docRegionalne prognozy gospodarcze
download 
Reklamacja Transkrypt
Regionalne prognozy gospodarcze
SMG/KRC Millward Brown Regionalne prognozy gospodarcze Wybór, redakcja i komentarz: Anna Mazur, Magdalena Tulaja, Izabella Anuszewska 1 Autorzy opracowań składowych Raport powstał na bazie informacji, interpretacji lub analiz pochodzących ze wszystkich opracowań przygotowanych w ramach projektu Mazowieckiego Obserwatorium Rynku Pracy pt. „Mazowiecki Barometr – skuteczne narzędzie prognostyczne”. W tekście wykorzystano wybrane fragmenty następujących raportów i opracowań. 1. Paulina Fabrowska, Cezary Gołębiowski, Katarzyna Kaim, Marta Mackiewicz, Bartosz Rokicki, Monika Skrobol – „Raport o sytuacji finansowej przedsiębiorstw w województwie mazowieckim”, raport kwartalny, Wojewódzki Urząd Pracy w Warszawie, 2012 2. Rafał Rudnicki, Katarzyna Podlejska, Izabella Anuszewska – zespół MillwardBrown SMG/KRC, „Raport z analizy ogłoszeń o pracę w województwie mazowieckim”, Wojewódzki Urząd Pracy w Warszawie, 2012 3. Rafał Rudnicki, Aleksandra Zasada– zespół MillwardBrown SMG/KRC, „Raport z badania koniunktury konsumenckiej”, Wojewódzki Urząd Pracy w Warszawie, 2012 4. Rafał Rudnicki, Katarzyna Podlejska, Izabella Anuszewska– zespół MillwardBrown SMG/KRC, „Raport z badania nastrojów gospodarczych w województwie mazowieckim”, Wojewódzki Urząd Pracy w Warszawie, 2012 5. Katarzyna Piętka-Kosińska, Magda Szypuła – zespół CASE Doradcy Sp.z o.o., „Raport półroczny z prognozami makroekonomicznymi dla Polski za I półrocze 2012”, Wojewódzki Urząd Pracy w Warszawie, 2012 6. Katarzyna Piętka-Kosińska, Marcin Tomaszewski, Magda Szypuła – zespół CASE Doradcy Sp.z o.o., Raport półroczny: „Prognozy dla gospodarki światowej, w tym głównych partnerów handlowych Polski, I półrocze 2012”, Wojewódzki Urząd Pracy w Warszawie, 2012 7. Katarzyna Piętka-Kosińska, Magda Szypuła – zespół CASE Doradcy Sp.z o.o., Raport „Mazowsze na tle kraju”, Wojewódzki Urząd Pracy w Warszawie, 2012 8. Katarzyna Piętka-Kosińska, Magda Szypuła – zespół CASE Doradcy Sp.z o.o., Miesięczne komunikaty „Gospodarka Polski i województwa mazowieckiego”, Wojewódzki Urząd Pracy w Warszawie, 2012 2 Streszczenie ....................................................................................................................................................... 4 Informacje wstępne ..................................................................................................................................... 10 1. Analizy makroekonomiczne.......................................................................................................... 13 1.1. Uwarunkowania makroekonomiczne sytuacji gospodarczej, analiza dotychczasowych trendów oraz prognozy podstawowych wskaźników makroekonomicznych .......................................................................................................... 13 1.2. Produkt Krajowy Brutto ...................................................................................................... 15 1.3. Inflacja ........................................................................................................................................ 24 1.4. Bezrobocie i zatrudnienie ................................................................................................... 28 1.5. Tendencje dla stóp procentowych NBP ........................................................................ 36 1.6. Tendencje dla kursu złotego względem EUR, USD, CHR ........................................ 37 1.7. Analiza wpływu kondycji zagranicznych gospodarek na krajową strukturę gospodarczą ............................................................................................................................. 39 1.7.1. Kondycja gospodarek wybranych krajów europejskich......................................... 39 1.7.2. Analiza wpływu kondycji gospodarek innych krajów na gospodarkę Polski 46 2. Analiza pozycji województwa mazowieckiego w kontekście sytuacji gospodarczej kraju............................................................................................................................ 51 2.1. Analiza nastrojów gospodarczych w województwie mazowieckim na podstawie informacji uzyskanych od pracodawców w badaniach ilościowych i jakościowych ................................................................................................ 54 2.2. Analiza koniunktury gospodarczej w oparciu o badanie koniunktury gospodarczej oraz wskaźników makroekonomicznych ......................................... 68 2.3. Analiza kondycji przedsiębiorstw mazowieckich i ich możliwości rozwoju na podstawie wyników analiz mikroekonomicznych.............................................. 91 3. Bezrobocie i rynek pracy – poziom mazowieckiego bezrobocia w kontekście pozostałych zjawisk rynkowych ...............................................................................................104 3.1. Analiza pod względem makroekonomicznym – zależność od kondycji gospodarki światowej, europejskiej i krajowej ........................................................107 3.2. Analiza rzeczywistej podaży pracy na lokalnych rynkach w oparciu o dane zebrane z ogłoszeń o pracę umieszczanych w prasie, Internecie oraz urzędach pracy ............................................................................................................113 3.3. Analiza w kontekście kondycji gospodarstw domowych województwa .......136 3.4. Analiza w kontekście kondycji przedsiębiorstw mazowieckich, ich zapotrzebowania na pracę i możliwości zatrudnienia, na podstawie wyników badań wśród przedsiębiorców i analiz mikroekonomicznych .......146 4. Wnioski i prognozy .........................................................................................................................157 5. Aneksy .................................................................................................................................................168 3 Streszczenie Niniejsze opracowanie powstało w październiku 2012r. na podstawie analiz i badań przeprowadzonych w okresie od kwietnia do października tego roku. Celem raportu jest stworzenie możliwie pełnej prognozy rozwoju sytuacji gospodarczej na Mazowszu z wykorzystaniem wcześniejszych opracowań, analiz i danych zgromadzonych w ramach trzech modułów projektu Mazowieckiego Obserwatorium Rynku Pracy pt. „Mazowiecki Barometr”. Wykorzystano możliwie najnowsze dane, jednak należy pamiętać, że nawet niewielkie zmiany zjawisk rynkowych mogą odbijać się na obrazie aktualnej sytuacji gospodarczej oraz mogą wpływać na budowane prognozy. Przeanalizowano czynniki wpływające na zmiany oraz prognozowano dynamikę sytuacji gospodarczej województwa mazowieckiego w przyszłym – 2013 – roku. Można oczekiwać, że wzrost PKB w Polsce w najbliższym okresie utrzyma się na niewysokim poziomie, poniżej 2% r/r. Wiosenne prognozy zostały skorygowane w dół w związku z szacunkami GUS dla PKB w II i III kwartale 2012r. Nie jest spodziewana poprawa wskaźnika PKB w okresie zimowym, ewentualne odbicie może nastąpić w połowie 2013, jednak na cały 2013r. prognozy pozostają umiarkowanie pesymistyczne. Inflacja w 2013 będzie oscylować wokół celu inflacyjnego NBP - 3,5%, nie jest spodziewany dalszy wzrost indeksu. Podniesienie stóp procentowych w celu regulowanego obniżania inflacji jest mało prawdopodobne, ze względu na priorytet RPP pobudzania koniunktury gospodarczej, zwłaszcza, że w 2013r. nie powinien nastąpić znaczny wzrost cen administrowanych, które wywołały wzrost inflacji w 2011r. Wiosenne prognozy okazały się zbyt optymistyczne również w kwestii bezrobocia. Na koniec 2012r. bezrobocie osiągnie poziom - minimum 13% i raczej pogłębi się w roku kolejnym. Rynek pracy z opóźnieniem reaguje na zmiany w koniunkturze, a dotychczasowe trendy nie zapowiadają na razie końca spowolnienia gospodarczego. Poprawie sytuacji na rynku pracy nie sprzyja też koniec obowiązywania przepisów z ustawy antykryzysowej a także zakończenie większości dużych inwestycji współfinansowanych z funduszy EU. Po zakończeniu Mistrzostw Euro 2012 nie widać kolejnego bodźca, który mógłby zadziałać stymulująco na poziom inwestycji a także na rynek pracy. 4 Nie oczekuje się zmiany stóp procentowych NBP. Rada Polityki Pieniężnej może obniżyć stopy procentowe tylko w przypadku ustabilizowania poziomu inflacji poniżej 3,5%. Można się spodziewać, że kurs złotego do euro i franka szwajcarskiego pozostanie stabilny, na poziomie 4,20 PLN/EUR i 3,50 PLN/CHF . W krótkim okresie mogą pojawić się wahania, ale w długim spodziewana jest stabilizacja złotego do euro. Pogorszenie sytuacji gospodarczej w Europie, spowoduje dalsze osłabienie euro, a w konsekwencji deprecjację złotego do dolara. Patrząc na dane o handlu zagranicznym mazowieckich przedsiębiorstw można odnotować, że eksport odgrywa relatywnie niewielką rolę w ich przychodach. A zatem pogorszenie koniunktury w UE w 2012 r. nie powinno wywołać wyraźnego osłabienia wzrostu, chociaż oczywiście pojedyncze firmy mogą odczuwać z tego powodu problemy finansowe. W I kwartale 2012 zarysowała się przewaga (34%) przedsiębiorców oceniających sytuację finansową swojej firmy dobrze lub bardzo dobrze nad oceniającymi ją źle lub bardzo źle (23%). Najwięcej przedsiębiorców zadowolonych z sytuacji finansowej firmy działa w branży przemysłowej, przedsiębiorstwa w złej lub bardzo złej sytuacji reprezentują najczęściej sektor budowlany. W najtrudniejszej sytuacji są mikro-firmy, zatrudniające do 9 osób. Możliwości rozwoju firm i ich sytuację ekonomiczną najsilniej pogarszają regulacje podatkowe, w szczególności wysokość stawki podatku VAT, ale także stopień przejrzystości i jednoznaczności systemu podatkowego. Wysokość pozapłacowych kosztów pracy znalazła się na trzecim miejscu wśród zagrożeń działalności przedsiębiorstwa. Spośród czynników finansowych największy negatywny wpływ na możliwości rozwoju firm i ich sytuację ekonomiczną miał obecny poziom inflacji. Ponad połowie przedsiębiorców działalność utrudniają procedury administracyjne i koszty z tym związane. Przedsiębiorcy dwa razy gorzej oceniają współpracę z ZUS-em niż kontakty z Urzędem Skarbowym. Co trzeci przedsiębiorca obawia się o płynność finansową firmy zagrożoną przez złą ściągalność należności od kontrahentów. Po wyłączeniu Warszawy, na Mazowszu liczba podmiotów gospodarczych przypadających na 10 tysięcy mieszkańców jest niższa od średniej ogólnopolskiej. Najliczniejszą grupę podmiotów gospodarczych stanowią w Polsce mikroprzedsiębiorstwa, zatrudniające do 9 pracowników. 60% mazowieckich 5 podmiotów gospodarczych zarejestrowanych jest w Warszawie, największy odsetek przedsiębiorstw działa w sektorze handlu, na kolejnych miejscach znalazła się działalność profesjonalna, naukowa i techniczna, a dalej budownictwo oraz przemysł. W gronie mazowieckich firm zwiększa się udział sektora usług kosztem przemysłu. 70% podmiotów gospodarki narodowej to osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą. Produkcja sprzedana przemysłu na 1 mieszkańca województwa mazowieckiego wynosiła 147% produkcji na 1 mieszkańca Polski. Spowolnienie dynamiki produkcji sprzedanej przemysłu w kraju w trzech pierwszych kwartałach 2012 nie rokuje dobrze dla trendów dla Mazowsza. Bardzo wysoki w I połowie 2012 wzrost produkcji sprzedanej budowlano-montażowej odzwierciedlał głównie wykorzystanie środków UE, bez tych funduszy tendencja ta z pewnością się pogorszy. W I kw. 2012r., w porównaniu z analogicznym okresem roku poprzedniego, przyspieszyła sprzedaż detaliczna, co ma duże znaczenie również dla krajowego PKB. Tylko w Warszawie i subregionie warszawskim zachodnim przeciętne miesięczne wynagrodzenia brutto było wyższe od średniej krajowej, odnotowano tendencję pogłębiania się różnic w kondycji finansowej gospodarstw domowych: najczęściej bogaciły się osoby o najwyższym wynagrodzeniu, a biednieli najubożsi. Wzrost cen towarów i usług konsumpcyjnych przekłada się na większy pesymizm konsumentów, którzy pomimo większego wzrostu dochodu rozporządzalnego od wydatków ocenili swą sytuację finansową na gorszą w porównaniu z rokiem poprzednim. Ceny towarów i usług konsumpcyjnych rosną na Mazowszu wolniej niż w całym kraju, odwrotny trend obserwujemy w przypadku cen produkcji przemysłowej. Mazowieckie przedsiębiorstwa z jednej strony działają w prężniejszym i zamożniejszym otoczeniu niż firmy w pozostałych regionach, ale muszą sprostać większej konkurencji oraz gwałtowniejszej dynamice zmian. Mniejsze podmioty gospodarcze cechują się większą elastycznością, a także są bardziej zapobiegliwe, dlatego przedsiębiorstwa zatrudniające poniżej 50 osób w okresie spowolnienia gospodarczego osiągały wyższą rentowność niż duże firmy. Wskaźnik rentowności obrotu netto wzrósł na Mazowszu w I kwartale 2012r, podczas gdy obniżył się nieco dla gospodarki ogólnopolskiej. Należy jednak pamiętać, że ciągle był on niższy od średniej krajowej. Niski poziom rentowności przedsiębiorstw jest wynikiem wzrostu kosztów, w większości finansowych, 6 powiązanych ze wzrostem wartości zaciąganych kredytów i pożyczek. Wzrost wartości przychodów, choć większy niż w innych województwach, nie wyrównuje wzrostu kosztów. Spadek wskaźników płynności mógłby wskazywać na większe poczucie bezpieczeństwa przedsiębiorców, ich większą aktywność inwestycyjną i większe szanse na rozwój gospodarczy. Wskaźniki ciągle jednak utrzymują się na dość wysokim poziomie, co sugeruje, że firmy preferują bezpieczeństwo nad potencjalne zyski, a to powodować może potencjalne zagrożenie dla wzrostu gospodarczego w regionie. Pozytywnym sygnałem jest szybszy wzrost zobowiązań długoterminowych niż krótkoterminowych, co oznacza wzmocnienie stabilności finansowej. W województwie mazowieckim nastąpił wzrost wartości udzielonych kredytów bankowych i pożyczek o 34,9%, które jednak generują wzrost kosztów finansowych. Pomimo tego, iż w I kwartale 2012r nastąpił wyraźny wzrost zatrudnienia w województwie mazowieckim, należy wziąć pod uwagę, że nastąpił on w sektorze budowlanym, dzięki inwestycjom współfinansowanym ze środków UE, a w pozostałych sektorach odnotowano spadki. To, w powiązaniu z niejednorodnym charakterem województwa, nie pozwala prognozować poprawy sytuacji gospodarczej w najbliższym okresie. Od 2008r. W podregionach województwa następuje wzrost odsetka bezrobotnych, pomiędzy 2009r. a 2011r. nastąpił gwałtowny wzrost odsetka osób długotrwale bezrobotnych. Aż 62% mieszkańców Mazowsza spodziewa się pogorszenia sytuacji na rynku pracy. Więcej ofert pracy pojawia się w dużych miastach i ośrodkach o niższym bezrobociu, w mniejszych, o charakterze peryferyjnym, popularniejsze są inne kanały poszukiwania pracowników, w szczególności nieformalne. Ponad 40% ogłoszeń opublikowanych na Mazowszu w lipcu 2012r. oferowało pracę w handlu, budownictwie lub przetwórstwie przemysłowym, 23% ofert pracy dotyczyło pracowników usług i sprzedawców, a niecałe 1,5% rolników. Na 32% stanowisk pracy przewiduje się wynagrodzenie na poziomie płacy minimalnej, najniższe zarobki ofertowane były rolnikom i szeregowym pracownikom fizycznym do prac prostych. Dla kandydatów lepiej wykształconych i wyżej kwalifikowanych zawodów częściej pojawiają się oferty w publikatorach, dla tych o niższym poziomie wykształcenia – w PUP. 15% ofert pracy przeznaczonych jest dla kandydatów z uprawnieniami do kierowania pojazdami, a 13% ofert wymaga od kandydata znajomości przynajmniej jednego języka obcego. 45% pracodawców ceni kompetencje psychologiczne i interpersonalne kandydatów. 7 Wartość Bieżącego Wskaźnika Ufności Konsumenckiej wyniosła (-)20,48, co wskazuje na przewagę negatywnych opinii mieszkańców Mazowsza na temat sytuacji ekonomicznej ich gospodarstwa domowego i kraju. Bieżący Wskaźnik Ufności Konsumenckiej dla całego kraju był dużo niższy i wyniósł (-)27 co ukazuje relatywnie mniejszy pesymizm mieszkańców Mazowsza. Mieszkańcy Mazowsza lepiej ocenili zmiany własnego, indywidualnego położenia niż sytuacji kraju. Wartość Wyprzedzającego Wskaźnika Ufności Konsumenckiej dla Mazowsza wyniosła (-)24,64, co oznacza, że większość mieszkańców spodziewa się pogorszenia sytuacji ekonomicznej. Większość mazowieckich konsumentów na przyszły rok nie planuje dokonania zakupów za większą sumę. 38% w ciągu najbliższego roku uznaje za prawdopodobne dokonanie jednorazowego zakupu o wartości ponad 2 tysięcy złotych. Choć wydatki mazowieckich gospodarstw domowych przewyższają ogólnopolskie, to stanowią tu one mniejszy odsetek dochodu rozporządzalnego niż w reszcie kraju. Zatrudnienie w sektorze przedsiębiorstw w województwie mazowieckim od 2011 roku przewyższa zatrudnienie w całej Polsce. Stopa bezrobocia w 2012r przewyższa wskaźnik z analogicznego okresu poprzedniego roku. Największe bezrobocie odnotowano w powiatach subregionu radomskiego, najniższe - w Warszawie. Coroczny, sezonowy spadek bezrobocia w letnich miesiącach 2012r. był mniejszy niż można się było spodziewać, wzrósł natomiast odsetek długotrwale bezrobotnych. Podsumowując, w pierwszym półroczu 2012r sytuację pod względem zatrudnienia można ocenić jako stabilną, jednak prognozy na najbliższy okres zapowiadają pogorszenie sytuacji na rynku pracy. Jeden z kluczowych sektorów – budownictwo – odczuje dotkliwie skutki kryzysu w branży nieruchomości oraz zakończenie fali inwestycji finansowanych ze środków unijnych. Istnieje obawa, że znaczne spowolnienie w branży budowlanej osłabi koniunkturę w innych branżach, a także wpłynie na spadek popytu konsumpcyjnego. Prognozy na IV kwartał każdego roku są zawsze najbardziej pesymistyczne ze względu na sezonowość zatrudnienia. Na poprawę sytuacji można więc liczyć dopiero w III kwartale 2013r., jednak po tak dużych spadkach istnieje zagrożenie, że spowolnienie na rynku pracy przedłuży się aż do 2014r. Mazowieckie przedsiębiorstwa, podobnie jak pozostałe w kraju, są dość ostrożne w okresie po ostatnim kryzysie - w zwiększaniu popytu na siłę roboczą. Widmo kolejnej 8 fazy kryzysu finansowego w Europie jest nadal aktualne i przedsiębiorstwa najwyraźniej są ostrożne w generowaniu kosztów. Tendencje zaobserwowane w II kwartale 2012r. sugerują początki spowolnienia gospodarczego. Na podstawie dostępnych danych dla woj. mazowieckiego można szacować, że analogiczne spowolnienie ma miejsce także tutaj. Jego trwałość zależy od rozwoju sytuacji w Europie, w tym od zrealizowania się lub nie scenariusza rozpadu obecnego kształtu strefy euro. Wyniki za II kwartał 2012 roku każą budować również nieco bardziej pesymistyczne scenariusze rozwoju polskiej gospodarki. W takim przypadku, w przyszłości mogą wykrystalizować się dodatkowe zagrożenia dla mazowieckich przedsiębiorców – zwłaszcza w sytuacji realnego zahamowania wzrostu gospodarczego oraz rozprzestrzeniania się kryzysu strefy euro. Zaobserwowane tendencje pozwalają przypuszczać, że sytuacja mazowieckich przedsiębiorstw będzie stabilna dzięki ich działaniom zapobiegawczym. Rozważne planowanie działalności oparte na konkurencyjności jakościowej, niechętne zatrudnianie nowej i koncentracja na rozwoju już zatrudnionej kadry, ostrożne inwestycje, dbanie o płynność finansową, poszukiwanie nowych rynków – to wszystko każe spodziewać się, że w niesprzyjających warunkach przedsiębiorcy na Mazowszu przetrwają kryzys w atmosferze niepokoju, ale bez większych strat. Nie ulega również wątpliwości, że nie podejmą się nowych inwestycji i rozszerzania zatrudnienia zanim nie upewnią się, że poprawa sytuacji nie jest chwilowa. Rok 2013 nie powinien przynieść gwałtownych zmian, koniunktura utrzyma się na dotychczasowym, trudnym i niskim poziomie. 9 Informacje wstępne Niniejsze opracowanie powstało w ramach projektu Mazowieckiego Obserwatorium Rynku Pracy „Mazowiecki Barometr”. Struktura raportu Raport obejmuje obszerny zakres tematyczny i zawiera informacje na temat różnych aspektów funkcjonowania mazowieckiego rynku widzianego z perspektywy makro-, mezo- i mikroekonomicznej. Lektura raportu może odbywać się na kilku poziomach szczegółowości. W celu uzyskania podstawowych informacji, podanych w formie syntetycznej wystarczy zapoznać się ze Streszczeniem oraz ostatnim rozdziałem pt. Wnioski i prognozy. Pewne pogłębienie informacji umożliwiają wykresy wraz z czytelnymi komentarzami oraz podsumowania poszczególnych rozdziałów, gdzie w skróconej formie zamieszono kluczowe fakty z omawianego obszaru tematycznego. Lektura całego raportu pozwoli zapoznać się z pełnym zakresem materiału, któremu poświęcono półroczne analizy w ramach projektu Mazowiecki Barometr – skuteczne narzędzie prognostyczne. Struktura raportu zilustrowana jest na poniższym schemacie. streszczenie najważniejsze informacje o Mazowieckim rynku pracy streszczenie + wnioski i prognozy najważniejsze informacje o Mazowszu + wnioski i perspektywy rozwoju sytuacji gospodarczej regionu wykresy + komentarze do wykresów + punkty podsumowujące rozdziały + wnioski i prognozy szybkie i przystępne zapoznanie się ze wszystkimi kwestiami poruszanymi w raporcie, wiele informacji w lakonicznej formie pełne opracowanie wiele informacji podanych i opisanych w wyczerpującym zakresie 10 Cel badawczy Celem raportu półrocznego, zatytułowanego „Regionalne prognozy gospodarcze” jest sporządzenie syntetycznych prognoz dotyczących mazowieckiego rynku pracy na podstawie meta-analizy wszystkich danych i analiz zgromadzonych w ramach trzech modułów projektu, obejmujących: analizy makroekonomiczne, analizy mezoekonomiczne, analizy mikroekonomiczne. Raport półroczny składa się z prognoz gospodarczych sporządzonych z uwzględnieniem każdego z badanych aspektów sytuacji rynkowej. Metodologia Źródłami danych do raportu są informacje pozyskane w ramach wymienionych powyżej trzech modułów projektu. W uzasadnionych przypadkach - korzystając z informacji, interpretacji lub analiz pochodzących z innych opracowań przygotowanych w ramach projektu „Mazowiecki Barometr – skuteczne narzędzie prognostyczne” - przywoływano bezpośrednio fragmenty odpowiednich raportów. Zabiegi takie każdorazowo zostały oznaczone w tekście stosownym przypisem. Raport obejmuje analizy sporządzone dla następujących obszarów badawczych: 1. Uwarunkowania makroekonomiczne sytuacji gospodarczej i sytuacji na rynku pracy w skali półrocznej. W celu określenia uwarunkowań makroekonomicznych analizą objęto rynki państw europejskich, w szczególności: Niemiec, Wielkiej Brytanii, Francji, Czech, Włoch, Holandii, Szwecji, Słowacji oraz rynki innych państw, w tym USA, Rosji, Ukrainy, Chin i Korei Płd. Celem tych analiz była próba poszukiwania zmian na europejskich i pozaeuropejskich rynkach pracy wpływających lub mogących mieć wpływ na sytuację na mazowieckim rynku pracy. Szczegółowe analizy w ramach tego obszaru badawczego obejmowały: potencjał ludnościowy i gospodarczy województwa mazowieckiego, stan lokalnych rynków pracy, dochody ludności i gospodarstw domowych, poziom cen na dobra i usługi. 2. Przewidywane wartości podstawowych wskaźników sytuacji na rynku pracy. 11 3. Prognoza popytu na pracę uwzględniająca dane GUS, dane powiatowych urzędów pracy, analizy własne ogłoszeń o pracę oraz badania nastrojów gospodarczych i koniunktury konsumenckiej. W analizie koniunktury konsumenckiej wykorzystano dwa wskaźniki stosowane w badaniach nad tą tematyką: 1. Bieżący Wskaźnik Ufności Konsumenckiej informujący o nastrojach konsumentów w oparciu o ich ocenę sytuacji finansowej własnego gospodarstwa domowego, krajowej gospodarki oraz faktu dokonywania przez nich istotnych zakupów. Wskaźnik przyjmuje wartości od -100 do 100, przy czym wartość dodatnia informuje o przewadze osób oceniających dobrze sytuacje własną i gospodarki, zaś wartość ujemna o przewadze osób będących przeciwnego zdania. 2. Wyprzedzający Wskaźnik Ufności Konsumenckiej opisujący przewidywania konsumentów dotyczące zmian w sytuacji finansowej ich gospodarstw domowych oraz polskiej gospodarki w ciągu najbliższych 12 miesięcy. Wskaźnik przyjmuje wartości od -100 do 100, przy czym wartość dodatnia informuje o przewadze osób, które optymistycznie patrzą na zmiany, jakie zajdą w ciągu najbliższych 12 miesięcy, zaś ujemna o przewadze ocen pesymistycznych. Oba wskaźniki są powszechnie wykorzystywane w analizach koniunktury konsumenckiej m.in. przez Główny Urząd Statystyczny, który publikuje aktualne ich wartości w poszczególnych miesiącach dla całej Polski. Badanie prowadzone przez GUS pozwala jednak na określenie wartości wskaźników jedynie dla całego kraju. Dlatego też, aby poznać poziom koniunktury konsumenckiej w województwie mazowieckim i poszczególnych podregionach województwa, konieczne było przeprowadzenie badania terenowego, którego wyniki (wartości wskaźników) zostały odniesione do wyników uzyskanych przez GUS dla całego kraju w danym punkcie czasu. Informacja o czasie powstania i perspektywie czasowej prognozy Niniejsze opracowanie powstało w październiku 2012r. na podstawie analiz i badań przeprowadzonych w okresie od kwietnia do października 2012r. Wykorzystane zostały do niego możliwie najnowsze dane, jednak należy pamiętać, że nawet niewielkie zmiany 12 sytuacji gospodarczej mogą wpływać na obraz aktualnej sytuacji oraz na prognozy na przyszłość. Przeanalizowano czynniki wpływające na zmiany oraz prognozowano dynamikę sytuacji gospodarczej województwa mazowieckiego w przyszłym – 2013 – roku. 1. Analizy makroekonomiczne Problematyka niniejszego rozdziału była zasadniczym tematem opracowań pt. „Raport półroczny: prognozy dla gospodarki światowej, w tym głównych partnerów handlowych Polski, I półrocze 2012”, oraz „Raport półroczny z prognozami makroekonomicznymi dla Polski za I półrocze 2012”. Obydwa ww. dokumenty powstały w ramach projektu „Mazowiecki Barometr – skuteczne narzędzie prognostyczne”. W poniższym rozdziale wykorzystane zostały obszerne fragmenty tych raportów, co zostało każdorazowo odnotowane w przypisach. 1.1. Uwarunkowania makroekonomiczne sytuacji gospodarczej, analiza dotychczasowych trendów oraz prognozy podstawowych wskaźników makroekonomicznych1 Obecna polityka monetarna na poziomie państw i grup krajów pomogła w dużym stopniu obniżyć ryzyko w światowej gospodarce, ale nie pozwoliła wyeliminować wielu zagrożeń, które ciągle stanowią niebezpieczeństwo dla trwałej stabilizacji. Do największych należy kolejna fala kryzysu w strefie euro oraz podwyższona globalna niepewność geopolityczna, której skutkiem mógłby być nagły wzrost cen ropy naftowej. Wzrostowi gospodarczemu nie sprzyja także presja deflacyjna, która może wystąpić m.in. W strefie euro i w średniej perspektywie zachwiać rynkiem obligacji. Problem ten dotyczyć może szczególnie gospodarek niestabilnych politycznie lub mocno zadłużonych, np. USA czy Japonii, a także przeżywających obecnie boomy kredytowe gospodarek rynków wschodzących. Mimo wielu zagrożeń istnieją również szanse na wzrost gospodarczy. Może wystąpić silniejszy wzrost gospodarczy w skali globalnej, jeśli sytuacja ekonomiczna w USA oraz w strefie euro poprawi się szybciej niż pokazują to obecne prognozy. Poprawa nastrojów gospodarczych oraz stabilizacja geopolityczna wyeliminują konieczność premii za ryzyko dla producentów surowców naturalnych, a w konsekwencji spowodują spadek cen ropy naftowej. Globalna konsumpcja oraz Niniejszy podrozdział został opracowany w ramach „Raportu półrocznego: prognozy dla gospodarki światowej, w tym głównych partnerów handlowych Polski, I półrocze 2012” jako podrozdział 3. 1 13 inwestycje byłyby umocnione przez ustabilizowaną podaż oraz wzrost zaufania na rynkach, takie zjawiska pociągnęłyby za sobą niższe koszty kapitału, wyższą rentowność przedsiębiorstw i dalszy wzrost. Aktualna, niepewna sytuacja światowej gospodarki wymaga - szczególnie w krajach rozwiniętych - odpowiedniej polityki makroekonomicznej. Dotyczy to szczególnie średniookresowych planów konsolidacji fiskalnej, utrzymania dobrze dopasowanej polityki monetarnej oraz zapewnienia dostatecznej płynności w celach naprawy finansów gospodarstw domowych i sektora bankowego. Ponadto ważne jest jak najszybsze rozwiązanie kryzysu zadłużenia w strefie euro (w szczególności problemów krajów śródziemnomorskich). Szybsze wyjście krajów UE z procedury nadmiernego deficytu mogłoby obniżyć ryzyka związane z utrwalającym się pesymizmem oraz nierównowagą gospodarczą zarówno w Europie, jak i globalnie. Polityka w gospodarkach wschodzących i w krajach rozwijających się powinna być tak przeprowadzona, żeby kraje, które przeżywały długotrwały wzrost kredytów w ostatnim czasie, miały możliwość tzw. miękkiego lądowania. MFW proponuje kontynuację polityki niskich stóp procentowych i ograniczonej krótkookresowej konsolidacji fiskalnej, gdzie to możliwe, podkreślając jednocześnie potrzebę redukcji deficytów budżetowych w perspektywie średnio i długoterminowej. Dalsze wysiłki dotyczą potrzeby wzmocnienia i zreformowania sektorów finansowych. Strefa euro potrzebuje reform w zarządzaniu oraz zmian strukturalnych, które poprawią jej konkurencyjność na rynkach globalnych. Jednakże najpilniejszym wyzwaniem jest powstrzymanie przenoszenia się skutków ubocznych kryzysu do krajów peryferyjnych. Kluczowe są reformy strukturalne i instytucjonalne w celu naprawy szkód wyrządzonych przez kryzys oraz w celu zapobieżenia przyszłym. Te reformy powinny obejmować szerokie spektrum dziedzin gospodarczych. Są to: system opieki zdrowotnej oraz emerytalny, rynek pracy, sektor nieruchomości oraz finansowy. Gospodarki rozwijające się powinny unikać zbyt intensywnej stymulacji mającej na celu rekompensatę zaniżonego popytu ze strony krajów rozwiniętych. Problemem dla grupy tych krajów są: przegrzanie gospodarki, wynikające głównie ze zwiększonej dostępności kredytowej oraz ciągle rosnące ceny żywności. Gospodarkom, które są stabilne makroekonomicznie, MFW zaleca w najbliższej perspektywie czasowej skupić się na słabnącym popycie, zarówno wewnętrznym, jak i zewnętrznym. Równocześnie 14 gospodarki te powinny być przygotowane na poradzenie sobie z efektami ubocznymi ostatniego kryzysu, napływającymi z krajów rozwiniętych oraz z nieprzewidywalnymi przepływami kapitału. Rada dla gospodarek niestabilnych makroekonomicznie to unikanie dalszej stymulacji i zamiast tego naprawa finansów publicznych oraz powstrzymanie się od luźnej polityki monetarnej. 1.2. Produkt Krajowy Brutto2 W roku 2012 wg szacunków MFW przewidywane jest osłabienie światowego wzrostu PKB do 3,5% z 3,9% odnotowanych w 2011 r. W 2013 r. ma nastąpić ożywienie wzrostu PKB do ponad 4%. W gospodarkach rozwiniętych3 prognozowany jest wzrost 1,4% w 2012 r. oraz około 2% w roku 2013. Z powodu niskiego zaufania konsumentów i przedsiębiorstw, realizowanej konsolidacji fiskalnej i ciągle restrykcyjnej polityki fiskalnej w wielu krajach, spodziewane jest skurczenie się PKB w strefie euro w 2012 r. o 0,3%. Spadek ten nastąpi po chwilowym ożywieniu, jakie miało miejsce w 2011 r. (1,5%). Dodatni wzrost powinien powrócić w 2013 r. (około 1%) jako skutek poprawy ogólnej kondycji finansowej państw członkowskich i mniej restrykcyjnej polityki fiskalnej. Dla gospodarki USA przewidywana jest poprawa dynamiki PKB z 1,7% do odpowiednio 2,1% i dalej do 2,4% w latach 2012-2013. Przewiduje się, że PKB Japonii wzrośnie o 2% w 2012 r. po spadku w 2011 r. (-0,7%) z powodu strat podczas trzęsienia ziemi. Wzrost gospodarczy w krajach rozwijających się ma utrzymać się w roku 2012 na relatywnie wysokim poziomie - 5,7% i 6% w 2013 r. W prognozie zakłada się, że niewielki negatywny efekt kryzysu pochodzący ze strefy euro będzie z nadwyżką zrekompensowany poprzez ekspansywną politykę pieniężną oraz poluzowaną politykę fiskalną rządów krajów rynków wschodzących. W rozwijającej się Azji istotnym czynnikiem pro-wzrostowym jest odbudowa Tajlandii po powodzi oraz zwiększony popyt z Japonii. W krajach Ameryki Łacińskiej dobry stan finansów publicznych oraz relatywnie niska inflacja wpływają korzystnie na rozwój gospodarczy. Obecne zacieśnianie polityki fiskalnej przytłumia aktywność gospodarczą, Niniejszy podrozdział został opracowany w ramach „Raportu półrocznego: prognozy dla gospodarki światowej, w tym głównych partnerów handlowych Polski, I półrocze 2012” jako podrozdział 1.1. 3 Gospodarki rozwinięte wg klasyfikacji MFW: Australia, Austria, Belgia, Kanada, Cypr, Czechy, Dania, Estonia, Finlandia, Francja, Niemcy, Grecja, Hong Kong, Islandia, Irlandia, Izrael, Włochy, Japonia, Korea, Luksemburg, Malta, Holandia, Nowa Zelandia, Norwegia, Portugalia, Singapur, Słowacja, Słowenia, Hiszpania, Szwecja, Szwajcaria, Tajwan, Wielka Brytania i Stany Zjednoczone. 2 15 ale perspektywa powinna poprawić się w drugiej połowie 2012 r. Regiony krajów Środkowego Wschodu i Afryki Północnej (MENA) mają przed sobą bardzo trudny okres. Ze względu na ogólną wewnętrzną niepewność gospodarczą krajów eksporterów ropy naftowej w tym regionie, perspektywa dla nich nie wygląda na chwilę obecną obiecująco z powodu słabnącego popytu na surowce energetyczne. Kraje Afryki Subsaharyjskiej (SSA) będą utrzymywać mocną aktywność gospodarczą, która wspierana jest przez umiarkowaną produkcję ropy naftowej i innych surowców naturalnych. Najnowsze prognozy PKB banków komercyjnych – Citibanku (czerwiec 2012) oraz J.P. Morgan (lipiec 2012) są bardziej pesymistyczne niż te z kwietniowego raportu MFW. Prognozy na rok 2012 wynoszą 2,6% oraz 2,5% odpowiednio autorstwa Citibanku i J.P. Morgan. Citibank szacuje, że w przyszłym roku wzrost gospodarczy globalnie wyniesie 3,2%, a J.P. Morgan oczekuje wzrostu o 3,4%. Są dwie główne przyczyny różnic w prognozach. Banki komercyjne, wyliczając globalną średnią wzrostu gospodarczego, biorą inną pulę państw. MFW analizuje 184 kraje, a przykładowo J.P. Morgan jedynie 40 krajów. Drugą istotną sprawą są zróżnicowane proporcje, z jaką wchodzą poszczególne kraje do średniej, obrazując jednocześnie wagę danej gospodarki w globalnym systemie. W tym przypadku większą wagę otrzymują te kraje, których indywidualne PKB w większym stopniu tworzy globalne PKB. Banki komercyjne obliczają PKB poszczególnych gospodarek według rynkowych kursów walutowych, a MFW używa tzw. parytetu siły nabywczej, który uwzględnia różnice poziomów cen pomiędzy krajami. Globalna prognoza wzrostu PKB wyliczona przy pomocy parytetów siły nabywczej przez Citibank wynosi 3% w 2012 r. i 3,2% w 2013 r. J.P. Morgan podaje prognozę wzrostu na poziomie 3,1% w roku bieżącym oraz 3,4% w roku przyszłym. Produkt Krajowy Brutto w krajach UE i w strefie euro4 Po serii szoków w 2011 r. prognozowane jest skurczenie się gospodarki Unii Europejskiej oraz strefy euro w I kwartale 2012 r. Mimo iż wskaźniki wyprzedzające sugerują łagodną i krótkotrwałą recesję, ostatnie badania oraz „twarde” dane nie pokazują, aby miało szybko nastąpić ożywienie gospodarcze. Projekcje wzrostu PKB na Niniejszy fragment został opracowany w ramach „Raportu półrocznego: prognozy dla gospodarki światowej, w tym głównych partnerów handlowych Polski, I półrocze 2012” jako podrozdział 2.1. 4 16 rok 2012 mają tendencję spadkową relatywnie do 2011 r., z lekką poprawą w roku 2013. PKB w strefie euro zmniejszy się w 2012 r. o 0,3%, a w całej UE pozostanie bez zmian. W przyszłym roku aktywność ekonomiczna strefy euro powinna wzrosnąć o 1%, a w UE o 1,3%. Przewidywana jest łagodna poprawa koniunktury, która wiąże się ze stabilizacją na rynkach finansowych. Należy jednak przy tym założyć, że gospodarki europejskie z sukcesem zmierzą się z ciągle panującym kryzysem zadłużenia oraz niepewnym stanem europejskiego systemu bankowego. Na tle oczekiwanego przyspieszenia globalnego wzrostu gospodarczego oraz obecnej deprecjacji efektywnego kursu euro, przewiduje się znaczny wzrost eksportu w okresie 2012-2013. Zakres korzyści wynikający ze wzmożonej aktywności ekonomicznej w gospodarce światowej będzie jednak zależał od specjalizacji produkcji każdego z krajów oraz jego pozycji konkurencyjnej. Z drugiej strony, wzrost importu będzie osłabiony z powodu słabego popytu wewnętrznego w roku 2012, ale przewiduje się, że wzmocni się w roku następnym, razem z poprawiającą się sytuacją ekonomiczną. Eksport netto dóbr i usług powinien długofalowo wspierać koniunkturę wewnątrz UE. KE przewiduje, że rola popytu wewnętrznego w odbudowie wzrostu gospodarczego w 2012 r. będzie znikoma z powodu oszczędności, jakie mają miejsce praktycznie we wszystkich sektorach gospodarki. Banki muszą dalej poprawiać swoje bilanse, zaostrzając m.in. politykę kredytową, która to bezpośrednio uderza w konsumpcję i inwestycje. Kurczące się inwestycje prywatne będą negatywnym czynnikiem wzrostu gospodarczego w 2012 r. Przewidywane jest stopniowe ożywienie gospodarki w 2013 r., głównie za przyczyną zwiększającego się eksportu. Dynamika konsumpcji prywatnej w dalszym ciągu pozostaje na niskim poziomie, co jest skutkiem ciągle wysokiego bezrobocia, powolnego wzrostu realnych dochodów oraz zapobiegawczego oszczędzania gospodarstw domowych w wielu państwach członkowskich. W związku z powrotem zaufania, stabilizacją warunków na rynku pracy, większymi dochodami, również z powodu niższej inflacji, konsumpcja prywatna powinna wzrosnąć w drugiej połowie 2012 r. oraz przyspieszyć znacznie w roku następnym. Natomiast konsumpcja publiczna, w rezultacie restrykcyjnej polityki budżetowej i redukcji długów publicznych, będzie malała. Niezbędna konsolidacja fiskalna wpłynie negatywnie na aktywność gospodarczą 17 jedynie w krótkim okresie, poprzez odpowiedni dobór instrumentów polityki fiskalnej oraz zapewnienie wysokiej ich wiarygodności. Ogólnie rzecz biorąc przewiduje się wzrost popytu wewnętrznego UE w 2013 r., którego głównym motorem napędowym będzie zwiększony eksport netto oraz powrót zaufania wśród przedsiębiorców i klientów, a także rosnące dochody realne. Prognozy banków komercyjnych również zakładają recesję w strefie euro w bieżącym roku. Citibank mówi o spadku PKB o 0,7% a J.P. Morgan o 0,5% w 2012 r. Zaskakująco odmienne scenariusze ścieżki wzrostu gospodarczego w strefie euro przedstawiają te dwie instytucje na przyszły rok. Podczas, gdy J.P. Morgan pisze o powrocie lekkiego ożywienia w strefie euro, Citibank prognozuje pogorszenie się sytuacji w 2013 r. wobec roku bieżącego, zapowiadając recesję na poziomie -0,8%. Głównym założeniem Citibanku na rok 2013 jest tzw. Grexit, czyli opuszczenie przez Grecję strefy euro (w dalszym ciągu będącej członkiem UE). Bank arbitralnie zakłada, że nastąpi to 1 stycznia 2013 r., powodując natychmiast drastyczną dewaluację greckiej drachmy (o 60%), czego skutkiem będzie wzrost inflacji i skurczenie się greckiej gospodarki7. Dalsze członkostwo w UE ma pomóc Grecji przy odbudowie gospodarki, m.in. dzięki możliwości korzystania z różnych europejskich programów pomocowych (np. fundusze strukturalne i spójności). Recesja w strefie euro w 2013 r. będzie dodatkowo spotęgowana przez inne gospodarki śródziemnomorskie, takie jak Hiszpania (-3,1%), Włochy (-2%) czy Portugalia (-3,1%). Ożywienie gospodarcze ma nadejść z rokiem 2014, gdzie prognozowany średni wzrost PKB w strefie euro ma wynieść 0,8% (bez Grecji). Prognozy PKB dla Polski na lata 2012-20135 Prognozy PKB dla Polski opracowane zostały na podstawie analizy pięciu prognoz dla lat 2012-2013, autorstwa Komisji Europejskiej (KE), Międzynarodowego Funduszu Walutowego (MFW), dwóch instytutów badawczych: CASE-Doradcy (CASE) i IBnGR oraz jednej prognozy banku komercyjnego (Citibanku). Prognoza Citibanku jest najstarszą prognozą, powstała w listopadzie 2011 r. Prognoza IMF pochodzi z kwietnia 2012 r., zaś prognoza Komisji Europejskiej oraz obydwu instytutów badawczych – z maja 2012 r. Z uwagi na dość dynamicznie zmieniające się Niniejszy fragment został opracowany w ramach „Raportu półrocznego z prognozami makroekonomicznymi dla Polski za I półrocze 2012” jako podrozdział 1.1. 5 18 w ostatnich 2-3 latach otoczenie gospodarcze Polski prognozę Citibanku można uznać za zbyt zdezaktualizowaną i powołujemy się na nią wybiórczo. Tabela 1. Prognozy wzrostu PKB dla Polski według różnych źródeł, 2012-2013 (%) Prognoza krótkookresowa wzrostu PKB Źródło Czas przygotowania prognozy 2012 2013 Komisja Europejska 2,7 2,6 Maj 2012 CASE-Doradcy 3,0 2,8 Maj 2012 IBnGR 3,0 3,2 Maj 2012 MFW 2,6 3,2 Kwiecień 2012 Citibank 1,9 2,8 Listopad 2011 Źródło: Raport półroczny z prognozami makroekonomicznymi dla Polski za I półrocze 2012 Źródło: IBnGR - „Stan i prognozy koniunktury gospodarczej nr 74, Maj 2012”; IMF – World Economic Outlook, April 2012; KE – European Economic Forecast, Spring 2012.; CASE-Doradcy - Raport kwartalny o stanie gospodarki polskiej i prognozach, Maj 2012; Citibank – Global Economic Outlook and Strategy. Prospects For Economies And Financial Markets In 2012 And Beyond, 28 November 2011. Założenia a prognozy PKB6 Pomijając prognozę Citibanku, rozpiętość oczekiwań odnośnie wzrostu PKB w 2012 r. mieści się w przedziale 2,6-3,0%. W 2013 r. jest ona większa i wynosi 2,6-3,2%. Rozbieżności te są raczej niewielkie i generalnie można stwierdzić, że wymienione instytucje oczekują w tym i następnym roku umiarkowanego wzrostu gospodarczego, niższego niż w dwóch ostatnich latach. Najbardziej optymistyczna prognoza PKB na rok bieżący to wzrost o 3,0% (autorstwa obydwu instytutów badawczych: CASE i IBnGR). Mimo swojego optymizmu na tle innych prognoz oznacza ona jednak spowolnienie wzrostu gospodarczego w stosunku do 4,3% w 2011 r. Oczekiwania, co do struktury wzrostu gospodarczego w roku bieżącym są wg obu źródeł dość odmienne. IBnGR prognozuje mniejsze spowolnienie popytu krajowego, w tym utrzymanie popytu konsumpcyjnego gospodarstw domowych na niezmienionym poziomie 3,1%. Sprzyjać temu ma dość znaczny wzrost realnego średniego wynagrodzenia (przyspieszenie do 2,6%, po odjęciu inflacji), z nadwyżką rekompensujący spowolnienie dynamiki zatrudnienia (do 1,6%). Niniejszy fragment został opracowany w ramach „Raportu półrocznego z prognozami makroekonomicznymi dla Polski za I półrocze 2012” jako podrozdział 1.2. 6 19 Popyt inwestycyjny ma spowolnić do 5,4%. IBnGR oczekuje, że wzrost realny eksportu, w ślad za wyhamowaniem wzrostu gospodarczego w UE do zera, spowolni w 2012 r., ale jednocześnie tempo importu będzie zbliżone. To z kolei spowoduje, że deficyt w handlu zagranicznym zwiększy się w bardzo małym stopniu i jego ujemny wpływ na tempo wzrostu gospodarczego (czyli kontrybucja do wzrostu PKB) będzie mało istotny. CASE jest znacznie bardziej pesymistyczny, jeśli chodzi o popyt krajowy. Gorzej ocenia możliwości wzrostu płac realnych (jedynie o 0,3%) i zatrudnienia (o 0,5%), stąd prognoza konsumpcji gospodarstw domowych jest niższa (2,2%). CASE nieco słabiej ocenia także możliwości wzrostu inwestycji (3,6%). Oczekiwane spowolnienie eksportu jest silniejsze niż w prognozie IBnGR (do 3,1%), jednakże wraz z osłabieniem popytu krajowego i utrzymywaniem się dość słabego złotego spowolnienie importu ma być głębsze niż eksportu. W rezultacie, wg CASE deficyt w handlu zagranicznym zmaleje i nadal będziemy obserwować dodatnią kontrybucję eksportu netto do wzrostu PKB. Prognozy MFW i Komisji Europejskiej dla wzrostu gospodarczego w 2012 r. są nieco niższe (odpowiednio 2,6% i 2,7%). MFW nie podaje szczegółów prognozy. Natomiast nieznacznie większy pesymizm KE niż CASE wynika z jeszcze gorszej oceny wzrostu popytu krajowego. Konsumpcja gospodarstw domowych ma wzrosnąć jedynie o 2%, na co będzie miało wpływ wyhamowanie dynamiki zatrudnienia praktycznie do zera (0,3%), jak też niski wzrost średniej płacy (o 1% realnie, a więc wyższy niż wg CASE). KE zakłada więc albo niższy wzrost pozostałych dochodów niż CASE, albo po prostu gorsze nastroje wśród konsumentów. W prognozie KE inwestycje rosną o 4,7%, a więc pomiędzy prognozą CASE i IBnGR. Pesymizm Citibanku z listopada odnośnie wzrostu gospodarczego w b.r. (1,9%) wiązał się z prognozą spadku inwestycji, przy podobnym wzroście konsumpcji gospodarstw domowych jak wg KE. Oczekiwania co do kierunku zmian ścieżki PKB w 2013 r. są podzielone: wg MFW i IBnGR w 2013 r. powinniśmy oczekiwać przyspieszenia wzrostu gospodarczego do 3,2% (a także wg Citibanku: z 1,9% do 2,8%), zaś wg CASE i KE – dalszego spowolnienia (do odpowiednio 2,8% i 2,7%). Nadzieje na przyspieszenie wzrostu PKB IBnGR wiąże z nieco wyższym wzrostem konsumpcji gospodarstw domowych (3,2%), w ślad za przyspieszeniem zatrudnienia rekompensującym nieco niższy wzrost płac niż w 2012 r. Instytut spodziewa się także odbicia inwestycji przedsiębiorstw. Popyt krajowy ma 20 wzrosnąć aż o 3,6%. Poprawa koniunktury w UE w 2013 r. (wzrost wg KE na poziomie 1,3%) nie będzie wystarczająca, żeby nastąpiło przyspieszenie eksportu. Natomiast wraz z szybciej rosnącym popytem krajowym wyższa będzie dynamika importu. Pogorszenie w bilansie handlu zagranicznego osłabi efekt znacznego wzrostu popytu krajowego i PKB zwiększy się o 3,2%. Eksport netto to eksport pomniejszony o import CASE jest ponownie bardziej pesymistyczny odnośnie tempa wzrostu popytu krajowego w 2013 r. Prognoza lekkiego spowolnienia (do 2,2%) wiąże się głównie z oczekiwaniem dalszego spadku dynamiki inwestycji (do 1,9%). Prognoza ta opiera się na przekonaniu, iż brak jest przesłanek do wzmocnienia się popytu inwestycyjnego firm, a ponadto niższe będą nakłady za środki unijne (po ich dynamicznym wykorzystywaniu w latach 2011-2012 przed EURO 2012). W prognozie tej tempo wzrostu popytu konsumpcyjnego pozostaje takie, jak w poprzednim roku, gdyż pomimo przyspieszenia dynamiki dochodów gospodarstwa domowe napotykają barierę stopy oszczędności. Już obecnie stopa oszczędności (przyrost oszczędności w relacji do bieżących dochodów) jest bardzo niska. Dalsze jej zmniejszanie poniżej zera (np. poprzez zaciąganie nowych kredytów) jest mało prawdopodobne. Co więcej, gospodarstwa domowe muszą gromadzić w coraz większym stopniu przymusowe oszczędności, jakimi jest spłata zadłużenia z tytułu zaciągniętych wcześniej kredytów. Stąd dynamika konsumpcji staje się bardziej zbliżona do dynamiki dochodów (w poprzednich latach z reguły konsumpcja rosła szybciej od dochodów). Natomiast CASE w kolejnym roku z rzędu oczekuje dodatniej kontrybucji eksportu netto do wzrostu PKB (z powodu nieco silniej rosnącego eksportu i utrzymywania się dość niskiej dynamiki importu). KE również słabo ocenia możliwości wzrostu popytu krajowego, głównie za sprawą spowolnienia inwestycji (do 1,6%, a więc nieco głębszego niż wg CASE). KE wierzy natomiast w możliwość wyższego wzrostu dynamiki konsumpcji (o 2,6%, w ślad za wyższym wzrostem płac realnych) oraz odbudowy zapasów. Te dwa komponenty stworzą większe zapotrzebowanie na import, więc kontrybucja eksportu netto do wzrostu PKB skurczy się do niskiego poziomu 0,3 pkt. proc. Citibank w najstarszej prognozie - z listopada 2011 - wzrost gospodarczy w 2013 na poziomie 2,8% wiązał z dość silną konsumpcją gospodarstw domowych (wzrost o 3%), powolnym wzrostem inwestycji (2%) i lekką dodatnią kontrybucją eksportu netto. 21 Szanse i zagrożenia dla wzrostu PKB7 Powyższe prognozy są generalnie dość ostrożne, a w horyzoncie prognozy więcej jest zagrożeń dla ich realizacji niż szans na wyższy wzrost PKB. Oczekiwania odnośnie eksportu zostały zbudowane na założeniu najpierw wyhamowania wzrostu gospodarczego w UE do zera, a następnie (w 2013 r.) powolnej jego odbudowy. Dodatkowo, w Polsce import jest dość ściśle związany z eksportem (większość importowanych towarów to zaopatrzeniowe na potrzeby produkcji za granicę). Dlatego niewielkie przesunięcia w ścieżce wzrostu w UE zmienią co prawda zapotrzebowanie na polskie towary, ale nie wpłyną istotnie na wzrost PKB, bo równolegle nastąpi dostosowanie importu. Z analizy różnic pomiędzy cytowanymi prognozami wynika, że pewna rozbieżność ocen dotyczy możliwego wzrostu inwestycji. Prognozy relatywnie wyższej dynamiki nakładów zakładają, że w przyszłym roku nastąpi ożywienie popytu inwestycyjnego firm. Skala rozpoczętych inwestycji w ubiegłym roku (wzrost o 6% wobec 36% w 2010 r.) sugeruje, że 2012 może przynieść jednak wyraźne spowolnienie inwestycji oddanych do użytku. Otoczenie gospodarcze w tym i następnym roku (powolny wzrost gospodarczy w UE, niezażegnane do końca ryzyko opuszczenia strefy euro przez Grecję i narastanie problemów Hiszpanii z wypłacalnością), a także atmosfera spowolnienia gospodarczego, co najmniej w roku bieżącym, mogą skutecznie osłabić decyzje inwestycyjne przedsiębiorstw również w 2013 r. Ponadto, na wynik nakładów ogółem wpłynie także dalsze tempo wykorzystywania środków unijnych (tj. po EURO 2012). Tempo przyrastania wartości podpisanych umów na nowe projekty z unijnej perspektywy budżetowej 2007-2013 wyraźnie osłabło (z ponad 100% w 2010 r. do 25% w I kw. 2012), z czego należy wnioskować osłabienie inwestycji finansowanych z tego źródła w II połowie 2012 i w 2013 r. Ponadto, co prawda obserwujemy ożywienie w budownictwie mieszkaniowym (wzrost mieszkań oddanych do użytku przekraczający 30%), jednakże może się ono okazać krótkotrwałe. Kilkuprocentowy wzrost liczby pozwoleń na nowe budowy, jaki odnotowano w 2011 r., ponownie zaczyna słabnąć (po Niniejszy fragment został opracowany w ramach „Raportu półrocznego z prognozami makroekonomicznymi dla Polski za I półrocze 2012” jako podrozdział 1.3. 7 22 spadkach utrzymujących się od końca 2008 r.). Waga inwestycji ogółem w PKB to ok. 20%. Spowolnienie inwestycji o 1 pkt. proc. (np. z 4% do 3%) oznacza w prostym rachunku, że tempo PKB zmniejszy się o 0,2 pkt. proc. Ale łączne negatywne efekty mogą być większe, gdyż wolniej rosnące nakłady osłabiają tempo tworzenia miejsc pracy, a co za tym idzie – dochodów ludności, konsumpcji itd. Elementem neutralizującym częściowo ten niekorzystny łańcuch zależności jest fakt, że wolniej rosnące inwestycje oznaczają także niższe tempo wzrostu importu (pomniejszającego PKB). Należy jednak pamiętać, że dobra inwestycyjne stanowią relatywnie niski udział w imporcie ogółem (w 2010 r. jedynie 16%), więc skala tego efektu jest stosunkowo niewielka. Pod największym jednak znakiem zapytania stoi popyt konsumpcyjny gospodarstw domowych. W ciągu pierwszych pięciu miesięcy bieżącego roku dynamika zatrudnienia wyhamowała do zera, a płace rosną niewiele ponad inflację. W otaczającej rzeczywistości trudno doszukać się powodów, dla których firmy miałyby zmienić swoje nastawienie do tworzenia miejsc pracy i podwyżek. Brak więc impulsów do znacznego wzrostu dochodów. Dlatego niepewność dotyczy zachowania gospodarstw domowych w sytuacji już i tak niskiej stopy oszczędności – dalsze zadłużanie się na cele konsumpcyjne jest coraz mniej możliwe, a skala przymusowych oszczędności w postaci spłacania już zaciągniętych kredytów cały czas rośnie. O wzroście ostrożności gospodarstw domowych świadczy niskie tempo spożycia zarówno w IV kw. 2011 r., jak i I kw. 2012 r. (2,1% r/r). Waga konsumpcji gospodarstw w PKB jest wysoka (61%), więc każde osłabienie jej dynamiki w znacznie większym stopniu niż inwestycje przekłada się na wzrost gospodarczy (osłabienie dynamiki o 1 pkt. proc. powoduje w prostym rachunku obniżenie dynamiki PKB o 0,6 pkt. proc.). 23 • wzrost PKB w Polsce w najbliższym okresie utrzyma się na niskim poziomie, poniżej 2% r/r • wiosenne prognozy zostały skorygowane o spadkowe wyniki jakie przyniosły szacunki GUS dla PKB w II i III kwartale 2012 • nie jest spodziewana poprawa wskaźnika w okresie zimowym, ewentualne odbicie może nastąpić w połowie 2013, jednak na cały 2013r. prognozy pozostają umiarkowanie pesymistyczne 1.3. Inflacja8 Mimo znacznego spowolnienia aktywności gospodarczej w większości gospodarek krajów rozwiniętych, duża część krajów rozwijających się produkuje wykorzystując prawie wszystkie swoje moce produkcyjne. Implikacją tego jest zróżnicowana dynamika inflacji w poszczególnych regionach świata. Economist Intelligence Unit (2012) prognozuje ogólny spadek inflacji w skali globalnej (głównie z powodu spadających cen ropy naftowej) z około 4% w 2011 r. do 3,4% w 2012 r. i 3,2% w 2013 roku. Wysoki wzrost cen towarów konsumpcyjnych wpływa na wzrost inflacji, ale jest ona skutecznie tłumiona poprzez relatywnie wolno rosnący poziom płac w gospodarkach rozwiniętych. W USA oraz strefie euro jednostkowe koszty pracy zmalały lub utrzymywały się na stałym poziomie przez ostatnie kilka lat. Jeśli poprawa sytuacji na rynku pracy będzie przebiegać stopniowo, prognozowany poziom inflacji w USA spadnie do około 2%, a w strefie euro do 1,5% w 2013 r. Prognoza inflacji jest bardziej zróżnicowana dla gospodarek rozwijających się. Ostatni spadek inflacji spowodowany jest niższym poziomem cen surowców naturalnych. W Europie Środkowo-Wschodniej ścieżka inflacji nie jest jednolita. W azjatyckich krajach rozwijających się prognozowany jest spadek inflacji w okresie 2012-2013. Kraje Ameryki Łacińskiej wykorzystują prawie wszystkie swoje moce produkcyjne, a prognozy zapowiadają jedynie znikomą obniżkę poziomu inflacji w tym regionie. W krajach WNP, MENA oraz SSA spodziewana jest wyższa inflacja odzwierciedlona Niniejszy podrozdział został opracowany w ramach „Raportu półrocznego - prognozy dla gospodarki światowej, w tym głównych partnerów handlowych Polski, I półrocze 2012” jako podrozdział 1.2. 8 24 w ekspansywnej polityce makroekonomicznej oraz zakłóceniach po stronie podażowej w gospodarce z powodu konfliktów zbrojnych i niestabilności politycznej. Inflacja CPI wg Citibanku wyniesie odpowiednio 3,7% w 2011 r., 2,8% w roku obecnym oraz 2,7% w przyszłym. J.P. Morgan oczekuje globalnej inflacji na poziomach 4,2% w roku 2011 oraz 3,1% zarówno w 2012 r. jak i 2013 r., z czego dla roku przyszłego prognoza przypada na II kwartał 2013. Inflacja w krajach UE i strefie euro9 Ceny konsumpcyjne w 2011 r. były głównie kształtowane przez wysokie globalne ceny towarów (głównie surowce naturalne i żywność) oraz – w niektórych krajach członkowskich UE – przez wzrost pośrednich podatków (w dużej mierze VAT) oraz cen administracyjnych (energii elektrycznej, gazu, opału czy energii cieplnej). Zharmonizowany wskaźnik cen konsumpcyjnych (HICP) przekroczył na jakiś czas 3% w całej UE, a w strefie euro wyniósł 2,7%. Następnie inflacja zaczęła się obniżać, ze względu na pogarszające się otoczenie gospodarcze i słabnący popyt. Obniżające się ceny surowców – szczególnie ropy naftowej, co pokazują terminowe transakcje towarowe, będą miały bezpośredni wpływ na obniżenie się inflacji w tym roku. Mimo to w wielu krajach UE szybki spadek inflacji jest jednak niemożliwy z powodu podwyżek podatków pośrednich, które wprowadzono w celu ratowania budżetów narodowych. Spodziewany powrót wzrostu gospodarczego w okresie 2012-2013 nie powinien przyczynić się do wzrostu poziomu inflacji zarówno w krajach strefy euro, jak i całej UE. Powodem jest wolno zawężająca się luka PKB9, która wynika ze zbyt wysokiego bezrobocia i skutkuje niższą presją inflacyjną. Komisja Europejska szacuje, że inflacja wg Citibanku: inflacja w Grecji: 15% w 2013 r. i 19% w 2014 r., w 2015 r. spadek do 6,3%; wzrost gospodarczy: -10,1% w 2013 r., -1,1% w 2014 r., ożywienie gospodarcze w 2015 na poziomie 4,5%. Zharmonizowane wskaźniki cen konsumpcyjnych (HICP) obliczane są wg ujednoliconej metodologii Unii Europejskiej (szczegóły, GUS 2012). Luka PKB to procentowa różnica pomiędzy potencjalnym PKB (czyli takim, który byłby osiągnięty przy pełnym zatrudnieniu), a rzeczywistym, wynikającym z niepełnego zatrudnienia w roku 2012 będzie wynosić około 2,5%, a rok później spadnie do poziomu około 2% w całej UE, podczas gdy inflacja bazowa10 utrzyma się na stałym poziomie po Niniejszy fragment został opracowany w ramach „Raportu półrocznego - prognozy dla gospodarki światowej, w tym głównych partnerów handlowych Polski, I półrocze 2012” jako podrozdział 2.1.2. 9 25 tym, jak wzrosła do 2,2% w UE i 1,7% w strefie euro. Należy tutaj dodać, że prognoza inflacji na rok 2013 nie uwzględnia różnych dodatkowych działań fiskalnych rządów krajów członkowskich, takich jak podniesienie podatków czy cen administracyjnych, które miałyby bezpośredni wpływ na ogólny wzrost poziomu cen. Dodatkowo należy się spodziewać, że znaczne różnice w poziomach inflacji poszczególnych krajów członkowskich UE w 2012 r. (w efekcie zróżnicowanej polityki fiskalnej na poziomie indywidualnych gospodarek), będą się sukcesywnie zmniejszać w kolejnych latach. Inflacja wg Citibanku wyniesie w strefie euro w 2012 r. 2,3% a rok później spadnie do poziomu 1,6%. J.P. Morgan spodziewa się inflacji na poziomie 2,1% w roku bieżącym i spadku do 1,7% w 2013 r. Prognozy inflacji CPI (średniej w roku) w Polsce na lata 2012 – 201310 Komisja Europejska podaje inflację cen konsumpcyjnych zharmonizowaną (HCPI). Pozostałe ośrodki prognostyczne posługują się CPI HCPI różni się od CPI strukturą koszyka konsumpcyjnego, którego ceny są porównywane. Tabela 2. Prognozy inflacji CPI (średniej w roku) w Polsce według różnych źródeł, 2012- 2013 (%) Czas przygotowania prognozy Prognoza CPI (średnio w roku) Źródło 2011 2012 2013 Komisja Europejska 3,9 3,7 2,9 Maj 2012 CASE-Doradcy 4,3 4,1 3,3 Maj 2012 IBnGR 4,3 3,8 2,6 Maj 2012 MFW 4,3 3,8 2,7 Kwiecień 2012 Citibank 4,2 2,9 2,6 Listopad 2011 Uwaga: KE – inflacja HCPI. Źródło: Raport półroczny z prognozami makroekonomicznymi dla Polski za I półrocze 2012,CASE Doradcy Sp. z o.o.,WUP, Warszawa 18.07.2012, Źródło: IBnGR - „Stan i prognozy koniunktury gospodarczej nr 74, Maj 2012”; IMF – World Economic Outlook, April 2012; KE – European Economic Forecast, Spring 2012.; CASE-Doradcy - Raport kwartalny o stanie gospodarki polskiej i prognozach, Maj 2012; Citibank – Global Economic Outlook and Strategy. Prospects For Economies And Financial Markets In 2012 And Beyond, 28 November 2011. Niniejszy fragment został opracowany w ramach „Raportu półrocznego z prognozami makroekonomicznymi dla Polski za I półrocze 2012” jako podrozdział 3.1. 10 26 Prognozy CPI a założenia11 Wszystkie analizowane ośrodki prognostyczne podobnie diagnozują, że wzrost inflacji w 2011 r. wynikał z czynników podażowych, tj. podwyżek cen administrowanych, w tym energii elektrycznej, gazu, opału, energii cieplnej, a także wzrostu cen paliw (w ślad za drożejącą ropą naftową), jak też cen żywności w globalnej gospodarce. Część z tych czynników powinna stopniowo wygasać w okresie prognozy, zwłaszcza, jeśli chodzi o wzrost cen ropy naftowej i żywności. Natomiast, w sytuacji powolnego wzrostu płac realnych (poniżej dynamiki wydajności pracy) popytowa presja inflacyjna praktycznie nie występowała. W świetle przedstawionych prognoz podobnie będzie w latach 2012-2013. Zatem, wg wszystkich pięciu CPI – porównuje ceny towarów i usług bieżącego koszyka konsumpcyjnego z cenami tych samych towarów i usług przed rokiem; HCPI porównuje koszt bieżącego koszyka konsumpcyjnego z kosztem koszyka konsumpcyjnego z roku poprzedniego (a więc uwzględnia zmianę struktury koszyka). Poza tym, HCPI uwzględnia dodatkowo wydatki cudzoziemców w Polsce oraz szacunkowe wydatki ponoszone przez osoby przebywające w szpitalach. Inflacja CPI powinna w okresie prognozy spadać. Ośrodki różnią się jednak w ocenie skali tego spadku. Relatywnie silniejszego obniżenia CPI spodziewają się IBnGR, MFW i Citibank: o 1,6-1,7 pkt. proc. W porównaniu do 2011 r. do poziomu ok. 2,6-2,7% średnio w 2013 r. KE i CASE dostrzegają możliwość obniżenia HCPI/CPI o 1 pkt. proc. W tym okresie (CASE do poziomu 3,3%). Z prognoz tych wynika, że przez część 2012 r. CPI nadal będzie się znajdował powyżej górnej granicy celu inflacyjnego NBP4 (a więc powyżej 3,5%). Jednakże w 2013 r. nawet wg mniej optymistycznej prognozy CASE inflacja CPI w poszczególnych miesiącach spadnie poniżej 3,5%. Spełnienie się tych prognoz może mieć wpływ na decyzję Rady Polityki Pieniężnej odnośnie obniżki stóp procentowych. Szanse i zagrożenia dla CPI12 Wyniki za maj 2012 (3,6% r/r) wskazują, że ścieżka inflacji może opadać szybciej niż ośrodki prognostyczne oczekiwały jeszcze dwa miesiące temu. Być może skala spowolnienia tempa wzrostu dochodów z pracy i w konsekwencji konsumpcji Niniejszy fragment został opracowany w ramach „Raportu półrocznego z prognozami makroekonomicznymi dla Polski za I półrocze 2012” jako podrozdział 3.2. 12 Niniejszy fragment został opracowany w ramach „Raportu półrocznego z prognozami makroekonomicznymi dla Polski za I półrocze 2012” jako podrozdział 3.3. 11 27 gospodarstw domowych jeszcze bardziej osłabiła presję popytową. Istotnie, dynamika sprzedaży detalicznej kształtuje się od kwietnia na wyraźnie niższym poziomie niż w poprzednich miesiącach (średnia realna dynamika za kwiecień i maj to 3,1% r/r wobec 7-9% r/r w ostatnich kilku kwartałach). Ponadto, ceny ropy naftowej zaczęły spadać (w czerwcu średnia cena baryłki Brent wyniosła 95 USD, podczas gdy jeszcze w marcu odnotowano 125 USD). Są więc powody, by oczekiwać, że przedstawione prognozy inflacji są zbyt konserwatywne (zwłaszcza KE i CASE) i jej spadek będzie szybszy niż oczekiwano. Zagrożeniem przyspieszenia dynamiki cen mogłaby się stać ponowna eskalacja konfliktu na Bliskim Wschodzie (USA-Iran), którego prawdopodobieństwo było znacznie wyższe jeszcze kilka miesięcy temu. W efekcie ceny ropy naftowej mogłyby znów zacząć rosnąć, co oczywiście wywołałoby efekty inflacyjne na całym świecie (bezpośrednio – poprzez ceny paliw, pośrednio – poprzez ceny żywności). • inflacja w 2013 będzie oscylować wokół celu inflacyjnego NBP - 3,5%, nie jest spodziewany dalszy wzrost indeksu • podniesienie stóp procentowych w celu regulowanego obniżania inflacji jest mało prawdopodobne, ze względu na priorytet RPP pobudzania koniunktury gospodarczej • nie powinny w 2013r. wystąpić w dużym stopniu czynniki, które wywołały wzrost inflacji w 2011r. czyli wzrost cen administrowanych. Poza kontrolą pozostaną jedynie ceny paliw 1.4. Bezrobocie i zatrudnienie13 Międzynarodowa Organizacja Pracy (ILO 2012) w swoim rocznym raporcie Globalne trendy w zatrudnieniu 2012 przewiduje, że w roku 2012 świat musi zmierzyć się z ogromnym wyzwaniem na rynku pracy oraz szeroko rozprzestrzenionym deficytem miejsc pracy. Po trzyletnim okresie globalnego kryzysu gospodarczego oraz pogarszającej się sytuacji na rynkach pracy, należy nadrobić zaległości w redukcji liczby bezrobotnych, wynoszącej obecnie około 200 milionów, a która wzrosła od początku kryzysu o 27 milionów. Ponadto, wraz z przyrostem liczby osób w wieku produkcyjnym, Niniejszy podrozdział został opracowany w ramach „Raportu półrocznego - prognozy dla gospodarki światowej, w tym głównych partnerów handlowych Polski, I półrocze 2012”jako podrozdział 1.3. 13 28 potrzebne będzie stworzenie więcej niż 400 milionów nowych miejsc pracy podczas następnej dekady, aby uniknąć dalszego wzrostu bezrobocia. Na tle wyzwań stojących przed rynkiem pracy, w wielu krajach perspektywa tworzenia miejsc zatrudnienia nie wygląda obiecująco. Podstawowa prognoza pokazuje praktycznie brak zmian w globalnym bezrobociu w okresie 2012-2013. Ponadto, ILO prognozuje, że taki stan rzeczy utrzyma się do 2016 r., z bezrobociem na poziomie 6%. Implikacją tego będą dodatkowe 3 miliony bezrobotnych w 2012 r. na świecie, a do 2016 r. ich liczba wzrośnie do 216 milionów. Jeśli pesymistyczne prognozy się sprawdzą oraz globalny wzrost gospodarczy spadnie poniżej 2% w roku 2012, bezrobocie wzrośnie do więcej niż 204 milionów (czyli o 4 miliony więcej niż w scenariuszu podstawowym), a w roku 2013 do 209 milionów (czyli o 6 milionów więcej niż w scenariuszu podstawowym). Alternatywnie, przy scenariuszu łagodniejszym, który zakłada szybkie rozwiązanie problemów z zadłużeniem w strefie euro i przyspieszenie wzrostu gospodarczego, globalne bezrobocie wyniosłoby w 2012r. o 1 milion mniej niż przewiduje scenariusz podstawowy, a w 2013 r. mniej o 1,7 miliona osób. To ciągle jednak za mało, aby obniżyć stopę bezrobocia na świecie poniżej poziomu 6%. Warunki na rynku pracy zarówno w krajach rozwiniętych, jak i rozwijających się pozostaną trudne. Dla kontrastu, MFW podaje, że stopa bezrobocia jest relatywnie niska w krajach rozwijającej się Azji oraz Ameryki Łacińskiej. Jest to skutek stabilnego i mocnego wzrostu gospodarczego w ciągu ostatnich lat. Bezrobocie i zatrudnienie w krajach UE14 Obecna sytuacja na rynku pracy w UE jest wynikiem zarówno recesji z 2008 r. i 2009 r., jak i stagnacji z okresu 2011-2012. Poprawa sytuacji na rynku pracy podczas wychodzenia z recesji w późnej fazie roku 2009 nie wiązała się z wyraźnym wzrostem zatrudnienia. Wpłynęła na to wyjątkowa elastyczność rynku pracy UE podczas spadku koniunktury w okresie 2008-2009. Przedsiębiorstwa potrafiły dopasować zapotrzebowanie na pracę w tym okresie nie poprzez zwalnianie pracowników, ale poprzez redukowanie godzin pracy. Dlatego w trakcie ożywienia gospodarczego Niniejszy fragment został opracowany w ramach „Raportu półrocznego - prognozy dla gospodarki światowej, w tym głównych partnerów handlowych Polski, I półrocze 2012”jako podrozdział 2.1.3. 14 29 tygodniowe godziny pracy powróciły do stanu sprzed recesji, bez zwiększenia się współczynnika zatrudnienia. Odchylenie od standardowego związku pomiędzy dynamiką wzrostu gospodarczego a bezrobociem, powszechnie określane prawem Okuna, implikowało zwiększoną niż zwykle potrzebę na ożywienie gospodarcze w celu redukcji bezrobocia. Dlatego zaobserwowany był brak postępu w tworzeniu miejsc pracy, kiedy sytuacja gospodarcza zaczęła się pogarszać w drugiej połowie zeszłego roku. Zatrudnienie zmalało w II i III kwartale 2011 r. W UE oraz strefie euro. Jednocześnie stopa bezrobocia wzrosła (do 10,2% w lutym 2012 r. W UE oraz 10,8% w strefie euro, tj. prawie o jeden punkt procentowy względem roku ubiegłego, co daje najwyższe bezrobocie od czasów wprowadzenia euro, czyli od roku 1999). Wskaźniki wyprzedzające koniunkturę dotyczące rynku pracy sugerują, że poprawa na rynku pracy jest raczej mało realna w 2012 roku. Wskaźniki inflacji bazowej są skorygowane o pewne elementy koszyka konsumpcyjnego, których zmienność cen zaburza odczyt pożądanej informacji na temat inflacji. Przykładem może być inflacja bazowa wyłączająca ceny żywności i energii, które podlegają dużym wahaniom związanym np. z pogodą (zbiory rolnicze) czy z innymi czynnikami (np. na cenę ropy naftowej duży wpływ ma sytuacja polityczna w krajach ją eksportujących). Niepewność sytuacji sprawia, że przedsiębiorstwa niechętnie zatrudniają zwolnionych wcześniej pracowników. Wg wewnętrznych badań KE oczekiwania w UE odnośnie zatrudnienia w sektorze produkcyjnym oraz usługach spadły pod koniec 2011 r. i pozostały na niskim poziomie w I kwartale 2012 r. Współczynnik KE pokazujący obawę konsumentów przed bezrobociem wzrósł i w niedługim czasie może przekroczyć swój długoterminowy średni poziom. Ponadto w wielu krajach wyczerpały się środki na różnego rodzaju dotacje, które pozytywnie stymulowały aktywność na rynku pracy podczas wcześniejszego kryzysu lat 2008-2009. Dodatkowo przewiduje się zmniejszenie zatrudnienia w sektorze publicznym. Zatrudnienie w 2012 roku skurczy się o 0,2% w UE oraz o 0,5% w strefie euro, podczas gdy stopa bezrobocia ma znacznie wzrosnąć w obydwu obszarach w porównaniu z rokiem ubiegłym. W UE bezrobocie w okresie 2012-2013 wyniesie 10,3%, a w strefie euro – aż 11%. 30 Spodziewane ożywienie gospodarcze w 2013 r. powinno pomóc w stabilizacji sytuacji na rynku pracy. W związku z tym, że rynek pracy reaguje z opóźnieniem na zmieniającą się koniunkturę, upłynie trochę czasu zanim sytuacja ulegnie poprawie. Pozytywny wpływ na rynek pracy mogą mieć reformy, które są obecnie przeprowadzane w wielu krajach członkowskich. W krajach, które wdrożyły je odpowiednio wcześniej (np. Niemcy, Irlandia), już teraz można obserwować ich pozytywne efekty. Prognozy stopy bezrobocia dla Polski na lata 2012-201315 Istnieją dwa podejścia do mierzenia stopy bezrobocia: na podstawie rejestrów bezrobocia w urzędach pracy (stopa rejestrowa, na koniec okresu) oraz na podstawie ankietowego Badania Aktywności Ekonomicznej Ludności (stopa BAEL, średnia w kwartale)2. CASE i IBnGR, a także Citibank w prognozach rocznych posługuje się stopą rejestrową na koniec roku; KE i MFW prezentuje swoje prognozy w oparciu o dane BAEL, jako średnią za cztery kwartały. Biorąc pod uwagę te różnice skupiamy się na zmianie poziomu stopy bezrobocia. Tabela 3. Prognozy stóp bezrobocia w Polsce według różnych źródeł, 2012-2013 (%) Źródło Prognoza stopy bezrobocia 2011 2012 2013 Czas przygotowania prognozy Bezrobocie wg BAEL (średnio w roku) Komisja Europejska 9,7 9,8 9,6 Maj 2012 MFW 9,6 9,4 9,1 Kwiecień 2012 Bezrobocie rejestrowane (koniec roku) CASE-Doradcy 12,5 12,3 11,5 Maj 2012 IBnGR 12,5 13,1 12,0 Maj 2012 Uwaga: KE i MFW – średnioroczna stopa bezrobocia wg BAEL; CASE i IBnGR – stopa bezrobocia rejestrowanego na koniec roku; pominięto stopę bezrobocia prezentowaną w raporcie Citibanku ze względu na brak informacji o jej metodologii. Źródło: Raport półroczny z prognozami makroekonomicznymi dla Polski za I półrocze 2012,CASE Doradcy Sp. z o.o.,WUP, Warszawa 18.07.2012, Źródło: IBnGR - „Stan i prognozy koniunktury gospodarczej nr 74, Maj 2012”; IMF – World Economic Outlook, April 2012; KE – European Economic Forecast, Spring 2012.; CASE-Doradcy - Raport kwartalny o stanie gospodarki polskiej i prognozach, Maj 2012. Niniejszy fragment został opracowany w ramach „Raportu półrocznego z prognozami makroekonomicznymi dla Polski za I półrocze 2012” jako podrozdział 2.1. 15 31 Prognozy stopy bezrobocia a założenia16 Najbardziej pesymistyczny odnośnie stopy bezrobocia jest IBnGR: prognozuje znaczący wzrost jej wartości w 2012 r. (z 12,5% na koniec 2011 r. do 13,1% na koniec b.r. – bezrobocie rejestrowane) i spadek dopiero w 2013 r. (do 12,0%, a więc poniżej poziomu z końca 2011 r.) wraz z przyspieszeniem dynamiki zatrudnienia. Lekkiego wzrostu bezrobocia w roku bieżącym oczekuje także KE (ze średnio 9,7% w 2011 do 9,8% w 2012 – bezrobocie wg BAEL), po czym spadku do średnio 9,6% w 2013 r. Większymi optymistami są MFW i CASE. Wg MFW średnia w roku stopa bezrobocia BAEL będzie stopniowo spadała do 9,4% w 2012 r. i 9,1% w 2013 (wg BAEL) wraz z przyspieszeniem wzrostu gospodarczego. CASE oczekuje natomiast, iż 2 w skrócie, BAEL w sposób bardziej adekwatny mierzy liczbę pracujących (jako osób posiadających jakąkolwiek pracę w ostatnim tygodniu, również w szarej strefie i jako pomagający członkowie rodziny) oraz liczbę bezrobotnych (jako osoby, które faktycznie są gotowe podjąć pracę). W skali roku zauważono tendencję sezonowych wahań stopy bezrobocia, która w miesiącach letnich znacząco spada, by ponownie wzrosnąć w listopadzie i grudniu. Od maja do października poszukujący pracy mogą liczyć na więcej ofert zatrudnienia w ogrodnictwie i rolnictwie, ale także w bardziej znaczących branżach: budownictwie, hotelarstwie i gastronomii. W 2012r. spadek bezrobocia był niższy niż w analogicznym okresie w poprzednich latach. W niniejszym akapicie wykorzystano podrozdział 2.2. z „Raportu półrocznego z prognozami makroekonomicznymi dla Polski za I półrocze 2012”. 16 32 15% 14% 13% 12% 11% grudzień listopad październik wrzesień sierpień lipiec czerwiec maj kwiecień styczeń 8% marzec 9% luty prognoza 2012 2011 2010 2009 2008 10% w miesiącach letnich tradycyjny sezonowy spadek był w 2012 wyjątkowo niewielki Wykres 1 Miesięczne zmiany stopy bezrobocia rejestrowanego w Polsce w latach 2008-2012 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS, [http://www.stat.gov.pl/] Pomimo optymistycznych prognoz z końca I połowy 2012 późniejsze obserwacje dowodzą, że nie dostrzeżono całej powagi sytuacji. W następnych kilku miesiącach tylko na niewielką skalę wystąpił spodziewany sezonowy wzrost zatrudnienia. Dodatkowo wiadomości o wielu firmach zapowiadających zwolnienia grupowe, każą spojrzeć na prognozy mniej pesymistycznym okiem. Według szacunków Ministerstwa Pracy, do końca roku zatrudnienie na skutek zwolnień grupowych stracić może jeszcze nawet 250 tysięcy osób, należy więc liczyć się z faktem, że bezrobocie na koniec 2012 wyniesie przynajmniej 13% a w kolejnym roku może jeszcze wzrosnąć. Szanse i zagrożenia dla poziomu bezrobocia17 Po pierwsze, stopa bezrobocia jest wypadkową dwóch wielkości: liczby bezrobotnych (w liczniku tego wskaźnika) i liczby osób aktywnych zawodowo, a więc pracujących i bezrobotnych łącznie (w mianowniku). Rosnąca stopa bezrobocia nie zawsze wynika ze spadku zatrudnienia. Z różnych powodów, jako bezrobotne mogą się rejestrować osoby dotąd bierne zawodowo (w ujęciu BAEL – faktycznie stać się bezrobotnymi szukającymi pracy) – uczące się, albo z wyboru znajdujące się wcześniej poza rynkiem pracy. W ostatnim czasie właśnie liczba osób biernych zawodowo maleje i przechodzi Niniejszy fragment został opracowany w ramach „Raportu półrocznego z prognozami makroekonomicznymi dla Polski za I półrocze 2012” jako podrozdział 2.3. 17 33 w (lekki) wzrost liczby pracujących ogółem, ale głównie we wzrost liczby bezrobotnych. Zatem, stopa bezrobocia może dalej rosnąć z dwóch powodów: pogorszenia się sytuacji na rynku pracy, tj. redukcji liczby zatrudnionych przez firmy i sektor rządowy, ale także spadku liczby samozatrudnionych. Po drugie, wzrost stopy bezrobocia może wynikać ze wzrostu aktywności zawodowej społeczeństwa poprzez przechodzenie do bezrobocia rejestrowanego (lub deklarowanego w badaniu BAEL). Prognozuje się, że w najbliższym czasie mogą występować obydwa powody wzrostu liczby bezrobotnych i w konsekwencji stopy bezrobocia. Największym zagrożeniem jest jednak sytuacja w sektorze przedsiębiorstw. Dynamika zatrudnienia w ostatnich miesiącach wyhamowała prawie do zera – silniej niż oczekiwano jeszcze na początku roku. Przedsiębiorstwa mogą wykorzystywać ten czas na podniesienie wydajności pracy – wzrost wymagań w stosunku do istniejącego personelu bądź redukcję zatrudnienia i wymianę pracowników na bardziej produktywnych. Sprzyja temu „rynek pracodawcy” z podwyższoną stopą bezrobocia i atmosferą spowolnienia gospodarczego. Wzrost wydajności jest pozytywną zmianą zwiększającą konkurencyjność przedsiębiorstw, ale jeśli odbywa się poprzez redukcję zatrudnienia, to w krótkim okresie oznacza wzrost bezrobocia. Im głębsze okaże się spowolnienie wzrostu gospodarczego, tym silniejsze może wywołać pogorszenie na rynku pracy. • wiosenne prognozy okazały się zbyt optymistyczne, na koniec 2012r. bezrobocie osiągnie poziom minimum 13% i raczej pogłębi się w roku następującym • rynek pracy z opóźnieniem reaguje na zmiany w koniunkturze, a dotychczasowe trendy nie zapowiadają na razie końca spowolnienia gospodarczego • poprawie sytuacji na rynku pracy nie sprzyja koniec obowiązywania przepisów z ustawy antykryzysowej, a także zakończenie większości dużych inwestycji współfinansowanych z funduszy EU • po zakończeniu Mistrzostw Euro 2012 nie widać kolejnego bodźca, który mógłby zadziałać stymulująco na poziom inwestycji a także na rynek pracy 34 Prognozy w perspektywie 5-letniej18 Prognozy 5-letnie publikuje Międzynarodowy Fundusz Walutowy. Ostatnie pochodzą z kwietnia 2012 r. i obejmują lata 2012-2016. Tabela 4. Prognozy 5-letnie MFW w latach 2012-2016 (%) 2012 2013 2014 2015 2016 PKB (wzrost realny) 2,6 3,2 3,6 3,9 3,8 Stopa bezrobocia (średnia w roku) 9,4 9,1 8,8 8,6 8,3 Inflacja CPI (średnia w roku) 3,8 2,7 2,5 2,5 2,5 Uwaga: stopa bezrobocia na podstawie BAEL. Źródło: Raport półroczny z prognozami makroekonomicznymi dla Polski za I półrocze 2012,CASE Doradcy Sp. z o.o.,WUP, Warszawa 18.07.2012, Źródło: IMF – World Economic Outlook, April 2012. MFW oczekuje, że PKB zacznie przyspieszać od 2013 r. do poziomu 3,8-3,9% w latach 2015- 2016. Jest to więc dość umiarkowane tempo wzrostu w porównaniu ze średnią z najlepszych lat przed kryzysem (6,0% w latach 2006-2008). MFW podaje, iż udział akumulacji (a więc inwestycji razem z przyrostem zapasów) w PKB będzie rósł stopniowo z 21,8% w 2011 r. do 23,9% w 2016 r. Prognoza PKB opiera się więc na oczekiwaniu dość dynamicznego wzrostu inwestycji. Być może kryje się za tym założenie, że do tego czasu Polska wstąpi do strefy euro, co poprawi warunki do inwestowania (dostęp do tańszego kredytu) oraz zachęci do zwiększonych strumieni FDI (zniwelowane ryzyka kursowe, podniesienie wiarygodności Polski, jako członka strefy euro). Równolegle obniżać się będzie stopa bezrobocia (do 8,3% w 2016 r., a więc do poziomu podobnego jak w 2009 r.). Poprawa sytuacji na rynku pracy oznacza wzrost zatrudnienia, a także z pewnością płac realnych. To z kolei powinno stymulować konsumpcję gospodarstw domowych. MFW nie podaje jej prognozy, ale pamiętając o ograniczonych możliwościach dynamicznego wzrostu spożycia (z powodu niskiej już obecnie stopy oszczędności) należy oczekiwać, że ten element PKB nie będzie stymulował wzrostu gospodarczego w takim samym stopniu, jak we wcześniejszych latach. Dopiero znaczny wzrost dochodów do dyspozycji (np. poprzez realny wzrost płac Niniejszy fragment został opracowany w ramach „Raportu półrocznego z prognozami makroekonomicznymi dla Polski za I półrocze 2012” jako rozdział 4. 18 35 spowodowany dużym wzrostem wydajności) mógłby się przełożyć na wyższą dynamikę konsumpcji i w rezultacie wyższy wzrost gospodarczy niż przewiduje prognoza MFW. Do takiego rozwoju sytuacji powinien prowadzić oczekiwany wzrost popytu inwestycyjnego, którego efekty mogą być widoczne jednak dopiero w kolejnych latach. W prognozie MFW inflacja CPI stabilizuje się wokół 2,5% od 2014 r. Z pewnością oparta jest na założeniu, że proinflacyjne impulsy podażowe na świecie stopniowo wygasają, a podwyżki cen administracyjnych w Polsce (w tym zwłaszcza energii elektrycznej i ciepła w związku z potrzebą modernizacji przestarzałego wyposażenia sektora energetyczno-ciepłowniczego, a także kosztami emisji CO2) są neutralizowane umiarkowanym wzrostem pozostałych cen. MFW zakłada więc także, że presja popytowa na wzrost cen będzie mała, co musi się wiązać z utrzymaniem realnego wzrostu średniego wynagrodzenia nie przekraczającego wzrostu wydajności pracy. Biorąc pod uwagę tendencje z ostatnich kilku lat założenie to jest dość realistyczne. Istotnym czynnikiem gwarantującym niską inflację jest też stabilny kurs walutowy złotego. 1.5. Tendencje dla stóp procentowych NBP19 Od początku 2011 r. inflacja CPI znajduje się powyżej górnej granicy celu inflacyjnego NBP. Fakt ten stał się powodem do serii podwyżek stóp procentowych NBP (stopa refinansowa w największym stopniu wpływająca na stopy rynkowe wzrosła z 3,50% w grudniu 2010 r. do 4,50% w czerwcu 2011 r.). Od tamtej pory, mimo dalszego wysokiego poziomu inflacji, Rada Polityki Pieniężnej (RPP) powstrzymywała się przed dalszymi podwyżkami stóp w oczekiwaniu na zapowiadane spowolnienie gospodarcze. Spowolnienie to miało przynieść spadek inflacji w zakresie czynników popytowych (a więc innych niż wzrost cen ropy naftowej czy globalna tendencja do wzrostu cen żywności). Jednakże, wobec nadal utrzymującej się do kwietnia podwyższonej inflacji RPP zdecydowała się pod koniec maja 2012 na kolejną podwyżkę stóp NBP (stopy refinansowej do 4,75%). Wobec spowolnienia inflacji do 3,6% r/r w maju oraz wyraźniejszych sygnałów pogarszania się koniunktury należy się spodziewać co najmniej utrzymania stóp NBP na niezmienionym poziomie przez dłuższy czas. Jednakże, jeśli okaże się, że osłabienie Niniejszy podrozdział został opracowany w ramach „Raportu półrocznego z prognozami makroekonomicznymi dla Polski za I półrocze 2012” jako rozdział 5. 19 36 presji podażowych inflacji jest silniejsze niż obecnie zakłada się w przedstawionych prognozach (zwłaszcza, jeśli chodzi o ceny ropy naftowej), a wzrost dochodów z pracy słabszy od oczekiwań, poziom CPI może znacznie szybciej znaleźć się w granicach celu inflacyjnego NBP. Taka sytuacja mogłaby stanowić przesłanki nawet do obniżek stóp procentowych NBP. Należy się jednak liczyć z ostrożnością RPP w luzowaniu polityki monetarnej. Zbyt duże obniżki mogłyby zaprzepaścić uzyskane ograniczenie inflacji, zwłaszcza, że co najmniej od II połowy 2013 r. oczekiwane jest ożywienie wzrostu gospodarczego. RPP musi brać pod uwagę konieczność utrzymania inflacji na poziomie spełniającym kryteria z Maastricht. Na razie nie ma jasnej deklaracji na szczeblu rządowym o dacie wchodzenia do strefy euro, ale niepisanym oczekiwaniem wśród ekonomistów jest rok 2015, co oznacza, że od 2013 r. Polska powinna spełniać kryterium inflacyjne. • nie jest spodziewana podwyżka stóp procentowych • NBP może obniżyć stopy procentowe tylko w przypadku ustabilizowania poziomu inflacji poniżej 3,5% 1.6. Tendencje dla kursu złotego względem EUR, USD, CHR20 W ostatnim czasie napływ kapitału do Polski był mniejszy niż w 2010 r. i przez większość 2011 r. oraz podlegał znacznym wahaniom. W systemie płynnego kursu walutowego powodowało to znaczne wahania kursu złotego i szybkie przechodzenie z trendu aprecjacji do trendu deprecjacji i odwrotnie. Od sierpnia 2011 do stycznia 2012 kurs złotego wobec euro się osłabiał, następnie przez okres 3 miesięcy (luty-kwiecień) wykazywał tendencję do aprecjacji (wzmacniania). W maju ponownie obserwowaliśmy deprecjację złotego (średnio do 4,29 PLN/EUR, a więc o prawie 10% w ujęciu rocznym, czyli w stosunku do maja 2011). W czerwcu i w początkach lipca złoty ponownie się umacniał (do 4,20 PLN/EUR 12 lipca 2012). Niniejszy podrozdział został opracowany w ramach „Raportu półrocznego z prognozami makroekonomicznymi dla Polski za I półrocze 2012” jako rozdział 6. 20 37 Bezpośrednia przyczyna tak gwałtownych przepływów na rachunku kapitałowym w Polsce tkwi w sytuacji globalnej i zmienności kursu euro wobec dolara oraz relatywnie sporej głębokości (wielkości) rynku walutowego w Polsce na tle innych krajów regionu. Inwestorzy traktują złotego, jako walutę odniesienia (a więc mającą wpływ na finansowe decyzje inwestycyjne na tych mniejszych obszarach walutowych) i na tym rynku dokonują większości transakcji, także o charakterze spekulacyjnym. Czynniki te powodują, że w okresie prognozy możemy mieć nadal do czynienia nie tylko z dużą zmiennością krótkookresową kursu złotego, ale także ze zmiennością trendów (z aprecjacyjnego na deprecjacyjny i odwrotnie). Dodatkowym czynnikiem wspierającym złotego jest dysparytet stóp procentowych (w Polsce 4,75% wobec 0,75% w strefie euro), który sprzyja napływowi kapitału portfelowego. Zakładając jednak w dłuższym okresie, że Grecja nie opuści strefy euro, pozostałe kraje strefy euro (włączając Francję), które podlegają procedurze nadmiernego deficytu, będą przeprowadzać konsolidację fiskalną, a polskie fundamenty będą nadal dość pozytywnie oceniane przez rynki finansowe, złoty powinien pozostawać stabilny. W prognozie CASE średni kurs złotego w 2012 r. to 4,3 PLN/USD oraz 4,2 PLN/USD w 2013 r. IBnGR oczekuje utrzymania się średniej wartości złotego względem euro na poziomie 4,2 w obydwu latach. Aprecjacja dolara względem euro (z poziomu 1,45 w kwietniu 2011 do poziomu 1,28 USD/EUR w maju b.r.) pociąga za sobą deprecjację kursu złotego względem dolara (z 2,75 PLN/USD w kwietniu 2011 do 3,35 PLN/USD średnio w maju 2012 i dalej do 3,44 PLN/USD 12 lipca 2012). Osłabienie euro jest efektem dalszych perturbacji kryzysu w krajach PIIGS, w tym zwłaszcza Grecji i Hiszpanii. Korzystny wynik wyborów w Grecji z 17 czerwca i sformowanie rządu koalicyjnego daje szansę na ustabilizowanie się kryzysu zadłużeniowego w tym kraju, ale nie eliminuje całkowicie jego ryzyka. Z kolei w Hiszpanii kluczowym czynnikiem jest upublicznienie danych o skali koniecznego dofinansowania sektora bankowego oraz identyfikacji zobowiązań finansowych regionów autonomicznych. Skala tych potrzeb będzie rzutowała na deficyt i zadłużenie sektora finansów publicznych, a tym samym na ocenę sytuacji w strefie euro przez rynki finansowe. Dalsze osłabianie się euro do dolara będzie wpływało na osłabianie się złotego do dolara. 38 W ostatnich miesiącach również frank szwajcarski uległ wzmocnieniu w stosunku do euro (z 1,30 CHF/EUR w kwietniu ub. r. do 1,20 w maju b.r.). Dalsze umacnianie nie jest możliwe, gdyż jest to dolna granica kursu, po której bank centralny Szwajcarii jest zobowiązany do interwencji na rynku walutowym w celu obrony kursu przed nadmiernym wzmocnieniem. Dlatego nawet w sytuacji kontynuacji problemów w strefie euro i osłabienia euro względem dolara, relacja CHF/EUR pozostanie na niezmienionym poziomie 1,2. Wypadkową wspomnianej aprecjacji franka do euro i osłabienia złotego do euro było osłabienie złotego do franka z poziomu 3,06 w kwietniu ubiegłego roku do 3,57 w maju 2012 i powrót do 3,50 PLN/CHF 12 lipca 2012. Oczekiwana w średnim okresie stabilizacja złotego względem euro oraz utrzymywanie się silnego kursu franka względem euro (z granicą na poziomie 1,2 CHF/EUR) oznacza stabilizację kursu złotego do franka na poziomie ok. 3,50 PLN/CHF. • oczekuje się, że kurs złotego do euro i franka szwajcarskiego pozostanie stabilny, na poziomie 4,20 PLN/EUR i 3,50 PLN/CHF • w krótkim okresie mogą pojawić się wahania, ale w długim spodziewana jest stabilizacja złotego do euro • pogorszenie sytuacji gospodarczej w Europie, spowoduje dalsze osłabienie euro, a w konsekwencji deprecjację złotego do dolara 1.7. Analiza wpływu kondycji zagranicznych gospodarek na krajową strukturę gospodarczą21 1.7.1. Kondycja gospodarek wybranych krajów europejskich Z całą pewnością spowolnienie gospodarcze w strefie euro będzie miało pogłębiający się wpływ na polską gospodarkę. Komisja Europejska oczekuje, ze wzrost gospodarczy w Polsce spowolni do 2,7% w roku 2012 i do 2,6% w roku 2013. W roku 2012 można zaobserwować mniejszy popyt na polskie towary, w związku z tym można spodziewać Niniejszy podrozdział powstał na podstawie podrozdziałów 2.2 oraz 2.3 „Raportu półrocznego - prognozy dla gospodarki światowej, w tym głównych partnerów handlowych Polski, I półrocze 2012” i odwzorowuje strukturę odpowiednich fragmentów wyżej wymienionego raportu. 21 39 się, ze dynamika eksportu będzie niższa o ponad połowę w porównaniu z osiągniętą w 2011 r. i wyniesie w cenach stałych jedyne 3,4%. Symptomy takiego scenariusza pojawiły się juz w I. kwartale 2012 roku, wówczas eksport do krajów UE w euro wyhamował praktycznie do zera. Można spodziewać się, ze nawet słaby złoty nie będzie wystarczającym stymulatorem eksportu - z analiz wynika, ze to koniunktura w UE ma największy wpływ na wzrost sprzedaży za granicę. Istotnym predyktorem jest wyraźne spowolnienie wzrostu gospodarczego w Niemczech. Wraz ze stopniową poprawą tempa wzrostu gospodarczego w UE w 2013 r. należy oczekiwać również przyspieszenia dynamiki eksportu (do 5,7%). Przyczyną dalszego spowolnienia wzrostu gospodarczego w 2013 r. będzie więc gospodarka krajowa oraz wzrost dynamiki importu w ślad za umacniającym się złotym. Pewną nadzieją dla polskich przedsiębiorstw może być zróżnicowane tempo wzrostu wśród krajów UE. W ostatnich latach przedsiębiorstwa potrafiły dokonać ekspansji na rynkach rozwijających się relatywnie szybciej, np. do Wielkiej Brytanii, Szwecji czy Słowacji. Również utrzymanie się tempa wzrostu PKB w krajach rozwijających się i krajach Europy Centralno-Wschodniej (Rosja, Ukraina) na prawie niezmienionym poziomie w latach 2012-2013 może rekompensować slaby popyt ze strony UE. W I kwartale 2012 to właśnie sprzedaż do tych krajów pozwoliła osiągnąć dodatnią dynamikę eksportu. Ogólne spowolnienie w gospodarce światowej, a także utrzymująca się niepewność, co do dalszych losów strefy euro, może ograniczyć napływ bezpośrednich inwestycji zagranicznych do Polski. Juz w I. kwartale 2012 r. ich 12-miesięczna wartość spadla do bardzo niskiego poziomu 3,6 mld EUR (notowanego ostatnio w II kwartale 2000 r.). Mniejszy napływ FDI oznacza wolniej rosnące inwestycje, a także słabe wsparcie dla złotego. Podkreślana w prognozach KE i MFW wiara w odbudowę zaufania na rynkach finansowych powinna uspokoić skalę zmienności napływu kapitału do Polski i w efekcie krótkookresowych wahań kursu walutowego. Można oczekiwać, ze osłabienie czynników podażowych inflacji na świecie będzie sprzyjać powrotowi dynamiki CPI w Polsce poniżej górnej granicy celu inflacyjnego NBP, który ustalony jest na poziomie 3,5%. To z kolei, wraz z perspektywą spowolnienia wzrostu gospodarczego, będzie powstrzymywać Radę Polityki Pieniężnej przed dalszymi podwyżkami stop procentowych (obecnie stopa 7-dniowych operacji 40 otwartego rynku, czyli referencyjna, na poziomie 4,75%), a może nawet skłoni do ich redukcji, co zmniejszyłoby koszty obsługi kredytów. Poniżej zamieszczono krotką charakterystykę kondycji gospodarek najważniejszych partnerów handlowych Polski w UE11, w kolejności od największego do najmniejszego udziału w wymianie zagranicznej z Polską w 2011 roku: Niemcy (26,3% eksportu z Polski w 2011), Wielka Brytania (6,5% eksportu z Polski), Francja (6,7% eksportu z Polski), Czechy (6,3% eksportu z Polski), Włochy (5,8% eksportu z Polski), Holandia (4,3% eksportu z Polski), Szwecja (2,9% eksportu z Polski), Słowacja (2,4% eksportu z Polski). Niemcy (26,3% eksportu z Polski w 2011 roku) Niemcy są największym odbiorcą naszych towarów eksportowych, jak i największym eksporterem towarów do Polski. Największe projekty inwestycyjne ulokowały się w m.in. przemyśle samochodowym (Volkswagen, Opel), chemicznym (Bayersdorf, Bayer) oraz w handlu (Metro, Real). Polska eksportuje, jak i importuje z Niemiec głównie towary przetworzone, części i akcesoria do pojazdów samochodowych, meble, silniki spalinowe i pojazdy samochodowe. Z wysokim prawdopodobieństwem można spodziewać się, ze polepszenie się koniunktury w Niemczech wpłynie pozytywnie na wewnętrzną sytuację gospodarczą Polski. W I kwartale 2012 roku wskaźniki krótkoterminowe w Niemczech wskazywały na stabilizację sytuacji gospodarczej. Z kolei badan sondażowych dla przedsiębiorstw oraz gospodarstw domowych wynika, ze stan gospodarki niemieckiej poprawia się. Mimo, iż liczba nowych zamówień krajowych i zagranicznych jest niska, przedsiębiorcy szacują, że ogólna perspektywa wzrostu gospodarczego polepszyła się w przeciągu kilku ostatnich miesięcy, a niepewność powiązana z widmem kolejnej fali kryzysu powoli zanika. Największymi zagrożeniami dla niemieckiej gospodarki są kryzys finansowy w strefie euro oraz niepewne ceny surowców, w tym ropy naftowej. Perspektywa rozwoju eksportu jest wyraźnie słabsza niż w roku 2011. Wielka Brytania (6,5% eksportu z Polski w 2011) W strukturze polskiego handlu z Wielką Brytanią dominują towary o wysokim stopniu przetworzenia (eksport: głównie urządzenia mechaniczne, aparatura 41 telekomunikacyjna; import: produkty farmaceutyczne i medyczne, pojazdy drogowe, jak i specjalistyczne maszyny przemysłowe). Polepszenie się koniunktury w Wielkiej Brytanii może skutkować większymi inwestycjami bezpośrednimi w Polsce. Brytyjczycy interesują się inwestycjami w Polsce ze względu na możliwości wykorzystania środków dostępnych z UE przy rozpoczynaniu działalności na terenie Polski. Mowa tu głównie o przenoszeniu funkcji pomocniczych dużych przedsiębiorstw (centra księgowe, badania i rozwój, zarządzanie zasobami ludzkimi). Ponadto lepsza koniunktura w Wielkiej Brytanii sprzyja migracji Polaków na wyspy, którzy otwierają tam własna działalność gospodarczą (głównie w sektorze usług). Ogólna prognoza wzrostu PKB jest niepewna, ale istnieje nadzieja, ze wzrastające place realne pozytywnie wpłyną na konsumpcję gospodarstw domowych pod koniec roku 2012. Francja (6,7% eksportu z Polski w 2011) We Francji po miesiącach niepewności w roku 2012 pojawiły się sygnały ożywienia gospodarczego. Oznacza to dla Polski pozytywny impuls popytowy na produkty eksportowe z przewagą tych wysoko przetworzonych (urządzenia mechaniczne, pojazdy i sprzęt transportowy), jak i artykułów rolno-spożywczych (ekologicznych), produktów drewnianych i wyrobów hutniczych. Sygnały ożywienia gospodarczego odnotowano juz pod koniec 2011 r. Dobre wyniki ekonomiczne w ostatnim kwartale 2011 r. były podparte dynamicznymi inwestycjami oraz silnym eksportem. Zwiększony eksport był zasługą wyjątkowej sprzedaży w sektorze lotniczym. Prywatna konsumpcja była wsparta przez większe zużycie energii ze względu na ostrą zimę w lutym 2012 r. Bez wyżej wymienionych czynników przejściowych, wzrost gospodarki francuskiej byłby mało prawdopodobny. Można oczekiwać, ze aktywność gospodarcza Francji przyspieszy w 2013 r. Wzrost zaufania gospodarstw domowych przyczyni się do spadku stopy oszczędności, aktywizując stopniowo inwestycje, których poziom mógłby wrócić do czasów z roku 2011. Obecnie wzrost gospodarczy jest zbyt wolny, aby zatrzymać pogarszającą się sytuację na rynku pracy. Spodziewany jest dalszy wzrost stopy bezrobocia do poziomu 10,2% w 2012 r. oraz 10,3% w 2013 r. Ogólna dynamika zatrudnienia również spada. Szybki 42 wzrost cen energii w 2011 r. przyczynił się do wzrostu inflacji mimo słabej kondycji francuskiej gospodarki. Przypuszcza się, ze ceny ropy w 2012 r. będą w miarę stabilne, stąd inflacja powinna spowolnić do 2,1%. W przyszłym roku inflacja ma spaść do poziomu 1,9% z powodu wysokiego bezrobocia oraz słabego wzrostu gospodarczego. Planowany wzrost podatków w październiku (np. VAT-u z 5,5% do 7%) i dodatkowe podatki od tytoniu zahamują częściowo malejącą presję inflacyjną. Czechy (6,3% eksportu z Polski w 2011) W skład handlu Polski z Czechami wchodzą głównie wyroby przemysłu elektromaszynowego, wyroby metalurgiczne, jak i przemysłu chemicznego, których eksport powinien wzrosnąć wraz ze wzrostem popytu wewnętrznego Czech w 2013 r. Ponadto spodziewany jest wzrost polskich inwestycji bezpośrednich w Czechach. Są to głównie inwestycje w sektorze paliwowym i chemicznym, których powodzenie będzie ściśle zależeć od przyszłej sytuacji gospodarczej naszych sąsiadów. Po okresie dwuletniego ożywienia gospodarczego ekonomia Czech weszła w 2012 r. W fazę stagnacji. Przez cały rok 2011 eksport miał pozytywny wpływ na wzrost gospodarczy, ale poziom eksportu zmalał na koniec roku. Powodem był osłabiony popyt ze strony głównych partnerów handlowych w UE. Przypuszcza się, ze dwa główne czynniki kształtujące czeską gospodarkę w roku 2012 to osłabiony popyt wewnętrzny oraz niski poziom eksportu. Poprawa popytu wewnętrznego oraz umocnienie się rynków zewnętrznych powinno doprowadzić do umiarkowanego ożywienia w 2013 r. Włochy (5,8% eksportu z Polski w 2011) Włochy są drugim, po Niemczech, partnerem handlowym Polski. Włosko-polska wymiana handlowa bazuje głównie na eksporcie z Polski pojazdów samochodowych, silników spalinowych, jak i urządzeń elektronicznych. Do najważniejszych pozycji importowanych z Włoch również nalezą części i akcesoria do pojazdów samochodowych, sprzęt gospodarstwa domowego oraz wyroby farmaceutyczne i chemiczne. Dlatego oczekiwane pogorszenie się koniunktury we Włoszech negatywie odbije się na sektorze samochodowym w Polsce. Ponadto spodziewany jest spadek bezpośrednich inwestycji zagranicznych w Polsce w zakresie energii odnawialnych, w tym elektrowni wiatrowych, jak i zainteresowanie gazem łupkowym. 43 Włochy rozpoczęły rok 2012 z kolejnym negatywnym impulsem gospodarczym, powiększając skalę recesji o 0,5 punktu procentowego. Przewiduje się, ze gospodarka będzie się dalej kurczyć z powodu stagnacji konsumpcji i wstrzymania inwestycji przez gospodarstwa domowe oraz przedsiębiorstwa. Jest to wynik słabego stanu rynku pracy oraz wciąż panującej niepewności na rynkach finansowych. Holandia (4,3% eksportu z Polski w 2011) Holandia zajmuje pierwszą pozycję na liście największych inwestorów zagranicznych w Polsce, począwszy od sektora spożywczego po przemysł produktów wysoko przetworzonych i bankowość. Prognozuje się lekkie ożywienie gospodarki Holandii, co jest dobrym znakiem dla polskich producentów urządzeń mechanicznych i elektrycznych, które są czołowym polskim towarem eksportowym. Przewiduje się, ze po recesji 2011-2012 gospodarka nieznacznie się ożywi, ale na niskim poziomie (0,7%). Jego główną silą napędową będzie dodatnia kontrybucja eksportu netto do wzrostu PKB. Prognoza ta zakłada, ze polityka gospodarcza pozostanie w okresie 2012-2013 bez zmian, czyli nie bierze pod uwagę dodatkowych kroków, jakie mogą być podjęte odnośnie konsolidacji fiskalnej. W obecnym roku niski poziom popytu wewnętrznego powinien hamować dalsze przyspieszenie inflacji. Zakładając spadek cen ropy w II połowie 2012 roku oraz kontynuację niskiego wzrostu popytu wewnętrznego, prognozowana inflacja spadnie do poziomu 1,8% w 2013 r. W roku 2011 spadla stopa bezrobocia, czego skutkiem był lepiej prosperujący rynek pracy w I połowie roku 2012, połączony z kurczącą się podażą pracy ze względu na negatywną perspektywę zawodową - bezrobotni przestali szukać zatrudnienia, nie rejestrując się w urzędach pracy. Ogólnie prognoza dotycząca holenderskiego rozwoju rynku pracy wygląda niekorzystnie, zarówno dla 2012 r., jak i 2013 r. Jednym z powodów takiego stanu rzeczy jest polityka rządowa, której celem jest zmniejszenie zatrudnienia w sektorze publicznym. Z powodu słabego popytu wewnętrznego, rozwój zatrudnienia w sektorze prywatnym również prezentuje się mało obiecująco. Ogólna przewiduje się, ze stopa bezrobocia wzrośnie w latach 2012 -2013. Mimo ze wyniki dla rynku pracy wyglądają korzystnie na tle innych gospodarek europejskich, 44 obecny stan rynku pracy w Holandii należy do najsłabszych od polowy lat dziewięćdziesiątych. Szwecja (2,9% eksportu z Polski w 2011) Szwecja jest dużym odbiorcą polskich towarów przemysłu elektromaszynowego. Stąd lepsza koniunktura oznacza większy popyt na samochody i akcesoria samochodowe, jak i maszyny budowlane. Dobra sytuacja gospodarcza Szwecji sprzyja migracji polskich pracowników, głównie inżynierów i fachowców budowlanych. Na początku 2012 roku trudno było wyznaczyć perspektywy ekonomiczne dla Szwecji. Z jednej strony, zaufanie przedsiębiorców oraz konsumentów indywidualnych wzrosło znacznie w pierwszych miesiącach roku. Wszystkie sektory działalności gospodarczej oraz gospodarstwa domowe stały się bardziej optymistyczne odnośnie przyszłości gospodarki, co było również podparte stabilną perspektywą na rynku pracy i rynkach kapitałowych. Z drugiej strony, dane dotyczące produkcji przemysłowej były rozczarowujące, szczególnie w lutym tego roku ze spadkiem o 5,2% wobec miesiąca poprzedniego. Podobnie było z nowymi zamówieniami, które odnotowały spadek 5,5% wobec sytuacji w styczniu. Biorąc powyższe czynniki pod uwagę, można stwierdzić, ze mamy do czynienia raczej ze słabym ożywieniem gospodarczym w 2012 r. Razem z niskim wykorzystaniem zdolności produkcyjnych, niskim wzrostem popytu oraz mocną koroną, plany inwestycyjne dużych korporacji zostały wstrzymane. Dodatkowo nie przewiduje się poprawy na rynku pracy. Wzrost eksportu powinien nastąpić dopiero w roku 2013, z powodu słabej koniunktury panującej obecnie u szwedzkich partnerów handlowych. Implikacją tego będzie nieznaczny tylko wzrost zatrudnienia w 2013 r. Głównym motorem napędzającym koniunkturę ma być popyt wewnętrzny w okresie lat 2012-2013 razem z lekką poprawą eksportu netto w roku 2013. Inflacja w roku 2012 będzie kształtować się na poziomie około 1%, głównie z powodu słabego popytu wewnętrznego oraz niskiej skali wykorzystania mocy produkcyjnych w przedsiębiorstwach. W drugiej połowie roku 2012 można spodziewać się polepszenia koniunktury oraz sytuacji na rynku pracy, co spowoduje powrót do wyższego poziomu inflacji w 2013 r. (około 1,5%). 45 Słowacja (2,4% eksportu z Polski w 2011) Polskie inwestycje na Słowacji związane są głównie z dystrybucją towarów rynkowych (materiały budowlane, meble, artykuły rolno-spożywcze, tekstylia, obuwie) oraz branża samochodową. Dobra koniunktura na Słowacji oznacza wzmożony popyt na wymienione towary z Polski. Spowolnienie gospodarcze najważniejszych partnerów handlowych Słowacji jest główną przyczyną niskiego wzrostu gospodarczego w 2012 r. Perspektywa eksportu na rok 2012 nie wygląda optymistycznie. Prawie 80% słowackiego eksportu kierowane jest do krajów UE, w których to ożywienie gospodarcze nadal jest bardzo niepewne, powodując utrzymanie się popytu na słowackie produkty na poziomie poniżej długookresowego trendu. Gospodarka europejska powinna stopniowo wzrastać w 2013 r., przyczyniając się do wzrostu eksportu na Słowacji. Razem ze wzrostem inwestycji w roku 2013, dynamika PKB powinna wynieść 2,9%. Po dwuletnim okresie, kiedy stopa inflacji wynosiła poniżej 1%, jej poziom wzrósł w roku 2011 do 4,1%, głownie za przyczyną inflacji cen towarów konsumpcyjnych oraz z powodu podwyżki stopy VAT-u i akcyzy, jakie miały miejsce w styczniu 2011 r. Po okresie ożywienia gospodarczego, jakie miało miejsce po pierwszej fazie kryzysu 2008-2009, przyspieszenie aktywności gospodarczej w postaci zwiększonej produktywności oraz wzrostu liczby godzin pracy ustabilizowało się na jednolitym poziomie w ostatnim kwartale 2010 r., po tym jak spadało przez siedem kwartałów z rzędu. Prognozuje się, ze bezrobocie nieznacznie tylko spadnie w roku 2012 z uwagi na niewystarczające ożywienie gospodarcze. Dopiero spodziewany silniejszy wzrost PKB w roku 2013 będzie w stanie zredukować bezrobocie do wartości poniżej 13%. Dynamika zatrudnienia w prognozowanym okresie utrzyma się na poziomie około 0,5% rocznie, po spadku o 1,8% w roku ubiegłym. 1.7.2. Analiza wpływu kondycji gospodarek innych krajów na gospodarkę Polski Spowolnienie gospodarcze wśród krajów, które nalezą do głównych pozaeuropejskich partnerów Polski również będzie miało istotny wpływ na polską gospodarkę. Słabnąca gospodarka Unii Europejskiej pozwala na wzrost znaczenia innych światowych gospodarek, w tym chińskiej i rosyjskiej. Przewiduje się, że taka tendencja pogłębi się, 46 a gospodarki pozaeuropejskie będą miały coraz większy wpływ na koniunkturę na starym kontynencie. Poniżej zamieszczono krótką charakterystykę kondycji gospodarek najważniejszych partnerów handlowych Polski, nienależących do grona członków Unii Europejskiej. USA (2,3% importu do Polski w 2011). Wzrost gospodarczy USA oznacza większy popyt na silniki samolotowe i turbiny, które produkowane są w polskich fabrykach. Ponadto Polska eksportuje do USA półfabrykaty metali, głównie srebra. USA są szóstym co do wielkości inwestorem kapitałowym w Polsce. Prognozuje się, ze gospodarka Stanów Zjednoczonych utrzyma się w trendzie wzrostowym w okresie 2012-2013 i choć ożywienie gospodarcze nie będzie spektakularne, będzie stabilne. Nadal istnieje wiele niepewności odnośnie przyszłego rozwoju gospodarki amerykańskiej z powodu spodziewanego kursu polityki fiskalnej oraz potencjalnego wzrostu cen ropy, które skutecznie mogą przygasić optymistyczną perspektywę rozwoju. Można spodziewać się jedynie ograniczonego wzrostu gospodarczego w 2012 roku. Spodziewany jest dalszy spadek inflacji w okresie 2012-2013., będący zasługą spadających cen energii. Sytuacja na rynku pracy zdaje się być bardziej optymistyczna niż prognoza ogólna dla gospodarki USA. Stopa bezrobocia spadla w marcu 2012 r. do poziomu 8,2% i będzie się dalej zmniejszać. Prognoza dynamiki zatrudnienia wskazuje na tendencję wzrostową. Rosja (11,3% importu do Polski w 2011) Rynek rosyjski ma istotne znaczenie dla polskich producentów i eksporterów, czego wyrazem jest dziesięciokrotny wzrost wartości dostaw z Polski do Rosji w latach 20002011. Coraz większą rolę zaczynają odgrywać towary wysoko przetworzone. Polska eksportuje głównie wyroby przemysłu elektromaszynowego, wyroby przemysłu chemicznego jak i artykuły rolno-spożywcze. Od Rosji Polska kupuje głównie produkty mineralne, w tym ropę naftową i gaz ziemny. Ceny tych produktów determinowane są przez rynki światowe, na które w mniejszym stopniu wpływa koniunktura gospodarcza Rosji. 47 Rozwój ekonomiczny Rosji jest ściśle uzależniony od międzynarodowych cen surowców, w szczególności ropy naftowej i gazu ziemnego. Prognozuje się, ze wzrost gospodarczy obniży się do poziomu 4% w 2012 r. i 3,9% w 2013 r. Przewiduje się także, ze w I połowie roku 2012 inflacja utrzyma się na niskim poziomie. Z kolei druga polowa bieżącego roku może przynieść wzrost inflacji z powodu ustalenia nowych cen energii w sprzedaży detalicznej na początku lipca. Łącznie w całym 2012 r. prognozuje się spadek inflacji względem roku 2011. Z kolei w roku 2013 inflacja może wzrosnąć. Sytuacja na rynku pracy łagodnie się poprawia. Bezrobocie zaczęło spadać juz w 2010. Prognozuje się, ze w okresie 2012-2013 będzie wynosić około 6%. Wg raportu KE, dynamika zatrudnienia będzie się osłabiać w prognozowanej perspektywie. Ukraina (2,1% eksportu z Polski w 2011) Podobnie w przypadku Ukrainy, najważniejszą pozycję w strukturze polskiego eksportu zajmują wyroby przemysłu elektromaszynowego, jak również chemicznego i metalurgicznego. Polska importuje z Ukrainy głównie wyroby metalurgiczne oraz produkty mineralne. Aktywność gospodarcza na Ukrainie spada. Rynki zewnętrzne są bardzo chwiejne i nie oczekuje się wzrostu popytu zewnętrznego na ukraińskie produkty eksportowe. Producenci metalurgiczni (wyroby metalowe to jeden z najważniejszych towarów eksportowych Ukrainy) odnotowują wzrost zapasów w magazynach z nadzieją na polepszenie się sytuacji. Głównym czynnikiem napędzającym wzrost gospodarczy jest konsumpcja, która wydaje się być w miarę prężna z powodu rozdawniczej populistycznej polityki rządowej z okazji zbliżających się październikowych wyborów parlamentarnych. Jednakże wydatki konsumpcyjne nakierowane są głownie na dobra importowane, nie wpływając w dużym stopniu na wzrost PKB. Prognozowany wzrost ukraińskiej gospodarki będzie słabszy niż w roku 2011, spadając do poziomu 3% w 2012 roku i 3,5% w 2013 r. Global Source Partners wskazują na scenariusz bardziej pesymistyczny. Piszą o spadku z 5,2% w 2011 r. do 1,1% w 2012 r. i 2,5% w 2013 r. Główną przyczyną takiej prognozy jest oczekiwany niższy o 15% zbiór plonów w tym roku względem poprzedniego oraz wyżej wspomniana stagnacja produkcji przemysłowej. 48 Inflacja będzie spadać w prognozowanym okresie z 8% w 2011 roku do 4,5% w 2012 roku. Prognostyce przewidują lekki wzrost w roku 2013. Bezrobocie utrzyma się na tym samym poziomie w roku 2012, po czym nieznacznie spadnie w 2013. Chiny (8,7% importu do Polski w 2011) Jeśli chodzi o gospodarkę Chin, to można spodziewać się wzrostu gospodarczego w latach 2012-2013. Wg J.P. Morgan w 2013 r. Chiny przyczynią się w ? do globalnego wzrostu gospodarczego. Mimo ogromnego postępu gospodarczego zaobserwowanego przez ostanie dekady, rynek chiński jest nadal trudno dostępny dla polskich inwestorów. Wynika to głównie z polityki prowadzonej przez rząd chiński, której celem jest subsydiowanie rodzimego przemysłu. Jednakże bogacenie się społeczeństwa chińskiego skutkuje rosnącym popytem wewnętrznym. Dlatego spodziewany jest dalszy wzrost importu towarów konsumpcyjnych z innych regionów świata, w tym również z Polski. Gospodarka chińska powiększyła się w ubiegłym roku głównie dzięki wzrostowi popytu wewnętrznego, który od 2010 roku zdominowany jest przez inwestycje. Pojawiają się delikatne symptomy przechodzenia w kierunku popytu konsumpcyjnego. Inflacja w Chinach stopniowo spada od polowy 2011 i przewiduje się, ze będzie nadal spadała w roku 2013. Ogólna perspektywa rozwoju chińskiej gospodarki to stopniowo spowalniająca produkcja i wzrost cen. Osłabienie aktywności ekonomicznej jest łagodne, co dotyczy zarówno inflacji, jak i produkcji. Korea Południowa (2,3% importu do Polski w 2011) Do głównych towarów handlowych pomiędzy Polską a Koreą Południową zalicza się urządzenia mechaniczne i elektryczne. Ponadto eksportowane do Korei są wyroby z metali nieszlachetnych. Wzrost gospodarczy w 2012 roku utrzymał się na poziomie roku 2011. Dzięki prognozowanemu wzrostowi eksportu, gospodarka koreańska będzie wzrastać z prędkością 4% PKB w 2013 r. Efekt ten będzie również osiągnięty dzięki wzmocnionemu popytowi wewnętrznemu. Inflacja w roku 2013 spadnie, dzięki malejącym globalnym cenom surowców energetycznych oraz umacniającej się koreańskiej walucie - won, powodującej obniżkę cen na towary z importu. Można także spodziewać się marginalnego spadku bezrobocia w latach 2012-2013. Także dynamika zatrudnienia będzie spadać. 49 • można spodziewać się, że polepszenie się koniunktury w Niemczech wpłynie pozytywnie na wewnętrzną sytuację gospodarczą Polski • przyspieszenie gospodarcze w Wielkiej Brytanii może skutkować większymi inwestycjami bezpośrednimi w Polsce, ponadto lepsza koniunktura sprzyja migracji zarobkowej Polaków na wyspy • obecnie wzrost gospodarczy jest zbyt wolny, aby zatrzymać pogarszającą się sytuację na rynku pracy, można oczekiwać, że aktywność gospodarcza Francji przyspieszy dopiero w 2013 r. • po okresie dwuletniego ożywienia gospodarczego ekonomia Czech weszła w 2012 r. w fazę stagnacji • oczekiwane pogorszenie się koniunktury we Włoszech negatywie odbije się na sektorze samochodowym w Polsce • prognoza dotycząca holenderskiego rozwoju rynku pracy jest niekorzystna, zarówno dla 2012 r., jak i 2013 r. • dobra sytuacja gospodarcza Szwecji sprzyja migracji polskich pracowników, głównie inżynierów i fachowców budowlanych • dopiero spodziewany silniejszy wzrost PKB w roku 2013 będzie w stanie zredukować bezrobocie na Słowacji do wartości poniżej 13% • gospodarka Stanów Zjednoczonych utrzyma się w trendzie wzrostowym w okresie 2012-2013, a ożywienie gospodarcze będzie stabilne • wzrost gospodarczy Rosji, uzależniony od międzynarodowych cen surowców obniży się do poziomu 4% w 2012 r. i 3,9% w 2013 r. • spada aktywność gospodarcza na Ukrainie, z którą wymiana handlowa opiera się głównie na wyrobach przemysłu elektromaszynowego, chemicznego i metalurgicznego oraz produktach mineralnych • mimo trudnej dostępności rynku chińskiego dla polskich inwestorów, spodziewany jest tam wzrost importu towarów konsumpcyjnych z innych regionów świata, w tym również z Polski • w Korei Południowej w roku 2013 można spodziewać się spadku inflacji, marginalnego spadku bezrobocia i spadku dynamiki zatrudnienia 50 2. Analiza pozycji województwa mazowieckiego w kontekście sytuacji gospodarczej kraju. Potencjał ludnościowy22 Województwo mazowieckie charakteryzuje się dużym potencjałem ludnościowym, jest największą terytorialnie jednostką administracyjną w Polsce. Obejmuję ono obszar 35 558,18 km². W jego skład wchodzą 42 powiaty (5 grodzkich i 37 ziemskich) oraz 314 gmin (35 miejskich, 50 miejsko-wiejskich oraz 229 wiejskich). Mazowsze jest również jednym z najbardziej zaludnionych województw w Polsce. Zgodnie z danymi GUS z 2010 roku, województwo zamieszkuje 5 242,9 tys. mieszkańców, z tego 3 334,4 tys. W wieku produkcyjnym (63,6%)23. Liczba ludności Mazowsza czyni, zatem region jednym z największych rynków wewnętrznych w Polsce. Warto zwrócić uwagę na znaczne zróżnicowanie wewnętrzne województwa pod względem gęstości zaludnienia poszczególnych obszarów wchodzących w jego skład. Dla całego Mazowsza wynosi ono 147 mieszkańców na km2. Jest ono zdecydowanie największe na obszarze aglomeracji warszawskiej, obejmującej powiaty położone w trzech subregionach: m. Warszawa, warszawskim zachodnim i warszawskim wschodnim, najmniejsze zaś w północno-wschodnich powiatach województwa. W województwie mazowieckim jest 85 miast, w tym 5 miast na prawach powiatu i 30 miast na prawach gminy. W poniższej tabeli przedstawionych zostało 10 najbardziej zaludnionych miast województwa. Warto zauważyć, że połowa z wyżej wymienionych miast (Warszawa, Piaseczno, Pruszków, Legionowo, Otwock) wchodzi w skład aglomeracji warszawskiej. Łączna liczba osób mieszkających w miastach Mazowsza wynosi 3 385,8 tys. Wskaźnik urbanizacji województwa, mierzony odsetkiem osób zamieszkujących tereny zurbanizowane, wynosi, zatem 64,7%24. 22Na niniejszy rozdział składają się fragmenty raportu „Mazowsze na tle kraju” (rozdział: Wnioski dla przedsiębiorstw), oraz „Raportu z badania koniunktury konsumenckiej” (rozdział 3.1). 23 Stan i struktura ludności oraz ruch naturalny w przekroju terytorialnym. Stan w dniu 31 XII 2010 r. Główny Urząd Statystyczny, str 12 [http://www.stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/gus/l_ludnosc_stan_struktura_31_12_2010.pdf]. 24 Stan i struktura ludności oraz ruch naturalny w przekroju terytorialnym. Stan w dniu 31 XII 2010 r. Główny Urząd Statystyczny, s. 12 [http://www.stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/gus/l_ludnosc_stan_struktura_31_12_2010.pdf]. 51 Tabela 5. Największe pod względem liczby mieszkańców miasta województwa mazowieckiego Miasto Podregion Powiat Ludność Warszawa m.Warszawa Radom radomski Płock ciechanowsko-płocki Siedlce ostrołęcko-siedlecki Pruszków warszawski-zachodni pruszkowski 56 929 Ostrołęka ostrołęcko-siedlecki miasto na prawach powiatu 53 710 Legionowo warszawski-wschodni legionowski 52 400 Ciechanów ciechanowsko-płocki ciechanowski 44 963 Otwock warszawski-wschodni otwocki 44 487 Piaseczno warszawski-zachodni piaseczyński 42 295 miasto na prawach powiatu miasto na prawach powiatu miasto na prawach powiatu miasto na prawach powiatu 1 720 398 222 496 126 061 77 392 Źródło: Opracowanie własne na podstawie informacji zawartych w opracowaniu „Województwo Mazowieckie 2011 – podregiony, powiaty, gminy”, Urząd Statystyczny w Warszawie, Warszawa 2012. Dane przedstawione powyżej, wskazują na znaczny potencjał Mazowsza, jako rynku wewnętrznego, nierównomierne zamieszkałego rozproszenie przez ponad ludności 5 mln powoduje, ludzi. że Z drugiej poszczególne strony powiaty i subregiony znacznie różnią się pod względem liczby osób je zamieszkujących. Mazowieckie przedsiębiorstwa działają w regionie, który jest motorem wzrostu dla całego kraju. Jest duży i prężnie się rozwija. Powiązania międzygałęziowe i międzywojewódzkie przemysłu są na tyle silne, że koniunktura dla przedsiębiorstw przemysłowych w województwie mazowieckim jest bardzo podobna do koniunktury przedsiębiorstw pozostałych regionów. Przejawia się w zbliżonym tempie produkcji sprzedanej, mimo iż struktura branżowa przemysłu na Mazowszu jest nieco odmienna od krajowej. Relatywnie większą rolę odgrywa tu branża spożywcza i energetyczna. Udział całego przemysłu w gospodarce województwa jest znacząco niższy. W latach 2010-2011 zaobserwowano relatywnie niższe wyniki przemysłu Mazowsza na tle reszty kraju. Ocenia się, że jest to wynikiem m.in. niższego tempa rozwoju sprzedaży produkcji spożywczej – kluczowej w województwie. Dane za I kwartał 2012 roku są dla tej branży znacznie lepsze. Podobna sytuacja dotyczy innych ważnych działów mazowieckiego przemysłu (energetyczny, chemiczny, elektroniczny, elektryczny). 52 Na Mazowszu większe podmioty budowlane lepiej wykorzystują zmieniającą się koniunkturę. Sytuacja przedsiębiorstw mikro (do 9 zatrudnionych), jak i większych firm budowlanych była zróżnicowana. Wskaźniki sprzedanych usług budowlano- montażowych są znacznie korzystniejsze dla podmiotów powyżej 9 zatrudnionych. Większe podmioty potrafią lepiej wykorzystać zmieniającą się koniunkturę na usługi budowlane niż małe przedsiębiorstwa. W roku 2011 i dalej w 2012 sektor budowlany na Mazowszu, podobnie jak w skali kraju, korzystał z przyspieszenia wykorzystania środków unijnych przed Euro 2012. Mimo dobrych wyników sprzedaży usług, ich sytuacja finansowa nie była najlepsza. Wśród przedsiębiorstw powyżej 49 zatrudnionych wynik finansowy zarówno ze sprzedaży, jak i ogólny był niższy niż w roku 2010, a I kwartał 2012 roku tylko pogłębił tę tendencję. Nadal jednak wskaźniki płynności mazowieckich przedsiębiorstw są wyższe od notowanych w skali kraju. Duże możliwości rozwoju mają przedsiębiorstwa handlowe. Mazowiecki rynek detaliczny jest bardzo duży (40% wartości krajowej), jednakże od jakiegoś czasu jego tempo wzrostu wyprzedzają pozostałe województwa. Niska stopa inwestycji na Mazowszu jest zagrożeniem dla trwałego rozwoju. Stopa inwestycji w ostatnich latach w województwie mazowieckim jest znacząco niższa od osiąganej w latach 90. i jest niższa niż dla całego kraju. Jest też niższa niż wymaga tego stabilny wzrost gospodarczy. I jeśli zjawisko to utrzyma się przez dłuższy czas, ograniczy potencjał rozwojowy województwa. Niskim popytem inwestycyjnym w ostatnich latach charakteryzują się głównie średnie i duże firmy. Rynek detaliczny na Mazowszu jest relatywnie silniej narażony na wahania sytuacji na rynku pracy. Popyt konsumpcyjny gospodarstw domowych w województwie mazowieckim w większym stopniu zależy od sytuacji na rynku pracy, w tym wzrostu wynagrodzeń niż od rent i emerytur. Na Mazowszu jest relatywnie więcej osób aktywnych zawodowo a średnie wynagrodzenie w sektorze przedsiębiorstw jest wyższe o 22% niż w Polsce ogółem. Warto jednak zauważyć, że stopniowo przewaga ta się kurczy. Społeczeństwo na Mazowszu jest bardziej zamożne niż społeczeństwa pozostałych województw. Suma dochodów do dyspozycji na 1 mieszkańca jest blisko 18% wyższa niż dla mieszkańców ogółem. 53 Mazowieckie przedsiębiorstwa w swojej polityce płacowej kierują się sytuacją finansową oraz oczekiwaniami co do przyszłości, budowanymi na bazie obecnej koniunktury. Mazowieckie przedsiębiorstwa są bardziej wstrzemięźliwe w udzielaniu podwyżek niż przedsiębiorstwa w skali kraju. Utrzymuje się rynek pracodawcy, czemu sprzyja rosnące bezrobocie i świadomość znacznej przewagi średniego wynagrodzenia na Mazowszu w porównaniu z pozostałymi województwami. Mazowieckie przedsiębiorstwa są ostrożne w zwiększaniu liczby miejsc pracy i relatywnie bardziej wstrzemięźliwe w podwyższaniu płac. Mazowsze wchodzi w fazę spowolnienia gospodarczego. Jego trwałość zależy od rozwoju sytuacji w Europie. Mazowiecka gospodarka odgrywa dużą rolę w gospodarce kraju i mimo zmniejszania się przewagi w tempie wzrostu nie jest zaskakująca zdiagnozowana zależność, że to zmiany tempa PKB Mazowsza wyprzedzają zmiany tempa wzrostu PKB kraju, a nie na odwrót. 2.1. Analiza nastrojów gospodarczych w województwie mazowieckim na podstawie informacji uzyskanych od pracodawców w badaniach ilościowych i jakościowych Polscy przedsiębiorcy w porównaniu z innymi krajami Unii Europejskiej nie mają powodów do narzekania. Pomimo spowolnienia gospodarczego w 2009 roku w większości krajów Wspólnoty, Polska uplasowała się na 5 miejscu w UE pod względem wzrostu PKB stając się jednym z europejskich liderów wzrostu. Największe znaczenie w przezwyciężeniu obciążających zewnętrznych uwarunkowań miał wzrost popytu wewnętrznego, a co za tym idzie wzrost obrotów w handlu wewnętrznym i odbudowa eksportu, stopniowa poprawa koniunktury zatrudnienia oraz podniesienie wynagrodzeń25. W pierwszych kwartałach roku 2012 nastąpiło wprawdzie spowolnienie wzrostu PKB gospodarki, jednak ciągła tendencja wzrostowa nie daje powodów do prognozowania rzeczywistej stagnacji. W stosunku do pierwszego półrocza 2011 w analogicznym okresie 2012 produkcja sprzedana przemysłu wzrosła o 3,8%, a sprzedaż detaliczna o 5,3%. Obie wartości zanotowały znaczne spowolnienie wzrostu w stosunku do I kwartału 2012, w efekcie spadku popytu konsumpcyjnego oraz jednak szacuje się, że powinny utrzymać się na dotychczasowym poziomie, nie przewiduje się natomiast 25 Analiza sytuacji gospodarczej Polski Ministerstwa Gospodarki w II kwartale 2012 roku. 54 dalszych, gwałtownych spadków. Niepokoić może duży udział budownictwa w Produkcie Krajowym, bowiem dobra koniunktura w branży spowodowana była inwestycjami współfinansowanymi ze środków Unii Europejskiej. W nadchodzącym czasie udział takich inwestycji niewątpliwie zmaleje, co może spowodować dalsze spowolnienie wzrostu PKB. Liczba zatrudnionych pomimo niewielkiego spadku pozostaje ciągle satysfakcjonująca, a stopa bezrobocia utrzymuje się mniej więcej na dotychczasowym poziomie – na koniec czerwca 2012 wyniosła 12,4% wobec 11,9% w analogicznym okresie 2011r. W skali Europy Polska plasuje się pod tym względem na średnim poziomie, a Mazowsze z bezrobociem na poziomie 9,9% jest w jeszcze lepszej sytuacji. Od kilku już lat wzrost gospodarczy napędzany był głównie przez popyt wewnętrzny, eksport zaś – choć rosnący – był dużo mniej ważnym czynnikiem wzrostu. Na przestrzeni kolejnych kwartałów tempo wzrostu PKB utrzymywało się na zbliżonym poziomie. Począwszy od 2008 r. wśród firm z sektora MŚP w Polsce zauważalna jest fala nowych zmian w podejściu do prowadzenia działalności oraz wyjście na przeciw nowym wyzwaniom rynkowym. Firmy skupiają się na kształtowaniu konkurencyjnej polityki cenowej, budując tym samym swoją pozycję na rynku. Do istotnych zmian w podejściu należy również koncentracja na zachowaniu dobrego stosunku jakości produktów i usług do ceny, przy zachowaniu cenowej przewagi nad konkurencją. Zmiana ta wynika z bardziej świadomych zachowań konsumentów, którzy poszukując produktów w niskiej cenie wymagają od nich jednocześnie wysokiej, satysfakcjonującej jakości. Taki wymóg rynkowy został zauważony przez przedsiębiorców: podczas gdy w 2008 r. 52 proc. MŚP wskazywało na cenę, jako czynnik decydujący o ich pozycji konkurencyjnej na rynku, a niespełna 27 proc. na jakość towarów i usług, tegoroczne badania MŚP26 pokazują zdecydowane odwrócenie priorytetów – 43,3 proc. MŚP buduje swoją pozycję konkurencyjną na rynku na jakości produktów i usług, a 15,4 proc. – na cenie. Ta zmiana podejścia do działalności gospodarczej, wypróbowana po 2008r., okazała się na tyle skuteczną strategią, że nawet w czasie kryzysu 2008-2009 polskie przedsiębiorstwa konkurując zarówno ceną jak i jakością dobrze odnajdywały się na rynkach naszych zewnętrznych partnerów biznesowych. To silna strona sektora MŚP i można 26 Słabe i Mocne strony sektora MŚP w Polsce, PKPP Lewiatan. 55 przypuszczać, że pozostanie nią także w okresie najbliższych 2-3 lat, bowiem przedsiębiorcy z sektora MŚP deklarują, że kluczem do wygrywania konkurencji na rynku dalej będzie jakość ich produktów (42,8 proc. MŚP). Również w odniesieniu do kapitału ludzkiego, badania przedsiębiorców sektora MŚP wykazały, iż więcej firm (76,2%) preferuje inwestycje w rozwój zawodowy pracowników od rotacji kadr27. Ta zamiana modelu działalności jest także mocną stroną MŚP, ponieważ adaptuje się do wymogów rynku, na którym coraz częściej istotną rolę odgrywa jakość usług. To z kolei pociąga za sobą konieczność dysponowania doświadczonymi pracownikami. Ocena sytuacji ekonomicznej w oczach przedsiębiorców Obok danych makroekonomicznych, opisujących obiektywnie sytuację gospodarczą kraju, istotne znaczenie dla decyzji dotyczących podejmowania inwestycji oraz zatrudniania pracowników ma subiektywna ocena sytuacji ekonomicznej przedsiębiorstw ze strony ich właścicieli oraz kadry zarządzającej. Pod tym względem można mówić o poprawie sytuacji ekonomicznej przedsiębiorstw na Mazowszu, o czym świadczy poziom zadowolenia przedsiębiorców, który wzrósł w I kwartale 2012 r. W stosunku do IV kwartału 2011 r. Przedsiębiorcy w województwie mazowieckim dobrze oceniali swoją sytuację na rynku, a także sytuację finansową swoich przedsiębiorstw w I kwartale 2012 roku. Oceny dobre i bardzo dobre przeważają nad negatywnymi. Wykres 2 Sytuacja finansowa przedsiębiorstw na Mazowszu w I kwartale 2012 roku. 6% 17% 30% bardzo dobra dobra przeciętna zła 44% bardzo zła oceny dobre i bardzo dobre przeważają nad negatywnymi 4% Źródło: Informacja sygnalna o wynikach badań koniunktury przedsiębiorstw województwa mazowieckiego – kwiecień 2012, barometr-mazowsze 2012 [http://www.barometr-mazowsze.pl/wyniki-badan]. 27 Słabe i mocne strony sektora MŚP w Polsce, PKPP Lewiatan. 56 W I kwartale 2012r, podobnie, jak w IV kwartale 2011r., największy odsetek przedsiębiorców z województwa mazowieckiego ocenił sytuację swojej firmy, jako przeciętną (44%) i był to wzrost o 2 punkty procentowe w porównaniu z rokiem poprzednim. Odsetek ocen przeciętnych nieznacznie więc rośnie, natomiast ocen negatywnych (ocena bardzo zła lub zła) nieznacznie spada (o 1 pkt. proc.). Znaczny odsetek przedsiębiorców (34%) zadeklarował, iż kondycja finansowa ich firmy jest dobra lub bardzo dobra28. Analizujący wyniki badania poziomu zadowolenia firm w województwie mazowieckim w podziale na branże, zauważa się, że odsetek deklaracji wskazujących na dobrą lub bardzo dobrą sytuację firmy jest we wszystkich branżach wysoki, a pozytywna ocena firmy jest częściej wskazywana niż ocena zła lub bardzo zła. Można jednak zauważyć rosnącą polaryzację opinii przedsiębiorców / kadry zarządzającej w kwestii oceny sytuacji swojego przedsiębiorstwa. Najczęściej przedsiębiorcy zadowoleni są z sytuacji finansowej firm działających w branży przemysłowej. Blisko połowa (48%) określiła swoją sytuację finansową, jako co najmniej dobrą. Jednak odsetek osób niezadowolonych w tej branży kształtuje się na podobnym poziomie, co w handlu czy usługach (18%). Wykres 3 Sytuacja finansowa firm w I kwartale 2012 roku z podziałem na branże. 32% Handel 22% Usługi 46% 48% 0% 30% 58% 36% Przemysł 38% 34% 50% 20% Dobra, bardzo dobra Przeciętna 19% zła, bardzo zła 18% najlepsze oceny wśród firm z branży przemysłowej Budownictwo 100% Źródło: Informacja sygnalna o wynikach badań koniunktury przedsiębiorstw województwa mazowieckiego – kwiecień 2012, barometr-mazowsze 2012 [http://www.barometr-mazowsze.pl/wyniki-badan]. W oparciu o wyniki badań prowadzonych w ramach projektu „Zmiany, zmiany, zmiany – strategie zarządzania zmianą w województwie mazowieckim”,4P ResearchMix. 28 57 Najmniej osób zadowolonych odnotowuje się wśród przedstawicieli branży handlowej (22%). W tej grupie ponad połowa przedsiębiorców ocenia swoją sytuację finansową przeciętnie (58%). Tak samo oceniła swoją sytuację finansową prawie połowa osób z branży usługowej. W pozostałych branżach (przemysł i budownictwo) ocena przeciętna występuje na poziomie 34% - 38% wskazań. Wyniki badania wskazują, że istnieje pewna grupa przedsiębiorców - sięgająca maksymalnie 30% -niezadowolonych z kondycji finansowej firmy. Należy jednak podkreślić, że we wszystkich branżach jest ona mniejsza niż odsetek zadowolonych. Najwięcej niezadowolonych jest w budownictwie (30%), natomiast w pozostałych branżach: handlu, usługach i przemyśle odsetek osób wskazujących na złą lub bardzo złą kondycję waha się w granicach 18-20%. Warto podkreślić, iż spośród tych przedsiębiorstw, które oceniają swoją sytuację, jako bardzo dobrą, aż 83% prowadzi swoją działalność od co najmniej 10 lat. Są to zatem firmy z długim stażem, o ugruntowanej pozycji na rynku. Spośród podmiotów należących do tej kategorii 30% wskazało w I kwartale 2012r. na dobrą kondycję firmy, a 4% na bardzo dobrą. Znacznie mniej przedsiębiorców o długim stażu oceniło sytuację finansową, jako złą (13%) lub bardzo złą (6%). Znacznie słabiej oceniają swą sytuację firmy z krótszym stażem (obecne na rynku nie dłużej niż 3 lata). Żaden z reprezentantów tego typu podmiotów nie ocenił swojej sytuacji finansowej, jako bardzo dobrej, co wskazuje na trudności, z jakimi muszą się zmierzyć nowopowstałe podmioty gospodarcze.29 Informacja sygnalna o wynikach badań koniunktury przedsiębiorstw województwa mazowieckiego – kwiecień 2012, barometrmazowsze 2012 [http://www.barometr-mazowsze.pl/wyniki-bada?start=2]. 29 58 Wykres 4 Ocena sytuacji finansowej przedsiębiorstw w IV. Kwartale 2011 w podziale na liczbę zatrudnianych pracowników. Firmy zatrudniające powyżej 50 osób 43% 35% 18% 2% Bardzo dobra Dobra 7% Firmy zatrudniające 10-49 osób 43% 35% 12%3% Przeciętna Zła Bardzo zła 2% 23% Firmy zatrudniające do 9 osób 46% 0% 50% 20% 9% najgorsze oceny wśród mikro firm 2% 100% Źródło: Informacja sygnalna o wynikach badań koniunktury przedsiębiorstw województwa mazowieckiego – kwiecień 2012, barometr-mazowsze 2012 [http://www.barometr-mazowsze.pl/wyniki-bada?start=2]. Warto również zwrócić uwagę na ocenę kondycji firm w województwie mazowieckim według liczby zatrudnionych. Największy odsetek osób zadowolonych (co najmniej dobra ocena) występuje w małych firmach (zatrudniających 10-49 osób) oraz średnich i dużych (powyżej 50 osób). W obu powyższych kategoriach odsetek oceniających dobrze i przeciętnie kondycję firm jest taki sam: aż 43% przedsiębiorców ocenia sytuację, jako dobrą, zaś 35%, jako przeciętną. Odsetek zadowolonych zarówno w małych i średnich, jak i w dużych firmach jest wyraźnie większy niż w mikroprzedsiębiorstwach. Jedynie 23% mikroprzedsiębiorstw oceniło sytuację finansową, jako dobrą, zaś blisko połowa (46%) ocenia swoją sytuację, jako przeciętną. W przypadku małych przedsiębiorstw połowa firm ocenia swoją sytuację finansową, jako co najmniej dobrą. Zarazem aż 29% mikro firm postrzega sytuację przedsiębiorstwa, jako złą, a nawet bardzo złą, podczas gdy w małych firmach odsetek ten wynosi 15%, a w średnich – 20%. Przedstawione dane wskazują na to, iż ocena sytuacji finansowej firm w województwie mazowieckim jest raczej dobra. Dane jednoznacznie wskazują, iż odsetek firm deklarujących co najmniej dobrą lub przeciętną sytuację jest znacząco wyższy od firm deklarujących sytuację złą czy bardzo złą. Ocena subiektywna przedsiębiorców co do kondycji ich przedsiębiorstwa jest spójna ze wskaźnikami obrazującymi sytuację gospodarczą kraju oraz województwa mazowieckiego. Pomimo kryzysu gospodarczego 59 w strefie euro, Polska cieszy się wzrostem PKB (nawet, jeśli dynamika tego wzrostu została w 2012 zahamowana) oraz wzrostem sprzedaży detalicznej. W odczuciu przedsiębiorców, wpływ kryzysu w Unii Europejskiej na kondycję ich firm nie przybiera jak na razie zatrważającej skali. Większą uwagę, niż ogólna sytuacja rynków krajów UE, przykuwają czynniki gospodarcze wewnątrz kraju. • w I kwartale 2012 więcej (34%) przedsiębiorców oceniało sytuację finansową swojego przedsiębiorstwa, jako dobrą lub bardzo dobrą, niż jako złą lub bardzo złą (23%) • najwięcej przedsiębiorców zadowolonych z sytuacji finansowej działa w branży przemysłowej; przedsiębiorstwa w złej lub bardzo złej sytuacji pochodzą najczęściej z sektora budowlanego • w najtrudniejszej sytuacji są mikro-firmy, zatrudniające do 9 osób Wybrane czynniki przedsiębiorstw wpływające na sytuację ekonomiczną Dostępne wyniki badań30 pozwalają na sformułowanie wniosków na temat utrudnień, z którymi stykają się przedsiębiorcy, widzianych z perspektywy całego kraju, nie zaś poszczególnych regionów czy województw. Należy jednak podkreślić, że zdecydowana większość identyfikowanych barier ma charakter prawno-podatkowy, a zatem są na nie podatne w jednakowym stopniu firmy działające we wszystkich regionach Polski. Przedsiębiorcy muszą się zmierzyć z wieloma czynnikami, które mają wpływ na prowadzoną przez nich działalność. Czynniki te mogą oddziaływać na firmę w dwojaki sposób: mogą ułatwiać lub utrudniać uzyskanie zadowalającego wyniku. Warunki zewnętrzne, w jakich funkcjonują przedsiębiorstwa, pogarszają się. Czynniki, które w dużej mierze zdecydowały o sukcesie polskich przedsiębiorstw w okresie osłabienia gospodarczego, takie jak: konserwatyzm w zarządzaniu finansami czy zbyt duża koncentracja na rynku polskim, mogą okazać się niewystarczające do przetrwania kolejnej fali osłabienia gospodarczego. Czynniki te wpływają na relatywnie niewielki stopień otwartości polskiej gospodarki, a zatem niewielki udział eksportu w PKB. 30 „Słabe i Mocne strony sektora MŚP w Polsce” PKPP Lewiatan. 60 Czynników sytuacji gospodarczej jest bardzo wiele. Jak wskazują wyniki badań PKPP Lewiatan w opinii przedsiębiorców największe znaczenie mają utrudnienia związane z regulacjami podatkowymi i administracyjnymi oraz utrudnienia typu finansowego. Zdecydowanie więcej przedsiębiorców wskazuje, iż największymi utrudnieniami są utrudnienia pierwszego rodzaju (np. wysokość podatku VAT czy niedostateczna przejrzystość przepisów podatkowych), a dopiero w drugiej kolejności pojawiają się bariery typu finansowego, m.in. wahania kursu euro czy poziom inflacji. Większość przedsiębiorców uważa regulacje podatkowe za uwarunkowania utrudniające możliwości rozwoju firmy, a wręcz pogarszające jej sytuację ekonomiczną. Wymienione czynniki w dużej mierze wpływają negatywnie na możliwości rozwoju przedsiębiorstw, a także na ich sytuację ekonomiczną. Wykres 5 Ocena wpływu regulacji podatkowych na możliwości rozwoju firmy i jej sytuację ekonomiczną. 72,5% 24,3% 3,2% Utrudnienie Wysokość podatku dochodowego od działalności gospodarczej 70,2% 25,5% 4,4% Nie ma wpływu Stopień przejrzystości, jednoznaczności systemu podatku dochodowego 63,1% 30,6% 6,2% Stopień przejrzystości, jednoznaczności systemu podatku VAT 62,8% 31,8% 5,4% 0% 20% 40% 60% Ułatwienie najwiękzą barierą wysokość stawki VAT Wysokość stawki VAT 80% 100% Źródło: Słabe i mocne strony sektora MŚP w Polsce, PKPP Lewiatan 2011 [http://pkpplewiatan.pl/opinie/gospodarka/1/_files/2011_12/Raport_MŚP.pdf] Według przedsiębiorców wysokość stawki VAT jest czynnikiem, który w największym stopniu utrudnia możliwość rozwoju firmy – 72% przedsiębiorstw wskazało tę regulację, jako największe utrudnienie. 24,3% firm z sektora MŚP odpowiedziało, że wysokość stawki VAT nie wpływa na możliwości rozwoju firmy, a 3,2% uważa, że ułatwia możliwości rozwoju firmy i jej sytuację ekonomiczną. Również wysokość podatku dochodowego od działalności gospodarczej jest utrudnieniem dla firm – aż 70,2% przedsiębiorstw z sektora MŚP twierdzi, że stawka tego podatku utrudnia prowadzenie działalności. Dla 25,5% przedsiębiorców nie ma ona wpływu. Tylko 4,4% uznało, że wysokość podatku dochodowego od działalności 61 gospodarczej ułatwia prowadzenie działalności, możliwość rozwoju, a także przyczynia się do poprawy sytuacji ekonomicznej. Według przedsiębiorców niewystarczający stopień przejrzystości i jednoznaczności systemu podatku dochodowego również stanowi barierę rozwojową. Tylko 6,2% przedsiębiorców uważa, że ten czynnik ułatwia rozwój i polepsza sytuację ekonomiczną, a dla aż 63,1% przedsiębiorców jest utrudnieniem. 30,6% respondentów uważa, że ten faktor nie ma wpływu na funkcjonowanie ich firmy. Stopień przejrzystości, jednoznaczności systemu podatku VAT dla 5,4% przedsiębiorców jest ułatwieniem, dla 31,8% nie ma wpływu, a 62,8% firm uważa, że ta regulacja podatkowa ma negatywny wpływ na rozwój i sytuację ekonomiczną przedsiębiorstw. Ze względu na odsetek firm, które w tego typu regulacjach widzą trudność, generalnie można uznać, że regulacje podatkowe utrudniają prowadzenie działalności gospodarczej. W opinii przedsiębiorców polski system podatkowy jest barierą, która utrudnia możliwości rozwoju działalności, a także niekorzystnie wpływa na sytuację ekonomiczną firm. Z drugiej strony, należy też podkreślić, iż około 1/3 respondentów twierdzi, że regulacje podatkowe nie mają żadnego wpływu na sytuację ekonomiczną przedsiębiorstwa, co pokazuje, że istnieje grupa firm, które doskonale radzą sobie w istniejących realiach prawno-podatkowych. Oprócz barier typu prawnego ważnymi kwestiami są czynniki finansowe. 62 Wykres 6 Ocena wpływu czynników finansowych na możliwości rozwoju przedsiębiorstwa i jego sytuację ekonomiczną w Polsce. 4,8% 56,3% 34,3% Utrudnienie 4,6% Nie ma wpływu 3,7% Obecny poziom stóp procentowych 47,1% 40,2% 8,8% Ułatwienie Nie dotyczy 2,7% Wahania kursu złotego do euro 38,1% 0% 41,8% 16,8% Trudno powiedzieć negatywny wpływ poziomu inflacji Obecny poziom inflacji 20% 40% 60% 80% 100% Źródło: Słabe i mocne strony sektora MŚP w Polsce, PKPP Lewiatan 2011 [http://pkpplewiatan.pl/opinie/gospodarka/1/_files/2011_12/Raport_MŚP.pdf] Na 7 miejscu wśród barier ograniczających możliwości rozwoju firm i negatywnie wpływających na ich sytuację ekonomiczną znajduje się inflacja. Aż 56,3 proc. przedsiębiorców z sektora MŚP uważa inflację za poważne zagrożenie dla ich działalności gospodarczej. Znaczącą barierę stanowi również obecny poziom stóp procentowych (47,1% wskazań) oraz wahania kursu euro (38,1% wskazań). Istotnym czynnikiem wpływającym na sytuację gospodarczą w opinii przedsiębiorstw są również regulacje dotyczące zatrudnienia. Wykres 7 Ocena wpływu regulacji dotyczących zatrudnienia na możliwości rozwoju firmy i jej sytuację ekonomiczną. 68,7% 24,1% 3,4% Utrudnienie 12,6% Stopień elastyczności prawa pracy 34,4% 48,5% 4,5% Nie ma wpływu Ułatwienie Istniejące elastyczne formy zatrudnienia 16,3% 49,1% 0% 28,2% Trudno 6,4% powiedzieć problem z pozapłacowymi kosztami pracy 3,8% Wysokość pozapłacowych kosztów pracy 20% 40% 60% 80% 100% Źródło: Słabe i mocne strony sektora MŚP w Polsce, PKPP Lewiatan 2011 [http://pkpplewiatan.pl/opinie/gospodarka/1/_files/2011_12/Raport_MŚP.pdf] 63 W ich przypadku największą barierą dla MŚP jest wysokość pozapłacowych kosztów pracy. Ponad 68% przedsiębiorców w Polsce uznało ten właśnie czynnik jako największe utrudnienie w rozwoju, co lokuje go na 3 miejscu zagrożeń działalności przedsiębiorstwa. W opinii blisko połowy przedsiębiorców niewystarczająca elastyczność prawa pracy (czas i godziny jej wykonywania) stanowi ograniczenie ich działalności. Najbardziej zadowalającym i ułatwiającym prowadzenie działalności czynnikiem są istniejące elastyczne formy zatrudnienia (28,2% MŚP uznało, że są one ułatwieniem). Tylko 16,3% przedsiębiorstw dostrzega w obecnych, elastycznych formach zatrudnienia bariery dla działalności. W rekomendacjach PKPP Lewiatan regularnie pojawiają się więc postulaty o rozszerzenie wachlarza niestandardowych form zatrudnienia i uelastycznienie zarówno czasu pracy, jak i jego rozliczeń. Ponad połowa przedsiębiorców w Polsce dostrzega problem w procedurach administracyjnych i kosztach z nimi związanych. Jednak dla 42,5% nie mają one istotnego wpływu na działalność, a trochę ponad 3% MŚP uważa, że procedury administracyjne i związane z nimi koszty wręcz ułatwiają rozwój firmy i poprawiają jej sytuację ekonomiczną. Co do procedury zamówień publicznych, według 42% przedsiębiorstw nie dotyczy ich ona, zaś dla 31,1% jest utrudnieniem, dla 23,2% nie ma znaczenia i tylko 3,6% ankietowanych przedsiębiorców uważa, że ta procedura ułatwia prowadzenie działalności. Procedury administracyjne i koszty z tym związane 54,2% 42,5% 3,2% Utrudnienie Nie ma wpływu Ułatwienie 3,6% Nie dotyczy Procedury zamówień publicznych 31,1% 0% 20% 23,2% 40% 42,0% 60% procedury administracyjne i ich koszty postrzegane jako bariera Wykres 8 Ocena wpływu barier administracyjnych na możliwości rozwoju przedsiębiorstwa i jego sytuację ekonomiczną. 80% 100% Źródło: Słabe i mocne strony sektora MŚP w Polsce, PKPP Lewiatan 2011 [http://pkpplewiatan.pl/opinie/gospodarka/1/_files/2011_12/Raport_MŚP.pdf] 64 Ważnym zagadnieniem jest również współpraca MŚP z instytucjami lokalnego samorządu, a także z instytucjami wdrażającymi środki unijne. Dla wielu przedsiębiorców jest to kwestia kluczowa, ponieważ wielu z nich korzysta lub zamierza skorzystać z unijnych dotacji. Wykres 9 Ocena współpracy MŚP z urzędnikami lokalnego samorządu oraz ZUS i Urzędu Skarbowego. Urzędnicy lokalnego 7,4 17,6 samorządu Zła, bardzo zła Instytucje lokalne 7,26,711,3 wdrażające środki unijne Bardzo dobra, raczej dobra ZUS 12,5 25,2 Przeciętna 43,1 Nie dotyczy Urząd Skarbowy 6,4 0 44 20 41,1 40 60 80 dobre kontakty z US i względnie poprawne z ZUS-em 25,2 100 Źródło: Słabe i mocne strony sektora MŚP w Polsce, PKPP Lewiatan 2011 [http://pkpplewiatan.pl/opinie/gospodarka/1/_files/2011_12/Raport_MŚP.pdf] Współpraca z urzędnikami lokalnego samorządu oceniana jest całkiem dobrze. Ponad 17% przedsiębiorców jest zdania, że współpraca układa się dobrze. Jedna czwarta postrzega współpracę za przeciętną, natomiast tylko 7,4% twierdzi, że współpraca jest zła, lub bardzo zła. Pozostali przedsiębiorcy nie przyznali oceny ze względu na brak współpracy z tego typu instytucjami. Przedsiębiorcy sektora MŚP gorzej oceniają współpracę z instytucjami lokalnymi wdrażającymi środki unijne. Tylko 6,7% MŚP uważa, że współpraca układa się bardzo dobrze lub dobrze. 7,2% twierdzi, że relacje są złe, a 11,3% ocenia współpracę jako przeciętną. Pozostali – nie współpracują z takimi podmiotami. Znacznie lepiej niż współpraca z ZUS-em, która w opinii przedsiębiorców wypada przeciętnie, układają się im stosunki z Urzędami Skarbowymi. Zaledwie ¼ przedsiębiorców w Polsce z sektora MŚP określiło współpracę z ZUS-em jako dobrą lub bardzo dobrą. W przypadku Urzędu Skarbowego zadowolonych przedsiębiorców jest 65 znacznie więcej (44%). Odsetek przedsiębiorców, którzy określili współpracę, jako przeciętną jest podobny w obu przypadkach. W przypadku ZUS-u jest to 43,1%, a w przypadku Urzędu Skarbowego - 41,1%. Niezadowolonych ze współpracy z ZUS-em jest 12,5%. Przedsiębiorców źle oceniających współpracę z Urzędami Skarbowymi jest mniej, tylko 6,4%. Część przedsiębiorców nie dokonała oceny (częściej dotyczyło to współpracy z ZUS-em niż Urzędem Skarbowym). W efekcie, w ocenie kierownictwa przedsiębiorstw z sektora MŚP, przeciętnie ponad 11% czasu pracy muszą poświecić oni na dopełnianie formalności urzędniczych. 7,5% 7,1% 6,0% 5,0% 8,6% 11,1% 11,7% 42,9% zarządzanie bieżącą pracą pozyskiwanie nowych kontraktów dopełnianie formalności urzędniczych prace w firmie, które leżą w kompetencjach pracowników niższego szczebla kontrolowanie efektów pracy pracowników kontrolowanie pracowników podczas wykonywania przez nich czynności analizowanie zmian otoczenia przedsiębiorstwa pozostałe Przeciętnie ponad 11% czasu dziennie zabiera kierownictwu MŚP dopełnianie formalności urzędniczych Wykres 10 Podział czasu pracy kierownictwa firmy. Źródło: Słabe i mocne strony sektora MŚP w Polsce, PKPP Lewiatan 2011 [http://pkpplewiatan.pl/opinie/gospodarka/1/_files/2011_12/Raport_MŚP.pdf] Na rozwój firmy wpływa również łatwość dostępu do różnego rodzaju pożyczek czy dofinansowań. Niektórzy przedsiębiorcy finansują swoją działalność korzystając z możliwości, jakie oferują banki. Ponad ¼ przedsiębiorców z sektora MŚP w Polsce dobrze ocenia współpracę z bankami, zarazem podobny odsetek współpracę tę ocenia, jako barierę w prowadzeniu działalności. Analogicznie wygląda sytuacja w przypadku oceny dostępu do kredytu ponad ¼ dobrze ocenia dostęp do kredytu, zaś niespełna ¼ dostrzega w tej kwestii problem. Dla prawie 40% polskich przedsiębiorców współpraca z bankami nie wpływa na działalność firmy, jak również dla niemal 30% warunki dostępu do kredytu nie mają znaczenia dla działalności firmy. 66 Wykres 11 Ocena wpływu czynników finansowych na możliwości rozwoju przedsiębiorstwa i jego sytuację ekonomiczną. 29,4 Warunki korzystania z 6,9 24,9 leasingu 33 14,9 12,4 21,6 Utrudnienie 43,5 Nie ma wpływu Dostęp do funduszy unijnych 19,9 17,7 17,9 41,8 Ułatwienie Nie dotyczy Warunki dostępu do kredytu 24,1 Współpraca z bankami 26,2 0 20 27,4 26,8 37,1 40 20,5 25,6 10,7 60 80 ambiwalenta ocena czynników firnansowych Ściąganie należności od kontrahentów 100 Źródło: Słabe i mocne strony sektora MŚP w Polsce, PKPP Lewiatan 2011 [http://pkpplewiatan.pl/opinie/gospodarka/1/_files/2011_12/Raport_MŚP.pdf] Mimo, iż współpraca z bankami nie przedstawia większych trudności, to dane z 2011r. wskazują, iż niewielu przedsiębiorców sektora MŚP korzysta z zewnętrznego finansowania. Ponad 70% firm nie korzysta z kredytów oraz pożyczek. Sytuacja ta dotyczy w szczególności mikroprzedsiębiorstw, ponieważ prawie 76% z nich nie korzystało i nie zamierzało korzystać w 2011 roku z kredytów. W grupie małych firm niechęć do kredytów wyraża ponad połowa przedsiębiorców i niespełna 40% firm średnich. W kwestii utrzymania płynności finansowej, dla 1/3 przedsiębiorców zdecydowanym utrudnieniem w prowadzeniu działalności gospodarczej jest ściąganie należności od kontrahentów. W porównaniu jednak z innymi barierami typu finansowego, takimi jak inflacja czy poziom stóp procentowych, jest to - w opinii polskich przedstawicieli sektora MŚP - problem zdecydowanie mniejszy. Warto zwrócić również uwagę na ocenę dostępu do funduszy unijnych. Dla 18% przedsiębiorców dostęp do funduszy ułatwia funkcjonowanie firmy, zaś dla 19% jest utrudnieniem. Dla nieco większego odsetka respondentów (22%) ułatwieniem prowadzenia firmy są warunki korzystania z leasingu. 67 • możliwości rozwoju firm i ich sytuację ekonomiczną najbardziej pogarszają regulacje podatkowe, w szczególności wysokość stawki podatku VAT, ale także stopień przejrzystości i jednoznaczności systemu podatkowego • wysokość pozapłacowych kosztów pracy znalazła się na trzecim miejscu wśród zagrożeń działalności przedsiębiorstwa • wśród czynników finansowych największy negatywny wpływ na możliwości rozwoju firm i ich sytuację ekonomiczną miał obecny poziom inflacji • ponad połowie przedsiębiorców działalność utrudniają procedury administracyjne i koszty z tym związane • przedsiębiorcy oceniają współpracę z ZUSem dwa razy gorzej niż kontakty z Urzędem Skarbowym • co trzeci przedsiębiorca obawia się o płynność finansową firmy zagrożoną przez złą ściągalność należności od kontrahentów 2.2. Analiza koniunktury gospodarczej w oparciu o badanie koniunktury gospodarczej oraz wskaźników makroekonomicznych Liczba podmiotów prowadzących działalność gospodarczą Najwięcej przedsiębiorstw w Polsce, około 75%, zajmuje się handlem i usługami. Sytuacja polskich przedsiębiorców w porównaniu z sytuacją w Unii Europejskiej jest postrzegana, jako dobra. Lata 2010-2011 były okresem stopniowej odbudowy potencjału polskiej gospodarki. Po spowolnieniu obserwowanym w 2009 r., na tle innych krajów Unii Europejskiej wyniki gospodarcze naszego kraju prezentowały się bardzo dobrze, lokując Polskę w gronie europejskich liderów wzrostu. Na dużą aktywność ekonomiczną mieszkańców województwa wskazuje liczba podmiotów gospodarczych zarejestrowanych w rejestrze REGON na 10 tysięcy mieszkańców. W 2010 roku na Mazowszu wynosiła ona 1 299, przy średniej 68 ogólnopolskiej wynoszącej 1 024. Aktywność ta jednak koncentruje się przede wszystkim w Warszawie, dla której wartość wskaźnika wynosi 2 001 podmiotów na 10 tysięcy mieszkańców. Dla innych podregionów jest ona znacznie niższa i jedynie dla warszawskiego wschodniego przekraczała średnią dla Polski31. Tabela 6 Liczba podmiotów gospodarczych zarejestrowanych w REGON na 10 tys. mieszkańców dla Polski, województwa mazowieckiego i jego poszczególnych podregionów w roku 2011 Jednostki gospodarcze zarejestrowane w REGON na 10 tyś mieszkańców Jednostka terytorialna POLSKA 1024 MAZOWIECKIE 1299 Podregion - ciechanowsko-płocki 731 Podregion - ostrołęcko-siedlecki 763 Podregion - radomski 837 Podregion - m. Warszawa 2001 Podregion - warszawski wschodni 1047 Podregion - warszawski zachodni 1335 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS. Według „Raportu o stanie sektora MŚP w Polsce”32 prawie połowa spośród zarejestrowanych w Polsce firm w rejestrze REGON jest aktywna. Szacuje się, iż aktywnych podmiotów jest około 1,67 mln (według Eurostat 1,53 mln) spośród 4,1 mln zarejestrowanych w rejestrze REGON . Dane GUS wskazują, iż wszystkie przedsiębiorstwa ogółem tworzą w Polsce 75% produktu krajowego brutto (PKB), przy czym sektor małych i średnich przedsiębiorstw (MŚP) tworzy w Polsce około 48% PKB, zaś mikroprzedsiębiorstwa blisko jedną trzecią (30,4 %). Na tle gospodarek Unii Europejskiej Polska znajduje się na szóstym miejscu pod względem liczby firm. Łączna liczba firm w UE wynosi prawie 21 mln. Dominujący udział w tej liczbie mają przedsiębiorstwa z Niemiec i Wielkiej Brytanii. Dane te pokazują znaczenie sektora małych i średnich przedsiębiorstw dla polskiej gospodarki. Dlatego też warto przyjrzeć się bliżej strukturze tego sektora, zarówno na poziomie krajowym, jak i regionu centralnego. Na podstawie „Raportu z badania koniunktury konsumenckiej”, „Raportu z badania nastrojów gospodarczych w województwie mazowieckim”. 32 „Raport o stanie sektora małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce”, PARP, Warszawa 2011. 31 69 W Polsce największy odsetek wszystkich przedsiębiorstw (99,8%) stanowią mikro, małe i średnie firmy (MŚP). Z kolei sektor MŚP w przeważającej części (w 96%) składa się z mikroprzedsiębiorstw, które zatrudniają do 9 pracowników. Według Eurostatu, średni odsetek mikroprzedsiębiorstw w sektorze MŚP dla Unii Europejskiej wynosi zdecydowanie mniej - 91,8%. W przypadku pozostałych typów przedsiębiorstw sektora MŚP, w 2009 r. odnotowano w Polsce 50,2 tys. małych firm (10-49 pracowników), co stanowi 3% firm sektora MŚP, zaś średnich (50-249 pracowników) - niespełna 16 tys. (co stanowi 1% MŚP). Sektor MŚP w 2009 r. W całej Polsce dawał zatrudnienie 6,5 mln. osób, co stanowi 61,4 proc. pracowników zatrudnionych we wszystkich przedsiębiorstwach w Polsce. Pozostałe 38,6 procent zatrudnionych w sektorze przedsiębiorstw, czyli 2,5 mln. osób, pracowało w firmach dużych. Biorąc pod uwagę rodzaj działalności firm sektora MŚP, największy odsetek w Polsce stanowią firmy usługowe - 45% wszystkich przedsiębiorstw sektora MŚP. Drugi największy odsetek stanowią firmy trudniące się handlem (30%). Mniejszy udział mają takie branże, jak budownictwo (13%) i przemysł (11%)33. Analiza sytuacji przedsiębiorstw w województwie mazowieckim, na podstawie danych GUS za rok 2011, pokazuje, iż w rejestrze REGON zarejestrowanych było 675 099 podmiotów gospodarczych, co stanowi prawie 17,5% ogółu wszystkich podmiotów zarejestrowanych w kraju. W stosunku do roku 2010 nastąpił spadek liczby zarejestrowanych przedsiębiorstw o 0,9%. W największym stopniu liczba podmiotów zmniejszyła się w Siedlcach (o 6,5%) i Radomiu (o 4,4%), a także w powiatach pułtuskim (o 5,9%) i żuromińskim (o 4,9%). Największy wzrost natomiast miał miejsce w powiecie piaseczyńskim (o 4,1%), warszawskim zachodnim (2,8%), ostrołęckim (2,7%) i wołomińskim (2,0%) . Warto zauważyć, że spośród czterech powiatów o największym wzroście liczby przedsiębiorstw, trzy stanowią część aglomeracji warszawskiej. 33 „Raport o stanie sektora małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce”, PARP, Warszawa 2011. 70 6,60% 7,60% 8,30% ciechanowsko-płocki radomski ostrołęcko-siedlecki 60% 12% warszawski wschodni warszawski zachodni 15,10% m. St. Warszawa największy odsetek firm zarejestrowanych jest w Warszawie Wykres 12 Struktura podmiotów gospodarki narodowej według podregionów w 2011 roku. Źródło: Podmioty gospodarki narodowej w rejestrze REGON województwa mazowieckiego, GUS 2012 [http://www.stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/warsz/ASSETS_podmioty_wojewodztwo_2011.pdf] Sama Warszawa stanowi miejsce zarejestrowania większości (60%) podmiotów gospodarczych w województwie mazowieckim. Kolejne 27% firm znajdowało się w podregionach z nią graniczących (warszawskim zachodnim oraz warszawskim wschodnim). Najmniej podmiotów było zarejestrowanych w podregionie ciechanowskopłockim (6,6%). Najwięcej firm, nie licząc Warszawy, zarejestrowano w powiatach: wołomińskim (3,8%), piaseczyńskim (3,7%), pruszkowskim (3,7%) oraz w Radomiu (3,6%). Najmniejsza liczba podmiotów występowała natomiast w powiatach zwoleńskim i łosickim po 0,3%. Dysproporcje w liczbie zarejestrowanych przedsiębiorstw w Warszawie i otaczających ją podregionach a resztą województwa nie wynikają tylko z większej liczby ludności. Wskazują na to wartości wskaźnika mierzącego liczbę podmiotów zarejestrowanych na 10 tysięcy osób. Dla m. st. Warszawa wynosi ona 2001, dla powiatów: warszawskiego zachodniego i wschodniego, odpowiednio, 1335 i 1047. Zaś dla pozostałych trzech znacznie poniżej średniej obliczonej dla całego województwa, wynoszącej 1 299; w ciechanowsko-płockim – 731, ostrołęcko-siedleckim – 763, radomskim – 837. Wśród wszystkich zarejestrowanych przedsiębiorstw w województwie mazowieckim na koniec grudnia 2011 roku, największy odsetek stanowiły przedsiębiorstwa zajmujące się handlem (27%). Na drugim miejscu znalazły się podmioty prowadzące działalność profesjonalną, naukową i techniczną - ich udział wśród wszystkich przedsiębiorstw województwa wyniósł 11,9%. Nieco mniejszy odsetek przedsiębiorstw przypadał na 71 branżę budowlaną (10%) i przemysł (8,8%). Na podstawie danych GUS z 2009 r. dla całej Polski, można zaobserwować, że struktura podmiotów w województwie mazowieckim zbliżona jest do struktury przedsiębiorstw w całym kraju. Analizując zmiany w strukturze podmiotów w województwie mazowieckim w porównaniu z rokiem 2010 widać, że zwiększyła się liczba przedsiębiorstw w sekcjach takich jak: informacja i komunikacja (o 5,9%), opieka zdrowotna i pomoc społeczna (o 4,8%), obsługa rynku nieruchomości (o 3,6%) oraz działalność profesjonalna, naukowa i techniczna (o 3%). Odnotowano natomiast spadek w sekcjach: transport i gospodarka magazynowa (o 6,4%), budownictwo (3,4%), handel i naprawa pojazdów samochodowych (o 3,3%) oraz przemysł (o 1,9%.). Różnice te świadczą o zmianach strukturalnych, jakie zachodzą w gospodarce województwa polegających na zwiększaniu się udziału sektora usług kosztem przemysłu w łącznej populacji mazowieckich firm. Jest to zgodne z ogólną tendencją, polegającą na rosnącym znaczeniu gospodarki opartej na wiedzy. Wykres 13 Struktura podmiotów gospodarki narodowej wg rodzajów działalności w 2011 roku. Handel, naprawa pojazdów100% samochodowych Budownictwo 90% 80% Działalność profesjonalna, 70% naukowa i techniczna Przemysł Transport i gospodarka magazynowa Obsługa rynku nieruchomości 60% 50% 40% 30% Opieka zdrowotna i pomoc 20% społeczna Edukacja Pozostałe 10% 0% Ogółem Sektor publiczny Sektor prywatny Źródło: Podmioty gospodarki narodowej w rejestrze REGON województwa mazowieckiego, GUS 2011 [http://www.stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/warsz/ASSETS_podmioty_wojewodztwo_2011.pdf]. Podobnie jak w 2010 roku, zdecydowaną większość, czyli 662295 (98,1% ogólnej liczby przedsiębiorstw), skupiał sektor prywatny, w którym 71,3% stanowiły osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą. Obszary tej działalności to przede wszystkim: 72 handel, naprawa pojazdów samochodowych, działalność profesjonalna, działalność naukowa i techniczna oraz budownictwo. Podmioty sektora publicznego w liczbie 1284 stanowiły 1,9% zarejestrowanych ogółem. Należały one głównie do sekcji edukacja oraz obsługa rynku nieruchomości. Pod koniec grudnia 2011 roku w rejestrze REGON zarejestrowane były tylko 74 przedsiębiorstwa państwowe. Ich liczba zmniejszyła się o 19. W przypadku formy prawnej spółek, według danych GUS z 2011 roku w województwie mazowieckim, w porównaniu do roku 2010, odnotowano wzrost liczby spółek handlowych (o 7,4%) oraz cywilnych (o 2%). Zmniejszyła się natomiast liczba spółdzielni – o 1,1%. Jeśli chodzi o spółki handlowe, to bezwzględna liczba spółek w roku 2011 wyniosła 95 912. Największy wzrost liczby spółek handlowych nastąpił w powiecie makowskim, przasnyskim, piaseczyńskim i lipskim. Spadek liczby spółek handlowych wystąpił w powiatach zwoleńskim oraz przysuskim. W odniesieniu do spółek cywilnych również nastąpił wzrost w 2011 r. W porównaniu do roku 2010. Największy wzrost ich liczby odnotowano w powiatach: pułtuskim, przysuskim, mińskim i garwolińskim. Spadku liczby zarejestrowanych spółek cywilnych nie odnotowano w żadnym powiecie, natomiast w powiatach przasnyskim i żuromińskim liczba spółek cywilnych pozostała na poziomie sprzed roku. Z końcem grudnia 2011 roku łączna liczba spółdzielni wyniosła 3 115. W porównaniu do roku 2010 nastąpił spadek ich liczby w 17 powiatach oraz mieście Warszawa i w Ostrołęce. Wzrost odnotowano jedynie w powiecie łosickim. Osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą 4,6% 0,5% Stowarzyszenia i organizacje społeczne 22,3% Fundacje 69,9% Spółdzielnie Spółki 0,7% 2,0% Pozostałe dominują osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą - jako prawna forma firm Wykres 14 Struktura podmiotów gospodarki narodowej wg form prawnych w 2011 roku. Źródło: Podmioty gospodarki narodowej w rejestrze REGON województwa mazowieckiego, GUS 2011 [http://www.stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/warsz/ASSETS_podmioty_wojewodztwo_2011.pdf] 73 W rejestrze REGON wraz z końcem grudnia 2011 r. zarejestrowano 472 147 osób fizycznych prowadzących działalność gospodarczą. Największy udział osób fizycznych w ogólnej liczbie podmiotów zanotowano w powiatach: żuromińskim, zwoleńskim, radomskim, ostrołęckim i lipskim, najmniejszy zaś w mieście Warszawa oraz w powiatach piaseczyńskim i warszawskim zachodnim, co może mieć związek z relatywnie większymi możliwościami pracy najemnej w tych powiatach. W stosunku do grudnia 2010 roku zmniejszyła się liczba zarejestrowanych osób fizycznych prowadzących działalność gospodarczą w Siedlcach i Radomiu oraz w powiecie pułtuskim i żuromińskim. Wzrost odnotowało 9 powiatów, z czego największy – ostrołęcki, piaseczyński i warszawski zachodni34. • po wyłączeniu Warszawy, na Mazowszu liczba podmiotów gospodarczych na 10 tysięcy mieszkańców jest niższa od średniej ogólnopolskiej • najliczniejszą grupę podmiotów gospodarczych stanowią w Polsce mikroprzedsiębiorstwa, zatrudniające do 9 pracowników • 60% mazowieckich podmiotów gospodarczych zarejestrowanych jest w Warszawie • największy odsetek mazowieckich przedsiębiorstw działa w sektorze handlu, na kolejnych miejscach znalazła się działalność profesjonalna, naukowa i techniczna, a dalej budownictwo oraz przemysł • zwiększa się udział sektora usług kosztem przemysłu w łącznej populacji mazowieckich firm • 70% podmiotów gospodarki narodowej to osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą 34 Raport z badania nastrojów gospodarczych w województwie mazowieckim. 74 Produkcja sprzedana (ceny bieżące w mln zł) według sekcji i działów Mazowsze jest województwem posiadającym nie tylko znaczny potencjał ludnościowy, ale również gospodarczy. Według dostępnych danych GUS z 2009 roku produkt brutto wypracowany przez Mazowsze wyniósł 21,9% PKB Polski. Istnieje bardzo silne zróżnicowanie regionalne. W m. Warszawa wypracowano 61,3% produktu brutto województwa, zaś najmniejszy udział w wytwarzaniu produktu – wynoszący 5,5% - ma podregion radomski35. Produkt brutto na mieszkańca województwa mazowieckiego jest także najkorzystniejszy w Polsce w odniesieniu do średniej obliczonej dla całego obszaru Unii Europejskiej i w 2008 r. wyniósł 89% średniej UE36. Duży, na tle innych województw, produkt brutto Mazowsza nie wynika tylko z największej liczby ludności, ale także aktywności gospodarczej jego mieszkańców i podmiotów gospodarczych zarejestrowanych na obszarze województwa. Wskazuje na to kilka wskaźników mierzących aktywność gospodarczą w przeliczeniu na określoną liczbę mieszkańców, np. wartość produktu brutto na 1 mieszkańca była w 2009 roku większa od średniej krajowej aż o 60%37. Ważnym wskaźnikiem makroekonomicznym wskazującym na bardzo duży potencjał ekonomiczny Mazowsza jest wartość produkcji sprzedanej przemysłu na 1 mieszkańca. W 2010 roku dla województwa mazowieckiego wyniosła ona 38 093 zł, zaś dla wszystkich mieszkańców Polski 25 813 zł. Oznacza to, że produkcja na 1 mieszkańca województwa wynosiła 147% produkcji na 1 mieszkańca Polski, a relacja ta, była stała w latach 2008-201038. Produkt Krajowy Brutto w województwie mazowiecki w latach 2007-2009, Urząd Statystyczny w Warszawie str. 2-3 [http://www.stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/warsz/ASSETS_rachunki_regionalne_2009.pdf]. 36 Produkt Krajowy Brutto – rachunki regionalne w 2009 r. str. 4, [http://www.stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/gus/rn_pkb_rachunki_regionalne_2009_notatka.pdf]. 37 http://www.stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/warsz/ASSETS_rachunki_regionalne_2009.pdf. 38 Na podstawie danych zaczerpniętych z Banku Danych Regionalnych Głównego Urzędu Statystycznego, [http://www.stat.gov.pl/bdl/app/strona.html?p_name=indeks]. 35 75 Wykres 15 Produkcja sprzedana przemysłu na 1 mieszkańca w Polsce i województwie mazowieckim w latach 2008-2010 [w zł] 40000 38093 35492 34825 24092 23494 30000 25000 25813 20000 15000 10000 5000 0 2008 2009 Polska 2010 wskaźnik produkcji sprzedanej na 1 mieszkańca istotnie wyższy w województwie mazowieckim 35000 Mazowsze Źródło: Bank Danych Regionalnych, Główny Urząd Statystyczny http://www.stat.gov.pl/bdl/app/strona.html?p_name=indeks. W I kwartale 2012 r. produkcja sprzedana przemysłu rosła wolniej niż w skali kraju (odpowiednio w cenach stałych 3,5% i 4,9% r/r). W kluczowych branżach dla województwa odnotowano jednak dość znaczny wzrost, silniejszy niż w Polsce ogółem. W branży spożywczej odnotowano wzrost blisko 9% r/r, w branży energetycznogazowo-wodnej o blisko 6% r/r, a w chemicznej o 17% r/r. Gorsza koniunktura niż w skali kraju, dotyczyła mniej istotnych działów przemysłu. Optymizmem może napawać fakt, że realny wzrost produkcji kontynuował rosnący trend w porównaniu z poprzednimi kwartałami, podczas gdy w Polsce miało miejsce spowolnienie. W budownictwie utrzymywał się bardzo wysoki wzrost produkcji sprzedanej budowlano-montażowej (14,5% w cenach bieżących, wobec 16,2% w Polsce), odzwierciedlający głównie przyspieszenie wykorzystania środków unijnych (w tym także związanych z budową obiektów i dróg przed EURO 2012. I tak, wzrost w zakresie usług budowy obiektów inżynierii lądowo-wodnej wynosił aż 59% r/r, po wzroście o 70% w 2011 r. W I kw. roku 2012, w porównaniu z analogicznym okresem roku poprzedniego, przyspieszyła sprzedaż detaliczna z 10% w 2011 r. do 13,5% r/r, podobnie jak w Polsce ogółem (12,7% r/r). 76 Dynamika zmian produkcji sprzedanej według sekcji i działów W I kwartale 2012 r. produkcja sprzedana przemysłu rosła wolniej niż w skali kraju. W kluczowych branżach dla województwa odnotowano jednak dość znaczny wzrost, silniejszy niż w Polsce ogółem. I tak wzrost odnotowano w branży spożywczej, energetycznej, gazowo-wodnej oraz chemicznej. Dynamika zmian produkcji sprzedanej przemysłu Rola przemysłu w gospodarce Mazowsza jest relatywnie mała. Udział w wartości dodanej ogółem kształtuje się na poziomie 16-17% w porównaniu do 24-25% dla całego kraju. Ta różnica to przede wszystkim efekt mniej rozbudowanego przemysłu przetwórczego – 12% wartości dodanej ogółem wobec 19% dla całego kraju oraz prawie całkowita nieobecność górnictwa. Znaczącą rolę odgrywa branża spożywcza (18% produkcji sprzedanej przemysłu w województwie, przedsiębiorstwa zatrudniające powyżej 9 osób), produkcja i zaopatrzenie w energię elektryczną, gaz i wodę (również 18%) oraz przemysł chemiczny (7%). Branże o mniejszym znaczeniu, to: przemysł gumowy (4%), wyrobów z pozostałych surowców mineralnych, głównie materiałów budowlanych (4%), wyrobów elektronicznych i optycznych (4%) oraz urządzeń elektrycznych (4%), a także wyrobów z metali, maszyn i urządzeń oraz napojów (po 3%). Wykres 16 Realna dynamika produkcji sprzedanej przemysłu w województwie mazowieckim i Polsce (2002-2011) 16 14 12 10 8 6 4 2 0 -2 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 -4 -6 PL (realna % zm.) Mazowsze (realna % zm.) Źródło: Mazowsze na tle kraju, na podstawie BDL – Banku Danych Lokalnych na stronie internetowej GUS i Biuletynu Kwartalnego woj. Mazowieckiego. W okresie 2002-2011 wyniki przemysłu na Mazowszu były bardzo zbliżone do wyników w skali kraju. Łączne tempo wzrostu produkcji sprzedanej przemysłu było nieznacznie tylko niższe niż w całej Polsce (83% w cenach stałych w porównaniu z 86%). Podobnie 77 było w cenach bieżących. Na Mazowszu nastąpił wzrost o 135%, w kraju o 136%. Wyniki te są spójne ze zdiagnozowaną wysoką korelacją pomiędzy koniunkturą w przemyśle w kraju i w województwie, bez określonego kierunku wpływu. Najwyraźniej powiązania międzygałęziowe Mazowsza z innymi województwami są na tyle silne i wszechstronne, że w dłuższym okresie generują podobne tempa wzrostu. Jednakże w poszczególnych latach ścieżka wzrostu produkcji sprzedanej na Mazowszu była na przemian powyżej i poniżej ścieżki krajowej. Co ciekawe, w czasie ostatniego kryzysu odnotowano spadek produkcji przemysłowej w Polsce ogółem, ale i szybszą odbudowę koniunktury w latach 2010-2011, podczas gdy na Mazowszu miało miejsce tylko spowolnienie, ale też wzrosty w ostatnich dwóch latach były znacząco niższe (zwłaszcza w 2011 r.: odpowiednio 2,9% i 7,7%). Te mniej korzystne wyniki na Mazowszu w 2011 r. to przede wszystkim efekt relatywnie słabej koniunktury w przemyśle spożywczym, który ma największy udział w produkcji sprzedanej ogółem (wzrost o 3,5% wobec 5,9% w skali kraju). Nieco słabsze wyniki niż w skali kraju odnotowano także w drugiej co do wielkości branży: w przemyśle wytwarzania i zaopatrywania w energię elektryczną, gaz, parę wodną i gorącą wodę (0,5% wobec 2%). W trzech kolejnych co do wielkości branżach: chemicznej, elektroniczno-optycznej i elektrycznej również wzrost był niższy niż w Polsce ogółem (zwłaszcza w tych dwóch ostatnich). Wymienione gałęzie przemysłu stanowią łącznie na Mazowszu ok. 54% produkcji sprzedanej i w istotny sposób wpływają na łączny wynik całej sekcji39. Dynamika zmian produkcji sprzedanej w budownictwie Budownictwo pełni trochę mniejszą rolę w gospodarce województwa niż w skali kraju (odpowiednio 5-6% i 7% wartości dodanej ogółem). W porównaniu z wartością sprzedanej produkcji budowlano-montażowej w całej Polsce udział Mazowsza kształtuje się nieco powyżej 20%. 39 Raport „Mazowsze na tle kraju”. 78 Wykres 17 Nominalna dynamika produkcji sprzedanej budowlano-montażowej w województwie mazowieckim i w Polsce (2000-2011). 40 30 20 10 0 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 -10 -20 -30 PL (nominalna % zm.) Mazowsze (nominalna % zm.) Źródło: Mazowsze na tle kraju, na podstawie BDL – Banku Danych Lokalnych na stronie internetowej GUS i Biuletynu Kwartalnego woj. Mazowieckiego. W latach 2000-2011 wartość tej produkcji w województwie wzrosła łącznie w cenach bieżących w nieco mniejszym stopniu niż w skali kraju: odpowiednio o 155% i 163%. Ponadto, w pierwszej połowie tego okresu charakteryzowała się znaczną zmiennością z roku na rok. Prawie we wszystkich analizowanych latach po wysokim wzroście następowało wyhamowanie dynamiki lub wręcz spadek sprzedaży usług budowlanych. Od 2006 r. koniunktura w budownictwie na Mazowszu wydaje się być nieco bardziej stabilna, co również oznacza, że w okresie tym nie odnotowano ujemnej dynamiki. Znacznie lepiej odnajdują się na rynku budowlanym większe firmy zatrudniające powyżej 9 pracowników - na Mazowszu odnotowano wśród nich wzrost produkcji sprzedanej w cenach bieżących o 143% wobec spadku w Polsce ogółem o 5%, głównie za sprawą wysokich wzrostów w latach 2002-2004 na tle recesji wśród takich firm w skali kraju. Mazowiecka koniunktura w produkcji budowlano-montażowej jest uzależniona od ogólnej koniunktury krajowej. Podobnie, jak w całej Polsce, zapotrzebowanie na usługi budowlane na Mazowszu w 2011 i 2012 napędzane jest wykorzystaniem środków unijnych. Największe wzrosty produkcji sprzedanej osiągane są w segmencie budowy obiektów inżynierii lądowej i wodnej (a więc drogi, autostrady, mosty, linie przesyłowe, obiekty sportowe). Dynamicznie rośnie także sprzedaż specjalistycznych usług budowlanych. Natomiast w segmencie budynków odnotowuje się znaczący spadek, co wiąże się z dalszą recesją w budownictwie mieszkaniowym (głównie w Warszawie)40. 40 Raport „Mazowsze na tle kraju”. 79 Dynamika zmian produkcji sprzedanej w handlu detalicznym Wartość sprzedaży detalicznej realizowanej na Mazowszu stanowi aż ok. 40% sprzedaży krajowej, co świadczy o dużych rozmiarach rynku konsumpcyjnego. Istotny wpływ na taki wynik może mieć bardziej zasobne społeczeństwo, większa rola placówek handlowych (związana z wyższym udziałem ludności mieszkającej w miastach) i większy do nich dostęp, a także najprawdopodobniej relatywnie mniejsza rola targowisk i bazarów, na których sprzedaż może być generalnie niedoszacowana. Wykres 18 Nominalna dynamika wartości sprzedaży detalicznej w województwie mazowieckim i w Polsce (2001-2011) 20 15 10 5 0 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 -5 -10 PL (nominalna % zm.) Mazowsze (nominalna % zm.) Źródło: Mazowsze na tle kraju, na podstawie BDL – Banku Danych Lokalnych na stronie internetowej GUS i Biuletynu Kwartalnego woj. Mazowieckiego. W okresie 2000-2011 łączny wzrost sprzedaży detalicznej wyniósł na Mazowszu 141% mniej niż w skali kraju (192%). Wpłynął na to szczególnie silny wzrost wartości handlu w pozostałych województwach w latach 2003-2005, a także w latach 2010-2011. Być może jest to spowodowane nadrabianiem rozwoju sieci placówek handlowych w innych województwach i skali sprzedaży w nich notowanych, a analiza na przedłużonych szeregach na lata 90’ pokazałaby szybszy wzrost sprzedaży detalicznej na Mazowszu niż w Polsce ogółem. Biorąc pod uwagę duży udział Mazowsza w sprzedaży detalicznej kraju i wyniki w 2007 r. na Mazowszu ludność miejska stanowiła 64,7%, podczas gdy w Polsce ogółem 61,2% (GUS 2008). Analizy korelacji z danymi dla Polski pozwalają przypuszczać, że to koniunktura w handlu detalicznym w województwie ma istotny wpływ na wyniki krajowego PKB41. 41 Raport „Mazowsze na tle kraju”. 80 • produkcja sprzedana przemysłu na 1 mieszkańca województwa mazowieckiego wynosiła 147% produkcji na 1 mieszkańca Polski • spowolnienie dynamiki produkcji sprzedanej przemysłu w kraju w trzech pierwszych kwartałach 2012 nie rokuje dobrze również dla trendów mazowieckich • bardzo wysoki w I połowie 2012 wzrost produkcji sprzedanej budowlano-montażowej odzwierciedlał głównie wykorzystanie środków UE, bez tych funduszy tendencja ta z pewnością się pogorszy • w I kw. roku 2012, w porównaniu z analogicznym okresem roku poprzedniego, przyspieszyła sprzedaż detaliczna, co ma duże znaczenie również dla krajowego PKB Przeciętne wynagrodzenie brutto Przeciętne wynagrodzenie obliczone dla całego województwa w roku 2010 wyniosło 4 279 zł wobec 3 455 zł dla całego kraju. Należy jednak zauważyć, że podobnie jak w przypadku innych wskaźników, także w tym przypadku mamy do czynienia ze znacznym zróżnicowaniem pomiędzy podregionami województwa. Zaledwie w dwóch podregionach (m. Warszawa, warszawski zachodni) przeciętne miesięczne wynagrodzenie jest wyższe od średniej krajowej – w Warszawie stanowi aż 136,7% ogólnopolskiego. W pozostałych pięciu jest natomiast niższe. Najniższe jest w podregionie ostrołęcko-siedleckim, gdzie wynosi zaledwie 85,9% średniej krajowej. Rozpiętość przeciętnego wynagrodzenia pomiędzy dwoma krańcowymi powiatami o najwyższym i najniższym wynagrodzeniu wynosi aż 1 329 zł42. Rozpatrując zmiany, jakie zaszły w latach 2007-2010 można zauważyć tendencje do zmniejszania się różnic pomiędzy podregionami. Relacja pomiędzy przeciętnym wynagrodzeniem brutto Warszawy do reszty kraju zmalała w latach 2007-2010 o 6,7 punktu procentowych. W tym samym czasie dla podregionu radomskiego wzrosła o 2,7 punktu procentowego, a dla ostrołęcko-siedleckiego o 1,2 punktu procentowego. Na podstawie danych zaczerpniętych z Banku Danych Regionalnych Głównego Urzędu Statystycznego, [http://www.stat.gov.pl/bdl/app/strona.html?p_name=indeks]. 42 81 Zmiany te trudno uznać za znaczące, warto je jednak odnotować ze względu na fakt, że mają charakter stałego trendu. Omawiając kwestie wynagrodzeń na podstawie przeciętnego wynagrodzenia brutto należy pamiętać, iż wartość ta jest średnią arytmetyczną, a więc miarą podatną na wartości krańcowe. Niestety dostępne dane nie pozwalają na stwierdzenie stopnia zróżnicowania dochodów na poziomie poszczególnych województw, jednak informacje na temat całej Polski wskazują na duże dysproporcje w wynagrodzeniach osób pracujących. Informuje o tym m.in. wartość współczynnika Ginniego43, który dla Polski w 2010 roku wyniósł 31,1 przy średniej dla całej Unii Europejskiej wynoszącej 30,4 44. Podobne wnioski można wyciągnąć z danych opublikowanych przez Główny Urząd Statystyczny w raporcie pt. Struktura wynagrodzeń według zawodów w październiku 2010 roku. Tabela 7 Przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto w Polsce, województwie mazowieckim i jego subregionach w latach 2007-2010. Przeciętne miesięczne wynagrodzenia brutto w relacji do średniej krajowej (Polska=100) Ogółem 2007 2008 2009 2010 2007 2008 2009 2010 POLSKA 2866,04 3158,48 3315,38 3435,00 100,0 100,0 100,0 100,0 MAZOWIECKIE 3670,84 4036,26 4179,63 4279,55 128,1 127,8 126,1 124,6 2818,42 3119,05 3256,61 3366,54 98,3 98,8 98,2 98,0 2431,04 2655,45 2820,06 2950,04 84,8 84,1 85,1 85,9 radomski 2469,94 2732,60 2911,12 3054,40 86,2 86,5 87,8 88,9 m. Warszawa 4099,73 4504,85 4603,26 4694,47 143,0 142,6 138,8 136,7 2612,71 2892,19 3063,28 3209,11 91,2 91,6 92,4 93,4 3090,96 3365,29 3496,79 3657,19 107,8 106,5 105,5 106,5 ciechanowskopłocki ostrołęckosiedlecki warszawski wschodni warszawski zachodni Źródło: Bank Danych Regionalnych, Główny Urząd Statystyczny; http://www.stat.gov.pl/bdl/app/strona.html?p_name=indeks Współczynnik Ginniego jest to wskaźnik koncentracji dochodów; przyjmujący wartości pomiędzy 0 a 100. Wskaźnik ten osiągnąłby wartość zero, gdyby wszystkie osoby miały ten sam dochód, natomiast wartość 100, gdyby wszystkie osoby poza jedną miały dochód zerowy. 44Europejskie badanie dochodów i warunków życia (EU-SILC) w 2010 r , Główny Urząd Statystyczny, str.2 [http://www.stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/gus/wz_badanie_dochodow_i_warunkow_zycia_EU-SILC_2010r.pdf]. 43 82 Jak wynika z raportu, połowa pracowników w Polsce otrzymywała miesięczne wynagrodzenie w wysokości nie większej niż 2 906 zł brutto, zaś największa liczba osób zarabiała 2020 zł brutto. W tym samy czasie przeciętne wynagrodzenie brutto obliczone dla całego kraju wynosiło 3 543,50 zł45. Dochód, jakim rozporządzało gospodarstwo domowe w województwie mazowieckim w 2010 roku wyniósł średnio 1 539,05 zł, co stanowi 134,1% średnich dochodów gospodarstw w skali całego kraju46. Przedstawione dotychczas informacje na temat wynagrodzeń pochodzą z danych publikowanych przez GUS. W badaniu kwestionariuszowym zrealizowanym na potrzeby niniejszego projektu zapytano respondentów o subiektywne postrzeganie zmiany sytuacji ekonomicznej w perspektywie ostatnich 12 miesięcy. Mimo przedstawionego wzrostu wartości przeciętnych wynagrodzeń i dochodu rozporządzalnego, znaczna część mieszkańców Mazowsza – 46% była zdania, że w ciągu ostatniego roku sytuacja ich gospodarstwa domowego pogorszyła się. Przeciwnego zdania było 11% respondentów. Ocena sytuacji materialnej była różna w poszczególnych grupach wyróżnionych ze względu na istotne cechy społeczno-demograficzne. Za nieco bardziej zadowolonych ze zmian, jakie zaszły w ciągu ostatniego roku należy uznać mężczyzn, wśród których odsetek osób będących zdania, że ich sytuacja poprawiła się wyniósł 14%. Wśród kobiet opinia ta podzielana była jedynie przez 9% respondentek. Za bardziej zadowolone należy uznać osoby młode w wieku do 34 lat, zaś za będące przeciwnego zdania osoby w wieku 45+. Istotną różnicę w postrzeganiu swojej sytuacji ekonomicznej można zauważyć również dla różnych grup wyodrębnionych ze względu na kwotę, jaką dysponuje gospodarstwo domowe. W dwóch grupach o najniższych dochodach netto gospodarstw domowych poniżej 1000 zł i od 1000 do 1400 zł – odsetek osób, które uznawały, że ich sytuacja w ostatnich 12 miesiącach się pogorszyła wyniósł odpowiednio 60% i 62%, przy średniej dla całej populacji wynoszącej 42%. W tym samym czasie, w grupie o najwyższych dochodach (powyżej 5000 zł) dominowała krańcowo różna opinia. Jest to jedyna grupa, w której odsetek osób uznających, że ich sytuacja w przeciągu ostatniego Struktura wynagrodzeń według zawodów w październiku 2010 r, Główny Urząd Statystyczny [http://www.stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/gus/pw_struktura_wynagr_wg_zawodow_10_2010.pdf]. 46 Na podstawie danych zaczerpniętych z Banku Danych Regionalnych Głównego Urzędu Statystycznego, [http://www.stat.gov.pl/bdl/app/strona.html?p_name=indeks]. 45 83 roku poprawiła się był większy niż tych, którzy byli przeciwnego zdania (w stosunku 27% do 23%). Może to wskazywać na pogłębianie się wspomnianego rozwarstwienia ze względu na wysokość wynagrodzenia. Interesujące wydaje się, że pomimo dużego zróżnicowania przeciętnych dochodów dla poszczególnych podregionów województwa mazowieckiego, nie zaobserwowano istotnych statystycznie różnic w ocenie przez ich mieszkańców własnej sytuacji materialnej. Można zatem uznać, że miejsce zamieszkania w odróżnieniu od wieku, płci i potencjału ekonomicznego gospodarstwa domowego nie różnicuje opinii na temat zmian w sytuacji ekonomicznej respondentów. Obok oceny sytuacji obecnej, respondentom zadano również pytanie o prognozy dotyczące zmian w ich sytuacji materialnej w ciągu najbliższego roku. Również w tym przypadku odsetek osób nastawionych pesymistycznie przewyższa znacznie odsetek optymistów (40% do 13%). Większymi optymistami w kwestii zmian, jakie zajdą w najbliższej przyszłości były osoby o podobnej charakterystyce do tych, które pozytywnie oceniały swoje dotychczasowe położenie, a zatem mężczyźni, osoby młode i dobrze lub bardzo dobrze zarabiające. Dynamika zmian przeciętnego wynagrodzenia brutto Średnie wynagrodzenie na Mazowszu było na początku 2010 wyższe od notowanego w skali kraju o blisko 30%, jednak stopniowo ta przewaga zmalała do 22% w 2011 r. (do odpowiednio nieco ponad 4400 PLN i 3600 PLN). Przez większość analizowanego okresu dynamika średniego wynagrodzenia na Mazowszu była bardzo zbliżona do ogólnopolskiej, ale od czasu spowolnienia gospodarczego w 2009 r. dostosowanie tempa wynagrodzeń do ogólnej koniunktury i nastrojów kryzysowych było w województwie silniejsze (w tym spowolnienie dynamiki średniego wynagrodzenia do 1,2% wobec 3,3% w skali kraju). Z analizy korelacji wynika właśnie, że skala podwyżek wynagrodzeń na Mazowszu zależy w istotnym stopniu od ogólnej koniunktury w kraju. 84 Wykres 19 Poziom średniego wynagrodzenia i jego dynamika w woj. mazowieckim i Polsce (2002-2011). na Mazowszu wyższe niż w całym kraju jest średnie wynagrodzenie, jednak w obliczu kryzysu jego wzrost spowolnił w stosunku do ogólnopolskiego 5000 4500 4000 POLSKA MAZOWIECKIE 3500 3000 2500 2000 1500 1000 500 0 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 Źródło: obliczenia własne na podstawie BDL – Banku Danych Lokalnych na stronie internetowej GUS i Biuletynu Kwartalnego woj. mazowieckiego oraz wybranych Biuletynów Statystycznych dla gospodarki krajowej Mazowieckie przedsiębiorstwa kierują się więc z jednej strony swoją sytuacją finansową, z drugiej strony – oczekiwaniami co do przyszłej sytuacji, budowanymi na bazie bieżącej koniunktury. CPI (Consumer Price Index) – indeks wzrostu cen towarów i usług konsumpcyjnych Obserwując zmiany, jakie zaszły pomiędzy rokiem 2010 a 2011 dla całego kraju i województwa w poziomie cen można stwierdzić, że ich wzrost w województwie jest nieco niższy niż dla całego kraju. Dotyczy to wszystkich kategorii produktowych oprócz cen edukacji oraz napojów alkoholowych i wyrobów tytoniowych. Zgodnie z danymi zbieranymi przez Główny Urząd Statystyczny, pomiędzy rokiem 2010 i 2011 nastąpił wzrost cen większości kategorii produktowych. Za wyjątek należy uznać odzież i obuwie, którego średnia cena spadła o 1,5 punktu procentowego. Największy przyrost natomiast miał miejsce dla cen transportu (7,7 punktu procentowego w Polsce i 6,3 punktu procentowego dla Mazowsza)47. Można zaobserwować dwa zasadnicze trendy: po pierwsze, większy niż w innych regionach wzrost wydatków mazowieckich gospodarstw domowych, po drugie, Na podstawie danych zaczerpniętych z Banku Danych Regionalnych Głównego Urzędu Statystycznego, [http://www.stat.gov.pl/bdl/app/strona.html?p_name=indeks]. 47 85 mniejszy niż dla całej Polski wzrost cen. Z zestawienia tych faktów wynika, iż wspomniany na wstępie wzrost wydatków mazowieckich gospodarstw nie jest jedynie rezultatem wzrostu cen. Gdyby tak było, tempo wzrostu w obu wypadkach byłoby równomierne, tymczasem wydatki na rosną szybciej niż ceny. Może to wskazywać na zwiększenie się siły nabywczej mazowieckich konsumentów w ostatnich latach. Tabela 8 Zmiana wartości wskaźnika cen towarów i usług konsumpcyjnych pomiędzy rokiem 2010 i 2011 w Polsce i województwie mazowieckim POLSKA MAZOWIECKIE żywność i napoje bezalkoholowe 105,4 104,7 napoje alkoholowe i wyroby tytoniowe 103,7 104,3 odzież i obuwie 98,5 98,6 mieszkanie 105,5 105,1 zdrowie 104,5 104,1 transport 107,7 106,3 rekreacja i kultura 100,5 100,7 edukacja 103,4 104,6 ogółem 104,3 103,7 Źródło: Bank Danych Regionalnych, Główny Urząd Statystyczny; http://www.stat.gov.pl/bdl/app/strona.html?p_name=indeks Mimo, iż w ostatnich kilku latach ceny w województwie mazowieckim wzrastały w sposób stabilny i w mniejszym stopniu niż dla całego kraju, zdecydowana większość respondentów48 – 75% spodziewa się, że w najbliższym roku nastąpi dalszy ich wzrost. Wśród osób przekonanych o wzroście cen, 22% spodziewa się, że będą one rosnąć szybciej niż dotychczas. Taki sam odsetek respondentów był zdania, że wzrost będzie wolniejszy, zaś najwięcej, bo 55% sądziło, że tempo wzrostu będzie takie samo jak obecnie. Istotnie częściej szybszego wzrostu cen w przyszłym roku spodziewają się kobiety. 48 Raport z badania koniunktury konsumenckiej. 86 Na przestrzeni lat rośnie dochód rozporządzalny gospodarstw domowych Wykres 20 Opinie mieszkańców województwa mazowieckiego na temat zmian poziomu cen w ciągu najbliższych 12 miesięcy (n=1000). Nastąpi wzrost cen 5% 19% Ceny utrzymywać się będą na tym samym poziomie 75% Nastąpi spadek cen Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z badania kwestionariuszowego, Raport z badania koniunktury konsumenckiej Dynamika cen towarów i usług konsumpcyjnych (CPI) na Mazowszu była w poszczególnych latach okresu 2002-2011 bardzo zbliżona do notowanej w Polsce ogółem, chociaż skala zmienności wzrostu CPI (od 1,1% do 3,9%) była nieznacznie mniejsza niż w kraju (od 0,8% do 4,3%). Chociaż z pewnością poziomy cen na poszczególne dobra i usługi w innych regionach kraju są odmienne (najprawdopodobniej niższe), to jednak zbliżona dynamika świadczy o tym, że mechanizmy wzrostu cen kształtują się podobnie nie tylko w odniesieniu do towarów (które mogą być łatwo przewożone pomiędzy poszczególnymi rejonami kraju tworząc presję na wyrównywanie cen), ale także w odniesieniu do usług, których mobilność świadczenia jest ograniczona. Zgodnie z analizą korelacji zarówno dynamika cen na poziomie kraju oddziałuje na dynamikę cen w województwie, jak też odwrotnie. Wpływa na to, m.in. jednakowa polityka monetarna w całym kraju, ten sam kurs walutowy złotego, podobne zmiany cen paliw, a także prawdopodobnie podobne oczekiwania inflacyjne i zbliżona struktura koszyka konsumpcyjnego49. 49 Raport „Mazowsze na tle kraju”. 87 Wykres 21 Inflacja cen dóbr i usług konsumpcyjnych (CPI) w województwie mazowieckim i Polsce (2002-2011). 4,5 4,0 3,5 3,0 2,5 2,0 1,5 1,0 0,5 PL Mazowsze 0,0 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 Źródło: Mazowsze na tle kraju, na podstawie BDL – Banku Danych Lokalnych na stronie internetowej GUS. Zmiany cen produkcji przemysłowej (PPI) dla woj. mazowieckiego nie są publikowane, ale pewnym ich przybliżeniem jest relacja nominalnej i realnej dynamiki produkcji sprzedanej przemysłu. Ścieżka PPI na Mazowszu różni się w większym stopniu od krajowej, niż ma to miejsce w przypadku CPI Generalnie w analizowanym okresie 20022011 ceny produkcji przemysłowej wzrosły na Mazowszu w nieco mniejszym stopniu niż w Polsce ogółem (łącznie o 28% wobec 36%). Należy przy tym pamiętać, że na Mazowszu rola niektórych branż jest szczególnie mała, więc też struktura wzrostu cen odmienna. W ostatnich dwóch latach, a zwłaszcza w 2011 r. tendencja ta się odwróciła: dynamika PPI na Mazowszu była wyższa o 5 pkt. proc. Wynikało to z wielokrotnie wyższego niż w Polsce ogółem wzrostu cen produkcji w kluczowych branżach, m.in. (wymieniając od najważniejszych dla województwa) w branży elektronicznej (wzrost o 1% wobec spadku o 4%), elektrycznej (wzrost o 8% wobec spadku o 1%), wyrobów z surowców mineralnych (wzrost o 7% wobec wzrostu o 2,4%), maszyn i urządzeń (7% wobec 2%), napojów (7% wobec 1%), wyrobów z metali (10% wobec 3%), przemyśle samochodowym (9% wobec 3%). 88 Wykres 22 Inflacja cen produkcji przemysłowej (PPI) w województwie mazowieckim i Polsce (2002-2011). 14 12 PL Mazowsze 10 8 6 4 2 0 -2 -4 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 Źródło: Mazowsze na tle kraju, na podstawie BDL – Banku Danych Lokalnych na stronie internetowej GUS i Biuletynu Kwartalnego woj. mazowieckiego, wybranych Biuletynów Statystycznych dla gospodarki krajowej. • tylko w Warszawie i subregionie warszawskim zachodnim przeciętne miesięczne wynagrodzenia brutto było wyższe od średniej krajowej • odnotowano tendencję pogłębiania się różnic w kondycji finansowej gospodarstw domowych: najczęściej bogaciły się osoby o najwyższym wynagrodzeniu, a biednieli najubożsi • wzrost cen towarów i usług konsumpcyjnych przekłada się na większy pesymizm konsumentów • ceny towarów i usług konsumpcyjnych rosną na Mazowszu wolniej niż w cały kraju, odwrotny trend obserwujemy w przypadku cen produkcji przemysłowej Wyniki finansowe przedsiębiorstw według sekcji Sytuacja finansowa mazowieckich przedsiębiorstw opisana została na tle wyników uzyskiwanych przez przedsiębiorstwa w pozostałych województwach na podstawie danych zbieranych przez Główny Urząd Statystyczny. Sytuacja finansowa przedsiębiorstw na Mazowszu w zestawieniu z ogólnopolskim wynikami może być postrzegana pozytywnie, choć niektóre wskaźniki są mniej korzystne od ogólnokrajowych. Przedsiębiorstwa w województwie mazowieckim odnotowują co prawda niższą niż przeciętna rentowność, jednak wskaźnik bieżącego 89 klimatu koniunktury oraz krótkookresowy prognostyczny wskaźnik koniunktury są tu pozytywne i lepsze od wskaźników dla całego kraju. Przedsiębiorstwa działające na Mazowszu zachowują też wyższą płynność niż w innych regionach, co może pozwolić im na relatywnie dobre przejście przez okres spodziewanego spowolnienia gospodarczego. Niektóre wskaźniki sugerują także możliwość ożywienia aktywności inwestycyjnej – może o tym świadczyć wzrost wartości kredytów bankowych i pożyczek. Generalnie można powiedzieć, że sytuacja mazowieckich przedsiębiorstw postrzegana statycznie wydaje się bliska przeciętnej ogólnopolskiej lub nieznacznie gorsza, natomiast spojrzenie na dynamikę procesów wskazuje na prawdopodobną poprawę pozycji w przyszłości. W latach 2003-2010 ścieżka rentowności przedsiębiorstw mazowieckich była dość zbliżona do krajowej, aczkolwiek na nieco niższym poziomie. Zwłaszcza w 2008 r., kiedy to pojawiały się pierwsze symptomy kryzysu finansowego na świecie, wojewódzkie firmy osiągnęły rentowność brutto na poziomie 4,8% wobec 6,6% w skali kraju. W kolejnych dwóch latach, pomimo spowolnienia gospodarczego, nastąpił wzrost tego wskaźnika w województwie w stopniu większym niż w Polsce ogółem (do 6,3% i 7,2% w 2010 r.). Okazuje się, że przedsiębiorstwa dostosowały się do pogarszających się warunków poprzez obniżenie relacji kosztów do przychodów (z 95,2% w 2008 r. do 93,7% i 92,8% w latach 2009-2010); w Polsce ogółem miała miejsce podobna sytuacja, ale ze wskaźnikami kosztów na nieco wyższym poziomie. Wykres 23 Rentowność brutto przedsiębiorstw niefinansowych (w tym zatrudniających powyżej 49 osób) w województwie mazowieckim i Polsce (2003-2011). 10 PL - firmy >49 9 Mazowsze - firmy>49 PL - firmy ogółem Mazowsze - firmy ogółem 8 7 6 5 4 3 2 1 0 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 Źródło: Raport „Mazowsze na tle kraju” na podstawie danych GUS. 90 Przedsiębiorstwa zatrudniające powyżej 49 osób osiągały w tym okresie niższą rentowność niż cały sektor przedsiębiorstw. Dotyczy to zarówno Polski, jak i Mazowsza. Można sądzić, że mniejsze podmioty są z jednej strony bardziej elastyczne, tj. lepiej dostosowują się do zmieniających się warunków otoczenia, a z drugiej strony – bardziej zapobiegliwe50. W podziale na branże porównanie rentowności na Mazowszu i w Polsce ogółem jest dość zróżnicowane. W przemyśle, a także handlu oraz transporcie i łączności, rentowności te są bardzo zbliżone, chociaż poziomy krajowe są nieznacznie wyższe od wojewódzkich. budowlanych, Zdecydowanie a także firm gorsza z sekcji sytuacja obsługi dotyczyła mazowieckich nieruchomości firm i przedsiębiorstw. W przypadku hoteli i restauracji relacja rentowności na Mazowszu i w Polsce była dość zmienna. Największa przewaga na rzecz Mazowsza dotyczyła sekcji pośrednictwa finansowego (nie obejmuje banków), ale w 2008 roku (wtedy pojawiały się pierwsze symptomów kryzysu) rentowność tych instytucji w województwie znacząco zmalała wobec jej wzrostu w innych województwach. • statystycznie postrzegana sytuacja mazowieckich przedsiębiorstw wydaje się bliska przeciętnej ogólnopolskiej lub nieznacznie gorsza • dynamika procesów wskazuje na prawdopodobną poprawę relatywnej pozycji mazowieckich przedsiębiorstw w przyszłości • mniejsze podmioty gospodarcze są bardziej elastyczne, a także bardziej zapobiegliwe, dlatego przedsiębiorstwa zatrudniające poniżej 50 osób w okresie spowolnienia gospodarczego osiągały wyższą rentowność 2.3. Analiza kondycji przedsiębiorstw mazowieckich i ich możliwości rozwoju na podstawie wyników analiz mikroekonomicznych Analiza kondycji przedsiębiorstw, działających na terenie województwa mazowieckiego opracowana została na podstawie raportu: „Raportu o sytuacji finansowej przedsiębiorstw w województwie mazowieckim I kwartał 2012” opublikowanego przez GUS. 50 Raport „Mazowsze na tle kraju”. 91 W województwie mazowieckim w I kwartale 2012 roku udział liczby przedsiębiorstw wykazujących zysk netto w ogólniej liczbie przedsiębiorstw wyniósł 61% i tym samym był zbliżony do średniej dla wszystkich województw. Jest to wynik znacząco lepszy niż w IV kwartale 2011 r., kiedy wynik dla Mazowsza był najniższy w Polsce. Również w okresie II-III kwartał 2011 r. województwo mazowieckie plasowało się pod względem udziału przedsiębiorstw wykazujących zysk poniżej średniej krajowej. przedsiębiorstwa wykazujące zysk netto na Mazowszu stanowią 61% ogółu przedsiębiorstw Rysunek 1. Udział przedsiębiorstw wykazujących zysk netto w ogólnej liczbie przedsiębiorstw [%]. 54 – 56% 57-59% 60-62% 63-65% 66%+ Źródło: Raport o sytuacji finansowej przedsiębiorstw w województwie mazowieckim, na podst. danych GUS. Przychody z całokształtu działalności mazowieckich firm zwiększyły się w I kwartale 2012 r. o 14,4% r/r, a zatem silniej niż średnio we wszystkich województwach (10% r/r). Większy wzrost przychodów niż w woj. mazowieckim zanotowano w I kw. 2012 r. jedynie w województwie łódzkim – 19% i pomorskim - 17%. Warto zaznaczyć, że we wszystkich kwartałach 2011 r. przychody przedsiębiorstw w woj. mazowieckim rosły wolniej, poniżej średniej w kraju. 92 przychody z całokształtu działalności mazowieckich firm zwiększyły się silniej niż średnio w innych województwach Rysunek 2. Zmiany wartości przychodów z całokształtu działalności w I kwartale 2012 r/r [%]. 1-4% 5-8% 9-12% 13-17% 18-19% Źródło: Raport o sytuacji finansowej przedsiębiorstw w województwie mazowieckim, na podst. danych GUS. O poprawie sytuacji finansowej przedsiębiorstw w woj. mazowieckim świadczy także to, że w I kw. 2012 r. roczna dynamika ich przychodów (14,4%) była wyższa od dynamiki kosztów ich uzyskania (14,3% r/r). Dla porównania, przeciętny wzrost kosztów uzyskania przychodów przedsiębiorstw w Polsce przewyższał dynamikę przychodów (12,3% wobec 12,0%). Relatywnie niska dynamika kosztów odnotowana w województwie mazowieckim w I kw. 2012 r. może wynikać z ograniczonego tempa wzrostu kosztów osobowych zatrudnienia. W tym okresie dynamika wynagrodzeń w województwie mazowieckim wyniosła 1,4% i była najniższa w kraju (przeciętnie 6%). Odnotowany wzrost wartości przychodów z całokształtu działalności osiągnięty w I kwartale 2012 roku przez przedsiębiorstwa województwa mazowieckiego (14,4% r/r) był przede wszystkim rezultatem wzrostu wartości przychodów ze sprzedaży produktów, towarów i materiałów (11,3%). Co ważne, przychody osiągnięte z tego tytułu wzrosły szybciej w porównaniu do wzrostu kosztów własnych sprzedanych produktów (11%). 93 Wykres 24 Zmiany wartości przychodów oraz kosztów w województwie mazowieckim w ujęciu rok do roku, z całokształtu działalności oraz ze sprzedaży produktów, towarów i materiałów. przychody z całokształtu działalności 15% koszty uzyskania przychodów z całokształtu działalności 14% przychody ze sprzedaży produktów, towarów i materiałów 14,4% 14,3% koszt własny sprzedanych produktów 13% 12% 11,6% 11,1% 11% 10% 9% 8% 12,7% 12,1% 11,6% 10,8% 11,3% 10,4% 9,3% 9,1% 9,5% 8,6% 11,3% 11,0% 10,0% 9,6% 8,4% 8,1% 7% 6% I 2011 II 2011 III 2011 IV 2011 wzrost wyniku finansowego brutto wynika ze wzrostu wyniku na pozostałej działalności operacyjnej oraz operacjach finansowych 16% I 2012 Źródło: Raport o sytuacji finansowej przedsiębiorstw w województwie mazowieckim, na podst. danych GUS W efekcie większej dynamiki przychodów z całokształtu działalności w stosunku do dynamiki kosztów znacząco poprawił się wynik finansowy przedsiębiorstw województwa mazowieckiego (o 16,2% r/r w ujęciu brutto i o 20,5% r/r w ujęciu netto). Wykres 25 Zmiany wysokości wyniku finansowego brutto w województwie mazowieckim w ujęciu rok do roku 40% 30% 20% 16,20% 10% 3,00% 0% -2,20% -10% -20% -15,50% I 2011 II 2011 III 2011 IV 2011 wynik finansowy przedsiębiorstw województwa mazowieckiego znacząco się poprawił 31,60% I 2012 Źródło: Raport o sytuacji finansowej przedsiębiorstw w województwie mazowieckim, na podst. danych GUS Był on istotnie wyższy w porównaniu do przeciętnego wzrostu wyniku finansowego przedsiębiorstw w Polsce ogółem (o 8,1% r/r w ujęciu brutto i o 10,2% w ujęciu netto). 94 Co więcej w województwach śląskim, dolnośląskim, opolskim, podlaskim, warmińskomazurskim w I kw. 2012 r. dynamiki wyników finansowych przedsiębiorstw uległy osłabieniu (w ujęciu brutto o średnio 21,1%, w ujęciu netto o 21,6%)51. Wskazany wzrost wyniku finansowego brutto wynika więc ze wzrostu wyniku na pozostałej działalności operacyjnej oraz operacjach finansowych. Choć w I kw. 2012 r. wskaźnik rentowności obrotu netto przedsiębiorstw w woj. mazowieckim wzrósł o 0,2 pkt proc. r/r (przeciętnie w kraju obniżył się tymczasem o 0,2 pkt proc.), to jednak był on niższy (3,3%) w porównaniu do średniej dla gospodarki ogółem (4,1%). wskaźnik rentowności obrotu netto wzrósł na Mazowszu, podczas gdy obniżył się nieco dla gospodarki ogółem Rysunek 3. Zmiana wartości wskaźnika rentowności obrotu netto w województwie mazowieckim (opracowanie własne na podstawie danych GUS) -2 -1 <1 1 2 Źródło: Raport o sytuacji finansowej przedsiębiorstw w województwie mazowieckim, na podst. danych GUS. Również poziom rentowności sprzedaży w województwie mazowieckim (2,5%) na tle wyników innych województw jest niekorzystny. Gorszy wynik, jeśli chodzi o rentowność sprzedaży zanotowano jedynie w województwie podlaskim (2,4%), natomiast najwyższe wartości wskaźnika stwierdzono dla województwa dolnośląskiego (9,6%). Niższa niż przeciętna krajowa rentowność sprzedaży mazowieckich firm może być wynikiem utrzymywania wyższej płynności, co ogranicza zdolność firm do generowania zysku w danym okresie. Wynik finansowy jest różnicą między przychodami a kosztami ich uzyskania. Dodatni wynik finansowy jest nazywany zyskiem, zaś ujemny stratą. Wynik finansowy brutto pomniejszony o podatek dochodowy i inne obowiązkowe obciążenia to wynik finansowy netto. 51 95 8% 7% 6% 5% 4% 3% 3,3% 2% 1% 0% I 2011 II 2011 III 2011 IV 2011 I 2012 wskaźnik rentowności obrotu netto był na Mazowszu w I kwartale 2012 niższy od średniej dla gospodarki ogółem Wykres 26 Wartości wskaźnika rentowności obrotu netto w województwie mazowieckim Źródło: Raport o sytuacji finansowej przedsiębiorstw w województwie mazowieckim, na podst. danych GUS. Wskaźnik płynności finansowej I stopnia52 kształtował się w przedsiębiorstwach Mazowsza w I kwartale 2012 r. na poziomie 40,3%, co wskazuje na wysoki poziom płynnych środków finansowych i był to najwyższy poziom wskaźnika spośród wszystkich województw w tym okresie. Przyjmuje się, iż pożądany poziom wartości wskaźnika wynosi 10-20%. W I kw. 2012 r. wskaźnik płynności finansowej I stopnia w przedsiębiorstwach w woj. mazowieckim obniżył się w relacji rocznej o 9,3 pp., co jest zgodne z krajowym trendem (-1,9 pp.). Nadmiernie wysoki poziom płynności może oznaczać nieefektywne wykorzystanie dostępnych środków finansowych, jednak równocześnie zwiększa on bezpieczeństwo finansowe. Wysoki poziom płynności w firmach w województwie mazowieckim może odzwierciedlać ich wysoką niepewność dotyczącą rozwoju sytuacji gospodarczej, a konkretnie obawy przed spowolnieniem wzrostu gospodarczego i trudniejszym dostępem do kredytów. Przedsiębiorstwa próbują w ten sposób zabezpieczyć się przed powtórzeniem sytuacji z przełomu 2008/2009, kiedy nawet dotychczas dobrzy klienci mieli problemy z uzyskaniem finansowania bankowego w związku z paraliżem systemu bankowego i rozwijającym się kryzysem finansowym. Może to również oznaczać, że firmy nie widzą celowości podejmowania nowych inwestycji, ze względu na ryzyko poważnego spowolnienia gospodarki. 52 . Wskaźnik płynności finansowej I stopnia to relacja inwestycji krótkoterminowych do zobowiązań krótkoterminowych. 96 Oznacza to niski koszt alternatywny utrzymywania wysokiej płynności, jednak jednocześnie świadczy o ograniczonych perspektywach wzrostu gospodarczego zarówno w regionie, jak i kraju. Malejącą, choć wciąż znaczną preferencję płynności finansowej potwierdza także obniżający się wskaźnik płynności finansowej II stopnia53, przy czym w tym wypadku Mazowsze nie jest regionem o najwyższej wartości wskaźnika. Jego wartość na Mazowszu równa 105,1% i kształtuje się na bezpiecznym poziomie (80%-120%). Wykres 27 Wskaźniki płynności finansowej dla przedsiębiorstw województwa mazowieckiego 50% 40% 30% 20% POŻĄDANY POZIOM 10% wskaźnik płynności finansowej I stopnia 0% I 2011 II 2011 III 2011 IV 2011 I 2012 130% 120% 110% 100% POŻĄDANY POZIOM 90% 80% wskaźnik płynności finansowej II stopnia zbyt wysoki poziom płynności może oznaczać nieefektywne wykorzystanie dostępnych środków finansowych, jednak równocześnie zwiększa on bezpieczeństwo finansowe 60% 70% I 2011 II 2011 III 2011 IV 2011 I 2012 Źródło: Raport o sytuacji finansowej przedsiębiorstw w województwie mazowieckim, na podst. danych GUS. Na poprawę perspektyw gospodarki w regionie wskazywały trendy dotyczące dwóch innych kategorii finansowych dotyczących przedsiębiorstw. W I kwartale 2012 roku zaobserwowano jednoczesny spadek inwestycji krótkoterminowych (o 12,4% wobec analogicznego kwartału 2011 roku) oraz wzrost udzielonych kredytów bankowych i pożyczek (o 34,9%). Obserwujemy więc jednoczesne ograniczanie płynnych środków oraz wzrost kredytów, co może oznaczać lepsze postrzeganie możliwości rozwoju przedsiębiorstw i zachętę do inwestowania. Skutkiem większego zadłużenia jest wzrost kosztów finansowych w I kwartale 2012 roku. Wskaźnik płynności finansowej II stopnia 53 Wskaźnik ten odzwierciedla natychmiastową zdolność przedsiębiorstwa do spłaty zaciągniętych zobowiązań. 97 to relacja inwestycji krótkoterminowych i należności krótkoterminowych do zobowiązań krótkoterminowych. dobrym sygnałem jest wzrost udzielonych kredytów bankowych i pożyczek na Mazowszu o 34,9% Rysunek 4. Zmiana wartości kredytów i pożyczek w I kwartale 2012 r/r [%]. -6–0% 1–20% 21-40% 41-60% 61-80% Źródło: Raport o sytuacji finansowej przedsiębiorstw w województwie mazowieckim, na podst. danych GUS. Jednocześnie obserwujemy wzrost zobowiązań, przy czym szybciej rosną zobowiązania długoterminowe (17,0 %), niż krótkoterminowe (7,9%). Relatywnie silniejszy wzrost zobowiązań długoterminowych (okres spłaty dłuższy niż rok) niż krótkoterminowych wzmacnia stabilność finansową przedsiębiorstw i może oznaczać preferencje dla inwestycji długoterminowych w przedsiębiorstwach. Wzrost wartości zobowiązań długoterminowych świadczy o tym, że przedsiębiorstwa są w stanie pozyskać długookresowe finansowanie. Również w przypadku całego kraju wzrost zobowiązań długoterminowych jest szybszy niż krótkoterminowych. 98 Wykres 28 Zmiany średniej wartości wskaźnika zobowiązań krótko– i długoterminowych w województwie mazowieckim i w Polsce, w ujęciu rok do roku. szybszy wzrost zobowiązań długoterminowych niż krótkoterminowych oznacza wzmocnienie stabilności finansowej 20% 15% 10% 5% 0% I 2011 II 2011 III 2011 IV 2011 I 2012 zobowiązania krótkoterminowe w województwie mazowieckim zobowiązania długoterminowe w województwie mazowieckim zobowiązania krótkoterminowe w Polsce zobowiązania długoterminowe w Polsce Źródło: Raport o sytuacji finansowej przedsiębiorstw w województwie mazowieckim, na podst. danych GUS Przeciętne wynagrodzenie w sektorze przedsiębiorstw w województwie mazowieckim wI kwartale 2012 roku wzrosło w ujęciu rocznym o 3,5%. W pozostałych województwach tempo wzrostu wynagrodzeń w I kwartale 2012 roku zawierało się w przedziale 5-7% (średnio 5,3%). sektor przemysłu sektor usług rynkowych sektor budowlany 7% 6% 5% 5,0% 5,2% 6,2% 5,6% 5,2% 5,1% 4% 3% 2% 1% 0% -1% -2% 1,1% 1,4% 0,8% 1,3% 1,4% 0,2% -0,1% -0,9% -2,0% -3% I 2011 II 2011 III 2011 IV 2011 najszybciej wzrosły średnie wynagrodzenia w sektorze usług rynkowych Wykres 29 Zmiany wartości średnich wynagrodzeń w województwie mazowieckim w ujęciu rok do roku I 2012 Źródło: Raport o sytuacji finansowej przedsiębiorstw w województwie mazowieckim, na podst. danych GUS. 99 tradycyjnie najwyższe przeciętne wynagrodzenia odnotowywane są w województwie mazowieckim Rysunek 5. Przeciętne wynagrodzenie w I kwartale 2012 [zł]. 3300-3499zł 3500-3599zł 3600-3699zł 3700-3999zł 4000zł+ Źródło: Opracowanie własne, na podstawie danych GUS. Przyczyną względnie niskiej dynamiki wynagrodzeń w woj. mazowieckim w I kwartale 2012 r. był relatywnie niski udziałem sektora przemysłowego na Mazowszu, w którym wzrosty wynagrodzeń były duże (średnio w Mazowieckim 6,2%, a w Polsce ogółem 6,5%) w porównaniu do sektora usługowego (odpowiednio 5,6% i 4,6%) oraz sektora budowlanego (1,4%, a w Polsce ogółem 4,0%). Należy przy tym podkreślić, że bezwzględna wysokość przeciętnego wynagrodzenia w województwie mazowieckim była znacznie wyższa niż w pozostałych województwach i wyniosła 4525,97 zł. Jest to o ponad 600 zł więcej niż w drugim w kolejności województwie śląskim. W I kw. 2012 r. odnotowano w woj. mazowieckim istotną poprawę sytuacji na rynku pracy. Przeciętne zatrudnienie w sektorze przedsiębiorstw na Mazowszu wzrosło w tym okresie o 10% r/r wobec przeciętnie jedynie ok. 1% w Polsce ogółem. Warto dodać, że w poprzednich kwartałach tempo wzrostu zatrudnienia w woj. mazowieckim wynosiło ok. 3%. Ogólne tempo wzrostu zatrudnienia w I kwartale 2012 roku w województwie mazowieckim było zdecydowanie wyższe niż w innych województwach, w których wzrost przeciętnego zatrudnienia nie przekroczył 2%. W 4 województwach zanotowano spadek zatrudnienia. 100 Wykres 30 Zmiany wartości przeciętnego zatrudnienia w sektorze usług rynkowych, przemysłu i budownictwa w województwie mazowieckim w ujęciu rok do roku. sektor usług rynkowych sektor budowlany wzrost zatrudnienia nastąpił w sektorze budowlanym, dzięki inwestycjom współfinansowanym ze środków UE sektor przemysłu 16% 14% 13,60% 12% 10,60% 12,20% 10% 7,20% 8% 9,50% 6% 4% 2% 0% 2,30% 2,10% 2,60% 1,80% 3,00% 2,70% 1,40% 0,90% 2,20% 1,60% I 2011 II 2011 III 2011 IV 2011 I 2012 Źródło: Raport o sytuacji finansowej przedsiębiorstw w województwie mazowieckim, na podst. danych GUS. Silny wzrost zatrudnienia odnotowany w I kw. 2012 r. wynikał przede wszystkim z dynamicznego wzrostu zatrudnienia w sektorze budownictwa – o prawie 14% r/r. Również w poprzednich analizowanych kwartałach (I 2011-IV 2011) tempo wzrostu w sektorze budownictwa w Mazowieckim było zdecydowanie wyższe niż w pozostałych sektorach. w I kwartale 2012 nastąpił silny wzrost zatrudnienia w województwie mazowieckim Rysunek 6. Zmiany wartości przeciętnego zatrudnienia w I kwartale 2012 r/r [%]. -2 – 0% 1 – 3% 4 - 6% 7 - 9% 10% + Źródło: Opracowanie własne, na podstawie danych GUS. Odnotowując wyższe wynagrodzenia i wzrost zatrudnienia w województwie mazowieckim w porównaniu do reszty kraju należy pamiętać, że region ten nie jest 101 jednorodny. W podregionach i powiatach województwa występują znaczące różnice, a lepsza ekonomicznie pozycja Warszawy zaburza wartości przeciętne. Tabela 9 Przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto w podregionach województwa mazowieckiego (2005-2011). 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2474,4 2552,1 2818,4 3119,1 3256,6 3366,5 3572,0 2138,8 2247,2 2431,0 2655,5 2820,1 2950,0 3126,0 2194,2 2269,3 2469,9 2732,6 2911,1 3054,4 3207,7 3613,4 3789,9 4099,7 4504,9 4603,3 4694,5 4936,4 2272,5 2370,1 2612,7 2892,2 3063,3 3209,1 3391,0 2737,9 2852,7 3091,0 3365,3 3496,8 3657,2 3847,4 3227,0 3381,1 3670,8 4036,3 4179,6 4279,6 4504,7 ciechanowsko-płocki 3572 3126 ostrołęcko-siedlecki 3208 radomski 4936 m. Warszawa warszawski wschodni 3391 3847 4505 warszawski zachodni MAZOWIECKIE Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS W ostatnich latach rosły wartości przeciętnego wynagrodzenia, jednak w skali województwa zawsze najniższe zarobki notowane były w podregionie ostrołęckosiedleckim i radomskim. Wyniki wszystkich podregionów plasowały się poniżej średniej województwa, zawyżanej przez stolicę. 102 Możliwości rozwoju mazowieckich przedsiębiorstw szanse zagrożenia • wskaźnik rentowności obrotu netto wzrósł na Mazowszu w I kwartale 2012, podczas gdy obniżył się nieco dla gospodarki krajowej • większy niż w innych województwach wzrost wartości przychodów • spadek wskaźników płynności wskazuje na większe poczucie bezpieczeństwa przedsiębiorców, ich większą aktywność inwestycyjną i większe szanse na rozwój gospodarczy • wzrost wartości udzielonych kredytów bankowych i pożyczek w województwie mazowieckim o 34,9% • szybszy wzrost zobowiązań długoterminowych niż krótkoterminowych oznacza wzmocnienie stabilności finansowej • najwyższe przeciętne wynagrodzenia odnotowywane są w województwie mazowieckim • w I kwartale 2012 nastąpił silny wzrost zatrudnienia w województwie mazowieckim • wskaźnik rentowności obrotu netto był na Mazowszu w I kwartale 2012 niższy od średniej krajowej • wzrost kosztów ponoszonych przez przedsiębiorców wpływa na niski poziom rentowności obrotu (w ujęciu brutto i netto ) • utrzymywanie wysokiej płynności finansowej - firmy preferują bezpieczeństwo nad potencjalne zyski - wskazuje na potencjalne zagrożenie dla wzrostu gospodarczego w regionie • wzrost kosztów finansowych, powiązany ze wzrostem wartości zaciąganych kredytów i pożyczek • niejednorodny charakter województwa z dominującą stolicą i pozostałymi subregionami o wskaźnikach poniżej wartości krajowych • w skali województwa zawsze najniższe zarobki notowano w podregionie ostrołęcko-siedleckim i radomskim • wzrost zatrudnienia nastąpił w sektorze budowlanym, dzięki inwestycjom współfinansowanym ze środków UE, w pozostałych sektorach odnotowano spadki 103 3. Bezrobocie i rynek pracy – poziom mazowieckiego bezrobocia w kontekście pozostałych zjawisk rynkowych Województwo mazowieckie jest największym regionalnym rynkiem pracy. Rynek ten jest mocno zróżnicowany, w tym także na poziomie powiatów. Mazowieckie jest województwem o jednym z niższych w kraju poziomów bezrobocia, choć odsetek bezrobotnych wzrósł na przestrzeni lat 2009-2011. Trend ten dotyczy także m. Warszawa. Także trzeba zwrócić uwagę na to, że problem bezrobocia w bardzo różnym stopniu dotyka różnych obszarów województwa mazowieckiego. Występują skrajne poziomy stopy bezrobocia. W połowie podregionów Mazowsza: ostrołęcko-siedleckim, ciechanowsko-płockim i radomskim na koniec 2011 roku bezrobocie było wyższe niż mierzone dla całego kraju (12,5%) i wynosiło odpowiednio 15,2%, 16,8% i 23,5%. Najniższy poziom bezrobocia zaobserwowany został dla m. Warszawy, gdzie wyniósł 3,8%. Dane te pokazują skalę zróżnicowania problemu bezrobocia w różnych regionach województwa mazowieckiego. Szczególnie silne występuje ono w powiatach znajdujących się na obrzeżach Mazowsza, zaś stosunkowo najlepsza sytuacja jest w powiatach centralnych, z Warszawą włącznie. Są to jednocześnie powiaty najsilniejsze gospodarczo, o czym była już mowa w poprzednich częściach niniejszego opracowania. Niezależnie od obecnego poziomu bezrobocia dla prawie wszystkich podregionów (oprócz radomskiego) odsetek osób pozostających bez pracy wzrósł na przestrzeni lat 2008-2011. Niepokojącym sygnałem jest, że sytuacja na lokalnych rynkach pracy pogarsza się, o czym świadczy wzrost odsetka długotrwale bezrobotnych wśród wszystkich zarejestrowanych osób pozostających bez pracy. Trend ten zarysowuje się dla wszystkich podregionów Mazowsza od 2009 roku. Najgorsza sytuacja pod względem odsetka długotrwale bezrobotnych panuje w podregionie radomskim - prawie połowa osób wśród bezrobotnych nie podjęła pracy od ponad 12 miesięcy. Tym samym długotrwale bezrobotni stanowią tam 10,8% ludności aktywnej zawodowo54. Na podstawie danych zaczerpniętych z Banku Danych Regionalnych Głównego Urzędu Statystycznego, [http://www.stat.gov.pl/bdl/app/strona.html?p_name=indeks]. 54 104 Wykres 31 Stopa bezrobocia rejestrowanego dla Polski, województwa mazowieckiego i jego podregionów w latach 20082011. 30% POLSKA 25% 20% 13,1% 11,9% 5% Podregion ciechanowsko-płocki 20,0% 15% 10% MAZOWIECKIE 23,5% 9,5% 8,0% 7,3% 5,2% 1,9% 15,6% 14,3% 16,3% 14,7% 12,1% 10,8% 12,4% 11,3% 9,7% 9,0% 7,4% 2,8% 16,8% 15,2% Podregion ostrołęckosiedlecki 12,5% 11,8% Podregion radomski 9,9% 7,9% 8,1% Podregion m. Warszawa 3,5% 3,8% Podregion warszawski wschodni Podregion warszawski zachodni 0% 2008 od 2008 w podregionach województwa następuje wzrost odsetka bezrobotnych 22,6% 24,0% 2009 2010 2011 Źródło: Bank Danych Regionalnych, Główny Urząd Statystyczny, http://www.stat.gov.pl/bdl/app/strona.html?p_name=indeks Warto zauważyć, że nawet dla podregionu m. Warszawa, w którym mamy do czynienia z bardzo niskim (choć rosnącym), poziomem bezrobocia na tle reszty Mazowsza, nastąpił gwałtowny wzrost odsetka osób długotrwale bezrobotnych. Pomiędzy rokiem 2009 a 2011 wzrost wyniósł aż 20,5 punktów procentowych. POLSKA MAZOWIECKIE ciechanowskopłocki ostrołęckosiedlecki radomski m. Warszawa warszawski wschodni warszawski zachodni Tabela 10. Odsetek długotrwale bezrobotnych wśród ogółu zarejestrowanych bezrobotnych w Polsce, w województwie mazowieckim i jego podregionach w latach 2008-2011 2008 34,0% 40,8% 40,6% 39,9% 49,1% 33,1% 34,4% 34,1% 2009 25,8% 30,8% 30,3% 32,5% 43,2% 17,3% 23,5% 23,4% 2010 29,1% 34,6% 31,2% 34,4% 40,4% 37,7% 28,0% 28,6% 2011 34,6% 39,1% 37,7% 40,7% 46,0% 37,8% 31,5% 33,0% Źródło: Bank Danych Regionalnych, Główny Urząd Statystyczny; http://www.stat.gov.pl/bdl/app/strona.html?p_name=indeks. 105 Przedstawiona powyżej sytuacja na lokalnych rynkach pracy województwa, opracowana na podstawie danych GUS, znajduje swe odbicie w społecznej percepcji problemu. W odpowiedziach udzielanych w badaniu kwestionariuszowym na temat prognoz mieszkańców Mazowsza odnośnie zmian w poziomie bezrobocia w ciągu najbliższego roku, aż 62% respondentów uznało, że jego poziom wzrośnie, zaś zaledwie 16% było przeciwnego zdania. Zatem w opinii mieszkańców Mazowsza sytuacja na rynku pracy pogorszy się. 3% Wzrośnie 16% Spadnie 62% Nie wiem \ trudno powiedzieć aż 62% mieszkańców Mazowsza spodziewa się pogorszenia sytuacji na rynku pracy Wykres 32. Opinie mieszkańców województwa mazowieckiego na temat zmian w poziomie bezrobocia w ciągu najbliższych 12 miesięcy. (n=1000) Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z badania kwestionariuszowego, Raport z badania koniunktury konsumenckiej Mieszkańcy województwa są pesymistyczni w swych prognozach dotyczących rynku pracy. Za najbardziej pesymistyczną grupę można uznać osoby w wieku 35-44 lata. W tej grupie 75% respondentów było zdania, że bezrobocie wzrośnie w najbliższym roku. Najbardziej optymistyczne nastawione do kwestii zmian na rynku pracy są osoby poniżej 24 roku życia. W tej grupie 22% było zdania, że bezrobocie spadnie w najbliższym czasie. Interesujących informacji dostarczają odpowiedzi na temat zmiany sytuacji na rynku pracy udzielane przez osoby należące do różnych grup wyszczególnionych ze względu na ich sytuację zawodową. Największymi optymistami okazały się być osoby pozostające poza rynkiem pracy, bądź podejmujące prace dorywcze, a więc uczniowie i studenci oraz 106 emeryci. Znacznie gorzej sytuacje oceniały osoby posiadające stałą pracę – wśród nich 67% było zdania, że bezrobocie będzie rosnąć. Podsumowując można powiedzieć, że istnieje ogromne zróżnicowanie rynku pracy w obrębie Mazowsza. Przede wszystkim istnieje kontrast między stolicą a resztą Mazowsza, choć na przestrzeni lat się on zmniejsza. W Warszawie bezrobocie waha się w okolicach 3,8%, a w tym samym czasie w niektórych powiatach województwa wynosi ponad 23%. Niepokojącym sygnałem jest gwałtowny wzrost odsetka osób długotrwale bezrobotnych województwie, dotyczy to także m. Warszawa. Wszystko to powoduje, że konsumpcji nie są skłonni do wydawania pieniędzy. Niepewność sytuacji na rynku pracy można uznać za potencjalnie znaczący czynnik wpływający negatywnie na skłonność do wydawania przez konsumentów pieniędzy. Kwestia poczucia stabilności zatrudnienia oraz zagrożenie bezrobociem należy uznać za znaczące czynniki, wpływające na decyzje zakupowe konsumentów. W okresach spowolnienia gospodarczego i związanego z nim poczucia zagrożenia konsumenci rzadko bywają skłonni do dokonywania znaczących zakupów, czekając na „lepsze czasy.” Dlatego też rozpatrując kwestie trendów konsumpcyjnych istniejących na Mazowszu warto było przyjrzeć się również lokalnym rynkom pracy i opiniom potencjalnych konsumentów na temat przewidywanych przez nich zmian dotyczących poziomu bezrobocia. 3.1. Analiza pod względem makroekonomicznym – zależność od kondycji gospodarki światowej, europejskiej i krajowej Sytuacja makroekonomiczna Polski jest z jednej strony częściowo uwarunkowana stanem gospodarki województwa mazowieckiego, w którym zarejestrowane jest co szóste polskie przedsiębiorstwo, a z drugiej strony – stanowi szerszy kontekst funkcjonowania mazowieckich przedsiębiorstw. Dlatego, opisując sytuację gospodarczą przedsiębiorstw województwa mazowieckiego, należy przeanalizować dynamikę głównych wskaźników makroekonomicznych dla całego kraju. Posiłkując się danymi opisującymi obecną sytuację ekonomiczną, perspektywy ekonomiczne na najbliższe pół roku można ocenić jako umiarkowanie pozytywne. Statystki z lat wcześniejszych pozwalają twierdzić, iż w Polsce mamy do czynienia ze wzrostem ekonomicznym pomimo kryzysu na rynkach krajów UE. Oczywiście, nie 107 można zaprzeczyć spowolnieniu owego wzrostu. Na podstawie – nieoficjalnych jeszcze szacunków tempo wzrostu gospodarczego spowolniło do 3% w drugim kwartale z 3,5% w pierwszym. Obecną sytuację polskich przedsiębiorców ocenić należy ogólnie jako dobrą zarówno na przestrzeni kilku lat, jak i na tle innych krajów UE. Polska szczyci się generalnie dobrymi wynikami gospodarczymi. Co prawda w 2009 roku nastąpiło spowolnienie na rynku, jednak zaobserwować można stopniową odbudowę potencjału polskiej gospodarki w latach 2010-2011. Na tle Unii Europejskiej Polska zalicza się do grona krajów w dobrej sytuacji ekonomicznej. O rozwoju polskiej gospodarki świadczy chociażby wzrost PKB, odnotowywany pomimo obecnego osłabienia gospodarek krajów UE. Do 2011 roku wyraźnie zaobserwować można trend wzrostu PKB. Wzrost PKB w 2011 utrzymywał się na poziomie 4,3%, w 2010 wynosił 3,9% a jeszcze rok wcześniej 1,6%. Wzrost Produktu Krajowego Brutto jest przede wszystkim efektem wzrostu popytu na rynku wewnętrznym, wzmożonej sprzedaży detalicznej oraz inwestycji. Również odnotowano wzrost eksportu o 0,7%55. Ten wynik lokuje Polskę na piątym miejscu wśród gospodarek europejskich pod względem wzrostu PKB. W kolejnych kwartałach 2011 i 2012 tempo wzrostu PKB utrzymuje się na relatywnie wysokim poziomie wahając się w 2011 roku w granicach 4,2 - 4,6%. W I kwartale 2012 r. wzrost PKB szacuje się na 3,5%56. Tabela 11. PKB w latach 2009-2012. R/R I-III R/R 0,4 2009 1,6 IVVIIVI IX XXII I-III 1,0 3,2 2,7 1,7 2010 3,9 IVVIIVI IX XXII I-III 3,7 4,7 4,6 4,2 2011* 4,3 IVVIIVI IX XXII I-III 4,2 4,3 3,5 4,2 2012 * szacunek wstępny GUS Źródło: Analiza sytuacji gospodarczej Polski w I kwartale 2012, Departament Strategii i Analiz Ministerstwa Gospodarki 2012 r. W I kwartale 2012 zaobserwowano w wzrost (o 4,9%) produkcji sprzedanej przemysłu wśród przedsiębiorstw zatrudniających powyżej 9 osób w porównaniu z rokiem Ministerstwo Gospodarki - Analiza sytuacji gospodarczej Polski w I kwartale 2012 roku (str. 5) – [http://www.mg.gov.pl/files/upload/8436/MG_Analiza%20sytuacji%20gospodarczej%20Polski%20w%20I%20kw.%202012.pdf]. 56 Analiza sytuacji gospodarczej Polski, Departamentu Strategii i Analiz Ministerstwa Gospodarki. 55 108 poprzednim. Najwyższy wzrost produkcji odnotowano w przetwórstwie przemysłowym (o 5,4%). W okresie I-III 2012 r. wzrosła o 14,9% produkcja budowlano-montażowa w przedsiębiorstwach powyżej 9 zatrudnionych w porównaniu z analogicznym okresem 2011 roku. Ten wzrost był efektem wzmożonych przygotowań do Euro 2012 oraz kontynuacji projektów przesuniętych z 2010 roku. Również w odniesieniu do handlu wewnętrznego odnotowano lepsze wyniki w okresie styczeń-marzec 2012 roku niż w analogicznym okresie roku 2011. Dane wskazują na wzrost wolumenu sprzedaży detalicznej (o 8,4%) wśród przedsiębiorstw o liczbie pracujących powyżej 9 osób. Korzystniejszą sytuację można tłumaczyć faktem ożywienia popytu wewnętrznego. W odniesieniu do handlu zagranicznego można mówić o stopniowej odbudowie eksportu. Wartość eksportu w okresie od stycznia do marca 2012 liczonego według cen bieżących wzrosła o 1,3% w porównaniu z analogicznym okresem roku poprzedniego i wyniosła 33,7 mld euro. W tym samym okresie zmalała w skali roku wartość importu (o 0,4%) i kształtowała się na poziomie 36,4 mld euro. Ujemne saldo obrotów towarowych wyniosło 2,7 mld euro i poprawiło się o 0,7 mld euro. Największym importerem polskich towarów jest rynek niemiecki i stanowi ponad ¼ ogółu eksportu Polski (26,0%). Drugim w kolejności odbiorcą polskich towarów są Wielka Brytania (6,7%) oraz Francja (6,6%). Najwięcej towarów Polska importuje z Niemiec (21,3% ogółu importu Polski), Rosji (14,7%) oraz Chin (9,1%)57. Oprócz wzrostu PKB oraz relatywnie dobrych wyników w handlu na rynku wewnętrznym i zewnętrznym, ważnym wskaźnikiem ożywienia gospodarczego jest poziom przeciętnego zatrudnienia. W Polsce, w I kwartale 2012 poziom przeciętnego zatrudnienia wzrósł o 0,6% względem analogicznego okresu 2011. Liczba nowo zatrudnionych wyniosła 5 545 tysięcy osób. Również wzrosło przeciętne wynagrodzenie w województwie mazowieckim w okresie styczeń-marzec 2012 roku w sektorze przedsiębiorstw – wyniosło 3 664 zł i było wyższe o 5,3% od wynagrodzenia Ministerstwo Gospodarki - Analiza sytuacji gospodarczej Polski w I kwartale 2012 roku (str. 5) – [http://www.mg.gov.pl/files/upload/8436/MG_Analiza%20sytuacji%20gospodarczej%20Polski%20w%20I%20kw.%202012.pdf]. 57 109 w analogicznym okresie roku 201158. Według danych GUS, przeciętne wynagrodzenie w czerwcu 2012 w Polsce wynosi 3 754,48 zł59. Warto również dodać, iż nieco wzrosła siła nabywcza przeciętnego wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw, jak również emerytur i rent z pozarolniczego systemu ubezpieczeń oraz emerytur i rent rolników indywidualnych wobec okresu od stycznia do marca 2011. Pozytywnie wpływający na rozwój polskiej gospodarki jest również fakt wstrzymania przez Radę Polityki Pieniężnej realizacji planów podniesienia stóp procentowych w I kwartale 2012. Fakt ten sprzyja zmniejszeniu inflacji, która – o czym była mowa we wcześniejszej części raportu - stanowi znaczące utrudnienie dla rozwoju firm. Pomimo pewnych pozytywnych oznak ożywienia gospodarki, mamy również do czynienia z negatywnymi zjawiskami na rynku. Należą do nich osłabiający się kurs złotego w stosunku do euro i wzrost cen towarów i usług. Sytuacja na rynku walutowym nie jest korzystna dla złotówki. Kurs złotego w stosunku zarówno do euro, jak i dolara uległ osłabieniu w okresie styczeń-marzec 2012 r. W 2011r. średni kurs euro wyniósł 4,2339 zł i wzrósł o 7,2% względem I kwartału roku ubiegłego. Z kolei znacznie większy wzrost odnotował kurs dolara - w 2011 roku wyniósł 3,2285 zł i wzrósł o 11,8% w porównaniu do analogicznego okresu roku ubiegłego. Z kolei w marcu 2012r. kursy obu walut nieco spadły – osiągnęły odpowiednio średnie poziomy: 4,1370 EUR/PLN oraz 3,1320 USD/PLN. W Polsce mamy również do czynienia z wysokim wzrostem inflacji. Inflacja mierzona wskaźnikiem CPI60 w skali 2011r. wyniosła w Polsce 4,3%. Na taki wynik przyczyniły się głównie wahania cen transportu, gdzie odnotowano największy wzrost cen w I kwartale 2012r. (w tym paliwo) - o 9,6% względem I kwartału 2011 a także koszty związane z utrzymaniem mieszkania i kosztów energii (wzrost o 6,1% względem I kwartału 2011). Tempo wzrostu cen ogółem w porównaniu z rokiem 2011 było wyższe (o 1,7 pkt. proc.). Pod koniec 2011r., w grudniu, inflacja CPI wyniosła 4,6%. Natomiast w kolejnych Ministerstwo Gospodarki - Analiza sytuacji gospodarczej Polski w I kwartale 2012 roku [http://www.mg.gov.pl/files/upload/8436/MG_Analiza%20sytuacji%20gospodarczej%20Polski%20w%20I%20kw.%202012.pdf]. 59 Przeciętne zatrudnienie i wynagrodzenie w sektorze przedsiębiorstw w czerwcu 2012 [http://stat.gov.pl/gus/5840_1786_PLK_HTML]. 60 CPI (Consumer Price Index) – indeks wzrostu cen towarów i usług konsumpcyjnych, najpopularniejsza miara inflacji. Indeks jest średnią ważoną cen towarów i usług nabywanych przez przeciętne gospodarstwo domowe. GUS tworzy na podstawie badań ‘statystyczny koszyk zakupów uśrednionego gospodarstwa domowego uwzględniając udział poszczególnych produktów i usług w łącznych wydatkach.. Innymi słowy według niektórych ekonomistów CPI jest wskaźnikiem zmian kosztów utrzymania. 58 110 miesiącach I kwartału 2012r. inflacja zmalała do poziomu 4,1%. Jest to poziom przekraczający cel inflacyjny założony przez NBP (2,5%). Czynnikami, które przyczyniły się do wzrostu cen w Polsce w I kwartale 2012r. było, w dużej mierze, przyspieszenie dynamiki cen żywności i napojów bezalkoholowych (o 4,2% w stosunku do analogicznego okresu roku ubiegłego). Podniosły się również koszty transportu w tym paliw, a także koszty utrzymania mieszkania w tym ceny nośników energii. Poziom inflacji w I kwartale 2012r. również był efektem dużych wahań cen żywności oraz surowców energetycznych na rynkach międzynarodowych. W okresie od stycznia do marca 2012r. dynamicznie zmieniały się ceny ropy naftowej. Cena za baryłkę wzrosła aż do 12,9% w stosunku do średniej ceny w I kw. 2011r. Wzrosły również ceny gazu ziemnego(o 35,0% w stosunku do analogicznego okresu roku ubiegłego). Również ceny surowców spożywczych odnotowały wzrost. Możemy mówić o ich relatywnie szybkim wzroście w szczególności w odniesieniu do cen jęczmienia (o 8,9% w stosunku do średniej ceny notowanej w I kw. 2011r.) oraz drobiu (o 7,3% względem I kwartału 2011r.). O spadku cen w ramach I kwartału można mówić w przypadku pszenicy (o 14% w stosunku d111o I kwartału 2011r.)61. Oprócz sytuacji na rynkach międzynarodowych na ceny wpłynęła sytuacja wewnętrzna, gdzie wzrósł popyt wyrażający się we wzroście sprzedaży detalicznej. W I kw. 2012r. wzrost ten względem analogicznego okresu 2011 wyniósł 8,4%. Na popyt wewnętrzny z kolei wpłynął wzrost zatrudnienia, podniesienie się przeciętnego wynagrodzenia i nieco większa siła nabywcza. W największym stopniu na wzrost cen wpłynął jednak poziom cen żywności i napojów bezalkoholowych (o 4,2%), ceny związane z użytkowaniem mieszkania (wzrost o 6,1%.) oraz ceny związane z transportem (o 9,6%). Na obniżenie inflacji największy wpływ miały ceny odzieży (-0,14 pkt. proc.) a także ceny związane z obszarem „Łączność” (-0,02 pkt. proc.)62. W I kw. 2012r. wzrosły średnio ceny produkcji sprzedanej przemysłu (o 6,1%) w stosunku do tego samego okresu 2011 roku63. Jednocześnie popyt na produkcję przemysłową w Polsce był dość wysoki, co w efekcie wpłynęło na przyspieszenie Ministerstwo Gospodarki - Analiza sytuacji gospodarczej Polski w I kwartale 2012 roku– [http://www.mg.gov.pl/files/upload/8436/MG_Analiza%20sytuacji%20gospodarczej%20Polski%20w%20I%20kw.%202012.pdf]. 62 Tamże. 63 Wskaźnik obrazujący zmiany cen w przemyśle definiowanych jako kwoty pieniędzy, które otrzymuje producent za produkty, pomniejszone o należne podatki oraz o ewentualne rabaty, upusty. 61 111 dynamiki cen w przemyśle. Również poziom cen surowców na rynkach międzynarodowych miał wpływ na wahania cen na rynku krajowym. Wzrost cen dotknął wszystkich sekcji przemysłu w Polsce, w tym najwyższy związany był z przetwórstwem – wyniósł 6,4%. W sekcji budowlano-montażowej ceny produkcji wzrosły w I kw. 2012r. o 1,4% w relacji do I kw. 2011r., jednocześnie odnotowano 0,4% wzrost cen w stosunku do I kwartału roku 2011. Możliwe ożywienie tej branży przełożyłoby się na wzrost cen branży budowlano-montażowej w kolejnych latach64. Omawiając sytuację ekonomiczną na polskim rynku trzeba odnotować, że – pomimo względnie korzystnych danych makroekonomicznych za minione kwartały – w wypowiedziach ekspertów przewija się troska o spowolnienie gospodarcze przewidywane w drugiej połowie 2012 roku. Napływające stopniowo dane z GUS za II kwartał 2012 roku każą z mniejszą dozą optymizmu patrzeć na wyniki w skali całego roku. Przykładowo, dane mówią o wzroście produkcji przemysłowej w II kwartale 2012 roku na poziomie 2,8% wobec wzrostu o 4,9 % w I kwartale 2012. Podsumowując przedstawione powyżej dane, można na poziomie ogólnym twierdzić, że polska gospodarka stwarza korzystne warunki dla przedsiębiorców. Pomimo spowolnienia wzrostu gospodarczego wciąż nie pojawia się realne zagrożenie spadkiem PKB w 2012 roku. Można więc przyjąć, że prognozy dla MŚP w Polsce są obiecujące. Zagrożeniami, które mogą pogorszyć perspektywy ekonomiczne przedsiębiorstw są wzrastająca inflacja oraz – zwłaszcza dla przedsiębiorstw zajmujących się handlem zagranicznym – wahania i wzrost kursu euro. Dodatkowe zagrożenia mogą się wykrystalizować w przyszłości w przypadku realnego zahamowania wzrostu gospodarczego i rozprzestrzeniania się kryzysu strefy euro. Ministerstwo Gospodarki - Analiza sytuacji gospodarczej Polski w I kwartale 2012 roku [http://www.mg.gov.pl/files/upload/8436/MG_Analiza%20sytuacji%20gospodarczej%20Polski%20w%20I%20kw.%202012.pdf]. 64 112 • od 2008 w podregionach województwa następuje wzrost odsetka bezrobotnych • pomiędzy 2009 a 2011r. nastąpił gwałtowny wzrost odsetka osób długotrwale bezrobotnych • aż 62% mieszkańców Mazowsza spodziewa się pogorszenia sytuacji na rynku pracy 3.2. Analiza rzeczywistej podaży pracy na lokalnych rynkach w oparciu o dane zebrane z ogłoszeń o pracę umieszczanych w prasie, Internecie oraz urzędach pracy65 Wg BAEL, liczba wszystkich osób pracujących w województwie wzrosła w okresie od 1995 do 2010 roku dwukrotnie silniej niż w Polsce ogółem: odpowiednio o 17% i 8%. Ścieżka osób pracujących na Mazowszu charakteryzowała się większą zmiennością. Silniej niż liczba pracujących w skali kraju, rosła w latach 2004 oraz 2006-2008. Okazuje się jednak, że te rozbieżności w dynamice liczby osób pracujących pochodzą (przynajmniej od 2001 r.) z wahań w liczbie osób samozatrudnionych (w tym także w rolnictwie). Ścieżka zatrudnienia w sektorze przedsiębiorstw w okresie 2000-2011 przebiegała natomiast niemal identycznie, jak w skali kraju. Po okresie coraz większych wzrostów do 2008 r. włącznie, w 2009 r. – roku spowolnienia gospodarczego, nastąpiła niewielka korekta zatrudnienia (spadek o niecały 1% w województwie i ponad 1% w Polsce ogółem). Jednak w 2010 r. i 2011 r. obserwowaliśmy powracający popyt na siłę roboczą w sektorze przedsiębiorstw, zarówno na Mazowszu, jak i w kraju, aczkolwiek firmy wykazywały się sporą ostrożnością w porównaniu z tempem wzrostu gospodarczego. Tłumaczy to z pewnością fakt, iż w okresie tym nad Europą krążyło widmo kolejnej fazy kryzysu finansowego, której ryzyko nie zostało zresztą wyeliminowane do dziś. Do analizy rzeczywistej podaży pracy na lokalnych rynkach wykorzystano „Raport z analizy ogłoszeń o pracę w województwie mazowieckim”. Na terenie województwa 65 Niniejszy podrozdział został opracowany w ramach „Raportu z analizy ogłoszeń o pracę w województwie mazowieckim”. 113 mazowieckiego przeprowadzono analizę zebranych łącznie 10500 ofert pracy, które ukazały się z datą pomiędzy 15 maja a 30 lipca 2012. Analizowane oferty publikowane były w Powiatowych Urzędach Pracy (4734) oraz w wybranych publikatorach (6126). Oferty zbierane były w podziale na 39 powiatów województwa mazowieckiego. Można przyjąć, że zebrana liczba ogłoszeń jest w pewnym przybliżeniu wskaźnikiem faktycznej podaży miejsc pracy w danym powiecie. Wykres 33 Zależność między liczbą zebranych ofert pracy a stopą bezrobocia rejestrowanego w powiatach. indeks względem najwyższego bezrobocia (bezrobocie w szydłowieckim = 100) indeks względem najwiekszej liczby ogłoszeń (l. ogłoszeń w m. Warszawa = 100) białobrzeski ciechanowski garwoliński gostyniński grodziski grójecki kozienicki legionowski lipski łosicki makowski miński mławski nowodworski ostrołęcki ostrowski otwocki piaseczyński płocki miasto Płock płoński pruszkowski przasnyski przysuski pułtuski radomski siedlecki sierpecki sokołowski sochaczewski szydłowiecki miasto Warszawa warszawski… węgrowski wołomiński wyszkowski zwoleński żuromiński żyrardowski 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z analizy ofert pracy, Raport z analizy ogłoszeń o pracę w województwie mazowieckim Łatwo zaobserwować, że więcej ogłoszeń pojawia się w dużych miastach. Wynika to nie tylko z koncentracji aktywności gospodarczej i większej liczby przedsiębiorstw (a w konsekwencji większej liczby miejsc pracy), ale także z bardziej rozbudowanej infrastruktury informacyjnej, szerszego dostępu do Internetu oraz z faktu większej popularności nieformalnych źródeł komunikacji (np. tablica ogłoszeń przy lokalnym sklepie) niż w mniejszych ośrodkach. Obserwując rozkład stopy bezrobocia rejestrowanego oraz liczby zebranych ogłoszeń w danym powiecie zauważyć można, że relacja między tymi wielkościami jest odwrotnie proporcjonalna. Niewielkiej liczbie ogłoszeń towarzyszy wysokie bezrobocie. Tam, gdzie publikuje się ich więcej stopa bezrobocia jest niższa. Jest to generalna zależność, której natężenie zależy od sytuacji lokalnej. Duży wpływ ma tutaj wspomniana liczba mieszkańców (we wszystkich powiatach z miastami powyżej 50 tysięcy mieszkańców 114 opublikowano wyższą liczbę ogłoszeń niż wynikałoby to z wielkości bezrobocia66), a także odległość od Warszawy (w powiecie warszawskim zachodnim, pomimo niskiego poziomu bezrobocia publikuje się niewiele ogłoszeń – znaczny odsetek mieszkańców powiatu korzysta z warszawskich ofert pracy). Największe różnice pomiędzy wysoką stopą bezrobocia rejestrowanego a małą liczbą opublikowanych ofert pracy sugerują stagnację na rynku i peryferyjny charakter powiatu (brak sąsiedztwa ośrodka o niskiej skali bezrobocia). Tabela 12. Największe miasta województwa mazowieckiego (pod względem liczby mieszkańców). Miasto Podregion Powiat Warszawa m. Warszawa Radom radomski Płock ciechanowsko-płocki Siedlce ostrołęcko-siedlecki Pruszków warszawski-zachodni Ostrołęka ostrołęcko-siedlecki Legionowo warszawski-wschodni legionowski 52 400 Ciechanów ciechanowsko-płocki ciechanowski 44 963 Otwock warszawski-wschodni otwocki 44 487 Piaseczno warszawski-zachodni piaseczyński 42 295 miasto na prawach powiatu miasto na prawach powiatu miasto na prawach powiatu miasto na prawach powiatu pruszkowski miasto na prawach powiatu Ludność 1 720 398 222 496 126 061 77 392 56 929 53 710 Źródło: Opracowanie własne na podstawie informacji zawartych w opracowaniu „Województwo Mazowieckie 2011 – podregiony, powiaty, gminy”, Urząd Statystyczny w Warszawie, Warszawa 2012. Jedynie w powiecie radomskim wystąpiła znacząca anomalia, czyli duża liczba ofert pracy przy jednoczesnym wysokim bezrobociu. W drugim pod względem liczby ludności powiecie województwa mazowieckiego, wielkość ośrodka miejskiego tłumaczy tylko częściowo tak dużą liczbę ofert. Zanotowaną dysproporcję tłumaczyć należy także niedostosowaniem charakterystyki poszukujących pracy do wymagań pracodawców. Oferty pracy w większości były zamieszczane w publikatorach. Nieco ponad 11% ofert zamieściły agencje pośrednictwa pracy, przy czym połowa z tych ogłoszeń pochodziła od 22 najaktywniejszych firm pośredniczących w poszukiwaniu pracowników. Tylko 9 66 Miasto Warszawa, Radom, Płock, Siedlce, Pruszków, Ostrołęka, Legionowo, a także Piaseczno i Mińsk Mazowiecki. 115 ofert opublikowanych zostało za pośrednictwem Platformy Integracji Osób Niepełnosprawnych. Dobrze jednak wypadła aktywność Powiatowych Urzędów Pracy, które zamieszczały oferty nie tylko w swoich kanałach informacyjnych, ale często korzystały z analizowanych publikatorów. W 6% ofert pośredniczyły portale internetowe dedykowane dla konkretnych zawodów67. Oferty pracy według branż Najwięcej ofert pracy pochodziło od pracodawców z sektora handlu (12,82% wszystkich ofert), następnie z budownictwa (7,83%) i przetwórstwa przemysłowego (7,9%). Dość licznie poszukiwano również pracowników w transporcie (4,86%), hotelarstwie i gastronomii (3,97%), działalności w zakresie usług administrowania i działalności wspierającej (3,53%), edukacji (2,9%) i w sektorze usługowym (pozostała działalność usługowa – 3,9% wszystkich ofert) 68. Osoby poszukujące pracy w sektorze finansowym i ubezpieczeniowym (2,93% wszystkich ofert) wyraźnie częściej znajdą przeznaczone dla siebie oferty w publikatorach (4,3% ofert zamieszczonych w publikatorach), natomiast znacznie więcej przedsiębiorstw przetwórstwa przemysłowego (10,5% ofert publikowanych przez PUP), a także z sektora handlu (14,9% ofert publikowanych przez PUP) poszukuje pracowników za pośrednictwem Powiatowych Urzędów Pracy. Zaobserwowano istotne statystycznie różnice w rozkładzie branży ogłoszeń w poszczególnych podregionach w odniesieniu do rozkładu ogółem. W skali całego województwa pierwszeństwo należy się sektorowi G: Handel hurtowy i detaliczny; naprawa pojazdów samochodowych, włączając motocykle. I właśnie ogłoszenia z branży handel były w subregionie radomskim istotnie częściej dostępne w PUP (26,8%). Powiatowe Urzędy Pracy istotnie częściej (10,3%) były źródłem ogłoszeń, które zaklasyfikowano jako „pozostała działalność usługowa”. W subregionie ciechanowskim w PUP istotnie częściej można było spotkać ogłoszenia z sektora G (31,6%), choć pojawiały się one również często w publikatorach (26,6%). W podregionie ostrołęckim dla odmiany, ten właśnie sektor był istotnie statystycznie niedoreprezentowany w ogłoszeniach pochodzących z publikatorów (15,9%). Nadreprezentowane za to były w nich ogłoszenia z branży budowlanej (20,1%). 67 68 Na przykład niania.pl, którego oferty pojawiają się między innymi w careerjet.pl. Podział na branże zgodnie z Polską Klasyfikacją Działalności. 116 Mieszkańcy podregionu płockiego istotnie częściej mogą odnaleźć w PUP ogłoszenia z branży przetwórstwo przemysłowe (18,1%) niedoreprezentowane w publikatorach (7,5%). Może to świadczyć o przyjętej taktyce poszukiwania pracowników do przemysłu poprzez PUP, jako że we wszystkich subregionach właśnie PUP dominowały nad publikatorami, jeśli chodzi o ogłoszenia z sektora C. Ogłoszenia z branży budowlanej pojawiały się istotnie statystycznie częściej zarówno w publikatorach, jak i w PUP (w obydwu źródłach po ok. 23%). Podregion siedlecki charakteryzuje się istotnie statystycznie większym udziałem ogłoszeń z branży G: Handel hurtowy i detaliczny; naprawa pojazdów samochodowych, włączając motocykle (27,5%) dostępnych w publikatorach. W ofercie PUP również odnotowano znaczny odsetek ogłoszeń z tej branży (24,1%). W podregionie warszawskim daje się zauważyć wiele cech charakterystycznych: np. istotnie statystycznie mniej ogłoszeń z branży budowlanej w obydwu źródłach ogłoszeń (10,8%), istotnie więcej z branży: informacja i komunikacja (3,5% w publikatorach). Częściej również pojawiły się w publikatorach ogłoszenia z sektora N: Działalność w zakresie usług administrowania i działalność wspierająca (7,1%), P: Edukacja (6,5%), Q: Opieka zdrowotna i pomoc społeczna (4,6%) czy S: pozostała działalność usługowa (8%). Można uznać, że wymienione powyżej sektory właściwe są gospodarce opartej na wiedzy oraz, że ogłoszeniodawcy z tych sektorów wyraźnie częściej wybierają jako nośnik ogłoszeń publikatory a nie PUP. 117 Wykres 34 Liczba zebranych ogłoszeń w podziale na powiaty, publikowanych w PUP oraz w publikatorach. ogłoszenia z ofert PUP 0 białobrzeski ciechanowski garwoliński gostyniński grodziski grójecki kozienicki legionowski lipski łosicki makowski miński mławski nowodworski ostrołęcki ostrowski otwocki piaseczyński płocki miasto Płock płoński pruszkowski przasnyski przysuski pułtuski radomski siedlecki sierpecki sokołowski sochaczewski szydłowiecki miasto Warszawa warszawski zachodni węgrowski wołomiński wyszkowski zwoleński żuromiński żyrardowski 100 ogłoszenia znalezione w publikatorach 200 51 26 75 60 35 300 400 500 600 700 800 900 1000 154 17 67 40 81 85 18 29 114 9 202 178 37 88 12 93 39 197 192 86 59 90 34 27 365 50 90 88 223 260 100 86 148 279 262 109 61 293 323 49 156 106 15 26 74 585 616 411 207 62 128 26 29 53 109 71 45 460 69 31 962 296 106 137 43 210 153 13 38 29 13 141 99 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z analizy ofert pracy, Raport z analizy ogłoszeń o pracę w województwie mazowieckim 118 4,3% organizacje i zespoły eksterytorialne pozostała działalność usługowa 0,0% 3,5% 4,2% 2,6% 2,2% opieka zdrowotna i pomoc społeczna 0,6% 0,3% 2,7% 3,1% edukacja działalność związana z kulturą, rozrywką i rekreacją 2,6% 0,5% 3,4% 3,6% 2,4% 1,7% 0,3% 0,7% 1,0% 0,5% 2,2% 3,5% 4,3% administracja publiczna oraz polityka gospodarcza i społeczna działalność w zakresie usług administrowania i działalność wspierająca działalność profesjonalna, naukowa i techniczna działalność związana z obsługą rynku nieruchomości działalność finansowa i ubezpieczeniowa informacja i komunikacja działalność związana z zakwaterowaniem i usługami gastronomicznymi 6% 5,2% 4,6% 14,9% 16% transport i gospodarka magazynowa 11,3% 18% handel hurtowy i detaliczny; naprawa pojazdów samochodowych, włączając… 10,5% 7,5% 8,0% 10% budownictwo 0,5% 0,2% dostawa wody; gospodarowanie ściekami i odpadami oraz działalność związana … 0% 0,0% 8% 6,0% 12% wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz, parę wodną 0,0% 14% przetwóstwo przemysłowe 2% 0,8% 1,0% 4% górnictwo i wydobywanie rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo Wykres 35 Oferty pracy według branż i źródła. oferty zamieszczone w Powiatowych Urzędach Pracy, N=4374 oferty zamieszczone w publikatorach, N=6126 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z analizy ofert pracy, Raport z analizy ogłoszeń o pracę w województwie mazowieckim 119 Tabela 13. Branża ogłoszeń w podziale na podregiony i źródła ogłoszeń Branża N= A B C D E F G H I J K L M N O P Q R S U 6321 1,6% 0,0% 13,1% 0,1% 0,5% 13,0% 21,3% 8,1% 6,6% 2,5% 4,9% 0,9% 3,4% 5,9% 2,3% 4,8% 3,9% 0,7% 6,5% 0,2% Subregion radomski ciechanowski ostrołęcki płocki siedlecki warszawski publikator 467 4,3% 0,0% 12,6% 0,0% 0,4% 20,8%* 12,4%* 10,5%* 7,1% 2,8% 11,8% 0,2% 2,1% 3,0% 0,4% 3,4% 1,7% 0,4% 6,0% 0,0% PUP 590 0,3% 0,0% 12,7% 0,0% 0,8% 9,7%* 26,8%* 7,1% 5,3% 0,5% 1,0% 0,0% 5,3% 2,5%* 8,1% 3,2% 4,7% 1,5% 10,3%* 0,0% publikator 124 4,0% 0,0% 15,3% 0,0% 0,0% 7,3% 26,6% 5,6% 6,5% 6,5% 5,6% 0,8% 1,6% 9,7% 0,8% 4,8% 1,6% 0,0% 3,2% 0,0% PUP 225 1,3% 0,0% 20,9% 0,0% 0,0% 16,0% 31,6%* 9,3% 2,7% 0,0% 0,4% 0,0% 3,6% 4,9% 0,0% 2,7% 2,2% 0,4% 4,0% 0,0% publikator 353 5,4% 0,0% 8,5%* 0,3% 0,0% 20,1%* 15,9%* 5,7% 5,7% 4,8% 10,8% 0,0% 1,4% 4,8% 1,7% 2,8% 3,4% 0,3% 8,5% 0,0% PUP 143 0,0% 0,0% 23,1% 0,0% 1,4% 14,0% 18,9% 7,7% 4,2% 0,7% 2,8% 0,7% 4,9% 5,6% 1,4% 5,6% 2,1% 1,4% 5,6% 0,0% publikator 292 1,4% 0,0% 7,5%* 0,3% 0,3% 23,3%* 25,3% 8,2% 3,8% 2,1% 10,6% 0,7% 1,7% 3,1% 1,4% 3,8% 1,7% 0,0% 4,8% 0,0% PUP 248 0,8% 0,4% 18,1%* 0,0% 0,4% 23,0%* 17,7% publikator 187 1,1% 0,0% 11,2% 0,0% 0,0% 7,5% 3,6% 2,8% 0,8% 1,6% 2,0% 2,8% 6,9% 3,2% 2,0% 3,6% 1,2% 8,9% 0,0% 24,1% 4,8% 2,1% 8,6% 12,3% 1,1% 3,7% 9,6% 2,1% 2,7% 3,7% 1,1% 4,3% 0,0% PUP 477 2,7% 0,2% 15,1% 0,0% 1,5% 9,4%* 27,5%* 6,5% 4,4%* 0,8% 2,5% 0,4% 4,8% 5,5% 4,2% 5,2% 5,2% 1,5% 2,5%* 0,0% publikator 2158 0,6%* 0,0% 10,1%* 0,1% 0,3% 10,8%* 19,8%* 8,0% 8,7%* 3,5%* 5,1% 1,7% 3,6% 7,1%* 0,7%* 6,5%* 4,6%* 0,6% 8,0%* 0,0% PUP 1057 1,3% 0,0% 17,8%* 0,0% 0,8% 10,8%* 20,9% 10,9%* 7,8% 1,0% 1,7%* 0,3% 2,7% 6,7% 3,2% 5,0% 4,0% 0,3% 3,9%* 0,9% Źródło: opracowanie własne, Raport z analizy ogłoszeń o pracę w województwie mazowieckim * oznaczono wyniki istotnie statystycznie różne od rozkładu brzegowego na poziomie istotności p=0,05 Legenda oznaczenia branży: Rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo Górnictwo i wydobywanie Przetwórstwo przemysłowe Wytwarzanie i zaopatrywanie w en. elektr., gaz, parę wodną, gorącą w. i pow. do ukł. klimatyzac. Dostawa wody; gospodarowanie ściekami i odpadami oraz działalność związana z rekultywacją Budownictwo Handel hurtowy i detaliczny; naprawa pojazdów samochodowych, włączając motocykle Transport i gospodarka magazynowa Działalność związana z zakwaterowaniem i usługami gastronomicznymi Informacja i komunikacja A B C D E F G H I J Działalność finansowa i ubezpieczeniowa Działalność związana z obsługą rynku nieruchomości Działalność profesjonalna, naukowa i techniczna Działalność w zakresie usług administrowania i działalność wspierająca Adm. publ. i obrona narodowa; obowiązkowe zabezpieczenia społeczne Edukacja Opieka zdrowotna i pomoc społeczna Działalność związana z kulturą, rozrywką i rekreacją Pozostała działalność usługowa Organizacje i zespoły eksterytorialne K L M N O P Q R S U 120 Oferty pracy według poszukiwanych zawodów Najwięcej ogłoszeń oferowało zatrudnienie pracownikom usług i sprzedawcom (22,82% wszystkich ofert zawierających informacje o zawodach). Drugą najczęściej poszukiwaną grupą zawodową byli robotnicy przemysłowi, budowlani i rzemieślnicy (20,18%). Bardzo niewiele ukazało się ofert pracy dla przedstawicieli władz publicznych, wyższych urzędników i kierowników (niecałe 4%), a dla rolników, ogrodników, leśników i rybaków nie było ich prawie wcale (1,1%)69. Wykres 36 Oferty pracy według poszukiwanych zawodów w podziale na źródło. 8,8% 9,2% 9,0% 7,4% pracownicy przy pracach prostych robotnicy przemysłowi i rzemieślnicy rolnicy, ogrodnicy, leśnicy i rybacy pracownicy biurowi 1,2% 0,9% operatorzy i monterzy maszyn i urządzeń 23,4% 21,1% 10,3% 9,8% 12,7% 11,0% 12,1% technicy i inny średni personel 0% specjaliści 5% przedstawiciele władz publicznych, wyżsi urzędnicy… 10% 4,6% 2,7% 15% 9,6% 20% pracownicy usług i sprzedawcy 25% oferty zamieszczone w publikatorach, N=5937 oferty zamieszczone w Powiatowych Urzędach Pracy, N=4213 18,2% 21,3% podstawa - oferty zawierające informacje o zawodach Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z analizy ofert pracy, Raport z analizy ogłoszeń o pracę w województwie mazowieckim Analizując liczbę ogłoszeń dla poszczególnych zawodów, można zauważyć, że pomimo dużej liczby ogłoszeń dla pracowników usług osobistych, znaczna ich większość kierowana było do sprzedawców i pracowników obsługi klienta. Spora grupa ogłoszeń dotyczy kierowców do transportu towarów. Robotnicy przemysłowi i rzemieślnicy częściej znajdą pracę jako pracownicy budowlani niż w przetwórstwie przemysłowym. Niewiele ofert było przeznaczonych dla zawodów medycznych, niezależnie od tego, czy miałyby oferować pracę specjalistom do spraw zdrowia, średniemu personelowi czy też pracownikom opieki osobistej. Wiele ofert pracy kierowanych było do specjalistów ds. ekonomicznych i zarządzania, a także do średniego personelu do spraw biznesu i administracji. Należy tu jednak zauważyć, że poza tą branżą stosunkowo niewiele ofert 69 Podział na zawody według Klasyfikacji Zawodów i Specjalności zgodnej z Międzynarodowym Standardem ISCO-08. 121 przeznaczonych jest dla średniego personelu. Następuje wyraźna polaryzacja preferencji pracodawców, którzy albo poszukują specjalistów w danej dziedzinie albo ich potrzeby w pełni zaspokaja pracownik fizyczny wykonujący proste prace. Niewielka liczba ofert pracy dla pracowników szczebla kierowniczego oraz urzędników wynika ze specyfiki tych grup, które zatrudniane są raczej w wyniku konkursów lub rekrutacji ogłaszanej za pośrednictwem strony właściwego urzędu czy firmy, a nie ogólnych publikatorów czy Powiatowych Urzędów Pracy. Z analizy ogłoszeń wyłania się obraz gospodarki, w której prym wiodą handel i usługi, kolejno branża budowlana, natomiast rolnictwo nie jest jej istotnym składnikiem. rolnicy, ogrodnicy, leśnicy i rybacy 11,8% 10,4% 22,8% 1,2% 20,2% 9,2% pracownicy przy pracach prostych pracownicy usług i sprzedawcy 11,8% robotnicy przemysłowi i rzemieślnicy operatorzy i monterzy maszyn i urządzeń pracownicy biurowi 10138 4,0% technicy i średni personel ogółem specjaliści N= wyżsi urzędnicy i kierownicy Tabela 14. Zawód poszukiwanych pracowników w podziale na podregiony i źródła ogłoszeń 8,6% Subregion 2,9% 10,1% 12,6% 9,5% 18,0%* 1,6% 27,0%* 11,6%* 6,7% publikator 756 876 0,3%* 8,3%* 9,7%* 14,4%* 30,9%* 1,6% 19,2% 7,4% 8,1% PUP 6,6% 7,6% 15,2% 12,7% 24,4% 1,5% 11,7%* 6,6% 13,7% publikator 197 ciechanowski 428 3,3% 6,5%* 11,0% 11,0% 21,5% 1,4% 26,4%* 10,5% 8,4% PUP 3,8% 10,5% 9,4%* 7,3%* 18,9%* 4,3% 24,3%* 12,9%* 8,7% publikator 630 ostrołęcki 207 3,4% 10,1% 9,2% 4,3% 17,9% 0,5% 34,3%* 13,5% 6,8% PUP 9,1% 18,5%* 0,9% 22,7% 8,0% 5,5%* publikator 547 11,0% 12,6% 11,7% płocki 312 4,5% 7,7%* 9,0% 6,4%* 15,1%* 0,6% 37,8%* 13,1% 5,8% PUP 7,5% 15,9% 14,1% 10,6% 23,3% 0,9% 13,2%* 7,5% 7,0% publikator 227 siedlecki 487 1,6% 12,5% 10,5% 11,9% 22,8% 1,4% 21,6% 9,2% 8,4% PUP publikator 3579 4,1% 14,4%* 10,9%* 11,6%* 23,3% 0,9%* 16,2%* 8,3%* 10,3%* warszawski 1892 3,8% 11,2% 15,6%* 8,8%* 24,5%* 0,7% 18,7% 9,1% 7,6% PUP Źródło: opracowanie własne, Raport z analizy ogłoszeń o pracę w województwie mazowieckim * oznaczono wyniki istotnie statystycznie różne od rozkładu brzegowego na poziomie istotności p=0,05 radomski 122 0% 3,0% 3,2% 2,4% 1,1% 0,6% 0,0% Sprzedawcy uliczni 2,2% 2,1% 0,5% 0,3% 0,5% 1,0% Ładowacze nieczystości, pracownicy do prac… 3,7% 5,5% 0,6% 0,4% 1,7% 2,2% 3,0% 3,8% 1,7% 3,5% 0,7% 0,5% 1,2% 0,7% 0,1% 0,2% 1,9% 1,1% 0,7% Pracownicy pomocniczy przygotowujący posiłki Robotnicy pomocniczy w górnictwie i przemyśle Robotnicy pomocniczy w rolnictwie Pomoce domowe i sprzątaczki Kierowcy i operatorzy pojazdów Monterzy Operatorzy maszyn i urządzeń Robotnicy w przetwórstwie przemysłowym Elektrycy i elektronicy Rzemieślnicy i robotnicy poligraficzni Robotnicy obróbki metali, mechanicy Robotnicy budowlani (z wyłączeniem elektryków) Leśnicy i rybacy Rolnicy produkcji towarowej Pracownicy usług ochrony 6,8% 7,3% 10,7% 9,9% 8,5% 8,4% 7,3% 12% Pracownicy opieki osobistej i pokrewni 1,8% 3,9% 3,6% 4,1% 4,0% 8,5% 9,3% 14,1% podstawa - oferty zawierające informacje o zawodach Sprzedawcy i pokrewni 1,2% 1,1% 1,6% 0,9% 0,5% 1,5% 8% Pracownicy usług osobistych Pozostali pracownicy obsługi biura Pracownicy do spraw finansowo-statystycznych Pracownicy obsługi klienta Sekretarki, operatorzy urządzeń biurowych Technicy informatycy 0,9% 0,9% 5,5% oferty zamieszczone w publikatorach, N=5937 Średni personel z dziedzin prawa i społecznych 3,7% 10% Średni personel do spraw biznesu i administracji 0,7% Specjaliści technologii informacyjno-… 0,7% 1,0% Specjaliści z dziedzin prawa, społecznych i kultury 1,4% Średni personel nauk fizycznych i chemicznych 0,5%1,4% 0,6% Średni personel do spraw zdrowia 0,5% 6% Specjaliści do spraw ekonomicznych i zarządzania Specjaliści nauczania i wychowania Specjaliści do spraw zdrowia Specjaliści nauk fizycznych i matematycznych Kierownicy w hotelarstwie, handlu usługach 4% 1,5% 0,9% 1,4% 0,9% 1,7% 0,8% 2,0% 1,8% 1,1% 0,7% 2,8% 1,8% 14% Kierownicy do spraw produkcji i usług 2% 0,2% 0,2% 16% Kierownicy do spraw zarządzania i handlu Przedstawiciele władz publicznych Wykres 37 Oferty pracy według poszukiwanych zawodów w podziale na źródło. oferty zamieszczone w Powiatowych Urzędach Pracy, N=4213 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z analizy ofert pracy, Raport z analizy ogłoszeń o pracę w województwie mazowieckim 123 Można zauważyć, że oferty skierowane do reprezentantów wybranych zawodów w niektórych podregionach pojawiają się częściej niż w innych; występują również istotne różnice w typach publikatorów, gdzie ogłoszenia te można znaleźć. Informacje dotyczące proponowanego w ofertach wynagrodzenia za pracę. Tylko w co piątej ofercie pracy znaleźć można informację o przewidywanym wynagrodzeniu pracownika. Najczęściej jednak (prawie 39% ofert PUP) informacja ta pojawia się w ogłoszeniach zamieszczanych w Powiatowych Urzędach Pracy. Wynikać to może z faktu, iż Powiatowe Urzędy Pracy są nośnikami ofert bardziej sformalizowanych, a ich pozyskiwanie i publikowanie następuje często według ustalonego szablonu. Pomimo tego jednak ponad 60% ofert publikowanych za ich pośrednictwem nie specyfikuje tej informacji. Wnioskować należy, że wynagrodzenie jest dla pracodawców zagadnieniem, którego wolą nie ujawniać na etapie oferty. Można przypuszczać, że jest to parametr, który nie jest przypisany do stanowiska, lecz podlega negocjacji, jako wynikowa atrakcyjności kandydata i jego unikatowości na rynku pracy. Wykres 38 Oferty ze wskazaniem wynagrodzenia w podziale na źródło. 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% oferty bez informacji o wynagrodzeniu 2674 5593 oferty z informacją o wynagrodzeniu 1700 533 oferty opublikowane przez Powiatowe Urzędy Pracy oferty zamieszczone w publikatorach Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z analizy ofert pracy, Raport z analizy ogłoszeń o pracę w województwie mazowieckim Większość ogłoszeń o pracę oferuje płacę w przedziale, w którym mieści się ustawowe wynagrodzenie minimalne. Należy zauważyć znaczne różnice w rozkładzie wynagrodzeń w zależności od tego, czy oferta zamieszczona była w publikatorze czy ogłaszana przez Powiatowy Urząd Pracy. Wśród ofert PUP znaczna większość oferuje 124 płacę minimalną. Tylko 6% ofert (drobnych zleceń lub niepełnego wymiaru czasu pracy) to oferty wynagradzane w przedziałach poniżej 1400zł. Pracę powyżej 2500zł oferuje niewiele ponad 12% urzędowych ogłoszeń. Tymczasem rozkład wynagrodzeń w ogłoszeniach zamieszczonych w publikatorach jest dużo bardziej równomierny, prawie co trzecia oferta zawierająca informację o wynagrodzeniu oferuje płacę niższą od minimalnej Ma to związek z faktem, że pracodawcy zamieszczając oferty w publikatorach mogą pozwolić sobie na większą dowolność w charakteryzowaniu stanowiska pracy – częściej niż w przypadku ofert PUP oferowane są prace dorywcze, zatrudnienie w niepełnym wymiarze godzin, prace sezonowe, wynagradzane w systemie akordowym lub prowizyjnym. W ogłoszeniach tych wymiar czasu pracy i płacy jest często elastycznie ustalany między pracodawcą a pracownikiem. Wśród ofert PUP więcej znajdziemy takich, które dotyczą prostych prac i są kierowane do osób o niskich kwalifikacjach, dlatego tylko co czwarta oferta PUP informująca o wynagrodzeniu zakłada płacę przewyższającą 2000zł. Wykres 39 Oferowane wynagrodzenie w zależności od źródła oferty. podstawa - ogłoszenia zawierające informacje o wynagrodzeniu 5,3% 4,6% 3,2% 1,9% 3001-5000 zł powyżej 5000 zł 16,3% 11,8% 2001-2500 zł 6,0% 5,9% 11,6% 14,0% 1801-2000 zł 2501-3000 zł 15,9% 14,5% 1601-1800 zł 12,0% 1401-1600 zł 0,9% 10,5% 1201-1400 zł 10,5% 1,3% 1001-1200 zł 1,8% 3,4% 2,4% 1,7% 601-800 zł 801-1000 zł 2,8% 0,5% do 600 zł 45% 40% 35% 30% 25% 20% 15% 10% 5% 0% oferty publikowane przez Powiatowe Urzędy Pracy, N=1700 41,1% oferty zamieszczone w publikatorach, N=533 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z analizy ofert pracy, Raport z analizy ogłoszeń o pracę w województwie mazowieckim Analizując wynagrodzenie oferowane w ogłoszeniach o pracę w podziale na subregiony oraz na źródła ogłoszeń, można zaobserwować istotne statystycznie różnice w przypadku trzech podregionów: radomskiego, ostrołęckiego oraz warszawskiego. Najczęściej najwyższe wynagrodzenie oferowane było przedstawicielom władz publicznych, wyższym urzędnikom i kierownikom, gdzie płaca powyżej 3 tysięcy zł była 125 oferowana w połowie ogłoszeń. Poza nimi największą szansę na zarobki na tym poziomie mieli specjaliści, a dalej kierowcy, robotnicy budowlani i średni personel. Najniższe wynagrodzenia oferowane były rolnikom, pracownikom wykonującym proste prace i sprzedawcom. Tabela 15. Oferowane wynagrodzenie w podziale na podregiony i źródła ogłoszeń. ogółem N= do 1000 10011400 14011600 16012000 20013000 3000+ 2233 5,1% 6,7% 34,2% 28,3% 18,8% 6,9% Subregion radomski ciechanowski ostrołęcki płocki siedlecki warszawski publikator 49 14,3% 10,2% 16,3% 16,3% 30,6% 12,2% PUP 214 1,9% 0,9% 74,3%* 15,4%* 7,0%* 0,5% publikator 21 23,8% 33,3% 23,8% 14,3% 0,0% 4,8% PUP 24 4,2% 0,0% 50,0% 41,7% 4,2% 0,0% publikator 22 22,7% 13,6% 4,5% 13,6% 31,8% 13,6% PUP 97 0,0% 0,0% 67,0%* 18,6% 9,3% 5,2% publikator 48 4,2% 20,8% 2,1% 31,3% 20,8% 20,8% PUP 0 - - - - - - publikator 34 0,0% 17,6% 20,6% 38,2% 17,6% 5,9% PUP 26 3,8% 11,5% 69,2% 7,7% 7,7% 0,0% publikator 359 7,5% 22,6% 11,7%* 29,2% 22,6%* 6,4% PUP 1339 4,6% 2,5%* 33,2% 31,4%* 20,5%* 7,8% Źródło: opracowanie własne na podstawie analizy ofert pracy, Raport z analizy ogłoszeń o pracę w województwie mazowieckim * oznaczono wyniki istotnie statystycznie różne od rozkładu brzegowego na poziomie istotności p=0,05 Informacje o rodzaju proponowanej umowy dotyczącej zatrudnienia. Wśród ofert pracy zamieszczanych w publikatorach informację o rodzaju umowy zawiera prawie połowa ogłoszeń (44,55%), w przypadku ofert publikowanych przez Powiatowe Urzędy Pracy – niespełna co trzecia (30,48%). Analizując oferty zawierające informacje o rodzaju umowy, można zaobserwować, że ponad 86% umów proponowanych w ofertach PUP to umowy o pracę70, natomiast aż połowa ogłoszeń z publikatorów oferuje umowę zlecenie (29,3%), umowę o dzieło (5,5%) lub inną (14,4%). 70 Umowy na czas nieokreślony, na czas określony oraz na czas próbny. 126 Wykres 40 Rodzaj oferowanej umowy. podstawa - ogłoszenia zawierające informacje o umowie, N=4063 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% 86,4% oferty zamieszczane w publikatorach, N=2729 50,8% oferty zamieszczane przez Powiatowe Urzędy Pracy, N=1333 29,3% 14,4% 9,2% 5,5% 3,4% 1,1% umowa o pracę umowa zlecenie umowa o dzieło Inna sytuacja Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z analizy ofert pracy, Raport z analizy ogłoszeń o pracę w województwie mazowieckim Stosunkowo niewiele (4,3%) ofert pracy wymagało od pracownika wkładu własnego. Częściej wymagany jest on w ofertach zamieszczanych w publikatorach (5,52%) niż w Powiatowych Urzędach Pracy (2,58%). Wśród ofert, które zawierają informacje o wymogu wkładu własnego zdecydowanie najczęściej (42,57%) poszukiwanym wkładem jest własny środek transportu. Zdarza się również, że pracodawcy oczekują od kandydata posiadania komputera z dostępem do Internetu (13,3%), a dalej założenia własnej działalności gospodarczej (11,97%). Dużą różnicę w rozkładzie wymogów wkładu własnego można zaobserwować pod względem źródła oferty. Wśród ofert zamieszczanych w Powiatowych Urzędach Pracy zawierających wymóg wkładu własnego, najczęściej wymaganym wkładem własnym jest komputer z dostępem do Internetu (15,1%). Informacje o wymaganiach pracodawców dotyczących kandydatów do pracy. Oferty zamieszczane przez Powiatowe Urzędy Pracy na ogół nie precyzowały płci, ani wieku kandydata. Jedynie co trzecia oferta zawierała wymóg doświadczenia zawodowego kandydata. Wymagane wykształcenie zostało sprecyzowane w prawie połowie ofert publikowanych w Powiatowych Urzędach Pracy i w co piątym ogłoszeniu zamieszczonym w publikatorze. Najczęściej pracodawcy poszukiwali absolwentów szkół średnich (44,7% ofert publikowanych w PUP i 52,4% tych zamieszczanych w publikatorach). 127 Wykres 41 Wymagany poziom wykształcenia. podstawa - ogłoszenia zawierające informacje o wymaganym wykształceniu 60% 52,4% 50% 44,7% oferty zamieszczane w publikatorach, N=1209 39,5% 40% 30,5% 30% 16,1% 20% 8,3% 1,6% 6,0% 0,1% 0,0% 0,2% 0,2% 0,1% 0,1% ukończona uczelnia wyższa ukończone studium policealne ukończona szkoła średnia ukończona zasadnicza szkoła zawodowa ukończone gimnazjum ukończona szkoła podstawowa 0% posiadanie stopnia naukowego 10% oferty zamieszczane w Powiatowych Urzędach Pracy, N=2038 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z analizy ofert pracy, Raport z analizy ogłoszeń o pracę w województwie mazowieckim Wymagane wykształcenie zostało sprecyzowane w prawie połowie ofert publikowanych w Powiatowych Urzędach Pracy i w co w publikatorze. Najwięcej pracodawców piątym ogłoszeniu specyfikujących zamieszczonym w ofercie poziom wykształcenia poszukuje absolwentów szkół średnich (44,7% ofert publikowanych w PUP i 52,4% tych zamieszczanych w publikatorach). Ci, którzy potrzebują do pracy specjalistów, mających ukończoną uczelnię wyższą, dwa razy częściej umieszczają swoje oferty w publikatorach (39,5%) niż w Powiatowych Urzędach Pracy (16,1%). Z kolei prawie jedna trzecia ogłoszeń publikowanych w PUP (30,5%) to oferty dla absolwentów zasadniczych szkół zawodowych, a 8,3% wymaga ukończenia wyłącznie szkoły podstawowej. Osobom o najniższym wykształceniu trudno będzie znaleźć pracę szukając poza ofertą Powiatowych Urzędów Pracy (tylko 1,6% ofert zawierających wymóg wykształcenia, zamieszczanych w publikatorach)71. Warto zauważyć, że ani ukończone gimnazjum, ani ukończone studium policealne nie jest brane przez pracodawców pod uwagę jako kategoria wykształcenia. 71 128 ukończona szkoła średnia ukończone studium policealne ukończona uczelnia wyższa 5,8% ukończona zasadnicza szkoła zawodowa 3247 ukończone gimnazjum ogółem N= ukończona szkoła podstawowa Tabela 16. Wymagane wykształcenie pracowników w podziale na podregiony i źródła ogłoszeń. 0,1% 21,4% 47,6% 0,2% 24,8% Subregion radomski ciechanowski ostrołęcki płocki siedlecki warszawski publikator 150 1,3% 0,0% 6,0%* 60,0%* 0,0% 32,7%* PUP 154 13,0% 0,0% 35,7%* 42,9% 0,0% 8,4%* publikator 51 0,0% 0,0% 7,8% 64,7% 0,0% 27,5% PUP 111 0,9% 0,0% 36,9% 45,0% 0,0% 16,2% publikator 94 0,0% 0,0% 3,2% 57,4% 0,0% 39,4% PUP 134 9,7% 0,0% 40,3% 38,8%* 0,0% 11,2%* publikator 139 0,7% 0,0% 13,7% 40,3% 0,0% 45,3%* PUP 150 12,7% 0,0% 26,7% 48,0% 0,0% 12,7%* publikator 89 1,1% 0,0% 6,7% 65,2%* 0,0% 27,0% PUP 465 9,0% 0,0% 27,1%* 42,2%* 0,0% 21,7% publikator 686 2,2%* 0,1% 4,7%* 50,0% 0,4% 42,3%* PUP 1024 7,2%* 0,2% 29,8%* 46,5% 0,4% 15,9%* Źródło: opracowanie własne na podstawie analizy ogłoszeń o pracę, Raport z analizy ogłoszeń o pracę w województwie mazowieckim * oznaczono wyniki istotnie statystycznie różne od rozkładu brzegowego na poziomie istotności p=0,05 We wszystkich podregionach w największej puli ogłoszeń wymagano świadectwa ukończonej szkoły średniej (47,6%), a w następnej kolejności – dyplomu wyższej uczelni (24,8%), a następnie zasadniczej szkoły zawodowej (21,4%). W wielu podregionach zauważyć można różnice pomiędzy strukturą ogłoszeń pochodzących z publikatorów i pochodzących z PUP ze względu na wykształcenie zawodowe oraz wyższe kandydata. W podregionach warszawskim i radomskim wykształcenie zawodowe istotnie częściej specyfikowane było w ogłoszeniach z PUP. W przypadku wykształcenia wyższego w podregionach płockim, radomskim i warszawskim zarysowała się tendencja odwrotna. Warto zauważyć, że we wszystkich podregionach więcej ogłoszeń zawierających informację o oczekiwanym wykształceniu kandydata pochodziło z Powiatowych Urzędów Pracy niż z publikatorów. Wynika to z większego sformalizowania ogłoszeń zamieszczanych w PUP, podczas gdy ogłoszenia w publikatorach często nie zawierały podanej explicite informacji o wymogu poziomu wykształcenia. 129 Dla absolwentów szkół podstawowych najwięcej ofert pracy znajdzie się z handlu (ponad 8% ofert z branży) oraz przedsiębiorstwach dostarczania wody i gospodarowania śmieciami (4,3% ofert z branży), a dalej w górnictwie (2% ofert z branży) i budownictwie (1,3% ofert z branży). Ponad połowa ofert pracy w działalności związanej z zakwaterowaniem i usługami gastronomicznymi (58,3% ofert z branży), oraz w administracji publicznej (85,7% ofert z sektora), a także wszystkie oferty pracy w edukacji przeznaczone były dla kandydatów z wyższym wykształceniem. 130 Wykres 42 Wymagany poziom wykształcenia w zależności od branży. podstawa - ogłoszenia zawierające informacje o wymaganym wykształceniu kandydata oraz o branży pracodawcy ukończona szkoła podstawowa ukończona zasadnicza szkoła zawodowa ukończona szkoła średnia ukończona uczelnia wyższa 100% 90% 30,8% 29,7% 26,2% 33,3% 23,5% 46,0% 25,0% 30,0% 60% 85,7% 50% 100,0% 55,6% 73,8% 43,0% 76,5% 62,5% 4,8% 0,0% 4,2% 0,0% działalność związana z kulturą, rozrywką i rekreacją 0,0% opieka zdrowotna i pomoc społeczna 0,0% 14,3% 0,0% 0,0% administracja publiczna oraz polityka gospodarcza i społeczna działalność finansowa i ubezpieczeniowa 0,0% 0,0% informacja i komunikacja 0,0% działalność związana z zakwaterowaniem i usługami gastronomicznymi handel hurtowy i detaliczny; naprawa pojazdów samochodowych, włączając motocykle budownictwo dostawa wody; gospodarowanie ściekami i odpadami oraz działalność związana z rekultywacją górnictwo i wydobywanie 11,1% transport i gospodarka magazynowa 5,4% 13,3% 9,0% 9,6% 8,1% 3,3% 1,3% 0% 2,0% 10% 75,0% 70,0% 51,7% 41,7% 20% 66,7% działalność w zakresie usług administrowania i działalność wspierająca 56,8% działalność profesjonalna, naukowa i techniczna 58,3% działalność związana z obsługą rynku nieruchomości 50,0% 40% 30% 33,3% 48,3% 58,3% 70% 28,6% edukacja 80% 33,3% Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z analizy ofert pracy, Raport z analizy ogłoszeń o pracę w województwie mazowieckim 131 Kwalifikacje i kompetencje kandydatów Niemal 15% analizowanych ofert zawierało wymóg posiadania uprawnień do kierowania pojazdami. Od większości poszukiwanych kierowców wymagano uprawnień kategorii B lub B1 (ponad 55,5%). Drugą najliczniej pożądaną grupą byli kierowcy samochodów ciężarowych z uprawnieniami kategorii B+E, C+E, D+E (18,9% w publikatorach i 14,5% w PUP) oraz C1+E i D1+E (6,7% w publikatorach i 10,9% w PUP). Pojawiały się oferty dla osób posiadających uprawnienia do kierowania wózkami widłowymi (10,7% w publikatorach i 12,5% w PUP). Generalnie wymóg posiadania uprawnień do kierowania pojazdami wskazywany był w 37% ogłoszeń zamieszczonych w publikatorach i w 31,3% ofert publikowanych przez Powiatowe Urzędy Pracy. Wśród pozostałych wymogów często pojawiała się licencja pozwalająca na uprawianie zawodu, a także ważna książeczka Sanepidu, aktualne badania lekarskie lub orzeczenie o niepełnosprawności. W dalszej kolejności pracodawcy wymagali zaświadczenia o niekaralności oraz uprawnień do obsługi maszyn lub urządzeń. Bardzo rzadko oferta wymagała przedstawienia referencji lub skierowana była wyłącznie do obywateli Polski. Ponad 10% wszystkich ofert zawierało wymóg znajomości języka obcego, bez względu na źródło oferty. Dominował język angielski (ponad 99% ofert zamieszczonych w publikatorach i ponad 57% ogłoszeń publikowanych w PUP), na drugim miejscu wymieniano język niemiecki (odpowiednio 15,1% i 8,9%). W dalszej kolejności poszukiwano osób znających język rosyjski (odpowiednio 6,5% i 12,6%) i francuski (odpowiednio 4,4% i 2,5%). Niewiele ponad 3% ofert zamieszczonych w publikatorach wymagało znajomości języka obcego innego niż wymienione powyżej. W ofertach publikowanych przez PUP mało popularne języki stanowią aż prawie 42% wszystkich wymaganych języków obcych. Większość z nich, to języki azjatyckie: chiński, japoński, wietnamski, tajski, ale też norweski, holenderski, węgierski, arabski i inne. 132 Wykres 43 Informacje o językach obcych, których znajomość jest wymagana. podstawa - ogłoszenia zawierające wymóg znajomości języków 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% 99,8% oferty zamieszczone w publikatorach, N=632 57,3% 41,7% 15,5% 8,9% język angielski język niemiecki oferty zamieszczone w PUP, N=436 12,6% 4,4% 2,5% 6,5% język francuski język rosyjski 1,3% 1,1% 0,9% 1,4% język język włoski hiszpański 3,3% inny Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z analizy ofert pracy, Raport z analizy ogłoszeń o pracę w województwie mazowieckim Ogłoszenia publikowane w PUP były lakoniczne w treści, średnio tylko co trzecia oferta pracy precyzowała jakąkolwiek pożądaną kompetencję. Z kolei oferty zamieszczane w publikatorach wskazywały średnio więcej niż jedną kompetencję w jednej ofercie. W ofertach Powiatowych Urzędów Pracy częściej pojawiały się kompetencje zawodowe (prawie 25% kompetencji wymienionych w PUP i niecałe 12% kompetencji wymienionych w publikatorach) i kompetencje komputerowe (odpowiednio 26,4% i 9,2%). W publikatorach prym wiodły cechy osobowości kandydata (ponad 38% kompetencji wymienionych w publikatorach i 13,1% wymienionych w PUP), następnie kompetencje interpersonalne (odpowiednio prawie 16% i nieco ponad 10%). Pracodawcy najczęściej wymagali od kandydatów podstawowej znajomości obsługi komputera (9,2% wymienionych kompetencji), komunikatywności i dyspozycyjności (8,3%), rzetelności (6,1%) oraz podejmowania inicjatyw (6,5%). Istotnymi cechami były samodzielność, umiejętność podejmowania decyzji, samodyscyplina, zaangażowanie, znajomość obyczaju72, umiejętność nawiązywania i utrzymania kontaktów , umiejętność współpracy w zespole, a także zdolności przywódcze. Przewaga kompetencji psychologicznych i społecznych wskazuje, że są to cechy, które stanowią o atrakcyjności pracownika na rynku pracy. Znajomość obyczaju obejmuje nie tylko stopień znajomości reguł towarzyskich, ale także odpowiednie, adekwatne do okoliczności zachowanie oraz umiejętność postępowania i radzenia sobie w trudnych sytuacjach. 72 133 Wykres 44 Pożądane u kandydatów kompetencje wg źródła. podstawa - kompetencje wymieniane w ofertach 24,6% 11,9% 9,2% 7,4% ... komputerowe 1,4% 1,9% 7,2% ... biurowe (proceduralne/ko… ... kierownicze ... interpersonalne ... indywidualne (psychologiczne) ... kognitywne 0% ... techniczne 7,4% 4,0% 2,5% 2,6% ... fizyczne 4,6% 2,0% 4,1% 1,4% 5% 2,6% 1,2% 15% ... kulturowe 13,1% 20% 10% 15,9% 10,1% 25% dyspozycyjnośc 30% ... zawodowe 35% 26,4% 38,2% 40% kompetencje wymienione w ofertach zamieszczonych w publikatorach, N=8414 kompetencje wymienione w ofertach zamieszczonych w Powiatowych Urzędach Pracy, N=1461 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z analizy ofert pracy, Raport z analizy ogłoszeń o pracę w województwie mazowieckim Pracodawcy częściej skupiali się na profilu psychologicznym kandydata niż zwracali uwagę na kompetencje zawodowe ściśle powiązane ze stanowiskiem. Tendencja ta sugeruje, że osoba zaangażowana w pracę jest na ogół w stanie nabyć w krótkim czasie wymagane umiejętności specyficzne dla stanowiska, natomiast ciężko jest w krótkim czasie rozwinąć kompetencje psychologiczne i społeczne. 134 1,2% Odporność na stres 1,0% Uroda Rozeznanie w technologii komputerowej Tworzenie aplikacji komputerowych Zaawansowana obsługa komputera 0,8% 1,4% 2,4% 9,2% 8,3% 8,3% podstawa - kompetencje wymieniane w ofertach, N=9875 Podstawowa obsługa komputera 1,2% 0,7% Wyobraźnia techniczna Posługiwanie się urządzeniami 0,7% 1,8% 1,0% Kompetencje techniczne Obsługa sprzętu i urządzeń biurowych Umiejętnośc prowadzenia rozmów… Dyspozycyjnośc 4,3% 6,1% 9% Przywództwo 4,5% 3,7% 4,0% 4,2% 4,0% 10% Komunikatywność Kontakty z ludźmi, klientami Współpraca w grupie 1,5% 0,7% Zdolności manualne Kompetencje interpersonalne 0,6% 0,7% Sprawność fizyczna Znajomość obyczaju Brak nałogów 2,4% 6% Zaangażowanie Rzetelność Samodyscyplina Pracowitość 2,0% 1,7% Dążenie do podnoszenia kwalifikacji Uczciwość 1,8% 6,5% 7% Dążenie do awansu 3,7% 8% Podejmowanie inicjatyw 1,3% 0% Przedsiębiorczość 2,1% 4% Podejmowanie decyzji Zarządzanie czasem 3,9% 5% Samodzielność 1,1% 0,4% 1% Umiejętność uczenia się 2% 1,1% 3% Rozwiązywanie problemów Myślenie analityczne i syntetyczne Wykres 45 Najbardziej pożądane cechy kandydata Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z analizy ofert pracy, Raport z analizy ogłoszeń o pracę w województwie mazowieckim 135 • więcej ofert pracy pojawia się w dużych miastach i ośrodkach o niższym bezrobociu, w mniejszych, o charakterze peryferyjnym popularniejsze są inne kanały poszukiwania pracowników, w szczególności nieformalne • ponad 40% ogłoszeń oferowało pracę w handlu, budownictwie lub przetwórstwie przemysłowym, 23% ofert pracy dotyczyło pracowników usług i sprzedawców, a niecałe 1,5% rolników • 32% stanowisk pracy przewiduje wynagrodzenie na poziomie płacy minimalnej, najniższe zarobki ofertowane były rolnikom i szeregowym pracownikom fizycznym do prac prostych • ponad 40% ogłoszeń zamieszczonych w publikatorach i 25% ofert PUP zawiera wymóg doświadczenia zawodowego, prawie połowa ofert średniego wykształcenia, co czwarte zaś ukończenia uczelni wyższej • dla kandydatów lepiej wykształconych, i wyżej kwalifikowanych zawodów częściej pojawiają się oferty w publikatorach, dla tych o niższym poziomie wykształcenia – w PUP • 15% ofert pracy przeznaczonych jest dla kandydatów z uprawnieniami do kierowania pojazdami, 13% ofert wymaga od kandydata znajomości przynajmniej jednego języka obcego • 45% pracodawców zwraca uwagę na kompetencje psychologiczne i interpersonalne kandydatów 3.3. Analiza w kontekście kondycji gospodarstw domowych województwa73 Koniunktura konsumencka Podstawowym źródłem wiedzy na temat skłonności do dokonywania zakupów przez mieszkańców Mazowsza są trzy wskaźniki, obliczone w oparciu o odpowiedzi udzielane przez potencjalnych konsumentów w badaniu kwestionariuszowym. Są to następujące wskaźniki: Bieżący Wskaźnik Ufności Konsumenckiej, Wyprzedzający Wskaźnik Ufności Konsumenckiej oraz Wskaźnik Dokonywania Istotnych Zakupów. Wskazują on na obecną i przyszłą skłonność jednostek do podejmowania decyzji zakupowych w oparciu o ocenę własnej sytuacji materialnej oraz ocenę sytuacji makroekonomicznej. Kontekst dla informacji na temat koniunktury konsumenckiej 73 Niniejszy podrozdział został opracowany w ramach ”Raportu z badania koniunktury konsumenckiej”. 136 w województwie mazowieckim stanowią dane dotyczące sytuacji ekonomicznej i społecznej. Bieżący Wskaźnik Ufności Konsumenckiej. Bieżący Wskaźnik Ufności Konsumenckiej jest jednym z trzech wskaźników, wykorzystanych w badaniu koniunktury konsumenckiej. W oparciu o ocenę przez respondentów sytuacji finansowej ich gospodarstwa domowego, krajowej gospodarki oraz faktu dokonywania istotnych zakupów określona została ogólna opinia mieszkańców Mazowsza na temat sytuacji ekonomicznej. Ujemne wartości, jakie przyjmuje wskaźnik obliczony dla mieszkańców zarówno całego województwa mazowieckiego, jak i jego wszystkich powiatów wskazują, że wśród osób badanych przeważają negatywne opinie na temat obecnej sytuacji ekonomicznej kraju i gospodarstwa domowego. Należy jednak podkreślić, że dla wszystkich podregionów oprócz radomskiego są one wyższe od średniej wartości wskaźnika dla Polski podawanej za ten sam okres przez Główny Urząd Statystyczny, co oznacza, że mieszkańcy Mazowsza ogólnie lepiej oceniają obecną sytuację ekonomiczną. Tabela 17. Wartości Bieżącego Wskaźnika Ufności Konsumenckiej dla mieszkańców Polski, województwa mazowieckiego i jego podregionów. Stan na lipiec 2012 ostrołęckosiedlecki radomski m. st. Warszawa warszawski wschodni warszawski zachodni -27 -20,48 ciechanowsko -płocki mazowieckie Polska Bieżący Wskaźnik Ufności Konsumenckiej Subregion -21,71 -22,55 -28,10 -19,21 -17,62 -18,13 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z badania kwestionariuszowego, Raport z badania koniunktury konsumenckiej oraz opracowania Głównego Urzędu Statystycznego pt Koniunktura konsumencka. Lipiec 2012 r., [http://www.stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/gus/KON_koniunktura_konsumencka_07m_2012.pdf] Porównanie odpowiedzi udzielonych na pytanie o dotychczasową sytuacje swojego gospodarstwa domowego i gospodarki Polski dostarcza interesującej refleksji. Okazuje się, że respondenci lepiej oceniają zmiany we własnej sytuacji niż w sytuacji kraju. 137 ostatnich 12 miesiącach najbliższych 12 miesiącach Obecne dokonywanie ważnych zakupów Bieżący Wskaźnik Ufności Konsumenckiej (BWUK) Zmiany ogólnej sytuacji ekonomicznej kraju w: najbliższych 12 miesiącach Zmiany sytuacji finansowej gospodarstwa domowego w: ostatnich 12 miesiącach Średnia wartość wskaźnika dla mieszkańców województwa mazowieckiego Tabela 18. Średnie wartości wskaźników wchodzących w skład Bieżącego Wskaźnika Ufności Konsumenckiej obliczona dla mieszkańców województwa mazowieckiego. -23,55 -18,95 -32,15 -31,80 4,05 -20,48 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z badania kwestionariuszowego, Raport z badania koniunktury konsumenckiej Wyprzedzający Wskaźnik Ufności Konsumenckiej Podobnie jak dla bieżącego wskaźnika ufności konsumenckiej, wartości wyprzedzającego wskaźnika wskazują na przewagę na Mazowszu osób pesymistycznie patrzących na zmiany, jakie przyniesie kolejny rok pod względem sytuacji finansowej ich gospodarstwa domowego, ogólnej sytuacji ekonomicznej Polski, poziomu bezrobocia i możliwości oszczędzenia pieniędzy. Pesymizm mieszkańców Mazowsza należy uznać jednak za mniejszy niż mieszkańców całej Polski. Zgodnie z danymi GUS wartość wskaźnika obliczona dla populacji Polski wyniosła w lipcu 2012 -34,4 podczas gdy wartość dla mieszkańców województwa mazowieckiego wyniosła -24,64. Najwyższą wartość wskaźnik przyjmuje dla podregionu m. Warszawa, co pokazuje, że przewaga stolicy nad innymi regionami w odniesieniu do różnych wskaźników makroekonomicznych (np. dochód brutto, dochód rozporządzalny na 1 osobę w gospodarstwie domowym, poziom bezrobocia etc.) przekłada się również na bardziej optymistyczne postrzeganie przyszłości. 138 Tabela 19. Wartości Wyprzedzającego Wskaźnika Ufności Konsumenckiej dla mieszkańców Polski, województwa mazowieckiego i jego podregionów. Stan na lipiec 2012 ostrołęckosiedlecki radomski m. st. Warszawa warszawski wschodni warszawski zachodni -34,4 -24,64 ciechanowskopłocki mazowieckie Polska Wyprzedzający Wskaźnik Ufności Konsumenckiej subregion -26,92 -29,08 -30,75 -22,04 -22,12 -23,09 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z badania kwestionariuszowego, Raport z badania koniunktury konsumenckie oraz opracowania Głównego Urzędu Statystycznego pt Koniunktura konsumencka. Lipiec 2012 r., http://www.stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/gus/KON_koniunktura_konsumencka_07m_2012.pdf. Również w przypadku oceny sytuacji ekonomicznej w przyszłości, respondenci nieco optymistyczniej podchodzili do zmian, jakie zajdą dla ich gospodarstwa domowego w porównaniu do gospodarki całego kraju. Tabela 20. Średnie wartości wskaźników wchodzących w skład Wyprzedzającego Wskaźnika Ufności Konsumenckiej obliczone dla mieszkańców województwa mazowieckiego Średnia wartość wskaźnika dla mieszkańców województwa mazowieckiego Zmiany Zmiany ogólnej sytuacji sytuacji finansowej ekonomicznej gospodarstwa kraju domowego -18,95 -31,80 Zmiany poziomu bezrobocia -35,10 Wyprzedzający Wskaźnik Oszczędzanie Ufności pieniędzy Konsumenckiej (WWUK) -12,70 -24,64 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z badania kwestionariuszowego, Raport z badania koniunktury konsumenckiej Wskaźnik Dokonywania Istotnych Zakupów Bieżący i Wyprzedzający Wskaźnik Ufności Konsumenckiej wskazują na ogólną ocenę obecnej i przyszłej sytuacji ekonomicznej gospodarstwa domowego i kraju. Z kolei Wskaźnik Dokonywania Istotnych Zakupów odnosi się wprost do planów zakupowych respondentów na najbliższy rok odnośnie: samochodu, 139 domu/mieszkania, remontu mieszkania, sprzętu gospodarstwa domowego za łączną kwotę ponad 2 tys. złotych oraz ogólnego pytania o to, czy obecnie jest odpowiedni moment na podejmowanie ważnych decyzji zakupowych. Tak, teraz jest odpowiedni czas 7% 19% 35% 39% To nie jest ani odpowiedni, ani nieodpowiedni czas Nie, to nie jest odpowiedni czas Nie wiem \ trudno powiedzieć tylko co piąty mieszkaniec Mazowsza uważa, że obecnie jest odpowiedni czas na dokonywanie istotnych zakupów Wykres 46 Opinie mieszkańców na temat dokonywania obecnie istotnych zakupów (n=1000) Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z badania kwestionariuszowego, Raport z badania koniunktury konsumenckiej Większość mieszkańców Mazowsza nie jest skłonna dokonywać obecnie istotnych zakupów. Dane na wykresie 30. wskazują, że mieszkańcy województwa mazowieckiego bardzo ostrożnie podchodzą do planów zakupowych. 35% respondentów uważa, że obecnie nie jest odpowiedni czas na podejmowanie ważnych decyzji zakupowych. Przeciwnego zdania było jedynie 19% respondentów. Opinie na ten temat były jednak odmienne w różnych grupach wyróżnionych ze względu na istotne cechy społeczno-demograficzne, takie jak wiek, pozycja na rynku pracy, dochody gospodarstwa domowego, ale również miejsce zamieszkania. Najmniej przekonani o tym, że obecnie są dobre czasy na dokonywanie większych zakupów byli emeryci/renciści i ogólnie osoby o niskich dochodach gospodarstwa domowego (do 1400 zł) oraz mieszkańcy podregionu radomskiego (49% respondentów z tego subregionu uznało, że to nie jest dobry czas na dokonywanie istotnych zakupów). Istotnie rzadziej natomiast nie przekonani o tym że są obecnie są dobre czasy na 140 dokonywanie większych zakupów są osoby z gospodarstw domowych osiągających miesięcznie dochody netto powyżej 5000 tysięcy złotych. W tej grupie odsetek osób nie przekonanych wyniósł 21% i był mniejszy niż tych którzy uważali , że obecnie jest dobry czas na dokonywanie większych zakupów (26% wskazań tej odpowiedzi). Jest to jedyna grupa, w której odsetek osób przekonanych był wyższy niż odsetek osób, które nie są przekonane. Ogólny pesymizm mieszkańców województwa przekłada się na decyzje konsumenckie. Jak wynika z odpowiedzi respondentów, 38% z nich planuje w przyszłym roku zakup dóbr do gospodarstwa domowego za minimum 2 tysiące złotych. Również w tym przypadku mniej skłonne do kupowania są kobiety, z których zaledwie 33% przyznało się do planów zakupowych. W tym samym czasie podobne plany posiadało 45% badanych mężczyzn. Jedyną z badanych grup, w której osoby planujące dokonanie zakupów za 2 tysiące złotych stanowiły większość (51%) są najmłodsi respondenci, w wieku od 18 do 24 lat. Jednym z większych wydatków, uznanych za prawdopodobny przez mieszkańców województwa mazowieckiego w ciągu następnego roku, okazał się remont domu/mieszkania. Dotyczyło to 34% respondentów. Odsetek ten jest również w tym przypadku wyższy wśród mężczyzn (38%) niż kobiet (30%) oraz osób w wieku 25-34 lat, wśród których remont planuje połowa badanych. Zdecydowanie rzadziej planowanymi wydatkami są: zakup samochodu (13%) oraz domu/mieszkania (6%). Oba dobra, szczególnie w związku ze słabymi perspektywami ekonomicznymi na przyszłość, traktowane są jako luksusowe. Ich zakup za prawdopodobny częściej uznają jedynie osoby zaliczające się do segmentu najlepiej zarabiających (o dochodzie miesięcznym netto gospodarstwa domowego powyżej 5 tys. złotych). 141 Wykres 47 Opinie mieszkańców województwa mazowieckiego na temat prawdopodobieństwa dokonania zakupu wybranych dóbr i usług w ciągu najbliższych 12 miesięcy (n=1000) 61% 1% 34% Remont domu/mieszkania 65% 2% 13% Zakup samochodu 86% 2% 6% Zakup domu/mieszkania 94% 0% 0% Prawdopodobne 20% 40% Nieprawdopodobne 60% 80% 100% Nie wiem/trudno powiedzieć Większość mieszkańców Mazowsza nie jest skłonna dokonywac obecnie istotnych zakupów 38% Zakup za minimum 2 tys. Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z badania kwestionariuszowego, Raport z badania koniunktury konsumenckiej Przedstawione powyżej odpowiedzi na pytania dotyczące prawdopodobieństwa zakupów różnego typu dóbr, pozwoliły na skonstruowanie wskaźnika dokonywania istotnych zakupów. Wartość wskaźnika wskazuje na to, czy więcej osób uważa dokonanie istotnych zakupów za prawdopodobne (wartość dodatnia) czy też raczej nieprawdopodobne (wartość ujemna). ostrołęckosiedlecki radomski m. st. Warszawa warszawski wschodni warszawski zachodni -38,56 ciechanowskopłocki subregion mazowieckie Wartość Wskaźnika Dokonywania Istotnych Zakupów Tabela 21. Wartości Wskaźnika Dokonywania Istotnych Zakupów dla mieszkańców Polski, województwa mazowieckiego i jego podregionów. Stan na lipiec 2012 -35,90 -38,58 -42,90 -38,31 -38,39 -38,47 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z badania kwestionariuszowego, Raport z badania koniunktury konsumenckiej Dla wszystkich badanych grup można mówić o przewadze osób uznających istotne zakupy za mało prawdopodobne w ciągu najbliższego roku. Za najmniej skłonnych do 142 dokonania zakupów należy uznać mieszkańców podregionu radomskiego (wartość wskaźnika -42,90), zaś za najbardziej – ciechanowsko-płockiego (-35,90). Przy czym należy podkreślić, iż – nawet w drugim z wyżej wymienionych podregionów – dominują osoby uznające zakupy za mało prawdopodobne. W przypadku grup respondentów wyróżnionych ze względu na wiek i zarobki respondentów, za najbardziej skłonnych do dokonania zakupów należy uznać osoby dobrze zarabiające oraz młodsze - najczęściej w przedziale od 25 do 34 roku życia. Jednak i wśród tego typu osób przeważają ci, którzy uznali dokonanie istotnych zakupów w ciągu najbliższego roku za mało prawdopodobne (wartość wskaźnika dla tej grupy wyniosła -19,14). • (-)20,48 wyniosła wartość Bieżącego Wskaźnika Ufności Konsumenckiej, co wskazuje na przewagę negatywnych opinii mieszkańców Mazowsza na temat sytuacji ekonomicznej ich gospodarstwa domowego i kraju • Bieżący Wskaźnik Ufności Konsumenckiej dla całego kraju był dużo niższy i wyniósł (-)27 co wskazuje na relatywnie mniejszy pesymizm mieszkańców Mazowsza • mieszkańcy Mazowsza lepiej ocenili zmiany we własnej sytuacji niż w sytuacji kraju • (-)24,64 wyniosła wartość Wyprzedzającego Wskaźnika Ufności Konsumenckiej dla Mazowsza, co oznacza, że większość mieszkańców spodziewa się pogorszenia sytuacji ekonomicznej • większość mazowieckich konsumentów na przyszły rok nie planuje dokonania zakupów za większą sumę • 38% w ciągu najbliższego roku uznaje za prawdopodobne dokonanie jednorazowego zakupu o wartości ponad 2 tysięcy złotych 143 Budżety gospodarstw domowych Poniżej omówione zostaną dwa najważniejsze wskaźniki mówiące o sile nabywczej gospodarstw domowych. Są to: przeciętny miesięczny dochód rozporządzalny na 1 osobę w gospodarstwie domowym oraz przeciętne miesięczne wydatki na 1 osobę w gospodarstwie domowym. Wskaźniki te pozwalają zbadać siłę nabywczą gospodarstw domowych oraz strukturę wydatków w tych gospodarstwach. Dochód rozporządzalny Miesięczny dochód rozporządzalny jest to ta część dochodu gospodarstwa domowego, którym może ono dysponować, przeznaczając na konsumpcję, inwestycje lub oszczędności w przeliczeniu na 1 członka gospodarstwa domowego. Dochód, jakim rozporządzało gospodarstwo domowe w województwie mazowieckim w 2010 roku wyniósł średnio 1 539,05 zł, co stanowi 134,1% średnich dochodów gospodarstw w skali całego kraju74. Oznacza to, że mazowieckie gospodarstwa posiadają przeciętnie większą sumę pieniędzy, którą mogą przeznaczyć na konsumpcję. Wykres 48 Dochód rozporządzalny na 1 mieszkańca w województwie mazowieckim i Polsce w latach 2007-2010 [w zł] 1500 1000 1286,55 1165,16 1006,57 894,51 1385,09 1071,67 1539,05 1147,18 500 Polska Mazowsze 0 2007 2008 2009 2010 Na przestrzeni lat rośnie dochód rozporządzalny gospodarstw domowych 2000 Źródło: Bank Danych Regionalnych, Główny Urząd Statystyczny; http://www.stat.gov.pl/bdl/app/strona.html?p_name=indeks A zatem, na podstawie informacji pochodzących z danych publikowanych przez GUS można wnioskować, że na przestrzeni lat rośnie dochód rozporządzalny gospodarstw domowych. W badaniu kwestionariuszowym zrealizowanym na potrzeby niniejszego projektu zapytano respondentów o subiektywne postrzeganie zmiany sytuacji ekonomicznej w perspektywie ostatnich 12 miesięcy. Mimo przedstawionego wzrostu Na podstawie danych zaczerpniętych z Banku Danych Regionalnych Głównego Urzędu Statystycznego, [http://www.stat.gov.pl/bdl/app/strona.html?p_name=indeks]. 74 144 wartości dochodu rozporządzalnego, znaczna część mieszkańców Mazowsza – 46% była zdania, że w ciągu ostatniego roku sytuacja ich gospodarstwa domowego pogorszyła się. Przeciwnego zdania było 11% respondentów. Wydatki Jeśli chodzi o przeciętne miesięczne wydatki na 1 osobę w gospodarstwie domowym, to w latach 2008-2010 wydatki na jedną osobę w gospodarstwie domowym rosły zarówno w województwie mazowieckim, jak i w Polsce. Dla całego kraju wzrost ten w ciągu 3 lat wyniósł 9,6% zaś dla Mazowsza 13,3%75. Tabela 22. Wydatki na jedną osobę w gospodarstwie domowym w Polsce i województwie mazowieckim w latach 20082010 [w zł] Jednostka terytorialna 2008 2009 2010 POLSKA 904,27 956,68 991,44 MAZOWIECKIE 1147,27 1233,28 1299,85 Źródło: Bank Danych Regionalnych, Główny Urząd Statystyczny; http://www.stat.gov.pl/bdl/app/strona.html?p_name=indeks Większe wydatki ponoszone przez mazowieckie gospodarstwa domowe mogą wynikać zarówno z większego dochodu rozporządzanego, jak i z poziomu cen w województwie. Analiza cen różnych towarów konsumpcyjnych na podstawie dostępnych danych GUS wskazuje, że koszty utrzymania w województwie są wyższe niż w innych regionach Polski76. • dochód rozporządzalny jest wśród mazowieckich gospodarstw domowych zawsze znacznie wyższy niż wartość krajowa • mimo wzrostu wartości dochodu rozporządzalnego, znaczna część mieszkańców Mazowsza zdania, że w ciągu ostatniego roku sytuacja ich gospodarstwa domowego pogorszyła się • choć wydatki mazowieckich gospodarstw domowych przewyższają ogólnopolskie, to stanowią tu one mniejszy odsetek dochodu rozporządzalnego niż w reszcie kraju Na podstawie danych zaczerpniętych z Banku Danych Regionalnych Głównego Urzędu Statystycznego, [http://www.stat.gov.pl/bdl/app/strona.html?p_name=indeks]. 76 Tamże. 75 145 3.4. Analiza w kontekście kondycji przedsiębiorstw mazowieckich, ich zapotrzebowania na pracę i możliwości zatrudnienia, na podstawie wyników badań wśród przedsiębiorców i analiz mikroekonomicznych Na mazowieckim rynku pracy można zauważyć spowolnienie tempa przeciętnego wzrostu zatrudnienia w skali roku. Dane GUS z kwietnia 2012 r. wskazują, iż przeciętne zatrudnienie w sektorze przedsiębiorstw w województwie mazowieckim wyniosło, w liczbach bezwzględnych, 1 324,3 tys. osób. Zatem, poziom zatrudnienia wzrósł o 0,6% względem kwietnia 2011 roku. Wzrost zatrudnienia w stosunku do marca 2012 r. wyniósł 1%, natomiast w roku wcześniejszym wzrost między marcem a kwietniem 2011 r. wyniósł 2,1%77. Tabela 23. Przeciętne zatrudnienie w sektorze przedsiębiorstw w województwie mazowieckim – I kwartał 2012 roku IV 2012 Wyszczególnienie Ogółem w tym: Przemysł w tym przetwórstwo przemysłowe wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz, parę wodną i gorącą wodę Budownictwo Handel; naprawa pojazdów samochodowych Transport i gospodarka magazynowa Zakwaterowanie i gastronomia Informacja i komunikacja Obsługa rynku nieruchomości Działalność profesjonalna, naukowa i techniczna a Administrowanie i działalność wspierająca I-IV 2012 w tys. I-IV 2011 = 100 w tys. I-IV 2011 = 100 1324,3 100,6 1330,5 100,9 326,9 100,7 328,3 100,8 276,7 100,8 277,8 100,8 31,6 97,7 31,8 98,1 101,5 112,1 102,1 113,6 300 100,4 301,1 101,0 262,3 100,7 262,7 100,1 32,1 95,5 22,5 94,0 99,2 94,4 32,3 96,3 22,7 94,4 100,2 95,3 64,2 104,6 64,1 105,3 90,9 92,7 92,6 93,6 Źródło: Komunikat o sytuacji społeczno-gospodarczej województwa mazowieckiego , GUS 2012 [http://www.stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/warsz/ASSETS_komunikat_04_2012.pdf] Wśród wszystkich sekcji największy wzrost przeciętnego zatrudnienia odnotowano w budownictwie – o 12,1%. Wyższe niż przed rokiem było również zatrudnienie, m.in. 77 W omówieniu wykorzystano obszerne fragmenty „Raportu z badania nastrojów gospodarczych w województwie mazowieckim”. 146 W działalności profesjonalnej, naukowej i technicznej – o 4,6%. W skali roku najbardziej obniżyło się zatrudnienie w administrowaniu i działalności wspierającej – o 7,3%, zakwaterowaniu i gastronomii – o 6,0% oraz obsłudze rynku nieruchomości – o 5,6%. Utrzymał się obserwowany od wielu miesięcy spadek przeciętnego zatrudnienia w wytwarzaniu i zaopatrywaniu w energię elektryczną, gaz, parę wodną i gorącą wodę i wyniósł 2,3%. Zatrudnienie ogółem w sektorze przedsiębiorstw w kwietniu 2012 roku wyniosło 1324,3 tyś osób. Największe zatrudnienie odnotowano w przemyśle - 326,9 tys. osób. Drugą branżą pod względem zatrudnienia jest handel oraz naprawa pojazdów samochodowych z zatrudnieniem na poziomie 300 tys. osób. Nieco mniej zatrudnionych jest w branży transportowej i gospodarce magazynowej, natomiast najmniej zatrudnionych osób znalazło się w branży związanej z zakwaterowaniem i gastronomią. Przeciętne zatrudnienie w sektorze publicznym w kwietniu 2012 roku wyniosło 276,6 tys. osób – o 2,6% mniej niż w roku 2011, a w sektorze prywatnym – 1047,7 tys. osób, o 1,5% więcej niż w roku 2011. W okresie od stycznia do kwietnia 2012 roku przeciętne zatrudnienie w sektorze przedsiębiorstw wyniosło 1330,5 tys. osób i było o 0,9% wyższe niż w roku 2011. Na poziom przeciętnego zatrudnienia w województwie mazowieckim warto spojrzeć z dłuższej perspektywy czasowej na tle zatrudnienia w całej Polsce. 147 Wykres 49 Dynamika przeciętnego zatrudnienia w sektorze przedsiębiorstw (przeciętna miesięczna 2005 = 100). w 2012r wysoka dynamika przeciętnego zatrudnienia 118 116 114 112 110 108 106 104 102 100 IV VI VIII X XII II IV VI VIII X XII II IV VI VIII X XII II IV VI VIII X XII II IV VI VIII X XII II IV 2007 2008 2009 Polska 2010 2011 2012 mazowieckie Źródło: : Komunikat o sytuacji społeczno-gospodarczej województwa mazowieckiego, GUS 2012 [http://www.stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/warsz/ASSETS_komunikat_04_2012.pdf] Poziom zatrudnienia w sektorze przedsiębiorstw w 2012 roku był najwyższy od wielu lat; zatrudnienie w tym sektorze w województwie mazowieckim od 2011 roku przewyższa zatrudnienie w całej Polsce. W chwili obecnej zatrudnienie w przedsiębiorstwach jest niewiele wyższe niż w Polsce. Pod koniec kwietnia 2012 roku liczba bezrobotnych zarejestrowanych w urzędach pracy wyniosła 260,9 tys. osób i była mniejsza o 4,9 tys. osób, tj. o 1,8% niż w poprzednim miesiącu, ale o 7,5 tys. osób, tj. o 3,0% większa niż w kwietniu 2011 roku. Kobiety stanowiły 48,0% ogółu zarejestrowanych bezrobotnych, analogicznie do 48,2% w roku 2011. Można zaobserwować analogiczne wahania sezonowe w skali kraju i Mazowsza. W kwietniu 2012 roku stopa bezrobocia rejestrowanego w województwie mazowieckim kształtowała się na poziomie 10,4%. W stosunku do marca odnotowano spadek bezrobocia o 0,2 pkt. proc. Należy jednak zaznaczyć, iż poziom bezrobocia był wyższy o 0,3 pkt. proc. niż w kwietniu roku 2011. Na przestrzeni lat 2007-2012 stopa bezrobocia rejestrowanego w województwie mazowieckim była zawsze niższa niż w całej Polsce, jednak tendencje spadku w okresie sezonowym i wzrostu w okresie jesienno-zimowym kształtowały się identycznie jak w całym kraju. Najniższy poziom 148 bezrobocia zarówno w Polsce, jak i woj. mazowieckim zanotowano w 2008 roku i wynosił on poniżej 10%. Wykres 50 Stopa bezrobocia rejestrowanego w województwie mazowieckim w latach 2007-2012 (stan w końcu miesiąca). 13,0 12,0 11,0 10,0 9,0 8,0 POLSKA 7,0 WOJ. MAZOWIECKIE 04.2008 06.2008 08.2008 10.2008 12.2008 02.2009 04.2009 06.2009 08.2009 10.2009 12.2009 02.2010 04.2010 06.2010 08.2010 10.2010 12.2010 02.2011 04.2011 06.2011 08.2011 10.2011 12.2011 02.2012 04.2012 06.2012 08.2012 10.2012 6,0 analogiczne wahania sezonowe w skali kraju i Mazowsza 14,0 Źródło: opracowanie własne, na podstawie danych, GUS [http://www.stat.gov.pl] Do powiatów o najwyższej stopie bezrobocia na Mazowszu należą te zlokalizowane w południowej części województwa: szydłowiecki (36,7%, wobec 36,4% w kwietniu 2011 roku) i radomski (30,2%, wobec 30,5% w roku 2011). Na wysokim poziomie utrzymuje się również stopa bezrobocia w północno-zachodniej części – powiaty: żuromiński, sierpecki, płocki, gostyniński, makowski i pułtuski. Tam stopa bezrobocia waha się w granicach 20-24,9%. Powiaty znajdujące się w centralnej części województwa, bliżej Warszawy, odnotowały stopę bezrobocia wahającą się w granicach bliskich średniej w kraju. Najniższa stopa bezrobocia występuje w m. st. Warszawa (4,0%, wobec 3,7% w 2011), zatem kształtuje się na poziomie naturalnej stopy bezrobocia78. Stopa bezrobocia naturalnego jest to poziom bezrobocia występujący w gospodarce, gdy rynek jest w stanie równowagi. Naturalna stopa bezrobocia nigdy nie jest równa 0. Jest to odsetek siły roboczej, która dobrowolnie nie chce się podjąć pracy. 78 149 najnizszy poziom bezrobocia w powiatach centralncyh Rysunek 7. Stopa bezrobocia rejestrowanego według powiatów województwa mazowieckiego w 2012 r. Źródło: Komunikat o sytuacji społeczno-gospodarczej województwa mazowieckiego , GUS 2012 [http://www.stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/warsz/ASSETS_komunikat_04_2012.pdf] Łatwo zauważyć, że najniższy poziom bezrobocia obserwowany jest w powiatach centralnych. Na Mazowszu w kwietniu 2012r. w urzędach pracy zarejestrowano 19,8 tys. osób bezrobotnych. Jest to liczba znacznie mniejsza niż w marcu – różnica procentowa wynosi aż 11,0%. Natomiast w porównaniu do kwietnia 2011 liczba rejestrowanych wzrosła o 2,3%. Spośród wszystkich zarejestrowanych największy odsetek stanowi grupa osób rejestrująca się po raz kolejny (74,4%), natomiast ich udział zmalał względem kwietnia 2011 roku. Spadek ten wynosi 3,2 pkt. proc. W porównaniu do kwietnia 2011 roku zmalał również udział osób dotychczas niepracujących (o 2,6 pkt proc. do 19,0%) oraz absolwentów (o 0,6 pkt proc. do 9,3%). Można jednak zaobserwować wzrost odsetka, o 0,7 pkt. Proc, osób zwolnionych z przyczyn leżących po stronie zakładu pracy. Udział tej grupy osób spośród wszystkich zarejestrowanych w kwietniu 2012 wyniósł 4,7%. Zwiększył się również odsetek osób zamieszkałych na wsi (o 0,2 pkt. proc. do 38,3%). Dane GUS dla województwa mazowieckiego wskazują, iż z ewidencji bezrobotnych zostało wyrejestrowanych o 4,7% więcej bezrobotnych w kwietniu 2012 niż w marcu. W kwietniu 2012 wyrejestrowano 24,7 tys. osób. Jest to aż o 9,1% mniej niż 150 w analogicznym okresie poprzedniego roku. Na skutek podjęcia pracy, z ewidencji wyrejestrowano w 2012 roku 10,8 tys. osób, co stanowi 43,9% wszystkich osób wyrejestrowanych ogółem. Dla porównania, liczba ta w 2011 roku wyniosła 12,3 tys. Udział tej kategorii osób w ogólnej liczbie wyrejestrowanych zmniejszył się o 1,3 pkt. proc. względem analogicznego okresu roku ubiegłego. Innym powodem wykreślenia z ewidencji był brak potwierdzenia gotowości do podjęcia pracy (30,2%) lub nabycie praw emerytalnych lub rentowych (0,6%). Odsetek tych dwóch grup obniżył się w porównaniu z rokiem poprzednim odpowiednio o 1,9% i o 0,6%. Wzrost odsetka nastąpił w grupie osób wyłączonych z rejestru bezrobotnych z przyczyny rozpoczęcia szkolenia lub stażu u pracodawców (10,5% wszystkich wyrejestrowanych) oraz tych, które dobrowolnie zrezygnowały ze statusu bezrobotnego (4,4% wszystkich wyrejestrowanych). Bez prawa do zasiłku na Mazowszu w końcu kwietnia 2012 było 217,9 tys. bezrobotnych, a ich udział w liczbie bezrobotnych ogółem wyniósł 83,5%. Udział tej grupy zmniejszył się w porównaniu z analogicznym miesiącem 2011 roku o 0,3 pkt. proc. Warto też dodać, iż zdecydowaną większość zarejestrowanych bezrobotnych (90,3%) w województwie mazowieckim stanowiły osoby będące w szczególnej sytuacji na rynku pracy79. Liczba bezrobotnych w większości kategorii należących do tej grupy zwiększyła się względem roku poprzedniego. O największym wzroście można mówić wśród osób samotnie wychowujących co najmniej jedno dziecko (o 12,4%). Największy spadek zaś zanotowano wśród bezrobotnych do 25 roku życia (o 3,5%). Najliczniej jednak do grupy bezrobotnych o szczególnej sytuacji należą osoby długotrwale bezrobotne - stanowią one także najliczniejszą grupę zarejestrowanych ogółem (51,6%). W porównaniu do analogicznego okresu 2011 roku ich udział zwiększył się o 1,6 pkt. proc. Można również mówić o wzroście udziału kolejnej grupy zaliczającej się do osób o szczególnej sytuacji na rynku pracy: bezrobotnych powyżej 50 Osoba w szczególnej sytuacji na rynku pracy według ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy z 20 kwietnia 2004 roku to osoba o następujących cechach: a. bezrobotny do 25 roku życia, tj. bezrobotny, który do dnia zastosowania wobec niego instrumentów rynku pracy nie ukończył 25 roku życia; b. bezrobotny długotrwale albo po zakończeniu realizacji kontraktu socjalnego, albo kobiet które nie podjęły zatrudnienia po urodzeniu dziecka; c. bezrobotny powyżej 50 roku życia, tj. bezrobotny, który w dniu zastosowania wobec niego instrumentów rynku pracy ukończył co najmniej 50 lat życia; d. bezrobotny bez kwalifikacji zawodowych, bez doświadczenia zawodowego lub bez wykształcenia średniego; e. bezrobotny samotnie wychowujący co najmniej jedno dziecko do 18 roku życia; f. bezrobotny, który po odbyciu kary pozbawienia wolności nie podjął zatrudnienia; g. bezrobotny niepełnosprawny. 79 151 roku życia – ich odsetek w kwietniu 2012 roku wyniósł 24,4%. To 0,7 pkt. proc. więcej niż w kwietniu roku ubiegłego. Zwiększyła się również grupa osób samotnie wychowujących co najmniej jedno dziecko(o 0,6 pkt. proc. do 6,5%). Jak było wspomniane, odnotowano spadek odsetka bezrobotnych do 25 roku życia. W kwietniu 2012r. wyniósł on 18,3%, zaś rok wcześniej był o 1,2 pkt. proc. większy. Zmniejszył się też udział osób bez kwalifikacji zawodowych (o 0,4 pkt. proc. do 32,8%). Bez zmian względem roku 2011 pozostał udział osób niepełnosprawnych (3,7%). Na podstawie analizy sytuacji z kwietnia 2012, można stwierdzić, iż ma miejsce tendencja spadkowa w liczbie zgłaszanych ofert do urzędów pracy. W porównaniu z marcem liczba ta spadła o 0,9 tys. , zaś w porównaniu z analogicznym miesiącem roku 2011 o 0,2 tys.80. Podsumowując powyżej zaprezentowane dane można uznać, że przeciętne zatrudnienie w sektorze przedsiębiorstw w kwietniu 2012 roku ukształtowało się na poziomie 1324,3 tys. osób, tj. było o 0,6% wyższe niż przed rokiem (wobec wzrostu o 2,1% w kwietniu 2011 roku i o 1,0% w marcu 2012 r.). Wśród wszystkich sekcji największy wzrost przeciętnego zatrudnienia odnotowano w budownictwie - o 12,1%. Wyższe niż przed rokiem było również zatrudnienie m.in. W działalności profesjonalnej, naukowej i technicznej – o 4,6%. W skali roku najbardziej obniżyło się zatrudnienie w administrowaniu i działalności wspierającej – o 7,3%, zakwaterowaniu i gastronomii – o 6,0% oraz obsłudze rynku nieruchomości - o 5,6%. Utrzymał się obserwowany od wielu miesięcy spadek przeciętnego zatrudnienia w wytwarzaniu i zaopatrywaniu w energię elektryczną, gaz, parę wodną i gorącą wodę i wyniósł 2,3%. Zatrudnienie ogółem w sektorze przedsiębiorstw w kwietniu 2012 roku wyniosło 1324,3 tys. osób. Największe zatrudnienie odnotowano w przemyśle (326,9 tys.). Drugą branżą pod względem zatrudnienia jest handel oraz naprawa pojazdów samochodowych z zatrudnieniem na poziomie 300 tys. osób. Nieco mniej zatrudnionych jest w branży transportowej i gospodarce magazynowej, natomiast najmniej zatrudnionych osób pracowało w branży związanej z zakwaterowaniem i gastronomią. Komunikat o sytuacji społeczno-gospodarczej województwa mazowieckiego, GUS 2012 (str. 6) [http://www.stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/warsz/ASSETS_komunikat_04_2012.pdf]. 80 152 • zatrudnienie w sektorze przedsiębiorstw w województwie mazowieckim od 2011 roku przewyższa zatrudnienie w całej Polsce • stopa bezrobocia w 2012 przewyższa wskaźnik z analogicznego okresu poprzedniego roku • największe bezrobocie odnotowano w powiatach subregionu radomskiego, najniższe - w Warszawie • oczekiwany, sezonowy spadek bezrobocia w letnich miesiącach 2012r. był mniejszy niż oczekiwany • wzrósł odsetek długotrwale bezrobotnych Perspektywy zatrudnienia w przedsiębiorstwach w 2012 roku W cyklicznym, kwartalnym badaniu przeprowadzanym przez ManpowerGroup pt. „Barometr Manpower Perspektyw Zatrudnienia” polscy pracodawcy zapowiedzieli, iż w IV kwartale 2012 r. nastąpi spadek zatrudnienia w przedsiębiorstwach. Spośród 750 pracodawców w Polsce 12% planowało w pierwszych 3 miesiącach 2012 zwiększyć całkowite zatrudnienia w firmie, a 14% zapowiadało redukcje etatów. Zdecydowana większość, bo 69% pracodawców nie planowało żadnych zmian kadrowych. W raporcie zastosowano miarę „prognoza netto zatrudnienia”, która definiowana jest, jako wyrażona w procentach różnica pomiędzy liczbą pracodawców przewidujących wzrost całkowitego zatrudnienia a liczbą pracodawców szacujących spadek całkowitego zatrudnienia w ich przedsiębiorstwie w najbliższym kwartale. Prognoza netto dla Polski na IV kwartał 2012r. wyniosła -2% i jest ujemna pierwszy raz od II kwartału 2008 r., czyli odkąd badanie jest w Polsce przeprowadzane. W ujęciu kwartalnym odnotowano spadek prognozy o aż 12 pkt. proc., natomiast w porównaniu do IV kwartału 2011 r. prognoza spadła o 9 pkt. proc81. 81 Niniejszy fragment opracowano na podstawie raportu „Barometr Manpower Perspektyw Zatrudnienia” Q4/2012. 153 Wykres 51 Prognoza netto zatrudnienia w Polsce w latach 2008-2012. 40 w 2012 roku najnizsza wartość prognozy od 2008 roku 35 30 25 20 15 10 5 0 -5 2008 2009 2010 2011 2012 -10 Źródło: Barometr Manpower Perspektywy Zatrudnienia Polska, Q4/2012 Najwyższą prognozę netto zatrudnienia odnotowano w trzech kwartałach 2008 roku. Sięgała ona w najwyższym punkcie (w II kwartale 2008 r.) blisko +30%. Najniższe wartości wskaźnik ten odnotował w drugiej połowie 2009 roku (poniżej +10%) oraz w roku 2012. Wykres 52 Prognoza netto zatrudnienia według kwartałów 2011 r. i 2012 r. IV kwartał 2012 12% Bez zmian Brak decyzji Spadek 5% 14% 69% III kwartał 2012 17% II kwartał 2012 16% 69% 5% 10% I kwartał 2012 14% 71% 4% 11% 17% IV kwartał 2011 II kwartał 2011 16% I kwartał 2011 17% 0% 4% 10% 69% 22% III kwartał 2011 6% 7% 70% 3%8% 67% 4%4% 76% 3% 12% 68% 20% 40% 60% 80% najmniejszy odsetek planujących zwiększenie zatrudnienia odnotowany w IV kwartale 2012 roku Wzrost 100% Źródło: Barometr Manpower Perspektywy Zatrudnienia Polska, Q4/2012 Deklaracje przedsiębiorców pesymistyczne prognozy zatrudnienia. Od dwóch lat najmniejszy odsetek planuje wzrost zatrudnienia i największy przewiduje spadek 154 w IV kwartale 2012r. Odsetek deklaracji o braku zmian zatrudnienia w firmie waha się niezmiennie w granicach 68-71%. Dotychczas zawsze odsetek przedsiębiorców deklarujących chęć przyjęcia nowych pracowników był większy niż planowana redukcja etatów – stąd prognoza netto we wszystkich prezentowanych kwartałach 2011 i 2012 roku miała wartość dodatnią. Był to wynik, który wskazywał na względnie stabilną sytuację na rynku i niejaką gotowość pracodawców do tworzenia nowych stanowisk pracy. Prognoza na IV kwartał 2012r. pokazuje zmianę tej tendencji. Daje to wyraźny sygnał o nadchodzącym spadku zatrudnienia. Prognozy Barometr Manpower przeprowadzane są w podziale na sześć regionów Polski (zgodnie z podziałem Eurostatu). Za szczególnie istotne, ze względu na temat niniejszego opracowania, należy uznać wartości prognozy obliczone dla regionu centralnego, obejmującego województwo mazowieckie i łódzkie. Prognoza netto zatrudnienia dla regionu centralnego pokazuje na tle innych regionów raczej zamiar zwalniania pracowników niż zatrudniania nowych. Polska w IV kwartale 2012r. na Mazowszu więcej przedsiębiorców zamierza zwalniać pracowników niż zatrudniać nowych Wykres 53 Prognoza netto zatrudnienia w IV kwartale 2012r. w podziale na regiony kraju. -2 -13 region wschodni 0 region północny 1 region północno-zachodni -2 region południowy 7 region południowo-zachodni -4 region centralny -15 -10 -5 0 5 10 Źródło: Barometr Manpower Perspektywy Zatrudnienia Polska, Q4/2012 W regionie centralnym prognoza zatrudnienia na IV kwartał 2012 jest niższa od i tak już ujemnej prognozy dla całego kraju. Może to oznaczać spadek roli Warszawy 155 w ogólnopolskim zatrudnieniu – może się okazać, że w 2013r. stolica sprowokuje napływowych pracowników do powrotów w inne regiony kraju. Spośród 10 badanych sektorów w I kwartale 2012r. sześć odnotowało dodatnią prognozę. Deklaracje o zatrudnieniu nowych pracowników najczęściej można było usłyszeć od pracodawców z sektora Transport/Logistyka. Prognoza netto zatrudnienia w tym sektorze dla I kwartału 2012 wynosi +15%. W drugiej kolejności, co do wysokości prognozy, byli pracodawcy z sektora Finanse/Ubezpieczenia/Nieruchomości /Usługi. Prognoza netto zatrudnienia dla tego sektora była niewiele niższa niż w sektorze Transport/Logistyka i wyniosła +12%. Do umiarkowanych pod względem prognozy netto należą sektory: Budownictwo (+8%) oraz Handel detaliczny i hurtowy (+7%). Ujemną prognozę netto zatrudnienia odnotowano w czterech sektorach. Największą ujemną prognozę przedstawili pracodawcy z sektorów Rolnictwo/ Leśnictwo/Rybołówstwo (-12%) i Energetyka / Gazownictwo / Wodociągi (-11%). Wykres 54 Prognoza netto zatrudnienia w Polsce, skorygowana o czynniki sezonowe według branż przedsiębiorstw w IV kwartale 2012. -15 -10 -5 0 5 10 15 najwyższa wartość prognozy netto zatrudnienia w branży transport / logistyka -4 Budownictwo Energetyka / Gazownictwo / Wodociągi-13 9 Finanse / Ubezpieczenia /… 2 Handel detaliczny i hurtowy 4 Instytucje sektora publicznego Kopalnie / Przemysł wydobywczy Produkcja przemysłowa -6 -3 5 Restauracje / Hotele Rolnictwo / Leśnictwo / Rybołóstwo -3 12 Transport / Logistyka Źródło: Barometr Manpower Perspektyw Zatrudnienia Polska, Q4/2012 Porównując nastroje IV kwartału 2012 r. W Polsce z kwartałem wcześniejszym, w sześciu sektorach odnotowano spadek optymizmu pracodawców. Pierwszy raz od 4 lat trwania badania prognoza netto zatrudnienia dla sektora budowlanego była ujemna notując spadek o aż 11 pkt. proc. Produkcja przemysłowa odnotowała 10 pkt. proc. spadku. Największy wzrost zatrudnienia według prognoz nastąpi w branży 156 transportowej (o 12%), a największy wzrost prognozy odnotował sektor finansów i ubezpieczeń – o 7 pkt. proc. Podsumowując, ostatnie półrocze pod względem zatrudnienia można ocenić, jako stabilne, jednak na najbliższy okres prognozy zapowiadają pogorszenie się sytuacji na rynku pracy. Jeden z kluczowych sektorów – budownictwo – odczuje dotkliwie skutki kryzysu w branży nieruchomości oraz zakończenie fali inwestycji finansowanych ze środków unijnych. Istnieje obawa, że znaczne spowolnienie w branży budowlanej osłabi koniunkturę w innych branżach, a także wpłynie na spadek popytu konsumpcyjnego. Prognozy na IV kwartał każdego roku są zawsze najbardziej pesymistyczne ze względu na sezonowość zatrudnienia. Na poprawę sytuacji można więc liczyć dopiero w III kwartale 2013r., jednak po tak dużych spadkach istnieje zagrożenie, że spowolnienie na rynku pracy przedłuży się aż do 2014r. 4. Wnioski i prognozy Mazowiecka gospodarka odgrywa dużą rolę w gospodarce kraju. Mazowsze jest województwem o najsilniejszej gospodarce w kraju. Zdiagnozowano zależność, iż zmiany wzrostu tempa PKB Mazowsza wyprzedzają zmiany wzrostu PKB kraju, a nie na odwrót. Oznacza to, że utrzymywanie się trendów rozwojowych na Mazowszu będzie korzystnie wpływało na rozwój gospodarki Polski, a być może i innych państw. Istnieje jednak dość wysokie prawdopodobieństwo, że wystąpi zależność odwrotna. Problemy gospodarcze, które uzewnętrzniły się w Europie w roku 2011 i nasiliły w roku 2012, będą miały niekorzystny wpływ na gospodarkę polską i Mazowsza. Sytuacja polskiej gospodarki, w tym Mazowsza, będzie w pewnym stopniu uzależniona od tego, na ile skutecznie państwa europejskie będą sobie w stanie poradzić z kryzysem w strefie euro. W chwili obecnej najbardziej prawdopodobnym scenariuszem w strefie euro jest recesja, a to oznacza, że krajom, które zostały w największym stopniu dotknięte kryzysem nie uda się rozwiązać swoich gospodarczych problemów. Nie należy raczej spodziewać się, że gospodarka Mazowsza będzie w stanie pobudzić wzrost gospodarczy w Polsce. Jest szansa, że w roku 2013 nastąpi wzrost tempa rozwoju gospodarczego w Polsce, ale to w dużym stopniu zależy od sytuacji w strefie euro, Chinach, USA i na Bliskim Wschodzie. Jeśli poprawią się nastroje na tych rynkach, z dużym prawdopodobieństwem pozytywnie wpłyną na sytuację w kraju, jak i na Mazowszu. 157 Tymczasem w roku 2013 zapowiada się najsilniejsze od 23 lat spowolnienie tempa wzrostu gospodarczego w Chinach, m.in. ze względu na spadek eksportu i inwestycji. Pomimo kryzysu gospodarczego w strefie euro, Polska cieszyła się w I. półroczu 2012 roku wzrostem PKB (znalazła się na 5 miejscu w UE pod względem wzrostu PKB). O sukcesie polskiej gospodarki zadecydowało przede wszystkim zwiększenie się popytu wewnętrznego, co przekłada się na wzrost obrotów w handlu wewnętrznym i odbudowę eksportu, stopniową poprawę koniunktury zatrudnienia oraz podniesienie wynagrodzeń. Znajduje to przełożenie na sytuację w województwie mazowieckim, gdzie zarówno wyniki gospodarcze, jak i nastroje przedsiębiorców sektora MŚP w porównaniu do pozostałych regionów w kraju - rysują się raczej optymistycznie. Obok zaobserwowanych pozytywnych zjawisk na rynku, mamy także do czynienia ze zjawiskami negatywnymi, głównie o charakterze fiskalnym i makroekonomicznym. Należą do nich osłabiający się kurs złotego w stosunku do euro oraz inflacja, a co za tym idzie również wysokość stóp procentowych. Ze względu na fakt, iż utrudnienia te mają charakter prawno-podatkowy w równym stopniu dotykają przedsiębiorstw całego kraju, w tym przedsiębiorstw z województwa mazowieckiego. Z dużym prawdopodobieństwem w tym zakresie sytuacja na rynku pogorszy się. W opinii przedsiębiorców największe utrudnienie w prowadzeniu działalności gospodarczej stanowią regulacje podatkowe (w tym najbardziej wysokość VAT oraz wysokość podatku dochodowego) oraz wysokość pozapłacowych kosztów pracy. Najbardziej prawdopodobnym scenariuszem jest, że tendencja ta utrzyma się w I. kwartale 2013 roku, a polscy przedsiębiorcy będą jeszcze bardziej niepewni przyszłości. Wyniki za II kwartał 2012 roku nieco tonują optymistyczny wydźwięk danych z I. kwartału i każą budować również bardziej pesymistyczne scenariusze rozwoju polskiej gospodarki. W przyszłości mogą wykrystalizować się dodatkowe zagrożenia dla mazowieckich przedsiębiorców - zwłaszcza w sytuacji realnego zahamowania wzrostu gospodarczego i rozprzestrzeniania się kryzysu strefy euro. Polska Konfederacja Pracodawców Prywatnych od początku 2003r. oblicza wskaźnik koniunktury gospodarczej w kraju zwany Indeksem Biznesu PKPP Lewiatan. Indeks powstaje na podstawie prognoz czołówki ekonomistów oceniających koniunkturę na bieżący kwartał, półrocze i cały rok. Liczony jest w skali 100-punktowej, gdzie 158 50 odpowiada prognozie wzrostu gospodarczego w granicach 4% PKB rocznie. Na jego podstawie można określic nastroje gospodarcze panujące w kraju, odzwierciedla on łącznie kondycję wszystkich ważnych wskaźników makroekonomicznych. Od połowy 2011r. Indeks Biznesu nieprzerwanie spada, co jest odzwierciedleniem spowolnienia produkcji, wyhamowania dynamiki eksportu i zmniejszenia dynamiki sprzedaży detalicznej, a co za tym idzie pogorszenia sytuacji na rynku pracy. We wrześniu 2012 Indeks po raz drugi od początku 2008r. osiągnął najniższą wartośc 30 punktów (Indeks kwartalny). Na wykresie jego wartości historycznych rysuje się więc linia wsparcia, której przekroczenie będzie oznaczało pogłębiające się pogorszenie koniunktury gospodarczej i trudny do oszacowania dalszy spadek. Jest to jednak pesymistyczny scenariusz. Można bowiem przewidywac, że trendy gospodarcze raz jeszcze odbiją w górę, korzystając z dotychczasowej linii wsparcia. Najbardziej prawdopodobnym scenariuszem jest zmiana trendu na rosnący po uprzednim, dośc długim okresie oczekiwania i stabilizacji. Poprzednie odbicie od krytycznego poziomu 30 punktów (dla wskaźnika kwartalnego) nastąpiło dopiero po pół roku ustabilizowania Indeksu na niskim poziomie, należy jednak wziąć pod uwagę, że spadek na przełomie lat 2008 i 2009 był wyjątkowo gwałtowny. Drugi trend spadku, trwający od maja 2011 ma znacznie łagodniejszy przebieg, toteż mając nadzieję, że nie zdoła on spaśc poniżej 30 punktów, należy spodziewac się przedłużającego się okresu słabej koniunktury. W drugiej fali kryzysu firmy nabrały ostrożności i nauczyły się już radzić sobie z niesprzyjającymi okolicznościami, niemniej jednak nie należy zapominać, że poprzednia faza wzrostu rozpoczęła się wraz z wprowadzeniem rządowego pakietu antykryzysowego, kończy się też aktualna pula funduszy unijnych intensywnie wykorzystywana w 2009 i 2010 roku. Dodatkowo po zakończeniu realizacji większości inwestycji związanych z organizacją Mistrzostw Euro 2012 tym trudniej będzie zainicjować trend wzrostowy. Najprawdopodobniej nie rozpocznie się on bez wyraźnego bodźca w postaci wprowadzenia kolejnych ustaw znoszących utrudnienia dla przedsiębiorców, wdrożenia pakietów pomocowych czy przynajmniej ożywienia gospodarczego w innych krajach. Polska gospodarka będzie oscylowac wokół dotychczasowego tempa wzostu gospodarczego, co może być satysfakcjonujące dla porównań w skali Europy, jest to jednak zjawisko niebezpieczne, ze względu na wycieńczające lokalne działanie dla krajowych przedsiębiorców i konsumentów. 159 Potencjał Mazowsza wynika z największej liczby ludności, ale także z aktywności ekonomicznej ludności i podmiotów gospodarczych. Różne wskaźniki makroekonomiczne wskazują na taki stan rzeczy, np. produkcja na 1 mieszkańca województwa była o 47% wyższa od analogicznego wskaźnika dla Polski, zaś wartość PKB na jedną osobę była większa o 60%. Również pod względem liczby zarejestrowanych przedsiębiorstw w przeliczeniu na 10 tysięcy mieszkańców, Mazowsze wybija się na tle innych województw. Głównym motorem rozwoju i obszarem koncentrującym aktywność gospodarczą województwa są jego regiony centralne (podregion m. Warszawa, warszawski wschodni i warszawski zachodni). Za znacznie słabiej rozwinięte należy uznać regiony peryferyjne położone na południu i północy województwa. Zróżnicowanie jest widoczne m.in. W rozpiętości przeciętnych wynagrodzeń brutto (1 329 zł różnicy pomiędzy m. Warszawa i podregionem ostrołęcko-siedleckim) i w poziomie bezrobocia. 160 Wykres 55 Indeks Biznesu Polskiej Konfederacji Pracodawców Prywatnych Lewiatan w latach 2008 – 2012 (wskaźnik roczny i kwartalny) 80 72 70 68 64 60 71 71 70 68 70 66 68 65 63 65 6565 67 czas obowiązywania pakietu antykryzysowego 65 63 61 63 58 60 56 53 52 49 50 45 40 44 42 48 47 49 46 44 44 46 43 43 43 44 42 43 41 43 41 43 42 40 39 42 40 38 40 38 37 36 35 3535 35 35 36 35 36 34 33 34 32 31 32 30 54 54 53 53 52 51 53 53 53 50 53 30 50 49 48 48 46 45 45 43 42 44 44 42 44 40 40 43 41 41 37 40 36 38 34 35 33 30 6 miesięcy stabilizacji spowolnienia 01.2008 02.2008 03.2008 04.2008 05.2008 06.2008 07.2008 08.2008 09.2008 10.2008 11.2008 12.2008 01.2009 02.2009 03.2009 04.2009 05.2009 06.2009 07.2009 08.2009 09.2009 10.2009 11.2009 12.2009 01.2010 02.2010 03.2010 04.2010 05.2010 06.2010 07.2010 08.2010 09.2010 10.2010 11.2010 12.2010 01.2011 02.2011 03.2011 04.2011 05.2011 06.2011 07.2011 08.2011 09.2011 10.2011 11.2011 12.2011 01.2012 02.2012 03.2012 04.2012 05.2012 06.2012 07.2012 08.2012 09.2012 20 indeks roczny 46 45 40 indeks kwartalny 30 mistrzostwa Euro 2012 55 55 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych PKPP Lewiatan [http://pkpplewiatan.pl/]. 161 Na terenie Mazowsza, oprócz Warszawy, miasta o najlepszych wskaźnikach makroekonomicznych w skali kraju, znajdują się też powiaty, które charakteryzują się bardzo niskimi wskaźnikami makroekonomicznymi w skali całego kraju (np. powiat radomski, gdzie poziom bezrobocia znacznie przewyższa średnią dla Polski i jej jednym z najwyższych w kraju - 23,5%). Bez wsparcia regionów marginalizowanych (ciechanowsko-płockiego, ostrołęcko-siedleckiego i radomskiego) zjawisko to będzie dalej postępować. Dla m. Warszawa odsetek zarejestrowanych bezrobotnych wyniósł na koniec 2011 roku 3,8% podczas gdy w tym samym czasie w powiecie radomskim wynosił 23,5%. Mimo iż w I kwartale 2012 roku sytuacja przedsiębiorstw województwa mazowieckiego wyglądała raczej dobrze, to perspektywy na drugą połowę roku rysują się już mniej optymistycznie. O dobrej sytuacji ekonomicznej województwa mazowieckiego w I połowie roku świadczy chociażby fakt zwiększania się dynamiki przeciętnego zatrudnienia, które w I połowie 2012 jest wyższe niż przeciętna w kraju. Dynamika zatrudnienia w województwie mazowieckim od 2011 roku przewyższała dynamikę zatrudnienia w całej Polsce. Mimo to, biorąc pod uwagę sytuację w kraju i strefie euro, konieczne wydaje się podjęcie intensywnych działań na rzecz wzrostu zatrudnienia. Mimo rosnącej dynamiki zatrudnienia w województwie, poziom zatrudnienia jest niższy niż był przed kryzysem. Choć generalnie prognozy w sektorze przedsiębiorstw wskazują na gotowość pracodawców do tworzenia nowych miejsc pracy, to w województwie mazowieckim są to raczej ostrożne plany. Niepokojącym sygnałem jest gwałtowny wzrost odsetka osób długotrwale bezrobotnych województwie, dotyczy to także m. Warszawa. Intensyfikacji działań na rzecz wzrostu zatrudnienia powinna towarzyszyć odpowiednia polityka społeczno-gospodarcza, przeciwdziałająca wzrastającemu na Mazowszu bezrobociu. Mimo to że sytuacja na mazowieckim rynku pracy jest lepsza niż średnio w kraju, systematycznie się pogarsza. Kryzys w strefie euro negatywnie wpływa na nastroje mazowieckich pracodawców, rodzi bowiem obawy o dalsze rozprzestrzenianie się go, także na Mazowszu. Może okazać się, że pracodawcy stracą obecny optymizm, co przejawi się w spowolnieniu tempa wzrostu zatrudnienia. Scenariusz ten w dużym stopniu opiera się na bardzo ostrożnych deklaracjach pracodawców, co do wzrostu 162 zatrudnienia. Najbardziej prawdopodobnym scenariuszem jest dalszy wzrost bezrobocia na Mazowszu, który spowoduje osłabienie gospodarki województwa. W opinii mazowieckich przedsiębiorców działających w sektorze MŚP, sytuacja ich przedsiębiorstw prezentuje się dobrze. 34% zadeklarowało, iż kondycja finansowa ich firmy w I kwartale 2012 r. jest dobra lub bardzo dobra, zaś 44% - przeciętna. Optymizm ten zauważalny jest we wszystkich branżach. Pozytywne oceny kondycji przedsiębiorstw wyrażane są częściej niż oceny złe lub bardzo złe. Jest prawdopodobne, że sytuacja przedsiębiorstw w sektorze MŚP nieco się pogorszy. Taka prognoza wiąże się przede wszystkim z pogarszającą się sytuacją na rynku pracy. Mazowsze odnotowuje najwyższe wynagrodzenia brutto w Polsce. Przeciętne zarobki brutto w I kwartale 2012 r. były wyższe niż średnia na poziomie Polski. Należy podkreślić, iż m. st. Warszawa odnotowało najwyższe, na tle pozostałych regionów Mazowsza, wynagrodzenie brutto, które w I kwartale 2012 r. wyniosło 4 694,47 zł. Jest to kwota przekraczająca średnią dla województwa i kraju. Na drugim miejscu pod względem wynagrodzeń był region warszawski zachodni- 3 657 zł i warszawski wschodni - 3209 zł. Wysokość tych wynagrodzeń nie przekracza jednak wynagrodzenia przeciętnego zarówno w województwie, jak i w Polsce ogółem. Jednak malejąca dynamika wzrostu pozwala przypuszczać, że prymat Mazowsza w Polsce maleje. Średnie wynagrodzenie na Mazowszu było na początku 2010 wyższe od notowanego w skali kraju o blisko 30%, jednak stopniowo ta przewaga zmalała do 22% w 2011 r. Można przypuszczać, że przewaga przeciętnego wynagrodzenia na Mazowszu w porównaniu do pozostałych regionów kraju nadal będzie się zmniejszała. Prognoza taka jest spójna ze spadkową tendencją na mazowieckim rynku pracy. Mimo deklaracji pracodawców można oczekiwać, że spadki zatrudnienia w kolejnych miesiącach będą jeszcze bardziej widoczne. Można także spodziewać się coraz szybszego wzrostu bezrobocia na Mazowszu. W efekcie można zatem prognozować, że siła nabywcza mazowieckich gospodarstw domowych będzie się zmniejszała. Na Mazowszu zarejestrowano wyższe niż w innych województwach dochody ludności i gospodarstw domowych. Gospodarstwa domowe na Mazowszu rozporządzały średnio w 2010 roku 1 539,05 złotymi na osobę, co stanowiło 134,1% średnich dochodów gospodarstwa w skali całego kraju. Informacje te wskazują na dużą atrakcyjność 163 Mazowsza, jako rynku wewnętrznego, w którym mieszkańcy posiadają przeciętnie większą ilość pieniędzy przeznaczanych na konsumpcję. Mazowsze jest regionem najwyższej przedsiębiorczości. Jest tu największa liczba wszystkich działających w Polsce przedsiębiorstw, najwyższa liczba przedsiębiorstw przypadających na 1000 mieszkańców, najwyższa liczba pracujących w przedsiębiorstwach. Niska stopa inwestycji na Mazowszu jest zagrożeniem jego trwałego rozwoju. Mazowsze nadal pozostaje liderem, jeśli chodzi o liczbę zarejestrowanych podmiotów gospodarczych. Przedsiębiorczość Mazowsza widoczna jest przede wszystkim w Warszawie, gdzie w roku 2010 zarejestrowanych było 1 299 podmiotów na 10 tysięcy mieszkańców, przy średniej ogólnopolskiej wynoszącej 1 024. Od 2002 roku stopa inwestycji na Mazowszu jest bardzo zbliżona do notowanej w kraju, a od 2009 roku znajduje się poniżej. Tak mała skala inwestycji, jeśli będzie się utrzymywała, będzie pomniejszała potencjał rozwojowy województwa. Będzie miała konsekwencje dla wzrostu gospodarczego na Mazowszu, w tym dla rynku pracy. Uczestnicy rynku powinni wziąć pod uwagę także taki scenariusz, zwłaszcza w kontekście pogarszających się perspektywy dla inwestycji. Na Mazowszu większe znaczenie niż w innych regionach mają dwie branże: spożywcza i energetyczna. W latach 2010-2011 obserwowano niższe tempo rozwoju sprzedaży produkcji spożywczej. Firmy z tej branży niewystarczająco wykorzystywały silny popyt konsumpcyjny na Mazowszu, jak i w całym kraju. Jest prawdopodobne, że sprzedaż produkcji spożywczej będzie w najbliższych miesiącach spadała, mimo iż dane za I kwartał 2012 były dla tej branży znacznie lepsze niż w latach 2010-2011. Prognoza ta jest silnie związana z przewidywaniami dotyczącymi wzrostu bezrobocia na Mazowszu oraz trudnej sytuacji na rynku pracy. Podobna sytuacja dotyczy innych ważnych działów mazowieckiego przemysłu, jak przemysł energetyczny. Dlatego też w konstruowaniu programów wsparcia, zarówno dla przedsiębiorstw, jak i dla pracowników powinno się uwzględnić potrzeby tych dwóch branż. 164 W I kwartale 2012 r. produkcja sprzedana przemysłu na Mazowszu rosła wolniej niż w skali kraju. W kluczowych branżach dla województwa odnotowano jednak dość znaczny wzrost, silniejszy niż w Polsce ogółem. W okresie 2000-2011 łączny wzrost sprzedaży detalicznej wyniósł na Mazowszu 141% - mniej niż w skali kraju (192%). Biorąc pod uwagę udział Mazowsza w sprzedaży detalicznej kraju można przypuszczać, że zarządzanie zmianą jest tu szczególnie istotne. Słabe dane o produkcji przemysłowej są wynikiem malejących zamówień. Dalsza konieczność ograniczania produkcji przez przedsiębiorstwa zmniejszy ich nakłady inwestycyjne, a także popyt na pracę. Choć ostatnie badania koniunktury wskazują, że poziom zatrudnienia w przedsiębiorstwach pozostaje stabilny, w najbliższych miesiącach należy spodziewać się redukcji etatów. Niska dynamika produkcji przemysłowej, a także sprzedaży detalicznej będzie miała wpływ na spowolnienie wzrostu popytu. Można zatem spodziewać się dalszego spowolnienia wzrostu sprzedaży detalicznej. Dane o produkcji przemysłowej zapowiadają spowolnienie gospodarcze na Mazowszu. Dane o produkcji przemysłowej i CPI (cen wyrobów i usług konsumpcyjnych) wskazują na ograniczenie inwestycji a także popytu na pracę. Zapowiadają zatem spowolnienie gospodarcze na Mazowszu. Mazowsze jest obszarem, w którym mamy do czynienia z dużym zróżnicowaniem potencjału nabywczego konsumentów, w zależności od ich wieku, płci i miejsca zamieszkania - obszaru centralnego, obejmującego aglomerację warszawską i obszarów peryferyjnych. Kreśląc scenariusze najbliższej przyszłości, należy wziąć pod uwagę fakt, że Mazowsze dotychczas nie odczuło jeszcze najgorszych skutków ograniczania przez konsumentów wydatków. Jeśli sytuacja taka nastąpi, istotnie osłabi konsumpcję gospodarstw domowych. Można spodziewać się, że niekorzystna sytuacja na rynku pracy w dużym stopniu ograniczy popyt konsumentów. Jeśli spowolni również eksport i słabnące inwestycje, można oczekiwać, że spowolni także wzrost gospodarczy. Mimo lepszych niż makroekonomicznych, dla wśród innych regionów mieszkańców Polski Mazowsza wartości wskaźników przeważa postawa pesymistyczna w ocenie sytuacji ekonomicznej ich gospodarstwa domowego oraz kraju. Wskazują na to ujemne wartości, jakie przyjęły trzy wskaźniki koniunktury konsumenckiej (Bieżącego i Wyprzedzający Wskaźnik Ufności Konsumenckiej oraz Wskaźnik Dokonywania Istotnych Zakupów). Warszawiacy coraz bardziej boją się utraty pracy. Ich obawy nie tyle wynikają z obecnej sytuacji finansowej ich gospodarstw 165 domowych, co z doniesień o kolejnej fali kryzysu. Istnieje ryzyko, że doniesienia te w większym niż dotychczas stopniu będą wpływały na pogorszenie nastrojów konsumenckich na Mazowszu. Pesymizm mieszkańców Mazowsza przejawia się w ocenie różnych aspektów rzeczywistości, np. wzroście poziomu bezrobocia. Aż 62% badanych uważa, że bezrobocie będzie rosło również w następnych latach, co można uznać za społeczną percepcję problemu, który w rzeczywistości dotyka województwo. Analiza dostępnych danych na temat bezrobocia wskazuje na pogarszanie się sytuacji na wszystkich lokalnych rynkach pracy począwszy od roku 2009. Zagrożenie wzrostem bezrobocia w szczególności dostrzegane jest przez osoby pracujące. Fakt ten można łączyć z ostrożnością, z jaką mieszkańcy województwa podchodzą obecnie do podejmowania istotnych decyzji zakupowych. Zaledwie 19% respondentów stwierdziło, że obecnie jest dobry czas na dokonywanie istotnych zakupów, zaś 38% uznało za prawdopodobne dokonanie zakupu o wartości ponad 2 tysięcy złotych. Mało prawdopodobna jest poprawa nastrojów konsumenckich w najbliższym czasie. Przedsiębiorcy sektora MŚP na Mazowszu ocenili w I połowie roku 2012 sytuację swoich przedsiębiorstw, jako dobrą. Optymizm przedsiębiorców zauważalny jest we wszystkich branżach. Pozytywna ocena kondycji firmy jest wyrażana częściej niż ocena zła lub bardzo zła. Wśród tych, którzy ocenili kondycję swojej firmy, jako bardzo dobrą najwięcej było przedsiębiorstw obecnych na rynku co najmniej od 10 lat. Od 2008 roku można obserwować zmianę podejścia do prowadzenia biznesu w Polsce. Dotyczy to również woj. mazowieckiego. Przedsiębiorcy sektora MŚP deklarują, iż większą uwagę przykładają do jakości wytwarzanych produktów i usług przy zachowaniu konkurencyjnych cen, a także do inwestowania w kompetencje zawodowe swoich pracowników. Zmiana podejścia rysuje dobre perspektywy w sytuacji kryzysu krajów UE. Mocną stroną polskich firm względem firm zagranicznych jest bowiem konkurencyjna cena oraz jakość. Zmiana podejścia rysuje dobre perspektywy w sytuacji kryzysu krajów UE. Zmianę obserwuje się także w podejściu do pracowników. Więcej przedsiębiorców w Polsce chce inwestować w rozwój aktualnie zatrudnionych osób niż narażać się na 166 częste zmiany kadrowe. Zgadza się to z prognozami zatrudnienia netto, które pokazują, iż zdecydowana większość przedsiębiorców nie przewiduje redukcji stanowisk pracy. Ponadto pracodawcy, według prognozy netto obliczonej dla całego kraju, wykazują otwartość na przyjmowanie nowych pracowników. W regionie centralnym, obejmującym województwo łódzkie i mazowieckie, gotowość zatrudnienia nowych pracowników jest wyrażana jednak ze sporą dozą ostrożności. W I kwartale 2012 niewiele więcej było w regionie centralnym przedsiębiorców, którzy planują w najbliższym kwartale rekrutację pracowników od takich, którzy przewidują redukcję kadry. Większość mazowieckich przedsiębiorstw planuje przeczekać trudny okres i nie dokonywać poważniejszych ruchów kadrowych, nie należy się więc spodziewać zbyt dużych zmian w poziomie bezrobocia w drugim półroczu 2012 roku. Można uznać, że mazowieccy przedsiębiorcy wypracowują bardzo dobre wyniki w coraz trudniejszym otoczeniu. Omówione tendencje pozwalają przypuszczać, że sytuacja mazowieckich przedsiębiorstw będzie stabilna dzięki ich działaniom zapobiegawczym. Rozważne planowanie działalności oparte na konkurencyjności jakościowej, niechętne zatrudnianie nowej i koncentracja na rozwoju już zatrudnionej kadry, ostrożne inwestycje, dbanie o płynność finansową, poszukiwanie nowych rynków – to wszystko każe spodziewać się, że w niesprzyjających warunkach przedsiębiorcy na Mazowszu przetrwają kryzys w atmosferze niepokoju, ale bez większych strat. Nie ulega również wątpliwości, że nie podejmą się nowych inwestycji i rozszerzania zatrudnienia zanim nie upewnią się, że poprawa sytuacji nie jest chwilowa. Rok 2013 nie powinien przynieść gwałtownych zmian, koniunktura utrzyma się na dotychczasowym, trudnym i niskim poziomie. 167 5. Aneksy Spis źródeł 1. Paulina Fabrowska, Cezary Gołębiowski, Katarzyna Kaim, Marta Mackiewicz, Bartosz Rokicki, Monika Skrobol – „Raport o sytuacji finansowej przedsiębiorstw w województwie mazowieckim”, raport kwartalny, Wojewódzki Urząd Pracy w Warszawie, 2012 2. Rafał Rudnicki, Katarzyna Podlejska, Izabella Anuszewska – zespół MillwardBrown SMG/KRC, „Raport z analizy ogłoszeń o pracę w województwie mazowieckim”, Wojewódzki Urząd Pracy w Warszawie, 2012 3. Rafał Rudnicki, Aleksandra Zasada– zespół MillwardBrown SMG/KRC, „Raport z badania koniunktury konsumenckiej”, Wojewódzki Urząd Pracy w Warszawie, 2012 4. Rafał Rudnicki, Katarzyna Podlejska, Izabella Anuszewska– zespół MillwardBrown SMG/KRC, „Raport z badania nastrojów gospodarczych w województwie mazowieckim”, Wojewódzki Urząd Pracy w Warszawie, 2012 5. Katarzyna Piętka-Kosińska, Magda Szypuła – zespół CASE Doradcy Sp.z o.o., „Raport półroczny z prognozami makroekonomicznymi dla Polski za I półrocze 2012”, Wojewódzki Urząd Pracy w Warszawie, 2012 6. Katarzyna Piętka-Kosińska, Marcin Tomaszewski, Magda Szypuła – zespół CASE Doradcy Sp.z o.o., Raport półroczny: „Prognozy dla gospodarki światowej, w tym głównych partnerów handlowych Polski, I półrocze 2012”, Wojewódzki Urząd Pracy w Warszawie, 2012 7. Katarzyna Piętka-Kosińska, Magda Szypuła – zespół CASE Doradcy Sp.z o.o., Raport „Mazowsze na tle kraju”, Wojewódzki Urząd Pracy w Warszawie, 2012 8. Katarzyna Piętka-Kosińska, Magda Szypuła – zespół CASE Doradcy Sp.z o.o., Miesięczne komunikaty „Gospodarka Polski i województwa mazowieckiego”, Wojewódzki Urząd Pracy w Warszawie, 2012 9. Manpower Group - Barometr Manpower Perspektywy Zatrudnienia Polska, Q4/2012 10. Dr Michał Mackiewicz, Edyta Łaszkiewicz, Marzena Pawłowska, Sylwia Stawicka, Agnieszka Szkudlarek, Justyna Dolaczyńska, Marlena Grzelak, Anna Karakula, Agata Partyczyńska, Janusz Szolc – zespół 4P Research Mix, Informacja sygnalna o wynikach badań koniunktury przedsiębiorstw województwa mazowieckiego – kwiecień 2012, barometr-mazowsze 2012 [http://www.barometr-mazowsze.pl], w ramach projektu „Zmiany, zmiany, zmiany – strategie zarządzania zmianą w województwie mazowieckim” 11. Małgorzata Starczewska-Krzysztoszek wraz z zespołem PKPP Lewiatan, „Słabe i mocne strony sektora MŚP w Polsce”, wyniki badania przeprowadzonego w ramach projektu „Monitoring kondycji sektora MSP w latach 20100-2012”, PKPP Lewiatan 2011 [http://pkpplewiatan.pl/opinie/gospodarka/1/_files/2011_12/Raport_MŚP.pdf] 168 12. Tomasz Chałupa, Marta Ostrowska, Marcin Zelman – zespół Departamentu Strategii i Analiz Ministerstwa Gospodarki, „Analiza sytuacji gospodarczej Polski w I kwartale 2012r.”, Ministerstwo Gospodarki, Warszawa, czerwiec 2012 r. [http://www.mg.gov.pl/files/upload/8436/MG_Analiza%20sytuacji%20gospodarc zej%20Polski%20w%20I%20kw.%202012.pdf] 13. Krzysztof Buczek, Agnieszka Haber, Bartosz Jankowski, Jacek Łapiński, Joanna Orłowska, Jacek Pokorski, Grzegorz Rzeźnik, Anna Tarnawa, Maja Wasilewska, Dorota Węcławska, Paulina Zadura-Lichota, Robert Zakrzewski, Grzegorz Drozd, Krzysztof Garski, Karolina Kartus, Norbert Stawicki, Zdzisław Wołodkiewicz – Donimirski, Anna Brussa – zespół PARP, „Raport o stanie sektora małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce” PARP 2011 14. Główny Urząd Statystyczny - dane dostarczane przez Główny Urząd Statystyczny na stronie www.stat.gov.pl, w tym Bank Danych Regionalnych GUS Spis wykresów Wykres 1 Miesięczne zmiany stopy bezrobocia rejestrowanego w Polsce w latach 2008-2012..................................................................................................................................... 33 Wykres 2 Sytuacja finansowa przedsiębiorstw na Mazowszu w I kwartale 2012 roku. . 56 Wykres 3 Sytuacja finansowa firm w I kwartale 2012 roku z podziałem na branże. ........ 57 Wykres 4 Ocena sytuacji finansowej przedsiębiorstw w IV. Kwartale 2011 w podziale na liczbę zatrudnianych pracowników. ........................................................................ 59 Wykres 5 Ocena wpływu regulacji podatkowych na możliwości rozwoju firmy i jej sytuację ekonomiczną................................................................................................................................. 61 Wykres 6 Ocena wpływu czynników finansowych na możliwości rozwoju przedsiębiorstwa i jego sytuację ekonomiczną w Polsce. ............................................................ 63 Wykres 7 Ocena wpływu regulacji dotyczących zatrudnienia na możliwości rozwoju firmy i jej sytuację ekonomiczną. ........................................................................................................... 63 Wykres 8 Ocena wpływu barier administracyjnych na możliwości rozwoju przedsiębiorstwa i jego sytuację ekonomiczną. ............................................................................... 64 Wykres 9 Ocena współpracy MŚP z urzędnikami lokalnego samorządu oraz ZUS i Urzędu Skarbowego. ................................................................................................................................. 65 Wykres 10 Podział czasu pracy kierownictwa firmy. .................................................................... 66 Wykres 11 Ocena wpływu czynników finansowych na możliwości rozwoju przedsiębiorstwa i jego sytuację ekonomiczną. ............................................................................... 67 Wykres 12 Struktura podmiotów gospodarki narodowej według podregionów w 2011 roku. .................................................................................................................................................. 71 Wykres 13 Struktura podmiotów gospodarki narodowej wg rodzajów działalności w 2011 roku. .................................................................................................................................................. 72 Wykres 14 Struktura podmiotów gospodarki narodowej wg form prawnych w 2011 roku. .................................................................................................................................................. 73 169 Wykres 15 Produkcja sprzedana przemysłu na 1 mieszkańca w Polsce i województwie mazowieckim w latach 2008-2010 [w zł] ........................................................................................... 76 Wykres 16 Realna dynamika produkcji sprzedanej przemysłu w województwie mazowieckim i Polsce (2002-2011) ..................................................................................................... 77 Wykres 17 Nominalna dynamika produkcji sprzedanej budowlano-montażowej w województwie mazowieckim i w Polsce (2000-2011). ............................................................ 79 Wykres 18 Nominalna dynamika wartości sprzedaży detalicznej w województwie mazowieckim i w Polsce (2001-2011) ................................................................................................. 80 Wykres 19 Poziom średniego wynagrodzenia i jego dynamika w woj. mazowieckim i Polsce (2002-2011). .................................................................................................................................. 85 Wykres 20 Opinie mieszkańców województwa mazowieckiego na temat zmian poziomu cen w ciągu najbliższych 12 miesięcy (n=1000). ............................................. 87 Wykres 21 Inflacja cen dóbr i usług konsumpcyjnych (CPI) w województwie mazowieckim i Polsce (2002-2011). .................................................................................................... 88 Wykres 22 Inflacja cen produkcji przemysłowej (PPI) w województwie mazowieckim i Polsce (2002-2011). .................................................................................................................................. 89 Wykres 23 Rentowność brutto przedsiębiorstw niefinansowych (w tym zatrudniających powyżej 49 osób) w województwie mazowieckim i Polsce (2003-2011). .................................................................................................................................. 90 Wykres 24 Zmiany wartości przychodów oraz kosztów w województwie mazowieckim w ujęciu rok do roku, z całokształtu działalności oraz ze sprzedaży produktów, towarów i materiałów. ............................................................................................................................... 94 Wykres 25 Zmiany wysokości wyniku finansowego brutto w województwie mazowieckim w ujęciu rok do roku ...................................................................................................... 94 Wykres 26 Wartości wskaźnika rentowności obrotu netto w województwie mazowieckim ................................................................................................................................................. 96 Wykres 27 Wskaźniki płynności finansowej dla przedsiębiorstw województwa mazowieckiego .............................................................................................................................................. 97 Wykres 28 Zmiany średniej wartości wskaźnika zobowiązań krótko– i długoterminowych w województwie mazowieckim i w Polsce, w ujęciu rok do roku. . 99 Wykres 29 Zmiany wartości średnich wynagrodzeń w województwie mazowieckim w ujęciu rok do roku ................................................................................................................................... 99 Wykres 30 Zmiany wartości przeciętnego zatrudnienia w sektorze usług rynkowych, przemysłu i budownictwa w województwie mazowieckim w ujęciu rok do roku. ..........101 Wykres 31 Stopa bezrobocia rejestrowanego dla Polski, województwa mazowieckiego i jego podregionów w latach 2008-2011. .........................................................105 Wykres 32. Opinie mieszkańców województwa mazowieckiego na temat zmian w poziomie bezrobocia w ciągu najbliższych 12 miesięcy. (n=1000) ...................................106 Wykres 33 Zależność między liczbą zebranych ofert pracy a stopą bezrobocia rejestrowanego w powiatach.................................................................................................................114 170 Wykres 34 Liczba zebranych ogłoszeń w podziale na powiaty, publikowanych w PUP oraz w publikatorach. .................................................................................................................118 Wykres 35 Oferty pracy według branż i źródła..............................................................................119 Wykres 36 Oferty pracy według poszukiwanych zawodów w podziale na źródło. .........121 Wykres 37 Oferty pracy według poszukiwanych zawodów w podziale na źródło. .........123 Wykres 38 Oferty ze wskazaniem wynagrodzenia w podziale na źródło. ...........................124 Wykres 39 Oferowane wynagrodzenie w zależności od źródła oferty. ................................125 Wykres 40 Rodzaj oferowanej umowy. .............................................................................................127 Wykres 41 Wymagany poziom wykształcenia. ..............................................................................128 Wykres 42 Wymagany poziom wykształcenia w zależności od branży. ..............................131 Wykres 43 Informacje o językach obcych, których znajomość jest wymagana. ................133 Wykres 44 Pożądane u kandydatów kompetencje wg źródła. .................................................134 Wykres 45 Najbardziej pożądane cechy kandydata .....................................................................135 Wykres 46 Opinie mieszkańców na temat dokonywania obecnie istotnych zakupów (n=1000) ....................................................................................................................................140 Wykres 47 Opinie mieszkańców województwa mazowieckiego na temat prawdopodobieństwa dokonania zakupu wybranych dóbr i usług w ciągu najbliższych 12 miesięcy (n=1000) .....................................................................................................142 Wykres 48 Dochód rozporządzalny na 1 mieszkańca w województwie mazowieckim i Polsce w latach 2007-2010 [w zł] .....................................................................................................144 Wykres 49 Dynamika przeciętnego zatrudnienia w sektorze przedsiębiorstw (przeciętna miesięczna 2005 = 100). .................................................................................................148 Wykres 50 Stopa bezrobocia rejestrowanego w województwie mazowieckim w latach 2007-2012 (stan w końcu miesiąca). ...............................................................................149 Wykres 51 Prognoza netto zatrudnienia w Polsce w latach 2008-2012. .............................154 Wykres 52 Prognoza netto zatrudnienia według kwartałów 2011 r. i 2012 r...................154 Wykres 53 Prognoza netto zatrudnienia w IV kwartale 2012r. w podziale na regiony kraju. .........................................................................................................................................155 Wykres 54 Prognoza netto zatrudnienia w Polsce, skorygowana o czynniki sezonowe według branż przedsiębiorstw w IV kwartale 2012. ..............................................156 Wykres 55 Indeks Biznesu Polskiej Konfederacji Pracodawców Prywatnych Lewiatan w latach 2008 – 2012 (wskaźnik roczny i kwartalny) .............................................161 Spis Tabel Tabela 1. Prognozy wzrostu PKB dla Polski według różnych źródeł, 2012-2013 (%) ..... 19 Tabela 2. Prognozy inflacji CPI (średniej w roku) w Polsce według różnych źródeł, 2012- 2013 (%) ............................................................................................................................................. 26 Tabela 3. Prognozy stóp bezrobocia w Polsce według różnych źródeł, 2012-2013 (%) . 31 171 Tabela 4. Prognozy 5-letnie MFW w latach 2012-2016 (%) ....................................................... 35 Tabela 5. Największe pod względem liczby mieszkańców miasta województwa mazowieckiego .............................................................................................................................................. 52 Tabela 6 Liczba podmiotów gospodarczych zarejestrowanych w REGON na 10 tys. mieszkańców dla Polski, województwa mazowieckiego i jego poszczególnych podregionów w roku 2011 ....................................................................................................................... 69 Tabela 7 Przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto w Polsce, województwie mazowieckim i jego subregionach w latach 2007-2010. .............................................................. 82 Tabela 8 Zmiana wartości wskaźnika cen towarów i usług konsumpcyjnych pomiędzy rokiem 2010 i 2011 w Polsce i województwie mazowieckim ............................... 86 Tabela 9 Przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto w podregionach województwa mazowieckiego (2005-2011).................................................................................................................102 Tabela 10. Odsetek długotrwale bezrobotnych wśród ogółu zarejestrowanych bezrobotnych w Polsce, w województwie mazowieckim i jego podregionach w latach 2008-2011...................................................................................................................................105 Tabela 11. PKB w latach 2009-2012. ..................................................................................................108 Tabela 12. Największe miasta województwa mazowieckiego (pod względem liczby mieszkańców). .............................................................................................................................................115 Tabela 13. Branża ogłoszeń w podziale na podregiony i źródła ogłoszeń ...........................120 Tabela 14. Zawód poszukiwanych pracowników w podziale na podregiony i źródła ogłoszeń .........................................................................................................................................................122 Tabela 15. Oferowane wynagrodzenie w podziale na podregiony i źródła ogłoszeń. ....126 Tabela 16. Wymagane wykształcenie pracowników w podziale na podregiony i źródła ogłoszeń. ........................................................................................................................................129 Tabela 17. Wartości Bieżącego Wskaźnika Ufności Konsumenckiej dla mieszkańców Polski, województwa mazowieckiego i jego podregionów. Stan na lipiec 2012 ...............137 Tabela 18. Średnie wartości wskaźników wchodzących w skład Bieżącego Wskaźnika Ufności Konsumenckiej obliczona dla mieszkańców województwa mazowieckiego. ....138 Tabela 19. Wartości Wyprzedzającego Wskaźnika Ufności Konsumenckiej dla mieszkańców Polski, województwa mazowieckiego i jego podregionów. Stan na lipiec 2012 .....................................................................................................................................139 Tabela 20. Średnie wartości wskaźników wchodzących w skład Wyprzedzającego Wskaźnika Ufności Konsumenckiej obliczone dla mieszkańców województwa mazowieckiego ............................................................................................................................................139 Tabela 21. Wartości Wskaźnika Dokonywania Istotnych Zakupów dla mieszkańców Polski, województwa mazowieckiego i jego podregionów. Stan na lipiec 2012 ...............142 Tabela 22. Wydatki na jedną osobę w gospodarstwie domowym w Polsce i województwie mazowieckim w latach 2008-2010 [w zł] .......................................................145 Tabela 23. Przeciętne zatrudnienie w sektorze przedsiębiorstw w województwie mazowieckim – I kwartał 2012 roku ..................................................................................................146 172 Spis rysunków Rysunek 1. Udział przedsiębiorstw wykazujących zysk netto w ogólnej liczbie przedsiębiorstw [%].................................................................................................................................... 92 Rysunek 2. Zmiany wartości przychodów z całokształtu działalności w I kwartale 2012 r/r [%]......................................................................................................................... 93 Rysunek 3. Zmiana wartości wskaźnika rentowności obrotu netto w województwie mazowieckim (opracowanie własne na podstawie danych GUS) ............................................. 95 Rysunek 4. Zmiana wartości kredytów i pożyczek w I kwartale 2012 r/r [%]. .................. 98 Rysunek 5. Przeciętne wynagrodzenie w I kwartale 2012 [zł]. ...............................................100 Rysunek 6. Zmiany wartości przeciętnego zatrudnienia w I kwartale 2012 r/r [%]. .....101 Rysunek 7. Stopa bezrobocia rejestrowanego według powiatów województwa mazowieckiego w 2012 r.........................................................................................................................150 173
