ogrod zmysłów

Magiczny świat wszystkich zmysłów
Ogród Polisensoryczny
(koncepcja)
styczeń 2012
Dwudziesty pierwszy wiek można nazwać wiekiem ekologii – zaczyna wzrastać świadomość czym jest niekontrolowana eksploatacja
środowiska, globalne ocieplenie. W warunkach wielkich aglomeracji miejskich każda zielona przestrzeń mądrze wykorzystana zarówno pod
kątem potrzeb społecznych jak i ekologicznych jest na wagę złota. Powstają nowe formy kształtowania krajobrazu, które nie tylko przyczyniają
się do poprawy jakości środowiska ale są również szalenie atrakcyjne pod względem ozdobnym, wizualnym, rekreacyjnym, zdrowotnym, ekonomicznym a przede wszystkim społecznym. Obecność roślin w najbliższym otoczeniu poprawia jakość życia ludzi, wpływając korzystnie na
ich zdrowie i samopoczucie, co udowodniono w licznych badaniach.
Idea ogrodów sensorycznych przystosowanych do potrzeb niepełnosprawnych rozwija się na świecie od początku XX wieku. W Polsce takie
projekty powstają dopiero od kilku lat. W Sosnowcu będzie to działanie pionierskie.
Nie ma natomiast w naszym kraju takiego miejsca, które oprócz doznań pozawzrokowych oferuje także całościową stymulację polisensoryczną,
dodatkowo współtworzoną i obsługiwaną przez osoby niepełnosprawne.
Podmioty zaangażowane
Projektowane zmiany (rewitalizacja starego Parku Harcerskiego) wymagają ścisłego współdziałania:
- władz miasta,
- instytucji edukacyjnych oraz pomocy społecznej,
- fundacji działających na rzecz społeczności lokalnych oraz osób wykluczonych społecznie – Fundacja Timken, Fundacja Instytut Twórczej
Integracji,
- fundacji działających na rzecz ochrony środowiska – Stowarzyszenie Klub Gaja,
- uczelni wyższych - do projektu postaramy się zaprosić uczelnie wyższe zajmujące się projektowaniem terenów zielonych, wzornictwem
przemysłowym, a także kształceniem kadr do pracy z osobami niepełnosprawnymi.
W ramach tworzenia całościowego systemu opieki nad osobami z niepełnosprawnością intelektualną który realizujemy konsekwentnie
od kilku lat chcielibyśmy stworzyć również w naszym mieście ogród sensoryczny. Ogród ten będzie przestrzenią wypoczynku, terenem
uporządkowanej uprawy roślin, współczesnym dziełem sztuki (pokażemy w nim twórczość osób niepełnosprawnych) a także przestrzenią do
integracji społecznej, nauki i terapii. Sztuka ogrodowa, którą planujemy wykorzystać w tworzeniu ogrodu będzie odzwierciedleniem kultury
naszego miasta, jednocześnie mamy nadzieję, że stanie się jego wizytówką świadczącą o poziomie życia i zamiłowaniach jego mieszkańców.
W naszym ogrodzie konieczne będzie umiejętne połączenie szczególnych rozwiązań –umożliwiających osobom niepełnosprawnym bezpieczne poruszanie się i czerpanie przyjemności z kontaktu z naturą z jednej strony oraz zaprojektowanie takich utrudnień, na których osoby z
niepełnosprawnościami mogły by ćwiczyć, doskonaląc swoje umiejętności w poruszaniu się i orientacji przestrzennej.
Projekt ten jest innowacyjny, ponieważ w Polsce nie ma kompleksowej pomocy dla dorosłych osób z głębszą niepełnosprawnością intelektualną
w integracji ze środowiskiem poprzez pracę.
Na odpowiednie warunki życia osób dorosłych składają się:
• Odpowiednie warunki do mieszkania
• Odpowiednie warunki do aktywności – głównie praca zawodowa
• Odpowiednie warunki do kontaktów z szerszym środowiskiem fizycznym i społecznym
Niepełnosprawność umysłowa jest schorzeniem trwającym całe życie, dotknięte nią osoby potrzebują wsparcia innych osób i dostosowanego
odpowiednio otoczenia przez całe życie.
Aktualnie usługami opiekuńczymi i edukacyjnymi objęte są dzieci i młodzież z niepełnosprawnością intelektualną w ramach wczesnego
wspomagania rozwoju dziecka, przedszkolach specjalnych, szkołach i dziennych ośrodkach wsparcia. Dorosłe osoby z niepełnosprawnością
potrzebują również kontynuacji usług zarówno opiekuńczych jak i edukacyjno - terapeutycznych w odpowiednio zorganizowanych warunkach
oraz odpowiedniej dla nich pracy. Analiza naszych doświadczeń prowadzi do wniosku, że optymalne warunki dalszego życia, dorosłe osoby
z niepełnosprawnością intelektualną znajdują w małych grupach z opiekunami odpowiednio przygotowanymi zawodowo. Podczas realizacji
projektu należy kierować się troską o zapewnienie uczestnikom udziału w zajęciach umożliwiających integrację społeczną.
Celem Projektu modernizacji Parku Harcerskiego jest przygotowanie - zgodnie z aktualną wiedzą dotyczącą specyficznych cech funkcjonowania poznawczego, społecznego i emocjonalnego osób z umiarkowaną i głębszą niepełnosprawnością intelektualną i wynikającymi
z niej trudnościami w funkcjonowaniu społecznym - warunków dla dziennej aktywności: rehabilitacji ruchowej i społecznej, terapii zaburzonych sfer funkcjonowania, kontynuacji edukacji oraz pracy.
Realizacja Projektu przyczyni się do przeciwdziałania wykluczeniu społecznemu beneficjentów Projektu. Realizacja Projektu wiąże się również
z nowymi miejscami pracy.
Projekt ogrodu terapeutycznego – założenia
Młodzież i osoby dorosłe z głębszą niepełnosprawnością intelektualną i schorzeniami sprzężonymi są wykluczane ze społeczności, przede
wszystkim ze względu na tzw. trudne zachowania się (autoagresja, agresja, czynności przymusowe, duże braki w zakresie samoobsługi i
komunikowania się).
Do pełnej realizacji zadań wynikających z opieki i edukacji osób niepełnosprawnych konieczne jest zorganizowanie przestrzeni ukierunkowującej
ich aktywność z uwzględnieniem statusu ich dorosłości – tak zorganizowaną przestrzeń stanowią pracownie, których jednym z ważniejszych
elementów jest ogród, jako miejsce hortikuloterapii (terapii przez kontakt z przyrodą).
Ogród jako medium terapeutyczne nie jest tylko modnym wymysłem, ale też uzasadnionym powrotem do spraw podstawowych. Terapię
w ogrodzie można więc określić jako kompilację psychoterapii, ergoterapii, fizjoterapii i pielęgnacji. Dla beneficjentów są to atrakcyjne propozycje, które zmotywują ich do postarania się o lepszy wygląd, lepsze zachowanie, a przynajmniej choć na chwilę pozwolą zapomnieć o
problemach i dolegliwościach. Dzięki hortikuloterapii u osoby niepełnosprawnej następuje odnowienie łączności z przyrodą, niezależnie od
rodzaju i stadium choroby. Uwrażliwienie na piękno przyrody i radość z obcowania z nią powoduje zredukowanie stanów depresyjnych dzięki
pozytywnym przeżyciom, odpręża i obniża poziom stresu a także rozładowuje agresję poprzez pracę fizyczną.
Ogród musi mieć określony, rytm, życie, radość, dać sposobność do niedyrektywnej nauki. Przestrzeń powinna być tak kształtowana aby
pobudzić zmysły i emocje.
Ogród będzie się składał z min. 9 ściśle ze sobą połączonych modułów:
1. Terapia dźwiękiem
- należy zatroszczyć się o budki lęgowe dla ptaków, poidełka i karmniki – zapewni to naturalne odgłosy przyrody, niedostępne w wielkim
mieście,
- zadbać o nasadzenie roślin szumiących na wietrze,
- przygotować baseniki z płynącą wodą ( kaskadą, ewentualnie małą fontanną) w której powinna być umieszczona kolekcja roślin wodnych.
Miejsce to powinno być odpowiednio podwyższone.
- zainstalować instrumenty muzyczne typu- dzwonki wietrzne, gongi grające pod wpływem wiatru, małe dzwonki rurowe.
2. Terapia wzrokiem
Krajobraz musimy traktować jako kombinację linii, płaszczyzn i brył. Będą się one naturalnie, wzajemnie przenikać, różnicować, ulegać przemianom. Będzie je zmieniać natężenie światła, czas i ruch a dodatkowo:
-liczba, pozycja, kierunek, orientacja nasadzonych roślin. Rośliny o kolorowych kwiatach, barwnym ulistnieniu, drzewa i krzewy przebarwiające
się jesienią o dekoracyjnych owocach,
-rozmiar, kształt, odstęp, tekstura i gęstość,
-optyczna moc ale jednocześnie odrobina bezładu,
-organizowanie się elementów tak aby wzajemnie oddziaływały na przestrzeń i siebie. Musimy pamiętać, że dla osób np. z wadami wzroku
bardziej czytelne są barwy jasne, wyraźne i kontrastujące niż pastelowe,
-różnicowanie form, barw, gatunków roślin, umiejętnym zastosowaniu i balansowaniu tych elementów,
-właściwe relacje i wzajemne oddziaływania ustalą w przestrzeni harmonię do nauki, terapii ale jednoczenie relaksu i zabawy,
3. Terapia węchem
Rozmieszczając rośliny należy starać się aby silny zapach kwiatów nie kumulował się w jednym miejscu, ale pojawiał się w różnych częściach
ogrodu w różnych porach roku. Nie należy łączyć w jednym miejscu zbyt wielu zapachów. Warto umieścić akcenty zapachowe w ważnych
punktach ogrodu, np. przy altanie, co ułatwi odnalezienie ich np. osobie niewidomej.
Jednocześnie można zadbać aby rośliny intensywnie pachnące były posadzone w podwyższonych pojemnikach i rabatach dając możliwości
swobodnego dostępu dzieciom poruszającym się na wózkach inwalidzkich. Ogród w bieli to przestrzeń pełna zapachu, ponadto dla osób z
wadami wzroku najbardziej czytelne są barwy jasne. Po bieli, najmocniej pachnące kwiaty mają kolor: blady róż, jasnożółty i żółty.
Z ziół można stworzyć pachnące kobierce lub wysadzić nimi powierzchnię pomiędzy płytkami lub kamieniami. Pachnący ogród potrzebuje
osłon przed wiatrem, którymi mogą być żywopłot, mur lub ściana budynku. Poza tym mury będą zatrzymywać i gromadzić ciepło potrzebne
do rozprzestrzeniania się zapachu.
4. Hortikuloterapia
5. Zewnętrzna Snoezelen
Zespół Szkół Specjalnych nr 4 w Sosnowcu to nowoczesna placówka dla dzieci niepełnosprawnych oferując szeroką gamę terapii dostępnych
w najnowocześniejszych miejscach Europy. Jedną z ogromnych atrakcji są dwie kompletnie wyposażone Sale Doświadczania Świata a także
niedawno otwarta sala do terapii dźwiękiem. Sale te uczą dzieci poprze doświadczanie. Ich dalszą naturalną konsekwencją jest przeniesienie
pracy w warunki otwartego parku. Jednak aby tego dokonać należy perfekcyjnie przygotować odpowiednie panele do pracy sensorycznej.
Wzorując się na doświadczeniach Holenderskich można stworzyć zewnętrzną Snoezelen.
ZSS4 uzyskała już dwukrotnie środki na wyposażenie Snoezelen z Fundacji TIMKEN, mieliśmy zaszczyt gościć Panie z zarządu Fundacji TIMKEN
w naszej szkole.
6. Ścianki i ścieżki dotykowe
-nasadzenia roślin powinny przebiegać tak aby dzieci mogły poznawać je przez dotyk,
Ścieżki sensoryczne to szlaki które dostarczą sensorycznych doświadczeń, ale mają także związek z ruchem, uczą umiejętności orientacji i
poznania własnych możliwości.
-wykonane z roślin o grubych, mięsistych „architektonicznych liściach”, szorstkich, pierzastych jak i o delikatnym, miękkim, gładkim listowiu.
Będą zachęcać do obserwacji, poznawania i dotykania, poprzez swój kolor, kształt, fakturę liścia i zapach pobudzą wszystkie zmysły. Stosowanie kontrastów pobudza i ułatwia percepcję dotykową. Cechy plastyczne każdej rośliny ulegają ciągłym zmianom przez okres wegetacji.
Powoduje to pojawianie się i zanikanie różnych elementów i efektów w ogrodzie i wywoływanie coraz to nowych wrażeń.
-ścieżka bosych stóp-wykonane z naturalnych tworzyw (drobne kamyki, żwiry, szyszki) ścieżki do akupresury na świeżym powietrzu
- ścieżka do nauki i doskonalenia jazdy na wózku inwalidzkim.
7. Ścieżka do hipoterapii
W ogrodzie będzie zaplanowana ścieżka do hipoterapii, będzie ona przebiegała wzdłuż rzeki. Wykorzystana zostanie stara, naturalna istniejąca
ścieżka. Będzie to trasa do codziennych ćwiczeń dla dwóch koni, które na stałe znajdują się na terenie Zespołu Szkół Specjalnych nr 4.
Dla dzieci z terenu miasta będzie to niepowtarzalna okazja do kontaktu ze zwierzętami, które w wielkiej aglomeracji są niedostępne.
8. Moduł naukowy
Podejmiemy próby współpracy z Ogrodem Doświadczeń im. Stanisława Lema w Krakowie. Stworzony w 2007 r. jest to pierwszy sensoryczny park w Polsce Ideą krakowskiego ogrodu jest edukacja zwiedzającego poprzez zabawę i sensoryczne doświadczanie zjawisk fizycznych.
Na powierzchni 6 ha znajduje się 60 urządzeń edukacyjnych z działu optyki, akustyki i mechaniki. Spróbujemy zaadoptować niektóre ich
rozwiązania lub pokusimy się o własne pomysły w oparciu o współpracę z Wydziałem Nauk Technicznych w Sosnowcu.
9. Moduł społeczno-integracyjny- alejki utrudnień, labirynt zabaw
Moduł ten zakłada włączanie dzieci z Sosnowieckich szkół w projektowanie ogrodu. Jest to znakomita okazja do edukacji przestrzennej,
społecznej i środowiskowej. Jednocześnie jest świetną zabawą. Jest również realizacją praw dzieci do wypowiadania się w sprawach ważnych
( zagwarantowanych przez Konwencję o Prawach Dzieci)
Dzieci w wieku szkolnym mają dziś znacznie lepszą orientację w zakresie środowiska naturalnego niż ich rodzice kilkanaście lat temu, jednak
wiedza teoretyczna nie zawsze przekłada się na praktykę. Nauka o środowisku odbywa się w zamkniętych salach szkolnych, a dzieci spędzają
coraz więcej wolnego czasu przed komputerami. W naszym mieście mamy niepowtarzalną szansę to zmienić- będzie to cenna inicjatywa aby
„wyciągnąć ”dzieci do ogrodu, zachęcić do doświadczania przyrody przez bezpośredni kontakt. Powinno to być miejsce wspólnej, integracyjnej
zabawy i kreatywnej nauki. Z badań angielskich wynika, że dzieci projektując swój wymarzony ogród często odnoszą się do ulubionych gier
komputerowych i filmów. Pojawiają się wtedy smoki, węże, tunele, skały, rzeki, wodospady i wijące się ścieżki. To znamiona podróży, przygody, niebezpieczeństwa. Pagórek może kryć tunel, ścieżka może okazać się wężem, skały ułożone do wspinaczki mogą być dobrym miejscem
do ukrycia. Powinien znaleźć się tam również szałas, drzewo do wspinania itp.
Wstępne założenia projektowe zakładają, że ogród może stać się dostępny, za drobną odpłatnością, dla wszystkich i współtworzony przez
społeczność lokalną, co daje obustronne korzyści dla „dawców” i „biorców”.
Korzyści płynące z terapii ogrodowej jest wiele i dotyczą wszystkich sfer funkcjonowania człowieka:
1. Korzyści poznawcze:
• poprawa funkcjonowania poznawczego,
• poprawa koncentracji,
• stymulowanie pamięci,
• pomoc w osiągnięciu celu
• rozwijanie sprawności manualnej i postawy twórczej,
• rozwijanie zainteresowań,
• uczenie się przez naśladownictwo
2. Korzyści psychologiczne:
• poprawa jakości życia,
• zwiększa poczucie własnej wartości,
• zwiększenie poczucia dobrobytu,
• redukcja i zmniejszenie stresu,
• poprawa nastroju,
• zmniejszenie lęku,
• łagodzenie stanów depresyjnych,
• zwiększenie poczucia kontroli,
• zwiększenie poczucia własnej wartości,
• zwiększenie poczucia spokoju i relaksu,
• zwiększenie poczucia stabilności,
• poprawa satysfakcji osobistej,
• zwiększenie poczucia dumy i spełnienia.
3. Korzyści społeczne:
„Od wykształconego w wieku przedszkolnym i szkolnym stopnia wrażliwości na jakość otoczenia zależą przyszłe zachowania indywidualne i
społeczne związane z użytkowaniem przestrzeni i zasobów naturalnych”
• poprawa integracji społecznej,
• zwiększenie interakcji społecznych,
• utrwalanie prawidłowych wzorców funkcjonowania społecznego,
• poprawa spójności grupy
4. Fizyczne korzyści:
• poprawa odporności immunologicznej,
• zmniejszenie stresu,
• rozwój sprawności fizycznej,
• zmniejszenie częstości akcji serca,
• promowanie zdrowego trybu życia,
• rozwijanie małej i dużej motoryki i koordynacji oko-ręka
Nową jakością w projekcie jest fakt wykorzystania przestrzeni parkowej, ogrodowej dla aktywności zawodowej osób z niepełnosprawnością
intelektualną.
Zakład Aktywności Zawodowej – założenia
Zakres działań dotyczący prac w Zakładzie Aktywności Zawodowej (ZAZ) w Sosnowcu
Projekt dotyczy procesu kształtowania i wspomagania rozwoju osób upośledzonych w stopniu umiarkowanym i głębszym oraz ich aktywizacji zawodowej. Zakłada on realizację celu zwiększającego szanse uczestników/beneficjentów na lokalnym rynku pracy poprzez utworzenie
zakładu aktywności zawodowej na terenie Sosnowca o profilu usługowym.
Celem programu jest osiągnięcie przez uczestników wybranych kompetencji w sferze osobistej, społecznej i zawodowej. Sfera osobista i
społeczna obejmuje - poznawanie siebie, rozwijanie zainteresowań, planowanie i wykorzystanie czasu wolnego, określanie mocnych i słabych
stron, radzenie sobie z emocjami, rozwijanie zdolności koncentracji, stosowanie się do ogólnie przyjętych norm, rozwijanie umiejętności asertywnego reagowania, prowadzenie rozmowy, rozumienie poleceń, inicjowanie i podtrzymywanie kontaktów, współpracę w grupie. Natomiast sfera zawodowa koncentruje się na rozwijaniu zdolności manualnych i manipulacyjnych prostymi narzędziami, doskonaleniu umiejętności
pisania odręcznego i komputerowego, planowaniu swojego rozwoju zawodowego, wdrażaniu do podejmowania decyzji, poznawaniu relacji
przełożony-pracownik-klient.
W ramach ZAZ-u planuje się budowę nowego obiektu o pow. ok. 500 m2 w którym znajdowały by się pomieszczenia warsztatowe-terapeutyczne-edukacyjne, socjalne, garaż na sprzęty i urządzenia do pracy w ogrodzie oraz biuro.
Praca będzie odbywała się w 3 pracowniach specjalistycznych (min. 6 zespołów pracowniczych złożonych głównie z osób niepełnosprawnych):
1. Arteterapia:
• rękodzieło artystyczne,
• malarstwo ścienne,
• grafika artystyczna i użytkowa: embossing,
• ceramika
• rysunek na jedwabiu i płótnie
• krawiectwo artystyczne
• ilcowana wełna
• decupage
• papier czerpany
2. Ogrodnictwo:
• pielęgnacja roślin ozdobnych w ogrodzie polisensorycznym,
• pielęgnacja trawników,
• przycinanie krzewów,
• nasadzenia i pielęgnacja nasadzeń,
• produkcja sadzonek,
• nasadzenia roślin wieloletnich,
• dekoratorstwo-produkcja sezonowych, okolicznościowych wyrobów dekoracyjnych.
3. Usługi komunalne:
• prace porządkowe na cmentarzach,
• pielęgnacja ogrodu polisensorycznego i zieleni miejskiej.
Ogród musi znamionować ład, spokój a jednocześnie tak trudno osiąganą we współczesnym świecie równowagę i harmonię. Niezmiernie
ważna jest nie tylko fizyczna forma ogrodu ale również jego specyficzna filozofia.
Zorganizowanie ogrodu przy pomocy osób niepełnosprawnych umożliwi w bardzo łagodny i bezpieczny dla nich sposób kontaktowanie się ze
światem zewnętrznym. Ponadto zapewni możliwości świadczenia pracy, która jest wartością nadrzędną w rozwoju indywidualnym każdego
człowieka.
Mamy nadzieję, że dla mieszkańców Sosnowca ogród stanie się miejscem szczególnym – pozwalając w sposób naturalny na szeroką integrację
społeczną. Będzie wizytówką miasta.
Ogólny koszt projektu ( I etap) obejmujący:
- montaż urządzeń,
- wykonanie ogrodzeń,
- wykonanie alejek,
- montaż oświetlenia,
- pierwsze nasadzanie roślin,
- projekt architektoniczny.
To ok. 1,5 mln zł