renoma - Mackow

REWALORYZACJA DOMU TOWAROWEGO
RENOMA
WE WROC¸AWIU
W latach 2005–2006 w Pracowni Projektowej Maçków, londyƒskim biurze Benoy
oraz warszawskim biurze projektów ARUP
powsta∏ projekt rewaloryzacji i rozbudowy
sztandarowego zabytku wroc∏awskiej architektury modernistycznej: domu towarowego Renoma. Ten wspania∏y gmach
wzniesiono w 1930 roku dla firmy
A. Wertheim na podstawie projektu opracowanego przez WERTHEIM Grundstücks-Gesellschaft m.b.H. Berlin Technisches
Büro, pod kierunkiem architekta Hermanna Dernburga. Realizujàc wroc∏awski oddzia∏ firmy, wykorzystano doÊwiadczenia
zdobyte podczas wznoszenia wielkich berliƒskich domów towarowych, w tym najwi´kszego w Europie obiektu tego typu,
Wertheima przy Leipzigerstr. Wroc∏awski
budynek stanowi∏ te˝ owoc architektonicznych ambicji w∏aÊciciela Georga Wertheima, który ukoƒczy∏ kursy w Berliƒskiej
Kunstakademie, oraz g∏ównego projektanta, który na zakoƒczenie kariery postanowi∏ wznieÊç gmach o unikalnej architekturze. Obiekt ten mia∏ oddzia∏ywaç na publicznoÊç wielostopniowo. Bry∏a gmachu,
o wyrównanej attyce i horyzontalnej kompozycji generowanej przez uskokowe tarasy oraz naprzemienne pasy okien i ceramicznych Êcianek podparapetowych, zdynamizowana przez mocne gzymsy i zaokràglone naro˝niki, by∏a funkcjonalistyczna. Na poziomie architektonicznym obok
widocznych z daleka podzia∏ów horyzon-
talnych przykuwa∏y wzrok oblicowane ceramikà s∏upy konstrukcyjne rozdzielajàce
wyposa˝one w masywnà stolark´ okna
oraz bogactwo faktury, kolorystyki i artystycznych detali. O ile architektowi zawdzi´czamy kompozycj´ gmachu i perfekcyjne rozwiàzania przestrzenne, a tak˝e
techniczne, to imponujàce do dziÊ, licowane wielobarwnà, suto poz∏acanà ceramikà
fasady, sà przede wszystkim dzie∏em artystów rzeêbiarzy Ulricha Nitschke i Hansa
Klakowa. Ca∏a fasada zosta∏a wykonana
ze Êlàskiego klinkieru, w boles∏awieckich
cegielniach nale˝àcych do Richard Blumenfeld Velten AG i w berliƒskiej fabryce
mozaik Puhl & Wagner. Ozdobione wielobarwnà ceramikà i po∏yskujàce mosiàdza-
mi i hartowanym szk∏em witryn fasady,
mia∏y swojà przeciwwag´ w zakomponowanych wertykalnie dziedziƒcach, wy∏o˝onych ciemnym afrykaƒskim drewnem
i rozÊwietlonych gigantycznymi weneckimi
˝yrandolami. Nadanie wybranym wn´trzom tak reprezentacyjnego charakteru,
uznaç nale˝y za doÊç niezwyk∏e rozwiàzanie w okresie, w którym normà by∏y (najbardziej efektywne handlowo) zunifikowane wn´trza handlowe. Takie przestrzenie
istnia∏y oczywiÊcie w Wertheimie. Zwabieni atrakcyjnà architekturà klienci odnajdywali na wy˝szych pi´trach obiektu olbrzymie samoobs∏ugowe sale sprzeda˝y o minimalistycznym wystroju, za to „zawalone
atrakcyjnym towarem”.
Po∏àczenie luksusowych rozwiàzaƒ architektonicznych i supernowoczesnego wyposa˝enia obiektu (który posiada∏ schody ruchome, windy, kurtyny powietrzne i nowoczesne systemy przeciwpo˝arowe) razem
z doprowadzonà do perfekcji masowà
sprzeda˝à (która pozwala∏a na obni˝enie
ceny, bez obni˝ania jakoÊci towaru) mia∏o
zagwarantowaç obiektowi sukces komercyjny. Sta∏oby si´ tak zapewne, gdyby nie
Êwiatowy kryzys gospodarczy oraz dojÊcie
do w∏adzy faszystów. Pomimo heroicznych
staraƒ Georga Wertheima, nie uda∏o si´
uchroniç firmy przed aryzacjà. Wi´kszoÊç
personelu zgin´∏a w obozach koncentracyjnych, a ca∏a firma w 1938 roku przesz∏a na
w∏asnoÊç paƒstwa – pod nazwà AWAG.
Pod koniec II wojny Êwiatowej tragicznych
losów obiektu dope∏ni∏y bombardowania
i po˝ar, który strawi∏ wn´trza budynku
i uszkodzi∏ fasady.
Odremontowany w „ekonomiczny” sposób dom towarowy, uruchomiono ponownie w 1948 roku z okazji Wystawy Ziem
Odzyskanych. Przez nast´pne 50 lat dzia∏a∏
jako Powszechny Dom Towarowy (PDT),
a od po∏owy lat 70. XX wieku jako Dom
Towarowy Centrum – Renoma. Kolejnym
prze∏omem w historii obiektu sta∏a si´ dokonana w 1997 roku prywatyzacja. Nowy
w∏aÊciciel DTC Real Estate S.A. przystàpi∏
do prac, których celem by∏o przywrócenie
obiektowi jego pierwotnego charakteru
– eleganckiego domu towarowego. Projekty modernizacji i rewaloryzacji opracowane
zosta∏y w 1999 roku w Pracowni Projektowej Maçków przez architektów Zbigniewa
Maçków oraz Krystyn´ i Paw∏a Kirschke,
we wspó∏pracy z biurem TSR z Nowego
Jorku oraz Estudio Zara z Barcelony.
W pierwszym etapie odremontowano oba
atria, wzmocniono konstrukcj´ oraz dokonano przebudowy parteru i pierwszego
pi´tra, gdzie ulokowano Galeri´ Centrum
i sklep Zara. Zainstalowano klimatyzacj´,
nowoczesne windy i systemy przeciwpo˝arowe. Dynamiczny rozwój centrów handlowych, który dokona∏ si´ na poczàtku XXI
wieku na przedmieÊciach Wroc∏awia oraz
niedoinwestowanie „rozg´szczonej” wo-
jennymi zniszczeniami ulicy Âwidnickiej
sprawi∏y, ˝e pomimo przeprowadzonych
modernizacji handlowa pozycja Renomy
uleg∏a pogorszeniu.
Dlatego w 2004 roku rozpocz´to ponownie prace nad projektem rewaloryzacji
i przebudowy domu towarowego. Podstawowym problem obiektu by∏a skostnia∏a
struktura funkcjonalno-przestrzenna oraz
fakt, ˝e pyszne niegdyÊ fasady by∏y kompletnie zrujnowane. Ju˝ wst´pne analizy
wykazywa∏y, ˝e celem przebudowy powinno byç wykorzystanie walorów architektonicznych zabytkowego budynku, przy takiej zmianie struktury wewn´trznej, która
pozwoli∏aby na wykreowanie nowoczesnej
galerii handlowej. Planujàc modernizacj´
obiektu, nale˝a∏o sobie ponownie odpowiedzieç na pytania: do jakiej klienteli adresowany b´dzie nowy zespó∏, jaki b´dzie
mia∏ program i jak b´dzie skonfigurowany? Historycznego rozwiàzania ukierunkowanego na prowadzenie masowej sprzeda˝y samoobs∏ugowej nie mo˝na by∏o
kontynuowaç, gdy˝ dziÊ takà sprzeda˝ na
pewno lepiej prowadzà centra podmiejskie. Po konsultacjach z biurem projektów
Benoy uzgodniono, ˝e podobnie jak
w pierwotnym kszta∏cie – tak i dziÊ obiekt
powinien byç precyzyjnie adresowany. Jego podstawowymi atutami powinny byç
bogaty program us∏ugowy i handlowy
oraz wysoki standard, co w po∏àczeniu
z wcià˝ atrakcyjnà lokalizacjà i unikalnà architekturà powinno zach´caç do odwie-
dzin i zakupów. Sta∏o si´ jasne, ˝e dla realizacji tak nakreÊlonych celów konieczna
b´dzie rozbudowa gmachu, co by∏o mo˝liwe na nale˝àcej do Inwestora dzia∏ce
mieszczàcej si´ przy placu Czystym,
na ty∏ach zabytkowego budynku.
Proces rewaloryzacji historycznego budynku
ukierunkowano na likwidacj´ zagro˝eƒ
konstrukcyjnych oraz przywrócenie fasadom walorów kompozycyjnych, z uwzgl´dnieniem wymogów wynikajàcych z obowiàzujàcych norm i ze wspó∏czesnego komercyjnego charakteru obiektu. Za priorytetowe uznano zachowanie sylwety, kompozycji i struktury trzech g∏ównych elewacji: po∏udniowej, zachodniej i pó∏nocnej). Zadecydowano, ˝e w ich obr´bie wszystkie elementy wymieniane b´dà wykonywane z zastosowaniem podobnych technologii jak te,
których u˝yto w trakcie wznoszenia budynku w latach 1929–1930. Najlepiej zachowana jest fasada wschodnia – b´dzie ona
stanowiç odnoÊnik, do którego nale˝y dopasowaç faktur´ i kolorystyk´ ca∏ego obiektu. Na mocno uszkodzonych fasadach po∏udniowej, zachodniej i pó∏nocnej b´dzie
konieczna wymiana wi´kszoÊci lica Êcianek
podparapetowycych utworzonych z drobnowymiarowych kszta∏tek ceramicznych.
RównoczeÊnie za∏o˝ono poddanie pracom
konserwatorskim wszystkich kszta∏tek licujàcych s∏upy i pilastry mi´dzyokienne, gzymsów, parapetów oraz elementów rzeêbiarskich (które zostanà poddane renowacji lub
odtworzone). Zachowane w oryginalnym
Rzut parteru
43
Przekrój
ARCHIVOLTA 3/2007
stanie wejÊcie g∏ówne zostanie poddane
kompleksowym pracom konserwatorskim
obejmujàcym: ceramik´ i poz∏acane mozaiki, mosi´˝ne witryny i ruszty stropu podwieszonego, a tak˝e daszek wspornikowy
i zwijane kraty.
Projekt budowlany oparty o idee wy∏aniajàce si´ analiz konserwatorskich i marketingowych wykonany zosta∏ w 2006 roku
w Pracowni Projektowej Maçków [g∏ówny
projektant arch. Zbigniew Maçków; projektanci arch. arch. Pawe∏ Kirschke, Piotr Wilk;
opracowanie arch. arch. Juliusz Erdman,
Micha∏ Hawrylak, Marek Kotowski, Piotr
Krynicki, Marcin Macuta, Marta Mnich,
Piotr Sulisz; sprawdzajàcy arch. Krystyna
Kirschke] i w warszawskim biurze projektów ARUP. Przebudowany gmach ma
99 500 m2 powierzchni ca∏kowitej, z czego
31 000 m2 zaj´∏y sklepy, a 10 068 m2
powierzchnia biurowa. Dzi´ki rozbudowie
stworzony zostanie uk∏ad funkcjonalno-przestrzenny odpowiadajàcy wymogom
wspó∏czesnego handlu oraz kompozycja,
w której po∏àczone pasa˝em i oszklonym
atrium cz´Êci (stara i nowa) tworzà zharmonizowany kompleks. Przyj´to, ˝e odrestaurowany i wyposa˝ony w nowà infrastruktur´ technicznà, zabytkowy dom towarowy
stanowiç b´dzie akcent formalny kompleksu. Jednak ambicjà projektantów by∏o te˝
takie skomponowanie nowego skrzyd∏a,
aby jego niepowtarzalnoÊç i elegancja równie˝ stanowi∏y wizytówk´ obiektu.
Zaproponowano uk∏ad przestrzenny bazujàcy na trapezoidalym, obwodowym pasa˝u,
d∏ugim na 180 metrów, wzd∏u˝ którego (na
czterech kondygnacjach) rozlokowani zostanà najemcy. Motorami handlu b´dà umieszczone na naro˝nikach pasa˝u – na zamkni´ciach g∏ównych kierunków i osiach widokowych – wielkie markowe sklepy, tzw. „kotwice handlowe” (ang. anchor tenant) majàce za zadanie stymulowaç ruch w pasa˝u
i przyciàgnàç klientów do butików zlokalizowanych pomi´dzy nimi. Pasa˝ spina trzy reprezentacyjne atria: dwa w przebudowanych zabytkowych dziedziƒcach i jedno nowe, zlokalizowane na styku starego i nowego skrzyd∏a. G∏ównym wejÊciem do budynku pozostanie zabytkowe wejÊcie od strony
ulicy Âwidnickiej, a drugie powstanie
w atrium od strony placu Czystego. Na trzecim pi´trze umieszczono gastronomi´,
tzw. food court – z widokiem na zieleƒ Promenady. Od strony parkingu umieszczono
ma∏e atrium ze schodami ruchomymi i du˝ym blokiem toalet dla klientów. Na ostatnich trzech kondygnacjach zabytkowego
budynku zlokalizowano obszerne biura
Hewlett Packard. Parking wielopoziomowy
ulokowano na pi´ciu górnych poziomach
nowego skrzyd∏a, co ma u∏atwiç dost´p do
biur i zapewniç zasilanie pasa˝u od do∏u
i od góry. Równie˝ „rozproszona” konfiguracja schodów ruchomych i wind powinna
sprzyjaç równomiernemu nat´˝eniu ruchu
klientów w obr´bie wszystkich kondygnacji.
44
Dom handlowy Wertheim, arch. Hermann Dernburg, 1930
ARCHIVOLTA 3/2007
Koszt inwestycji oszacowano na 80 mln euro. Zakres prac jest jednak olbrzymi. W budynku zabytkowym konieczne jest wzmacnianie fundamentów i konstrukcji wy˝szych
kondygnacji, rewaloryzacja fasad, wymiana
wszystkich okien i drzwi, kompleksowa modernizacja instalacji i wyposa˝enia. Skal´ inwestycji obrazuje fakt, ˝e w rozbudowanym
obiekcie znajdzie si´ ponad 20 par schodów
ruchomych i kilkanaÊcie wind, wielopoziomowy parking dla 630 aut.
Architektura nowej cz´Êci stanowi efekt
wspó∏czesnego przetworzenia form modernistycznych, zainspirowanych dynamikà
ruchu – podobnie jak u Ericha Mendelsohna zafascynowanego p´dzàcymi tramwajami. Forma projektowanego budynku, zaokràglone i zakrzywione naro˝niki, a tak˝e
kubistyczne, oszklone atrium na styku
z zabytkowym obiektem nawiàzujà do
ekspresyjnego funkcjonalizmu. SpójnoÊç
obu cz´Êci uzyskano dzi´ki horyzontalnym
podzia∏om elewacji (ujednoliconym poziomom witryn, gzymsów i attyk), charakterowi stosowanych materia∏ów oraz kolorystyce. Inspiracjà dla wachlarzowej formy
naro˝nika przy ulicy Czystej sta∏ si´ film
„Pas de Deux” Normana MacLarena.
OkreÊlajàc poziomymi elementami bry∏´
obiektu, dzia∏ajàc na zupe∏nie innej p∏aszczyênie twórczej pos∏u˝ono si´ podobnymi
formami plastycznymi jak w filmowym
przedstawieniu baletu tego znakomitego
re˝ysera. Projektowana elewacja zdeterminowana zosta∏a mocno wysuni´tymi
gzymsami, które nawiàzujà do horyzontalnego charakteru istniejàcej cz´Êci. Zabieg
formalny polegajàcy na wachlarzowym
odchylaniu poziomych profili nadaje elewacji dynamicznà form´. Te mocne wizualnie elementy stanowià „pierwszy plan”
fasady. T∏em dla nich sà szklane witryny
oraz Êciana wykoƒczona elewacyjnymi p∏ytami w∏ókno-cementowymi (ich ciemnobrunatny kolor odpowiada ok∏adzinie ceramicznej istniejàcego obiektu). Na elementach ok∏adzinowych elewacji znajdzie
si´ oryginalny projekt graficzny, do przygotowania którego, podobnie jak w wypadku odtwarzania rzeêb na zabytkowej
fasadzie, zaanga˝owani zostanà artyÊci.
W ciàgu dnia najbardziej widoczne b´dà
jasne poziome profile, ciemna fasada pozostanie w cieniu. W nocy system iluminacji budynku podkreÊli poziome elementy,
a Êciany b´dà oÊwietlone Êwiat∏em poÊrednim i odbitym. Niezb´dne otwarcia wentylacyjne przys∏oni´to ˝aluzjami aluminiowymi w kolorze p∏yt betonowych.
Wystrój wn´trz domu towarowego zosta∏
zaprojektowany w oparciu o koncepcj´
londyƒskiej firmy Benoy. Zmodernizowane
dziedziƒce przeistoczà si´ w eleganckie galerie z oszkleniami, zarówno na Êcianach
bocznych, jaki i na dachu. Oszklenia te
majà za zadanie rozjaÊniaç wysokie atria
wraz z ujednoliconym technicznie systemem witryn i wejÊç do lokali najemców,
scalaç plastycznie pasa˝e oraz ujednoliciç
wn´trza starej i nowej cz´Êci. Podobnie jak
w pierwotnym uk∏adzie, zostanà wykorzystane szlachetne materia∏y, takie jak egzotyczne drewno, specjalnie obrobione szk∏o
i stal nierdzewna. B∏yszczàca mosiàdzami
zabytkowa strefa wejÊcia g∏ównego oraz
wyeksponowane w nowym atrium, przeniesione z fasad, detale rzeêbiarskie b´dà
stanowi∏y akcenty nadajàce wn´trzom budynku unikalny charakter.
W podsumowaniu trzeba zauwa˝yç, ˝e decyzja o przebudowie i rozbudowie Renomy
zbieg∏a si´ w czasie z posuni´ciami inwestycyjnymi miasta, których celem by∏o odzyskanie przez historyczne centrum jego
dawnej rangi. Wkrótce dom towarowy
znajdzie si´ na osi pomi´dzy t´tniàcym ˝yciem Rynkiem, a gigantycznymi obiektami
komercyjnymi rodzàcymi si´ przy ulicy Powstaƒców Âlàskich. Ju˝ obecnie wymieniono infrastruktur´ technicznà ulic O∏awskiej
i Âwidnickiej oraz placu Teatralnego, które
Renoma, arch. Krystyna Kirschke, arch. Pawe∏ Kirschke, arch. Zbigniew Maçków, arch. Piotr Wilk, 2007
ARCHIVOLTA 3/2007
45
cz´Êciowo zamieniono w deptaki. Odremontowane zosta∏y te˝ gmachy Opery, Teatru Lalek i Mediateki, a przy placu WolnoÊci zaplanowano wzniesienie Sali Koncertowej. Przy ulicy Powstaƒców Âlàskich otwarto Arkady Wroc∏awskie, a tak˝e sprzedano
tereny pod gigantyczne Centrum Po∏udniowe. Po dokonaniu tych wszystkich inwestycji mo˝na oczekiwaç, ˝e ranga ulicy Âwidnickiej znacznie wzroÊnie i dzi´ki temu stanie si´ ona ponownie najbardziej atrakcyjnym ciàgiem handlowym Wroc∏awia.
Warenhaus Wertheim, dzisiejszy Dom Towarowy Centrum – Renoma, mia∏ byç
przede wszystkim przedsi´wzi´ciem przynoszàcym dochód, ale dzi´ki wspania∏ej architekturze sta∏ si´ ikonà luksusowej, komercyjnej architektury modernistycznej, ∏àczàc elementy nowej rzeczowoÊci (Neue
Sachlichkeit) z Art Déco. Dzisiejsza rozbudowa i przebudowa ma sprawiç, ˝e budynek odzyska dawny blask i stanie si´ ponownie obiektem niepowtarzalnym i luksusowym – ulubionym miejscem zakupów
i spotkaƒ wroc∏awian, b´dzie nie tylko
ozdobà historycznego centrum Wroc∏awia,
ale te˝ dzi´ki wzbogaceniu programu
i przekszta∏ceniu w pasa˝ uzyska „handlowà mas´ krytycznà” i ponownie stanie si´
dochodowym obiektem komercyjnym.
46
Krystyna Kirschke,
Pawe∏ Kirschke,
Zbigniew Maçków
ARCHIVOLTA 3/2007
LITERATURA
[1] Berlin und seine Bauten, cz´Êç VIII, Bauten für Handel und Gewerbe, t. A, Handel, Berlin, München,
Düsseldorf 1978.
[2] DERNBURG H., Das Warenhaus Wertheim in Breslau, [w:] „Deutsche Bauzeitung”, 53-54, 1930,
s. 409-415, il. 1-15.
[3] DERNBURG H., WERTHEIM Grundstücks-Gesellschaft m.b.H. Berlin Technisches Büro, Gescheftshaus
(Warenhaus) A. Wertheim In Breslau, projekt w Archiwum Budowlanym Miasta Wroc∏awia przy ul. Cieszyƒskiego 9, w teczkach o numerach: t. 3168, t. 3169,
t. 3170, t. 3171, t. 3172, t. 3174, t. 3175, Berlin 1929.
[4] DOWIDEIT J., LÄSSIG S., Das Warenhaus Wertheim
in Breslau, Hermann Dernburg, 1930, [w:] Breslauer
Architektur aus dem ersten Drittel des 20. Jahrhunderts, pod red. H. Thies, H. Schlimme 1997, Maszynopis TU Braunschweig 1997.
[5] FISCHER E., LADEIG-WINTERS S., Die Wertheims,
Berlin 2004.
[6] Hans Poelzig we Wroc∏awiu Atrchitektura i sztuka
1900–1916, pod red. J. Wilkosza i B. Störtkul, Wroc∏aw
2000.
[7] KIRSCHKE K., Fasady wroc∏awskich obiektów komercyjnych z lat 1890–1930. Faktura – kolorystyka
– dekoracja, Wroc∏aw 2005.
[8] KIRSCHKE K., KIRSCHKE P., KOPACZY¡SKI P., MAåKÓW Z., MPP Wroc∏aw, Program konserwatorski elewacji budynku domu towarowego „Renoma” przy ulicy Âwidnickiej 40 we Wroc∏awiu, Wroc∏aw 2005.
[9] KIRSCHKE K., KIRSCHKE P., MAåKÓW Z., Projekt
remontu i przebudowy Domu Towarowego „Centrum-Renoma” przy ulicy Âwidnickiej 40 we Wroc∏awiu, projekt w archiwum: DTC Real Estate S.A. Warszawa ul. Krucza 50. Wroc∏aw 2000.
[10] KIRSCHKE K., KIRSCHKE P., Warenhaus Wertheim
monotyp luksusowej architektury modernistycznej
Wroc∏awia, referat wyg∏oszony w maju 2006 r. podczas III MI¢DZYNARODOWEGO SEMINARIUM PAN
W GLIWICACH, Gliwice 2007.
[11] KIRSCHKE P., Wroc∏awskie domy handlowe
nowej generacji. Inst. Arch. Politechniki Wroc∏awskiej,
Raport. SPR nr 603, Wroc∏aw 2004.
[12] LADEIG-WINTERS S., The Attack on Berlin Department Stores (Warenhäuser) After 1933.
http://www1.yadvashem.org.Il./odot
[13] MAåKÓW Z., KIRSCHKE P., WILK P., Projekt
remontu, przebudowy i rozbudowy budynku DTC
„RENOMA” ul. Âwidnicka 40 we Wroc∏awiu Wroc∏aw
2006. Projekt budowlany Maçków Pracownia Projektowa Wroc∏aw 2006; koncepcja handlowa i wystrój
wn´trz Benoy London 2006.
[14] PO¸OMSKI F., Aryzacja „Domu Towarowego Bracia Barasch” we Wroc∏awiu w 1936 roku, [w:] „Acta
Universitatis Wratislaviensis No 2616”, Wroc∏aw 2004,
s. 316.
http://www.de.wikipedia.org/wiki/Richard_Blumenfeld
http://www.de.wikipedia.org/wiki/John_Martens
http://www.luise-berlin.de/Lexikon/Indlexchw.htm
http://www.agap.de/udl/famt.htm