Kłopotliwe dziedzictwo minionych czasów
Transkrypt
Kłopotliwe dziedzictwo minionych czasów
Kłopotliwe dziedzictwo minionych czasów architektura pamięci Ćwiczenie aranżacyjne wyjaśnienia i wskazówki dydaktyczne Socrealistyczny Pałac Kultury i Nauki wzorowany jest na głównym budynku Uniwersytetu Moskiewskiego im. Michaiła Łomonosowa, jednak wyglądem nawiązuje także np. do słynnego drapacza chmur Empire State Buil ding w Nowym Jorku. Został ukończony w 1955 roku, jednak właściwy socrealizmowi historyzujący kostium stylistyczny upodabnia go do pierwszych wieżowców, wznoszonych na świecie w krajach wysoko rozwiniętych w latach dwudziestych i trzydziestych, łączących klasycystyczne proporcje i rozwiązania przestrzenne ze zdobieniami w stylu art déco. Budynek przytłacza swoimi rozmiarami, rozległością, ilością przybudówek oraz bogactwem detali. Mimo monumentalności i zdobności, całość jest jednak wyważona, zachowane są proporcje i symetria, ornamentyka jest jednolita i przemyślana. W odbiorze społecznym dominują dwa przekonania na temat architektury Pałacu: albo podoba się ona ze względu na udane naśladownictwo dobrze znanych z historii stylów (np. renesansu czy klasycyzmu), albo też jest potępiana jako zaprzeczenie nowoczesności i próba połączenia sprzecznych żywiołów (formy wieżowca z tradycyjnymi wykończeniami czy zdobnictwem). Rozmieszczone wokół pałacu rzeźby przedstawiają postacie należące do trzech grup: — — robotników, przodowników pracy, ludzi wysiłku fizycznego; — — ludzi różnego pochodzenia, różnych kultur, przybyszów z całego świata; — — artystów i intelektualistów głoszących ideologię marksistowską oraz alegorie sztuk. Ich wspólne przesłanie składa się na program realizmu socjalistycznego, który do połowy lat pięćdziesiątych był oficjalną doktryną artystyczną państw socjalistycznych: budować poprzez sztukę mówiącą o pracy i przeznaczoną dla klasy pracującej, „naród stu narodów” – społeczeństwo, w którym równi i szczęśliwi będą wszyscy, bez względu na pochodzenie. Narzędziem w budowie takiego społeczeństwa miał być Pałac Kultury i Nauki, który jako całość symbolizował potęgę socjalizmu. Pyt. 1 Czas powstania, wzory i styl PKiN Pyt. 2 Rzeźby zdobiące pałac jako ilustracja założeń socrealizmu Pyt. 3 Argumenty za i przeciw wyburzeniu PKiN Pyt. 4 PKiN w literaturze i filmie międzykulturowe materiały edukacyjne na spotkania młodzieży Pałac, który pierwotnie nosił imię Józefa Stalina, wybudowany został jako dar Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich dla narodu polskiego w związku ze znalezieniem się Polski po II wojnie światowej w radzieckiej strefie wpływów, a więc z rozpoczęciem wdrażania tu systemu socjalistycznego. Postulat usunięcia wieżowca, pojawiający się systematycznie w polskiej debacie publicznej, wydaje się zrozumiały ze względu na fakt, że komunizm w radzieckim wcieleniu nieodłącznie związany był z totalitaryzmem i zbrodniami – taki gest byłby rodzajem oczyszczenia, odcięcia się od narzuconego przemocą ustroju. Trzeba jednak wziąć pod uwagę także kontrargument, że zniszczenie Pałacu stanowiłoby jednocześnie fałszowanie historii, oznaczałoby usuwanie jej widocznych znaków, nawet jeśli była to historia trudna i wiązała się z obcą dominacją. Warto namawiać uczniów, aby biorąc pod uwagę oba punkty widzenia, spróbowali nadać dziś Pałacowi pozytywną interpretację, w nowym świetle odczytując otaczające go alegoryczne rzeźby: stojący w centrum jednej ze stolic Unii Europejskiej Pałac świetnie nadaje się na miejsce, które może skupiać rozmaite inicjatywy na rzecz wielokulturowego dialogu. Jako zachętę do akceptacji takiej funkcji budowli można traktować odsłonięcie na pałacowej wieży w 2000 roku olbrzymiego zegara, który odmierza czas nowego tysiąclecia, a także uznanie Pałacu za obiekt zabytkowy w 2007 roku. W powieści Mała Apokalipsa, Pałac Kultury i Nauki opisywany jest przez Tadeusza Konwickiego jako symbol opresji ustroju socjalistycznego, zniewolenia, zagrożenia i pychy. Jednocześnie z perspektywy kilkudziesięciu lat postrzegany jest też jako budowla śmieszna i zupełnie nie budząca już dawnych emocji. PKiN pojawia się też w innych książkach i filmach Tadeusza Konwickiego (Wniebowstąpienie, Jak daleko stąd, jak blisko), gdzie przedstawiany jest jako kosmiczne niemal centrum Warszawy, miejsce mityczne. Ważną rolę budynek pełni także w nagradzanym i głośnym filmie Borysa Lankosza Rewers z 2009 roku, w którym jego obecność architektura pamięci. międzykulturowe materiały edukacyjne na spotkania młodzieży © Muzeum Powstania Warszawskiego Kłopotliwe dziedzictwo minionych czasów Ćwiczenie aranżacyjne symbolizuje zarówno potrzebę rozliczenia się bohaterów z własnym uwikłaniem w socjalizm, jak i nostalgię za niektórymi aspektami przeszłości. Na małym ekranie Pałac stanowi z kolei tło akcji serialu sensacyjnego Ekstradycja, wyreżyserowanego przez Wojciecha Wójcika. Obecność Pałacu w powieściach i filmach potwierdza zapewne, że stał się on stałym i znakomicie rozpoznawalnym elementem przestrzeni publicznej Warszawy. W Pałacu Kultury i Nauki mieszczą się obecnie m.in. teatry (Teatr „Studio”, Teatr „Lalka”, Teatr Dramatyczny), kino, muzea (Muzeum Techniki, Muzeum Ewolucji), kluby, galerie, kawiarnie, Sala Kongresowa (jedna z największych i najbardziej renomowanych polskich sal widowiskowych, w której występowały czołowe gwiazdy muzyki), informacja turystyczna, Pałac Młodzieży z zapleczem edukacyjnym i sportowym (sale gimnastyczne, basen), wyższe uczelnie (Collegium Civitas), Polska Akademia Nauk, sale konferencyjne. W budynku obraduje też warszawska Rada Miasta. Skupienie tak wielu ważnych instytucji w jednym miejscu przemawia za tym, że Pałac z naddatkiem wypełnia swoją funkcję promowania kultury i nauki, a jego zniknięcie silnie nadwątliłoby krajobraz kulturalny nie tylko Warszawy, ale i całej Polski. Bibliografia: 1. Jerzy Janicki, O Pałacu Kultury i Nauki im. Józefa Stalina, Wiedza Powszechna, Warszawa 1955. 2. Konwicki: Tadeusz Konwicki, Mała Apokalipsa, Wydawnictwo Alfa, Warszawa 1988. 3. Roman Pisarski, Pałac przyjaźni: opowieść o Pałacu Kultury i Na uki im. Józefa Stalina, Nasza Księgarnia, Warszawa 1954. 4. Pałac Kultury i Nauki. Między ideologią a masową wyobraź nią, red. Zuzanna Grębecka, Jakub Sadowski, Wyd. Nomos, Pyt. 5 Instytucje działające przy PKiN Warszawa 2007. 5. Pałac Kultury i Nauki im. Józefa Stalina, oprac. Jan Jacoby, Zygmunt Wdowiński, Wydawnictwo „Sport i Turystyka”, Warszawa 1955. 6. Rewers, film fabularny 96’, reż. Borys Lankosz, Polska 2009. 7. Wojciech Włodarczyk, Socrealizm: sztuka polska w latach 19501954, Wydawnictwo Literackie, Kraków 1991. Opracowanie: Cezary Zięciak architektura pamięci. międzykulturowe materiały edukacyjne na spotkania młodzieży © Muzeum Powstania Warszawskiego