Języki migowe do celów specjalistycznych

wielojęzyczność
Języki migowe
do celów specjalistycznych
Małgorzata Janaszek
Języki migowe są traktowane przez najważniejsze instytucje europejskie, takie jak
Parlament Europejski (1988) czy Rada Europy (2005), jako języki autochtoniczne.
Niestety w większości krajów europejskich języki migowe nie mają statusu
umożliwiającego nauczanie w nich treści przedmiotowych. W niektórych
krajach pojawia się jednak coraz więcej możliwości uczenia się i studiowania
w językach migowych oraz używania ich w miejscu pracy, co sprawia, że
konieczne stało się opracowanie standardów biegłości w językach migowych dla
poziomów specjalistycznych.
Ś
wiadomość społeczna na temat Głuchych jako mniejszości językowo-kulturowej w Polsce oraz Polskiego
Języka Migowego (PJM) jest słaba. Niewiele osób
potrafi także wskazać różnice między PJM a systemem
językowo-migowym czy językiem miganym (por. Wilimborek
2013; Garncarek 2011), chociaż w ostatnim czasie, staraniem
wielu środowisk m.in. Instytutu Głuchoniemych, Pracowni
Lingwistyki Migowej UW oraz organizacji pozarządowych,
w sytuacji tej zachodzi wiele zmian. Najważniejszą z nich jest
przyjęcie 1 kwietnia 2012 r. Ustawy o języku migowym i innych
środkach komunikowania się. Dokument ten ustanawia PJM jako
język urzędowy w Polsce, co nakłada obowiązek zapewnienia
tłumacza w urzędach administracji publicznej. Wprowadzenie
tej zmiany daje nie tylko osobom głuchym możliwość samodzielnego
załatwienia sprawy w urzędzie, ale stwarza okazję, aby słyszący
obywatel, który do tej pory rzadko spotykał osoby głuchonieme,
dostrzegł potrzebę komunikowania się z nimi i chciał nauczyć
się ich języka (Bukowska 2012).
Polsce daleko jednak jeszcze do modelu szwedzkiego,
gdzie Głusi zostali wpisani do konstytucji jako mniejszość
4/2013
językowa. Uznanie ich praw jako mniejszości językowej otworzyło
im drogę do niezależnej edukacji. Dziś mają przedszkola,
szkoły, w których wykładowym jest Szwedzki Język Migowy. Co
więcej, głuchy Szwed może od momentu urodzenia oczekiwać
wsparcia instytucji budżetowych (Świdziński 2003). Mimo
działań podejmowanych przez takie instytucje, jak Fundacja
„Echo”, Fundacja Promocji Kultury Głuchych KOKON,
Fundacja Między Uszami czy Instytut Historii Głuchych
Surdus Historicus, eksperci podkreślają, że przed nimi jeszcze
wiele do zrobienia. Trudności występują na wielu polach.
Choćby w kształceniu pedagogów pracujących z osobami
niesłyszącymi. Nie mają oni odpowiednich kwalifikacji do
pracy w Polskim Języku Migowym, który jest językiem
naturalnym dla osób niesłyszących, i przekazują uczniom
treści przedmiotowe w obcym dla nich języku – polskim.
Brak też odpowiedniego zaplecza dydaktycznego, programów
nauczania i środków na rozwój szkół z wykładowym językiem
migowym. Problemem jest także brak tłumaczy przysięgłych
języka migowego oraz odpowiednich regulacji prawnych
(Rutkowski 2013).
języki w Europie
[ 9 ]
wielojęzyczność
Kontekst europejski
Duże znacznie dla profesjonalnego podejścia do języków
migowych mają międzynarodowe konsultacje i projekty
z udziałem ekspertów. Tego typu spotkania są prowadzone
w Europie od wielu lat. W ramach takich programów, jak
Leonardo da Vinci czy Grundtvig, w ostatnich latach zostały
opracowane materiały oraz rozwiązania wykorzystywane do
dzisiaj. Warto wspomnieć o najważniejszych z nich:
yy DSigns – to dwuletni projekt finansowany z programu
Leonardo da Vinci (opracowanie zakończone w 2009 r.).
W ramach projektu powstały e-learningowe kursy doskonalenia służące do nauki języka migowego w miejscu pracy.
Moduły szkoleniowe zostały opracowane dla brytyjskiego,
irlandzkiego, czeskiego, greckiego i cypryjskiego języka
migowego. Obecnie projekt jest testowany i dostosowywany
do potrzeb użytkowników.
yySignAll – finansowany z programu Leonardo da Vinci.
Celem projektu jest opracowanie i dostosowanie treści
kursu Postrzeganie głuchoty (Perspectives on Deafness),
realizowanego przez Centrum Badań Niesłyszących
Trinity College w Dublinie w ramach studiów licencjackich, do realiów każdego kraju. Kurs jest spojrzeniem
na historię, współczesność, lokalne i międzynarodowe
postrzeganie osób niesłyszących oraz ich tożsamości.
Raport z realizacji projektu jest kompendium wiedzy
na ten temat.
yy Medisigns – celem projektu jest upowszechnienie zastosowania języka migowego w medycynie poprzez wyposażenie
głuchych pacjentów, tłumaczy i personelu medycznego
w umiejętności komunikacyjne i językowe. W ramach tego
projektu powstały specjalistyczne materiały umożliwiające
naukę języka migowego w celu nabycia umiejętności
podstawowej komunikacji z pacjentami niesłyszącymi.
Więcej informacji znajduje się w przewodniku po rezultatach
projektu.
yy DeafVoc2 – celem projektu było opracowanie materiałów
w języku migowym dla potrzeb zawodowych. W ramach
projektu powstało szczegółowe opracowanie materiałów
dla fińskiego, słoweńskiego, irlandzkiego i austriackiego
języka migowego.
yy SignLEF: Sign Language European Frame – wspiera
różnorodność oraz poprawia jakość nauczania języków
migowych. Głównym rezultatem projektu ma być
osiągnięcie podobnego traktowania języków migowych
[ 10 ] w Europie, a także wzmocnienie praw i dostępu do
równego ich traktowania. Ważnym punktem jest także
przygotowanie wspólnych podstaw do studiowania języków
migowych zgodnie ze wskazówkami Europejskiego systemu
opisu kształcenia językowego oraz stworzenia opisu biegłości
językowej dla austriackiego, katalońskiego i włoskiego
języka migowego.
yy SignGram – propozycja teoretycznego ujęcia problemu języka
migowego. Na stronie internetowej został umieszczony
bogaty zbiór publikacji i sugestie kierunków, w których
powinny rozwijać się badania nad językiem migowym.
PROSign – projekt Rady Europy
Instytucją, która od wielu lat wspiera działania językowe,
jest także Rada Europy (RE). W 2011 r. Europejskie
Centrum Języków Nowożytnych (ECML), które jest
specjalną instytucją RE powołaną w celu prowadzenia
programów językowych, przyznało dofinansowanie dla
inicjatywy PROSign – pierwszego w historii programów
ECML projektu dotyczącego języka migowego. Celem
tego projektu jest stworzenie standardów posługiwania
się językami migowymi na poziomie zaawansowanym
i specjalistycznym, ze szczególnym uwzględnieniem
kształcenia tłumaczy języka migowego. Koordynatorem
przedsięwzięcia jest dr Lorraine Leeson – nauczyciel
akademicki w Trinity College w Dublinie. W ścisłym
gronie ekspertów koordynujących projekt są przedstawiciele
University of Applied Sciences of Special Needs Education
Zurich (HfH), Hogeschool Utrecht University of Applied
Sciences i Uniwersytet w Hamburgu.
Głównym celem projektu PROSign jest stworzenie, na
podstawie Europejskiego systemu opisu kształcenia językowego,
deskryptorów dotyczących specjalistycznych poziomów
biegłości językowej dla języków migowych. Drugim ważnym
zadaniem jest przygotowanie przykładowego narzędzia do
oceny sprawności w językach migowych na poziomie C1/C2,
co oznacza umiejętności pozwalające na wykonywanie pracy
tłumacza. Autorzy projektu deklarują także opracowanie
wskazówek dotyczących podejścia do nauczania języków
migowych.
W wielu krajach europejskich języki migowe stanowią
ważny element edukacji na poziomie wyższym, np. jako część
programu nauczania tłumaczy języka migowego. W związku
z tym istnieje konieczność zdefiniowania poziomów biegłości
języki w Europie
4/2013
wielojęzyczność
językowej dla języka drugiego (L2) na poziomie C1/C2.
Projekt PROSign jest w tej dziedzinie pionierem i może
przyczynić się do podjęcia pracy nad deskryptorami do
innych poziomów biegłości językowej dotyczących języka
migowego. W kształceniu tłumaczy i nauczycieli języka
migowego niezwykle ważne jest zapewnienie odpowiedniej
jakości nauczania, dlatego też jednym z ważniejszych
zadań projektowych jest wyrównanie różnic w podejściu
do edukacji specjalistów języka migowego i zapewnienie
odpowiedniej jakości zgodnej z ESOKJ. Zamierzeniem
autorów projektu jest także publikowanie wszystkich
materiałów i rezultatów projektu w języku migowym.
Zapewnione zostanie tłumaczenie kluczowych dokumentów
na ISL (międzynarodowy język migowy), natomiast każdy
kraj członkowski może przetłumaczyć materiały na migowy
język narodowy.
Do udziału w projekcie zaproszeni są przedstawiciele
wszystkich krajów członkowskich Rady Europy, mających
podpisane porozumienie z ECML. Osobę taką proponuje
w każdym z krajów członkowskich upoważniona do tego przez
Radę Europy instytucja (National Nominating Authority),
w Polsce jest to Ministerstwo Edukacji Narodowej. Osoba
taka jest często wskazywana przez środowisko specjalistów,
które proponuje eksperta o najlepszych kompetencjach
i dysponującego wiedzą umożliwiającą konstruktywny
dialog ze specjalistami z innych krajów. Zakwalifikowany
do udziału w projekcie ekspert uczestniczy w spotkaniach
grupy roboczej oraz w warsztatach organizowanych w ramach
projektu.
Wiosną tego roku, w Grazu, w ramach projektu PROSign
odbyły się pierwsze z takich spotkań – konferencja ekspercka
oraz warsztaty konsultacyjne na temat języków migowych
i ESOKJ. Zostali do niej zaproszeni konsultanci z całej
Europy. Pierwsze wydarzenie miało charakter szkoleniowy
i dotyczyło osób profesjonalnie zajmujących się zagadnieniami
nauczania specjalistycznych języków migowych na uczelniach
wyższych. Materiały z tej konferencji dostępne są na specjalnie
do tego celu stworzonej platformie internetowej The CEFR
for Signed Languages in Higher Education. Warsztaty miały
charakter konsultacyjny. Wzięli w nich udział przedstawiciele
większości krajów członkowskich Europejskiego Centrum
Języków Nowożytnych (oprócz zainteresowanych z krajów Unii
Europejskiej, byli także specjaliści z Rosji, krajów Kaukazu
Południowego i Europy Wschodniej).
4/2013
Wiosenne konferencje przyczyniły się do wymiany
doświadczeń, porównania statusu języków migowych
w różnych krajach oraz określenia stopnia wykorzystywania
ESOKJ w tworzeniu programów nauczania języków migowych.
W celu uzupełnienia tej wiedzy postanowiono stworzyć
specjalną stronę internetową z wszelkimi materiałami,
które mogą być pomocne w dalszej realizacji projektu.
Dotyczą one zarówno informacji o ESOKJ, jak i metod
nauczania różnych języków migowych. Strona jest cały czas
aktualizowana. Ciekawymi materiałami są podcasty dotyczące
ISL oraz ESOKJ (Podcasts in International Sign), a także linki
do artykułów, które ukazały się po zakończonym seminarium
w Grazu (publications on the PROSign project). Rozwój
projektu zależy od każdej z zaproszonych stron, w tym także
od Polski, której przedstawiciela na konferencjach zabrakło.
Byłoby bardzo pożądane, aby polskie środowiska Głuchych
mogły przyłączyć się do tego projektu. Działalność wielu
organizacji zrzeszających osoby niesłyszące pokazała już, że
są one bardzo profesjonalnie zorganizowane i mogą wnieść
znaczący wkład do materiałów przygotowywanych w ramach
projektu PROSign.
Bibliografia
yy Bukowska, M. (2012) [online] [dostęp 24.11.2013].
yy Council of Europe (2005) The status of sign languages in Europe [online]
[dostęp 24.11.2013].
yy European Parliament (1988) Resolution on Sign Languages [online]
[dostęp 1.12.2013].
yy Garncarek, M. (2011) Polski język migowy w nauczaniu osób słyszących:
wskazówki metodyczne. Placówka Kształcenia Ustawicznego Migaj
Naturalnie.
yy Notatki własne z rozmów ze specjalistami z Pracowni Lingwistyki
Migowej
yy PSG Rzeszów [online] [dostęp 24.11.2013].
yy Świdziński (2003) Wywiad z prof. Markiem Świdzińskim [online]
[dostęp 24.11.2013].
yy Wilimborek, B. (2013) Sign me English. W: „Języki Obce w Szkole”,
nr 3, 108-110.
yy Sadlier, L., Van den Bogaerde, B., Oyserman, J. Preliminary Collaborative
Steps in Establishing CEFR Sign Language Levels. W: D. Tsagari, I. Csepes
(red.) Collaboration in language testing and assessment. Frankfurt: Peter
Lang. [online] [dostęp 24.11.2013].
Małgorzata Janaszek
Absolwentka rusycystki i Studium Europy Wschodniej UW. Od 2010 r.
pracuje w Fundacji Rozwoju Systemu Edukacji w zespole European
Language Label. Od dwóch lat jest sekretarzem redakcji kwartalnika
języki w Europie
„Języki Obce w Szkole”.
[ 11 ]