krótkie doniesienia - Polskie Towarzystwo Entomologiczne

Transkrypt

Wiad. entomol.
33 (1) 68–79
Poznań 2014
KRÓTKIE DONIESIENIA
SHORT COMMUNICATIONS
643
Pierwsze stwierdzenia chronionego gatunku ważki (Odonata) –
Sympecma paedisca (BRAUER, 1877) w województwie dolnośląskim
First records of the protected dragonfly (Odonata) – Sympecma paedisca
(BRAUER, 1877) in the Lower Silesia
KEY WORDS: Odonata, Sympecma paedisca, faunistics, Lower Silesia, protected species.
Podczas badań prowadzonych na terenie rezerwatu „Stawy Milickie” stwierdzono
po raz pierwszy na Dolnym Śląsku stanowisko Sympecma paedisca (BRAUER, 1877):
– Kompleks Potasznia, Staw Jan, część północno wschodnia stawu, ok. 1,5 km na W od
wsi Wróbliniec, N: 51°32’17”; E: 17°31’25”, UTM: XT71, 6 VIII 2007.
– Kompleks Ruda Sułowska, Staw Duża Grabówka, część wschodnia ok. 0,7 km na
N od wsi Ruda Sułowska, N: 51°31’09”; E: 17°06’58”, UTM: XT40, 5 VIII 2007.
– poza rezerwatem, las na W od wsi Gruszeczka, ok. 0,5 km od wsi, N: 51°28’09”;
E: 17°08’20”, UTM: XT40, 15 VIII 2007.
Na pierwszych dwu stanowiskach gatunek odłowiono na roślinności szuwarowej
przez czerpakowanie; stwierdzono tu po jednym samcu. Na trzecim stanowisku odłowiono jedną samicę przebywającą wewnątrz lasu na porastających go paprociach.
Kompleks Potasznia – osobnika odłowiono w bezpośrednim sąsiedztwie stawu Jan.
Północno-wschodni fragment stawu ograniczony jest fitocenozą trzciny pospolitej
(Phragmites australis – (CAV.) TRIN. EX STEUD.) a dalej lasem sosnowym. Lustro wody
skąpo porośnięte Salvinia natans (L.) ALL. Opisywanemu gatunkowi towarzyszyły
ponadto: w dużej liczebności Platycnemis pennipes (PALLAS, 1771), dość liczna Aeshna
mixta LATREILLE, 1805 oraz nieliczna Aeshna grandis (LINNAEUS, 1758).
Kompleks Ruda Sułowska – osobnika odłowiono na grobli oddzielającej stawy Duża
Grabówka i Staw Prostokątny. Osobnik przebywał w trzcinowisku. Oprócz S. paedisca
zaobserwowano liczne w tym czasie Aeshna mixta LATREILLE, 1805, Platycnemis
pennipes (PALLAS, 1771), Ischnura elegans (VANDER LINDEN, 1820) oraz jedną samicę
Aeshna grandis (LINNAEUS, 1758).
Okolice wsi Gruszeczka – osobnika odłowiono w borze sosnowym z gęstym runem
orlicy pospolitej (Pteridium aquilinum (L.) KUHN). Najbliższe zbiorniki wodne znajdują
się ok. 3 km na północ, w Rezerwacie „Stawy Milickie” (Kompleks Ruda Sułowska)
oraz ok. 3 km na południowy zachód przy wsi Konikówko. Ponadto ok. 2,5 km na
północ płynie rzeka Barycz a przez las gdzie odłowiono samicę niewielki, zarastający
ciek wodny – Krępica. Prócz S. paedisca obserwowano dość licznie Sympetrum
sanguineum (MÜLLER, 1764).
WIAD. ENTOMOL., 33 (1): POZNAŃ 2014 – KRÓTKIE DONIESIENIA
69
Sympecma paedisca jest gatunkiem eurytopowym, chronionym, znajdującym się
ponadto w IV załączniku Dyrektywy Siedliskowej. W ujęciu chronologicznym
S. paedisca jest gatunkiem syberyjskim, którego liczebność i zagęszczenie w Europie
wyraźnie spada ku zachodowi i południu. W Polsce, na linii Wisły dochodzi do
rozdzielenia zwartego zasięgu na dwie odnogi – Północna dochodzi do Beneluksu
wzdłuż wybrzeży morskich, południowa natomiast do Szwajcarii i północnych Włoch
(DIJKSTRA 2006: Field Guide to the Dragonflies and Damselflies of Britain and Europe).
W Polsce gatunek ten stwierdzany jest głównie we wschodniej części kraju, gdzie
spotykana jest często i raczej nie jest zagrożony (BERNARD, BUCZYŃSKI, TOŃCZYK,
WENDZONKA 2009: Atlas rozmieszczenia ważek (Odonata) w Polsce, BOGUCKI
Wydawnictwo Naukowe, Poznań: 68-69.). Tymczasem już w Niemczech, gdzie sytuacja
S. paedisca występuje na skraju zasięgu, sytuacja jest bardzo zła. Posiada kategorie
zagrożenia 2, co odpowiada kategorii EN wg. IUCN (OTT, PIPER: Rote Liste der
Libellen (Odonata). [In:] BINOT, BLESS, BOYE, GRUTTKE, PRETSCHER (Hrsg.): Rote Liste
gefährdeter Tiere Deutschlands. Schr. R. für Landschaftspflege u. Naturschutz, 55:
260-261). Najbliżej opisywanych stanowisk S. peadisca obserwowano na Śląsku
i w Wielkopolsce, dość blisko granicy województwa. (BERNARD, BUCZYŃSKI, TOŃCZYK,
WENDZONKA 2009: ibid.), gatunek występuje też w Czechach (DOLNÝ, BÁRTA,
WALDHAUSER, HOLOUŠA, HANEL 2007: Vážky České republiky. Ekologie, ochrana
a rozšiřeni. Český svaz ochránců přírody, 670 s).
Odonatofauna Dolnego Śląska jest słabo poznana a nieliczne badania prowadzone
były m.in. na terenie Rezerwatu „Stawy Milickie” (np. SAWKIEWICZ, ŻAK 1966: Roczn.
Muz. Górnośl., Bytom, Przyroda, 3: 73-132). Jednakże nie stwierdzono wówczas
S. paedisca z terenu województwa dolnośląskiego. Z dużą dozą prawdopodobieństwa
można przypuszczać, że w Rezerwacie „Stawy Milickie” S. paedisca występuje na większej liczbie stanowisk, wymaga to jednak potwierdzenia, w trakcie okresu rozrodczego
gatunku. Na chwilę obecną nie można stwierdzić czy podane stanowiska wskazują na
izolowaną populacje między głównymi „odnogami” areału, czy też łączą się z nimi.
Paweł JARZEMBOWSKI, Zakł. Botaniki, UWr. Wrocław
Maciej MATRAJ, Muzeum Przyrod. UWr. Wroclaw
644
Silphidae LATREILLE, 1807 (Coleoptera: Staphylinoidea) Świętokrzyskiego Parku Narodowego
Silphidae LATREILLE, 1807 (Coleoptera: Staphylinoidea) of the Świętokrzyski
National Park
KEY WORDS: Coleoptera, Silphidae, necrophilous, carrion beetles, the Świętokrzyski National
Park, new records, ecology.
Rodzina Silphidae reprezentowana jest w krajowej koleopterofaunie przez 23 gatunki
(BURAKOWSKI i in. 1978: Kat. Fauny Pol., XXIII, 5: 1-356; RŮŽIČKA & SCHNEIDER
2004: [W:] LÖBL I., SMETANA A. (red.): Catalogue of Palaearctic Coleoptera, 2: 229237). Mimo stosunkowo niewielkiej liczby gatunków dane o ich biologii i rozmieszczeniu w Polsce są nadal fragmentaryczne, a niewielka liczba publikacji im poświęconych obrazuje stopień poznania omawianej rodziny (np. BUNALSKI M. 1993: Wiad.
70
entomol. 12: 137-138; ALEKSANDROWICZ O., KOMOSIŃSKI K. 2005: [W:] SKŁODOWSKI
S., HURUK A. BARŠEVSKIS, S. TARASIUK (red.), Protection of Coleoptera in the Baltic
Sea Region: 147-153; BYK A. 2007: [W:] BOROWSKI J., MAZUR S. (red.): Waloryzacja
ekosystemów leśnych Gór Świętokrzyskich metodą zooindykacyjną: 57-118; MOKRZYCKI
T. 2007: [W:] BOROWSKI J., MAZUR S. (red.): Waloryzacja ekosystemów leśnych Gór
Świętokrzyskich metodą zooindykacyjną: 148-193; RUTKIEWICZ A. 2007: [W:]
BOROWSKI J., MAZUR S. (red.): Waloryzacja ekosystemów leśnych Gór Świętokrzyskich
metodą zooindykacyjną: 20-56; BUNALSKI M., 2012: Wiad. entomol., 31: 90-99).
Z Gór Świętokrzyskich wykazano dotychczas 11 gatunków Silphidae, przy czym ze
Świętokrzyskiego Parku Narodowego zaledwie 5 (BURAKOWSKI i in. 1978: Kat. Fauny
Pol., XXIII, 5: 1-356 oraz cytowane powyżej prace dotyczące Gór Świętokrzyskich).
W trakcie badań prowadzonych na terenie Świętokrzyskiego Parku Narodowego
(UTM: EB03) w latach 2008 i 2009 odłowiono 380 imagines Silphidae. Zidentyfikowano 11 gatunków, z których 6 nie zostało dotąd wykazanych z Parku, a 3 są nowe dla
Gór Świętokrzyskich. Materiał larwalny nie był analizowany. Chrząszcze odławiane
były za pomocą pułapek ziemnych typu Barbera (dane dotyczące lokalizacji i metodyki
zawarto w pracy MĄDREJ i in. 2010: Wiad. entomol., 29: 167-179.) oraz pułapek
świetlnych. Okazy dowodowe zdeponowano w Zbiorach Przyrodniczych Wydziału
Biologii UAM. Poniżej przedstawiono listę wykazanych z Parku gatunków:
Gatunek
Nowy
dla ŚPN
Nowy
dla GŚ
Liczba
osobn.
Miesiąc
zebrania
1
2
3
4
5
Necrodes littoralis (LINNAEUS, 1758)
+
+
4
V,VIII,
Oiceoptoma thoracicum (LINNAEUS, 1758)
+
-
1
VII–IX
Phosphuga atrata (LINNAEUS, 1758)
+
-
1
VII
Silpha carinata HERBST, 1783
+
-
1
V–VI
Silpha tristis ILLIGER, 1798
-
-
2
V–VI
Thanatophilus sinuatus (FABRICIUS, 1775)
+
+
1
VII
Nicrophorus humator (GLEDITSCH, 1767)
-
-
12
VI–IX
Nicrophorus interruptus STEPHENS, 1830
+
+
6
VII–IX
Nicrophorus investigator ZETTERSTEDT, 1824
-
-
76
VI–IX
Nicrophorus vespillo (LINNAEUS, 1758)
-
-
10
VII–IX
Nicrophorus vespilloides HERBST, 1783
-
-
264
VI–IX
Uwzględniając powyższe dane, z Gór Świętokrzyskich znanych jest 14 gatunków
Silphidae, przy czym aż 11 ze Świętokrzyskiego Parku Narodowego. Pośród stwierdzonych omarlicowatych na uwagę zasługuje Necrodes littoralis, jako gatunek
umieszczony na „Czerwonej Liście Zwierząt Ginących i Zagrożonych w Polsce”
w kategorii NT – bliski zagrożenia (PAWŁOWSKI i in. 2002: Coleoptera Chrząszcze.
[W:] GŁOWACIŃSKI Z. (red.). Czerwona lista zwierząt ginących i zagrożonych w Polsce.
71
IOP PAN, Kraków: 96). Na podstawie badań biologii tego gatunku prowadzonych na
Nizinie Wielkopolsko-Kujawskiej można jednak stwierdzić, że występuje on bardzo
licznie na zwłokach dużych kręgowców (MATUSZEWSKI i in. 2010: Forensic Sci.
Int., 194: 85–93) i być może należy zweryfikować zasadność dalszego umieszczania
N. littoralis na krajowej czerwonej liście.
Autorzy dziękują Lechowi BUCHHOLZOWI, Markowi BUNALSKIEMU, Katarzynie
DĄBROWICZ oraz Januszowi NOWACKIEMU za pomoc w skompletowaniu materiału
badawczego.
Anna MĄDRA, Wydz. Biologii UAM, Zbiory Przyr., Poznań
Szymon KONWERSKI, Wydz. Biologii UAM, Zbiory Przyr., Poznań
Paweł SIENKIEWICZ, Kat. Entomol. i Ochr. Środowiska UP, Poznań
645
Nowe stanowisko Lasioderma serricorne (FABRICIUS) (Coleoptera:
Anobiidae) w Polsce
New record of Lasioderma serricorne (FABRICIUS) (Coleoptera: Anobiidae)
from Poland
KEY WORDS: Coleoptera, Ptinidae, Anobiinae, Lasioderma serricorne, new record, Poland.
Ten kosmopolityczny gatunek, pochodzący prawdopodobnie z tropikalnych i subtropikalnych rejonów Ameryki Płd. i Środk., w krajach strefy klimatów umiarkowanych
rozwija się w pomieszczeniach ogrzewanych, będąc gatunkiem wybitnie synantropijnym
o wysokich wymaganiach termicznych: do pełnego rozwoju wymaga temperatury
minimalnej 21°C (ASHWORTH 1993: J. Stored Prod. Res., 29: 291-303). Jest poważnym
szkodnikiem magazynowym – larwy żerują przede wszystkim na tytoniu i produktach
tytoniowych, ale także na różnorakich suchych materiałach i produktach pochodzenia
roślinnego, rzadziej zwierzęcego (KAŁMUK, PAWŁOWSKI 2008: http://www.iop.krakow.pl/
gatunkiobce/default.asp?nazwa=opis&id=59&je=pl).
W Polsce bywał sporadycznie znajdywany w drugiej połowie XIX w. w kilku
miastach na Górnym i Dolnym Śląsku (m.in. Racibórz, Wrocław, Legnica), a w latach
sześćdziesiątych wieku XX w miastach portowych (Szczecin, Gdańsk, Gdynia), na
towarach wwożonych do kraju (BURAKOWSKI, i. in. 1986: cz. XXIII, T. 11: 1-242).
Liczny pojaw L. serricorne zaobserwowano przypadkowo, w mieszkaniu prywatnym,
położonym nieopodal centrum Krakowa:
– Wyżyna Krakowsko-Częstochowska: DA42 Kraków-Czarna Wieś, 24-28 XI 2011,
ponad 100 exx., w mieszkaniu, w bloku mieszkalnym przy ul. J. Lea, leg. Z. KOZIK,
det. et coll. T. WOJAS.
Imagines obserwowano przede wszystkim późnym wieczorem i nocą, kiedy
dostawały się do mieszkania przez kratkę wentylacyjną w łazience. Niestety nie udało
się ustalić, gdzie i z jakiego substratu nastąpił wylęg osobników. Gatunek nie był
dotychczas wykazywany z tego regionu. Okazy dowodowe (16 exx.) znajdują się
w zbiorze autora, który niniejszym pragnie wyrazić podziękowanie Pani Zofii KOZIK
za odłowienie i przekazanie materiału dowodowego.
Tadeusz WOJAS, Kat. Ochr. Lasu, Entom. i Klimat. Leśn. UR, Kraków
72
646
Nowe stanowiska Lopheros rubens (GYLLENHAL, 1817) (Coleoptera:
Lycidae) w Polsce
New records of Lopheros rubens (GYLLENHAL, 1817) (Coleoptera: Lycidae)
in Poland
KEY WORDS: Coleoptera, Lpheros rubens, new records, SE Poland.
Lopheros rubens (GYLLENHAL, 1817) to gatunek borealno-górski. Notowany był z:
Austrii, Białorusi, Czech, Finlandii, Francji, Niemiec, Węgier, Włoch, Łotwy, Liechtensteinu, Rumunii, Rosji, Słowacji, Słowenii, Hiszpanii, Szwecji, Szwajcarii, Ukrainy,
Serbii i Czarnogóry (M. BOCÁKOVÁ, L. BOCÁK 2007: [W:] LÖBL I., SMETANA A. [ed.]:
Catalogue of Palaearctic Coleoptera, 4: 211-224). W Polsce chrząszcz uznawany za dużą
rzadkość faunistyczną (BURAKOWSKI 2003: Klucze oznacz. Owad. Pol., XIX, 29-30: 1-39).
Znany z nielicznych, rozproszonych stanowisk w południowej części kraju (Górny Śląsk,
Góry Świętokrzyskie, Nizina Sandomierska, Beskid Zachodni, Beskid Wschodni, Pieniny,
Tatry) oraz jednego stanowiska na Pobrzeżu Bałtyku (Lubiewo koło Międzyzdrojów)
(BURAKOWSKI i in. 1985: Kat. Fauny Pol., XXIII, 10: 1-401; BURAKOWSKI 2003: ibid.).
W większości są to stare dane, pochodzące głównie z drugiej połowy XIX i pierwszej
połowy XX wieku. Z Beskidu Wschodniego podawany ogólnikowo przez NOWICKIEGO
i TRELLĘ z Turnicy koło Przemyśla (BURAKOWSKI i in. 1985: ibid.).
Poniżej podaję dwa nowe stanowiska L. rubens w Beskidzie Wschodnim:
‒ Sanok-Olchowce vic. (UTM: EV99), 28 IV 2012 ‒ 1 ex., na leżącej, pokrytej mchami
kłodzie jodłowej w buczynie karpackiej, nad Potokiem Olchowskim, leg. D. TWARDY;
‒ Załuż ad Sanok (EV98), 28 V 2012 ‒ 1 ex., nad potokiem w buczynie karpackiej, leg.
D. TWARDY.
Materiał dowodowy znajduje się w zbiorze autora.
Dariusz TWARDY, Brzozów
647
Nowe stanowiska Laemophloeus muticus (FABRICIUS, 1781)
(Coleoptera: Laemophloeidae) w Polsce
New records of Laemophloeus muticus (FABRICIUS, 1781) (Coleoptera:
Laemophloeidae) in Poland
KEY WORDS: Coleoptera, Laemophloeidae, saproxylic insects, faunistic records, Kampinos National
Park, the Mazovian Lowland, Poland.
Laemophloeus muticus swym zasięgiem obejmuje głównie północną części Europy.
Wykazywany był ze Skandynawii oraz z izolowanych stanowisk we Francji, Niemczech,
Austrii i w północnych Włoszech (BURAKOWSKI i in. 1986: Kat. Fauny Pol., XXIII, 12:
1-266). Występowanie tego gatunku stwierdzono ponadto na Słowacji, w Estonii,
Szwajcarii oraz europejskiej i azjatyckiej części Rosji (LÖBL i SMETANA 2007:
Catalogue of Palaearctic Coleoptera, 4: 1-935). W Polsce bardzo rzadko odławiany,
znany z Pojezierza Mazurskiego i Sudetów Zachodnich. Ogólnikowo podawany był także
z „Prus”, „Prus Wschodnich” i „Śląska”. Zasiedla martwe drzewa liściaste, zwłaszcza
brzozy, dęby i olchy. Larwy rozwijają się w przegrzybiałym drewnie (BURAKOWSKI i in.
1986: ibid.).
73
Podczas badań nad chrząszczami saproksylicznymi Puszczy Kampinoskiej odłowiono
trzy osobniki należące do tego gatunku:
– Nizina Mazowiecka: Kampinoski P.N.: DC89 Truskaw, 21 VII 2006, 2 exx.; DC89
obszar ochrony ścisłej „Sieraków”, 26 IV 2008, 1 ex., pod odstającą korą martwej,
stojącej brzozy.
Materiał dowodowy został zebrany przez autora i znajduje się w jego zbiorze.
Michał SAWONIEWICZ, Zam. Wydz. Leśny Polit. Białost., Hajnówka
648
Nowe dane o występowaniu nadobnicy alpejskiej Rosalia alpina
(LINNAEUS, 1758) (Coleoptera: Cerambycidae) w Beskidzie Sądeckim
New records of Rosalia alpina (LINNAEUS, 1758) (Coleoptera: Cerambycidae)
occurrence in the Beskid Sądecki Mts.
KEY WORDS: Coleoptera, Cerambycidae, Rosalia alpina, new records, Beskid Sądecki Mts, Poland.
Nadobnica alpejska Rosalia alpina (L.) należy do dobrze rozpoznawalnych, rzadkich
gatunków saproksylicznych owadów na kontynencie europejskim. W środkowej Europie
żyje głównie w starych górskich lasach bukowych (BURAKOWSKI i in. 1990: Kat. Fauny
Pol., XXIII, 15: 1-312). W Polsce jest bardzo rzadkim, ginącym chrząszczem, posiadającym wysoki status ochronny, którego występowanie ogranicza się aktualnie głównie
do Beskidu Niskiego i Bieszczadów (GUTOWSKI 2004: Rosalia alpina (LINNAEUS,
1758), Nadobnica alpejska. W: ADAMSKI P. i in. (red.). Gatunki zwierząt (z wyjątkiem
ptaków). Poradniki ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000 – podręcznik metodyczny.
Tom 6. Ministerstwo Środowiska, Warszawa: 130–134; STARZYK 2004: Rosalia alpina
(LINNAEUS, 1758), Nadobnica alpejska. W: GŁOWACIŃSKI Z., NOWACKI J. (red.). Polska
czerwona księga zwierząt. Bezkręgowce. IOP PAN Kraków, AR Poznań: 148–149).
Niedawno okazało się, że do roślin pokarmowych larw R. alpina oprócz buka pospolitego Fagus sylvatica L. należy także wiąz górski Ulmus glabra Huds. (CIACH i in.
2007: Pol. Pismo ent., 76: 101-105; MICHALCEWICZ i in. 2011: Pol. Pismo ent., 80: 23-31)
i jawor Acer pseudoplatanus L. (MICHALCEWICZ i in. 2013: Pol. Pismo ent., 82: 19-24).
Z Beskidu Sądeckiego R. alpina podawana była z różnych stanowisk (patrz
BURAKOWSKI i in. 1990), niemniej dane te pochodzą sprzed kilkudziesięciu lat. Znane są
także nowsze informacje o jej występowaniu (m.in. BODZIARCZYK i MICHALCEWICZ
2000: Chrońmy Przyr. Ojcz. 56 (6): 126–129; MICHALCEWICZ i BODZIARCZYK 2008:
Pieniny – Przyroda i Człowiek 10: 67-73; WITKOWSKI 2008: 1087 Nadobnica alpejska
Rosalia alpina. Wyniki monitoringu. Monitoring gatunków i siedlisk przyrodniczych ze
szczególnym uwzględnieniem specjalnych obszarów ochrony siedlisk Natura 2000.
GIOŚ, Warszawa). W Beskidzie Sądeckim, obszarze o stosunkowo mało zmienionym
środowisku przyrodniczym, mocno zalesionym i pokrytym głównie przez lasy bukowojodłowe piętra regla dolnego (KONDRACKI 2011: Geografia regionalna Polski. PWN,
Warszawa) nie brakuje potencjalnych siedlisk dla omawianego gatunku. Należy jednak
on tutaj do rzadkości faunistycznych i w obliczu potrzeb jego ochrony, każdą informację
o występowaniu R. alpina w Beskidzie Sądeckim należy uznać obecnie za bardzo cenną.
74
Poniżej zebrano nowsze dane faunistyczne o występowaniu R. alpina na obszarze
Beskidu Sądeckiego. Ze względów ochronnych nie zamieszczono dokładnych lokalizacji
poszczególnych stanowisk.
– EV06 Leśn. Tylicz (Leśny Zakład Doświadczalny Krynica), VII–VIII, lata 1995–
2007, zlewnia potoku Pusta i Dol. Borsucza w różnych latach od 1 do kilkudziesięciu
exx., w lesie oraz na składowanym drewnie bukowym, obserwacje: M. ŁUSZCZAK,
J. MICHALCEWICZ, K. URBAN.
– DV96 Dubne ad Muszyna, 17 VII 1999, 1 ex. na sągach bukowych i 2 exx. na
złamanym buku w lesie; 1 ex. na gałęziach olszy szarej Alnus incana (L.) MOENCH,
obs. A. MELKE.
– EV07 Mochnaczka Niżna, 2 VIII 1999, 1 ex., na drewnie opałowym bukowym, obs.
K. KUKULAK
– DV96 Leśn. Majdan (Nadl. Piwniczna), lata 90-te XX w., 1 ex., na składzie drewna
na stosach, obs. H. FRYCZ.
– EV07 Muszynka, 2000-2002, 1 ex., przy leśniczówce, obs. K. URBAN.
– Dol. Wielkiej Roztoki ad Rytro (DV78), 2004-2006, 1 ex., w lesie, na starej bukowej
kłodzie, obs. M. NOWAK.
– EV07 Tylicz, 28 VI 2007, 1 ex., obs. D. SOBIESIAK.
– ad Dubne (DV96), 15 VII 2007, 2 exx., na stosie wałków bukowych, obs. M.
ŁUSZCZAK.
– DV96 Majdan ad Muszyna, 7 VII 2007, 1 ex., przy leśniczówce, obs. M. i H. FRYCZ.
– EV07 Tylicz, 25 IX 2009, 1 ex., na drewnie opałowym bukowym koło domu, obs. S.
BUKOWIEC.
– EV07 Tylicz, na stoku góry Szwarcowa, II poł. VI 2011, 1 ex., na ścianie drewnianej
baru przy wyciągu narciarskim, obs. D. SOBIESIAK.
– Tylicz (EV07), II poł. VIII 2011, 1 ex., w pasiece, obs. D. SOBIESIAK.
– Mochnaczka Wyżna (DV97), 17 i 19 VII 2012, 1 ex. na stosowym drewnie bukowym
koło leśniczówki, obs. M. ŁUSZCZAK.
Podane wyżej informacje o miejscach występowania R. alpina w Beskidzie Sądeckim
należy niezwłocznie wykorzystać do prowadzenia odpowiednich działań ochronnych
dotyczących omawianego gatunku przez administratorów terenów leśnych z wykorzystaniem najnowszych zaleceń (MICHALCEWICZ i CIACH 2012: Chrońmy Przyr. Ojcz.
68 (5): 347–357). Konieczne są także dalsze badania dotyczące tej kózki w Beskidzie
Sądeckim, m.in. nad jej aktualnym rozmieszczeniem.
Jakub MICHALCEWICZ, Kat. Ochr. Lasu, Ent. Klimat. Leśn. UR w Krakowie
Marian ŁUSZCZAK, LZD Krynica
649
75
Nowe stanowiska gruboudki Ahrensa, Argopus ahrensii (Coleoptera:
Chrysomelidae) na Wyżynie Lubelskiej
New records of Argopus ahrensii (Coleoptera: Chrysomelidae) from the Lublin
Upland
KEY WORDS: Coleoptera, Chrysomelidae, Argopus ahrensii, new records, Lublin Upland, Poland.
Gruboudka Ahrensa, Argopus ahrensii (GERMAR, 1817), jest rzadkim w Polsce
kserotermicznym chrząszczem, z rodziny stonkowatych Chrysomelidae. Jest to gatunek
wymierający w Europie Środkowej – od ponad 100 lat następuje kurczenie się jego
zasięgu z północnych i północno-zachodnich granic areału w kierunku południowowschodnim (WARCHAŁOWSKI A. 2000: Chrysomelidae – Stonkowate (Insecta: Coleoptera).
Część VII. Fauna Polski 22. Polskie Towarzystwo Entomologiczne, Muzeum i Instytut
Zoologii PAN: 14-17). W Polskiej Czerwonej Księdze Zwierząt posiada status zagrożenia: EN (ŚCIBIOR R. 2004. Argopus ahrensii Gruboudka Ahrensa [W]: GŁOWACIŃSKI
Z., NOWACKI J. (red): Polska czerwona księga zwierząt. Bezkręgowce. Instytut Ochrony
Przyrody PAN, Akademia Rolnicza im. A. Cieszkowskiego. Kraków: 159-160).
Dwa nowe stanowiska Argopus ahrensii (GERMAR, 1817) stwierdzono w strefie
krawędziowej Wzniesień Urzędowskich (Wyżyna Lubelska):
– las pomiędzy wsiami Zdziechowice oraz Baraki Stare (UTM: EB72) 2009–2010,
pojedyncze osobniki na Clematis recta. Stanowisko to leży w wschodnim płacie
projektowanej ostoi siedliskowej Natura 2000 ,,Szczecyn”.
– EB82 Dąbrowa, 7 VII 2010, 7 exx., na roślinach żywicielskich Clematis recta
rosnących w zarastającej podszytem dąbrowie świetlistej. Jest to obszar projektowanej ostoi siedliskowej ,,Dąbrowa koło Zaklikowa” (Rapa A. 2011. Dąbrowa koło
Zaklikowa. [W:] Rogała D., Marcela A. (red.). Obszary Natura 2000 na Podkarpaciu.
RDOŚ, Rzeszów: 92-95.). Stanowisko to znajduje się około dwa kilometry na południowy zachód od odkrytego w latach 90-tych XX wieku stanowiska Argopus ahrensii
na wapiennych wzgórzach w Łysakowie (ŚCIBIOR R., PAWLĘGA K. 2000. [W]:
Problemy ochrony i użytkowania obszarów wiejskich o dużych walorach przyrodniczych, Janów Lubelski. Wydawnictwo UMCS, Lublin).
Adam RAPA, Zakł. Ochr. Przyr. Kraj. Wiejskiego, ITP Falenty
Mirosław ZAGAJA, Sam. Prac. Anal. Izob., Inst. Med. Wsi Lublin
650
Sówkowate (Lepidoptera: Noctuidae) nowe dla Lasów Sobiborskich
na obszarze Polskiego Polesia
The noctuids (Lepidoptera: Noctuidae) new to the LasySobiborskie forest
in Polish Polesie
KEY WORDS: Lepidoptera, Noctuidae, records, Polish Polesie.
Niżej podano informacje o dwóch gatunkach Noctuidae stwierdzonych po raz pierwszy,
jako nowe dla obszaru Lasów Sobiborskich, w okresie po ukazaniu się pracy omawiającej
sówkowate wspomnianego terenu (NOWACKI J., HOŁOWIŃSKI M. 1999: Wiad. entomol.,
18, Supl. 1: 3-60).
76
Calyptra thalictri (BORKHAUSEN, 1790)
– FB69 Serniawy, 2 VII 2012, 1 ex; idem, 6 VII 2012, 4 exx.; idem, 21 VII 2012, 2 exx.
– FB89 Stare Stulno, 8 VII 2012, 1 ex, idem, 25 VII 2012, 1 ex.
Apamea syriaca OSTHELDER, 1933
– FB69 Serniawy, 18 VI 2012, 1 ex.
Wszystkie przytoczone osobniki Noctuidae odłowione zostały na światło przez pierwszego z autorów. Po uwzględnieniu przedstawionych powyżej gatunków oraz wcześniej
wykazanych z terenu Lasów Sobiborskich znanych jest 337 gatunków sówkowatych.
Marek HOŁOWIŃSKI, Macoszyn
Janusz NOWACKI, Kat. Entomol. i Ochr. Środ., UP Poznań
651
Nowe stanowisko Pseudoclavellaria amerinae (LINNAEUS, 1758)
(Hymenoptera: Cimbicidae) w Polsce
New locality of Pseudoclavellariaamerinae (LINNAEUS, 1758) (Hymenoptera:
Cimbicidae) in Poland
KEY WORDS: Hymenoptera, Symphyta, Cimbicidae, Pseudoclavellaria amerinae, new locality,
Poland.
Rodzina Cimbicidae jest reprezentowana w Polsce przez 27 gatunków (SKIBIŃSKA,
CHUDZICKA 2004. Rośliniarki (Symphyta). Str. 274-285. [W:] BOGDANOWICZ W. i in.
(red.). Fauna Polski charakterystyka i wykaz gatunków. T. I, MiIZ PAN Warszawa,
509 str.). Większość gatunków przynależących do wymienionej rodziny to gatunki duże
lub średniej wielkości. Jednak ze względu na skryty tryb życia i niezbyt aktywny lot,
są one bardzo trudne do zaobserwowania w terenie. Między innymi z tej przyczyny
rodzina bryzgunowatych, pod kątem faunistycznym, a zwłaszcza bionomicznym jest
w naszym kraju ciągle słabo rozpoznana. Jednym z najrzadszych obecnie gatunków
należącym do krajowych Cimbicidae jest Pseudoclavellaria amerinae (L.). Według
HUFLEJTA (2002. [W:] GŁOWACIŃSKI Z. (red.). Czerwona lista zwierząt ginących
i zagrożonych w Polsce. Oficyna Wydawnicza TEXT, Kraków: 48–50) gatunek ten był
pospolity na obszarze Polski jeszcze w pierwszej połowie XX wieku, a nawet potrafił
występować masowo na niewielkich obszarach. Ostatnie okazy z Polski, jakie znajdują
się w krajowych muzeach pochodzą z lat sześćdziesiątych XX wieku (PIOTROWSKI,
SZOŁTYS 2007. Rośliniarki (Hymenoptera: Symphyta) w zbiorach Muzeum Górnośląskiego w Bytomiu. Część 2: rodziny Argidae, Cimbicidae, Diprionidae. Acta ent.
siles. 14-15: 55-65). Od tego czasu gatunek ten nie był notowany z obszaru naszego
kraju i w 2002 roku został umieszczony na czerwonej liście zwierząt ginących i zagrożonych w Polsce z kategorią VU (umiarkowanie zagrożone, inaczej zagrożone, vulnerable).
Również w Niemczech (kraj gdzie rośliniarki są wyjątkowo dobrze rozpoznane) figuruje
na czerwonej liście rośliniarek i ma status EX (wymarły, zanikły, extinct, disapeared)
(LISTON i in. 2011. Rote Liste und Gesamtartenliste der Pflanzenwespen (Hymenoptera:
Symphyta) Deutschlands. Naturschutz und Biologische Vielfalt 70 (3): 491-556). Poniżej
podano nowe dane i stanowisko tego gatunku jakie odkryto w 2004 roku, w centralnej
Polsce.
– Rogów k. Koluszek, DC24, 12 IV 2004, na Salix alba, 1ex, leg. et cult. J. BOROWSKI
77
12 kwietnia 2004 roku, pod korą starej wierzby białej, znaleziono kokon wraz
z pronimfą przedstawiciela Cimbicidae. Po 13 dniach, w laboratorium, kokon opuścił
samiec wymienionego wyżej gatunku. Wierzba na której prawdopodobnie żerowała
larwa stanowi element zadrzewienia przydrożnego, znajdującego się w pobliżu rzeki
Mrogi, której brzegi porośnięte są głównie olszą czarną (ols jesionowy).
Okaz dowodowy znajduje się w kolekcji Katedry Ochrony Lasu i Ekologii w Rogowie.
Weryfikacji oznaczenia dokonali: Tomasz HUFLEJT (MiIZ, Warszawa) oraz Andreas
TAEGER (SDEI, Müncheberg, Niemcy), za co wymienionym składam serdeczne
podziękowania.
Jerzy BOROWSKI, Kat. Ochr. Lasu i Ekol., SGGW Warszawa
652
Nowe stanowiska kilku rzadkich gatunków mrówek (Hymenoptera:
Formicidae)
New localities of some rare ant species (Hymenoptera: Formicidae)
KEY WORDS: Hymenoptera, Formicidae, new localities, Poland.
Ostatnie lata przyniosły znaczne ożywienie w badaniach mrówek (Hymenoptera:
Formicidae) Polski. Duży wpływ na to miało wydanie klucza do oznaczania (RADCHENKO,
CZECHOWSKA i CZECHOWSKI 2004, cz. XXIV, zesz. 63) oraz monografii mrówek Polski,
której nowe wydanie ukazało się w ramach serii Fauna Poloniae (CZECHOWSKI i in.
2012, vol. 4). W efekcie, w ciągu ostatnich lat odkryto 7 nowych gatunków dla fauny
Polski i cały szereg nowych stanowisk gatunków uchodzących za bardzo rzadkie.
Podsumowanie rozmieszczenia mrówek Polski we wspomnianej powyżej monografii
pokazuje jednak, że stan poznania wielu regionów jest nierównomierny. Są też pewne
informacje wskazujące, że ocieplenie klimatu w Polsce w ostatnich latach przyczynia się
do poszerzania zasięgów i liczebności wielu ciepłolubnych gatunków (SALATA
i BOROWIEC, w przygotowaniu). W tej notatce podajemy nowe stanowiska dla 8 rzadkich gatunków lub nowych dla określonych krain zoogeograficznych.
Temnothorax affinis (MAYR, 1855)
– Dolny Śląsk, Strzegom, Góra Krzyżowa (50°58' N/16°20' E), 280-320 m, 8 VII 2012,
gniazdo, leg. L. BOROWIEC.
Bardzo rzadki gatunek, znany tylko z pojedynczych stanowisk w czterech krainach
(Pojezierze Pomorskie, Dolny Śląsk, Wyżyna Krakowsko-Częstochowska i Pieniny).
W Czerwonej Księdze Zwierząt. Bezkręgowce (CZECHOWSKI i in. 2004) podany jako
prawdopodobnie zanikły w Polsce. Z Dolnego Śląska notowany niedawno (BOROWIEC
2009: Wiad. entomol., 28: 237-246), z północnej części krainy (Strupina k. Żmigrodu).
Jest to gatunek dendrofilny, na Górze Krzyżowej znaleziono gniazdo z wszystkimi kastami,
wewnątrz pustego fragmentu kory na pniu lipy, na wysokości ok. 1,5 m od podłoża.
Temnothorax parvulus (SCHENCK, 1852)
– Dolny Śląsk, Strzegom, Góra Krzyżowa (50°58' N/16°20' E), 280-320 m, 8 VII 2012,
1 robotnica, leg. L. BOROWIEC.
Rzadki gatunek, związany z ciepłymi dąbrowami. Na Górze Krzyżowej złowiony
przy brzegu ciepłej dąbrowy rosnącej na zboczu opuszczonego kamieniołomu granitu.
Znany z tylko sześciu stanowisk w pięciu krainach. Nowy dla Dolnego Śląska.
78
Temnothorax unifasciatus (LATREILLE, 1798)
– Bieszczady, Bystre (49°18′N 22°16′E), 6 VIII 2012, 502 m, 30 robotnic i 1 królowa,
leg. S. SALATA.
Ciepłolubny gatunek petrofilny, z Polski znany z 7 południowych krain. Z naszych
obserwacji wynika, że na Dolnym Śląsku wzrasta liczba stanowisk tego gatunku.
Gniazdo zostało zlokalizowane w rumoszu skalnym znajdującym się w kamieniołomie
piaskowców istebniańskich. Nowy dla Bieszczadów.
Leptothorax gredleri MAYR, 1855
– Sudety Zachodnie, Góry Stołowe, Białe Skały (50°27′N 16°20′E), 780 m, 29 VI 2012,
2 robotnice, leg. S. SALATA.
Gatunek uchodzący do tej pory za bardzo rzadki, ale prawdopodobnie nie odróżniany
od Leptothorax muscorum (NYLANDER, 1846). Na Dolnym Śląsku jest jedną z pospolitszych mrówek nadrzewnych, również w zieleni miejskiej (BOROWIEC 2009: Wiad.
entomol., 28: 237-246). Wykazywany z tylko trzech krain (Nizina Mazowiecka, Nizina
Wielkopolsko-Kujawska i Dolny Śląsk), ale przynajmniej w zachodniej Polsce niżowej
prawdopodobnie pospolitszy od Leptothorax muscorum (NYLANDER). Dwa osobniki
zostały odłowione na drzewach liściastych porastających tereny otaczające Białe Skały.
Nowy dla Sudetów Zachodnich.
Myrmica lobicornis NYLANDER, 1846
– Sudety Zachodnie, Góry Stołowe, Szczeliniec Wielki (50°29′N 16°20′E), 906 m,
3 VII 2012, 2 robotnice, leg. S. SALATA.
Gatunek uważany za borealno-górski, ale występujący także w zachodniej części niżu
europejskiego, zwłaszcza w lasach iglastych. Obie robotnice zostały odłowione ze
ściółki na szczycie Szczelińca Wielkiego. Wykazywany z prawie całej Polski, ale część
stanowisk może dotyczyć bardzo podobnego i pospolitszego na nizinach gatunku
Myrmica schencki VIERECK. Nie notowany z Sudetów Zachodnich.
Myrmica schencki VIERECK, 1903
– Sudety Zachodnie, Góry Stołowe, Skały Puchacza (50°27′N 16°20′E), 730 m, 29 VI
2012, 2 robotnice, leg. S. SALATA.
Szeroko rozmieszczony w Polsce gatunek, bardziej ciepłolubny niż inne krajowe
gatunki rodzaju. Obie robotnice złowiono w ściółce świetlistego lasu mieszanego
częściowo porastającego półki skalne Skał Puchacza. Wykazywany z prawie wszystkich
krain, ale nie notowany z Sudetów Zachodnich i Gór Świętokrzyskich.
Formica clara (FOREL, 1886)
– Dolny Śląsk, Rusko k. Strzegomia (51°00' N/16°27' E), 170 m, 8 VII 2012, 3 robotnice, leg. L. BOROWIEC.
Rzadki gatunek z długą i skomplikowaną historią nomenklatoryczną (CZECHOWSKI
i in. 2012, Fauna Pol., vol. 4: 220), często nie odróżniany od pospolitych Formica
cunicularia LATREILLE, 1798 i F. rufibarbis FABRICIUS, 1793. Dotychczasowe informacje biologiczne wskazują, że w środkowej Europie jest to gatunek ciepłolubny
i kserofilny. Potwierdza to stanowisko z Ruska, gdzie łowiono go w starych wyrobiskach
kaolinitu, na południowo-zachodnich zboczach, obok niezwykle licznych populacji
Formica cinerea MAYR, 1853. Dotychczas wykazany z pojedynczych stanowisk
w pięciu krainach, ale prawdopodobnie nie odróżniany od pokrewnych gatunków. Nowy
dla Dolnego Śląska.
79
Lasius carniolicus MAYR, 1861
– Bieszczady, Cisna (49°12' N/22°19' E), 574 m, 7 VIII 2012, 1 robotnica, leg. S. SALATA.
Bardzo szeroko rozmieszczony w Palearktyce gatunek, ale wszędzie bardzo rzadki.
Niedawno wykazany po raz pierwszy z Polski (SALATA i BOROWIEC 2011: Genus, 22:
639-644), z Ślężańskiego Parku Krajobrazowego na Dolnym Śląsku, gdzie serię robotnic
złowiono w opuszczonym kamieniołomie koło Chwałkowa. Stanowisko z Bieszczadów
jest drugim w Polsce. Mrówki te prawdopodobnie nie są tak rzadkie, jak wskazuje mała liczba
stanowisk, ale trudne do odkrycia z uwagi na skryty tryb życia i podziemne gniazda.
Badania na terenie Bieszczadów realizowane były w ramach projektu prowadzonego
przez Studenckie Koło Naukowe Entomologów Uniwersytetu Wrocławskiego (zezwolenie
na prowadzenie badań w BPN nr 19/12). Badania w Parku Narodowym Gór Stołowych
prowadzono za zezwoleniem nr 2/2012 Dyrektora Parku.
Sebastian SALATA, Lech BOROWIEC
Kat. Bioróżn. i Taks. Ewoluc. UWr, Wrocław

krótkie doniesienia - Polskie Towarzystwo Entomologiczne

Transkrypt

Podobne dokumenty

Nowe stanowisko Trichius rosaceus

Królik Roman, mgr inż. – ur. 27 XII 1963 w Częstochowie – mgr inż

Pobierz - Baza BioMap

full text - Baza BioMap

Saproksyliczne chrząszcze (Coleoptera) próchnowisk rezerwatu

Paweł JAŁOSZYŃSK, Andrzej MELKE, Lech BUCHHOLZ. Dwa