska, Renomowane znaki towarowe i ich ochrona, Warszawa
2001,
8. R. Skubisz, Glosa do wyroku z dnia 27.02. 2008 r., II GSK 359/07,
Orzecznictwo Naczelnego Sądu Administracyjnego, Przegląd Sądowy
2009 r., Nr 4,
9. R. Stefanicki, Prawo UE w zakresie reklamy, Monitor Prawniczy 1999,
Nr 6;
10. Ustawa o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji. Komentarz, J. Szwaja
[red.] C.H. Beck, Warszawa 2006.
11. J. Tkaczyk, Reklama porównawcza: igranie z ogniem?, Marketing
w praktyce 2002, Nr 7.
12. Wiszniewska, Znaki towarowe w prawie własności przemysłowej,
Przegląd Prawa Handlowego 2001, Nr 12.
13. Wiszniewska, UŜycie znaków towarowych w reklamie porównawczej,
Przegląd Prawa Handlowego 2000, Nr 2.
63
14. W. Włodarczyk, UŜycie oznaczenia ,,w charakterze znaku towarowego”, Państwo i Prawo 2009, Nr 11.
64
POSTULAT DĄśENIA
DO PRAWORZĄDNOŚCI DOSKONAŁEJ
A ZAMKNIĘCIE KATALOGU ŹRÓDEŁ PRAWA.
PRÓBA ZARYSOWANIA PROBLEMU
Tomasz Skuza
Student II roku prawa stacjonarnego
Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej
Pojęcie źródła prawa wprowadzono w teorii prawa, nie zdefiniowano
go jednak wprost, co wywołuje od dziesięcioleci wiele sporów, związanych
z jego polisemią. A.Okolski 1„źródłem prawa” nazywał „Ŝycie narodu, społeczeństwa”, F. Longschamps2 „sposoby powstawania lub składniki gatunkowe porządku prawnego, J. Szreniawski 3„akty normatywne”, czy „formy
wyraŜania norm prawnych”, I. Lipowicz 4„rodzaje aktów regulujących organizację i funkcjonowanie administracji z podmiotami – obywatelami”.
Tak róŜnorodne podejście do definicji pojęcia źródeł prawa zadecydowało
o znacznym zróŜnicowaniu stanowiska doktryny w staraniach, by sformułować odpowiedź na pytanie o zamknięcie bądź ewentualną otwartość systemu źródeł polskiego prawa.5 Międzywojenni juryści przejawiali tendencję do uwaŜania systemu źródeł za otwarty (B. Wasiutyński)6, po wojnie
natomiast po okresie kontynuacji myśli przedwojennej (F. Longschmaps)7,
opinie wyraźnie się podzieliły. Wykształciły się trzy stanowiska: podwaŜające otwartość (m.in. J. Lang8), formułujące swoistą otwartość (J. Łętow-
1
Por. A. Okolski, Wykład prawa administracyjnego obowiązujący w Królestwie
Polskim, Warszawa 1880.
2
Por. F. Longschamps, O źródłach prawa administracyjnego (problemy poznawcze). Studia z zakresu prawa administracyjnego, Poznań 1973.
3
Por. J. Szreniwaski, śródła prawa administracyjnego, [w:] Prawo administracyjne Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, K.Sand (red.), Warszawa 1979.
4
Por. I. Lipowicz, Źródła prawa, [w:] Prawo administracyjne. Część ogólna,
Z. Niewiadomski (red.), Warszawa 1997.
5
Por. Z. Duniewska, B. Jaworska-Dębska, R. Michalska-Badziak, E. OlejniczakSzałowska, M. Stahl (red.), Prawo administracyjne - pojęcia, instytucje, zasady w teorii i orzecznictwie, Warszawa 2009, s. 191-205.
6
Por. B. Wasiutyński, Prawo administracyjne, opr. T.PraŜnowska na podstawie
wykładów B. Wasiutyńskiego, Warszawa 1936.
7
Por. F. Longschamps, Współczesne problemy podstawowych pojęć prawa administracyjnego, PiP 1965/10.
8
Por. J. Lang, Źródła prawa administracyjnego, [w:] Prawo administracyjne,
M.Wierzbowski (red.), Warszawa 1997.
65
ski)9, oraz rozwiązania kompromisowe np. koncepcja J. Bocia10 nawiązująca do pracy F. Longschampsa wprowadzająca pojęcie „źródeł niezorganizowanych”. Na owo niezdecydowanie doktryny wskazał teŜ TK11. Wątpliwości TK wyraziły się w zastosowaniu zwrotów „w gruncie rzeczy otwarty”, „względnie zamknięty”. Pojawiły się kolejne pojęcia związane z tematyką źródeł prawa : swoiste źródła prawa, nieformalne źródła prawa.12 Porządek prawny bazuje na zdecydowanie dookreślonym pojęciu źródła prawa. Konieczność zapewnienia pewności obrotu prawnego, wyeliminowania
z prawa pozostałości tzw. „szarej strefy” słuŜącej swobodnemu „Ŝonglowaniu” decyzjami przez socjalistyczną administrację i zdecydowanie przeczącej jednej z zasad prawa karnego, której emanację znajdujemy w innych
gałęziach prawa, nemo potest comodatum capere de iniuria propria, wywołała działanie ustawodawcy mające na celu wprowadzenie do polskiego
systemu prawnego dookreślonego pojęcia źródła prawa.
Rozdział III Konstytucji RP „Źródła prawa” porusza tematykę przez
poprzednie konstytucje nie wyodrębnianą. Poprzednio akty prawne stanowione przez organy państwa traktowane były ubocznie. Kodyfikując tę materię w rozdziale III ustawodawca przyznał jej wysokie miejsce w systematyce Konstytucji. Osiem artykułów rozdziału III nie obejmuje tylko jednego z moŜliwych źródeł umieszczonego w rozdziale XI „Stany nadzwyczajne” z uwagi jedynie na dopuszczalność takiego stanowienia prawa, a nie
jego powszechność. Poszczególne rodzaje źródeł w jedną całość wiąŜe system organów publicznych, stąd ukazuje Konstytucja ową prawidłowość
w swoich przepisach (ustawodawca przedstawił źródła w połączeniu
z kompetentnymi do ich stanowienia organami).13
Nadrzędność Konstytucji RP i prymat ustaw hierarchizują katalog źródeł prawa. W ustawie zasadniczej odnajdujemy takŜe dychotomiczny podział aktów prawnych na powszechnie i wewnętrznie obowiązujące. Po
uzyskaniu przez RP członkostwa w UE system prawa krajowego stał się
w pewnym sensie dualistyczny, tj. wyróŜniamy w nim podsystem prawa
krajowego i podsystem prawa wspólnotowego14. Przepisy Konstytucji zamknęły właściwie podmiotowo i przedmiotowo model źródeł prawa po9
Por. J. Łętowski, Prawo administracyjne. Zagadnienia podstawowe, Warszawa
1990.
10
Por. J. Boć, J. Supernat, Źródła niezorganizowane, [w:] Prawo administracyjne, J. Boć (red.), Wrocław 1996/97.
11
orzeczenie z dnia 22 listopada 1995 r., K 19/95, OTK 1995/3/16.
12
Por. Z. Duniewska, B. Jaworska-Dębska, R. Michalska-Badziak, E. Olejniczak-Szałowska, M. Stahl (red.), Prawo administracyjne-…, op. cit., s. 191-205.
13
Por. W. Skrzydło, Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej – praktyczne komentarze, Warszawa 2007, s. 82-91.
14
Por. A. Wróbel, Podstawowe problemy stosowania i wykładni prawa Wspólnot
Europejskich, Casus 30/2003.
66
wszechnie obowiązującego. Jeśli natomiast chodzi o normy wewnętrznie
obowiązujące pojawiają się pewne wątpliwości co do ich charakteru. TK
przyjął, iŜ „system aktów prawa wewnętrznego ma - w przeciwieństwie do
aktów będących źródłami prawa powszechnie obowiązującego - charakter
systemu otwartego (…) trzon stanowią akty wymienione w art. 93 ust. 1
(…)” .15 Model konstytucyjny pociągnął za sobą konieczność dostosowania
prawa juŜ ustanowionego do wymogów nowej ustawy zasadniczej. MoŜna
przyjąć, iŜ konstytucyjny katalog źródeł prawa polskiego, odnoszony do
państwa i sankcjonowany jego wolą, obejmuje tylko takie akty prawne,
które realizują dobro ogółu (w tym społeczności lokalnych i regionalnych)
uwzględniając i równowaŜąc z nim jednocześnie dobro poszczególnych
obywateli. Nie moŜna się zgodzić z wysuwanymi twierdzeniami 16, jakoby
konstytucyjna formuła źródeł prawa petryfikowała je, eliminowała prawo
„Ŝywe”. Nadal bowiem nie tylko uznaje się istnienie, ale korzysta z innych
norm generalnych i abstrakcyjnych, quasi – norm prawnych (judykatura),
czy pozaprawnych, ale przez prawo uznawanych (etyka). Dopiero wszystkie owe normy łącznie kształtują rzeczywisty obraz całego prawa. Prawo
stanowione określamy często mianem „niekompletnego” i nie jest to pozbawione racjonalnych podstaw, bo prawo jest „tworzone” głównie przez
Ŝycie.
Bezpośrednio na „Ŝyciu” właśnie budowano systemy prawne średniowiecznej czy oświeceniowej Europy. Odkrywane były istniejące od zawsze
prawa naturalne. Za źródła uwaŜano prawa boskie (św. Tomasz z Akwinu),
prawa człowieka (racjonalizm Oświecenia). Przy załoŜeniu pewnej niezmienności zasad prawa naturalnego postulowano jednocześnie
(R.Stammler i J.Kohler) ocenę prawa nie pod względem odbijania w nim
owych zasad, ale względem dostosowania go przez ustawodawcę do zmieniającej się rzeczywistości. Pojawia się zatem zaląŜek rozwijanego później
załoŜenia racjonalności prawodawcy.17
Praworządność doskonała zaakcentowana w temacie jako idea, która
powinna wpływać na kształtowanie relacji prawodawca adresat prawa, została w pewnym stopniu scharakteryzowana przez L.L.Fullera. Osiągnięcie
praworządności doskonałej byłoby moŜliwe tylko w przypadku, gdyby
prawodawca wykazał się moralnością aspiracji a nie obowiązków. Oznaczałoby to postępowanie powodowane rzetelnością zawodową i szlachetną
dumą. Formy nakładane prawodawcy, katalogowanie źródeł a poprzez to
zwiększanie pewności prawa w przekonaniu adresatów, są złudne. Formalizm moŜe uchronić nas przed katastrofą i zanikiem społecznego poparcia
15
wyrok z dnia 1 grudnia 1998 r., K 21/98, OTK 1998/7/116.
Por. Z. Duniewska, B. Jaworska-Dębska, R. Michalska-Badziak, E. Olejniczak-Szałowska, M. Stahl(red.), Prawo administracyjne…, op. cit., s. 191-205.
17
Por. L. Leszczyński, Wybrane zagadnienia legislacji, Lublin 1993, s. 33-41.
16
67
dla prawodawcy. Wspomniana juŜ moralność aspiracji, czyli moralność
godziwego, uczciwego, sprawiedliwego Ŝycia postulowana była juŜ przez
Platona i Arystotelesa.18 Porównać ją moŜna do chrześcijańskiego obowiązku dąŜenia do świętości. Celem bowiem nie jest, jak w przypadku moralności obowiązku jedynie przestrzeganie reguł Ŝycia społecznego, ale dąŜenie do doskonałości i rozwój zarówno swoich cech, jak i wkład w rozwój
społeczeństwa. Reprezentantem takiej koncepcji byli równieŜ L.PetraŜycki
i R.Pound. Politykę prawa PetraŜyckiego moŜna opisać przy pomocy pięciu
tez: ideału społecznego, postępu etycznego, wychowawczej roli prawa,
psychologii prawa oraz metody polityki prawa.19 Prawo idealne w tym
przypadku stanowiłoby końcowy efekt postępu etycznego człowieka
i oznaczało „dobro najwyŜsze”, byłoby „ideałem miłości”. Jednak by stan
ten zapanował potrzeba byłoby długiego procesu ewolucji społecznej i postępu etycznego, który co prawda bazowałby na ustawowych podstawach,
ale jednocześnie zdecydowanie ograniczyłby kreatywność prawodawcy.
Koncepcję podobną, ale bez tak rozbudowanej metodologii przedstawił
R.Pound20. Podstawą jest dla niego, tak jak W.Friedmana21, kontrola i opinia społeczna, które pozwalają utrzymać porządek społeczny. Podstawą
takiego funkcjonowanie społeczeństwa jest naturalna człowiekowi, zauwaŜona przez Benthama i Duguita, kooperatywność, czyli tworzenie na potrzeby społeczne, tak aby dzięki rozwojowi i przetrwaniu społeczeństwa
przetrwać mogły takŜe jednostki.
Porządek zapewnia bezpieczeństwo, stwarza moŜliwości do realizacji
wartości, uznawanych za niezbędne w procesie dąŜenia systemów prawa
ku doskonałości, chroni przed aktami gwałcącymi porządek. Nie moŜna
jednak owego bezpieczeństwa traktować jako wartości absolutnej, bo chroni ono Ŝycie i zdrowie, ale jednocześnie moŜe wyeliminować ryzyko, które
jest niezbędnym czynnikiem stymulującym zarówno jednostkowy, jak
i społeczny rozwój.22
18
Por. L. L. Fuller, The morality…, op.cit., s. 12-15, 34-37.
Por. A. Bałaban, L. Dubel, L. Leszczyński, Zasady tworzenia prawa, Lublin
1986, s. 5-35.
20
Por. A. Bałaban, L. Dubel, L. Leszczyński, Zasady …, op. cit., s. 5-35.
21
Por. L. Leszczyński, Wybrane…, op. cit., s. 38-41.
22
Por. R. Tokarczyk, Filozofia prawa, op. cit., s. 250-253.
19
68
DZIEJOWA SPRAWIEDLIWOŚĆ:
SCHENGEN DO BUGU I CO DALEJ?
ROLA POLSKI W POLITYCE WSCHODNIEJ
UNII EUROPEJSKIEJ
Weronika Katarzyna MoŜyłowska
WyŜsza Szkoła Handlowa w Radomiu
Opiekun naukowy: mgr Grzegorz Wilk-Jakubowski
Streszczenie
Niniejsza praca ma na celu przedstawienie roli Polski w układzie
z Schengen w związku z przesunięciem się granic Unii Europejskiej. Zasadnicza część pracy będzie zajmować o funkcji Polski w momencie jej
„członkostwa” w Strefie Schengen zgodnie z obowiązującymi wówczas
normami prawnymi1.
Państwa Unii Europejskiej za główną kwestię będącą przedmiotem
wspólnego działania w dziedzinie współpracy policji i współpracy sądowej
w sprawach karnych funkcjonujących w obrębie III filaru, uznawały za1
System prawny Unii Europejskiej obejmuje: źródła prawa pierwotnego:
Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (dawny Traktat ustanawiający Europejską Wspólnotę Gospodarczą, a następnie Wspólnotę Europejską), Traktat
ustanawiający Europejską Wspólnotę Energii Atomowej, Traktat o Unii Europejskiej z późniejszymi uzupełnieniami i poprawkami wynikającymi m.in. z Traktatu o fuzji, Jednolitego Aktu Europejskiego, Traktatu o UE, Traktatu z Amsterdamu, Traktatu z Nicei i Traktatu z Lizbony. Do źródeł unijnego prawa pierwotnego zalicza się ponadto wszystkie traktaty akcesyjne oraz tzw. ogólne zasady
prawne. źródła prawa wtórnego: (uregulowania instytucji UE wydane na podstawie źródeł prawa pierwotnego):
• rozporządzenia: mają charakter wspólnotowy i nie trzeba ich przekształcać
w prawo krajowe (mają bezpośrednią moc obowiązującą);
• dyrektywy: adresowane do konkretnych państw członkowskich, nakładają na
nie obowiązek podjęcia działań w celu osiągnięcia wskazanego celu (adresat
ma swobodę doboru środków i sposobu realizacji);
• decyzje: obowiązują w całości tych, do których są adresowane (istnieje równieŜ moŜliwość wydawania decyzji niewskazujących adresatów); KaŜdy
z ww. rozporządzeń, dyrektyw i decyzji składających się na unijne prawo
wtórne moŜe mieć charakter aktu ustawodawczego i nieustawodawczego (tj.
aktu delegowanego, wykonawczego oraz „bez przymiotnika”).
• zalecenia i opinie, porozumienia międzynarodowe, podstawowe procedury
i orzecznictwo Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej.
69
pewnienie swoim obywatelom wysokiego poziomu bezpieczeństwa w obszarze wolności i sprawiedliwości. W chwili obecnej mimo wejścia w Ŝycie
nowego Traktatu z Lizbony likwidującego podział na filary UE, priorytety
te pozostały. Pisząc prace skupiono się na aktach prawnych obowiązujących przed podpisaniem Traktatu Konstytucyjnego ze względu na ich treść
związaną z zagadnieniem Strefy Schengen.
1. WSTĘP
Unia Europejska jest związkiem państw, którego celem jest integracja
ekonomiczna i polityczna. Pierwsza z nich kształtuje się w oparciu
o wspólnotowy model podejmowania decyzji na podstawie Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską2 (I filar), natomiast polityczna integracja rozwija się na podstawie międzynarodowego mechanizmu decydowania
(II i III filar).
W sensie strukturalno – funkcjonalnym Unia Europejska to trzy podstawowe dziedziny lub filary:
Filar I – integracja ekonomiczna,
Filar II – sfera integracji politycznej,
Filar III – współpraca sądów i policji w sprawach karnych3.
Zgodnie z nowymi postanowieniami Traktatu Lizbońskiego Unia Europejska nabrała znaczenia jako prawnie usytuowana organizacja międzynarodowa pozbawiona jej trzech fundamentalnych filarów.
W pracy zostanie przedstawiony głównie trzeci filar, w którym mieliśmy do czynienia wyłącznie z porozumieniem z Schengen4 z 15.11.1985r.
2
Traktat o Unii Europejskiej został podpisany w Maastricht 7 lutego 1992 r.,
wszedł w Ŝycie z dniem 1 listopada 1993 roku. Traktat z Maastricht zmienił nazwę Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej na "Wspólnotę Europejską". Jak
równieŜ wprowadził nowe formy współpracy pomiędzy rządami państw członkowskich - na przykład na obronę, w obszarze "sprawiedliwości i spraw wewnętrznych". Dodając tę międzyrządową współpracę do istniejącego "wspólnotowego" systemu, Traktat z Maastricht stworzył nową strukturę składającą się
z trzech filarów , która zaistniała jako Unia Europejska (UE). TUE został zmodyfikowany przez TL.
3
Patrz: Stosunki Międzynarodowe. Geneza, struktura, dynamika, red. E. HaliŜak,
R. Kuźniar, Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2006.
4
Nazywany tak od leŜącego na skrzyŜowaniu granic luksemburskiej, francuskiej
i niemieckiej luksemburskiego miasteczka Schengen gdzie został podpisany
układ. Strefa Schengen- jest to obszar, gdzie zniesiona została kontrola graniczna
na granicach wewnętrznych oraz wprowadzone zostały jednolite zasady co do
kontroli granic zewnętrznych (czyli ochrony granicznej, wydawania wiz, multilateralnej współpracy w sprawach policyjnych i sądowych). Do państw naleŜących
do Strefy z Schengen naleŜą: Austria, Belgia, Dania, Finlandia, Francja, Grecja,
Hiszpania, Holandia, Luksemburg, Niemcy, Portugalia, Szwecja, Włochy. Czechy, Estonia, Litwa, Łotwa, Polska (przystąpiła do Strefy Schengen 21 grudnia
70
W skład problematyki III filaru wchodzi takŜe porozumienie z Schengen II
zawarte w 1990 roku. Istotą tego porozumienia jest zniesienie kontroli na
granicach wewnętrznych, w związku z tym prowadzona jest wspólna polityka wizowa i azylowa. Oznacza to istnienie granicy zewnętrznej, czyli
granicy z państwami, które nie są stronami porozumienia z Schengen.
Układ zakładał stopniowe znoszenie kontroli na wspólnych granicach,
które miało doprowadzić do zapewnienia swobody przepływu osób na obszarze państw- sygnatariuszy, czyli Strefy Schengen. Do głównych zadań
strefy moŜna zaliczyć:
• przeciwdziałanie nielegalnej imigracji i przemytowi,
• wzajemna współpraca pomiędzy słuŜbami policyjnymi, sądowymi,
karnymi,
• budowa Systemu Informacyjnego5 udraŜniającego przepływ
istotnych informacji,
• wspólna polityka wizowa oraz kontrolna,
• ułatwienie przepływu kapitału ludzkiego,
• pogłębienie integracji wewnątrz unijnej, czy teŜ
• ochrona granic.
„Strefa Schengen jest obszarem, na którym zniesiona została kontrola
graniczna na granicach wewnętrznych oraz obowiązują jednolite zasady
dotyczące kontroli na granicach zewnętrznych, wzoru wiz wydawanych
cudzoziemcom, wzajemnej współpracy słuŜb państw sygnatariuszy układu
i funkcjonowania Systemu Informacyjnego Schengen (SIS). Zniesienie
kontroli na granicach pomiędzy państwami układu z Schengen oraz likwidacja przejść granicznych na wewnętrznych granicach lądowych strefy
Schengen oznacza, iŜ granice te moŜna przekraczać w dowolnym miejscu i
o dowolnej porze (o ile inne przepisy nie stanowią inaczej - np. regulaminy
parków narodowych)”6.
2007 roku), Malta, Słowacja, Słowenia, Węgry oraz państwa stowarzyszone:
Norwegia i Islandia. Strefa z Schengen powstała na mocy Układu z Schengen
z 14 czerwca 1985 roku zawartego między Belgią, Francją, Holandią, Luksemburgiem i Niemcami.
5
System Informacyjny Schengen (SIS, ang. Schengen Information System) –
komputerowa baza danych, która pozwala na sprawdzenie, czy osoby lub
przedmioty przekraczające granicę Strefy Schengen, bądź juŜ znajdujące się na
jej terenie, nie są poszukiwane, niejawnie nadzorowane lub czy nie dotyczy ich
zakaz wstępu. Dostęp do niej mają policja, urzędy konsularne, straŜ graniczna
oraz słuŜba celna z państw członkowskich układu z Schengen.
6
http://www.euroregion-tatry.pl/?id=przejscia_graniczne
71
2. ZNACZENIE WSCHODNIEJ GRANICY
DLA STREFY SCHENGEN
Polska przystępując do Unii Europejskiej stała się uczestnikiem wspólnotowego obszaru wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości. Zgodnie
z treścią Traktatu Akcesyjnego (normującego warunki członkostwa Polski
w Unii Europejskiej), od dnia przystąpienia, Polska zobowiązana była do
stosowania przepisów dorobku prawnego Schengen I kategorii. Granice
zewnętrzne są przedmiotem kontroli z punktu widzenia wymogów wspólnej polityki wizowej i azylowej.
Jednym z istotniejszych warunków, które Polska musiała spełnić przed
wstąpieniem do Strefy Schengen było uszczelnienie granicy wschodniej,
która na dzień dzisiejszy jest zewnętrzną granicą Unii Europejskiej7. Oddziela ona państwa członkowskie od państw trzecich. W przypadku Polski
ta granica roztacza się wzdłuŜ pogranicza z Rosją (Obwód Kaliningradzki),
Białorusią i Ukrainą. Przedstawia to rysunek nr.1.
Rys.1. Przebieg granicy polsko-rosyjsko-białorusko-ukraińskiej
Źródło: http://www.berlin.polemb.net/gallery/nasze_obrazy/ambasada/Schengen.gif,
(zmodyfikowana o opracowanie własne)
Warto wspomnieć o waŜnym czynniku rozwoju gospodarczego terenów przygranicznych jakim jest ruch graniczny. Co więcej, odgrywa on
równieŜ znaczącą rolę dla Polski. Odpowiedni przepływ osób i towarów
jest istotny, ze względu na rolę jaką Polska pełni w stosunku do państw
wschodnich, jako partner strategiczny.
7
Patrz: J. Karczewska, H. Bojar, Konsekwencje wprowadzenia układu z Schengen – wyniki badań społeczności pogranicza wschodniego, Instytut Spraw Publicznych, Warszawa 2002.
72
Rys. 2. Polsko – ukraiński obszar transgraniczny
Źródło: http: //www.wszia.edu.pl/wydawnictwa-wszia/nasze-forum/nasze-forum-nr25/images/wspolpraca_transgraniczna.gif, dostęp z 20.03.2009.
Współpraca transgraniczna jest bardzo istotnym instrumentem propagowania współpracy w skali ponad krajowej pomiędzy regionami oraz
gminami, ukierunkowanej na przepływ i wymianę informacji, wiedzy i dobrych praktyk. Współpraca międzyregionalna moŜe stanowić środek stymulujący rozwój regionów „słabszych”, poprzez umoŜliwienie dostępu do
doświadczeń i wiedzy oraz know-how, jakim dysponują regiony lepiej
rozwinięte. Działania realizowane w ramach priorytetu skupiać się będą
m.in.
− na projektach z zakresu partnerskich systemów współpracy, np.
w zakresie turystyki ekologicznej,
− wymiany informacji i doświadczeń dotyczących rozwoju
regionalnego oraz najlepszych dostępnych rozwiązań systemowych.
Podejmowanie działań z zakresu współpracy międzyregionalnej przyczyni się do zapewnienia spójności społeczno - gospodarczej we wszystkich regionach EOG8 oraz rozszerzy zakres współpracy Polski – nie tylko
8
Europejski Obszar Gospodarczy, EOG (ang. European Economic Area, EEA) strefa wolnego handlu i Wspólny Rynek obejmujące kraje Unii Europejskiej
i Europejskiego Stowarzyszenia Wolnego Handlu (z wyjątkiem Szwajcarii).
EOG opiera się na czterech fundamentalnych wolnościach: swobodzie przepływu
ludzi, kapitału, towarów i usług. Porozumienie o utworzeniu EOG podpisano
w Porto 2 mają 1992 roku. Wejście w Ŝycie układu opóźniało się z powodu odrzucenia go w referendum w Szwajcarii w grudniu 1992 roku. Po wykluczeniu
odniesień do Szwajcarii z umowy, ostatecznie weszła ona w Ŝycie 1 stycznia
1994 roku. Na mocy umowy z Porto obywatele wszystkich państw naleŜących do
EOG mogą się swobodnie przemieszczać, osiedlać i nabywać nieruchomosci na
ich terenie. W zamian EFTA łoŜy na unijny Fundusz Spójności. Kraje EFTA
przyjęły do swojego ustawodawstwa duŜą część szczegółowych przepisów
wspólnotowych (nie dotyczy to jednak m.in. polityki rolnej czy walutowej).
WaŜną cechą EOG jest to, iŜ realizuje swoją działalność na poziomie pierwszego
73
o kraje naleŜące do państw Europejskiego Obszaru Gospodarczego, ale
równieŜ o państwa graniczące z Polską od wschodu: Białoruś, Federację
Rosyjską – Obwód Kaliningradzki i Ukrainę9.
3. POLSKA W STREFIE SCHENGEN
Z dniem 21 grudnia 2007 roku Polska wraz z Estonią, Litwą, Łotwą,
Maltą, Republiką Czeską, Słowacją, Słowenią oraz Węgrami dołączyła do
strefy Schengen.
Rys.3. Struktura wejść państw do Strefy Schengen w poszczególnych latach
Źródło: Opracowanie własne na podstawie
http://www.berlin.polemb.net/gallery/nasze_obrazy/ambasada/Schengen.gif
Z mocy tej decyzji zostały zniesione kontrole paszportowe na granicy
Rzeczypospolitej Polskiej z Niemcami, Czechami, Słowacją i Litwą,
a 30 marca 2008 roku zostały zniesione granice powietrzne. Polska wchodząc w obręb strefy Schengen musiała spełnić szereg kryteriów ustanowionych przez Unię Europejską, między innymi uszczelnić ochronę zewnętrznej granicy wschodniej.
Wejście naszego kraju do Strefy Schengen oznacza moŜliwość w pełni
swobodnego podróŜowania na obszarze państw unijnych naleŜących do tej
i trzeciego etapu integracji, strefy wolnego handlu i Wspólnego Rynku, wyłączając drugi etap, unię celną.
9
Patrz: http://www.eog.gov.pl/OBSZARY%20PRIORYTETOWE/
POLITYKA%20REGIONALNA%20I%20DZIALANIA%20
TRANSGRANICZNE/Strony/Polityka%20regionalna%20i%20dzialania%20
transgraniczne.aspx, dostęp 23.03.2009.
74
strefy. Głównym celem zniesienia kontroli granicznych była likwidacja
konieczności oczekiwania na odprawę, a dzięki temu ułatwienie i skrócenie
czasu podróŜy. UmoŜliwiło to przekraczanie granic między państwami
strefy o dowolnej porze i w kaŜdym miejscu.
Dzięki temu moŜliwe było zapewnienie pełnej swobody przekraczania
granic wewnętrznych z innymi państwami Unii Europejskiej10.
Zniesienie kontroli granicznych oznacza określone skutki dla państw
trzecich, czyli państw znajdujących się poza Unią Europejską. Nastąpiło
ujednolicenie procedur wizowych, w tym zasad wydawania wiz obywatelom tych państw. Warto wspomnieć, iŜ obywatele naszych najbliŜszych
sąsiadów (Rosja, Białoruś, Ukraina) ponoszą dodatkowe koszty związane
z zakupem wiz. Ich wielkość jest róŜna w zaleŜności od państwa: Białorusini płacą za wizę Schengen 60 euro, a Rosjanie i Ukraińcy – 35 euro.
4. ROLA POLSKI W EUROPEJSKIEJ POLITYCE
STREFY SCHENGEN
Przystąpienie Polski do strefy Schengen miało znaczący wpływ na stosunki z państwami sąsiadującymi. „Mając na względzie konieczność zapewnienia obywatelom Unii Europejskiej oraz państw trzecich jak najlepszych warunków przekraczania granicy państwowej, zrealizowanych zostało szereg znaczących inwestycji w drogowych i kolejowych przejściach na
granicy z Rosją, Białorusią i Ukrainą, jak równieŜ w lotniczych i morskich
przejściach granicznych.”11
Polska odgrywa ogromną rolę jako „straŜnik” graniczny między państwami Europy Wschodniej a Wspólnotą Europejską. Na chwilę obecną
nasz kraj stał się mediatorem między otwartymi granicami wewnątrz- unijnymi, a chociaŜby Ukrainą czy Białorusią. Wzmocniono kontrolę granic
zewnętrznych, co ma słuŜyć zabezpieczeniu naszych granic, a takŜe granic
unijnych przed przemytem oraz nielegalną imigracją12. W tym właśnie celu, czyli uszczelnienia granicy zewnętrznej, juŜ od kilku lat systematycznie
powiększano liczbę straŜników granicznych. Uszczelnieniu granic słuŜyć
miało równieŜ utworzenie nowych przejść granicznych, z czego 4 są planowane na granicy polsko - ukraińskiej. Zdaje się to być doskonałym pomysłem biorąc pod uwagę, Ŝe w latach 2005 – 2007 nastąpił wzrost strumienia ruchu osobowego na granicy z Ukrainą o ponad 40%, a w samym
roku 2005 granicę polsko-ukraińską przekroczyło ponad 18 tyś. osób.
10
Stosunki Międzynarodowe… op. cit.
http://bip.warszawa.ic.gov.pl/files/Formularze/Informator/schengen/broszura_s
chengen.pdf, str. 12
12
www.sg.gov.pl, dostęp z 12.03.2009.
11
75
25
2005
2007
20
15
10
5
0
Rosja
Białoruś
Ukraina
Rys.4. Liczba przekroczeń granicy polskiej przez obywateli wybranych
państw w osobowym ruchu granicznym w latach 2005–2007 ( w mln)
Źródło: Opracowanie własne na podstawie
www.poland.gov.pl/Polska,w,obszarze,Schengen,276.html.
Od 1 maja 2010 roku Polska jest odpowiedzialna za zabezpieczenie
jednego z najdłuŜszych odcinków wspólnej lądowej granicy zewnętrznej,
otrzymała na ten cel wsparcie w wysokości około 313 milionów euro
z funduszu Schengen.
Polska dołoŜyła wszelkich starań, aby granice z państwami sąsiadującymi, które nie naleŜą do UE, nie stanowiły barier dla handlu, wymiany
społecznej i kulturalnej ani współpracy regionalnej.
5. ZAKOŃCZENIE. WNIOSKI KOŃCOWE.
Wejście Polski do Unii Europejskiej, a takŜe niedawne przystąpienie
do Strefy Schengen stworzyło zupełnie nowe ramy współpracy w obszarach nadgranicznych, jak równieŜ zmiany w ruchu granicy wschodniej państwa. NaleŜy stwierdzić, iŜ wschodnią granicę Unii Europejskiej winno się
uznać za problem zarówno polski jak i unijny. Polska tworząc wschodnie
granice Wspólnoty Europejskiej ma za zadanie utworzyć kolejne przejścia
graniczne, jak równieŜ podjąć dalsze kroki w zakresie podnoszenia kwalifikacji słuŜb granicznych krajów po obu stronach granicy wschodniej, poprawy skuteczności modernizacji połączeń komunikacyjno – transportowych prowadzących do przejść granicznych.
Wszystkie te działania mają na celu doprowadzić do zwiększenia
płynności ruchu – głównie za pograniczu Unii i państw wschodnich. WiąŜe
się z tym rozwój i umocnienie współpracy w obszarach transgranicznych,
w tym współpracy handlowej, co powinno przynieść wymierne korzyści
nie tylko dla obywateli Polski, ale takŜe wschodnich sąsiadów naszego
państwa.
76
Bibliografia
1. Cesarz Z., Stadtmuller E., Problemy polityczne współczesnego świata,
Wydanie IV uzupełnione, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego,
Wrocław 2002,
2. Stosunki Międzynarodowe. Geneza, struktura, dynamika, red. E. HaliŜak, R. Kuźniar, Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2006,
3. Karczewska J., Bojar H., Konsekwencje wprowadzenia układu z Schengen – wyniki badań społeczności pogranicza wschodniego, Instytut
Spraw Publicznych, Warszawa 2002,
4. Kawałko B., Zmiany w strukturze i natęŜeniu ruchu granicznego po
wejściu Polski do Unii Europejskiej, „Zamojskie Studia i Materiały”
2005, nr 18.
5. Źródła internetowe:
- www.poland.gov.pl/Polska,w,obszarze,Schengen,276.html.
- www.mswia.gov.pl/portal/pl/2/5087/
- http://bip.warszawa.ic.gov.pl/files/Formularze/Informator/schengen/
broszura_schengen.pdf
- www.sg.gov.pl
- http://znze.wsiz.rzeszow.pl/z04/7_Malgorzata_Paszkowska_Krzyszt
of_Czubocha_Ogolna.pdf
- http://www.eog.gov.pl/OBSZARY%20PRIORYTETOWE/POLITY
KA%20REGIONALNA%20I%20DZIALANIA%20TRANSGRANI
CZNE/Strony/Polityka%20regionalna%20i%20dzialania%20transgra
niczne.aspx
- http://www.ukie.gov.pl/WWW/dok.nsf/0/2C019E15CA046573C125
7091002BA7A5
- http://europa.eu/about-eu/eu-history/index_pl.htm
- http://www.msz.gov.pl/Schengen,Info,12588.html
77
WSPÓLNA POLITYKA ZAGRANICZNA
I BEZPIECZEŃSTWA UNII EUROPEJSKIEJ –
WPŁYW INNYCH INSTYTUCJI
NA JEJ FUNKCJONOWANIE
I PODEJMOWANIE DECYZJI
Agnieszka Jemiołek
Agnieszka Terlecka-Tayar
Międzywydziałowe Koło Naukowe Prawa Międzynarodowego
i Europejskiego
Opiekun naukowy: dr Ewa Jasiuk
Streszczenie
W pracy przedstawiono wpływ instytucji na funkcjonowanie i podejmowanie decyzji w ramach wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa
Unii Europejskiej. Zwrócono uwagę na najwaŜniejsze kwestie dotyczące
historii instytucji działających w ramach WPZiB jak równieŜ aktów prawnych na podstawie, których one działają. Omówiono równieŜ Agencje
wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa.
WSTĘP
Wspólna polityka zagraniczna i bezpieczeństwa Unii Europejskiej jest
jednym z obszarów działalności Unii Europejskiej, który obejmuje wszelkie dziedziny polityki zagranicznej i kwestie dotyczące bezpieczeństwa
Unii, w tym równieŜ określenie wspólnej polityki obronnej, która moŜe
prowadzić do wspólnej obrony.1 Dzięki instytucją funkcjonującym w ramach WPZiB podejmowane są odpowiednie decyzje mające duŜe znaczenie w ramach polityki zagranicznej i bezpieczeństwa Unii Europejskie.
1. HISTORIA WSPÓLNEJ POLITYKI ZAGRANICZNEJ
I BEZPIECZEŃSTWA ORAZ AKTY PRAWNE
Unia Europejska jest instytucją powołaną do Ŝycia na mocy Traktatu
z Maastricht podpisanego 7 lutego 1992 roku. Unia objęła trzy istniejące
Wspólnoty, realizujące integrację ponadnarodową (filar I), współpracę
międzyrządową w zakresie polityki zagranicznej i bezpieczeństwa (filar II)
oraz w obszarze spraw wewnętrznych i wymiaru sprawiedliwości (filar
III).2 Następnie Unia rozwijała się poprzez Traktaty: z Amsterdamu, z Ni1
TUE, wersja skonsolidowana z TL, art. 24. ust. 1.
R. Zięba, Wspólna Polityka Zagraniczna i Bezpieczeństwa Unii Europejskiej,
Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne, Warszawa 2007, s. 9-10.
2
78
cei oraz z Lizbony. Jej podstawowym zadaniem jest koordynowanie polityki zagranicznej oraz bezpieczeństwa zewnętrznego państw członkowskich Unii Europejskiej w celu ochrony wspólnych wartości, podstawowych interesów, niezawisłości i integralności Unii.
W grudniu 1974 roku na szczycie państw Dziewiątki w ParyŜu utworzono Radę Europejską. 17 Lutego 1986 roku podpisano Jednolity Akt Europejski, dzięki któremu Rada Europejska uzyskała status formalnoprawny, w roku 1993 Rada stała się organem Unii Europejskiej a w roku
1999 po wejściu w Ŝycie Traktatu amsterdamskiego uzyskała prawo do
ustalania wspólnych strategii.
Tytuł V traktatu z Maastricht z 1 listopada 1993 roku ustanowił wspólną politykę zagraniczną i bezpieczeństwa, której najwaŜniejszymi celami
określił: umocnienie bezpieczeństwa Unii we wszelkich formach, umocnienie pokoju i umocnienie bezpieczeństwa międzynarodowego zgodnie
z zasadami Karty Narodów Zjednoczonych oraz Aktu Końcowego z Helsinek i celami Karty paryskiej, w tym dotyczącymi granic zewnętrznych, popieranie współpracy międzynarodowej.
WPZiB jest wyrazem działań Unii do podnoszenia jej pozycji w świecie, o czym mówi artykuł 2, który definiuje, Ŝe jednym z celów Wspólnoty
jest potwierdzenie swej toŜsamości na arenie międzynarodowej, zwłaszcza
poprzez realizację wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa, w tym
określenie wspólnej polityki obronnej, które zgodnie z artykułem 17 moŜe
prowadzić do wspólnej obrony. W podobny sposób wyraŜa się preambuła
do traktatu.3
Od chwili wejścia w Ŝycie traktatu decyzje w sprawie polityki zagranicznej są podejmowane przez Radę, nie przez państwa członkowskie,
dzięki temu ujednolicono funkcjonowanie polityki. Traktat przyznał większe uprawnienia Komisji i Parlamentowi Europejskiemu. Dostały one
udział w tworzeniu WPZiB.
Traktat amsterdamski z 1 maja 1999 roku w znacznym stopniu zmienił
Traktat o Unii Europejskiej, jednak wprowadził niewiele zmian merytorycznych. NajwaŜniejsze zmiany, jakie wprowadził w zakresie II filaru to:
nadanie UE moŜliwości zlecania Unii Zachodnioeuropejskiej misji róŜnego
typu - od zadań humanitarnych i ratowniczych po działania zbrojne;
4
wprowadzenie wspólnej strategii oraz umocnienie systematycznej współpracy, (jako instrumentu WZPiB); ustanowienie wysokiego przedstawiciela
do spraw wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa i połączeni go
3
Akapit 10. preambuły do TUE, 2003.
red. K. Lankosz, Traktat o Unii Europejskiej Komentarz, Wydawnictwo C.H.
Beck, Warszawa 2003, s. 175-176.
4
79
z funkcją Sekretarza Generalnego Rady; ustanowienie Komórki Planowania i Wczesnego Ostrzegania.5
Traktat nicejski z 1 lutego 2003 roku w zakresie WPZiB wprowadził
niewiele zmian, m.in.: wysoki przedstawiciel uzyskał kompetencje w ramach wzmocnionej współpracy w zakresie WPZiB, które podlegają zapewnieniu pełnego poinformowania Parlamentu Europejskiego i państw
członkowskich o realizacji wzmocnionej współpracy; wysoki przedstawiciel wybierany jest odtąd kwalifikowaną większością głosów; podejmowanie decyzji kwalifikowaną większością głosów przy zawieraniu porozumień międzynarodowych, gdy dotyczy to wspólnego działania lub stanowiska. Nadano Radzie moŜliwość upowaŜnienia Komitetu Politycznego i Polityki Bezpieczeństwa do decydowania w sprawie kontroli politycznej i kierownictwa w zmierzających do zwalczania kryzysu ustalonych przez Radę.6
Traktat z Lizbony z 1 grudnia 2009 roku zniósł system filarowy, jednak
pozostawił WPZiB, wprowadzając w niej duŜe zmiany: zobowiązał
wszystkie państwa do konsultowania się z pozostałymi w ramach Rady Europejskiej lub Rady UE przed podjęciem jakichkolwiek działań na arenie
międzynarodowej lub zaciągnięciem wszelkich zobowiązań, które mogłyby
wpłynąć na interes Unii.7 Ustanowił on zbiorowa samoobronę – w przypadku napaści na którekolwiek z państw UE, pozostałe mają obowiązek
udzielania pomocy i wsparcia przy zastosowaniu wszelkich odstępnych
środków,8
Wysokiemu przedstawicielowi ds. WPZiB traktat nadał bardzo silną
pozycję: przewodniczy on unijnej polityce zagranicznej; jego wybór jest
przeprowadzany większością kwalifikowaną przez Radę Europejską za
zgodą przewodniczącego Komisji (tą samą droga moŜe byś odwołany)9 jest
przewodniczącym Rady do Spraw Zagranicznych10 i jednym z wiceprzewodniczących Komisji11, gdzie jego funkcja ma być połączona z Komisarzem ds. Stosunków Zewnętrznych; został włączony od obrad Rady Europejskiej;12jest wspierany przez Europejską SłuŜbę Działań Zewnętrznych.13
5
6
red. K. Lankosz, Traktat o Unii Europejskiej Komentarz, Wydawnictwo C.H.
Beck, Warszawa 2003, s. 16-179.
7
Traktat o Unii Europejskiej, wersja skonsolidowana z Traktatem Lizbońskim,
art. 32.
8
TUE, wersja skonsolidowana z TL, art. 42 ust. 7.
9
10
11
12
13
80
Ma moŜliwość zwracania się do Rady w celu przedkładania inicjatyw
i wniosków,14oraz zwoływania nadzwyczajnego posiedzenia Rady w razie
bezwzględnej potrzeby z własnej inicjatywy albo na wniosek państwa
członkowskiego15 zapewniając koordynację działań państw członkowskich
w organizacjach międzynarodowych i podczas konferencji międzynarodowych16
Traktat zmienia instrumenty prowadzenia WPZiB na; ogólne wytyczne
(działania prowadzone prze Unię, stanowiska podjęte przez Unię, zasady
wykonywania decyzji odnośnie działań i stanowisk, umocnienie systematycznej współpracy)17zobowiązując członków Rady Bezpieczeństwa ONZ
do wniesienia o zaproszenie na jej obrady wysokiego przedstawiciela
w przypadku, gdy Unia określiła stanowisko w kwestii wpisanej do porządku obrad Rady.18 Skreślono zapisy mówiące o tym, Ŝe prezydencja reprezentuje Unię w sprawach WPZiB. WPZiB jest określana i realizowana
przez Radę Europejską i Radę stanowiące jednomyślnie, chyba Ŝe Traktaty
przewidują inaczej. Wykluczono moŜliwość przyjmowania aktów prawodawczych19 Nadano teŜ Radzie moŜliwości szybkiego dostępu do środków
budŜetowych Unii przeznaczonych na natychmiastowe finansowanie inicjatyw w ramach WPZiB, a zwłaszcza działań przygotowujących do misji
WPBiO.20 Europejska Agencja Obrony zyskała prawne umocowanie
w Traktacie, jako Agencja do spraw Rozwoju Zdolności Obronnych, Badań, Zakupów i Uzbrojenia21
2. ORGANY WSPÓLNEJ POLITYKI ZAGRANICZNEJ
I BEZPIECZEŃSTWA
Rada Europejska jest najwaŜniejszym organem Unii Europejskiej.
Spotkania głów i rządów państw członkowskich oraz przewodniczącego
Komisji odbywają się cztery razy do roku, a takŜe na spotkaniach nadzwyczajnych zgodnie z decyzją podjętą w Sewilli 26 czerwca 2002 r.22 W jej
pracach uczestniczy takŜe wysoki przedstawiciel do spraw WPZiB.23 Status
formalny uzyskała na mocy Jednolitego Aktu Europejskiego z 1987 r.
a w 1993 r. stała się organem unijnym zgodnie z Traktatem o Unii Europej14
16
17
TUE, wersja skonsolidowana z TL, art. 25.
18
19
20
21
22
23
15
81
skiej. Rada Europejska wraz z Radą, stanowiąc jednomyślnie, określa i realizuje WPZiB o ile traktaty nie stanowią inaczej.24 Rada Europejska ustala
zasady i ogólne wytyczne, jakimi będzie się kierować WZPiB.25 Do kompetencji Rady naleŜy mianowanie wysokiego przedstawiciela Unii do
spraw WPZiB, moŜe równieŜ zakończyć jego kadencję.26 Przewodniczący
Rady Europejskiej pełni równieŜ funkcję reprezentowania Unii na zewnątrz
w sprawach dotyczących WPZiB, bez uszczerbku dla uprawnień wysokiego przedstawiciela Unii do spraw WZPiB.27
Rada Unii Europejskiej składa się z przedstawicieli szczebla ministerialnego państw członkowskich (po jednym z kaŜdego), którzy mają upowaŜnienie do zaciągania zobowiązań w imieniu rządu ich państwa.28 RUE
w zakresie WPZiB pełni funkcje określania polityki i koordynacji.29 W ramach Rady funkcjonuje Rada do Spraw Ogólnych i Rada do Spraw Zagranicznych. Pierwsza z nich ma za zadanie zapewniać spójność prac róŜnych
składów Rady. Przygotowuje równieŜ posiedzenia Rady Europejskiej i zapewni ciągłość wraz z Komisją. Zadaniem Rady do Spraw Zagranicznych
jest opracowanie działań zewnętrznych Unii na podstawie strategicznych
kierunków określonych przez Radę Europejską oraz zapewnienie spójności
Unii.30 Spotkania odbywają się zazwyczaj raz na miesiąc z inicjatywy
przewodniczącego lub na wniosek jednego z członków Rady lub Komisji.31
Do najwaŜniejszych funkcji Rady w zakresie WPZiB naleŜą: opracowanie
wspólne polityki i bezpieczeństwa32; zapewnienie jednolitości, spójności
i skuteczności działań Unii wraz z wysokim przedstawicielem33 oraz upowaŜnienie do podjęcia rokowań, wydawania wytycznych negocjacyjnych;
upowaŜnienie do podejmowania i podpisywania umów.34
Decyzje są na ogół podejmowanie kwalifikowaną większością głosów,
jeŜeli traktaty nie stanowią inaczej. Posiedzenia Rady są jawne, kiedy obraduje i głosuje ona nad projektem aktu prawodawczego. Posiedzenia takie
składają się z dwóch części.35 Podczas głosowania kaŜdy członek Rady
24
TUE, wersja skonsolidowana z TL, art. 15, ust. 4.
26
27
TUE, wersja skonsolidowana z TL, art. 15, ust. 6d.
28
29
30
31
Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej, art. 237.
32
33
34
Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej, art. 218, ust. 2.
35
25
82
moŜe otrzymać pełnomocnictwo od innego z pozostałych, ale tylko od jednego.36
Prezydencja Rady Unii Europejskiej od wejścia w Ŝycie Traktatu
z Lizbony ma niewielkie kompetencje. Nie stanowi instytucji Unii Europejskiej.37 Reprezentant w Radzie Europejskiej państwa pełniącego urząd
prezydencji moŜe zastępować przewodniczącego Rady Europejskiej w sytuacji, gdy nie moŜe on sprawować funkcji z powodu choroby, w przypadku jego śmierci lub w przypadku pozbawienia go mandatu.38
Wysoki przedstawiciel Unii do spraw zagranicznych i polityki bezpieczeństwa nie stanowi instytucji UE, jednak jest on najwaŜniejszym organem Unii Europejskiej w zakresie WPZiB.39 Został powołany na mocy
Traktatu amsterdamskiego. Działa on z upowaŜnienia Rady. Jest mianowany przez Radę Europejską, która wybiera go kwalifikowaną większością
głosów, za zgodą przewodniczącego Komisji. Jego wybór musi zostać zatwierdzony przez Parlament Europejski.40 W wykonywaniu jego obowiązków wspiera go Europejska SłuŜba Działań Zewnętrznych, która współpracuje za słuŜbami dyplomatycznymi państw członkowskich. Składa się ona
z urzędników właściwych słuŜb Sekretariatu Generalnego Rady i Komisji
oraz osób wyznaczonych przez krajowe słuŜby dyplomatyczne.41
Stanowisko wysokiego przedstawiciela UE ds. WPZiB piastuje od
1 grudnia 2009 roku Brytyjka Catherine Ashton. Do jej najwaŜniejszych
kompetencji naleŜy: reprezentowanie Unii w zakresie polityki zagranicznej
i bezpieczeństwa; wyraŜanie jej stanowiska w organizacjach międzynarodowych i na konferencjach międzynarodowych42; prowadzenie WPZiB
oraz WPBiO. Poprzez swoje propozycje, przyczynia się do opracowania
tych polityk i realizuje je.43 Prowadzi dialog polityczny ze stronami trzecimi,44 czuwa nad spójnością działań zewnętrznych Unii,45 uczestniczy
w pracach Rady Europejskiej,46 zapewnia wykonanie decyzji przyjętych
prze RE i RUE,47jest przewodniczącym Rady do Spraw Zagranicznych48
36
38
Regulamin wewnętrzny Rady Europejskiej, art. 2. ust. 4.
39
TUE, wersja skonsolidowana z TL, art. 13, ust. 1
40
41
42
43
44
45
46
47
48
37
83
oraz jednym z wiceprzewodniczących Komisji.49 Jednocześnie moŜe
przedkładać Radzie swoje wnioski50 oraz zalecenia w sprawach wydania
upowaŜnienia do podjęcia negocjacji odnośnie umowy międzynarodowej.51
MoŜe do niej zwracać się z wszelkimi pytaniami dotyczącymi WPZiB.52
Jednocześnie musi się regularnie konsultować z Parlamentem Europejskim
w zakresie głównych spraw związanych z WPZiB oraz WPBiO, musi informować go o rozwoju tych polityk.53 W przypadku przeprowadzania misji utrzymania pokoju, zapobiegania konfliktom i wzmacniania międzynarodowego bezpieczeństwa, czuwa nad koordynacją cywilnych i wojskowych aspektów.54 W przypadkach wymagających szybkiej decyzji moŜe
w ciągu 48 godzin zwołać nadzwyczajne posiedzenie Rady. W razie bardzo
pilnej potrzeby moŜe to nastąpić szybciej.55 Wraz z Radą czuwa nad poszanowaniem zasad lojalności i solidarności działań państw członkowskich
Unii Europejskiej w dziedzinie stosunków zewnętrznych56
Komisja Europejska nie reprezentuje Unii na zewnątrz w sprawie
WPZiB. Jednym z jej wiceprzewodniczących jest wysoki przedstawiciel
ds. WPZiB.57 W ramach swoich zadań i kompetencji w zakresie WPZiB
Komisja zapewnia spójność róŜnych dziedzin zewnętrznych Unii wraz
z Radą i przy wsparciu wysokiego przedstawiciela.58 Nadzoruje utrzymanie
stosunków z organami ONZ i jej organizacjami wyspecjalizowanymi, RE,
Organizacją Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie, Organizacją Współpracy Gospodarczej i rozwoju i innymi organizacjami międzynarodowymi.59 W razie potrzeby wspólnie z wysokim przedstawicielem wystosowuje
do Rady wnioski o zastosowanie klauzuli solidarności na wypadek ataku
terrorystycznego, klęski Ŝywiołowej lub katastrofy spowodowanej przez
człowieka.
Parlament Europejski posiada funkcje głownie prawodawcze i kontrolne. W ramach swoich kompetencji musi wyrazić Radzie zgodę na zawarcie umów międzynarodowych. Dwa razy do roku przeprowadza debatę
o postępach w realizacji WPZiB, w tym WPBiO. Wysoki przedstawiciel
UE ds. WPZiB musi się z nim regularnie konsultować w zakresie głównych aspektów i podstawowych opcji WPZiB oraz WPBiO. Parlament jest
49
51
Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej, art. 218, ust. 3.
52
53
54
55
56
57
58
59
50
84
informowany przez wysokiego przedstawiciela o rozwoju WPZiB oraz
WPBiO.60 Jego poglądy muszą być uwzględniane prze wysokiego przedstawiciela przy decydowaniu o polityce zagranicznej i bezpieczeństwa.
MoŜe on kierować do Rady i wysokiego przedstawiciela pytania i formułować pod ich adresem zalecenia odnośnie WPZiB. Rada musi się konsultować z Parlamentem przy podjęciu decyzji ustanawiającej szczególne procedury w sprawie szybkiego dostępu do pieniędzy przeznaczonych na natychmiastowe finansowanie inicjatyw w ramach WPZiB, a zwłaszcza działań przygotowawczych do misji utrzymania pokoju, zapobiegania konfliktom i wzmacniania międzynarodowego bezpieczeństwa.61
3. DZIAŁANIA I STANOWISKA
W RAMACH SYSTEMATYCZNEJ WSPÓŁPRACY
Od czasu traktatu z Maastricht ogólne wytyczne dla Unii określa Rada
Europejska. Traktat amsterdamski dodał takŜe kwestie wspólnej obronności. WPZiB dzięki temu otrzymała bardziej dynamiczny charakter, gdyŜ
głowy państw Unii mogą ustalać kierunki działalności dyplomatycznej.62
Na podstawie wytycznych ustalonych przez Radę Europejską, Rada UE
podejmuje decyzje słuŜące określeniu i wprowadzeniu w Ŝycie WPZiB.63
Traktat lizboński zlikwidował nazwę wspólne działania, jednak pozostawił
je nazywając przyjmowanie decyzji określających działania, które powinny
być prowadzone przez Unię.64
W ramach kompetencji Rady wchodzi podejmowanie decyzji, które
określają podejście Unii do danego problemu o charakterze geograficznym
lub przedmiotowym.65 Do określenia polityki Unii przyczynia się takŜe
Komitet Polityczny i Bezpieczeństwa, który wydaje opinie dla Rady. Zajmuje się on wprowadzaniem w Ŝycie uzgodnionych polityk i sprawuje pod
kierownictwem Rady i wysokiego przedstawiciela, kontrole polityczną
i kierownictwo strategiczne nad operacjami zarządzania kryzysowego.66
Finansowanie WPZiB jest pokrywane z budŜetu Unii.67 W lutym 2004
r. RUE stworzyła mechanizm ATHENA, którego zadaniem jest administracja nad wspólnymi kosztami operacyjnymi mającymi implikacje wojskowe lub obronne. Jest sterowany przez Komitet Specjalny.68
60
62
Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne, Warszawa 2007, s. 56.
63
64
65
66
67
68
R. Zięba, op. cit., 73-75.
61
85
4. AGENCJE WSPÓLNEJ POLITYKI ZAGRANICZNEJ
I BEZPIECZEŃSTWA
Instytut Unii Europejskiej Studiów nad Bezpieczeństwem powołany
w 2002 r. na mocy wspólnego działania z 20 lipca 2001 r.69 ma wywierać
wpływ na kształt polityki zagranicznej i bezpieczeństwa UE poprzez formułowanie zaleceń.
Centrum Satelitarne Unii Europejskiej zostało powołane w styczniu
2002 r. na mocy wspólnego działania RUE z dnia 20 lipca 2001 r.70 Jego
zadaniem jest dostarczeni i przetwarzanie danych pochodzących z obserwacji satelitarnych. Działa on pod kontrolą KPiB Rady a zadania wyznacza
mu Sekretarz Generalny Rady. 71
Europejska Agencja Obrony została powołana na mocy wspólnego
działania Rady Unii Europejskiej z dnia 12 lipca 2004 r.. Do głównych zadań Agencji naleŜy uspójnienie polityki obronnej państw członkowskich,
rozwijanie współpracy w sferze obrony, rozwój europejskiego systemu
zbrojeniowego, promocją badań związanych o obroną.72
5. PODSUMOWANIE
Jak wykazałyśmy wpływ instytucji na funkcjonowanie i podejmowanie
decyzji w ramach Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa ma
bardzo duŜe znaczenie. O nasze bezpieczeństwo dbają wszystkie instytucje
Unii Europejskiej. Zostały teŜ powołane specjalne Agencje do tego celu.
W dzisiejszych czasach, gdy zagroŜenia są coraz to nowe na pewno moŜemy liczyć na to, Ŝe wspólna polityka zagraniczna i bezpieczeństwa Unii
Europejskiej będzie się rozwijała w dobrym kierunku. Prawo zapewnia
nam sprawne podejmowanie decyzji przez instytucje działające w Unii Europejskie w ramach WPZiB, dlatego teŜ moŜemy czuć się bezpieczni mino
nowych zagroŜeń, jakie się pojawiają.
Bibliografia
Dokumenty
1. Traktat o Unii Europejskiej, wersja skonsolidowana z Traktatem Lizbońskim
2. Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej
3. Regulamin wewnętrzny Rady Europejskiej
69
Dziennik Ustaw L 200 z 25.7.2001.
Dziennik Ustaw L 200 z 25.7.2001.
71
Gdansk.pl/u Agencje ds. Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa.
www.gdansk.pl, 12 lipca 2008. [dostęp 6 kwietnia 2010].
72
Gdansk.pl/u Agencje ds. Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa.
www.gdansk.pl, 12 lipca 2008. [dostęp 6 kwietnia 2010].
70
86
4. Dziennik Ustaw L 200 z 25.7.2001
Literatura
1. R. Zięba, Zięba, Wspólna Polityka Zagraniczna i Bezpieczeństwa Unii
Europejskiej, Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne, Warszawa
2007
2. K. Lankosz, Traktat o Unii Europejskiej Komentarz, Wydawnictwo
C.H. Beck, Warszawa 2003
1.
2.
3.
4.
Źródła internetowe
http://www.gdansk.pl/akty_prawne,1190.html
http://www.naukowy.pl/encyklopedia/WPZiB,vstrona_3
http://dziennikustaw.gov.pl/
http://monitorpolski.gov.pl/
87
CELE I INSTRUMENTY PRAWNE POLITYKI ROLNEJ
UNII EUROPEJSKIEJ∗
Emma Gincel
Studenckie Koło Naukowe Prawa Międzynarodowego i Europejskiego
Streszczenie
Wspólna Polityka Rolna - WPR (Common Agricultural Policy - CAP)
jest jedną z najwaŜniejszych polityk wspólnotowych Unii Europejskiej. Jest
teŜ polityką, jedną z pierwszych, o której prowadzeniu zadecydowały kraje
wspólnotowe, i która we wczesnych stadiach integracji europejskiej stanowiła jej (integracji) silny instrument.
Funkcjonowanie WPR oparto na trzech zasadach:
- jednolitości rynku europejskiego,
- priorytetu wspólnotowego,
solidarności finansowej w ramach dyscypliny budŜetowej na szczeblu
wspólnotowym.
Na jednolitym rynku Wspólnoty obowiązują zatem wspólne ceny,
wspólne przepisy prawne, zdrowotne i weterynaryjne oraz stałe parytety
walutowe. Oznacza to takŜe stosowanie jednakowych we wszystkich
krajach członkowskich instrumentów oddziaływania na rynek w ramach
systemu regulacji znajdującego się w kompetencjach wspólnotowych.
Do celów Wspólnej Polityki Rolnej, na realizację, której Unia przeznacza blisko połowę swego budŜetu zgodnie z art. 33 Traktatu Amsterdamskiego (dawniej art. 39 Traktatu Rzymskiego) naleŜy:
- zapewnienie odpowiedniego poziomu Ŝycia ludności rolniczej,
- ustabilizowanie rynków rolnych,
- zapewnienie zaopatrzenia w produkty rolne po rozsądnych cenach,
- modernizacja europejskiego rolnictwa.
Oznacza to prowadzenie polityki pomocy finansowej z uwzględnieniem
potrzeb i problemów indywidualnych i regionalnych. Unia zmierza do tego,
aby tak kształtować WPR, by umoŜliwiać stały rozwój obszarów wiejskich
oraz ochronę środowiska naturalnego.
1. WPROWADZENIE
W Traktacie Rzymskim z 25 marca 1957 roku, który powołał do Ŝycia
Europejską Wspólnotę Gospodarczą (EWG) przewidziano, Ŝe Wspólnoty
będą prowadziły wspólną politykę w moŜliwie najszerszym zakresie. Celem takiego działania uznano wspieranie:
∗
W referacie podjęto tematykę wspólnej polityki rolnej Unii Europejskiej w ujęciu historycznym – przed wejściem w Ŝycie Traktatu Lizbońskiego.
88
- harmonijnego rozwoju wszystkich dziedzin gospodarki,
- trwałego i zrównowaŜonego wzrostu gospodarczego krajów członkowskich,
- szybkiego wzrostu stopy Ŝyciowej i zacieśnianie związków pomiędzy państwami członkowskimi.
Warto podkreślić, Ŝe wspólna polityka UE jest stale rozwijana i obejmuje coraz to nowe dziedziny, w których państwa członkowskie chcą
współpracować dla wspólnego dobra. Jest przy tym przestrzegana zasada
subsydiarności, to znaczy, Ŝe na szczeblu wspólnotowym są podejmowane
sprawy, które moŜna i naleŜy rozwiązywać wspólnie, natomiast inne kwestie, które mogą być efektywniej rozstrzygane samodzielnie przez państwo
członkowskie, pozostawia się w kompetencji władz narodowych, regionalnych lub lokalnych.
2. WSPÓLNA POLITYKA ROLNA UNII EUROPEJSKIEJ –
POJĘCIE I ISTOTA
Wspólna Polityka Rolna - WPR (Common Agricultural Policy - CAP)
jest jedną z najwaŜniejszych polityk wspólnotowych. Jest teŜ polityką, jedną z pierwszych, o której prowadzeniu zadecydowały kraje wspólnotowe,
i która we wczesnych stadiach integracji europejskiej stanowiła jej (integracji) silny instrument.
Państwa załoŜycielskie w chwili tworzenia EWG przyjęły, iŜ jednym
z priorytetowych działań będzie zapewnienie bezpieczeństwa Ŝywnościowego obywatelom Wspólnoty oraz zwiększenie dochodów rolniczych.
Z uwagi na specyfikę produkcji rolnej, rolnictwo uznano za szczególną
dziedzinę gospodarki. Dlatego teŜ regulacje dotyczące rynku rolnego wydzielono ze wspólnego rynku innych towarów i usług zapewniając mu system ochrony oparty na działaniach interwencyjnych i protekcjonistycznych.1
Wspólna Polityka Rolna okazała się z jednej strony bardzo skuteczna,
ale zarazem niezwykle kosztowna i trudna do utrzymania w swej pierwotnej formie. Spowodowała gwałtowny przyrost produkcji rolnej w krajach
Wspólnoty przy popycie, którego co prawda poziom zwiększał się równocześnie ze wzrostem produkcji, ale w znacznie niŜszym tempie. Doprowadziło to z czasem do wystąpienia powaŜnych, trudnych do wyeksportowania nadwyŜek produkcyjnych, których magazynowanie pochłaniało wysokie kwoty.2
W 1992 roku postanowiono dokonać reformy Wspólnej Polityki Rolnej, z zamiarem doprowadzenia do maksymalnego zrównania wewnętrznej
1
Traktat Rzymski z 25 marca 1957 roku.
A. Woś, Agrobiznes. Makroekonomika tom 1., Wydawnictwo Key Text, Warszawa 1996, s. 137.
2
89
podaŜy produktów rolnych z popytem. SłuŜyć temu miał system odłogowania ziemi, a takŜe kontyngenty produkcyjne (quotas) oraz wprowadzenie
środków skłaniających rolników do przywiązywania większej wagi do
ochrony środowiska i bardziej racjonalnego wykorzystania gruntów. Obowiązujące w UE ceny interwencyjne zostały obniŜone, co zostało zrekompensowane rolnikom w drodze bezpośrednich subwencji (premie za odłogowanie, subwencje wyrównawcze, premie zwierzęce itp.). Kontynuację
reformowania Wspólnej Polityki Rolnej, w duchu reformy z 1992 roku,
uzgodniono na szczycie UE w Berlinie w marcu 1999 roku. Jako cel wskazano ustabilizowanie wydatków na WPR.
Cele Wspólnej Polityki Rolnej sformułowane w Traktacie Rzymskim
zostały niemal w pełni osiągnięte, zwłaszcza te odnoszące się do wzrostu
wydajności w rolnictwie, stabilizacji rynków i bezpieczeństwa
Ŝywnościowego. Traktat przewidywał równieŜ wspólną organizację
rynków produktów rolnych, jednolitą politykę w dziedzinie cen
i utworzenie wspólnych funduszy finansowania rolnictwa. W celu realizacji
Wspólnej Polityki Rolnej stopniowo organizowano poszczególne rynki
produktów
rolnych,
uwzględniając
jednocześnie
zobowiązania
międzynarodowe Wspólnoty, problem rozwoju regionów opóźnionych oraz
zagadnienia ochrony środowiska i ochrony interesów konsumentów.
Organizację Wspólnej Polityki Rolnej naleŜy rozwaŜać w kontekście
wewnętrznym i międzynarodowym. Z jednej strony, rolnicy regularnie
manifestują przeciw niektórym jej zasadom, konsumenci obawiają się
konsekwencji niektórych działań (choroba szalonych krów, produkty
modyfikowane genetycznie).3 Z drugiej strony, od zakończenia Rundy
Urugwajskiej i podpisania układów w Marrakeszu w 1994 roku, Unia
Europejska zajmuje stanowisko rozbieŜne ze stanowiskiem USA, jak
równieŜ Australii i Nowej Zelandii, krajów propagujących większą
liberalizację światowego handlu produktami rolnymi. Ten kontekst
połączony z rozszerzeniem UE powoduje, Ŝe Komisja Europejska w
Agendzie 2000 zaproponowała kolejną reformę Wspólnej Polityki Rolnej.
Funkcjonowanie WPR oparto na trzech zasadach:
- jednolitości rynku europejskiego,
- priorytetu wspólnotowego,
- solidarności finansowej w ramach dyscypliny budŜetowej na szczeblu wspólnotowym.4
Jednolitość rynku oznacza całkowitą wolność wymiany handlowej
produktami rolnymi oraz harmonizację uregulowań administracyjnych,
weterynaryjnych i fitosanitarnych, jak równieŜ wspólne zasady
zarządzania, wspólne ceny, identyczne reguły konkurencji i jednolite
3
4
www.minrol.gov.pl [dostęp 14 maj 2010].
TamŜe.
90
zasady ochrony. Priorytet wspólnotowy zapewnia ochronę europejskiego
rynku rolnego przed importem produktów rolnych po niskich cenach oraz
fluktuacjami na rynku światowym. Solidarność finansowa wyraŜa się
w fakcie, Ŝe dochody i wydatki związane z prowadzeniem WPR pochodzą
z budŜetu Wspólnoty.
Na jednolitym rynku Wspólnoty obowiązują zatem wspólne ceny,
wspólne przepisy prawne, zdrowotne i weterynaryjne oraz stałe parytety
walutowe. Oznacza to takŜe stosowanie jednakowych we wszystkich
krajach członkowskich instrumentów oddziaływania na rynek w ramach
systemu regulacji znajdującego się w kompetencjach wspólnotowych.5
Wspólna Polityka Rolna, od początku jej wprowadzenia opierała się na
takich mechanizmach, jak:
- ceny interwencji,
- ceny progu dla importu,
- dopłatach eksportowych,
- opłatach wyrównawczych.
Kolejne rewizje Traktatu nie zmieniały tych mechanizmów, a poprzez
to gwarantowały zachowanie priorytetu wspólnotowego i pozwalały na
obecność na rynkach państw trzecich. Dawały one rolnikom gwarancję
skupu ich produkcji, ale miały teŜ inne, waŜkie konsekwencje:
- utrzymywały się stabilne ceny, co pozwalało na redukcję ryzyka, ale,
co nie było dobre, takŜe eliminowało wszelką konkurencję między producentami rolnymi,
- ceny wewnętrzne wyrównywano wyŜszymi cenami interwencji, co
pozwalało osiągać zyski ze wzrostu wydajności,
- następował wzrost produkcji, niezaleŜnie od popytu, z konsekwencją
kumulowania się nadwyŜek i subwencjonowanego eksportu,
- następował wzrost wydatków budŜetowych na rzecz gospodarstw
najbardziej produktywnych.
3. CELE WSPÓLNEJ POLITYKI ROLNEJ
Do celów Wspólnej Polityki Rolnej na realizację, której Unia przeznacza blisko połowę swego budŜetu zgodnie z art. 33 Traktatu Amsterdamskiego (dawniej art. 39 Traktatu Rzymskiego) naleŜy:
- zapewnienie odpowiedniego poziomu Ŝycia ludności rolniczej,
- ustabilizowanie rynków rolnych,
- zapewnienie zaopatrzenia w produkty rolne po rozsądnych cenach,
- modernizacja europejskiego rolnictwa.6
Oznacza to prowadzenie polityki pomocy finansowej z uwzględnieniem potrzeb i problemów indywidualnych i regionalnych. Unia zmierza
5
6
T. Bainbridge, A. Teasdale, Leksykon Unii Europejskiej, Kraków 1998, s. 82.
91
do tego, aby tak kształtować WPR, by umoŜliwiać stały rozwój obszarów
wiejskich oraz ochronę środowiska naturalnego. W związku z tym w określonym czasie przyjmowane są róŜne priorytety WPR. Wsparcie Wspólnoty kierowane jest na rozwój agroturystyki oraz tworzenie nowych, innych
miejsc pracy na obszarach wiejskich. W zakresie polityki strukturalnej
przewidziano obowiązkowe ograniczenie powierzchni upraw, a w odniesieniu do polityki rynkowej, obniŜanie cen gwarantowanych dla zwiększenia konkurencyjności produktów wspólnotowych na rynkach światowych
przy jednoczesnym zapewnieniu premii bezpośrednich, ze szczególnym
uwzględnieniem gospodarstw znajdujących się na obszarach o trudnych
warunkach naturalnych. Proces ewolucji Wspólnej Polityki Rolnej wykazuje, Ŝe kolejne próby jej zreformowania wpływają na poprawę kontroli produkcji rolnej i wydatków budŜetowych na jej realizację, która pochłania
rocznie, średnio około 40% budŜetu Unii Europejskiej.
W ramach wspólnej polityki rozwoju obszarów wiejskich przewidziano
zintegrowane działania promujące rozwój i dostosowanie strukturalne regionów słabiej rozwiniętych oraz wspieranie ekonomiczno - społecznej restrukturyzacji obszarów dotkniętych szczególnie trudnymi problemami.
Wsparcie Wspólnoty skierowane jest na poprawę struktury gospodarstw
rolnych, przetwórstwa i sprzedaŜy produktów rolnych, wprowadzenie nowych technologii i poprawę jakości produktów, zmianę charakteru produkcji, wprowadzenie uzupełniających bądź alternatywnych form działalności
oraz na równomierny rozwój terenów leśnych i rolnictwa przy zwróceniu
szczególnej uwagi na uwarunkowania i wymagania związane z ochroną
środowiska naturalnego, respektującego wymagania środowiska.
W Agendzie 2000 zapewniono finansową pomoc w zakresie:
- inwestycji w gospodarstwach rolnych, spełniających ściśle określone
prawem warunki, w wysokości do 40% ich wartości lub 50% na obszarach
połoŜonych na terenacho trudnych warunkach naturalnych
- umoŜliwienia startu młodym rolnikom (poniŜej 40 roku Ŝycia), posiadających odpowiednią wiedzę i umiejętności zawodowe, w postaci jednorazowej premii, dopłaty do spłaty odsetek kredytu
- szkoleń zawodowych rolników i osób zaangaŜowanych w gospodarkę rolną lub leśną,
- systemu wcześniejszego przechodzenia na emeryturę rolników i robotników rolnych,
- wprowadzenia metod produkcji rolniczej mających na celu ochronę
środowiska, utrzymania terenów wiejskich (tzw. agro-środowisko), poprawy jakości krajobrazu, zasobów naturalnych, gleby i róŜnorodności genetycznej,
92
- reorientacji produkcji zgodnie z trendami rynkowymi, rozwoju nowych rynków zbytu na produkty rolne, poprawy i monitorowania jakości
produktów i ich walorów zdrowotnych.7
Wsparcie dla powyŜszych działań ma słuŜyć wzrostowi dochodów z
rolnictwa, poprawie warunków Ŝycia, pracy i produkcji z jednoczesnym
prowadzeniem gospodarki rolnej w sposób przyjazny dla środowiska naturalnego.
4. INSTRUMENTY PRAWNE WSPÓLNEJ POLITYKI ROLNEJ
Prawne instrumenty w zakresie realizacji polityki rynkowej moŜna podzielić na trzy grupy:
1. Zmierzające do wspomagania polityki cenowej i w niektórych wypadkach do ograniczenia produkcji określonych płodów rolnych na
terenie Unii. Instrumenty te to w szczególności: ceny minimalne, ceny interwencyjne, skup interwencyjny, kontyngenty, płatności kompensacyjne w przypadkach, gdy wsparcie cenowe zostało zredukowane.
2. Mające na celu zwiększenie opłacalności eksportu towarów z Unii.
Z uwagi na moŜliwość występowania wyŜszych cen na rynku wewnętrznym niŜ na rynkach światowych, konieczne jest stosowanie
refundacji eksportowych.
3. DąŜące do ograniczenia napływu konkurencyjnych towarów spoza
krajów członkowskich. Są to: cła i kontyngenty importowe.
Prawne instrumenty interwencji rolnej prowadzone przez Unię Europejską w ramach polityki strukturalnej to:
- wyłączanie gruntów rolnych z produkcji (np. odłogowanie, zalesienie),
- ekstensyfikacja i konwersja produkcji (tj. stosowanie metod ekstensywnych w produkcji rolniczej ó np. poprzez ograniczanie zastosowania nawozów sztucznych),
- system premii przy przeznaczeniu produkcji rolnej na cele niespoŜywcze,
- system pomocy finansowej dla inwestycji mających na celu zmianę
charakteru produkcji (np. przetwórstwo, agroturystyka).
Wprowadzenie przez rolnika powyŜszych instrumentów, zgodnie ze
szczegółowymi regulacjami UE, uprawnia go do otrzymania odpowiedniej
pomocy finansowej.
Działania prowadzone przez Unię Europejską w ramach Wspólnej
Polityki Rolnej zarówno w jej aspekcie rynkowym jak i strukturalnym
zmierzają do rozwoju wsi nie tylko jako środowiska produkcji rolnej, ale
równieŜ do poprawy warunków Ŝycia i pracy jej mieszkańców, jakości
7
www.fapa.com.pl [dostęp 14 maj 2010].
93
produktów rolnych, zapewnienia ochrony środowiska naturalnego i
zachowania równowagi krajobrazowej.
Osiągnięciu wspólnych celów słuŜy wspólna organizacja rynków
rolnych oraz pozostałe środki wspólnej polityki rolnej. MoŜna wyróŜnić
cztery główne instrumenty wspierania rolnictwa w ramach WPR. Są to:
- podtrzymywanie cen rynkowych,
- ograniczenia ilościowe,
- bezpośrednie podtrzymywanie dochodów,
- tzw. inne formy wspierania rolnictwa.
Podtrzymywanie cen rynkowych (market price suppart) prowadzi do
kształtowania się cen unijnych na poziomie wyŜszym od cen światowych.
Osiągane jest to poprzez:
- stosowanie instrumentów polityki handlowej (cła, kontyngenty, itp.)
- zakupy interwencyjne
- subsydiowanie eksportu rolnego (jeden ze sposobów pozbywania się
nadwyŜek produktów rolnych),
- zagospodarowywanie nadwyŜek (dotowanie konsumpcji – mleko
i masło, konwersja - przeznaczenie proszku mlecznego na pasze, niszczenie
- owoce i warzywa).
Podtrzymywanie ceny rynkowej podnosi zarówno ceny płacone
producentom krajowym, jak i ceny płacone przez konsumentów za
Ŝywność, powoduje wzrost produkcji oraz ogranicza konsumpcję.
Ograniczenia ilościowe (cukier, mleko, zboŜa i nasiona oleiste warunkowo) stosowane są w połączeniu z podtrzymywaniem cen i/lub
dotacjami wyrównawczymi. Polegają one na ograniczeniu produkcji (przy
danym poziomie wsparcia cenowego) na poziomie niŜszym od tego, jaki
miałby miejsce bez stosowania ograniczeń. Pozwala to na zmniejszenie
wahań w handlu oraz ogranicza wydatki budŜetowe państwa na
subsydiowanie eksportu.
Bezpośrednie podtrzymywanie dochodów rolniczych polega na tym, Ŝe
producenci w UE otrzymują pewną sumę pieniędzy ponadto, co uzyskują
ze sprzedaŜy swych produktów na rynku (płatność na ha zbóŜ i nasiona
oleiste i na szt. zwierząt - bydło i owce). Zwiększa ono dochody rolnicze,
nie wpływając jednocześnie na ceny konsumenta czy producenta.
Inne formy wspierania rolnictwa moŜna podzielić generalnie na dwie
grupy:
- redukcję kosztów produkcji (instrumenty polityki kredytowej, dotacje do środków produkcji, polityka podatkowa),
- usługi ogólne, tj. działania, które na dłuŜszą metę redukują koszty w
sektorze rolnym, a korzyści, z których nie trafiają bezpośrednio do producentów rolnych (badania, doradztwo, inspekcja sanitarna, zwalczanie
szkodników i chorób, działania w zakresie poprawy struktur rolnych i infrastruktury, marketingu i promocji itd.).
94
5. BEZPOŚREDNIE DOPŁATY DO PRODUKCJI ROLNEJ
Polscy rolnicy, po 1 maja 2004 roku zostali objęci systemem dopłat
bezpośrednich do produkcji rolnej, a w zasadzie do powierzchni
gospodarstwa. Jest to co najmniej 40% naleŜnych im dopłat bezpośrednich,
co oznacza, Ŝe statystyczne gospodarstwo rolne w Polsce otrzymuje co
roku około 465 euro, tj. około 1860 zł. Dopłaty bezpośrednie otrzyma
kaŜde gospodarstwo o powierzchni powyŜej 1 ha, niezaleŜnie od tego czy
uprawia akurat te rośliny i hoduje te zwierzęta, do których w Unii
Europejskiej takie dopłaty przysługują. Rolnik otrzyma je takŜe wówczas,
gdy nie będzie uprawiał ani hodował czegokolwiek, gdyŜ nie będą to
dopłaty do produkcji rolnej, a do powierzchni gospodarstwa.
Polska stosuje tak zwany uproszczony system dopłat, stąd wypłacanie
ich równieŜ rolnikom, którzy niczego nie produkują. Przydzielenie dopłat
bezpośrednich wszystkim gospodarstwom rolnym tylko nieznacznie
zmniejszy korzyści rolników gospodarujących na kilkunastu,
kilkudziesięciu czy kilkuset hektarach, gdyŜ dopłaty bezpośrednie odnoszą
się do powierzchni gospodarstw, a to oznacza, Ŝe przeszło połowie ogółu
gospodarstw rolnych w Polsce (o obszarze od 1 do 5 ha) przypadnie tylko
16–17% dopłat bezpośrednich, gdyŜ tylko tyle ogółu uŜytków rolnych jest
w tych gospodarstwach.
Niewątpliwą zaletą systemu uproszczonego jest to, Ŝe przyznane Polsce
dopłaty bezpośrednie są wykorzystane w całości. Gdyby bowiem przyjąć
system stosowany w UE, około 30% dopłat prawdopodobnie by przepadło
(część rolników nie złoŜyłaby odpowiednio wypełnionych wniosków).8
6. FUNDUSZE WSPOMAGAJĄCE
Jednym z instrumentów wsparcia rozwoju obszarów wiejskich
w ramach Wspólnej Polityki Rolnej Unii Europejskiej są programy
rolnośrodowiskowe. Rolnicy do programów przystępują dobrowolnie. Za
przystąpienie i wykonywanie określonych działań z zakresu ochrony
środowiska rolnikom jest udzielana pomoc finansowa, która
zrekompensuje utracony dochód i poniesione dodatkowe nakłady oraz da
dodatkową zachętę finansową. Realizowane są następujące pakiety:
1. Rolnictwo zrównowaŜone – są to działania polegające na stosowaniu
zbilansowanej gospodarki nawozowej i przestrzeganiu odpowiedniego następstwa roślin;
2. Rolnictwo ekologiczne - stosowanie metod rolnictwa ekologicznego
w rozumieniu ustawy o rolnictwie ekologicznym;
8
95
3. Utrzymanie łąk ekstensywnych - działania wiąŜące się z przywróceniem lub kontynuacją wykaszania łąk jednokośnych o wysokich walorach
przyrodniczych, zagroŜonych degradacją;
4. Ochrona gleb i wód - działania polegające na stosowaniu międzyplonów dla zwiększenia udziału pokrycia gleb w okresie jesienno - zimowym
i zapobiegania spływom powierzchniowym.
5. Ochrona rodzimych ras zwierząt gospodarskich - polegająca na
utrzymywaniu hodowli ras bydła, koni i owiec zagroŜonych wyginięciem.
W podsumowaniu naleŜy wskazać, Ŝe objęcie polskiego rolnictwa
zasadami WPR spowodowało, Ŝe w tej grupie społecznej nastąpił
największy wzrost akceptacji społecznej dla przystąpienia Polski do UE.
Polscy rolnicy w pełni wykorzystują wsparcie ze środków unijnych.
Bibliografia
1. Bainbridge T., Teasdale A., Leksykon Unii Europejskiej, Kraków 1998
2. Fontaine P., Malosse H.: Słownik instytucji i terminów Unii Europejskiej, Warszawa 1997.
3. Rozporządzenie Komisji Europejskiej nr 2222/2000, które ustala
szczegółowe zasady finansowe dla stosowania Rozporządzenia nr
1268/1999.
4. Rozporządzenie Rady Europejskiej nr 1268/1999 z dnia 21 czerwca
1999 roku o wsparciu Wspólnot dla działań przedakcesyjnych na rzecz
rozwoju rolnictwa i obszarów wiejskich w krajach kandydujących
z Europy Środkowej i Wschodniej w okresie przedakcesyjnym.
5. Woś A., „Agrobiznes. Makroekonomika” tom 1., Wydawnictwo Key
Text, Warszawa 1996.
6. www.fapa.com.pl [dostęp 14 maj 2010].
7. www.minrol.gov.pl [dostęp 14 maj 2010].
96
UNIJNY POTENCJAŁ W SFERZE MILITARNEJ
Eliza Agata Terejko
WyŜsza Szkoła Humanistyczno-Ekonomiczna
im. Jana Zamoyskiego z siedzibą w Zamościu
Koło Naukowe Pasjonatów
Opiekun naukowy: dr Ewa Kuźma
WPROWADZENIE
Unia Europejska od dawna uchodzi za gospodarczą potęgę. Ale teŜ
jeszcze do niedawna była militarnym karłem, niezdolnym do samodzielnych działań, z wyczekiwaniem spoglądającym na Stany Zjednoczone.
Dlatego od lat 90 tych europejscy politycy podejmują liczne inicjatywy
mające wzmocnić unijny potencjał obrony Unii. Tworzą wspólne zgrupowania i jednostki wojskowe. Rozpoczęli proces integracji przemysłów
zbrojeniowych, a w ślad za tym sformowali pierwsze wspólne, wielonarodowe programy zbrojeniowe. Jednym z kluczowych celów powyŜszych
działań jest sprostanie konkurencji i nadrobienie luki technologicznej
w sferze militarnej, jaka uwidoczniła się między USA i UE. Przy okazji
pojawił się problem jak wzmocnić militarnie struktury europejskie, jednocześnie nie osłabiając NATO i więzi transatlantyckich. Dziś wydaje się, iŜ
powoli rodzi się modus vivendi w tej sprawie.
WOJSKO W LICZBACH
Gdyby zsumować armie pierwszych 15 członków UE i kolejnych 10
państw, które niedawno dołączyły do „grupy”, okaŜe się, Ŝe liczbą Ŝołnierzy Europejczycy nie będą ustępowali Stanom Zjednoczonym.
Tylko szóstka największych krajów UE – Francja, Hiszpania, Niemcy,
Polska, Wielka Brytania i Włochy – nawet po redukcjach swych armii będzie mieć pod bronią około miliona Ŝołnierzy. Dominującą pozycję militarną w UE zajmują Francuzi (325 tys.), Brytyjczycy (208 tys.) i Niemcy
(około 290 tys.). Mają oni jedne z najnowocześniejszych sił zbrojnych
w świecie. Do tego pierwsza dwójka zaliczana jest do grona mocarstw
atomowych. Natomiast Niemcy pozostają mocarstwem konwencjonalnym,
z najsilniejszymi siłami lądowymi i licznym lotnictwem.
„Trójce” nieco ustępują Włochy (ponad 200 tys. Ŝołnierzy). Natomiast
Hiszpania i Polska mają armię liczącą w granicach 150 tyś. personelu wojskowego. Do grona „sześciu” naleŜy dodać Grecję. Kraj ten, choć niemal
cztery razy mniejszy demograficznie od Hiszpanii i Polski, utrzymuje podobnej wielkości siły zbrojne. Wpływ na to ma nieufność Aten wobec tu97
reckiego sąsiada, która nie zanikła nawet po ponad półwiecznej przynaleŜności obu państw do NATO.
Znaczną grupę stanowią w UE „średniacy” mający po 60 – 20 tys. Ŝołnierzy. W gronie tym są: Austria, Belgia, Czechy, Dania, Finlandia, Holandia, Portugalia, Słowacja, Szwecja, Węgry. Ostatnią grupę tworzą najmniejsze państwa Unii, których siły zbrojne liczą od kilkuset Ŝołnierzy
w przypadku Luksemburga do kilkunastu tysięcy Ŝołnierzy na Litwie czy
w Irlandii. „Maluchy” to jeszcze Cypr, Estonia, Łotwa, Malta i Słowenia.
Od lat 90- tych dominującą tendencją w armiach europejskich jest redukcja ich liczebności. Często temu procesowi towarzyszy rezygnacja (lub
odroczenie) poboru.
Zawodowe siły zbrojne mają lub niebawem będą mieć: Belgia, Czechy,
Francja, Hiszpania, Holandia, Irlandia, Malta, Luksemburg, Węgry, Wielka
Brytania, Włochy i Polska.
SPRZĘTOWA MOZAIKA
WyposaŜenie armii unijnych jest róŜnorodne. To efekt tego, Ŝe kaŜde
z państw dotychczas preferowało wyroby krajowego przemysłu. Rzadkością były wspólne programy zbrojeniowe czy uzgadnianie zakupów w państwach trzecich. W ostatnich latach sytuacja jednak znacznie się zmieniła.
Mimo zróŜnicowania arsenałów istnieją pewne rodzaje sprzętu, w których nastąpiła niekoordynowana standaryzacja. Najlepiej widać to w przypadku czołgów. JuŜ od kilkudziesięciu lat na rynku zachodnioeuropejskim
dominują pojazdy niemieckie. Czołgi Leopold 11 i Leopold 22 moŜna spotkać od Sycylii po koło podbiegunowe. Poza Niemcami uŜytkuje je jeszcze
dziewięciu innych członków „15” pierwszych państw tworzących UE oraz
Polska.
1
M. Cielma, „Leopard 1”, [on-line], Polski Serwis Militarny, modyfikacja:
2008-01-30, dostępna w Internecie:
[http://www.militarium.net/viewart.php?aid=189].
2
M. Cielma, „Leopard 2”, [on-line], Polski Serwis Militarny, modyfikacja:
2008-01-29, dostępna w Internecie:
98
Rysunek 1. Leopold 1
Rysunek 2. Leopold 2
Wraz z rozszerzeniem Unii popularnym wozem bojowym stało się
T-72 i jego modernizacje. W sumie te czołgi stosują wojska pancerne pięciu państw3.
3
M. Cielma, „T-72”, [on-line], Polski Serwis Militarny, modyfikacja: 2008-0129, dostępna w Internecie: [militarium.net/viewart.php?aid=187].
99
Rysunek 3. Wóz bojowy T-72
W przypadku innych systemów uzbrojenia lądowego z reguły najpopularniejsze są konstrukcje zza oceanu, jak np. transportery gąsienicowe
M-113
Rysunek 4. Transporter gąsienicowy M-113
100
czy teŜ haubice samobieŜne M-1094.
Rysunek 5. Haubica samobieŜna M-109
TakŜe najpopularniejszymi samolotami Unii Europejskiej są dziś amerykańskie F-16 Fighting Falcon. Latają na nich Belgowie, Duńczycy, Grecy, Holendrzy i Portugalczycy. Razem mają około 350 „szesnastek”. Na
wzięcie ich w leasing zdecydowali się niedawno Włosi. Maszyny te niedawno trafiły teŜ do Polskich sił powietrznych5.
4
J. Mierzejewski, „Haubica samobieŜna M109A6 Paladin”, [on-line], Konflikty
Zbrojne, modyfikacja: 2009.06.08, dostępna w Internecie: [konflikty.pl/a,2138-0,
Wojska_ladowe,Haubica_samobiezna_ M109A6_ Paladin.html].
5
R. Rochowicz, Wiecznie młody, śołnierz Polski 2004, nr 3, s. 34-37, B. Głowacki, Polacy w F-16. Skrzydlata Polska, 2005, nr 12, s. 6-9.
101
Rysunek 6. F-16 Fighting Falcon
Wśród samolotów proweniencji europejskiej najpopularniejsze są dziś
Panavia Tornado IDS, latające w barwach lotnictwa Niemiec, Wielkiej
Brytanii i Włoch. Jest ich około 7006.
Rysunek 7. Panavia Tornado IDS
Trzy kraje uŜytkują teŜ Dassault Mirage F-1, ale jest ich poniŜej 200.
Poza Francją latają one w Grecji i Hiszpanii7.
6
M. Przeworski, Nadbałtycki parasol NATO. Skrzydlata Polska 2005, nr 4, s. 3233, M. Przeworski, Łabędzi śpiew morskich Tornad, Skrzydlata Polska 2005, nr
6, s. 32-33, D. Bower, Cenny atut królewskich wojsk lotniczych- tankowanie
w powietrzu, Skrzydlata Polska, 2005, nr 2, s. 38- 42, D. Bower , Cypryjskie ćwiczenia . Skrzydlata Polska. 2006, nr 2, s. 36-38.
7
M. Przeworski, Francuski szkwał, Skrzydlata Polska 2004, nr 12, s. 27-29.
102
Rysunek 8. Dassault Mirage F1
Grecy i Francuzi posiadają równieŜ ponad 300 Dassault Mirage 20008.
Rysunek 9. Dassault Mirage 2000
8
M. Przeworski, Francuski szkwał, Skrzydlata Polska, 2004, nr 12, s. 27-29.
103
W przyszłości powaŜnym rywalem dla produktów zza Atlantyku będzie myśliwiec Eurofighter Typhoon, owoc współpracy przemysłów lotniczych czterech państw: Hiszpanii, Niemiec, Wielkiej Brytanii i Włoch. JeŜeli nie nastąpi redukcja zamówień, kupią one ponad 600 tych myśliwców.
„Tajfuny” zamówiła juŜ Austria, zaś powaŜnie zainteresowanie nimi wykazuje Grecja9.
Rysunek 10. Eurofighter Typhoon
Rysunek 11. SAAB JAS 39 Gripen
Lokalnym rywalem dla tej konstrukcji jest szwedzki Gripen, na którego
zdecydowali się dwaj członkowie Unii z Europy Środkowej, Czechy i Węgry10.
9
M. Przeworski, Europejski obrońca nieba część 2, Skrzydlata Polska 2005,
nr 1, s. 37-40.
10
G. Sobczak, B. Głowacki, Gripeny przyleciały do Czech, Skrzydlata Polska
2005, nr 5, s. 24-25, W. Łuczak, Chrzest bojowy czeskich Gripenów, Skrzydlata
Polska, 2005, nr 11, s. 20-21.
104
Najliczniejszymi samolotami transportowymi w lotnictwie wojskowym
członków pierwszej „15” państw UE są C-160 Transall. Około 150 tych
maszyn lata tylko w dwóch państwach, Francji i Niemczech.
Rysunek 12. C-160 Transall
Niedościgniony pod względem popularności pozostaje amerykański
Lockheed C-130 Hercules, którego moŜna spotkać w Austrii, Belgii, Francji, Grecji, Hiszpanii, Holandii, Portugalii, Szwecji, Wielkiej Brytanii
i Włoszech. Polska całkiem nie dawno pozyskała sześć C-13011.
Rysunek 13. Lockheed C-130 Hercules
11
G. Hołdanowicz, 37-letnie Herculesy do Powidza, Skrzydlata Polska, 2006,
nr 2, s. 18-19, B Głowacki, PoŜarnicze Herculesy, Skrzydlata Polska 2005, nr 9,
s. 13 .
105
PIĘTY ACHILLESOWE
Wielkość sił zbrojnych państw europejskich jest iluzoryczna. Konflikty
w latach 90 na Bałkanach wykazały, Ŝe Europejczycy nie są zdolni do Ŝadnych większych operacji militarnych bez wsparcia USA. Pierwszym powodem był fakt, Ŝe większość armii europejskich przygotowywana była
w okresie zimnej wojny do obrony własnego terytorium. Niewiele ich jednostek było w pełni rozwiniętych w czasie pokoju. Gros istniało tzw. workach, czekając na mobilizację.
Obrona własnego terytorium nie wymagała teŜ posiadania rozwiniętego
transportu strategicznego, tak lotniczego, jaki morskiego. Stąd duŜymi
okrętami transportowo -desantowymi dysponowały tylko Francja i Wielka
Brytania, posiadające nadal liczne terytoria zamorskie. W ostatnich latach
podobne jednostki pozyskały teŜ Hiszpania i Holandia. Jednak mimo to
europejskie zdolności do przerzutu sił zbrojnych drogą morską w porównaniu z amerykańskimi pozostają mizerne.
Rysunek 14. Przykładowy okręt transportowo desantowy o nazwie Ocean
Podobnie rzecz ma się w lotnictwie. Sytuację ma poprawić nabycie
około 180 duŜych transportowych Airbusów 400M12. Na dziś bowiem Europejczycy mają zaledwie kilkadziesiąt maszyn, które moŜna uznać od biedy za transportowce strategiczne. Bo Transalle czy Herculesy są uznawane
za samoloty do przerzutu taktycznego. Decydują o tym ich ograniczone
moŜliwości, gdy chodzi o zasięg i wielkość przewoŜonego ładunku.
Poza brakiem transportu prowadzenie samodzielnych operacji militarnych utrudnia Unii Europejskiej fakt, iŜ nie ma ona praktycznie rozpoznania satelitarnego.
12
B. Głowacki, Polskie C-295M juŜ w komplecie, Skrzydlata Polska 2005, nr 8,
s. 22 .
106
Rysunek 14. Airbus 400M
Rysunek 15. Jeden z satelitów rozpoznawczych krąŜących wokół Ziemi
Z drugiej strony eksperci wskazują na nadmiar uzbrojenia w niektórych
kategoriach. Wymieniają tu samoloty bojowe, sprzęt pancerny czy fregaty.
Próbą wznowienia zdolności wojskowych UE była decyzja o stworzeniu sił
szybkiego reagowania. Z deklaracji złoŜonych przez państwa członkowskie
wynika Ŝe mają liczyć ponad 60 tyś Ŝołnierzy wspartych przez kontyngenty
morski i powietrzny. Oczekuje się, Ŝe zgrupowanie unijne będzie zdolne do
rocznego udziału w misji o charakterze ekspedycyjnym.
107
Bibliografia
1. Bower D., Cenny atut królewskich wojsk lotniczych- tankowanie w powietrzu, Skrzydlata Polska 2005, nr 2, s. 38- 42.
2. Bower D., Cypryjskie ćwiczenia, Skrzydlata Polska. 2006, nr 2 ,
s. 36-38.
3. Cielma M., „T-72”, [on-line] , Polski Serwis Militarny, modyfikacja:
2008-01-29, dostępna w Internecie: [militarium.net/viewart.php?aid=187].
4. Cielma M., „Leopard 1”, [on-line], Polski Serwis Militarny, modyfikacja: 2008-01-30, dostępna w Internecie:
5. Cielma M., „Leopard 2”, [on-line], Polski Serwis Militarny, modyfikacja: 2008-01-29, dostępna w Internecie:
6. Głowacki B., Polacy w F-16, Skrzydlata Polska. 2005, nr 12, s. 6-9.
7. Głowacki B., PoŜarnicze Herculesy, Skrzydlata Polska 2005, nr 9,
s. 13.
8. Głowacki B., Polskie C-295M juŜ w komplecie, Skrzydlata Polska
2005, nr 8, s. 22 .
9. Hołdanowicz G., 37-letnie Herculesy do Powidza, Skrzydlata Polska
2006, nr 2, s. 18-19.
10. Łuczak W., Chrzest bojowy Czeskich Gripenów, Skrzydlata Polska
2005, nr 11, s. 20-21.
11. Mierzejewski J., „Haubica samobieŜna M109A6 Paladin”, [on-line],
Konflikty Zbrojne , modyfikacja: 2009.06.08 , dostępna w Internecie:
[konflikty.pl/a,21380,Wojska_ladowe,Haubica_samobiezna_M109A6_Paladin.html].
12. Przeworski M., Nadbałtycki parasol NATO, Skrzydlata Polska 2005,
nr 4, s. 32-33.
13. Przeworski M., Łabędzi śpiew morskich Tornad, Skrzydlata Polska
2005, nr 6, s. 32-33.
14. Przeworski M., Europejski obrońca nieba część 2, Skrzydlata Polska
2005, nr 1, s. 37-40.
15. Przeworski M., Francuski szkwał, Skrzydlata Polska 2004, nr 12,
s. 27-29.
16. Rochowicz R., Wiecznie młody, śołnierz Polski . 2004, nr 3, s. 34-37.
17. Sobczak G., Głowacki B., Gripeny przyleciały do Czech. Skrzydlata
Polska 2005, nr 5, s. 24-25
108
WPROWADZENIE EURO
W KRAJACH CZŁONKOWSKICH
Tetyana Krykunova, Mariya Krasnova, Svitlana Kvachuk
Absolwentki studiów pierwszego stopnia kierunku Administracja
Opiekun: dr Wojciech Orłowski
Streszczenie
Praca stanowi opracowanie zawierające informacje o działaniach podejmowanych przez Wspólnoty Europejskie w zakresie wprowadzenia euro
jako wspólną walutę. Umiejscawia zagadnienie pojęcia Euro oraz jego
znaczenie na wspólnych rynkach. Przedstawia kierunki rozwoju europejskiej integracji walutowej, drogę do Euro, czyli rys historyczny rozwoju
strefy euro. Określa kwestie związane z postrzeganiem wspólnej waluty europejskiej i poziom poparcia, na przykładzie róŜnicy badań statystycznych
pokazuje zalety oraz negatywne strony wejścia do strefy euro oraz przedstawia oczekiwania i obawy związane z wprowadzeniem euro na przykładzie Rzeczypospolitej Polskiej.
1. CZYM JEST EURO?
Euro jest walutą Unii Gospodarczej i Walutowej - UGW (Economic
and Monetary Union - EMU), która 1 stycznia 1999 r. została utworzona w
ramach Unii Europejskiej (UE). Podstawą prawną ustanowienia UGW jest
podpisany w 1992 r. w Maastricht (Holandia) traktat o Unii Europejskiej.
W skład nowej unii weszło jedenaście z piętnastu krajów UE (Austria, Belgia, Finlandia, Francja, Hiszpania, Holandia, Irlandia, Luksemburg, Niemcy, Portugalia i Włochy). UGW określana teŜ jest nieoficjalnie jako obszar
euro albo Euroland. W przyszłości skład członkowski Eurolandu rozszerzy
się wraz z przystępowaniem do niego nowych krajów. KaŜdy kraj UE ma
bowiem prawo naleŜeć do UGW, o ile spełni określone warunki - tzw. kryteria konwergencji dotyczące inflacji, długoterminowej stopy procentowej,
stanu finansów publicznych oraz stabilności kursu walutowego. Oznacza
to, Ŝe takŜe Polska, gdy będzie juŜ członkiem Unii Europejskiej, ma przed
sobą perspektywę udziału w obszarze euro na zasadach obowiązujących
pozostałe kraje.
2. DLACZEGO EURO?
NajwaŜniejszą cechą UGW jest to, Ŝe stanowi ona obszar jednowalutowy, tzn. obszar, na którym ma cyrkulować tylko jeden pieniądz - euro,
109
zastępujący waluty narodowe1.
Ale jakie były początki?
Za jeden z moŜliwych punktów wyjścia dla chronologii powstania unii
gospodarczo- walutowej w Europie moŜna uznać Traktaty Rzymskie2, które weszły w Ŝycie 1 stycznia 1958 r. Realizacja UGW jest jednym z najwaŜniejszych osiągnięć integracji europejskiej. Autorzy Traktatów Rzymskich nie myśleli jednak jeszcze o wspólnej walucie, a cele pierwotnych
traktatów były znacznie węŜsze. Innym punktem wyjścia mógłby być 1989
r., gdy Rada Europejska podjęła decyzję o rozpoczęciu realizacji UGW
przed końcem wieku. Pominięcie pierwszych kroków w kierunku integracji
walutowej Europy, podjętych w połowie lat 60., byłoby jednak fałszowaniem historii. Na początkowym etapie próby integracji walutowej podejmowano ze zmiennym powodzeniem. Wydaje się zatem, Ŝe najwłaściwszym punktem wyjścia będzie 1962 r. i dokument Komisji Europejskiej
znany jako Memorandum Marjolina. Dokument ten zainicjował pierwsze
dyskusje na temat integracji walutowej na poziomie Wspólnoty i doprowadził do podjęcia pierwszych – na razie bardzo ograniczonych – działań
w zakresie współpracy walutowej.
3. PIERWSZE KROKI W KIERUNKU
EUROPEJSKIEJ INTEGRACJI WALUTOWEJ
Ojcowie załoŜyciele Europy, którzy negocjowali Traktaty Rzymskie
w latach 50. ubiegłego stulecia, nie rozwaŜali koncepcji wspólnej waluty.
Pierwotne cele Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej (EWG) były ograniczone przede wszystkim do utworzenia unii celnej i wspólnego rynku rolnego, w związku z czym nie dostrzegano jeszcze potrzeby integracji walutowej. Ponadto w ówczesnym okresie wszystkie kraje EWG naleŜały do
zasadniczo sprawnie funkcjonującego międzynarodowego systemu walutowego (systemu z Bretton Woods). W systemie tym kursy wymiany były
sztywne, ale z moŜliwością korekty i utrzymywały się na względnie stabilnym poziomie zarówno w EWG, jak i na całym świecie do połowy lat 60.
XX wieku3.
Idea wspólnej waluty dla państw członkowskich EWG po raz pierwszy
pojawiła się w memorandum Komisji Europejskiej z 24 października 1962
r. (Memorandum Marjolina). W dokumencie tym Komisja proponowała,
1
Informacja powzięta ze strony internetowej: samorzad.malopolska.w.interia.pl.
Traktat ustanawiający Europejską Wspólnotę Gospodarczą (EWG) i Traktat
ustanawiający Europejską Wspólnotę Energii Atomowej (Euratom). Traktaty
weszły w Ŝycie 1 stycznia 1958 r. Dwie nowe Wspólnoty dołączyły do Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali (EWWS), powołanej w 1952 r. na okres 50 lat.
3
Hanspeter K. Scheller, Europejski Bank Centralny – historia, rola i funkcje.,
2006 r., s. 15.
2
110
aby unia celna prowadziła do ustanowienia do końca lat 60. unii gospodarczej z nieodwołalnymi sztywnymi kursami walut państw członkowskich.
PoniewaŜ jednak system z Bretton Woods zapewniał powszechną stabilność kursów walut, państwa członkowskie stwierdziły, Ŝe nie ma potrzeby wprowadzania dodatkowych rozwiązań instytucjonalnych w tym zakresie na poziomie wspólnotowym. W związku z tym, poza powołaniem Komitetu Prezesów banków centralnych państw członkowskich EWG w 1964
r., memorandum nie spowodowało podjęcia Ŝadnych dalszych działań.
Komitet Prezesów uzupełnił Komitet Walutowy, utworzony na podstawie
art. 105 ust. 2 Traktatu EWG.
W 1969 r. Komisja Europejska przedstawiła plan dotyczący odrębnej
toŜsamości walutowej Wspólnoty. Na jego podstawie szefowie państw
i rządów na spotkaniu w Hadze wezwali Radę Ministrów do opracowania
etapowego planu utworzenia unii gospodarczej i walutowej. Dokonał tego
zespół ekspertów pod przewodnictwem Pierre’a Wernera, premiera Luksemburga. Opracowany przezeń Plan Wernera, który opublikowano
w 1970 r., proponował stworzenie unii gospodarczej i walutowej w kilku
etapach do 1980 r.4. Jednocześnie z tymi wydarzeniami, w latach 19701971 powstały pierwsze wspólnotowe mechanizmy pomocy walutowej
i finansowej5.
Opracowany przez Komitet tzw. Plan Delorsa z 17 kwietnia 1989 r.
proponował realizację unii gospodarczej i walutowej w trzech odrębnych,
ale stanowiących ciągły proces, etapach.
Etap pierwszy miał się koncentrować na ostatecznym utworzeniu rynku
wewnętrznego, wyeliminowaniu rozbieŜności polityki gospodarczej państw
członkowskich, usunięciu wszystkich przeszkód utrudniających integrację
finansową, a takŜe intensyfikacji współpracy walutowej.
Etap drugi miał stanowić okres przejściowy przed etapem końcowym
i obejmować utworzenie podstawowych instytucji i struktur organizacyjnych UGW. Ponadto miał słuŜyć wzmocnieniu konwergencji gospodarczej.
W czasie etapu trzeciego miało nastąpić nieodwołalne ustalenie kursów
walut, a odpowiednie instytucje i organy wspólnotowe miały uzyskać pełne
kompetencje pienięŜne i gospodarcze6.
UGW powstała w ramach Wspólnot Europejskich, które same w sobie
uległy znacznemu rozszerzeniu od momentu ich zawiązania w 1952 r. Po
przystąpieniu z dniem 1 maja 2004 r. dziesięciu krajów z Europy Środko4
Hanspeter K. Scheller, op. cit, s.17.
Umowa z dnia 9 lutego 1970 r. pomiędzy bankami centralnymi EWG w sprawie ustanowienia mechanizmu krótkookresowego wsparcia walutowego i Decyzja Rady Ministrów z dnia 22 marca 1971 r. w sprawie utworzenia mechanizmu
średnioterminowej pomocy finansowej pomiędzy państwami członkowskimi
EWG.
6
Hanspeter K. Scheller, op. cit, s.21.
5
111
wo-Wschodniej oraz basenu Morza Śródziemnego, Unia Europejska liczy
obecnie 25 państw członkowskich. W 2007 r. do Unii przystępują dwa kolejne kraje – Bułgaria i Rumunia – które podpisały Traktat Akcesyjny w
kwietniu 2005 r. Jesienią 2005 r. rozpoczęły się negocjację z Chorwacją
i Turcją.
PoniewaŜ warunkiem wprowadzenia wspólnej waluty jest spełnienie
przez dany kraj określonych warunków, nowe państwa członkowskie UE
nie wchodzą automatycznie do strefy euro. Są jednak zobowiązane do realizacji celów UGW, a ich banki centralne stały się z urzędu członkami
ESBC w dniu przystąpienia do UE i obecnie przygotowują się do integracji
z Eurosystemem. Jako pierwsza z tej dziesiątki do strefy euro weszła Słowenia (1 stycznia 2007 r.). Zgodnie z procedurą określoną w art. 122 ust7. 2
Traktatu WE, w dniu 11 lipca 2006 r. Rada UE zdecydowała, Ŝe kraj ten
spełnia kryteria wprowadzenia euro. Kurs konwersji słoweńskiego tolara na
euro, obowiązujący od 1 stycznia 2007 r. wyniesie 239,640 tolarów za
1 euro8.
Nasuwa się pytanie, dlaczego kilkanaście krajów zgodziło się dobrowolnie zrezygnować z praw, które są tak istotne dla niezaleŜnego bytu państwa, jak posiadanie własnych sił zbrojnych. Odpowiadając na nie, moŜna
stwierdzić, Ŝe podstawowe znaczenie miały tu przyczyny polityczne. MoŜna je określić ogólnie jako dąŜenie do ustanowienia w Europie odrębnej,
nowej struktury, zbliŜonej do państwa federalnego, która byłaby w stanie
zapewnić trwałe warunki ekonomiczne do zachowania pokoju na kontynencie europejskim. Chodzi w szczególności o takie powiązanie państwa
niemieckiego z innymi krajami, by nie było ono w stanie więcej stworzyć
zagroŜenia dla bezpieczeństwa europejskiego. Nauczone bolesnymi doświadczeniami z wojen mających miejsce w XX wieku, kraje Unii Europejskiej uznały, Ŝe pokój jest tą wartością, która faktycznie nie ma ceny.
Dlatego zgodziły się na tak znaczną utratę suwerenności narodowej, by tę
wartość zachować na trwałe.
Ustanowienie Eurolandu jest spełnieniem w duŜej części wizji federalistów, którzy juŜ w kilka lat po drugiej wojnie światowej postulowali
przekształcenie krajów zachodnioeuropejskich w Federację Europejską czy
teŜ Stany Zjednoczone Europy.
Przyczyny ekonomiczne odgrywają takŜe duŜą rolę w utworzeniu obszaru euro. WiąŜą się ściśle z faktem, Ŝe kraje Unii Europejskiej tworzą od
1993 r. jednolity rynek, na którym swobodnie mogą przepływać towary,
usługi, kapitały i siła robocza. Jest więc to faktycznie rynek bez granic
wewnętrznych. Proces znoszenia ograniczeń w handlu między krajami
członkowskimi trwał kilkadziesiąt lat. Po jego zakończeniu stało się jasne,
7
8
Ibidem, s.28.
Ibidem, s.29.
112
Ŝe dla rozwoju tego handlu potrzebne jest jeszcze wprowadzenie jednego
pieniądza i zastąpienie nim kilkunastu walut narodowych, obowiązujących
na tym, stosunkowo niewielkim obszarze. MoŜliwość dysponowania jednym pieniądzem zbliŜy UE do rynku jej głównych konkurentów międzynarodowych, takich jak Stany Zjednoczone i Japonia. Członkowie unii nie
będą ponosić kosztów transakcji handlowych związanych z wymianą jednej waluty na drugą. Wyeliminowanie walut narodowych oznacza takŜe, Ŝe
przestanie istnieć problem zmian ich kursów i w efekcie ryzyka kursowego.
Stworzy to moŜliwość znaczącego ograniczenia kosztów działalności
przedsiębiorstw (według szacunków Komisji Europejskiej moŜliwy jest
spadek kosztów z tytułu wprowadzenia jednego pieniądza o ok. 40 mld
USD rocznie. co odpowiada 0,5% PKB UE jako całości).
Z wprowadzeniem euro związane są takŜe nadzieje na istotny wzrost
konkurencji na obszarze Eurolandu. Konkurencja ta powinna przyczynić
się do wzrostu efektywności przedsiębiorstw działających na tym obszarze.
Skutkiem tego ma być lepsze dostosowanie ich oferty do potrzeb konsumentów. Interesom konsumenta będzie sprzyjać przejrzystość cen, powstała dzięki wyraŜaniu cen w tej samej walucie we wszystkich krajach członkowskich. Stworzy to lepsze moŜliwości racjonalnego wyboru oferowanych w Eurolandzie towarów i usług.
4. WPROWADZENIE EURO W NOWYCH PAŃSTWACH
CZŁONKOWSKICH – PODSUMOWANIE WYNIKÓW
OSTATNIEGO BADANIA EUROBARAMETRU
4. 1. Wprowadzenie banknotów i monet euro
1 marca 2001 r. we wszystkich dwunastu państwach strefy euro ruszyła
wielojęzyczna kampania informacyjna na temat nowych banknotów i monet euro oraz wymiany pieniędzy. W 2002 r. odbyła się kampania pod hasłem „EURO. Nasz pieniądz” będąca uzupełnieniem róŜnych inicjatyw krajowych. W ramach przygotowań do wymiany pieniędzy zaopatrzono
w banknoty euro banki, a za ich pośrednictwem inne podmioty zajmujące
się obsługą gotówki – urzędy pocztowe, firmy konwojujące, firmy obsługujące automaty wrzutowe oraz jednostki handlu detalicznego. Dzięki temu
wymiana banknotów krajowych prowadzona w całej strefie euro od
1 stycznia 2002 r. przebiegła szybko i sprawnie. W banknoty zaopatrzono
takŜe banki centralne spoza strefy euro, w szczególności w innych państwach członkowskich oraz kilku innych krajach Europy ŚrodkowoWschodniej i basenu Morza Śródziemnego9.
Od roku 2004 Komisja Europejska zleca ośrodkowi Eurobarometr
przeprowadzanie w nowych państwach członkowskich badań opinii pu9
Hanspeter K. Scheller, op. cit, s. 108.
113
blicznej dotyczących stosunku obywateli tych państw do wprowadzenia
euro i ich wiedzy na ten temat. Ogółem w ankiecie udział wzięło ponad
9 000 losowo wybranych obywateli.
4. 2. Postrzeganie wspólnej waluty europejskiej i poziom poparcia
Od kwietnia 2006 r. poparcie dla euro ustabilizowało się na raczej wysokim poziomie, pomimo Ŝe średnie poparcie lekko spadło wiosną 2008 r.
w porównaniu z jesienią 2007 r. Obywatele nowych państw członkowskich
są – przynajmniej psychicznie – przygotowani na zastąpienie krajowych
walut przez euro: 47 proc. jest bardzo zadowolonych lub dość zadowolonych z przyszłej zamiany na euro – wynik ten zasadniczo nie zmienił się od
jesieni 2007 r. (49 proc.) i jest porównywalny z wynikiem z kwietnia 2007
r. (48 proc.) i września 2006 r. (47 proc.), chociaŜ dotyczył on innych krajów. Nieoczekiwanie wzrosło poparcie o 5–8 punktów procentowych we
wszystkich trzech krajach bałtyckich. W sumie w porównaniu z poprzednim badaniem poparcie wzrosło w czterech krajach, w dwóch utrzymało się
na tym samym poziomie, a w trzech spadło. Podobnie jak to miało miejsce
w poprzednich latach, obywatele w dziewięciu krajach spodziewają się, Ŝe
zmiana będzie nieco bardziej korzystna dla ich kraju niŜ dla nich samych,
chociaŜ wydaje się, Ŝe to rozróŜnienie zaczyna zanikać. 50 proc. respondentów uwaŜa, Ŝe wprowadzenie euro będzie miało dość pozytywne lub
bardzo pozytywne skutki (w porównaniu z 52 proc. jesienią 2007 r.) dla
kraju (na poziomie osobistym 47 proc.). Bardzo negatywne oczekiwania
utrzymywały się na niskim poziomie. Nie zmienia się odsetek osób, które
chciałyby aby euro stało się ich walutą najszybciej jak to moŜliwe (26
proc.). Ogółem wyniki są bardzo zbliŜone do tych z zeszłorocznego badania.
4. 3. Poziom wiedzy oraz doświadczenia dotyczące euro
Najnowsze odpowiedzi na pytania na temat poziomu wiedzy i doświadczeń dotyczących euro zasadniczo nie wykazują istotnych zmian
w porównaniu z wynikami sondaŜu przeprowadzonego jesienią. Respondenci okazali się stosunkowo dobrze zaznajomieni ze wspólną walutą.
82 proc. ankietowanych widziało juŜ banknoty euro (poprzednio 79 proc.),
w tym uŜywało ich juŜ 65 proc. (poprzednio 64 proc.), a 74 proc. (poprzednio 72 proc.) ankietowanych widziało juŜ monety euro, w tym uŜywało ich
juŜ 63 proc. UŜywanie banknotów i monet euro było jak zwykle szczególnie rozpowszechnione w Czechach i Rumunii. Oprócz tych aspektów praktycznych zbadano równieŜ wiedzę ankietowanych na temat podstawowych
cech euro. Rosnąca większość ankietowanych zdaje sobie sprawę z tego, Ŝe
wzór banknotów jest taki sam we wszystkich krajach (52 proc. – poprzednio 49 proc.), natomiast mniej osób wie, Ŝe istnieją róŜne wzory monet euro (36 proc. w porównaniu z 42 proc. jesienią 2007 r.). Stosunkowo stabil114
na większość obywateli (65 proc., poprzednio 62 proc.) w badanych krajach błędnie sądzi, Ŝe ich kraj ma moŜliwość podjęcia decyzji, czy przyjąć,
czy teŜ nie przyjmować euro. Jeśli chodzi o oczekiwania dotyczące daty
wprowadzenia euro, wyniki pokazują stałą zmianę od 2006 r., odzwierciedlającą bieŜący rozwój sytuacji. Zdecydowana większość na Słowacji
oczekuje przyjęcia euro w 2009 r. (94 proc. w porównaniu z 86 proc.), co
faktycznie jest planowaną w tym kraju datą, która uzyskała poparcie Komisji Europejskiej i EBC w ich sprawozdaniach w sprawie konwergencji.
Brak planowanej daty spowodował we wszystkich pozostałych krajach
znaczną rozbieŜność oczekiwań, odzwierciedlającą wysoki stopień niepewności. Zaskakujące jest, Ŝe 42 proc. obywateli Bułgarii oczekuje przyjęcia euro na przełomie 2009/2010 r., chociaŜ spełnienie do tego czasu
przez ten kraj wymaganych kryteriów jest praktycznie niemoŜliwe.
4. 4. Oczekiwania i obawy związane z wprowadzeniem euro
Majowe dane zasadniczo potwierdzają wyniki wcześniejszych badań
w zakresie oczekiwań społecznych wobec euro. Ogółem w nowych państwach członkowskich powszechny jest pogląd, Ŝe euro jest walutą międzynarodową (78 proc. – poprzednio 76 proc.) i Ŝe jej przyjęcie przyniesie
tym krajom szereg korzyści, zwłaszcza ułatwi w duŜym stopniu podróŜowanie (94 proc. w porównaniu z 89 proc. jesienią 2007 r.). Kwestionariusz
został zmieniony w 2007 r. w celu wyraźniejszego rozróŜnienia między
krótkoterminowymi i jednorazowymi skutkami przejścia na euro oraz
oczekiwaniami dotyczącymi zmian cen w średniej i dłuŜszej perspektywie.
Podczas gdy we wrześniu 2006 r. tylko 28 proc. respondentów deklarowało, Ŝe przejście na euro pomoŜe w utrzymaniu stabilności cen, w maju 51
proc. (56 proc. w sondaŜu z jesieni 2007 r.) określało zapewnienie niŜszych
stóp procentowych jako jedną z głównych korzyści płynących z euro. Pomimo poprawy sytuacji dominują obawy związane z okresem przejścia na
euro: 71 proc. badanych (około 3 punkty procentowe mniej niŜ jesienią
2007 r.) uwaŜało, Ŝe euro spowoduje wzrost cen tuŜ po jego wprowadzeniu. Większość respondentów dostrzega pozytywne skutki gospodarcze
i polityczne, jakie wynikają z wprowadzenia euro. Oczekiwania są wyŜsze
w sferze finansów publicznych (korzystny wpływ zauwaŜa niezmiennie 47
proc.). 44 proc. pozytywnie ocenia wpływ euro na wzrost gospodarczy
i zatrudnienie. Respondenci nadal są najmniej przekonani co do korzystnego wpływu na stopy procentowe i koszty kredytów (35 proc.).10
5. WEJŚCIE POLSKI DO STREFY EURO
W ostatnim czasie wiele mówi się o perspektywach wejścia Polski do
strefy euro oraz o potencjalnych zyskach, jakie niesie ze sobą przyjęcie
10
Informacja powzięta ze strony internetowej: ec.europa.eu.
115
wspólnej waluty. Prezentowane są takŜe róŜne poglądy na temat daty przystąpienia do strefy euro oraz potencjalnych korzyści i strat. Standardowa
droga wejścia do strefy euro, powinna być powieleniem tej, którą odbyły
inne państwa członkowskie strefy. Etap po uzyskaniu członkostwa to dwuletni udział w Europejskim Mechanizmie Kursowym (EMK). Oznaczać to
będzie usztywnienie kursu złotego wobec euro na dwa lata, przy załoŜeniu
moŜliwości wahań kursu rynkowego w granicach +/-15%11.
Polski rząd chce przyjąć euro w 2012 roku. Niestety tego poglądu nie
podziela Narodowy Bank Polski oraz wielu innych12. Uczestnictwo Polski
w Unii Gospodarczej i Walutowej leŜy w strategicznym interesie naszego
kraju. Oznacza bowiem jeszcze pełniejsze włączenie Polski w struktury
gospodarcze UE, a tym samym zdrową i stabilną gospodarkę rynkową. Gospodarka polska będzie musiała dostosować się do wymogów UE, tj. przestrzegać surowych wskaźników gospodarczych. Ponadto, stabilność gospodarcza będzie musiała zostać utrzymana w długim okresie, co oznacza konieczność prowadzenia odpowiedniej polityki gospodarczej, a w szczególności polityki pienięŜnej nastawionej na stabilność cen oraz polityki fiskalnej opartej na dyscyplinie finansów publicznych. Osiągnięcie przez Polskę
zdrowej i stabilnej gospodarki oznaczać będzie w praktyce między innymi
niską inflację, niskie stopy procentowe, równowagę budŜetową państwa,
rozsądne rozmiary długu publicznego. Niska inflacja, a dzięki temu niskie
stopy procentowe, to z kolei niezbędne warunki trwałego wzrostu gospodarczego13. Przyjęcie euro będzie bardzo znaczące zwłaszcza dla tych
przedsiębiorstw, dla których handel międzynarodowy oraz międzynarodowe operacje finansowe odgrywają istotną rolę.
MoŜliwość posługiwania się euro zamiast walutami narodowymi
zmniejsza takŜe koszty ponoszone wcześniej przy sprzedaŜy i zakupie tych
walut. Zastąpienie rachunków bankowych prowadzonych w walutach narodowych jednym rachunkiem w euro zmniejszy koszty utrzymania rachunków, wyraźnie teŜ uprości zarządzanie gotówką w przedsiębiorstwach.
Ujednolicenie waluty, a tym samym rezygnacja z walut narodowych
państw wchodzących do strefy euro, eliminuje wahania kursowe, co powinno wpłynąć na rozwój handlu pomiędzy państwami Unii Europejskiej.
Dokładniej mówiąc, ryzyko kursowe zostanie wyeliminowane w handlu
między państwami naleŜącymi do strefy euro, ale pozostanie w handlu
z pozostałymi krajami, m. in: Stanami Zjednoczonymi, Japonią i Wielką
Brytanią, jeśli ta ostatnia zdecyduje się nadal pozostawać poza strefą euro.
11
www.e-gospodarka.pl.
Por. J. M. Fiszer., Ekonomiczne i społeczno-ekonomiczne aspekty wprowadzenia euro w Polsce, Ekonomiczno- informatyczny kwartalnik teoretyczny:, Wyd.
WyŜszej Szkoły Ekonomiczno- Informatycznej , Warszawa, 2009, Nr 19/20.
13
12
116
Zyskają zatem te firmy, które swoją działalność koncentrują na rynkach
europejskich, i to nie tylko z powodu eliminacji ryzyka, ale równieŜ poprzez zmniejszenie kosztów transakcyjnych.
Włączenie się Polski do stabilnego obszaru walutowego, dzięki przyjęciu euro, zwiększyłoby naszą wiarygodność międzynarodową, a w efekcie
ograniczyło ryzyko wystąpienia w Polsce kryzysu finansowego, na który
naraŜone są wszystkie kraje, szczególnie zaś przechodzące proces głębokich przemian gospodarczych. Integracja ze strefą euro umoŜliwi Polsce
tworzenie warunków do osiągnięcia trwałego i zrównowaŜonego wzrostu
gospodarczego, a takŜe przyczyni się do zmniejszenia róŜnic rozwoju między Polską a pozostałymi krajami Unii Europejskiej14.
Większa przejrzystość cen, jaką powoduje euro, oznacza łatwiejszy
wybór zagranicznych dostawców i odbiorców – prościej jest porównywać
oferty, wyraŜone w tej samej walucie. Przedsiębiorstwa mogą teŜ liczyć na
szerszą oraz korzystniejszą cenowo ofertę usług bankowych – pojawienie
się euro znacznie zaostrzyłoby konkurencję między instytucjami finansowymi.
Z drugiej strony polscy przedsiębiorcy muszą się liczyć ze zwiększoną
konkurencją ze strony firm z obszaru UGiW. Dalsza integracja europejskiego rynku towarów i usług umoŜliwia wydajnym firmom z krajów strefy
euro znaczne poszerzenie ich rynków zbytu. Jednocześnie firmy te są zmuszone do większej innowacyjności, gdyŜ nie mogą juŜ powiększać swej
konkurencyjności drogą dewaluacji waluty krajowej. MoŜliwe jest takŜe, iŜ
te spośród firm z obszaru UGW, które przegrają na swym terenie walkę
konkurencyjną, będą częściej szukać szans na rynkach wschodnich, w tym
w Polsce.
Wejście do strefy euro zapewne przyczyni się równieŜ do obniŜenia
stop procentowych, gdyŜ w Europejskim Banku Centralnym są one niŜsze.
A to oznacza m.in. niŜsze koszty kredytu, a więc łatwiejszy rozwój. Nie
moŜemy jednak zapomnieć o kosztach czekającej nas operacji przystąpienia do wspólnej waluty – trzeba się liczyć z utratą niezaleŜności polityki
monetarnej, stopy procentowe będzie ustalał bowiem EBC. Niewiele jest
na świecie walut, na których moŜna spekulować, a polski złoty doskonale
się do tego nadaje.
Wejście Polski do strefy euro nie pozostanie takŜe bez znaczenia dla
gospodarstw domowych. Wspólna waluta oznacza moŜliwość poruszania
się po znacznej części Europy bez potrzeby wymiany pieniędzy. Wspólna
waluta i otwarcie granic prowadzi takŜe do przejrzystości cen. W związku
14
Patrz: L. Oręziak, Polska droga do „eurolandu” oraz perspektywy i skutki
wprowadzenia euro w Polsce, w: Polska polityka integracyjna po przystąpieniu
do Unii Europejskiej. pod redakcją J. M. Fiszera, ISP PAN, Warszawa 2006,
s.285-301.
117
z tym kaŜdy obywatel moŜe dokonywać łatwych porównań i robić zakupy
tam, gdzie jest najtaniej.
W literaturze ekonomicznej eksponowany jest pogląd, Ŝe przyjęcie
przez Polskę euro ograniczy ryzyko inwestycyjne, co – w konsekwencji –
sprzyjać będzie napływowi bezpośrednich inwestycji zagranicznych- jako
najbardziej poŜądanej formy dopływu kapitału do gospodarki15. Wraz
z rozwojem gospodarki powinna równieŜ poprawić się sytuacja na rynku
pracy. Wielu ekonomistów oczekuje takŜe duŜego wzrostu inwestycji. Inwestorzy, którzy chcieli zaistnieć w naszym kraju, dawno juŜ tego dokonali. Zarówno dla firm, jak i dla przeciętnego Polaka, znaczenie będzie miało
to, Ŝe nastąpi poszerzenie oferty kredytowej i zmniejszenie ceny kredytu16.
Wejście naszego kraju do strefy euro w dłuŜszym terminie będzie bardzo korzystne. Jednolita waluta to jeden z elementów koniecznych do budowy silnej Unii.
Bibliografia
1. Hanspeter K. Scheller, Europejski Bank Centralny – historia, rola
i funkcje., 2006 r.
2. Fiszer J. M., „Ekonomiczne i społeczno-ekonomiczne aspekty wprowadzenia euro w Polsce”, „Ekonomiczno- informatyczny kwartalnik teoretyczny:, Wyd. WyŜszej Szkoły Ekonomiczno- Informatycznej , Warszawa, 2009, Nr 19/20.
3. Oręziak L., Polska droga do „eurolandu” oraz perspektywy i skutki
wprowadzenia euro w Polsce, [w:] Polska polityka integracyjna po
przystąpieniu do Unii Europejskiej, pod redakcją J. M. Fiszera, ISP
PAN, Warszawa 2006, s.285-301.
4. Lis S., Akcesja Polski do strefy euro- analiza krytyczna, „Ekonomista”,
Wyd. Key Text, Warszawa, 2008, Nr.
5. samorzad.malopolska.w.interia.pl.
6. ec.europa.eu.
7. www.e-gospodarka.pl.
15
S. Lis., Akcesja Polski do strefy euro- analiza krytyczna, Ekonomista, Wyd.
Key Text, Warszawa, 2008, Nr 5.
16
118
ROLA TRYBUNAŁU SPRAWIEDLIWOŚCI
UNII EUROPEJSKIEJ
W WYKŁADNI PRAWA UNIJNEGO
Iwona Kaczmarczyk, Marta Romanow
Opiekun naukowy: dr Ewa Jasiuk
Wraz z wejściem do Unii Europejskiej 1 maja 2004r., Polska zobowiązała się do stosowania prawa unijnego. Prawo Unii Europejskiej stworzone
przez instytucje cechuje się moŜliwością wywołania skutku bezpośredniego
w porządkach prawnych, oraz pierwszeństwem zastosowania przed prawem krajowym.
Źródłem prawa unijnego są przepisy traktatowe oraz przepisy prawa
pochodnego: dyrektywy, rozporządzenia, decyzje, zalecenia i opinie, a takŜe umowy, które Unia Europejska zawarła z państwami trzecimi niebędącymi członkami UE oraz z organizacjami międzynarodowymi.
Trybunał Sprawiedliwości UE dodał do tego zbioru źródła, które nie
zostały wyraźnie wymienione, uznając teŜ, Ŝe prócz umów międzynarodowych zawartych przez Unię Europejską, trzeba przyjąć równieŜ akty, które
zostały przyjęte przez organy powołane na mocy tych umów. Przykładem
jest orzeczenie z 20 września 1990roku, S. Z. Servince, sprawa C-192/891:
„Sprawa Servince ma głównie znaczenie ze względu na analizę bezpośredniej wykonalności decyzji Rady Stowarzyszenia. Po pierwsze-Trybunał
uznał, Ŝe decyzje takŜe mogą być bezpośrednio wykonalne w państwach
członkowskich. Wspólnota2 moŜe więc nie tylko kreować prawa, które nie
wymagają legislacji krajowej, poprzez akty stanowione swych instytucji
oraz umowy międzynarodowe, ale takŜe delegować moŜliwość stanowienia
takich praw na inne organy w rodzaju Rady Stowarzyszenia. Potwierdza to
zrównanie w tym względzie Rady Stowarzyszenie z instytucjami Wspólnot”.„Trybunał podkreślił, Ŝe warunkiem samowykonalności jest, by norma
zawierała jednoznaczne i precyzyjne zobowiązanie3”.
Trybunał Sprawiedliwości „uwspólnotowił” takŜe, umowę zawartą
przez Państwa Członkowskie, uznał, Ŝe umowy w ramach GATT zawarte
1
J. Mouton, Ch. Souland, Trybunał Sprawiedliwości Wspólnot Europejskich,
Lublin 2000, s. 93.
2
Traktat z Lizbony utworzył UE, która stała się organizacją międzynarodową.
3
W. Czapliński, R. Ostrihansky , P. Saganek, A. Wyrozumska, Prawo Wspólnot
Europejskich. Orzecznictwo, Warszawa 2005, s. 332.
119
przed powstaniem Wspólnoty Europejskiej są dla niej wiąŜące. Historią tej
sytuacji, jest orzeczenie z 12 grudnia 1972r., sprawy połączone 21-24/72
International Fruit Company NV. Logiczne jest, iŜ postąpi analogicznie
w odniesieniu do Europejskiej Konwencji Praw Człowieka i Konwencji
Międzynarodowej Organizacji Pracy. Umowy GATT są dowodem na to,
jak Państwa Członkowskie przeniosły swe kompetencje na Wspólnotę.
Istotne jest to, Ŝe Trybunał Sprawiedliwości, mimo tego, Ŝe Ŝaden
z przepisów Traktatu WE tego nie przewidywał, z wyjątkiem art. 215 o odpowiedzialności pozaumownej Wspólnoty, nadał moc obowiązującą pewnym zasadom prawa, stwierdził ich istnienie, czy są one przyjęte w innych
systemach prawnych, czy teŜ wynikają z natury Wspólnoty.
Trybunał często powołuje się na zasady, które są takie same w kilku
Państwach Członkowskich, stosuje je, gdyŜ odpowiadają one potrzebom
prawa unijnego. Europejska Karta Socjalna, Europejska Konwencja Praw
Człowieka, Konwencje MOP, są to konwencje międzynarodowe, którymi
inspiruje się Trybunał. Prawo Unii Europejskiej zawiera normy, które zostają powołane w pewnych sprawach, jak np. w przypadku GATT. Tutaj
źródło jest autonomiczne, poniewaŜ normy wybiera się w zaleŜności od
potrzeb integracji europejskiej. Jego autonomię obserwujemy nie tylko patrząc na źródło, ale równieŜ patrząc na tworzące go przepisy.
Trybunał prowadząc postępowanie kieruje się ogólnym celem Traktatu.
W sytuacji, kiedy cel przypisany aktowi nie jest jasny, ocenia się kontekst
w jakim znajduje się interpretowany przepis i miejsce jakie zajmuje
w Traktacie. Charakterystyczne dla prawa unijnego są źródła oraz autonomia, a takŜe bezpośredni skutek prawa unijnego4. Prawo unijne stanowi
odrębny system prawny, ale mimo to jest ściśle powiązane z prawem krajowym.
Organy państw członkowskich stosując normy prawa krajowego powinny równieŜ stosować normy prawa unijnego. Stosowanie tych norm
polega na podejmowaniu pewnych działań lub ich zaniechaniu. Zasada ta
dotyczy norm traktatowych, norm rozporządzeń, decyzji, dyrektyw oraz
postanowień umów międzynarodowych, czyli norm wiąŜących.
Przepisy rozporządzenia są podstawą do stosowania dla państw członkowskich, nie wymagają implementacji do prawa krajowego. Zasada stosowania w przypadku dyrektywy polega na tym, Ŝe państwo ma obowiązek
implementowania dyrektywy do porządku krajowego5
Władze państw członkowskich mogą dokonać wyboru formy i metody
implementacji, ale wiąŜący dla państw członkowskich jest cel, jaki ma być
osiągnięty6. W związku z powyŜszym, prawo unijne nadaje indywidualnym
4
J. Mouton, Ch. Souland, op. cit., s.93.
J. Dutheil de la Rochere Wstęp do prawa Unii Europejskiej, Warszawa 2004.
6
Z. Brodecki Prawo Europejskiej integracji, Warszawa 2001, s.99.
5
120
podmiotom prawa, na które mogą się powołać przed sądami krajowymi,
przeciwko podmiotom indywidualnym bądź organom publicznym. Po raz
pierwszy Trybunał sprawiedliwości ustosunkował się do tej zasady w orzeczeniu z 5 lutego 1963 roku7,sprawa 26/62, Van Gend & Loos:
„(...) szerszy zakres kompetencji Wspólnoty w porównaniu z tradycyjnymi organizacjami międzynarodowymi, niezaleŜność prawa wspólnotowego od prawa wewnętrznego państw członkowskich oraz bezpośredni
efekt prawa. Jednocześnie konstytutywny charakter Traktatu WE (dawnej
EWG) i innych aktów prawa pierwotnego nie oznacza całkowitego zerwania z prawem międzynarodowym, lecz adaptację metodologii tego porządku prawnego (np. w zakresie wykładni umów)8”.Podmiot indywidualny
moŜe powołać się na artykuł (2) Traktatu, odmawiając zapłacenia ceł ustalonych przez Państwo.
Ze względu na zróŜnicowanie norm Trybunał dokonał ich hierarchizacji, biorąc pod uwagę fakt, iŜ wchodzą one do krajowego porządku prawnego. Traktat Wspólnoty Europejskiej nie określił jasnej hierarchii pomiędzy normami. Praktyka pokazała, Ŝe Trybunał był zmuszony do posługiwania się aktami, których nie ma w Traktacie. W takiej sytuacji musiał
nadać moc prawną zastosowanym aktom.
NajwyŜsze miejsce w hierarchii zajmują Traktaty i zasady ogólne prawa. Nieco niŜej znajdują się akty wynikające ze zobowiązań umownych
Unii Europejskiej, a takŜe konwencje wcześniej zawarte przez Państwa
Członkowskie, wprowadzone do wspólnotowego porządku prawnego9,
sprawy połączone 21-24/72 International Fruit Company NV: „(...) Trybunał odrzucił bezpośrednie GATT i konsekwentnie odmówił podmiotom
prawnym prawa wnoszenia skargi opartej na zarzucie naruszenia przepisu
GATT. Podstawowym argumentem jest to, Ŝe GATT „charakteryzuje się
wielką elastycznością postanowień, w szczególności zezwalających na ich
niestosowanie” (punkt 21). TakŜe koncyliacyjny system rozwiązywania
sporów w ramach GATT został uznany za przesłankę odmowy uznania
GATT za zbiór norm bezpośrednio stosowanych w państwach członkowskich10”. Akty umowne mają zastosowanie przed jednostronnymi aktami
instytucji. Tak więc akt sprzeczny z normą o wyŜszej randze jest niewaŜny.
Bardzo waŜną zasadą unijnego porządku prawnego jest zasada pierwszeństwa prawa unijnego nad prawem krajowym. Deklaracja nr 17 dołączona do Aktu Końcowego Konferencji Międzynarodowej, która przyjęła
traktat z Lizbony podpisany w dn. 13.12.2007r.11, przypomina „...zgodnie
7
J. Mouton, Ch. Souland, op. cit., Lublin 2000, s. 96.
W. Czapliński, op. cit., Warszawa 2005, s. 35.
9
10
W. Czapliński , op. cit., Warszawa 2005, s. 264.
11
8
121
z utrwalonym Orzecznictwem Trybunału Sprawiedliwości UE Traktaty
i prawo przyjęte przez Unię na podstawie Traktatów mają pierwszeństwo
przed prawem Państw Członkowskich na warunkach ustanowionych przez
wspomniane orzecznictwo.” Dodatkowo do aktu końcowego Konferencji
została dołączona opinia SłuŜby Prawnej dotycząca pierwszeństwa w wersji zawartej w dokumencie 11197/07 (JUR 260), która brzmi następująco: „
Opinia SłuŜby Prawnej Rady z dnia 22 czerwiec 2007 r. Z orzecznictwa
Trybunału Sprawiedliwości wynika, Ŝe pierwszeństwo prawa wspólnotowego stanowi podstawową zasadę tego prawa. Według Trybunału zasada ta
jest nieodłącznie związana ze szczególną naturą Wspólnoty Europejskiej.
Kiedy wydawany był pierwszy wyrok zapoczątkowujący to obecnie juŜ
utrwalone orzecznictwo (wyrok z dnia 15 lipca 1964 r. w sprawie 6/64, Costa przeciwko ENEL), w Traktacie nie było Ŝadnej wzmianki o zasadzie
pierwszeństwa. Sytuacja ta do dziś nie uległa zmianie. Fakt, Ŝe zasada
pierwszeństwa nie zostanie włączona do przyszłego Traktatu, w Ŝaden sposób nie narusza samej zasady ani obowiązującego orzecznictwa Trybunału
Sprawiedliwości.”12
Trybunał wydając orzeczenie w sprawie Flaminio Costa v. ENEL,
sprawa 6/6413 pokazuje istotę zasady pierwszeństwa. Powołując się na Trybunał Sprawiedliwości autora „Europejskiego prawa wspólnotowego” tak
napisał na ten temat: „Istota zasady pierwszeństwa sprowadza się do nakazu zapewnienia wszystkim normom prawa wspólnotowego przewagi w razie konfliktu z jakąkolwiek wcześniejszą lub późniejszą normą krajową
w kaŜdym państwie członkowskim. Nakaz ten jest skierowany do wszystkich organów publicznych, centralnych i lokalnych, o ile tylko zderzają się
z problemem rozstrzygnięcia kolizji norm wspólnotowej i krajowej. Dotyczy on całego prawa wspólnotowego, chociaŜ w szczególny sposób odnosi
się do rozporządzeń, które zgodnie z art. 249 [189] TWE, wiąŜe państwa
członkowskie w całości (tj. co do form i metod urzeczywistnienia oraz celu) i stosują się bezpośrednio (ang. direct applicability)14”.
Zasada nadrzędności prawa unijnego oparta jest na zasadzie effect utile, działań w celu realizacji celów Unii Europejskiej zakładanego przez
przepis prawny. Priorytetem jest, aby prawo unijne miało charakter obligatoryjny i łączyło się z celowościowym odczytywaniem Traktatu. Celem UE
jest integracja, moŜna ją osiągnąć tylko wówczas jak prawo unijne będzie
przestrzegane i stosowane jednolicie we wszystkich krajach Unii Europejskiej.
Analizując zasadę pierwszeństwa nasuwa się pytanie: Jak dalece sięga
nadrzędność prawa unijnego nad konstytucją?. OtóŜ tak waŜna nadrzęd12
Deklaracje odnoszące się do postanowień traktatów.
W. Czapliński, op. cit., Warszawa 2005, s. 264.
14
C. Mik, Europejskie prawo wspólnotowe, Warszawa 2000, s.551.
13
122
ność prawa unijnego, wynikająca z natury Wspólnoty, obecnie Unii Europejskiej jest niezbędna dla jej istnienia. Nadrzędność stosuje się niezaleŜnie
od rangi aktów krajowych takich jak: konstytucja, ustawa, dekret, decyzja15. śadne państwo członkowskie nie moŜe powołać się na przepis prawa
wewnętrznego swojego kraju, nawet konstytucyjnego przeciwko przepisom
prawa unijnego, pierwotnego czy teŜ pochodnego. Na uwagę zasługuje tu
sprawa 11/70 z 17 grudnia 1970r., Internationale Handelsgesellschaft,
w której Trybunał orzekł, Ŝe prawo wynikające z Traktatu nie moŜe być
kwestionowane przed sądem powołując się na normę prawa krajowego, bez
utraty charakteru Wspólnoty16.
Bezpośredni skutek prawa unijnego ma sens, tylko wtedy kiedy jest
stosowany wraz z zasadą nadrzędności, wówczas Ŝadne państwo nie moŜe
go ograniczać poprzez swoje akty legislacyjne17.
Przy stosowaniu prawa unijnego istotną rolę pełni wykładnia celowościowa, której zadaniem jest wydobycie celu przepisu bądź określenie jego
funkcji. KaŜdy przepis powinien być interpretowany biorąc pod uwagę cel
prawa unijnego. Wykładnia celowościowa opiera się na traktatach prawa
pierwotnego, konkretniej instytucji prawnej bądź przepisie prawnym.
Trybunał Sprawiedliwości stosuje wykładnię celowościową, gdy treść
lub zakres normy nie jest wystarczający przy stosowaniu wykładni tekstualnej18.
Reasumując, niewątpliwie ogromne znaczenie dla wszystkich państw
Unii Europejskiej ma wykładnia prawa unijnego dokonanego przez Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej. Nie jest moŜliwe osiągnięcie jednolitości prawa na całym terenie Unii Europejskiej, ale bardzo waŜne jest to,
by idea ujednolicenia prawa była realizowana przez wszystkie państwa
członkowskie.
Bibliografia
Brodecki Z., Prawo Europejskiej integracji, Warszawa 2001,
Czapliński W., Ostrihansky R., Saganek P., Wyrozumska A., Prawo
Wspólnot Europejskich. Orzecznictwo, Warszawa 2005,
3. Dutheil de la Rochere J., Wstęp do prawa Unii Europejskiej, Warszawa
2004.
4. Mik C. , Europejskie prawo wspólnotowe, Warszawa 2000.
1.
2.
15
Jacqueline Dutheil de la Rochee, Wstęp do prawa Unii Europejskiej, 2004,
s. 162.
17
18
C. Mik, Europejskie prawo wspólnotowe, .Warszawa 2000, s. 695.
16
123
5.
Mouton J., Souland Ch., Trybunał Sprawiedliwości Wspólnot Europejskich, Lublin 2000.
124
СПОЖИВЧА ВАРТІСТЬ ІНФОРМАЦІЇ
ПРО ЄВРОПЕЙСЬКУ КОНВЕНЦІЮ ПРО ЗАХИСТ
ПРАВ ЛЮДИНИ ТА ОСНОВОПОЛОЖНИХ СВОБОД
(НА МАТЕРІАЛАХ ДРУКОВАНИХ ВИДАНЬ В УКРАЇНІ)
Iryna Gavryliuk,
Гаврилюк Ірини, студентки 3-го курсу
Видавничо-поліграфічного інституту
Національного технічного університету України
„Київський політехнічний інститут” (м. Київ, Україна)
Науковий керівник: Ковба Жанна, доцент, кандидат історичних наук
Інформування про існуючі законодавчі норми є запорукою
правової обізнаності населення країни. Одним із основних джерел
інформації про Європейську конвенцію про захист прав людини (далі
Конвенція) від моменту її ратифікації (17 липня 1997 року) є
друковані видання.
Мета даного дослідження – висвітлення стану споживчої вартості
інформації про Конвенцію для українського суспільства та можливі
шляхи вдосконалення кількості і якості інформації.
Об’єкт дослідження – друковані засоби поширення інформації
про Конвенцію, зокрема фахові юридичні періодичні та книжкові
видання.
Предмет дослідження – економічні і соціальні аспекти
впровадження Конвенції на інституціональному і популяризація на
соціально-комунікативному рівнях.
Виділено дві цільові групи: фахівці у сфері юриспруденції та
пересічні громадяни України.
Методи дослідження – книгознавчий та економічний аналізи.
Досліджувалися кількість і якість подачі матеріалу для визначених
цільових груп, доступність та ціна друкованих видань в торговельній
мережі.
В процесі дослідження було виділено 2 цільові групи: фахового і
масового читача.
Друковані видання, які випускаються в Україні, поділяють на
періодичні та неперіодичні. Розглянемо їх детальніше.
В результаті аналізу виявлено, що в масових періодичних видань
згадка про існування Конвенції, а тим більше про її застосування в
законодавстві України, майже відсутня. Це є недоліком системи
125
інформування населення про законодавчі норми, які діють на
території України, а звідси і про права громадян. Єдиною дотичною
темою є статті про перебіг окремих справ у Європейському суді.
Неперіодичні видання для масового читача також майже не
видаються, (як виняток, наведемо приклад: ЦПД «Фурса» у 2007 році
був виданий практичний посібник «Як звернутися до Європейського
суду з прав людини», книга є доступною читачу за ціною 15 гривень у
книготорговельній мережі країни). Існує декілька причин. Зазвичай,
видання такого змісту не користуються популярністю, адже
відсутність попиту зумовлює і відсутність пропозиції. Тому для
видавництв доцільніше видавати прибуткові видання. Інша ситуація з
виданнями навчального типу. Вони приносять прибутки і на них є
попит. Детальніше розглянемо їх дещо пізніше. З вищесказаного
виявлено, що фактично, масовий читач позбавлений права отримувати
інформацію про Конвенцію та її застосування в Україні.
Для вдосконалення поширення інформації через друковані
видання для масового читача пропонуємо поширювати публікації в
регіони і випускати науково-популярні видання, що містять
тлумачення про права людини в Конвенції для пересічного
громадянина. Причому, на етапі впровадження розповсюдження
видань даної тематики потрібно забезпечити їх безкоштовне
поширення (для прикладу підготовлені відповідними громадськими
правозахисними організаціями брошури). Соціальна споживча
вартість таких видань: розширення кола знань і компетенції
пересічних громадян призведе до появи попиту на книжкові видання з
доказовою базою застосування положень Конвенції і прикладами
прийняття судових рішень на основі даного документу. Зростання
попиту на видання даної тематики призведе, з одного боку, до
підвищення правової обізнаності суспільства, з іншого – принесе
прибутки видавцям.
Застосування Конвенції та практики Європейського суду для судів
України набули особливої актуальності з прийняттям 23 лютого 2006
року Закону України «Про виконання рішень та застосування
практики Європейського суду з прав людини». Саме в цей час і
виникає гостра необхідність забезпеченням відповідною літературою
фахівців.
Розглянемо детальніше друковані видання, призначені для
фахового читача. Використовуємо аналогічний поділ на періодичні та
неперіодичні видання, за яким характеризувалася література для
масового читача.
Періодичного видання, присвяченого виключно тематиці
Конвенції, в Україні не існує. До 2006 року випускали видання
«Практика Європейського суду з прав людини: Рішення. Коментарі»,
126
яке було посібником для юристів-практиків. Станом на сьогоднішній
день, через Укрпошту можна передплатити видання, яке випускають у
Російській Федерації, - «Права человека. Практика Европейского Суда
по правам человека». Періодичність його виходу – 6 разів на рік,
передплата 251,74 грн. за один випуск.
Щодо українських видань, то проблематику, пов'язану з
Конвенцією,
висвітлюють
на
сторінках
фахових
видань
юриспруденції. Наприклад, у виданні «Судова апеляція» статті даної
тематики можна знайти в рубриці «Міжнародне право і порівняльне
правознавство», видання «Право України» містить рубрику «Захист
прав людини і громадянина».
В таблиці 1 наведена вартість передплати та періодичність виходу
окремих фахових юридичних видань.
Виходячи з даних таблиці, вартість передплати зростає
пропорційно періодичності виходу видання. Але не кожен випуск
нижчеперелічених видань містить інформацію, яка стосується
Конвенції, тобто фактично попит на періодичні видання погано
задоволений. Суттєвим недоліком ринку періодичних друкованих
видань вважаємо відсутність якісного видання, яке б конкретно
стосувалося практичних аспектів використання Конвенції.
Таблиця 1. Вартість передплати юридичних фахових видань
Назва
Судова апеляція
Вісник Верховного
Суду України
Право України
Офіційний Вісник
України
Періодичність
За місяць
виходуна рік
4
12
12
52
19,10
44,92
За рік
138,36
229,20
539,04
164,62 1975,44
До неперіодичних видань відносимо книжкову продукцію.
Проаналізуємо її за типологічною класифікацією.
Видавництвами України від часу ратифікації Конвенції
випускаються у світ неперіодичні видання 5-ти типів: офіційний
(нормативно-правовий), науковий, науково-практичний, виробничопрактичний, навчальний типи.
Досліджуючи асортимент книгарень, виявлено, що інформація про
Конвенцію та її практичне застосування представлена у двох
варіантах: видання спеціалізованої тематики та загальноправові
видання (міжнародне, європейське право, видання про права людини
тощо).
127
В Україні існує загальна проблема книжкового ринку. В країні не
контролюється потік книжкової продукції з Росії, станом на
сьогоднішній день обсяг російської книжкової продукції більш, ніж в
4 рази перевищує українську. Споживча вартість інформації, яка
представлена у російських виданнях, часто не адаптована до
українського суспільства, але через відсутність аналогічних видань на
українському ринку, читачі змушені використовувати наявні книги.
Тому при аналізі видань з інформацією про Конвенцію
використовувались видання як українські, так і російські, але лише ті,
котрі стосуються загальних питань без конкретного спрямування на
законодавство країни, зважаючи на те, що зміст частково задовольняє
наявний попит українського суспільства.
Офіційний текст Конвенції серед видань національного
законодавства в книготорговельній мережі відсутній, хоча в Україні
Конвенція має такий самий правовий статус, як і інші законодавчі
акти, тобто є частиною національного законодавства України згідно із
статтею 9 Конституції України, де зазначено, що «чинні міжнародні
договори, згода на обов’язковість яких надана Верховною Радою
України, є частиною національного законодавства України».
Відсутність офіційного типу видання є суттєвим недоліком правової
сфери.
Науковий тип видань представлений двома видами:
- матеріали науково-практичних конференцій, семінарів тощо – в
основному розповсюджуються серед учасників наукового заходу , а
також по бібліотеках вузів чи спеціалізованих установ. В роздрібній
торгівлі реалізуються не завжди через малі наклади. Видаються
зазвичай установами, які організовували науковий захід. Матеріали
мають найвищу споживчу вартість, так як описують практичний
досвід і провідні дослідження. Корисні як для студентів, так і для
фахівців. Прикладом видання, яке реалізовувалось у роздрібній
мережі може слугувати «Досвід застосування Європейської конвенції
з прав людини в судочинстві України та Польщі: Матеріали науковопрактичної конференції» (Упоряд. О. П. Корнієнко) видавництва «А.
П. Н».
- монографії – зазвичай розглядається один із аспектів
практичного застосування Конвенції в законодавстві. Наведемо
приклад монографії В. Є. Мармазова «Методи динамічного
тлумачення Конвенції про захист прав людини та основних свобод в
юрисдикції Європейського суду з прав людини», випущена у світ
видавничим домом «Юридична книга» у 2002 році.
Виробничо-практичні видання розкривають питання практичного
застосування Конвенції. Видання за інформаційною користю є
найбільш цінні. Знаковим є те, що ціни на них коливаються в
128
залежності від попиту: ціна, за якою книга реалізується у видавництві
і у книгарні може варіювати в межах 150-400% націнки. Розглянемо
цінову політику на прикладі одного з виробничо-практичних видань.
Видавничий дім «Ін Юре» у 2005 році випустив практичний
посібник «Судова практика Європейського Суду з прав людини.
Рішення щодо України» за редакцією В.В. Лутковської. Видавнича
відпускна ціна – 15 гривень, ціна реалізації книги у одній із столичних
книгарень – 51,11 грн. Націнка – 340%. Даний посібник був
перевиданий у 2006 році видавництвом «Праксіс» (м. Київ),
книготорговельні фірми реалізують його станом на сьогоднішній день
за ціною 20 гривень. Інформація, яка була надрукована 5-6 років тому
не знецінюється, а скоріше навпаки, зважаючи на те, що аналогічних
видань обмаль.
Київське видавництво «Фенікс» з 2004 року випускає літературу,
присвячену тематиці Конвенції. У 2004 та 2005 роках відповідно
вийшло два випуски збірника «Вибрані справи Європейського суду з
прав людини» (укладачі Ю.Зайцев, О. Павліченко), на даний момент
обидві назви у реалізації, їх ціна 13 і 17 гривень відповідно. У 2004 та
2006 роках видавництво випустило у світ збірник «Вибрані справи
Європейського суду з прав людини: стаття 10 Європейської конвенції
з прав людини» у 2-х томах. Ціна у роздрібній мережі – 13 гривень за
1 том. Невисока вартість видання не означає низької якості поданої
інформації, ціна є доступною для споживачів.
Російські видання виробничо-практичного типу мають набагато
вищу ціну, ніж вітчизняні. Але відсутність такої інформації в Україні
змушує споживача купувати імпортовану літературу. Посібник
російською мовою Хазієва Ш.Н. «Вопросы судебной экспертизы в
деятельности Европейского Суда по правам человека» реалізується в
українських Інтернет-книгарнях за ціною 114, 00 гривень.
Навчальні видання, які висвітлюють тематику Конвенції, мають
два види: підручники та навчальні посібники. В Україні реалізуються
книги, які безпосередньо стосуються теми Конвенції, лише з Росії,
наприклад навчальний посібник видавництва «Международные
отношения» А. Абашидзе «Право Совета Европы: конвенция о защите
прав человека и основных свобод». Ціна даної книги коливається в
книжкових магазинах від 65 до 90 гривень.
Українські
видання
стосуються
переважно
тематики
європейського права загалом або захисту прав людини в цілому.
Книги з європейського права написані авторами – знавцями даного
напряму. Підручник «Європейське право» професора Райнського
університету Матіаса Гердегена, який витримав 9 перевидань,
побачив світ у видавництві «К.І.С.» (м. Київ) і буде корисним не лише
для студентів, але і для юристів практиків. Видавництво «Астролябія»
129
(м. Львів) підготувало переклад і видало підручник з європейського
права Р. Штрайнца, який витримав 8 перевидань. Ціна даних книг –
близько 50 гривень.
Перелік навчальних видань невеликий. Видавництво «Одісей» (м.
Харків) випустило посібник О. І. Харитонова «Порівняльне право
Європи: основи порівняльного правознавства, європейські традиції»,
вартість видання - 28 гривень, одеський «Фенікс» - навчальний
посібник М. Дамірлі «Право Совета Европы: схемы, таблицы,
определения, комментарии» одеського «Феніксу», вартість якого до
50 гривень.
Якщо підручники та посібники видавництв України можна
придбати за помірними цінами, то російські книги в 2-4 рази дорожчі.
Зауважимо, що студенти змушені через відсутність якісних
українських підручників, платити і за інформацію, яка адаптована до
законодавства Росії, і яка для українських студентів просто зайва.
Наведемо приклади вартості кількох навчальних видань
російських видавництв. У 2008 році видавництво «Норма»
підготувало видання Л. Ентіна «Европейское право. Право
Европейского Союза и правовое обеспечение защиты прав человека»,
станом на сьогоднішній день підручник коштує 144,7 грн., виданий
роком пізніше аналогічний підручник автора А. Наку у видавництві
«Инфа-М» в роздрібній мережі студент може придбати за 204 грн.
Фактично, український студент доплачує за інформацію, адаптовану
до іншої держави, за зміст видання, частину якого він ніде не
використає. Але через недостатню пропозицію підручників з боку
українських видавництв, іншого виходу просто не існує.
Варто виділити особливий тип видань: науково-практичний, який
сполучає типові ознаки наукового, виробничо-практичного,
популярного, частково довідкового видання. Їх автори – зарубіжні
практики та вітчизняні фахівці-юристи. Зміст таких видань пов’язаний
з правами людини загалом та їх реалізацією на практиці. Такий тип
випускають різні видавництва: «Кальварія», «Літопис», «Істина»,
видавництво Києво-Могилянської Академії. Вони реалізуються на
даний момент у роздрібній мережі за ціною від 20 до 35 гривень. Для
прикладу, видавництво Києво-Могилянської Академії у 2007 році
випустило книгу М. Антоновича «Україна в міжнародній системі прав
людини: теорія і практика», яка буде корисна як для студентів, так і
для практиків, що займаються правозахисною діяльністю. Вартість
видання – 25 гривень. «Істина» (м. Київ) випустила науковопрактичний посібник В. Манукяна «Европейский суд по правам
человека: право, прецеденты, комментарии», видання реалізують за
ціною 55 гривень. Даний тип літератури є надзвичайно важливим у
130
системі книготоргівлі, адже інформація яка подається, корисна і для
масового читача, попит якого наразі не задоволений.
Однак в Україні не задоволений попит на видання даної тематики,
пов’язаної з Конвенцією. Юридичний центр «Пресс» (м. СанкиПетербург, Росія) ще у 2004 році видав роботу професора права,
юрисконсульта Європейського суду з прав людини Мікеле де Сальвіа
«Европейская Конвенция по правам человека», де проаналізовано
основні правові категорії європейських правових стандартів. Жодне
видавництво в Україні подібного видання ще не підготувало.
Причому, вищезгадана книга в роздрібній мережі реалізується за
ціною 125 гривень, яка доступна не кожному українському читачу.
Особливе місце займають науково-практичні коментарі до законів
України. У «КНТ» (м. Київ) в 2008 році був виданий коментар до
Закону України «Про виконання рішень та застосування практики
Європейського суду з прав людини», в виданні присутні коментарі ще
до двох законів України, ціна – 180 гривень. Споживач доплачує за
коментарі до інших законів, які йому не потрібні. Роком раніше
видавець «Фурса» випустив аналогічний коментар, який можна
придбати за 15 гривень. Тобто доцільніше видавати інформацію
меншим об’ємом, тоді споживча вартість книг значно підвищиться,
адже зміст видань буде спрямований на конкретний сегмент.
Проаналізувавши дані про вартість книг, які реалізуються в
роздрібній мережі України, ми можемо зробити порівняння середніх
цін на різні типи видань (див. таблицю 2).
Таблиця 2. Середня ціна видань різних типів, які реалізуються
в роздрібній мережі України
№
1
2
3
4
Тип видання
Науковий
Виробничо-практичний
Навчальний
Науково-практичний
Середня ціна, гривень
35,0
38,5
86,0
71,6
Суттєва різниця середніх цін зумовлена присутністю на ринку
російських видань, які коштують в кілька разів дорожче вітчизняних.
Науковий тип видань переважно представлений продукцією
українських видавництв, тому середня ціна 35 гривень, яка доступна
для українського споживача. Аналогічно виробничо-практичний тип
своєю специфікою (обов’язковою адаптацією до законодавства
України) у своїй структурі містить меншу частку видань з Росії. Інша
ситуація з навчальними підручниками та посібниками і науковопопулярною літературою. Якщо книги українських видавництв
реалізуються за помірними цінами (найвища межа – 60-70 гривень), то
131
вартість російських видань перевищує 100 гривень. Для студентства
така ціна досить висока, адже за 1 підручник студент змушений
віддавати ледве не шосту частину своєї стипендії. Виправити дану
ситуацію зможе налагодження випуску підручників українськими
видавцями.
З огляду на те, що сьогодні вектор державної політики
спрямований на європейську інтеграцію, видання, що розкривають
питання нормативної бази Євросоюзу, мають високу споживчу
вартість. Українське суспільство прагне знань, що допомагають
захищати їх права . Друковані видання є тим джерелом, яке дозволяє
отримувати потрібну інформацію. Книги, що стосуються тематики
Європейської конвенції прав людини та основоположних свобод, не
повністю задовольняють попит, багато з них завозиться з Росії, які
часто містять багато інформації, що не стосується нашої країни.
В перспективі, попит на такі видання буде зростати, адже в
Україні формується юридично обізнане суспільство, яке буде шукати
подібну інформацію. Пропозиція від українських видавців також
повинна зростати, адже даний тип видань буде прибутковим. В
результаті український споживач отримає якісну інформацію,
адаптовану до українського законодавства, за помірну ціну. На даний
час український споживач вимушено підтримує російського видавця,
але переплачує в кілька разів задля того, щоби отримати інформацію,
яка необхідна як для навчання, так і для професійної діяльності у
сфері практичного права.
Список використаних джерел
1. Абашидзе А.Х. Право Совета Европы: конвенция о защите прав
человека и основных свобод [Текст]: учеб. пособ. / А.Х. Абашидзе.
– М.: Международные отношения, 2007. – 304 с.
2. Афонін О. Державна справа: українській книжці потрібно надати
статус стратегічного продукту// Український тиждень. – 2009. –
№38. – С.32.
3. Закон України «Про ратифікацію Конвенції про захист прав
людини і основоположних свобод 1950 року, Першого протоколу
та протоколів № 2, 4, 7 та 11 до Конвенції» [Електронний ресурс].
–
Спосіб
доступу:
http://zakon.rada.gov.ua/cgibin/laws/main.cgi?nreg=475%2F97-%E2%F0.
4. Зелінська Н.В. Наукове книговидання в Україні: історія та
сучасний стан [Текст]: навч. посіб. / Н.В. Зелінська. – Львів: Світ,
2002. – 268 с.
5. Ільченко І. Деякі питання застосування Конвенції про захист прав
людини і основоположних свобод та практики Європейського суду
132
з прав людини в Україні// Право України. – 2009. - №10. – С.
(Рубрика «Захист прав людини і громадянина»).
6. Ковба Ж.М. Асортимент друкованої продукції [Текст]: навч-метод
посіб./ Ж.М. Ковба, Т.В. Олянишен, О.В. Мельников. – Львів,
Українська академія друкарства, 2009. – 100 с. – ISBN 978-966322-160-1.
7. Конвенція про захист прав і основополодних свобод [Електронний
ресурс].
–
Спосіб
доступу:
http://zakon.rada.gov.ua/cgibin/laws/main.cgi?nreg=995_004.
8. Конституція України [Електронний ресурс]. – Спосіб доступу:
http://zakon1.rada.gov.ua/cgibin/laws/main.cgi?nreg=254%EA%2F96%2D%E2%F0.
9. Лутковська В.В. Судова практика Європейського суду з прав
людини. Рішення щодо України [Текст]/ В.В. Лутковська. – К.: ІнЮре, 2005. – 480 с.
10. Низовий М.А. Вступ до книгознавства [Текст]: навч. посіб. / М.А.
Низовий. – К.: Кондор, 2009. – 144 с.
11. Паліюк В. П. Особливості застосування судами України Конвенції
про захист прав та основних свобод [Текст]: навч.-практ. посіб. / В.
П. Паліюк. – Миколаїв: Атол, 2003. – С. 29.
12. Ткаченко В.П. Енциклопедія видавничої справи [Текст]:
навч.посіб./ В.П. Ткаченко, І.Б. Чеботарьова, П.О.Киричок, З.В.
Григорова. – Х.: Харків. нац. Ун-т радіоелектроніки, 2008. – 320 с.
13. Фулей Т.І. Конвенція про захист прав людини і основоположних
свобод: національна практика застосування в кримінальному
судочинстві [Текст]: навч.-метод. посіб. для суддів/ Т.І. Фулей. –
К.: ТОВ «Гештальт Консалтінг Груп», 2008. – 84 с.
14. Швецова-Водка Г.М. Документознавство [Текст]: навч.посіб./ Г.М.
Швецова-Водка. – К.: Знання, 2007. – 398 с. – ISBN 966-346-294-9.
15. Шевчук С. Судовий захист прав людини: Практика Європейського
Суду з прав людини у контексті західної правової традиції. [Текст]
/ С. Шевчук. – К.: Реферат, 2006. – С. 780.
16. Штрайнц Р. Європейське право [Текст]: підруч./ Р. Штрайнц. – К.:
Видавничий центр «Києво-Могилянська академія», 2009 . – 520 с.
– ISBN 978-966-8657-29-0.
133
UDZIAŁ MŁODZIEśY
W DEFINIOWANIU PRZYSZŁOŚCI EUROPY
Maryana Kostyuk
Absolwentka studiów pierwszego stopnia kierunku Administracja
Opiekun: dr Wojciech Orłowski
Streszczenie
Dla powodzenia wizji prawdziwie zjednoczonej, pokojowej i sprawiedliwej Europy kluczowe znaczenie ma udział młodzieŜy. Wzrost uczestnictwa młodzieŜy w Ŝyciu politycznym jest wynikiem nowego sposobu myślenia
i priorytetowego traktowania polityki młodzieŜowej oraz pracy z młodzieŜą
w Europie. Program MłodzieŜ Unii Europejskiej, Biała Księga MłodzieŜy
oraz kursy szkoleniowe prowadzone w Centrach MłodzieŜowych Rady Europy stanowią przykłady tej tendencji. Młodzi ludzie wyraźnie zaznaczyli
swoją obecność na mapie politycznej Europy, a ich rola i znaczenie są
podkreślane. Pojawia się pytanie, jaki związek z integracją społeczną
w pracy z młodzieŜą mają te zjawiska? Związek ten staje się jasny, gdy
przyjrzymy się bliŜej koncepcji uczestnictwa młodzieŜy w Ŝyciu społecznym.
WYZWANIA I MOśLIWOŚCI STOJĄCE PRZED
WSPÓŁCZESNĄ MŁODZIEśĄ
Europejczycy Ŝyją dłuŜej, później decydują się na dzieci, a liczba młodych ludzi maleje. Prognozy przewidują, Ŝe w 2050 r. osoby w wieku 1529 lat stanowić będą 15,3 % europejskiej populacji; obecnie stanowią one
19,3 %. Te zmiany demograficzne mają wpływ na rodzinę, solidarność
międzypokoleniową oraz wzrost gospodarczy. Skutkiem globalizacji moŜe
być wzrost gospodarczy i zatrudnienie. Globalizacja moŜe równieŜ stanowić szczególne wyzwanie dla mniej uprzywilejowanych grup pracowników, takich jak młodzieŜ, co pokazał obecny kryzys. Kwestie zmian klimatu i bezpieczeństwa energetycznego wymagają zmiany zachowania i stylu
Ŝycia przyszłych pokoleń. WaŜne jest nabycie kluczowych kompetencji,
wystarczająco elastycznych, aby dzięki nim moŜna było w ciągu całego
Ŝycia rozwijać odpowiednie umiejętności; nadal istotnym problemem pozostaje teŜ przedwczesne zakończenie nauki szkolnej. MłodzieŜ ceni przyjaźń, szacunek, tolerancje i solidarność. Pokolenie to jest prawdopodobnie
najlepiej wykształconym, najbardziej technicznie zaawansowanym i naj134
bardziej mobilnym z dotychczasowych pokoleń. JednakŜe, tak jak reszta
społeczeństwa, młodzi ludzie zmagają się z większym indywidualizmem i
presją konkurencyjności, a przy tym niekoniecznie wszyscy mają wszyscy
takie same moŜliwości. Trudności w zakresie edukacji, zatrudnienia, integracji i zdrowia, powiązane jeszcze z problemami finansowymi, mieszkaniowymi lub transportowymi, utrudniają młodym ludziom osiągnięcie autonomii, tj. sytuacji, w której mają oni środki i moŜliwości kierowania swoim Ŝyciem, pełnego uczestnictwa w Ŝyciu społeczeństwa oraz niezaleŜnego
podejmowania decyzji.1
WIZJA UE DLA MŁODYCH LUDZI
Młodzi ludzie powinni jak najlepiej wykorzystywać swój potencjał.
Wizja ta adresowana jest do wszystkich, ale działania powinny skupiać się
na osobach w mniej korzystnym połoŜeniu.
Ma ona charakter dwukierunkowy: 2
• Inwestowanie w młodzieŜ: aktywowanie większych zasobów, aby
rozwijać te obszary polityki, które dotyczą codziennego Ŝycia młodych ludzi i poprawiają jego jakość.
• Mobilizowanie młodzieŜy do działania: promowanie potencjału
młodych ludzi na drodze do odnowy społeczeństwa i dla osiągania wartości
i celów UE.
Rozwinięta zostanie ściślejsza współpraca między polityką dotyczącą młodzieŜy, a pozostałymi obszarami polityki, takimi jak edukacja, zatrudnienie, integracja i zdrowie, przy czym zajęcia dla młodzieŜy i praca
z młodzieŜą odgrywać będą rolę pomocniczą. Odnowiona otwarta metoda
koordynacji w zakresie młodzieŜy będzie zachętą do wspólnych wysiłków
w zakresie kształtowania polityki przez dostarczanie szczególnego rodzaju
wiedzy na potrzeby pozostałych procesów koordynacji działań politycznych i przez zapewnianie młodym ludziom moŜliwości zabierania głosu
i bycia wysłuchanym. UE będzie wspierać współprace państw członkowskich, które są odpowiedzialne za politykę dotyczącą młodzieŜy.3
EDUKACJA
Niemal 80 % młodych Europejczyków w wieku 20-24 lat ukończyło
szkołę na poziomie ponadgimnazjalnym. Mimo to jedna czwarta piętnastolatków osiąga słabe wyniki w testach ze sprawności czytania, a 6 milionów
młodych ludzi opuszcza szkołę bez Ŝadnych kwalifikacji.
1
Komunikat Komisji, Inwestowanie w młodzieŜ i mobilizowanie jej do działania
- strategia UE na rzecz młodzieŜy, Bruksela, dnia 27.4.2009, COM(2009)200,
s. 2-3.
2
TamŜe, s. 4.
3
TamŜe, s. 12.
135
Większa mobilność sprawia, Ŝe UE staje się dla młodzieŜy otwartą
przestrzenią do rozwijania ich talentów i potencjału, jednak mobilność ta
nadal pozostaje ograniczona.
Komisja Europejska zaproponowała nową otwartą metodę koordynacji
w zakresie edukacji, aby sprostać następującym długookresowym wyzwaniom strategicznym: uczenie się przez całe Ŝycie i mobilność, jakość i skuteczność, równouprawnienie i obywatelstwo, innowacyjność i kreatywność,
a takŜe nowe podejście w zakresie dopasowania umiejętności do potrzeb
rynku pracy w XXI w. Wzmacnianie roli formalnej edukacji jest kluczowym priorytetem, jednak umiejętności moŜna nabywać takŜe poza szkołą,
poprzez pracę z młodzieŜą i wykorzystanie nowych technologii.4
Działania państw członkowskich i Komisji w ramach ich kompetencji:
• Rozwijanie moŜliwości edukacji pozaformalnej jako jednego z wielu
działań przeciwdziałających przedwczesnemu zakończeniu nauki szkolnej;
• Pełne wykorzystywanie narzędzi ustanowionych na poziomie UE na
potrzeby walidacji umiejętności i uznawania kwalifikacji;
• Promowanie mobilności w zakresie uczenia się dla wszystkich młodych ludzi;
• Zachęcanie do współpracy osób odpowiedzialnych za politykę w zakresie edukacji i za politykę w zakresie młodzieŜy;
• Przeciwdziałanie stereotypom związanym z płcią poprzez formalne
i pozaformalne systemy edukacji;
• Zapewnianie wysokiej jakości usług poradnictwa i doradztwa dla
młodych ludzi;
• Rozwijanie w ramach systemu edukacji struktur umoŜliwiających
uczestnictwo, a takŜe współpracy między szkołami, rodzinami i lokalnymi
społecznościami;
Komisja opracuje funkcje samooceny w ramach Europass, w szczególności dla umiejętności nabywanych w ramach edukacji pozaformalnej,
zapewni takŜe certyfikaty, takie jak Youthpass.
WOLONTARIAT
Demonstrowanie solidarności ze społeczeństwem poprzez wolontariat
jest waŜne dla młodych ludzi i jest środkiem rozwoju osobistego, nauki
mobilności, konkurencyjności, spójności społecznej oraz postawy obywatelskiej. Wolontariat młodzieŜy w istotny sposób przyczynia się takŜe do
solidarności międzypokoleniowej. W swoim niedawnym zaleceniu Rada
wezwała do eliminowania barier w mobilności transgranicznej dla młodych
wolontariuszy.5
Działania państw członkowskich i Komisji w ramach ich kompetencji:
4
5
TamŜe, s. 5.
TamŜe, s. 11.
136
• Zwiększanie uznawalności umiejętności poprzez Europass i Youthpass;
• Uznawanie wkładu organizacji młodzieŜowych i niezorganizowanych postaci wolontariatu;
• RozwaŜenie sposobów lepszej ochrony praw wolontariuszy i zapewniania jakości wolontariatu, a takŜe zrzeszenie młodych ludzi i ich organizacji z okazji ewentualnego Europejskiego Roku Wolontariatu (2011 r.);
• Opracowanie krajowego podejścia do mobilności transgranicznej
młodych wolontariuszy;
• Opracowanie krajowego podejścia do promowania solidarności międzypokoleniowej poprzez wolontariat.
WARTOŚĆ PRACY INTEGRACYJNEJ
Do młodych ludzi Ŝyjących w izolacji trudno trafić, a w im większym
odosobnieniu Ŝyją, tym jest to trudniejsze. Samo nawiązanie kontaktu nie
wystarczy. Konieczne jest zaangaŜowanie tej grupy w nasze działania
i nawiązanie współpracy. Problem pogłębia fakt, Ŝe wielu młodych ludzi
Ŝyjących na marginesie jest podejrzliwych, a nawet manifestuje wrogość,
w stosunku do profesjonalistów mieszających się w ich Ŝycie.6
Dlatego praca z młodzieŜą ma tak duŜe znaczenie. Dzięki ochotniczemu charakterowi działań i koncentracji na danej wspólnocie pracownicy
i organizacje młodzieŜowe mają lepszą niŜ inni moŜliwość nawiązania kontaktu i zbudowania opartych na zaufaniu relacji z młodymi ludźmi Ŝyjącymi na marginesie społeczeństwa. Jakie korzyści, zatem mogą uzyskać pracownicy młodzieŜowi wykorzystując te przewagę oraz moŜliwie najściślejszą współpracę z młodymi ludźmi?7
• Po pierwsze musimy przyznać, Ŝe młodzi ludzie, którzy na co dzień
i przez długi czas Ŝyją w izolacji, mogą wnieść do pracy z młodzieŜą swoją
wiedzę i doświadczenie. Wkład tych ludzi wzbogaci kaŜdą inicjatywę
i projekt młodzieŜowy.
• Młodzi ludzie na co dzień Ŝyjący w izolacji skorzystają z nowych
moŜliwości, które wcześniej nie były dla nich dostępne. Dzięki moŜliwości
poznania i zetknięcia się z rówieśnikami, będą mieli okazję zmierzyć się
z wyzwaniem, a uprzedzenia, stereotypy i załoŜenia, którymi się posługują,
zostaną poddane w wątpliwość. Doświadczenie to poszerzy ich horyzonty
i będzie okazją do nawiązania nowych kontaktów. Wszyscy uczestnicy
projektu odkryją, Ŝe mimo iŜ pochodzą z róŜnych środowisk i mają za sobą
róŜne doświadczenia, mają podobne nadzieje i aspiracje.
6
T. Croft, Integracja społeczna, Fund. Rozwoju Systemy Edukacji, Warszawa
2003, s. 10.
7
TamŜe, s. 10.
137
• Same projekty i inicjatywy młodzieŜowe równieŜ skorzystają na takim spotkaniu. Te o zasięgu lokalnym zostaną lepiej dostosowane do potrzeb danej wspólnoty. Słuchając młodych ludzi i ucząc się od nich, pracownicy młodzieŜowi lepiej zrozumieją, co dla tych ludzi jest naprawdę
waŜne. W kolejnych inicjatywach będzie moŜna uwzględnić udział młodzieŜy o mniejszych szansach. A wydarzenia i projekty będą lepiej dostosowane do rzeczywistych potrzeb i zainteresowań młodych ludzi, a nie do
wyobraŜeń dorosłych osób o takich potrzebach i zainteresowaniach.
• Na takiej wymianie zyska równieŜ, pod względem treści, projekt
oraz wszyscy ludzie biorący w nim udział. Rasizm, seksizm, ubóstwo oraz
wszelkie inne formy dyskryminacji i niesprawiedliwości przestaną być abstrakcyjnymi pojęciami i zyskają konkretny wymiar. Młodym ludziom łatwiej będzie zrozumieć realia Ŝycia innych, jeśli poczują się emocjonalnie
związani z tymi osobami. Zasada ta, stosowana jest często w projektach
globalnych, ale moŜe teŜ być wykorzystywana z powodzeniem, gdy przepaść dzieli ludzi mieszkających w jednym mieście.
• Społeczeństwo, jako całość, równieŜ na tym skorzysta, szczególnie,
jeśli wiedza, którą uzyskamy poprzez pracę integracyjną znajdzie zastosowanie w innych dziedzinach.
Pracownicy młodzieŜowi powinni znać swoje ograniczenia. Pewne
bariery integracji młodych ludzi są głęboko zakorzenione, długotrwale
i wynikają ze struktury społecznej. Nie jesteśmy w stanie od razu zniwelować skutków tych barier, nawet mimo dobrych chęci i cięŜkiej pracy. Cele,
które sobie stawiamy, muszą być realistyczne i osiągalne. Same projekty
skierowane do młodzieŜy nie są w stanie wyeliminować takich zjawisk, jak
ubóstwo, bezrobocie, narkomania, rasizm, ksenofobia, słabe wyniki w nauce, bezdomność, maltretowanie, zaniedbanie, przestępczość wśród młodzieŜy czy innych problemów związanych z izolacją społeczną. Stwarzają
one jednak moŜliwość pracy z młodymi ludźmi w nieformalnym otoczeniu,
poszerzają ich perspektywy, stanowią dla nich źródło nowych doświadczeń
i wyzwań, pokazują, Ŝe jest ktoś, kto w nich wierzy i pozwalają wydobyć
z nich to, co najlepsze.8
MOBILIZOWANIE PROGRAMÓW I FUNDUSZY UE
Program MłodzieŜ w działaniu wspiera politykę dotyczącą młodzieŜy
i jej priorytety, a w szczególności mobilność transgraniczną, wolontariat,
uczestnictwo, pracę z młodzieŜą i współpracę polityczną (np. partnerskie
uczenie się, dialog zorganizowany, badania, Eurobarometr oraz lepsze narzędzia wiedzy). Pozostałe programy i fundusze, takie jak Kultura, Uczenie
się przez całe Ŝycie, PROGRESS, MEDIA, Erasmus dla młodych przedsiębiorców, program na rzecz konkurencyjności i innowacji oraz fundusze
8
TamŜe, s. 11.
138
strukturalne, takŜe oferują wszystkim młodym ludziom wiele moŜliwości
i powinny być lepiej przez nich poznane.
Parlament Europejski regularnie zajmuje się polityką dotyczącą młodzieŜy. Komisja zachęca Parlament do zareagowania na niniejszy komunikat i zamierza informować go o stanie jego wdraŜania. Komisja zamierza
równieŜ współpracować z Europejskim Komitetem EkonomicznoSpołecznym oraz Komitetem Regionów w ich właściwych obszarach działania. Komisja będzie nadal współpracować z Radą Europy we wspólnych
obszarach zainteresowań, takich jak uczestnictwo młodzieŜy, pracą z młodzieŜą oraz lepszą wiedzą na temat młodzieŜy.
PROGRAM „ MŁODZIEś”
Jednym z najwaŜniejszych programów, które Unia Europejska kieruje
w stronę młodych ludzi, jest program „MŁODZIEś”. JednakŜe czas jego
funkcjonowania dobiegł końca w 2006 r. W związku z tym w Brukseli narodziło się pytanie – jak wypełnić lukę po zakończeniu tego programu i czy
w ogóle istnieje konieczność jego kontynuacji i dalszej realizacji. Aby do
tego się ustosunkować, przeprowadzono analizę dotychczasowego funkcjonowania programu „MŁODZIEś”. Wynika z niej m.in., Ŝe działania
programu są rzeczywiście cenione i przydatne oraz Ŝe program spełnia
swoje załoŜenia i wywiera rzeczywisty wpływ na grupy docelowe. Z drugiej zaś strony w toku realizacji naleŜałoby uczynić pewne udoskonalenia,
które zebrano w zbiór zaleceń do zastosowania:9
Jeszcze lepsze kierowanie programu do docelowych odbiorców, tj.
młodzieŜy ze wszystkich środowisk, a szczególnie tej, która ma mniejsze
moŜliwości.
Lepsze wsparcie dla uczestników i projektów we wszystkich fazach
za pomocą środków zbliŜenia i jakości.
Uproszczenie procedur i uczynienie ich moŜliwie elastycznymi,
uwzględniającymi docelowych odbiorców.
Zwiększenie jawności i spójności w stosowaniu programu, szczególnie na poziomie zdecentralizowanym.
Zwiększenie jakości pracy przez oceną projektów, zwrotne informacje uczestników i zatwierdzenie przeprowadzonych działań.
Szersze otwarcie programu na państwa trzecie.
Przewidywanie zmian przez stosowanie innowacyjnych projektów
i przeprowadzenie niezbędnych badań.
Uwidocznienie programu i wszystkich jego działań oraz nadanie odpowiedniej rangi otrzymanym wynikom.
Między innymi te oceny doprowadziły do wniosku, iŜ konieczna stała
się kontynuacja programu „MŁODZIEś”. Postanowiono więc ustanowić
9
http://www.quovadisunio.nzs.pl/index.php?a =16.
139
program „MŁODZIEś W DZIAŁANIU” na okres 2007–2013. Proponowane są następujące cele, które ma realizować nowy program:
Upowszechnienie aktywnej postawy obywatelskiej młodzieŜy,
szczególnie jej europejskiej postawy obywatelskiej;
rozwijanie solidarności młodzieŜy, szczególnie w celu wzmocnienia
spójności społecznej Unii Europejskiej;
popieranie wzajemnego zrozumienia narodów poprzez młodzieŜ;
przyczynianie się do rozwoju jakości systemów, wspierając działania
młodzieŜy, oraz do rozwoju zdolności organizacyjnych społeczeństwa
obywatelskiego w zakresie młodzieŜy;
popieranie współpracy europejskiej w zakresie polityki do spraw
młodzieŜy.
Do realizacji powyŜszych celów mają słuŜyć działania ujęte w pięć akcji.
Pierwszą z nich jest akcja „MłodzieŜ dla Europy”, która ma polegać na
wzmocnieniu aktywnego zaangaŜowania młodych ludzi, wspieraniu wymiany, mobilności i inicjatywy młodzieŜy, a takŜe jej uczestnictwa w Ŝyciu
demokratycznym.
„Europejski wolontariat” stawia sobie za cel rozwijanie solidarności
młodych, ich aktywne zaangaŜowanie, czy teŜ wzajemne zrozumienie pośród młodzieŜy. Pozwala teŜ na upowszechnienie współpracy pomiędzy
cywilnymi ochotniczymi słuŜbami. Ma teŜ rozwijać się w ramach indywidualnego lub zbiorowego projektu, aby umoŜliwić młodzieŜy z jednej strony wyraŜanie osobistego zaangaŜowania, z drugiej zaś włączenie jej do akcji solidarnościowych UE.
Akcja „MłodzieŜ dla świata” przyczynia się do rozwoju wzajemnego
zrozumienia oraz aktywnego zaangaŜowania się młodzieŜy w otwartości na
świat. WaŜną jej cechą jest to, iŜ umoŜliwia ona otworzenie programu na
projekty z krajami sąsiadującymi z Unią i współpracę w zakresie młodzieŜy z państwami trzecimi.
„Animatorzy społeczno-oświatowi i systemy wspierające” jest akcją
słuŜącą rozwojowi jakości struktur wspierających młodzieŜ. Ukierunkowana jest na wsparcie aktywnych w dziedzinie młodzieŜy organizacji na
płaszczyźnie europejskiej, na rozwój ośrodków wymiany, szkolenia i informacji dla animatorów społeczno-wychowawczych. Pozwala na rozwój
projektów zachęcających do innowacyjności i poprawy jakości, rozwój
partnerstwa z jednostkami regionalnymi lub lokalnymi. UmoŜliwia nadanie
odpowiedniej rangi strukturom programu i wspieranie ich.
Akcja „Wspieranie współpracy politycznej” zakłada wspieranie współpracy w zakresie polityki dotyczącej młodzieŜy poprzez dialog pomiędzy
młodymi a kierownictwem ds. polityki młodzieŜowej, współpracę z organizacjami międzynarodowymi oraz środki mające na celu lepsze poznanie
problematyki młodzieŜowej.
140
Realizacja programu „MŁODZIEś W DZIAŁANIU” w porównaniu do
programu „MŁODZIEś” ma się róŜnić w kilku zasadniczych aspektach.
Zakłada m.in. zauwaŜalne uproszczenie funkcjonowania. W jego ramach
znajdą się działania opierające się obecnie na dwóch róŜnych podstawach
prawnych, a dotychczasowe cztery linie budŜetowe zostaną zastąpione
przez jedną. Program zakłada elastyczność i moŜliwość dostosowywania
do nowych priorytetów, które pojawiłyby się w trakcie jego realizacji.
I wreszcie zarządzanie projektem będzie realizowane głównie w sposób
zdecentralizowany.10
Podsumowując naleŜy stwierdzić, Ŝe Unia Europejska podejmuje wiele
działań dotyczących młodych ludzi jednakŜe polityka dotycząca młodzieŜy
leŜy w gestii poszczególnych krajów członkowskich. Tak więc młodzi Europejczycy powinni wiedzieć, Ŝe nie wszystko zaleŜy od „Brukseli”, a jednocześnie powinni mieć świadomość, Ŝe Unia Europejska potrzebuje ciągłego zaangaŜowania młodzieŜy, które pomoŜe budować Europę otwartą
dla wszystkich.
Bibliografia
1. J. Mucha, Polska kultura narodowa jako kultura własna i jako kultura
obca. Podsumowanie, [w:] Janusz Mucha (red.), Kultura dominująca
jako kultura obca. Mniejszości kulturowe a grupa dominująca w Polsce,
Oficyna Naukowa, Warszawa 1999.
2. Komunikat Komisji, Inwestowanie w młodzieŜ i mobilizowanie jej do
działania-strategia UE na rzecz młodzieŜy, Bruksela dnia 27.04.2009,
COM( 2009)200.
3. M. Mead, Kultura i toŜsamość. Studium dystansu międzypokoleniowego, PWN, Warszawa 1987.
4. P. Sztompka, Kulturowe imponderabilia szybkich zmian społecznych:
zaufanie, lojalność i solidarność, [w: ] Piotr Sztompka (red.), Imponderabilia wielkiej zmiany. Mentalność, wartości i więzi społeczne czasów
transformacji, PWN, Warszawa- Kraków 1999.
5. R. Siemieńska, Od wartości postmaterialistycznych do materialistycznych - casus Polski, [w:] Mirosława Marody, Zmiana czy stagnacja,
WN Scholar, Warszawa 2004.
6. T. Croft, Integracja społeczna, Fund. Rozwoju Systemu Edukacji,
Warszawa 2003.
7. www.youth.org.pl.
8. www.quovadisunio.nzs.pl.
10
http://www.youth.org.pl
141
ESPERANTO JAKO JĘZYK MIĘDZYNARODOWY
Mariana Smoliarchuk
Studentka drugiego roku studiów kierunku Administracja
Opiekunowie: prof. dr hab. Witold Stępniewski, dr Wojciech Orłowski
Esperanto – język trzeciego tysiąclecia. W czasie wielkich przemian
w Ŝyciu ludzkim, co spostrzegamy przez tak szybki rozwój technologiczny,
ekonomiczny i kulturalny, jednym z największych problemów jest komunikacja. Esperanto stanowi cudowne rozwiązanie, poniewaŜ jest to łatwy
i piękny język, który nie naleŜy do Ŝadnego narodu.
Idea esperanto
Przykład legendarnej „WieŜy Babel” świadczy jak ludzie celowo pozbawiani zostali swych nadprzyrodzonych moŜliwości. Jak zróŜnicowanie
języków poszczególnych narodów i podziały religijne stworzyły trudną barierę skutecznego porozumiewania się, wznieciły podziały, antagonizmy,
uprzedzenia i nienawiść między ludźmi.
Ludwik Zamenhof spędził młode lata w Białymstoku, w którym zamieszkiwało wielu Polaków, śydów, Rosjan, Niemców, Białorusinów
i Litwinów. Wszystkie te narody na co dzień posługiwały się swoimi językami. Na kaŜdym kroku odczuwał, więc ciąŜące nieszczęście wielojęzyczności. ZauwaŜył, Ŝe róŜnice językowe są jedyną barierą w skutecznym komunikowaniu się ludzi ze sobą i główną przyczyną dzielącą ludzi na wrogie sobie obozy.
L. Zamenhof marzył teŜ o stworzeniu pomostu, który by połączył
wszystkie religie i stworzył jedną „religię neutralną – ludzką, filozoficznie
– czystą”, bowiem w podziałach religijnych dostrzegał źródła uprzedzeń,
nienawiści i antagonizmów między ludźmi1.
Dnia 14 lipca 1887 r. Ludwik Zamenhof publikuje najpierw w języku
rosyjskim, niespełna miesiąc później w języku polskim, a po kilku miesiącach jeszcze w językach francuskim i niemieckim, później jeszcze w języku angielskim i hebrajskim – pierwszy podręcznik: – „Języka międzynarodowego” pod pseudonimem – dr Esperanto. W tym pseudonimie wyraŜa
się cały idealizm L. Zamenhofa – oznacza on bowiem „mający nadzieję”.
Esperanto en Pollando, Podstawy ideowe esperanta (opracowanie Kazimierza
KrzyŜaka). http://pl.esperanto.pl/artikoloj/esperanto-i-jego-idea, [09.10.2008].
1
142
Stał się on później oficjalną nazwą języka. Na pierwszy Światowy Kongres
Esperantystów w Boulogne sur Mer w 1905 r. przybyło 688 delegatów z 20
krajów. Po uroczystym odśpiewaniu napisanego przez L. Zamenhofa hymnu esperantystów „La espero”, nastąpił ogólny entuzjazm. Ludzie dotąd
zupełnie sobie nieznani poczuli się jedną wielką rozumiejącą się rodziną.
Na tym kongresie L. Zamenhof między innymi powiedział: „Spotkali się tu
nie Francuzi i Anglicy, nie Rosjanie z Polakami, ale ludzie z ludźmi”2.
Esperantyzm jest to staranie o rozpowszechnienie na całym świecie języka neutralnego ludzkiego, który „nie mieszając się w wewnętrzne Ŝycie
narodów i w Ŝaden sposób nie stawiając sobie za cel wyparcia istniejących
języków narodowych”, dałby ludziom róŜnych narodowości moŜliwość
wzajemnego porozumiewania się.
W obecnym czasie wielu badaczy na całym świecie nie wątpi juŜ, Ŝe
językiem międzynarodowym moŜe stać się tylko język sztuczny i poniewaŜ
wszystkie próby podejmowane w ciągu ostatnich dwóch stuleci są jedynie
projektami teoretycznymi, zaś językiem rzeczywiście ukończonym,
wszechstronnie wypróbowanym, doskonale Ŝywotnym i we wszystkich
okolicznościach najprzydatniejszym okazał się jeden tylko język esperanto.
Autor esperanta od początku raz na zawsze zrzekł się wszelkich osobistych praw i przywilejów związanych z tym językiem, esperanto jest „niczyją własnością”, zarówno w sensie materialnym, jak i w sensie moralnym. Materialnym właścicielem tego języka jest cały świat i kaŜdy, kto
chce, moŜe wydawać w tym języku lub o tym języku wszelkie dzieła, jakie
sobie Ŝyczy, oraz uŜywać go do wszelkich moŜliwych celów3.
Esperanto jest w historii komunikacji językowej pierwszym językiem
Ŝywym, który w pierwszym etapie swojego istnienia występuje jako fenomen pisany. Dopiero wtórnie (drugorzędnie) manifestuje się on jako fenomen mówiony. NiezaleŜnie od chronologii wystąpienia tych dwóch form
istnienia, esperanto posiada dwa wymiary: płaszczyznę langue (rozumianą
jako struktura języka) oraz płaszczyznę parole (rozumianą jako rzeczywista funkcja komunikatywna). Z uwagi na perspektywę komuniaktywnopragmatyczną moŜna dzisiaj rozpatrywać esperanto jako „język z historią”4.
2
Esperanto en Pollando, Esperanto - łatwy, ładny, neutralny, międzynarodowy
język przyjaźni i przyszłości (opracowanie Kazimierza KrzyŜaka).
http://esperanto.pl/artikoloj/esperanto-latwy-ladny-neutralny-miedzynarodowyjezyk-przyjazni-i-przyszlosci, [13.10.2008].
3
J. śytyński, Esperanto i esperantyści, Wiedza Powszechna, Warszawa 1987,
s. 86-87.
4
A. Sakaguchi, Scripta Neophilologica Posnaniensia, Tom II, Tworzenie międzynarodowych języków pomocniczych na tle rozwoju językoznawstwa ogólnego,
Poznań 2000, s. 155.
143
Wielu naukowców pozytywnie wypowiadało się o języku esperanto.
Jean Jaurés, socjalista, polityk i filozof francuski powiedział, Ŝe „esperanto
- to łacina demokracji”. Zdaniem Adama Schaffa Idee esperantystów – to
cel piękny i szlachetny, o który nie tylko warto, ale naleŜy walczyć.
Romain Rolland, pisarz francuski, laureat nagrody Nobla pisał o esperanto: Aby narody mogły się zrozumieć, muszą się najpierw porozumieć.
W tym celu muszą mieć wspólny język. I dlatego naleŜy uczynić wszystko,
aby esperanto stało się językiem ludzkości, środkiem porozumienia jednego
narodu z drugim. Dla ludów, z których kaŜdy od stuleci był ograniczony do
ram swego języka i zamknięty w murach swej narodowości, esperanto musi
się stać pomostem do wzajemnego zrozumienia i zbliŜenia. Esperanta naleŜy nauczać obowiązkowo w kaŜdej szkole średniej. Nie do pomyślenia są
stałe, powaŜne stosunki bez esperanta. Esperanto przywraca zdolność słuchu tym głuchym, którzy przez stałe stulecia pozostawali w więziennych
granicach swych języków narodowych5.
Esperanto dziś
Rozpowszechnienie języka Esperanto w świecie jest róŜnorakie, pomimo postępu w wielu krajach Azji i Afryki, język Esperanto nie ma
przedstawicieli. Esperantyści zamieszkują w większej liczbie Europę. Czy
ten fakt robi z Esperanta język “eurocentryczny”, o czym często dyskutuje
się w gronach esperanckich? Prawdziwy charakter Esperanto nie da się
określić jako czysto europejski. Rozwój języka w pojedynczych krajach jak
Chiny, Togo, Iran, Zair stał się fenomenalny.
W 1908 r. Hektor Hodler utworzył Światowy Związek Esperantystów
(UEA), który do dziś zrzesza wszystkie organizacje esperanckie na całym
świecie. Siedzibą UEA jest Rotterdam6.
Co roku odbywa się Światowy Kongres Esperanto. Ostatni miał miejsce w Białymstoku w dniach 25 lipca – 1 sierpnia 2009 roku. Następny, juŜ
95 Kongres odbędzie się na Kubie.
12 czerwca 2008 roku Sejm Rzeczypospolitej Polski przyjął uchwalę
w sprawie uczczenia 100. rocznicy powstania Światowego Związku Esperantystów, w której składa wyrazy uznania kontynuatorom dzieła dr Ludwika Zamenhofa, a takŜe „popiera starania środowisk międzynarodowych
o uhonorowanie Światowego Związku Esperantystów Pokojową Nagrodą
Nobla”7.
5
Europonto, Wypowiedzi o języku międzynarodowym, http://europonto.
org/komunikado/ eldiroj_pl.htm
6
Wolne Media, Esperanto i Anarchizm, http://wolnemedia.net/?p=2231,
[15.02.2008]
7
Monitor Polski z 20 czerwca 2008 Nr 46 poz. 410
144
Polska MłodzieŜ Esperancka (PME) jest organizacją skupiająca młodych esperantystów w Polsce. Jest Sekcją MłodzieŜową Polskiego Związku
Esperantystów, jednej z najstarszych w Polsce organizacji pozarządowych
do dziś istniejących8.
W 622 szkołach 29 krajów oraz na 42 uniwersytetach (w tym w San
Marino, Budapeszcie i Poznaniu) istnieją katedry i oficjalnie prowadzone
są studia esperanckie.
W 1952 r. było ponad 40.000 zarejestrowanych ksiąŜek w tym języku
w brytyjskiej esperanckiej bibliotece (British E. A. Biblioteko). Przetłumaczono teŜ wiele dzieł: Homera, Sofoklesa, Dantego, Szekspira, Puszkina,
Tołstoja, Byrona, Balzaka, Czechowa, a takŜe polskich pisarzy: Mickiewicza, Sienkiewicza, Prusa, Orzeszkowej, Wyspiańskiego, Tuwima (esperantysta, od 1906 roku), Iwaszkiewicza, Lema. Wydawanych jest teŜ około
100 powaŜnych periodyków i niezliczona ilość lokalnych9.
Niemal w kaŜdej większej bibliotece moŜna znaleźć przynajmniej
esperancki słownik lub podręcznik. Zbiorów specjalistycznych jest jednak
stosunkowo niewiele. W Polsce najbogatszą kolekcję esperancką ma Katolicki Uniwersytet Lubelski10. Dnia 12 maja 2010 r. w Białymstoku została
otwarta pierwsza w Polsce biblioteka esperancka „Esperanto Libraro”,
będąca filią KsiąŜnicy Podlaskiej. Mieści się ona przy ul. Warszawskiej 19
w budynku Centrum Esperanto im. Ludwika Zamenhofa11.
Codziennie dziesiątki międzynarodowych stacji radiowych nadają swoje audycje w języku esperanto. Przykładem takiego polskiego radia jest
Polskie Radio dla Zagranicy. Działa teŜ esperancka telewizja internetowa12.
Ciekawostki
L. Zamenhof rozsławił Polskę w całym świecie. Na świecie jest ponad
1400 róŜnych obiektów poświęconych esperanto i jego twórcy. W 1959 r.
Komitet Wykonawczy UNESCO uznał L. Zamenhofa za jedną z wielkich
postaci ludzkości. W 2002 r. twórca esperanto został wybrany najpopularniejszym obywatelem Białegostoku w XX wieku.
Pierwszym na świecie obiektem, któremu nadano nazwę „Esperanto”
był hiszpański statek zbudowany w 1896 roku. Pierwszy pomnik postawio8
Pola Esperanto-Junularo, O nas, http://pej.pl/o-nas/?lang=pl.
Esperanto en Pollando, Czy wiesz, Ŝe..., (opracowanie Kazimierza KrzyŜaka),
http://esperanto.pl /artikoloj/czy-wiesz-ze, [17.04.2010].
10
J. śytyński, Esperanto i esperantyści, Wiedza Powszechna, Warszawa 1987,
s. 151.
11
KsiąŜnica Podlaska im. Łukasza Górnickiego w Białymstoku, KsiąŜnica Podlaska im. Łukasza Górnickiego w Białymstoku ma juŜ 100 lat,
http://www.ksiaznicapodlaska.pl/site/aktualnosci/, [12.05.2010].
12
www.itvc.pl.
9
145
no Zamenhofowi jeszcze za jego Ŝycia w 1914 roku w czeskim uzdrowisku
Františkovy Lázně.
Państwem, w którym znajduje się najwięcej obiektów poświęconych
esperanto i jego twórcy jest Francja, następnie Polska i Brazylia, a miastem
z największą ilością tych obiektów jest Malbork (41 obiektów – wśród nich
pomnik Ludwika Zamenhofa, esperanckie kamienie poświęcone esperantystom: Antoniemu Grabowskiemu, Janowi Pawłowi II, Plac Zamenhofa,
Skwer Esperanto, dąb Esperanto, Esperancki Park Świata „Parko de la
Mondo”).
Słynny fiński astronom i esperantysta, prof. dr Yrjö Väisälä odkrył
w latach 1936 i 1938 dwie asteroidy między Marsem a Jowiszem i nazwał
je „Zamenhof” oraz „Esperanto”.
Z badań rosyjskiego językoznawcy W. Warankina wynika, Ŝe z 2629
wyrazów podstawowych zawartych w „Fundamento de Esperanto” obcych
jest: Francuzowi – 13%, Anglikowi – 30%, Niemcowi – 32%, Rosjaninowi
– 60%. Dla Polaka w przybliŜeniu moŜna przyjąć dane odnoszące się dla
Rosjanina.
Esperanto jest drugim po angielskim językiem najczęściej uŜywanym
w internecie. W Wiedniu istnieje Międzynarodowe Muzeum Esperanta.
Ojcem-pomysłodawcą nazwy waluty Unii Europejskiej „Euro” jest belgijski esperantysta Germain Pirlot – nauczyciel szkoły średniej w Ostendzie.
W Afganistanie esperanto nauczane jest w ośrodkach dla uchodźców i nazywane tam jest „Językiem Pokoju”13.
Język europejski
Wolter (1694-1776), filozof francuski juŜ dawno twierdził: „Mnogość
języków jest jednym z największych nieszczęść Ŝycia”14.
Wprowadzenie wspólnego języka pomocniczego w Unii Europejskiej,
takiego jak esperanto – wspaniała idea, uczciwe i demokratyczne rozwiązanie problemu.
Komisarz UE do Spraw Konsumpcji, Emma Bonino pisała w swoim
artykule: “Większość Europejczyków niestety nie poświęca uwagi problemowi języka, poniewaŜ sądzi, Ŝe moŜe on być z łatwością rozwiązany poprzez uŜywanie języka angielskiego. Całkowicie się z tym nie zgadzam:
uŜywanie języka etnicznego w komunikacji międzynarodowej niesie ze
sobą problem związany z jego nauką a ponad wszystko problem kulturowej
kolonizacji i politycznej nierówności”15.
13
Esperanto en Pollando, Czy wiesz, Ŝe..., (opracowanie Kazimierza KrzyŜaka),
http://esperanto.pl/artikoloj/czy-wiesz-ze, [17.04.2010].
14
Europonto, Wypowiedzi o języku międzynarodowym, http://europonto.org
/komunikado/ eldiroj_pl.htm.
15
Emma Bonino, ToŜsamość europejska a zachowanie róŜnorodności językowej,
marzec 1996.
146
Obecnie w Parlamencie Europejskim na zasadach rzekomej równorzędności uŜywa się prawie 40 języków, poniewaŜ obok języków państw
członkowskich dopuszczone są teŜ języki niektórych mniejszości narodowych. Mimo tej równorzędności są języki „równiejsze“, takie jak francuski, niemiecki, hiszpański i włoski. A „najrówniejszym“ jest język angielski.
O „rzekomej“ równorzędności wszystkich języków europejskich najlepiej świadczy fakt, Ŝe kiedy zawierana jest jakaś umowa, przykładowo
w języku polskim i angielskim, to obowiązujący jest wyłącznie tekst angielski, a polski stanowi tylko ozdobnik16.
W kwietniu 2004 r. w Parlamencie Europejskim odbyło się głosowanie
nad wprowadzeniem esperanta do obrad tego parlamentu i 120 deputowanych, czyli 43% opowiedziało się za, a tylko 160 czyli 57% deputowanych
poparło wersję wielojęzyczności, co w praktyce oznacza dominację języka
angielskiego.
W dniach 7 i 8 grudnia 2004 r. w Parlamencie Europejskim w Brukseli
odbyła się konferencja na temat: „Sekularyzm i religia w Unii Europejskiej”. Konferencja ta była tłumaczona i transmitowana przez internet
w pięciu językach: angielskim, francuskim, włoskim, hiszpańskim i esperanto17.
Redakcja Der Standard prowadzi badanie opinii publicznej na temat
tego, którym językiem powinna posługiwać się Europa. Wyniki głosowania
na dzień dzisiejszy są następujące:
- Esperanto – 66 %
(aby w końcu obok wspólnej waluty był takŜe wspólny język),
- Niemiecki – 11,7 %,
- Angielski – 10,7%,
- Francuski – 7,1%,
- Hiszpański – 1%,
- Inne języki – 1,1%,
18
- znajomość własnego języka ojczystego wystarcza – 2,4% .
Ciekawą kwestię poruszyło w swoim raporcie fińskie Ministerstwo
Oświaty: „Wyniki eksperymentów w nauczaniu języków obcych wykazują,
iŜ podstawowy kurs Esperanto znacznie ułatwia naukę innych języ-
16
K. KrzyŜak, Język europejski, Fakty i mity, Nr 4 (516) 22-28 I 2010 r., s. 18.
Esperanto en Pollando, Esperanto w organizacjach międzynarodowa (opracowanie
Kazimierza
KrzyŜaka),
http://esperanto.pl/artikoloj/esperanto-worganizacjach-miedzynarodowych, [12.10.2008].
18
derStandard.at, Welche Sprache ist am wichtingsten?,
http://derstandard.at/2375931?vote=6, [16.01.2008].
17
147
ków”19. Wniosek ten potwierdzają badania przeprowadzone przez Wydział
Cybernetyki Uniwersytetu Paderborn, według których czas zaoszczędzony
w ten sposób moŜe być 50% większy niŜ czas poświęcony na naukę Esperanto20.
François Grin, profesor Uniwersytetu w Genewie i specjalista ds.
ekonomii językowej na zlecenie Haut Conseil de l'évaluation de l'école,
francuskiej autonomicznej organizacji publicznej, zajmującej się oceną
i analizą stanu nauczania we Francji opublikował obszerne dossier, w którym analizuje politykę językową Unii Europejskiej. Wydany przez ww.
organizację raport stawia pytanie o optymalny wybór języków roboczych
w Unii Europejskiej.
Najbardziej uderzającym wnioskiem raportu jest stwierdzenie, iŜ z powodu obecnej międzynarodowej dominacji języka angielskiego Wielka
Brytania czerpie rocznie korzyści w wysokości 17-18 miliardów euro. Jest
to trzykrotnie więcej niŜ wynosi osławiona brytyjska ulga do budŜetu UE
albo równowartość 1 procentu jej PKB. Innymi słowy kaŜdy z 394 milionów nieanglojęzycznych obywateli UE, w tym mieszkańcy najbiedniejszych, nowoprzyjętych państw członkowskich Unii corocznie dotują brytyjską gospodarkę! Na tę sumę składają się wpływy ze sprzedaŜy ksiąŜek
i innych produktów związanych z nauką i korzystaniem z języka angielskiego, z opłat 700 tys. osób, które corocznie przyjeŜdŜają do Anglii na
kursy językowe, a takŜe z oszczędności wiąŜącymi się ze skromnymi programami nauki języków obcych w szkołach brytyjskich21.
Jest to nadzieja na światłą przyszłość, kiedy ludzie z całej planety będą mogli porozumiewać się między sobą dzięki prostemu językowi międzynarodowemu.
Esperanto połączy wszystkich ludzi, niezaleŜnie od narodowości, religii czy rasy.
Bibliografia
Literatura
1. Bonino Emma, ToŜsamość europejska a zachowanie RóŜnorodności
językowej, marzec 1996.
2. Frank, Helmar, Sprachkybernetik, Gunter Narr Verlag, Tübingen,
1982.
19
Opetusministeriön Työryhmien Muistioita, Opetusministeriön Esperantotyöryhmän Muistio, Helsinki, 1984, s. 59
20
Frank, Helmar, Sprachkybernetik, Gunter Narr Verlag, Tübingen, 1982, s. 134.
21
prof. François Grin, the „Grin Report”, Płacimy rocznie 17 miliardów euro na
brytyjską gospodarkę!, http://lingvo.org/GRIN_pl.pdf, Brussel, [29.05.2006].
148
3. KrzyŜak Kazimierz, Język europejski, Fakty i mity, Nr 4 (516) 22-28
I 2010 r.
4. Opetusministeriön Työryhmien Muistioita, Opetusministeriön Esperantotyöryhmän Muistio, Helsinki, 1984.
5. Sakaguchi Alicja, Scripta Neophilologica Posnaniensia, Tom II,
Tworzenie międzynarodowych języków pomocniczych na tle rozwoju językoznawstwa ogólnego, Poznań 2000.
6. śytyński Józef, Esperanto i esperantyści, Wiedza Powszechna, Warszawa 1987.
Netografia
1. DerStandard.at, Welche Sprache ist am wichtingsten?,
http://derstandard.at/2375931?vote=6, [16.01.2008].
2. Esperanto en Pollando, Podstawy ideowe esperanta (opracowanie
Kazimierza KrzyŜaka). http://pl.esperanto.pl/artikoloj/esperanto-ijego-idea, [09.10.2008].
3. Esperanto en Pollando, Esperanto - łatwy, ładny, neutralny, międzynarodowy język przyjaźni i przyszłości (opracowanie Kazimierza
KrzyŜaka), http://esperanto.pl/artikoloj/esperanto-latwy-ladnyneutralny-miedzynarodowy-jezyk-przyjazni-i-przyszlosci,
[13.10.2008].
4. Esperanto en Pollando, Esperanto w organizacjach międzynarodowych (opracowanie Kazimierza KrzyŜaka),
http://esperanto.pl/artikoloj/esperanto-w-organizacjachmiedzynarodowych, [12.10.2008].
5. Esperanto en Pollando, Czy wiesz, Ŝe... (opracowanie Kazimierza
KrzyŜaka), http://esperanto.pl/artikoloj/czy-wiesz-ze, [17.04.2010].
7. Europonto, Wypowiedzi o języku międzynarodowym,
http://europonto.org/komunikado/eldiroj_pl.htm.
8. prof. François Grin, the „Grin Report”, Płacimy rocznie 17 miliardów euro na brytyjską gospodarkę!, http://lingvo.org/GRIN_pl.pdf,
Brussel, [29.05.2006].
9. KsiąŜnica Podlaska im. Łukasza Górnickiego w Białymstoku, KsiąŜnica Podlaska im. Łukasza Górnickiego w Białymstoku ma juŜ 100
lat, http://www.ksiaznicapodlaska.pl/site/aktualnosci/, [12.05.2010].
10. Pola Esperanto-Junularo, O nas, http://pej.pl/o-nas/?lang=pl.
11. Wolne Media, Esperanto i Anarchizm,
http://wolnemedia.net/?p=2231, [15.02.2008].
149
150
STYPENDIA I WYRÓśNIENIA
UZYSKANE PRZEZ STUDENTÓW
WYśSZEJ SZKOŁY ZARZĄDZANIA I ADMINISTRACJI
w ZAMOŚCIU
w roku akademickim 2009/2010
STYPENDIA ZA WYNIKI W NAUCE
(ZE ŚRODKÓW BUDśETU PAŃSTWA)
W ROKU AKADEMICKIM 2009/2010
Lp.
Nazwisko
Imię
Kierunek
Typ studiów
Średnia
1 Wiśniewska
Marta
Ekonomia
I stopnia
4,97
2 Mamona
Barbara
Ekonomia
I stopnia
4,94
3 Putkowska
Katarzyna
Pedagogika
I stopnia
4,94
4 Mazurek
Beata
Administracja
I stopnia
4,93
5 Gaber
Katarzyna
Fizjoterapia
I stopnia
4,91
6 Kielar
Joanna
Fizjoterapia
I stopnia
4,91
7 Topolski
Adam
Fizjoterapia
Jednolite magisterskie
4,88
8 Strumidło
Anna
Pedagogika
I stopnia
4,88
Artur
Fizjoterapia
I stopnia
4,87
10 Pietrzkiewicz-Kiluk
9 Grabowski
Agnieszka
Pedagogika
I stopnia
4,87
11 Kowalczuk
BoŜena
Administracja
I stopnia
4,86
12 Dec
Ewelina
Fizjoterapia
I stopnia
4,85
13 Dominik
Edyta
Fizjoterapia
II stopnia
4,85
14 Kłus
Milena
Fizjoterapia
I stopnia
4,85
15 Woźniak
Ewa
Fizjoterapia
I stopnia
4,85
16 Mołdoch
Anna
Pedagogika
I stopnia
4,84
17 Girgiel
Krystyna
Ekonomia
I stopnia
4,83
18 Krauz
Magdalena
Fizjoterapia
I stopnia
4,83
19 Matwis
Marlena
Fizjoterapia
II stopnia
4,83
20 Sitarz
Monika
Fizjoterapia
II stopnia
4,83
21 Szczerba
Anna
Pedagogika
I stopnia
4,83
22 Chomicz
Anna
Administracja
I stopnia
4,82
23 Fusiarz - śołopa
Małgorzata
Administracja
I stopnia
4,82
24 Jarosławska
Joanna
Fizjoterapia
4,82
25 Derkacz
Damian
Fizjoterapia
I stopnia
4,81
26 Kończewska
Monika
Fizjoterapia
I stopnia
4,81
27 Świstowska
Agata
Fizjoterapia
I stopnia
4,81
28 Grzegorczyk
Katarzyna
Pedagogika
I stopnia
4,81
29 Jarosz
Katarzyna
Pedagogika
I stopnia
4,81
30 Subocz-Chachuła
Anna
Administracja
I stopnia
4,79
31 Bidiuk
Małgorzata
Fizjoterapia
I stopnia
4,79
32 Burak
Patrycja
Pedagogika
I stopnia
4,79
33 Pilch
Andrzej
Fizjoterapia
I stopnia
4,78
34 Skoczke
Grzegorz
Fizjoterapia
I stopnia
4,78
35 Bielak
Justyna
Pedagogika
I stopnia
4,78
36 Baranowska
Paulina
Fizjoterapia
II stopnia
4,77
37 Grochowicz
ElŜbieta
Fizjoterapia
4,77
38 Siry
Magdalena
Fizjoterapia
4,77
39 Burak
Magdalena
Fizjoterapia
I stopnia
4,76
152
Lp.
Nazwisko
Imię
Kierunek
Typ studiów
Średnia
40 Cygańczuk
Beata
Fizjoterapia
I stopnia
41 Kowalczuk
Malwina
Fizjoterapia
I stopnia
4.76
4,76
42 Sędłak
Monika
Fizjoterapia
II stopnia
4,76
43 Bąk
Patrycja
Fizjoterapia
4,75
44 Kubera
Adrian
Fizjoterapia
4,75
45 Ziobrowska
Ewa
Pedagogika
I stopnia
4,75
46 Chomiak
Iwona
Fizjoterapia
I stopnia
4,74
47 Kalinowski
Paweł
Fizjoterapia
I stopnia
4,74
48 Gulak
Renata
Pedagogika
I stopnia
4,74
49 Hałasa
Piotr
Pedagogika
I stopnia
4,74
50 Duma
Agnieszka
Budownictwo
I stopnia
4,73
51 Duma
Anna
Fizjoterapia
4,73
52 Litwińczuk
Iwona
Ekonomia
I stopnia
4,72
53 Brzozowska
Iwona
Fizjoterapia
I stopnia
4,72
54 Droździel
Małgorzata
Fizjoterapia
II stopnia
4,72
55 Grabiec
Anna
Fizjoterapia
II stopnia
4,72
56 Kaczor
Monika
Fizjoterapia
II stopnia
4,72
57 Litwin
Ewelina
Fizjoterapia
II stopnia
4,72
58 Mulawa
Magdalena
Fizjoterapia
II stopnia
4,72
59 Oleszkiewicz
Dorota
Fizjoterapia
I stopnia
4,72
60 Pilczuk
Anna
Fizjoterapia
II stopnia
4,72
61 Smoszna
Dorota
Fizjoterapia
II stopnia
4,72
62 Tymura
Aleksandra
Fizjoterapia
I stopnia
4,72
63 Zwolak
Ewa
Pielęgniarstwo
I stopnia
4,72
64 Hałasa
Jarosław
Fizjoterapia
I stopnia
4,71
65 Józefowicz
Agata
Fizjoterapia
4,71
66 Musiel
Katarzyna
Fizjoterapia
4,71
67 Dziwura
Justyna
Pedagogika
I stopnia
4,71
68 Osoba
Katarzyna
Pedagogika
I stopnia
4,71
69 Bojarska
Daria
Fizjoterapia
I stopnia
4,70
70 Kucharska
Ewa
Fizjoterapia
I stopnia
4,70
71 Urbańska
Anna
Fizjoterapia
I stopnia
4,70
72 Waśko
Katarzyna
Fizjoterapia
I stopnia
4,70
73 Dąbrowski
Igor
Fizjoterapia
II stopnia
4,69
74 Piątkowska
Arleta
Fizjoterapia
I stopnia
4,69
75 Wójcik
Anna
Fizjoterapia
II stopnia
4,69
76 Mazur
Zofia
Pielęgniarstwo
I stopnia
4,69
77 Szczerska
Beata
Pielęgniarstwo
I stopnia
4,69
78 Wybranowska
Dorota
Pielęgniarstwo
I stopnia
4,69
79 Golik
Joanna
Fizjoterapia
4,68
80 Masłyk
Marta
Fizjoterapia
4,68
81 Podbielska
Magdalena
Fizjoterapia
I stopnia
4,68
82 Sokal
Joanna
Fizjoterapia
I stopnia
4,68
83 Kulawiak
Emil
Fizjoterapia
I stopnia
4,67
153
Lp.
Nazwisko
Imię
Kierunek
Typ studiów
Średnia
84 Bosiak
Stanisława
Pielęgniarstwo
I stopnia
4,67
85 Kitka
Iwona
Pielęgniarstwo
I stopnia
4,67
86 Witek
Hanna
Pielęgniarstwo
I stopnia
4,67
87 Bachórz
Monika
Fizjoterapia
4,66
88 Frankiewicz
Agnieszka
Fizjoterapia
I stopnia
4,66
89 Kozioł
Łukasz
Fizjoterapia
4,66
90 Siara
Anna
Fizjoterapia
II stopnia
4,66
91 Kropiowska
Dorota
Pedagogika
I stopnia
4,66
92 Tracz vel Bednarczyk
Małgorzata
Administracja
I stopnia
4,65
93 Tracz vel Bednarczyk
Janusz
Administracja
I stopnia
4,65
94 Ochap
Patrycja
Fizjoterapia
I stopnia
4,65
95 Odrzywolski
Robert
Fizjoterapia
II stopnia
4,65
96 Sapuła
Rafał
Fizjoterapia
I stopnia
4,65
97 Socha
Paweł
Fizjoterapia
II stopnia
4,65
98 Szczupak
Mateusz
Zdrowie publiczne
I stopnia
4,65
Krzysztof
Administracja
I stopnia
4,64
100 Krasny
99 Chrześcijan
Gabriela
Administracja
I stopnia
4,64
101 Juszczak
Edyta
Ekonomia
I stopnia
4,64
102 Hołowaty
Tomasz
Fizjoterapia
4,64
103 Kozik
Renata
Fizjoterapia
4,64
104 Zezula
Sylwia
Fizjoterapia
I stopnia
4,64
105 Sowierszenko
Katarzyna
Informatyka i ekonometria
I stopnia
4,64
106 Flak
Katarzyna
Pedagogika
I stopnia
4,64
107 Błądkowska
Ewa
Pielęgniarstwo
I stopnia
4,64
108 Maciocha
Anna
Pielęgniarstwo
I stopnia
4,64
109 Milanowska-Chwedyk
Sylwia
Pielęgniarstwo
I stopnia
4,64
110 Chrystyna
Joanna
Fizjoterapia
4,63
111 Czerniło
Katarzyna
Fizjoterapia
I stopnia
4,63
112 Jonak
Katarzyna
Fizjoterapia
II stopnia
4,63
113 Kudyba
Aleksandra
Fizjoterapia
I stopnia
4,63
114 Piskorska
Małgorzata
Fizjoterapia
II stopnia
4,63
115 Popławska
Monika
Fizjoterapia
4,63
116 Soja
Katarzyna
Fizjoterapia
I stopnia
4,63
117 Mróz
Anna
Pedagogika
I stopnia
4,63
118 Nizio
Marzena
Pedagogika
I stopnia
4,63
119 Giergiel
Mariola
Fizjoterapia
I stopnia
4,62
120 Urbanik
Natalia
Fizjoterapia
II stopnia
4,62
121 Rogowski
Waldemar
Administracja
I stopnia
4,61
122 Hubka
Jadwiga
Fizjoterapia
I stopnia
4,61
123 Korzeniowska
Sylwia
Fizjoterapia
I stopnia
4,61
124 Łajkosz-Gerent
ElŜbieta
Fizjoterapia
II stopnia
4,61
125 Mach
Agnieszka
Fizjoterapia
4,61
126 Małkiewicz
Agnieszka
Fizjoterapia
I stopnia
4,61
127 Mazur
Alicja
Fizjoterapia
4,61
154
Lp.
Nazwisko
Imię
Kierunek
Typ studiów
Średnia
128 Pelc
Mateusz
Fizjoterapia
I stopnia
4,61
129 Pyś
Ewelina
Fizjoterapia
II stopnia
4,61
130 Ryba
Małgorzata
Fizjoterapia
II stopnia
4,61
131 Zając
Joanna
Fizjoterapia
I stopnia
4,61
132 Kowal
Agata
Pedagogika
I stopnia
4,61
133 Ziemiańska
Joanna
Pedagogika
I stopnia
4,61
134 Jucha
Alina
Pielęgniarstwo
I stopnia
4,61
135 Dybis
Agnieszka
Administracja
I stopnia
4,60
136 Woś
Jolanta
Budownictwo
I stopnia
4,60
137 Waga
Joanna
Fizjoterapia
I stopnia
4,60
138 WaŜna
Katarzyna
Fizjoterapia
I stopnia
4,60
139 Klaudel
Elena
Pedagogika
I stopnia
4,60
140 Bochyńska
Dorota
Fizjoterapia
I stopnia
4,59
141 Dudek
Barbara
Fizjoterapia
II stopnia
4,59
142 Jakimiak
Milena
Fizjoterapia
I stopnia
4,59
143 Korytko
Agnieszka
Fizjoterapia
II stopnia
4,59
144 OŜóg
Dominik
Fizjoterapia
II stopnia
4,59
145 Rycyk
Małgorzata
Fizjoterapia
4,59
146 Stanowski
Bartłomiej
Fizjoterapia
I stopnia
4,59
147 Dziubka
Justyna
Pedagogika
I stopnia
4,59
148 Artymiak
Katarzyna
Ekonomia
I stopnia
4,58
149 Kasprzak
Katarzyna
Ekonomia
I stopnia
4,58
150 Matyjanka
Agnieszka
Ekonomia
I stopnia
4,58
151 DaraŜ
Joanna
Fizjoterapia
I stopnia
4,58
152 Hołdaś
Barbara
Fizjoterapia
II stopnia
4,58
153 Moskwa
Renata
Fizjoterapia
II stopnia
4,58
154 Stolarz
Ilona
Fizjoterapia
II stopnia
4,58
155 Witowska
Marlena
Fizjoterapia
II stopnia
4,58
156 Ziółko
Katarzyna
Fizjoterapia
II stopnia
4,58
157 Opalińska
Katarzyna
Pedagogika
I stopnia
4,58
158 Kupińska
Małgorzata
Pielęgniarstwo
I stopnia
4,58
159 Oleszczak
Dorota
Pielęgniarstwo
I stopnia
4,58
160 Piwowarska
Dorota
Pielęgniarstwo
I stopnia
4,58
161 Sokół
Małgorzata
Pielęgniarstwo
I stopnia
4,58
162 Solska
Jadwiga
Pielęgniarstwo
I stopnia
4,58
163 Tryka
Danuta
Pielęgniarstwo
I stopnia
4,58
164 Bis
Monika
Fizjoterapia
I stopnia
4,57
4,57
165 Gumiela
Agata
Fizjoterapia
166 Gwiazdowska
Karolina
Fizjoterapia
4,57
167 Skrzyńska
Agnieszka
Fizjoterapia
I stopnia
4,57
168 Tarnawska
ElŜbieta
Fizjoterapia
II stopnia
4,57
169 Tkaczyk
Karolina
Fizjoterapia
I stopnia
4,57
170 Bundyra
Dorota
Fizjoterapia
I stopnia
4,56
171 Łapińska
Edyta
Fizjoterapia
II stopnia
4,56
155
Lp.
Nazwisko
Imię
Kierunek
Typ studiów
Średnia
172 Ochęduszko
Monika
Fizjoterapia
I stopnia
4,56
173 Walczykiewicz
Joanna
Fizjoterapia
I stopnia
4,56
174 Burda
Halina
Pedagogika
I stopnia
4,56
175 Adamczyk
Beata
Pielęgniarstwo
I stopnia
4,56
176 Jakubczak
Barbara
Pielęgniarstwo
I stopnia
4,56
177 Wodyk
Małgorzata
Pielęgniarstwo
I stopnia
4,56
178 Kiryk
Marta
Fizjoterapia
I stopnia
4,55
179 Skórzewska
Beata
Fizjoterapia
4,55
180 Wysoczyńska
Karolina
Fizjoterapia
4,55
181 Michałkiewicz
Andrzej
Informatyka i ekonometria
I stopnia
4,55
182 Kaliszczuk
Helena
Pedagogika
I stopnia
4,55
183 Kulczycka
Beata
Pedagogika
I stopnia
4,55
184 Zarębska
GraŜyna
Administracja
I stopnia
4,54
185 Chrzan
Sebastian
Fizjoterapia
I stopnia
4,54
186 Karczewska
Ewa
Fizjoterapia
I stopnia
4,54
187 Łacińska
Wioletta
Fizjoterapia
I stopnia
4,54
188 Mazurek
Dominika
Fizjoterapia
4,54
189 Szozda
Anna
Fizjoterapia
II stopnia
4,54
190 Witek
Emilia
Fizjoterapia
4,54
191 Olszak
Joanna
Administracja
I stopnia
4,53
192 Bystrzyńska
Agnieszka
Ekonomia
I stopnia
4,53
193 Gasik
BoŜena
Ekonomia
I stopnia
4,53
194 Kania
Anna
Ekonomia
I stopnia
4,53
195 Holko
Agnieszka
Pielęgniarstwo
I stopnia
4,53
196 Pawelec
Joanna
Pielęgniarstwo
I stopnia
4,53
197 Bogudał
Joanna
Fizjoterapia
I stopnia
4,52
198 Górska
Anna
Fizjoterapia
I stopnia
4,52
199 Gwarda
Magdalena
Fizjoterapia
II stopnia
4,52
200 Kuśmirek
Małgorzata
Fizjoterapia
I stopnia
4,52
201 Laskowska
Joanna
Fizjoterapia
I stopnia
4,52
202 Łukaszyk
Monika
Fizjoterapia
I stopnia
4,52
203 Paśko
Mariusz
Fizjoterapia
II stopnia
4,52
204 Sak
Robert
Fizjoterapia
4,52
205 Sochań
BoŜena
Fizjoterapia
II stopnia
4,52
206 Szczuka
Małgorzata
Fizjoterapia
4,52
207 Bartnik
Dominika
Pedagogika
I stopnia
4,52
208 Pogłodziński
Jerzy
Zdrowie publiczne
I stopnia
4,52
209 Lasek
Marlena
Fizjoterapia
II stopnia
4,51
210 Bielak
ElŜbieta
Administracja
I stopnia
4,50
211 Godzisz
Maria
Administracja
I stopnia
4,50
212 Hałasa
Marzena
Administracja
I stopnia
4,50
213 Hubala
Marzena
Administracja
I stopnia
4,50
214 Kołtun
Ewelina
Administracja
I stopnia
4,50
215 Magryta
Eugeniusz
Administracja
I stopnia
4,50
156
Lp.
Nazwisko
Imię
Kierunek
Typ studiów
Średnia
216 Boś
Renata
Fizjoterapia
II stopnia
4,50
217 Dec
Renata
Fizjoterapia
II stopnia
4,50
218 Gawlik
Marzena
Fizjoterapia
II stopnia
4,50
219 Gorgowicz
Mateusz
Fizjoterapia
I stopnia
4,50
220 Iwanicka
Anna
Fizjoterapia
II stopnia
4,50
221 Klusek
Katarzyna
Fizjoterapia
I stopnia
4,50
222 Kołodziej
Agnieszka
Fizjoterapia
II stopnia
4,50
223 Monasterska
Aneta
Fizjoterapia
II stopnia
4,50
224 Pitucha
Marek
Fizjoterapia
4,50
225 Prokop
Małgorzata
Fizjoterapia
I stopnia
4,50
226 Zadworna
Agnieszka
Fizjoterapia
II stopnia
4,50
227 Kokoszka
Maria
Pielęgniarstwo
I stopnia
4,50
228 Kościk
Edyta
Pielęgniarstwo
I stopnia
4,50
229 Pędzik
Jolanta
Pielęgniarstwo
I stopnia
4,50
230 Tór
Małgorzata
Pielęgniarstwo
I stopnia
4,50
231 Welc
Iwona
Pielęgniarstwo
I stopnia
4,50
232 Bednarz
Bartłomiej
Fizjoterapia
4,48
233 Chodurska
Katarzyna
Fizjoterapia
4,48
234 Dryniak
Magdalena
Fizjoterapia
I stopnia
4,48
235 Kafarska
Magdalena
Fizjoterapia
I stopnia
4,48
236 Piętal
Andrzej
Fizjoterapia
I stopnia
4,48
237 Raszka
Paweł
Fizjoterapia
4,48
238 Szałata
Monika
Fizjoterapia
II stopnia
4,48
239 Szczurek
Agnieszka
Fizjoterapia
4,48
240 Ziemba
Anna
Pedagogika
I stopnia
4,48
241 Branecki
Rafał
Zdrowie publiczne
I stopnia
4,48
242 Mołdoch
Natalia
Administracja
I stopnia
4,47
243 Skrzyńska
Joanna
Administracja
I stopnia
4,47
4,47
244 Gnap
Anna
Budownictwo
I stopnia
245 Jóźwiakowska
Anna
Ekonomia
I stopnia
4,47
246 Kuceł
Kinga
Ekonomia
I stopnia
4,47
247 Martowicz
Beata
Fizjoterapia
II stopnia
4,47
248 Mierzwa
Katarzyna
Fizjoterapia
II stopnia
4,47
249 Kowal
Honorata
Pedagogika
I stopnia
4,47
250 Krawiec
Joanna
Pedagogika
I stopnia
4,47
251 Gaca
Renata
Pielęgniarstwo
I stopnia
4,47
252 Krawczyk
Katarzyna
Pielęgniarstwo
I stopnia
4,47
253 Nawłoka
Krystyna
Pielęgniarstwo
I stopnia
4,47
254 Selech
Marzena
Pielęgniarstwo
I stopnia
4,47
255 Sternik
Ewa
Pielęgniarstwo
I stopnia
4,47
256 Hałasa
Krystyna
Administracja
I stopnia
4,46
257 Kwiatkowska
BoŜena
Administracja
I stopnia
4,46
258 Chołota
Monika
Fizjoterapia
4,46
259 Głuszczak
Monika
Pedagogika
I stopnia
4,46
157
Lp.
Nazwisko
Imię
Kierunek
Typ studiów
Średnia
260 Opalińska
Agnieszka
Administracja
I stopnia
4,45
261 Buczek
Marcelina
Ekonomia
I stopnia
4,45
262 Kwiatuszewski
Przemysław Fizjoterapia
4,45
263 Szumiata
Tomasz
Administracja
I stopnia
4,44
264 Grzyb
Agata
Fizjoterapia
I stopnia
4,44
265 Kossowski
Zenon
Fizjoterapia
I stopnia
4,44
266 Paradowska
Magdalena
Fizjoterapia
I stopnia
4,44
267 Pawliszak
Anna
Fizjoterapia
I stopnia
4,44
268 Serafin
Ewelina
Fizjoterapia
II stopnia
4,44
269 Kulnianin
Iwona
Pedagogika
I stopnia
4,44
270 Gontarz
Agnieszka
Pielęgniarstwo
I stopnia
4,44
271 Jakóbczak
Beata
Pielęgniarstwo
I stopnia
4,44
272 Seremak
Monika
Administracja
I stopnia
4,43
273 Tarnowska
Sylwia
Administracja
I stopnia
4,43
274 Śrótwa
Michał
Budownictwo
I stopnia
4,43
275 Długosz
Mateusz
Fizjoterapia
4,43
276 Juszczak
Magdalena
Fizjoterapia
4,43
277 Mroczka
Małgorzata
Fizjoterapia
I stopnia
4,43
278 Musur
Dominika
Fizjoterapia
I stopnia
4,43
279 Nazimek
Barbara
Fizjoterapia
II stopnia
4,43
280 Pik
Anna
Fizjoterapia
II stopnia
4,43
281 Piotrowicz
Małgorzata
Fizjoterapia
II stopnia
4,43
282 Piluś
Katarzyna
Pedagogika
I stopnia
4,43
283 Obrycki
Michał
Zdrowie publiczne
I stopnia
4,43
284 Biały
ElŜbieta
Fizjoterapia
II stopnia
4,42
285 Pelc
Ewa
Fizjoterapia
II stopnia
4,42
286 Przybycień
Edyta
Fizjoterapia
II stopnia
4,42
287 Woźniak
Joanna
Fizjoterapia
II stopnia
4,42
288 Brodowska
Halina
Pielęgniarstwo
I stopnia
4,42
289 Komada
Barbara
Pielęgniarstwo
I stopnia
4,42
290 Mazur
Lidia
Pielęgniarstwo
I stopnia
4,42
291 Warzocha
Anna
Pielęgniarstwo
I stopnia
4,42
292 Gajewska
Jolanta
Administracja
I stopnia
4,41
293 JamroŜ
Joanna
Administracja
I stopnia
4,41
294 Bil
Sylwia
Fizjoterapia
I stopnia
4,41
295 Kiszczyńska
Agnieszka
Fizjoterapia
I stopnia
4,41
296 Kozak
Danuta
Fizjoterapia
I stopnia
4,41
297 Larwa
Marek
Fizjoterapia
II stopnia
4,41
298 Ziemba
Wojciech
Fizjoterapia
I stopnia
4,41
299 śelechowska
Ewelina
Fizjoterapia
4,41
300 Kowalczyk
Dariusz
Pedagogika
I stopnia
4,41
301 Nisztuk
Natalia
Pedagogika
I stopnia
4,41
302 Warchoł
Marcin
Zdrowie publiczne
I stopnia
4,41
303 śuk
Anna
Administracja
I stopnia
4,40
158
Lp.
Nazwisko
Imię
Kierunek
Typ studiów
Średnia
304 Domowicz
Diana
Fizjoterapia
I stopnia
305 Kulpa
Ewelina
Fizjoterapia
I stopnia
4,40
4,40
306 Nowacka
Irena
Fizjoterapia
I stopnia
4,40
307 Rozwód
Beata
Fizjoterapia
I stopnia
4,40
308 Rzepecka
309 Skiba
Małgorzata
Agnieszka
Fizjoterapia
II stopnia
4,40
Fizjoterapia
I stopnia
4,40
310 Swaczyńska
311 Zalewicz
Anna
Fizjoterapia
II stopnia
4,40
Bogusława
Justyna
Fizjoterapia
II stopnia
4,40
312 Zawiślak
Fizjoterapia
II stopnia
4,40
313 śurakowska
Alina
Fizjoterapia
II stopnia
4,40
314 Hałasa
Mariusz
Zdrowie publiczne
I stopnia
4,40
315 Kocaj
Diana
Fizjoterapia
II stopnia
4,39
316 Krawczyk
Marlena
Fizjoterapia
II stopnia
4,39
317 Maciołek
Monika
Fizjoterapia
4,39
318 MoŜdŜeń
Mirosław
Fizjoterapia
II stopnia
4,39
319 Potoplak
Edyta
Fizjoterapia
I stopnia
4,39
320 Ziomek
Ewelina
Fizjoterapia
4,39
321 Pępiak
Maria
Pedagogika
I stopnia
4,39
322 Dębicka
Małgorzata
Pielęgniarstwo
I stopnia
4,39
323 Iwaniec
Alina
Pielęgniarstwo
I stopnia
4,39
324 Szczupak
Dorota
Pielęgniarstwo
I stopnia
4,39
325 Wójtowicz
Anna
Administracja
I stopnia
4,38
326 Chmielecka-Szuflita
Jadwiga
Fizjoterapia
I stopnia
4,38
327 Cygan
Karolina
Fizjoterapia
II stopnia
4,38
328 Czapka
Beata
Fizjoterapia
I stopnia
4,38
329 Łukaszczuk
Marcin
Fizjoterapia
4,38
330 Makary
Maciej
Fizjoterapia
4,38
331 Nazar-Stelmach
Beata
Fizjoterapia
II stopnia
4,38
332 Tyszko
Marta
Fizjoterapia
II stopnia
4,38
333 Wojtowicz
Monika
Fizjoterapia
I stopnia
4,38
334 Kur
Justyna
Pedagogika
I stopnia
4,38
335 Bitner
Ilona
Zdrowie publiczne
I stopnia
4,38
336 Małysza
Jan
Zdrowie publiczne
I stopnia
4,38
337 Kasprzyk
Agnieszka
Fizjoterapia
II stopnia
4,37
338 Kowalska
Magdalena
Fizjoterapia
I stopnia
4,37
339 Pasławski
Piotr
Fizjoterapia
I stopnia
4,37
340 Skobel
Andrzej
Fizjoterapia
I stopnia
4,37
341 Wnuk
Agata
Fizjoterapia
II stopnia
4,37
342 Wróbel
Agnieszka
Fizjoterapia
II stopnia
4,37
343 Budzeńska
Maria
Pedagogika
I stopnia
4,37
344 Matwiejczuk
Edyta
Pedagogika
I stopnia
4,37
345 Roczkowska
Joanna
Pedagogika
I stopnia
4,37
346 Głuchowski
Ryszard
Administracja
I stopnia
4,36
347 Bergiel
Katarzyna
Fizjoterapia
I stopnia
4,36
159
Lp.
Nazwisko
Imię
Kierunek
Typ studiów
Średnia
348 Dańków
Anna
Fizjoterapia
I stopnia
4,36
349 Filip
Aneta
Fizjoterapia
II stopnia
4,36
350 Jakubik
Ewelina
Fizjoterapia
II stopnia
4,36
351 Malec
Marlena
Fizjoterapia
4,36
352 Woźniak
Barbara
Fizjoterapia
4,36
353 Górniak
Jolanta
Pielęgniarstwo
I stopnia
4,36
354 Morawska
Lidia
Pielęgniarstwo
I stopnia
4,36
355 Grabowska
Iwona
Administracja
I stopnia
4,35
356 Jaworska
Aleksandra
Administracja
I stopnia
4,35
357 Lisiak
Piotr
Administracja
I stopnia
4,35
358 Bojczyk
Anna
Fizjoterapia
II stopnia
4,35
359 Pępiak
Marzena
Fizjoterapia
I stopnia
4,35
360 Szewczuk
ElŜbieta
Fizjoterapia
II stopnia
4,35
361 UŜak
Barbara
Fizjoterapia
II stopnia
4,35
362 Gontarz
Magdalena
Pedagogika
I stopnia
4,35
363 Ciupak
Urszula
Fizjoterapia
II stopnia
4,34
364 Dworniczak
Damian
Fizjoterapia
I stopnia
4,34
365 Lasko
Przemysław Fizjoterapia
II stopnia
4,34
366 Pleskot
Joanna
Fizjoterapia
II stopnia
4,34
367 Sołoducha
Łukasz
Fizjoterapia
4,34
368 Ulanowska
Małgorzata
Fizjoterapia
4,34
369 Wasylczuk
Beata
Fizjoterapia
II stopnia
4,34
370 Palczewska
Sylwia
Pedagogika
I stopnia
4,34
371 Piętal
Barbara
Pedagogika
I stopnia
4,34
372 Senkowska
Elwira
Pedagogika
I stopnia
4,34
373 Barnaś
Leszek
Fizjoterapia
II stopnia
4,33
374 Gadomska-Masłyk
Izabela
Fizjoterapia
II stopnia
4,33
375 Kaszycka-Rzeszut
Barbara
Fizjoterapia
II stopnia
4,33
376 Klekot
Edyta
Fizjoterapia
I stopnia
4,33
377 Rycak
Wioleta
Fizjoterapia
II stopnia
4,33
378 Szałata
Monika
Fizjoterapia
I stopnia
4,33
379 Zawitkowska Płocica
Agata
Fizjoterapia
II stopnia
4,33
380 Mazurek
Katarzyna
Administracja
I stopnia
4,32
381 Drozdowska
Katarzyna
Fizjoterapia
4,32
382 Łepik
Agnieszka
Fizjoterapia
4,32
383 Samulak
Marta
Fizjoterapia
I stopnia
4,32
384 Stręciwilk
Teresa
Fizjoterapia
I stopnia
4,32
385 Bień
Magdalena
Pedagogika
I stopnia
4,32
386 Nowicka
Monika
Pedagogika
I stopnia
4,32
387 Rogozińska
Sylwia
Pedagogika
I stopnia
4,32
388 Sipta
Agata
Pedagogika
I stopnia
4,32
389 Sikora
Anna
Ekonomia
I stopnia
4,31
390 Bartosik
Łukasz
Fizjoterapia
I stopnia
4,31
391 Dmitroca
Katarzyna
Fizjoterapia
I stopnia
4,31
160
Lp.
Nazwisko
Imię
Kierunek
Typ studiów
Średnia
392 Górska
Paulina
Fizjoterapia
4,31
393 Luchowski
Kamil
Fizjoterapia
I stopnia
4,31
394 Magdziak
Katarzyna
Fizjoterapia
I stopnia
4,31
395 Popko
Barbara
Fizjoterapia
II stopnia
4,31
396 Radkowska
Dominika
Fizjoterapia
4,31
397 Osuch
Halina
Pielęgniarstwo
I stopnia
4,31
398 Galek
Anna
Administracja
I stopnia
4,30
399 Patyjewicz
Ewa
Administracja
I stopnia
4,30
400 Radzik
Jan
Budownictwo
I stopnia
4,30
401 Bednarczyk
Adam
Fizjoterapia
I stopnia
4,30
402 Łoś
Aleksandra
Fizjoterapia
I stopnia
4,30
403 Mirkiewicz
404 Ostapiuk
Monika
Sylwia
Fizjoterapia
II stopnia
4,30
Fizjoterapia
4,30
405 Palikot
Jarosław
Fizjoterapia
4,30
406 Świrszcz
śaneta
Pedagogika
I stopnia
4,30
407 Łuszczyński
Marek
Administracja
I stopnia
4,29
408 Rodzik
Małgorzata
Ekonomia
I stopnia
4,29
4,29
409 Jędrych
Dawid
Fizjoterapia
I stopnia
410 Karwan
Małgorzata
Fizjoterapia
II stopnia
4,29
411 Konopelski
Dawid
Fizjoterapia
I stopnia
4,29
412 Kruk
Katarzyna
Fizjoterapia
I stopnia
4,29
413 Sobaszek
Joanna
Fizjoterapia
II stopnia
4,29
414 Goch
Iwona
Fizjoterapia
I stopnia
4,28
415 Kochan
Barbara
Fizjoterapia
II stopnia
4,28
416 Kudryl
Olga
Fizjoterapia
I stopnia
4,28
417 Kuras
Dorota
Fizjoterapia
II stopnia
4,28
418 Lasko
Ewelina
Fizjoterapia
I stopnia
4,28
419 Strzęciwilk
Agnieszka
Fizjoterapia
I stopnia
4,28
420 Zawiślak
Justyna
Fizjoterapia
II stopnia
4,28
421 Zieliński
Wojciech
Fizjoterapia
I stopnia
4,28
422 Dryś
Justyna
Pedagogika
I stopnia
4,28
423 Horecka
Danuta
Pedagogika
I stopnia
4,28
424 Jakubiec
Jolanta
Pedagogika
I stopnia
4,28
425 Jędrzejewski
Michał
Budownictwo
I stopnia
4,27
426 Komajda
Tomasz
Budownictwo
I stopnia
4,27
427 Stadnicki
Jarosław
Budownictwo
I stopnia
4,27
428 Gątnicka
ElŜbieta
Fizjoterapia
II stopnia
4,26
429 Gwóźdź
Ewelina
Fizjoterapia
I stopnia
4,26
430 Kotowicz
Weronika
Fizjoterapia
II stopnia
4,26
431 Osipowicz
Jacek
Fizjoterapia
I stopnia
4,26
432 Pasławska
Anna
Fizjoterapia
I stopnia
4,26
433 Pieszko
Joanna
Fizjoterapia
II stopnia
4,26
434 śołnacz
Kinga
Fizjoterapia
II stopnia
4,26
435 Niedbała
Marlena
Pedagogika
I stopnia
4,26
161
Lp.
Nazwisko
Imię
Kierunek
Typ studiów
Średnia
436 Pytlowska
Agnieszka
Pedagogika
I stopnia
437 Tytoń
Angelika
Pedagogika
I stopnia
4,26
4,26
438 Krzysztoń
Renata
Pielęgniarstwo
I stopnia
4,26
439 Chodun
Helena
Administracja
I stopnia
4,25
440 Palonka
Alina
Administracja
I stopnia
4,25
441 Torzewska
Agata
Administracja
I stopnia
4,25
442 Stelmach
Emilia
Ekonomia
I stopnia
4,25
443 Belmas
Danuta
Fizjoterapia
II stopnia
4,25
444 Biskup
Monika
Fizjoterapia
4,25
445 Derkacz
Ewelina
Fizjoterapia
I stopnia
4,25
446 Gumiela
Magda
Fizjoterapia
4,25
447 Juszczak
Ewelina
Fizjoterapia
I stopnia
4,25
448 Kapka
Karolina
Fizjoterapia
I stopnia
4,25
449 Organista
Marta
Fizjoterapia
4,25
450 Oszust
Paweł
Fizjoterapia
4,25
451 Pałczyńska
śaneta
Fizjoterapia
4,25
452 Paszko
Mariusz
Fizjoterapia
II stopnia
4,25
453 Przekaza-Władek
Michalina
Fizjoterapia
4,25
454 Sendecki
Stoczkowska455
Pawelczyk
456 Wawrzyszko
Piotr
Fizjoterapia
II stopnia
4,25
Jolanta
Fizjoterapia
II stopnia
4,25
Aneta
Fizjoterapia
4,25
457 Wiejowska
Alicja
Fizjoterapia
II stopnia
4,25
458 Wojciechowska
Sylwia
Fizjoterapia
4,25
459 Zwolan
Agnieszka
Fizjoterapia
I stopnia
4,25
4,24
460 Kobiałko
Marzanna
Administracja
I stopnia
461 Andrzejewska
Anna
Fizjoterapia
4,24
462 Biszczanik
Marzanna
Fizjoterapia
II stopnia
4,24
463 Gęśla
Justyna
Fizjoterapia
I stopnia
4,24
464 Głuszyk
Dorota
Fizjoterapia
I stopnia
4,24
465 Kozdra
Barbara
Fizjoterapia
I stopnia
4,24
466 Patronik
Joanna
Fizjoterapia
I stopnia
4,24
4,24
467 Świszcz
Krystyna
Pielęgniarstwo
I stopnia
468 Zawiślak-Kryk
Andrzej
Budownictwo
I stopnia
4,23
469 Barwińska
Iwona
Fizjoterapia
I stopnia
4,23
470 Gida
Edyta
Fizjoterapia
I stopnia
4,23
471 Kurzepa
Konrad
Fizjoterapia
II stopnia
4,23
472 Pietrusińska
Jolanta
Fizjoterapia
I stopnia
4,23
473 Sołek
Arkadiusz
Fizjoterapia
II stopnia
4,23
474 KłyŜ
Joanna
Pedagogika
I stopnia
4,23
475 Cyc
Katarzyna
Ekonomia
I stopnia
4,22
476 Bosak
Kamila
Fizjoterapia
I stopnia
4,22
477 Fedurko
Zofia
Fizjoterapia
I stopnia
4,22
478 Gałan
Marek
Fizjoterapia
4,22
162
Lp.
Nazwisko
Imię
Kierunek
Typ studiów
Średnia
479 Pikuła
Monika
Fizjoterapia
I stopnia
480 Pękala
Natalia
Pedagogika
I stopnia
4,22
4,22
481 Romanowski
Karol
Zdrowie publiczne
I stopnia
4,22
482 Piasecka
Karolina
Administracja
I stopnia
4,21
483 Bartecka
Iwona
Fizjoterapia
II stopnia
4,21
484 Głowala
Sylwester
Fizjoterapia
4,21
485 Hammer
Magdalena
Fizjoterapia
II stopnia
4,21
486 Jurkiewicz
ElŜbieta
Fizjoterapia
4,21
487 Nosal
Anna
Fizjoterapia
I stopnia
4,21
488 Piekarz
Ewa
Fizjoterapia
II stopnia
4,21
489 Przypek
Wioleta
Fizjoterapia
II stopnia
4,21
490 Rogowska
Justyna
Fizjoterapia
4,21
491 Szarafin
Katarzyna
Fizjoterapia
I stopnia
4,21
492 Wilk
Magdalena
Fizjoterapia
I stopnia
4,21
493 Zegarlicka
Józefa
Fizjoterapia
II stopnia
4,21
494 śmijan
Natalia
Fizjoterapia
II stopnia
4,21
495 Marud
Agata
Pedagogika
I stopnia
4,21
496 Wajda
Kazimierz
Budownictwo
I stopnia
4,20
497 Wojciechowski
Marcin
Budownictwo
I stopnia
4,20
498 Cybulski
Piotr
Fizjoterapia
II stopnia
4,20
499 Dobosz
Anna
Fizjoterapia
II stopnia
4,20
500 Jańczuk
Justyna
Fizjoterapia
II stopnia
4,20
501 Kmiotek
Piotr
Fizjoterapia
I stopnia
4,20
502 Kukiełka
Katarzyna
Fizjoterapia
4,20
503 Lechowski
Wojciech
Fizjoterapia
4,20
504 Pietrzyk
Marek
Fizjoterapia
II stopnia
4,20
505 Rotmańska
Ilona
Fizjoterapia
I stopnia
4,20
506 Zygmunt
Katarzyna
Fizjoterapia
I stopnia
4,20
507 Legieć
Beata
Administracja
I stopnia
4,19
508 Buczek - Paź
Agnieszka
Fizjoterapia
II stopnia
4,19
509 Koczyński
Bartłomiej
Fizjoterapia
I stopnia
4,19
510 Majdak
Adrian
Fizjoterapia
I stopnia
4,19
511 Nowosad
Monika
Fizjoterapia
II stopnia
4,19
512 Szeremeta
Magdalena
Fizjoterapia
II stopnia
4,19
513 Furgała
Edyta
Pedagogika
I stopnia
4,19
514 Wnuk
BoŜena
Pielęgniarstwo
I stopnia
4,19
515 Przybylska
Marta
Administracja
I stopnia
4,18
516 Wiszniewska
Katarzyna
Administracja
I stopnia
4,18
517 Dziki
Agnieszka
Fizjoterapia
I stopnia
4,18
518 Kapeluszny
Paweł
Fizjoterapia
I stopnia
4,18
519 Kwaśnik
Karina
Fizjoterapia
I stopnia
4,18
520 Marek
Magdalena
Fizjoterapia
II stopnia
4,18
521 Mazurek
Ewelina
Fizjoterapia
I stopnia
4,18
522 Oliwiak
Miłosz
Fizjoterapia
II stopnia
4,18
163
Lp.
Nazwisko
Imię
Kierunek
Typ studiów
Średnia
523 Stępień
Karolina
Fizjoterapia
I stopnia
4,18
524 Szlachta
Agnieszka
Fizjoterapia
II stopnia
4,18
525 Sobczak
Justyna
Pedagogika
I stopnia
4,18
526 Wójtowicz
Monika
Pedagogika
I stopnia
4,18
527 Kruk
GraŜyna
Pielęgniarstwo
I stopnia
4,18
528 Skoczylas
Jadwiga
Pielęgniarstwo
I stopnia
4,18
529 Tomasiak
Andrzej
Administracja
I stopnia
4,17
530 Gargol
Konrad
Fizjoterapia
4,17
531 Grzegorczyk
Piotr
Fizjoterapia
II stopnia
4,17
532 Grzybowska
Agata
Fizjoterapia
I stopnia
4,17
533 Kowal
Joanna
Fizjoterapia
4,17
534 Kulas
Magdalena
Fizjoterapia
4,17
535 śyłka
Maciej
Fizjoterapia
I stopnia
4,17
536 Bąk
Jarosław
Fizjoterapia
4,16
537 Bobel
Anna
Fizjoterapia
II stopnia
4,16
538 Cudziło
Dorota
Fizjoterapia
I stopnia
4,16
539 Dąbal
Patrycja
Fizjoterapia
I stopnia
4,16
540 Kliszcz
Małgorzata
Fizjoterapia
II stopnia
4,16
541 Mazurek
Patrycja
Fizjoterapia
II stopnia
4,16
542 Motyka
Jolanta
Fizjoterapia
I stopnia
4,16
543 Odrzywolska
Alicja
Fizjoterapia
I stopnia
4,16
544 Flak
Anna
Pedagogika
I stopnia
4,16
545 Moniuk
Jacek
Zdrowie publiczne
I stopnia
4,16
546 DrąŜek
Zdzisława
Administracja
I stopnia
4,15
547 Janus
Agnieszka
Fizjoterapia
II stopnia
4,15
548 Kuśmierkiewicz
Łukasz
Fizjoterapia
II stopnia
4,15
549 Pawliszczuk
Joanna
Fizjoterapia
4,15
550 Szarowolec
Agnieszka
Fizjoterapia
II stopnia
4,15
551 Szewczyk
Barbara
Fizjoterapia
II stopnia
4,15
552 Wawrzaszek
Gabriela
Fizjoterapia
4,15
553 Wąsacz
Jadwiga
Fizjoterapia
I stopnia
4,15
554 Kuropatwa
Justyna
Pedagogika
I stopnia
4,15
555 Blecharczyk
Dariusz
Fizjoterapia
4,14
556 Bzdyra
Monika
Fizjoterapia
4,14
557 Ceglak
Dorota
Fizjoterapia
I stopnia
4,14
558 Cieplak
Agnieszka
Fizjoterapia
I stopnia
4,14
559 Dryniak
Michał
Fizjoterapia
I stopnia
4,14
560 Dul
Anna
Fizjoterapia
II stopnia
4,14
561 Juszczuk
Sebastian
Fizjoterapia
I stopnia
4,14
562 Miedźwiedź
Łukasz
Fizjoterapia
4,14
563 Pykacz
Monika
Fizjoterapia
I stopnia
4,14
564 Szubtarski
Michał
Fizjoterapia
4,14
565 Szwed
Justyna
Fizjoterapia
I stopnia
4,14
566 Walawender
Izabela
Fizjoterapia
II stopnia
4,14
164
Lp.
Nazwisko
Imię
Kierunek
Typ studiów
Średnia
567 Zakrzewska
Agnieszka
Fizjoterapia
I stopnia
4,14
568 Wołoszyn
Ewelina
Ekonomia
I stopnia
4,13
569 Chmielarz
Paweł
Fizjoterapia
I stopnia
4,13
570 Domagalska
Joanna
Fizjoterapia
I stopnia
4,13
571 Gardias
Katarzyna
Fizjoterapia
I stopnia
4,13
572 Goleś
Ewa
Fizjoterapia
II stopnia
4,13
573 Karcz
Monika
Fizjoterapia
I stopnia
4,13
574 Kiszczak
Paweł
Fizjoterapia
II stopnia
4,13
575 Kulpa
Piotr
Fizjoterapia
II stopnia
4,13
576 Ochnio
Justyna
Fizjoterapia
II stopnia
4,13
577 Suszek
Justyna
Fizjoterapia
II stopnia
4,13
578 Teterycz
Karolina
Fizjoterapia
I stopnia
4,13
579 Garbula
Marcin
Pedagogika
I stopnia
4,13
580 Kudyk
Kamila
Pedagogika
I stopnia
4,13
581 Tymosz
Maria
Pedagogika
I stopnia
4,13
582 Jop
Monika
Pielęgniarstwo
I stopnia
4,13
583 Grela
Kamil
Administracja
I stopnia
4,12
584 Hasiec - Biber
Joanna
Administracja
I stopnia
4,12
585 Hurkała
Dorota
Administracja
I stopnia
4,12
586 Stachura
Dorota
Administracja
I stopnia
4,12
587 Goździewski
Janusz
Fizjoterapia
II stopnia
4,12
588 Kata
Agnieszka
Fizjoterapia
II stopnia
4,12
589 Skóra
Joanna
Fizjoterapia
4,12
590 Stopyra
Aleksandra
Fizjoterapia
II stopnia
4,12
591 Świrgoń
Iwona
Fizjoterapia
I stopnia
4,12
592 Łepik
Anita
Pedagogika
I stopnia
4,12
593 Hasior
Rafał
Administracja
I stopnia
4,11
594 JeŜyna
Emilia
Administracja
I stopnia
4,11
595 Kowalczuk
Irmina
Administracja
I stopnia
4,11
596 Romańczuk
Jadwiga
Administracja
I stopnia
4,11
597 Chmiel
Edyta
Fizjoterapia
4,11
598 Cieszewski
Wojciech
Fizjoterapia
4,11
599 Dudek
Justyna
Fizjoterapia
II stopnia
4,11
600 Fajger
Małgorzata
Fizjoterapia
II stopnia
4,11
601 Korab
Marcin
Fizjoterapia
II stopnia
4,11
602 Kuźma
Robert
Fizjoterapia
II stopnia
4,11
603 Kuźniar
Maciej
Fizjoterapia
II stopnia
4,11
604 Pelc
Paweł
Fizjoterapia
II stopnia
4,11
605 Romanowicz
Marta
Fizjoterapia
I stopnia
4,11
606 Stępniak - Słomka
Anna
Fizjoterapia
II stopnia
4,11
607 Stadnicka
Ewa
Budownictwo
I stopnia
4,10
608 Andrzejczak
Anna
Fizjoterapia
I stopnia
4,10
609 Bijan
Marzena
Fizjoterapia
I stopnia
4,10
610 Borowicz
Anna
Fizjoterapia
I stopnia
4,10
165
Lp.
Nazwisko
Imię
Kierunek
Typ studiów
Średnia
611 Karaczkowska
Katarzyna
Fizjoterapia
II stopnia
612 Kowalczyk
Malgorzata
Fizjoterapia
II stopnia
4,10
4.10
613 Krawczyńska
Marta
Fizjoterapia
I stopnia
4,10
614 Król
Krzysztof
Fizjoterapia
II stopnia
4,10
615 Kuczek
Justyna
Fizjoterapia
II stopnia
4,10
616 Machalski
Sławomir
Fizjoterapia
II stopnia
4,10
617 Pięta
Ewa
Fizjoterapia
I stopnia
4,10
618 Wróbel
Marta
Fizjoterapia
4,10
619 Kiełb
Magdalena
Fizjoterapia
II stopnia
4,09
620 Kosiarska
Helena
Fizjoterapia
II stopnia
4,09
621 Kraś
Dominika
Fizjoterapia
I stopnia
4,09
622 Szydełko
Anna
Fizjoterapia
II stopnia
4,09
623 Bąk
Joanna
Pedagogika
I stopnia
4,09
624 Jakowicka
Iwona
Pedagogika
I stopnia
4,09
625 Bilik
Paweł
Administracja
I stopnia
4,08
626 Zając
Ewa
Administracja
I stopnia
4,08
627 Pluskwa
Justyna
Ekonomia
I stopnia
4,08
628 śygadło
Katarzyna
Ekonomia
I stopnia
4,08
629 Baran
Kamila
Fizjoterapia
I stopnia
4,08
630 Głuch
Waldemar
Fizjoterapia
I stopnia
4,08
631 Gorczyca
Marta
Fizjoterapia
I stopnia
4,08
632 Jankowski
Paweł
Fizjoterapia
I stopnia
4,08
633 Kijowska
Małgorzata
Fizjoterapia
4,08
634 Malec
Ewa
Fizjoterapia
II stopnia
4,08
635 Obszyński
Dominik
Fizjoterapia
I stopnia
4,08
636 Sekulska
Kamila
Fizjoterapia
II stopnia
4,08
637 Stankiewicz
Monika
Fizjoterapia
I stopnia
4,08
4,08
638 Ślusarz
Czesława
Fizjoterapia
I stopnia
639 Tomaszewska
Renata
Fizjoterapia
II stopnia
4.08
640 Wielgosz
Artur
Fizjoterapia
I stopnia
4,08
641 Krystynek
Łukasz
Zdrowie publiczne
I stopnia
4,08
642 Blicharz
Katarzyna
Fizjoterapia
I stopnia
4,07
643 Buczak
Patrycja
Fizjoterapia
4,07
644 Fusiarz
Gerard
Fizjoterapia
4,07
645 Kowalczuk
Tomasz
Fizjoterapia
4,07
646 Kudyba
Jolanta
Fizjoterapia
4,07
647 Sirko
Anna
Fizjoterapia
4,07
648 Sobka
Jakub
Fizjoterapia
4,07
649 Berdzik
Dorota
Administracja
I stopnia
4,06
650 Jednac
Piotr
Administracja
I stopnia
4,06
651 Morawska
Diana
Administracja
I stopnia
4,06
652 Bajwoluk
Anna
Ekonomia
I stopnia
4,06
653 Górska
Izabela
Fizjoterapia
I stopnia
4,06
654 Kaziszyn
Joanna
Fizjoterapia
I stopnia
4,06
166
Lp.
Nazwisko
Imię
Kierunek
Typ studiów
Średnia
655 Kołodziej
Iwona
Fizjoterapia
II stopnia
656 Komadowska
Agnieszka
Fizjoterapia
I stopnia
4,06
4,06
657 Kuźniar
Gabriela
Fizjoterapia
I stopnia
4,06
658 Sierla
Ewa
Administracja
I stopnia
4,05
659 Aleksander
Iwona
Fizjoterapia
4,05
660 Bosak
Andrzej
Fizjoterapia
I stopnia
4,05
661 Chowaniec
Anna
Fizjoterapia
II stopnia
4,05
662 Dzióbich
Katarzyna
Fizjoterapia
II stopnia
4,05
663 Klaudel
Kinga
Fizjoterapia
4,05
664 Kwiatkowska
Ewelina
Fizjoterapia
II stopnia
4,05
665 Macioszek
Magdalena
Fizjoterapia
I stopnia
4,05
666 Rączka
Katarzyna
Fizjoterapia
4,05
667 Sadowska
Joanna
Fizjoterapia
4,05
668 Siek
Paulina
Fizjoterapia
I stopnia
4,05
669 Buczek
Sylwia
Pedagogika
I stopnia
4,05
STYPENDIA MINISTRA NAUKI I SZKOLNICTWA WYśSZEGO
Za osiągnięcia w nauce
Lp.
Nazwisko
1 Szczerba
Kierunek studiów
Pedagogika
Imię
Anna
2 Gwiazdowska Karolina Fizjoterapia
3 Kalinowski
Paweł
Fizjoterapia
4 Klaudel
Elena
Pedagogika
5 Józefowicz
Agata
Fizjoterapia
6 Stolarz
Ilona
Fizjoterapia
7 Witek
Emilia
Fizjoterapia
8 Skrzyńska
Joanna
Administracja
Typ studiów
Średnia
I stopnia
I stopnia
4,72
I stopnia
II stopnia
I stopnia
4,68
4,57
4,63
4,71
4,58
4,57
4,68
Za osiągnięcia w sporcie
Lp.
Nazwisko
1 Kłus
Imię
Milena
Kierunek studiów
Fizjoterapia
Typ studiów
I stopnia
Średnia
.
167
STYPENDIA MARSZAŁKA WOJEWÓDZTWA LUBELSKIEGO
Na semestr zimowy 2009/2010
Lp.
Nazwisko
Imię
Kierunek studiów
Fizjoterapia
Typ studiów
Średnia
1 Kielar
Joanna
2 Sychak
Svitlana Administracja
I stopnia
I stopnia
4,90
3 Krasiuk
Olena
Administracja
I stopnia
4,89
4 Topolski
Adam
Fizjoterapia
4,88
5 Dec
Ewelina Fizjoterapia
I stopnia
4,85
6 Kłus
Milena
I stopnia
4,85
Fizjoterapia
4,91
7 Woźniak
Ewa
Fizjoterapia
I stopnia
4,85
8 Grabowski
Artur
Fizjoterapia
I stopnia
4,83
9 Jarosławska
Joanna
Fizjoterapia
4,82
10 Świstowska
Agata
Fizjoterapia
I stopnia
4,81
Na semestr letni 2009/2010
Lp.
Nazwisko
1 Skrzyńska
Imię
Joanna
Kierunek studiów
Administracja
Typ studiów
Średnia
I stopnia
4,89
2 Smoliaruchuk Mariana Administracja
I stopnia
4,89
3 Sychak
I stopnia
4,88
Svitlana Administracja
STYPENDIA ZAGRANICZNE – LLP ERASMUS 2009/2010
Lp.
Imię i nazwisko
1 Elena Klaudel
Kierunek studiów
Pedagogika
2 Justyna Kuropatwa Pedagogika
Tomasz Kowal3
czuk
Fizjoterapia
4 Robert Sak
Fizjoterapia
5 Michał Szubtarski
Fizjoterapia
6 Agnieszka Duma
Budownictwo
7 Magdalena Michel Ekonomia
8 Damian Buczak
Budownictwo
9 Adrian Kuczaj
Budownictwo
Okres
pobytu
13.09.200924.01.2010
13.09.200924.01.2010
17.02-201019.05.2010
17.02-201019.05.2010
17.02-201019.05.2010
20.07.201019.10.2010
20.07.201019.10.2010
20.07.201019.10.2010
20.07.201019.10.2010
Instytucja
przyjmująca
Katholieke Hogeschool
Mechelen
Mechelen
Abant Izzet Baysal
University
Abant Izzet Baysal
University
Abant Izzet Baysal
University
Kraj
Rodzaj
Belgia
Studia
Belgia
Studia
Turcja
Praktyka
Turcja
Praktyka
Turcja
Praktyka
MAAS Profile
Niemcy Praktyka
NOVATECH
Niemcy Praktyka
Barthau Anhangerbau
Niemcy Praktyka
Barthau Anhangerbau
Niemcy Praktyka
168
STYPENDIA ZAGRANICZNE – LLP LEONARDO DA VINCI
STAśE DLA ABSOLWENTÓW
Lp.
Ukończony
kierunek studiów
Imię i nazwisko
1 Ewelina Bednaruk
Ekonomia
2 Krystian Jednacz
Ekonomia
3 Janusz Hałasa
Ekonomia
4 Wiesław Kahan
Informatyka
5 Mateusz Knap
Ekonomia
6 Maryana Len
Ekonomia
7 Paweł Malinowski
Administracja
8 Bartłomiej Papuga
Ekonomia
Okres
pobytu
24.08.201023.11.2010
01.10.201031.12.2010
01.10.201031.12.2010
01.10.201031.12.2010
01.10.201031.12.2010
01.10.201031.12.2010
01.10.201031.12.2010
01.10.201031.12.2010
Instytucja przyjmująca
Kraj
Kempen
Belgia
Barthau Anhangerbau
Niemcy
Barthau Anhangerbau
Niemcy
Polabte Totalentreprenad
ab
Szwecja
Barthau Anhangerbau
Niemcy
MAAS Profile
Niemcy
Arcusys Oy
Finlandia
SMS Timing
Belgia
STYPENDIA ZA WYNIKI W NAUCE
PRZYZNANE ZE ŚRODKÓW WŁASNYCH WSZiA
Lp.
Nazwisko
Imię
Kierunek studiów
Typ
Średnia
1 Ogińska
Małgorzata Administracja
I stopnia
4,94
2 Sychak
Svitlana
Administracja
I stopnia
4,90
3 Krasiuk
Olena
Administracja
I stopnia
4,89
4 Smoliarchuk
Mariana
Administracja
I stopnia
4,86
5 Dziuba
Andrii
Administracja
I stopnia
4,79
6 Samoliuk
Lyudmyla
Administracja
I stopnia
4,79
7 Voznyuk
Mariya
Administracja
I stopnia
4,79
8 Karwat
Aneta
Budownictwo
I stopnia
4,79
9 Mykytiuk
Volodymyr Administracja
I stopnia
4,77
10 Kostyuk
Maryana
Administracja
I stopnia
4,71
11 Mykytiv
Anastasiia
Administracja
I stopnia
4,71
12 Dobrzyńska
Karolina
Budownictwo
I stopnia
4,71
13 Grabias
Marta
Administracja
I stopnia
4,69
14 Kvachuk
Svitlana
Administracja
I stopnia
4,68
15 Jonasz
Milena
Administracja
I stopnia
4,67
16 Myskovets
Nazar
Administracja
I stopnia
4,67
17 DruŜbicka
Beata
Pedagogika
I stopnia
4,67
18 Miska
Katarzyna
Pedagogika
I stopnia
4,67
19 Szumigaj
Joanna
Fizjoterapia
I stopnia
4,65
20 Mielniczuk
Anna
Administracja
I stopnia
4,63
21 Krykunova
Tetyana
Administracja
I stopnia
4,61
22 Wojtuch
Ewa
Fizjoterapia
I stopnia
4,60
169
Lp.
Nazwisko
Imię
Kierunek studiów
Średnia
Typ
23 Kobyalko
Mariya
Fizjoterapia
I stopnia
4,58
24 Walewander
Dariusz
Budownictwo
I stopnia
4,57
25 Musolf-Parol Agnieszka
Pedagogika
I stopnia
4,56
26 Hanusyk
Marta
Fizjoterapia
4,55
27 Pilch
4,55
Mariola
Fizjoterapia
I stopnia
28 Hrynchyshyn Nataliya
Fizjoterapia
I stopnia
4,54
29 Piliutik
Fizjoterapia
I stopnia
4,53
Mariia
30 Dumas
Mariia
Fizjoterapia
I stopnia
4,50
31 Hanusyk
Mariana
Fizjoterapia
4,50
Fizjoterapia
I stopnia
4,50
32 Mierzwińska Aneta
ABSOLWENCI Z ROKU AKADEMICKIEGO 2009/2010,
KTÓRZY UKOŃCZYLI STUDIA Z WYRÓśNIENIEM
Lp.
Nazwisko
Imię
Kierunek studiów
Typ
Średnia
1 Putkowska
Katarzyna
Pedagogika
I stopnia
2 Topolski
Adam
Fizjoterapia
4,93
4,80
3 Mamona
Barbara
Ekonomia
I stopnia
4,79
4 Subocz-Chachuła
Anna
Administracja
I stopnia
4,76
5 Masłyk
Marta
Fizjoterapia
4,76
6 Kowalczuk
BoŜena
Administracja
I stopnia
4,75
7 Krasiuk
Olena
Administracja
I stopnia
4,74
8 Skrzyńska-Kudełka
Joanna
Administracja
I stopnia
4,74
9 Flak
Katarzyna
Pedagogika
I stopnia
4,73
10 Jarosz
Katarzyna
Pedagogika
I stopnia
4,73
11 Duma
Anna
Fizjoterapia
4,72
12 Fusiarz - śołopa
Małgorzata Administracja
I stopnia
4,71
13 Kvachuk
Svitlana
Administracja
I stopnia
4,71
14 Samoliuk
Liudmyla
Administracja
I stopnia
4,71
15 Ryba
Małgorzata Fizjoterapia
II stopnia
4,70
16 Jarosławska
Joanna
Fizjoterapia
4,69
17 Kostyuk
Maryana
Administracja
I stopnia
4,67
18 Droździel
Małgorzata Fizjoterapia
II stopnia
4,67
19 Smoszna
Dorota
Fizjoterapia
II stopnia
4,67
20 Wybranowska
Dorota
Pielęgniarstwo pomostowe
I stopnia
4,67
21 Moskwa
Renata
Fizjoterapia
II stopnia
4,65
22 Strumidło
Anna
Pedagogika
I stopnia
4,65
23 Mazur
Zofia
I stopnia
4,65
24 Chomicz
Anna
Administracja
I stopnia
4,64
25 Girgiel
Krystyna
Ekonomia
I stopnia
4,64
26 Litwińczuk
Iwona
Ekonomia
I stopnia
4,62
27 Bachórz
Monika
Fizjoterapia
4,61
28 Kocaj
Diana
Fizjoterapia
II stopnia
4,61
170
Lp.
Nazwisko
Imię
Kierunek studiów
Typ
Średnia
29 Milanowska-Chwedyk
Sylwia
I stopnia
4,61
30 Hałasa
Marzena
Administracja
I stopnia
4,60
31 śuk
Anna
Administracja
I stopnia
4,60
32 Klaudel
Elena
Pedagogika
I stopnia
4,60
33 Kropiowska
Dorota
Pedagogika
I stopnia
4,60
34 Krykunova
Tetyana
Administracja
I stopnia
4,59
35 Mierzwa
Katarzyna
Fizjoterapia
II stopnia
4,59
36 Szczurek
Agnieszka
Fizjoterapia
4,59
37 Stolarz
Ilona
Fizjoterapia
II stopnia
4,57
38 Nizio
Marzena
Pedagogika
I stopnia
4,57
39 Sowierszenko
Katarzyna
Informatyka i Ekonometria
I stopnia
4,56
40 Kupińska
Małgorzata Pielęgniarstwo pomostowe
I stopnia
4,56
41 Solska
Jadwiga
I stopnia
4,56
42 Zwolak
Ewa
I stopnia
4,56
43 Dec
Renata
Fizjoterapia
II stopnia
4,55
44 Hołdaś
Barbara
Fizjoterapia
II stopnia
4,55
45 Ziemiańska
Joanna
Pedagogika
I stopnia
4,55
46 Zarębska
GraŜyna
Administracja
I stopnia
4,54
47 Biały
ElŜbieta
Fizjoterapia
II stopnia
4,54
48 Bosiak
Stanisława Pielęgniarstwo pomostowe
I stopnia
4,54
49 Piwowarska
Dorota
I stopnia
4,54
50 Gątnicka
ElŜbieta
Fizjoterapia
II stopnia
4,53
51 Sokół
I stopnia
4,52
52 Galek
Anna
Administracja
I stopnia
4,51
53 Głuchowski
Ryszard
Administracja
I stopnia
4,51
54 Hałasa
Krystyna
Administracja
I stopnia
4,51
55 Ciupak
Urszula
Fizjoterapia
II stopnia
4,51
56 Serafin
Ewelina
Fizjoterapia
II stopnia
4,51
57 Pelc
Ewa
Fizjoterapia
II stopnia
4,50
58 Jakubczak
Barbara
I stopnia
4,50
59 Tór
I stopnia
4,50
60 Welc
Iwona
I stopnia
4,50
171
STYPENDIA
DLA NAJLEPSZYCH ABSOLWENTÓW SZKÓŁ PONADGIMNAZJALNYCH
W RAMACH SYSTEMU BEZPŁATNYCH MIEJSC
Lp.
Nazwisko
Imię
1
2
3
4
5
6
7
8
Wojtuch
Bzdek
Popek
Gaikovskyi
Kmet
Szumigaj
Omelyanyuk
Dumas
Ewa
Anna
Karol
Roman
Andrii
Joanna
Olena
Maria
Kierunek studiów
Fizjoterapia
Fizjoterapia
Administracja
Administracja
Administracja
Fizjoterapia
Administracja
Fizjoterapia
Punkty uzyskane
podczas rekrutacji
Typ
I stopnia
I stopnia
I stopnia
I stopnia
I stopnia
I stopnia
I stopnia
I stopnia
87,5
78,1
65,9
65,9
65,9
65,6
63,4
62,5
PRACE DYPLOMOWE WYRÓśNIONE BERŁEM REKTORSKIM
Lp.
Nazwisko
Imię
Kierunek studiów
Promotor
1 Krasiuk
2 Kvachuk
Olena
Administracja I stopnia
dr hab. prof. nadzw. Artur Kuś
Svitlana
dr Wojciech Orłowski
3 Hałasa
Krystyna
Izabela
Fizjoterapia-II stopnia
dr Jarosław Bubiło
prof. dr hab.
Teresa Widomska-Czekajska
4
Bednarska-Pysz
5 Duma
6 Jarosławska
Anna
Fizjoterapia- II stopnia
prof. dr hab. Ewa Tuszkiewicz-Misztal
Joanna
prof. dr hab. Leszek Szczepański
7 Masłyk
8 Topolski
Marta
prof. dr hab. Krzysztof Marczewski
Adam
prof. dr hab. Leszek Szczepański
prof. dr hab. Stanisław Rudnicki
9 Biały
10 Hołdaś
11 Stolarz
ElŜbieta
Barbara
dr hab. prof. nadzw. Wiesław Siwek
Ilona
dr hab. prof. nadzw. Andrzej Lesiak
12 Flak
13 Klaudel
Katarzyna Pedagogika- I stopnia
dr hab. prof. nadzw. Dorota Turska
Elena
Pedagogika-I stopnia
dr hab. prof. nadzw. Dorota Turska
14 Jakubczak
Barbara
dr Krzysztof Korneta
172
STYPENDIA PRZYZNANE W RAMACH PROJEKTU
„Dbamy o tradycję - budujemy nowocześnie.
Program wsparcia kierunku budownictwo WSZiA w Zamościu”
Lp.
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
Nazwisko
Baykovskyy
Bednarz
Bodziacki
Czwal
Gargol
Geletukha
Kania
Kapusta
Kołodziejczuk
Kondratyuk
Kot
Lubianytskyi
Mandryka
Pachla
Repeć
Skulska
Sytnyk
Świątko
Trusz
Wojtak
Imię
Volodymyr
Aneta
Jan
Tomasz
Magdalena
Bogdan
Dawid
Piotr
Nina
Oleksandr
Michał
Roman
Roman
Patryk
Wojciech
Kinga
Witalij
Paweł
Paweł
Przemysław
173

Prawne, ekonomiczne i społeczne aspekty integracji europejskiej

Transkrypt

Podobne dokumenty

listopad 2006