pobierz - WordPress.com

Historia ekonomii
Mgr Robert Mróz
Szkoła historyczna, Methodenstreit,
instytucjonalizm – 08.12.2016
Krytyka ekonomii (neo)klasycznej


Rozwój ekonomii neoklasycznej nie spotkał się
(oczywiście) wyłącznie z entuzjazmem
Krytykowano:


Zakres i metodę ekonomii, a także elementy teorii
Pogląd, że system rynkowy generuje pożądane wyniki i
operuje harmonijnie
Niemiecka szkoła historyczna


Ekonomia neoklasyczna szybko przyjęła się w
Anglii i we Francji, ale w Niemczech nie
Początki jeszcze w pierwszej połowie XIX w., za
czasów ekonomii klasycznej:



„Starsza” szkoła historyczna to m.in. Friedrich List i
Karl Knies
Uważali, że teorie Smitha, Ricarda i Milla może i
stosują się do rozwiniętej Anglii, ale nie do rolniczych
Niemiec – „ekonomia nacjonalistyczna”, podkreślanie
roli państwa w Niemczech i np. USA
Dodatkowo twierdzili, że Ricardo błądzi, próbując
naśladować metodę fizyki – należy przeprowadzać
analizy historyczne
Niemiecka szkoła historyczna


Ci wcześni autorzy widzieli „metodę historyczną”
jako odkrywanie praw rządzących etapami
rozwoju gospodarczego – jest to w sumie całkiem
abstrakcyjne podejście, wcale niewolne od teorii
„Młodsza” szkoła historyczna to przede wszystkim
Gustav von Schmoller (1838 – 1917)


Już nie wielkie teorie rozwoju, a raczej studia o
węższym zakresie i metodach indukcyjnych
„Socjaliści z katedry” – reforma poprzez działania
państwa, np. podatek dochodowy
Methodenstreit



1883: Menger publikuje Untersuchungen über die
Methode der Socialwissenschaften und der
Ökonomie insbesondere
Nie podoba się to Schmollerowi, którego wpływ
intelektualny na niemieckich uniwersytetach był
potężny
Wywiązuje się długa i bezowocna debata na temat
odpowiedniej metody dla ekonomii, jedna z
najzacieklejszych w historii naszej nauki:
Schmoller chciał historii, Menger – czystej teorii
Methodenstreit



Obie strony zakładały, że ich metoda powinna być
właściwie jedyną używaną – nie wydaje się to dobrym
podejściem
Z drugiej strony zyskiem z tej walki było
przynajmniej to, że ekonomiści zaczęli rozpoznawać,
że zarówno teoria (dziś: abstrakcyjne modele), jak i
historia (dziś: statystyka, ekonometria) są potrzebne
Inny wniosek: zamknięcie uniwersytetów niemieckich
na wpływy marginalistów spowodowało posuchę
ekonomiczną w tym kraju przez długie lata
Thorstein Veblen (1857 – 1929)



Ojciec instytucjonalizmu, krytyk ekonomii
neoklasycznej
Uważał podejście klasyków i neoklasyków za
nienaukowe, nie interesowały go drobne zmiany i
ulepszanie teorii, a całkowita zmiana zakresu i
metody ekonomii oraz podstawowych założeń
teorii
Znaczący wpływ Darwina, również pewna
inspiracja Marksem, aczkolwiek Marksa i szkołę
historyczną krytykował
Krytyka ekonomii neoklasycznej




W pracach ekonomistów od Smitha do Marshalla
widać założenie o harmonii panującej w systemie
rynkowym – Veblen pytał, jaki mają na to dowód i
skąd wiadomo, że rynki w równowadze generują
społecznie pożądane rezultaty
Dodatkowo wg Veblena teoria ortodoksyjna jest
teleologiczna (bo gospodarka z założenia dąży do
równowagi), a przez to niezgodna z darwinizmem
Powinna być zgodna, by być naukowa
Należy skupić się na analizie zmian zachodzących
bez zważania na jakiś cel
Krytyka ekonomii neoklasycznej



Wyjaśnienia domagają się zmieniające się,
ewoluujące instytucje, czyli właśnie to, co teoria
ortodoksyjna traktuje jako dane
Niewidzialna ręka rynku oznacza przyjmowane
bezkrytycznie założenie, że robienie pieniędzy
może być utożsamione z robieniem produktów – a
to założenie jest wg Veblena niesłuszne
Wg niego wszyscy poza ekonomistami widzą, że
interes prywatny biznesmenów (pieniądze) często
jest niezgodny z interesem społecznym (produkty)
– korporacje, monopole, reklama, marketing
Krytyka ekonomii neoklasycznej



Veblen krytykował też hedonistyczną psychologię
ekonomii (neo)klasycznej, uważając, że jest to
nauka o człowieku, która o tym człowieku
całkowicie zapomniała, czyniąc z niego jedynie
maszynkę do przetwarzania bodźców na działanie
Istotny jest kontekst społeczny, przekonania,
zmieniające się preferencje itd. – konieczna
unifikacja nauk społecznych
Proponował też dominującą wtedy psychologię
instynktów jako podbudowę dla ekonomicznej
aktywności człowieka
Analiza kapitalizmu



Analiza zmian struktury instytucjonalnej
społeczeństwa wymaga podejścia ewolucyjnego,
bo aktualna i przyszła kultura może być
zrozumiana tylko przez pryzmat przeszłości
Instytucje, tradycje, zwyczaje, z którymi stykają
się jednostki, są pozostałościami przeszłych
stosunków społecznych – to się ciągle zmienia
Istnieją też pewne niezmienne cechy ludzkiej
natury – instynkty – które znajdują coraz to nowy
wyraz w instytucjach
Analiza kapitalizmu




Instynkt rodzicielski nakierowuje nas na
społeczeństwo, jego przeciwieństwem jest instynkt
zachłanności, przez który myślimy o sobie
Ponadto istnieje również instynkt dobrej roboty,
dzięki któremu jesteśmy coraz bardziej efektywni,
oraz bezinteresowna ciekawość, która odpowiada za
postęp naukowy i technologiczny
Wszystkie poza zachłannością przyczyniają się do
produkcji większej ilości dóbr lepszej jakości na
potrzeby społeczeństwa
Zachłanność wchodzi z nimi w konflikt, który jest
fundamentalny w analizie Veblena
Analiza kapitalizmu


Instynkt rodzicielski, dobrej roboty i ciekawości
→ zawody przemysłowe/technologiczne, które
wiążą się ze związkami przyczynowo-skutkowymi
o charakterze fizycznym
Dawno temu, gdy ludzie nie myśleli jeszcze w
kategoriach naukowych/technicznych, oddawali
się zachowaniom ceremonialnym, których
pozostałością w jego czasach miały być zawody
pieniężne, nierozerwalnie związane z biznesem i
kapitalizmem
Analiza kapitalizmu



Istnieje zasadniczy konflikt między
reprezentantami zawodów pieniężnych i resztą
społeczeństwa → ekonomia ortodoksyjna myli się,
gdy twierdzi, że kapitalizm prowadzony przez
biznesmenów jest korzystny
Nie zgadzał się z Marksem, że kapitalizm oznacza
zubożenie proletariatu, ale i tak może upaść, bo
biznes (korporacje, trusty) jest „społecznie
nieefektywny” – nakierowany jest na pieniądze, a
nie potrzebne społeczeństwu dobra
Nie jest to jednak pewne – ewolucja nie ma celu
Klasa próżniacza



Analiza klasy próżniaczej to również
konsekwencja podstawowej Veblenowskiej
dychotomii ceremonialno-przemysłowej
Reprezentanci klasy próżniaczej realizują
grabieżczo-łupieżcze schematy postępowania
podobne do tych z zamierzchłych czasów, ale
wyrażane inaczej – bo zmieniły się instytucje
→ fragment tekstu
Wesley Clair Mitchell (1874 – 1948)



Uczeń Veblena szczególnie zainteresowany
badaniami empirycznymi
Uważał, że czysta teoria jest łatwa i
bezproduktywna, bo dedukować można w
nieskończoność, a liczą się faktyczne dane –
krytykował i Veblena za to, że nie testował swoich
twierdzeń
Wkład:



Interesujące podejście do historii ekonomii
Badania nad cyklami koniunkturalnymi – zbierał dane i
analizował szeregi czasowe
Założyciel National Bureau of Economic Research
John R. Commons (1862 – 1945)





Nie był uczniem Veblena, ale zalicza się go do
pierwszych instytucjonalistów
Duży wkład w ekonomikę pracy; uważał też, że trzeba
brać pod uwagę kontekst społeczny i szersze
konsekwencje polityki gospodarczej
University of Wisconsin – tam pracował z lokalnym
rządem nad reformami (wtedy relacje ekonomiścirząd nie były aż tak popularne)
Potężny wpływ reform w Wisconsin na New Deal lat
30. (np. płace minimalne, bezpieczeczeństwo pracy,
zasiłki dla bezrobotnych, praca dzieci)
Wkład: uważany za „intelektualne źródło ruchu w
kierunku państwa dobrobytu”