Autorzy: Artur Fojud, Maciej Błaszak Blog: www.designforall.pl

„JAK PRZYGOTOWAĆ WARTOŚCIOWĄ REWITALIZACJĘ WSPÓŁCZESNYCH
OBSZARÓW MIEJSKICH W KONTEKŚCIE PARTYCYPACJI OBYWATELSKIEJ”
Autorzy: Artur Fojud, Maciej Błaszak
Blog: www.designforall.pl
Słowa kluczowe: rewitalizacja, partycypacja obywatelska, konsultacja społeczna, smart
city, uniwersalne projektowanie, szczęśliwe miasto, wartość funkcjonalno-użytkowa;
grywalizacja, dialog społeczny, interesariusz.
STRESZCZENIE
2014+: Rewitalizacja odkodowana
Zmiana podejścia do rewitalizacji zbiegła się z pracami nad nową ustawą o rewitalizacji, a wszystko to
trafia w nowy okres programowania i alokacji funduszy Unii Europejskiej 2014+, w ramach których będą
dostępne duże środki na ten cel. Jednak należy mieć świadomość, że po pieniądze na rewitalizacje będą
mogli sięgnąć tylko ci, którzy sprostają nie małym wymaganiom. Wszystko po to, aby wykluczyć
niewłaściwe alokowanie środków, co często miało miejsce w poprzednim okresie programowania, gdy
renowacje i remonty były często realizowane jako przedsięwzięcia rewitalizacji. Wówczas poza poprawą
estetyczną i remontem, często nie przywiązywano wagi do przywrócenia lub redefiniowania obszaru
poprzez nadanie temu obszarowi nowej i trwałej wartości oraz jakości funkcjonalno-użytkowej. Przez co
poza efektami estetyzacji obszarów zdegradowanych nie uzyskiwano często żadnych lub prawie żadnych
efektów społecznych.
Tak było do niedawna, ale dzisiaj na szczęście coraz częściej prawidłowo odkodowujemy pojęcie
rewitalizacji jako procesu wyprowadzania ze stanu kryzysowego obszarów zdegradowanych poprzez
skoordynowane działania na rzecz społeczności lokalnej (efekty społeczne), przestrzeni (efekty
funkcjonalno-użytkowe) i lokalnej gospodarki (efekty społeczna – ekonomiczne). Zgodnie z definicją
zawartą w nowej Ustawie o rewitalizacji wszystkie te aspekty powinny być rozpatrywane obszarowo
(skoncentrowane terytorialnie) i prowadzone przez interesariuszy procesu rewitalizacji i to jest klucz do
sukcesu w zapewnieniu jakości i trwałości efektu rewitalizacji.
Należy zwrócić uwagę, że za faktycznych Beneficjentów rewitalizacji nie należy uważać Jednostek
Samorządu Terytorialnego ale interesariuszy miejskich, w tym mieszkańców i lokalnych przedsiębiorców.
Samorząd powinien być jedynie odpowiedzialny za prawidłowe przygotowanie, koordynowanie i
tworzenie warunków do prowadzenia rewitalizacji.
Rewitalizacja jest bardzo ważnym procesem związanym z przedsięwzięciami prowadzonymi w kierunku
miasta inteligentnie budującego swoją tożsamość i wartość, i w aspekcie finansowania nowoczesnego
rozumienia potrzeb przygotowania fundamentu dla pozyskania środków na jego rozwój, stwarza szerokie
spektrum możliwości angażowania środków zewnętrznych na realizację celów rewitalizacji. Jest to
również duża szansa w upowszechnieniu różnych partnerstw dla rewitalizacji np. PPP w tym również z
udziałem lokalnego kapitału prywatnego.
Aby jednak sprostać wysokim wymaganiom i przygotować prawidłowo cały proces rewitalizacji, a
następnie skutecznie go przeprowadzić i osiągnąć trwałe efekty, konieczne jest wypracowanie nowej
formuły jako partycypacji obywatelskiej wzmacniającej poszukiwania rozwiązań opartych na wartości
funkcjonalno-użytkowej.
2020+: Współczesne wizje i misje miast
Dzisiaj dużo mówi się o inteligentnym planowaniu i zarządzaniu w aspekcie: miasta, gminy czy kariery
bądź też własnego życia. W czasach, gdy pojęcie „Smart” jest kierunkiem wyznaczających drogę do
zadowolenia, akceptacji i szczęścia należy poddać się temu nurtowi i umiejętnie sprawić, aby kierunek ten
stał się pożywką w tworzeniu nowoczesnego miasta opartego na koncepcji prawa do szczęścia i
definiowanego poprzez pojęcie Smart City jako miasta, w którym żyje się lepiej. To właśnie miarą jakości
działań lokalnych władz jest coraz częściej poprawa jakości życia mieszkańców w wyniku lepszego
zarządzania miastem i kreowania rozwiązań oczekiwanych i akceptowanych.
Zatem oczekiwanie, by polskie miasta i gminy były tymi „Smart” nie polega na wyścigu, kto
zaimplementuje więcej nowoczesnych technologii tylko jakie stworzy warunki do życia i rozwoju
wszystkim interesariuszom, czyli m.in. mieszkańcom, przedsiębiorcom, twórcom, artystom tworzącym
miasto lub gminę. Dlatego tak ważnym aspektem przygotowania i realizacji procesów rewitalizacji jest
zamiana zdeprecjonowanych konsultacji społecznych na formułę bardziej włączającą wszystkich
interesariuszy jaką jest partycypacja obywatelska - od najwcześniejszej fazy przygotowania i realizacji
przedsięwzięć celu publicznego, w tym rewitalizacji.
Partycypacja obywatelska – droga ku jakości i koncepcji szczęśliwego miasta
Jak pokazują doświadczenia w tym zakresie, taka zmiana jakościowa podejścia do dialogu społecznego,
znacząco zwiększa szanse na uzyskania optymalnych efektów wyższego poziomu akceptacji społecznej
dla wypracowanych kompromisów i rozwiązań. Realizując proces rewitalizacji z wykorzystaniem
innowacyjnych metod partycypacji obywatelskiej z pewnością można realizować skutecznie politykę
„Smart”, której celem jest poprawa jakości życia i stworzenie warunków rozwoju ekonomicznego i
kapitału ludzkiego.
Co się stało ?
Formuła preferowana dotychczas przez organizatorów procesów zmian w przestrzeni publicznej, tj. JST
oparta na prezentacji rozwiązań z chwilą ich stworzenia w oparciu o opis przedmiotu zamówienia lub
wytyczne konkursowe w zależności od formuły, które były efektem pracy urzędników szybko się
wyczerpała jako bardzo zawodna i konfliktująca. Towarzyszyło jej często uczucie walki i realizowania
scenariusza, w którym jedna strona, często społeczna, przegrywa. Prowadziło to do niskiej akceptacji
społecznej i pojawienia się tzw. Ruchów Miejskich.
Konsultacje społeczne oddziaływały także niekorzystnie zarówno na inwestora (JST), jak i twórcę zmian
(Projektanta), gdyż powodowały konieczność ingerowania w zawartą umowę. Ta ingerencja musiałaby
być często następstwem postulowanych zmian w opracowanej i prezentowanej społeczeństwu koncepcji,
jaką stworzyli wspólnie inwestor z projektantem.
W efekcie wszyscy na takim podejściu tracili i czuli się pomijani lub włączani na niewłaściwym etapie
procesu. Silniejsi interesariusze starali się również wywierać presję i poprzez próbę zdominowania
dyskusji o rozwiązaniu wyłącznie ich problemów kosztem pozostałych grup. Osiągany kompromis był
często tylko pozorny i w efekcie pogarszał jakość rozwiązań i poziom ogólnego zadowolenia z
przedsięwzięć.
Dlatego w naszej opinii dotychczasowa formuła konsultacji społecznych oparta na prezentacji pomysłów
lokalnych władz, często w zbyt późnym stadium ich opracowania, musi zostać zastąpiona formułą
możliwie najwcześniejszego włączenia do dyskusji interesariuszy miejskich już na etapie formułowania
celów i kierunków działania. Lokalny Samorząd powinien przejąć rolę organizatora procesu ze
zmniejszoną rolą samego definiowania kierunków postulowanych rozwiązań. W tym zakresie praktyka
udowadnia, że partycypacja obywatelska w postaci warsztatów i z wykorzystaniem znanej z teorii gier
sytuacji win-win jest kierunkiem najbardziej przez wszystkich pożądanym, pozostaje tylko prawidłowo tę
metodę zaimplementować i nie pozwolić na utratę zaufania społecznego przez nawet niezamierzone ale
często niekonsekwentne postępowanie lokalnych władz.
Partycypacja obywatelska z elementami grywalizacji, czyli realizacja scenariusza „win-win” w
praktyce
Opierając się na znanym pojęciu grywalizacji oraz doświadczeniu partycypacji obywatelskiej w nowej
formule jaka miała miejsce w dniach 16-17 maja podczas warsztatów odbywających się w ramach
POZNAŃ DESIGN DAYS a poświęconych rewitalizacji zaprezentowano w artykule próbę odpowiedzi
na trzy kluczowe dla realizacji scenariusza „wszyscy wygrywają” pytania:
1. Kim jest kompetentny uczestnik dialogu w partycypacji obywatelskiej?
2. Czego oczekuje uczestnik partycypacji obywatelskiej?
3. Dlaczego partycypacja obywatelska pozwala realizować scenariusz win-win, a konsultacje
obywatelskie często go wykluczały?
Niniejsze streszczenie jest wprowadzeniem i dodatkową ilustracją słowną do wystąpienia
jakie zostanie zaprezentowane podczas Ogólnopolskiej konferencji naukowej pt.
Budownictwo infrastrukturalne – miejskie w programach finansowych Unii
Europejskiej – Forum Przestrzenie Miejskie (Katowice 12.06.2015), przez autorów
bloga: DESIGNFORALL.pl i zarazem praktyków uczestniczących od wielu lat w
przedsięwzięciach celu publicznego.