NOWOTWORY GŁOWY I SZYI

NOWOTWORYGŁOWYISZYI
Analizabadańilościowych
AUTORZY:
AnnaSitek,FundacjaMYPacjenci
MartaKoziej,FundacjaMYPacjenci
© F u n da c j a M Y P a c j e nc i Fundacja MY Pacjenci
Warszawa2014
W a rs z a w a , wr z e s ie ń 2 0 16
1
NOWOTWORYGŁOWYISZYI
Jak podaje Rynek Zdrowia, w Polsce odnotowujemy szybki wzrost – widoczny szczególnie wśród osób
młodych - zachorowań na nowotwory głowy i szyi. W latach 1999-2013 liczba zachorowań na tego typu
nowotwory wzrosła o 20%. Każdego roku wykrywa się 11 tys. nowych przypadków. Niepokojącym jest
równieżwysokaliczbaosóbumierającychztegopowodu(corokuzpowoduchorobynowotworowejgłowy
iszyiwPolsceumiera6tys.osób).Wartopodkreślić,iżwykrycienowotworugłowyiszyiwpierwszejfazie
daje niemal 100% szanse wyleczenia, dlatego tak ważnym wydaje się podjęcie działań edukacyjnych,
skierowanychdoludzimłodych,wśródktórychtentypnowotworuwystępujecorazczęściej.
Jakpodająeksperci,czynnikiemsprawczymtychnowotworówwśródosóbponiżej40rokużyciajestwirus
brodawczakaludzkiego(HPV–ang.:humanpapillomavirus),któregozarażeniemdochodzim.in.wwyniku
wzrostu popularności seksu oralnego. Potwierdzają to również dane uzyskane z kwestionariusza ankiety
rozpowszechnionego przez Fundację MY Pacjenci wśród użytkowników Internetu oraz wśród pacjentów
Centrum Onkologii, które pokazują niski poziom wiedzy badanych osób na temat czynników ryzyka.
Uczestnicy badania online (887 osób) do czynników mogących powodować powstawanie nowotworów
głowy i szyi najczęściej wskazywali: czynniki genetyczne (88%), palenie tytoniu (84%), przewlekłe stany
zapalne(76%),występowaniepolipów(76%)orazekspozycjanapromieniowanieUV(74%).Doczynników
mających najmniejszy wpływ na powstawanie nowotworów głowy i szyi respondenci zaliczali: zakażenie
wirusem Epsteina-Barr (24%; EBV – ang.: Epstein-Barr virus), palenie marihuany (32%) oraz ryzykowne
zachowania seksualne (33%). Do czynników najczęściej wskazywanych, mogących powodować
powstawanie nowotworów głowy i szyi wg pacjentów Centrum Onkologii (23 osoby) należą: palenie
tytoniu (83%), czynniki genetyczne (76%) oraz przewlekłe stany zapalne (68%). Do czynników mających
najmniejszy wpływ na powstawanie nowotworów głowy i szyi respondenci zaliczają: przewlekłe
podrażnienia spowodowane np. niedopasowaną protezą zębową (45%) oraz ryzykowne zachowania
seksualne (36%) – dane jednoznacznie wskazują na deficyty wiedzy zarówno wśród osób zdrowych, jak i
tychdotkniętychchorobąnowotworowa.
W kontekście profilaktyki nowotworów głowy i szyi, istotna wydaje się rola edukacji, która - jeśli będzie
odpowiednio realizowana - dostarczy wiedzy na temat czynników zwiększających ryzyko wystąpienia
nowotworugłowyiszyi,jakrównieżpostępowaniawprzypadkupodejrzeniajegowystępowania,czyteż
jegodiagnozy.
2
CHARAKTERYSTYKABADANEJPOPULACJI
Kwestionariusz ankiety został wypełniony przez blisko 900 respondentów, będących w zdecydowanej
mierze użytkownikami Internetu. Blisko 84% badanych stanowiły kobiety. Wśród respondentów
dominowały osoby do 50 roku życia z wykształceniem wyższym, zamieszkujące przede wszystkim w
miastach.
Płeć:
-83,7%kobiety
-16,2%mężczyźni
Wykształcenie:
-0,6%niepełnepodstawowe
-2,3%podstawowelubgimnazjalne
-3,6%zawodowe
-22,1%średnie(takżepomaturalne)
-71,5%wyższe
Miejscezamieszkania:
-15,0%wieś
-3,2%miasteczkodo2000mieszkańców
-19,4%małemiastood2001do100000mieszkańców
-11,7%średniemiastood100001do300000mieszkańców
-50,7%dużemiastopowyżej300000mieszkańców
Wiek:
-4,7%do20lat
-36,1%od21do30lat
-30,8%od31do40lat
-14,9%od41do50lat
-8,4%od51do60lat
-5,1%powyżej60rokużycia
W przypadku pacjentów Centrum Onkologii uczestniczących w pytaniu, znane jest tylko ich miejsce
zamieszkania–4na5badanychpacjentówpochodziłozmiasta.
Miejscezamieszkaniarespondentów:
-14,3%wieś
-9,5%miasteczkodo2000mieszkańców
-23,8%małemiastood2001do100000mieszkańców
-14,3%średniemiastood100001do300000mieszkańców
-38,1%dużemiastopowyżej300000mieszkańców
Przeprowadzonebadaniemacharakterniereprezentatywny.
3
ANALIZA WYNIKÓW BADAŃ PRZEPROWADZANYCH
WYPEŁNIAJĄCYCHKWESTIONARIUSZONLINE(N=887)
WŚRÓD
RESPONDENTÓW
Respondentom uczestniczącym w badaniu kwestionariuszowym online, w celu zbadania ich poziomu
wiedzynatematnowotworówgłowyiszyizadanychzostałopięćpytań,któreodnosiłysię:doczynników
ryzyka,objawówtowarzyszącychnowotworomgłowyiszyi,wyboruwłaściwegolekarzaorazczasuwjakim
pacjentzpodejrzeniemnowotworupowinienzgłosićsiędolekarza.
Do czynników mających najmniejszy wpływ na powstawanie nowotworów głowy i szyi respondenci,
uczestniczący w badaniu online, zaliczają: ryzykowne zachowania seksualne (43%), palenie marihuany
(35%), zakażenie wirusem HPV (24%) oraz przewlekłe podrażnienie jamy ustnej (24%). Z kolei do
najczęstszychczynnikówmogącychpowodowaćpowstawanienowotworówgłowyiszyiwgrespondentów
należą:czynnikigenetyczne(88%),palenietytoniu(84%),przewlekłestanyzapalne(76%),występowanie
polipów(76%)orazekspozycjanapromieniowanieUV(74%)–patrzwykres1.
Wykres1:Czynnikimogącesprzyjaćpowstawaniunowotworówgłowyiszyiwgrespondentówbadaniaonline.
Zdecydowanienie
Raczejnie
Trudnopowiedzieć
Raczejtak
Zdecydowanietak
Działaniepromieniowaniajonizującego
Niedobórjodu
Używanietabaki,cygar
Przewlekłepodrażnienie,np.spowodowane…
Paleniemarihuany
Występowaniepolipów
Przewlekłestanyzapalne
Niewłaściwienawykidietetyczne
EkspozycjanapromieniowanieUV
Czynnikigenetyczne
Ryzykownezachowaniaseksualne
ZakażeniewirusemEpsteina-Barr
ZakażeniewirusemHPV
Nadużywaniealkoholu
Palenietytoniu
0%
20%
Źródło:opracowaniewłasne.
4
40%
60%
80%
100%
W odpowiedzi na pytanie dotyczące objawów, mogących powodować nowotwory głowy i szyi, które
powinny zwrócić nie tylko uwagę, ale także spowodować kontakt z lekarzem, respondenci najrzadziej
wskazywali: ból gardła (20%), niedrożność nosa (17%) oraz pieczenie języka (15%). Natomiast do
najczęściej wskazywanych przez respondentów objawów należą: guz na szyi (95%), niegojące się
owrzodzenie w jamie ustnej (91%), uczucie ciała obcego w gardle (89%) – patrz wykres 2.
Wykres2:Objawy,którepowinnyzwrócićuwagęispowodowaćkontaktzlekarzemwgrespondentówbadaniaonline.
Zdecydowanienie
Raczejnie
Trudnopowiedzieć
Raczejtak
Zdecydowanietak
Uczucieciałaobcegowgardle
Osłabnięciewęchu
Problemyzpołykaniem
Bólwtrakciepołykania
Krwawywyciekznosa
Niedrożnośćnosa
Guznaszyi
Przewlekłachrypka
Bólgardła
Czerwone/białenalotywjamieustnej
Niegojącesięowrzodzeniewjamieustnej
Pieczeniejęzyka
0%
10%
20%
Źródło:opracowaniewłasne.
30%
40%
50%
60%
70%
80%
90% 100%
Zdecydowana większość pacjentów nie bagatelizuje wskazanych powyżej objawów. Co potwierdzają
odpowiedzinapytaniedotycząceczasu,wjakimpowiniennastąpićkontaktzlekarzem.39%respondentów
w przypadku nieustąpienia jakiegokolwiek z nich w przeciągu dwóch tygodni zgłosiłoby się do lekarza, a
36% respondentów zwróciłoby na nie uwagę i skontaktowało się z lekarzem w pierwszym tygodniu ich
występowania–tabela1.
5
Tabela1:Jakdługoodpojawieniasięobjawumożnazwlekaćzwizytąulekarza?–respondencibadaniaonline.
Dojednegotygodnia
Dodwóchtygodni
Dotrzechtygodni
Doczterechtygodni
Dłużejniżczterytygodnie
36,4
39,0
14,2
6,8
3,6
Źródło:opracowaniewłasne.
W sytuacji, w której występuje podejrzenie nowotworu, istotnym wydaje się to, do jakiego lekarza
powinienzgłosićsiępacjentwcelupostawieniawłaściwejdiagnozy.Ponadpołowabadanychuznała,iżw
pierwszej kolejności, w przypadku utrzymywania się jednego z objawów, które mogą świadczyć o
nowotworze głowy i szyi, zgłosiłaby się do lekarza ogólnego lub lekarza podstawowej opieki zdrowotnej.
Najrzadziejwtymkontekściebyliwskazywanilekarzdentysta(1,6%)orazlekarzmedycynypracy(0,5%)–
patrztabela2
Tabela2:Dojakiegolekarzanależysięzgłosićzpowodudłużejutrzymującegosięjednegozwyżejwymienionychobjawów?–uczestnicy
badaniaonline.
Lekarzogólnylubpodstawowejopiekizdrowotnej
53,4
Internista
Lekarzdentysta
Lekarzlaryngolog
Lekarzmedycynypracy
Innylekarz
14,4
1,6
28,5
0,5
1,6
Źródło:opracowaniewłasne.
W kontekście profilaktyki nowotworów głowy i szyi, istotna jest również rola, jaka odgrywają lekarze
dentyści, którzy mogą wykryć niepokojące zmiany na wczesnym etapie. Dlatego też respondenci
uczestniczący w badaniu zostali zapytani o to, jak często korzystają z usług gabinetu dentystycznego.
Większośćbadanych(60%)wskazała,iżodbywawizytęudentystynierzadziejniżraznapółroku.Wśród
badanychwystępujerównieżdużyodsetekosób,którekorzystajązusługgabinetudentystycznegorzadziej
niżrazdoroku–prawiecotrzeci(29%badanych).
Tabela3:Częstotliwośćkorzystaniarespondentówzusługgabinetudentystycznego.
Razwmiesiącu
Raznakwartał
Copółroku
Razwroku
Rzadziejniżrazwroku
Niechodzędolekarzadentysty
Inne
Źródło:opracowaniewłasne.
6
4,4
15,2
45,4
2,4
29,0
2,6
1,0
Osobami najczęściej korzystającymi z usług gabinetów stomatologicznych (tj. raz na pół roku) są
mieszkańcydużychmiast–patrztabelaponiżej.
Tabela4:Korzystaniezusługgabinetówstomatologicznychzewzględunamiejscezamieszkaniarespondenta.
Wieś
Razwmiesiącu
Raznakwartał
Copółroku
Rzadziejniżrazna
rok
Niechodzędo
lekarzadentysty
Inne
Razwroku
11
8,3%
10
7,5%
68
51,1%
31
23,3%
7
5,3%
2
1,5%
4
3,0%
Miejscezamieszkania
Małemiasto Średniemiasto Dużemiasto
Miastodo2
od2001do od100001do powyżej300
000
100000
300000
000
mieszkańców mieszkańców mieszkańców mieszkańców Ogółem
2
7
6
13
39
7,1%
4,1%
5,8%
2,9%
4,4%
7
26
15
77
135
25,0%
15,1%
14,4%
17,1%
15,2%
6
71
47
211
403
21,4%
41,3%
45,2%
46,9%
45,4%
11
61
32
122
257
39,3%
35,5%
30,8%
27,1%
29,0%
1
4
1
10
23
3,6%
2,3%
1,0%
2,2%
2,6%
1
1
1
4
9
3,6%
0,6%
1,0%
0,9%
1,0%
0
2
2
13
21
0,0%
1,2%
1,9%
2,9%
2,4%
Źródło:opracowaniewłasne.
PODSUMOWANIE
1. Respondenciniewiedza,zeEBVjeststwierdzanyw95%przypadkówrakanosogardła.
2. Respondenci bagatelizują podstawowe czynniki ryzyka nowotworów głowy i szyi, tj.: dieta,
zakażenieHPV,palenietytoniu,spożywaniealkoholu,
3. Respondenciniewiedzą,jakiesąwstępneobjawyrakagłowyiszyi
4. Respondencibagatelizująobjawy,którepowinnyichniepokoić–coczwartyzwlekałbyzpójściem
dolekarza3iwięcejtygodni
5. Respondenciniedbająohigienęjamyustnej–najbardziejwmałychiśrednichmiastach
REKOMENDACJE:
1. Szerzenie i spopularyzowanie wiedzy o nowotworach głowy i szyi – z naciskiem na
charakterystyczne objawy, których zauważenie należy niezwłocznie przedstawić lekarzowi oraz
profilaktykę,m.in.higienęjamyustnej,koniecznośćregularnychwizytudentystów.
7
2. Przeprowadzenie kampanii edukacyjnej, pokazującej że nowotwory tego rodzaju są wyleczalne
(kampania dotycząca raka piersi spowodowała spadek przypadków zachorowań i umieralności na
tegoraka)
3. Podniesienie dostępności podstawowej opieki zdrowotnej, żeby niepozorne objawy nie umknęły
choremuilekarzowi
WYNIKI BADAŃ PRZEPROWADZANYCH WŚRÓD PACJENTÓW CENTRUM ONKOLOGII
(N=23)
PytaniazawartewkwestionariuszuankietyonlinezostałyrównieżzadanepacjentomCentrumOnkologii.
Odpowiedzitejgrupypacjentówwkwestiipostrzeganiaczynnikówryzykanowotworówgłowyiszyi
niewieleróżniąsięododpowiedzirespondentówuczestniczącychwbadaniuonline.
DoczynnikównajczęściejwskazywanychprzezpacjentówCentrumOnkologii,mogącychpowodować
powstawanienowotworówgłowyiszyiwgrespondentównależą:palenietytoniu(83%),czynniki
genetyczne(76%),ekspozycjanapromieniowanieUV(75%)orazprzewlekłestanyzapalne(68%).Do
czynnikówmającychnajmniejszywpływnapowstawanienowotworówgłowyiszyirespondencizaliczają:
przewlekłepodrażnieniaspowodowanenp.niedopasowanąprotezązębową(45%),ryzykownezachowania
seksualne(36%)orazzakażeniewirusemEBV(21%)–wykres3.
8
Wykres3:CzynnikimogącesprzyjaćpowstawaniunowotworówgłowyiszyiwgprzebadanychpacjentówCentrumOnkologii.
Zdecydowanienie
Raczejnie
Trudnopowiedzieć
Raczejtak
Zdecydowanietak
Działaniepromieniowaniajonizującego
Niedobórjodu
Używanietabaki,cygar
Przewlekłepodrażnienie,np.spowodowane…
Paleniemarihuany
Występowaniepolipów
Przewlekłestanyzapalne
Niewłaściwienawykidietetyczne
EkspozycjanapromieniowanieUV
Czynnikigenetyczne
Ryzykownezachowaniaseksualne
ZakażeniewirusemEpsteina-Barr
ZakażeniewirusemHPV
Nadużywaniealkoholu
Palenietytoniu
0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100%
Źródło:opracowaniewłasne.
W odpowiedzi na pytanie dotyczące objawów, które powinny zwrócić nie tylko uwagę, ale także
spowodowaćkontaktzlekarzemwkontekścienowotworówpowstającychwobszarzegłowyiszyi,pacjenci
CentrumOnkologiinajczęściejwskazywali:owrzodzeniewjamieustnej,uczucieciałaobcegowgardleoraz
guz na szyi – odpowiedzi takich udzieliło 100% respondentów. Z kolei do objawów najrzadziej
wskazywanych przez respondentów należą: przewlekła chrypka (14%), niedrożność nosa (14%) oraz ból
gardła(18%)–patrzwykres4.
9
Wykres4:Objawy,którepowinnyzwrócićuwagęispowodowaćkontaktzlekarzemwgbadanychpacjentówCentrumOnkologii.
Zdecydowanienie
Raczejnie
Trudnopowiedzieć
Raczejtak
Zdecydowanietak
Uczucieciałaobcegowgardle
Osłabnięciewęchu
Problemyzpołykaniem
Bólwtrakciepołykania
Krwawywyciekznosa
Niedrożnośćnosa
Guznaszyi
Przewlekłachrypka
Bólgardła
Czerwone/białenalotywjamieustnej
Niegojącesięowrzodzeniewjamieustnej
Pieczeniejęzyka
0%
10%
20%
30%
40%
50%
60%
70%
80%
90%
100%
Źródło:opracowaniewłasne.
Ciekawymwydajesię,iżniemalpołowarespondentówniebagatelizujewskazanychpowyżejobjawów:48%
wprzypadkunieustąpieniajakiegokolwiekznichwprzeciągutygodniazgłosiłobysiędolekarza.Coczwarty
pacjentzwróciłbynanieuwagęiskontaktowałsięzlekarzemwokresiedodwóchtygodniich
występowania,jednaktakasamaliczbarespondentówczekałabyzkonsultacjądo3lub4tygodniod
pojawieniasięobjawu–tabela5.
Tabela5:Jakdługoodpojawieniasięobjawumożnazwlekaćzwizytąulekarza?-respondencizCentrumOnkologii.
Dojednegotygodnia
Dodwóchtygodni
Dotrzechtygodni
Doczterechtygodni
Dłużejniżczterytygodnie
47,8
26,1
13,0
13,0
0,0
Źródło:opracowaniewłasne.
Ponad połowa badanych uznała, iż w pierwszej kolejności, w przypadku utrzymywania się jednego z
10
objawów,któremogąświadczyćonowotworzegłowyiszyi,zgłosiłabysiędolekarzaogólnegolublekarza
podstawowejopiekizdrowotnej.ŻadenzuczestnikówbadaniazgrupypacjentówCOniewskazałlekarza
dentystyanilekarzamedycynypracy.
Tabela6:Dojakiegolekarzanależysięzgłosićzpowodudłużejutrzymującegosięjednegozwyżejwymienionychobjawów?–respondenciz
CentrumOnkologii
Lekarzogólnylubpodstawowejopiekizdrowotnej
Internista
Lekarzdentysta
Lekarzlaryngolog
Lekarzmedycynypracy
Innylekarz
59,1
22,7
0,0
18,2
0,0
0,0
Źródło:opracowaniewłasne.
Tabela7:Częstotliwośćkorzystaniarespondentówzusługgabinetudentystycznego-respondencizCentrumOnkologii.
Razwmiesiącu
Raznakwartał
Copółroku
Razwroku
Rzadziejniżrazwroku
Niechodzędolekarzadentysty
Inne
27,2
18,2
18,2
0,0
31,8
0,0
4,5
Źródło:opracowaniewłasne.
W kontekście profilaktyki nowotworów głowy i szyi, istotna wydaje się rola, jaką odgrywają lekarze
dentyści, którzy mogą wykryć niepokojące zmiany na wczesnym etapie. Dlatego też respondenci z CO
zostali zapytani o to, jak często korzystają z usług gabinetu dentystycznego. Co trzeci z nich wskazał, iż
rzadziej niż raz w roku. Wśród badanych występuje również duży odsetek osób, które korzystają z usług
gabinetudentystycznegoraznamiesiąc(coczwartybadany).
PODSUMOWANIE:
1. Żadnazgrupniedoceniawagiważnychczynnikówryzyka,tj.alkoholu,zakażeniawirusamiHPVi
EBV,niedostosowanejprotezy,używaniamarihuany.
2. Podobnasytuacjadotyczywskazywanianiepokojącychobjawóworazzwlekaniazwizytąulekarzaw
przypadkuichwystąpienia.
3. Większośćrespondentówzobugrupniechodzinawizytydodentystyzodpowiednią
profilaktycznieregularnością.
11
REKOMENDACJE:
1. Wskazanajestedukacjalekarzy,byinformowalipacjentówleczonychonkologicznieorazichrodziny
oczynnikachryzykachoroby.
2. LekarzePOZorazlekarzedentyścipowinniedukowaćpacjentówwzakresie:profilaktyki,czynników
ryzykaorazpierwszychobjawów,októrychnależyichniezwłoczniepoinformować.
3. Podniesieniedostępnościpodstawowejopiekizdrowotnej.
12