pobierz artykuł - PTE Kraków - Polskie Towarzystwo Ekonomiczne

Transkrypt

Zeszyty
Naukowe nr 14
Kraków 2013
POLSKIE TOWARZYSTWO EKONOMICZNE
Krzysztof Ziółkowski
Wyższa Szkoła Administracji i Biznesu
im. E. Kwiatkowskiego w Gdyni
Udział Niemiec w eksporcie
polskich towarów – analiza
wybranych wskaźników
1. Wprowadzenie
Tradycje polsko-niemieckich powiązań ekonomicznych, politycznych oraz
gospodarczych sięgają dawnych czasów. Niewątpliwie jednak najbardziej interesujący wydaje się ich rozwój w XX w., a dokładniej po zakończeniu I wojny
światowej, kiedy to Polska odzyskała niepodległość po ponad stu latach niebytu
na scenie politycznej i ekonomicznej [Ziółkowski 2010, s. 893].
Rok 1990 był wyjątkowy dla gospodarki niemieckiej ze względu na zjednoczenie Niemiec, ale był również istotny dla Polski, szczególnie dla jej handlu zagranicznego, gdyż nastąpiły zmiany powiązań zewnętrznych. W polskiej
gospodarce doszło do reorientacji z kierunku wschodniego na zachodni [Ziółkowski 2010, s. 893].
Na początku XXI w. gospodarki poszczególnych krajów są ściślej niż kiedykolwiek przedtem powiązane wymianą dóbr i usług oraz przepływami inwestycji. Ekonomia międzynarodowa nigdy nie była aż tak ważna jak obecnie. Handel
międzynarodowy odgrywa istotną rolę w gospodarce światowej, także w Polsce
dynamika eksportu i importu jest znacznie wyższa od tempa wzrostu gospodarczego. Ponadto w ostatnich latach w gospodarce światowej pojawiło się wiele
nowych wyzwań. Ekonomiści z powodzeniem stosowali wobec nich dotychczasowe narzędzia analizy, ale często byli zmuszeni do przemyślenia na nowo
wielu istotnych kwestii. Ich prezentacji poświęcony jest właśnie niniejszy artykuł
[Krugman i Obstfeld 2007, s. 1–2].
70
Czynniki determinujące strumienie handlu zagranicznego, jak również struktura wzajemnych oddziaływań, są dość podobne we wszystkich rozwiniętych
gospodarkach. Zmienia się natomiast siła oddziaływania poszczególnych czynników, co jest efektem dostosowywania się krajów do nowej sytuacji na rynku międzynarodowym [Barteczko i Przystupa 2006, s. 4; Ziółkowski 2013a, s. 427].
W związku z tak dynamicznym rozwojem handlu pomiędzy Polską a Niemcami autor niniejszej pracy dokonał analizy eksportu polskich towarów do RFN,
kierując się tezą, że rośnie znaczenie handlu wewnątrzgałęziowego we wzajemnych obrotach handlowych. Dodatkowo zbadane i określone zostały czynniki
determinujące przewagę komparatywną polskiego eksportu towarów do Niemiec
w poszczególnych grupach towarowych.
2. Podstawy teoretyczne
Analizując wymianę międzynarodową, należy postawić ważne pytanie: dlaczego istnieje wymiana handlowa między krajami? Dlaczego analiza ekonomiczna, polityczna oraz skutki społeczne wymiany między dwoma partnerami
handlowymi z dwóch różnych krajów są tak różne od analizy skutków wymiany
między partnerami handlowymi w obrębie rynku krajowego? [Trebilcock i Howse
1999, s. 6].
Można też zapytać, dlaczego kraje uczestniczą w wymianie międzynarodowej. Odpowiedź wydaje się dość prosta – z dwóch podstawowych powodów.
Po pierwsze, kraje różnią się między sobą, czerpią z tego wzajemne korzyści,
ale pod warunkiem że każdy kraj produkuje te dobra, w których produkcji jest
lepszy. Po drugie, kraje handlują, ponieważ wykorzystują korzyści skali. Produkując określone dobra, kraj może to robić bardziej efektywnie oraz na większą
skalę aniżeli wtedy, gdyby produkował wszystko. Na lepsze zrozumienie powodów współpracy między krajami pozwalają uproszczone modele ilustrujące
powody wzajemnej wymiany handlowej [Krugman i Obstfeld 2009, s. 27].
A. Smith w 1776 r. sformułował twierdzenie, że gdy dwa kraje ze sobą dobrowolnie prowadzą wymianę handlową, muszą czerpać z tego korzyści. Jeśli jakiś
kraj traciłby na tym lub nie osiągał profitów – zrezygnowałby ze współpracy
[Smith 1776, t. 3]. Teorię sformułowaną przez A. Smitha traktuje się jako pierwszą teorię handlu międzynarodowego1. Nawiązując do myśli A. Smitha, należy
stwierdzić, że korzyści występują wtedy, gdy występuje przewaga absolutna.
1
Smith podważył podstawową teorię merkantylistów, że źródłem bogactwa państw jest gromadzenie zasobów złota. W swej teorii wykazał, że handel międzynarodowy jest grą o sumie
niezerowej. Oznacza to, że każde państwo uzyskuje korzyści z handlu międzynarodowego.
Udział Niemiec w eksporcie polskich towarów...
71
Teoria kosztów względnych D. Ricarda jest rozszerzeniem i jednocześnie
uogólnieniem teorii kosztów absolutnych A. Smitha, zgodnie z którą w wymianie
handlowej decyduje poziom bezwzględnych kosztów produkcji, a większe korzyści z wymiany będzie odnosił partner, który potrafi wytworzyć dobra mniejszym
nakładem. Zgodnie z tą teorią decydujące znaczenie dla korzyści czerpanych
przez obydwu partnerów handlowych z wymiany ma względny stosunek kosztów produkcji dóbr, które są przedmiotem wymiany w krajach partnerów, a nie
bezwzględny poziom nakładów, jakie w poszczególnych krajach należy ponieść
na wytworzenie tych dóbr [Ricardo 1821, s. 15–17, 27, 146–185, 527–537]. Biorąc
pod uwagę fakt, że przewaga absolutna jest określona przez porównanie produktywności pracy, to jest możliwe, by uczestnik wymiany nie miał żadnej absolutnej
korzyści z czegokolwiek [Haberler 1929, s. 376–381]. Innymi słowy, przez korzyść
komparatywną należy rozumieć zdolność gospodarki danego kraju do produkowania określonego dobra bardziej efektywnie niż w innych krajach. Wyraża się
ona przez specjalizację eksportową. Zdolność ta jest determinowana przez relatywne wyposażenie danego kraju w czynniki produkcji, technologie, a także przez
strukturę kosztów produkcji, strukturę popytu i korzyści skali [Person i Salenbier
1983, s. 7 i nast.]. Natomiast w ujęciu dynamicznym korzyść komparatywna obejmuje zasoby naturalne, infrastrukturę ekonomiczną, kapitał, technologie, kapitał
ludzki, efektywną alokację zasobów, zdolność do generowania innowacji, a także
zdolność do antycypowania zmieniających się warunków wewnętrznych i międzynarodowych [Bieńkowski 1988, s. 33–50; Strojny 2006, s. 310–311].
Handel wewnątrzgałęziowy dotyczy zjawiska jednoczesnego nakładania się
wektorów eksportowych i importowych, a więc dwukierunkowej wymiany produktów identycznych – jednorodnych w ramach wymiany przygranicznej, sezonowej czy cyklicznej lub podobnych, będących bliskimi substytutami. Przedmiotem zainteresowania teorii handlu wewnątrzgałęziowego jest nakładanie
się kierunków handlu dobrami zróżnicowanymi, których produkcja i wymiana
wymagają specjalizacji o charakterze wewnątrzgałęziowym (por. [Mongiało
2007, s. 43]).
Teoria handlu wewnątrzgałęziowego zakłada, że warunkiem niezbędnym
wystąpienia specjalizacji są wewnętrzne korzyści skali przy jednoczesnej możliwości różnicowania produktów, a także zamiłowanie konsumentów do różnorodności (love of variety), które jest istotnym czynnikiem stymulującym
wymianę handlową (por. [Ruffin 1999, s. 7; Serwach 2011, s. 48]). Natomiast to,
czy wymiana między krajami dojdzie do skutku i w jakiej skali będzie prowadzona, zależy od sytuacji ekonomicznej na międzynarodowych rynkach, specyfiki rynku potencjalnych partnerów handlowych oraz cech charakterystycznych
produktów.
72
W związku z powyższym na intensywność handlu wewnątrzgałęziowego
wpływają warunki współpracy międzynarodowej decydujące o sile wzajemnego
przyciągania się państw. Siła ta może zależeć m.in. od takich czynników, jak
(por. [Ruffin 1999, s. 7]):
– bliskość geograficzna (w tym przypadku Niemcy są naszym sąsiadem),
która sprzyja wymianie wewnątrzgałęziowej, ponieważ stwarza możliwość
obniżenia kosztów transakcyjnych oraz kosztów transportu. Ma to szczególne
znaczenie w wypadku dóbr zróżnicowanych, które charakteryzują się dużą elastycznością popytu, a więc reagują na każdy spadek popytu lub wzrost cen, co
powoduje, że im większa jest elastyczność popytu na dobra zróżnicowane, tym
handel wewnątrzgałęziowy między krajami jest intensywniejszy [Czarny 2006,
s. 379–380];
– usuwanie barier handlowych – wzmacnia intensywność wymiany handlowej, co ma szczególne znaczenie w handlu wewnątrzgałęziowym (por. model
grawitacyjny handlu), gdyż podobnie jak obniżanie kosztów transportu – jest
bodźcem do wzrostu wymiany handlowej;
– więzi integracyjne są dodatnio skorelowane z handlem wewnątrzgałęziowym. Szczególnie obserwuje się wzrost jego dynamiki wśród krajów należących
do bloków integracyjnych, np. Unii Europejskiej, NAFTA. Więzi integracyjne
łączą kraje o podobnym stopniu rozwoju, dzięki czemu łatwiejszy jest proces
liberalizacji [por. Mahdavinia 2009, s. 4];
– wspólnota kulturowa, podobnie jak integracja gospodarcza, pozytywnie
wpływa na handel wewnątrzgałęziowy. Na obszarach mających wspólne dziedzictwo kulturowe, których mieszkańcy używają wspólnego języka, mają wspólną
religię, intensywność wymiany jest większa. Przykładem mogą być kraje skandynawskie, kraje francuskojęzyczne czy kraje Ameryki Południowej.
Uogólniając, można przyjąć, że handel wewnątrzgałęziowy przynosi cztery
formy korzyści [Rynarzewski i Zielińska-Głębocka 2006, s. 148]:
– konsumenci mają większy wybór dóbr ze względu na szerszą gamę odmian,
gatunków i modeli produktów oferowanych na rynkach zarówno krajowym, jak
i zagranicznych. Zostaje więc zaspokojony popyt na różnorodność produktów;
– zmniejszają się koszty produkcji w porównaniu z tymi, jakie by były
w warunkach autarkii, co związane jest m.in. z korzyściami skali;
– zwiększają się rozmiary rynku, w wyniku oferowania większej liczby dóbr;
– maleje wpływ handlu na podział dochodów między podstawowe czynniki
produkcji, przez co zmniejsza się znaczenie teorematu Stolpera-Samuelsona2.
Według W. Stolpera i P. Samuelsona właściciel czynnika produkcji, który w danym kraju
jest rzadszy niż w pozostałych krajach, traci na handlu w stosunku do sytuacji autarkii.
2
73
P. Krugman twierdzi, że korzyści z handlu wewnątrzgałęziowego odnoszą
przedsiębiorstwa. Ma to głównie związek z korzyściami skali i zbytu, w odniesieniu do których autor ten analizuje handel polsko-niemiecki według wybranych
wskaźników. Jego zdaniem handel międzygałęziowy rozwija się zgodnie z zasadą
kosztów względnych, natomiast handel wewnątrzgałęziowy jest dążeniem firm
do osiągania korzyści skali produkcji. Według P. Krugmana w każdej gałęzi
można wyodrębnić rozmiary produkcji i sprzedaży, które gwarantują osiągnięcie
odpowiednich korzyści, dlatego poszczególne kraje wytwarzają i eksportują jedynie określony wolumen produktów danej gałęzi, a pozostały – importują (por.
[Krugman 1981, s. 959–961]). Przytaczając słowa autora omawianej koncepcji:
„każdy kraj jest eksporterem netto z gałęzi, z których ma względną przewagę.
Pomimo wewnątrzgałęziowej specjalizacji będzie importował te produkty, których jest eksporterem netto, i będzie się odbywał zarówno handel wewnątrzgałęziowy, jak i międzygałęziowy. Natomiast im bardziej jest podobne wyposażenie
krajów w czynniki wytwórcze, tym mniej są zróżnicowane ich struktury produkcji, a w konsekwencji ich wymiana ma charakter wewnątrzgałęziowy” [Krugman
1983, s. 344].
Od 1991 r. Polska gospodarka odnotowuje deficyt w handlu zagranicznym.
Jak powszechnie wiadomo, w długim okresie tego typu tendencja jest szkodliwa
dla gospodarki i należy dążyć do jej zmiany. Według wielu badaczy zmniejszenie deficytu powinno się dokonać nie przez ograniczenie importu, lecz przez
zwiększenie eksportu, który decyduje o rozwoju ekonomicznym wielu krajów
[Khalafall i Webb 2001, s. 1703–1715; Śliwiński 2012, s. 32]. Zwiększenie polskiego eksportu wymaga natomiast zwiększenia konkurencyjności polskich firm
na rynku międzynarodowym. Dla celów artykułu przyjęto za M. Gorynią, że
konkurencyjność jest to umiejętność konkurowania3, a więc działania i przetrwania w konkurencyjnym otoczeniu [Luka… 2002, s. 48; 2010, s. 77; Dzikowska
i Gorynia 2012, s. 4]. W literaturze przyjęto wiele definicji konkurencyjności,
które zwracają głównie uwagę na [Śliwiński 2012, s. 34]:
– zdolność przedsiębiorstwa do zrównoważonego wzrostu w długim okresie,
a także dążenie do utrzymywania i powiększania udziałów rynkowych [Lubiński
1995],
– znalezienie w branży uprzywilejowanej pozycji, która będzie korzystna
względem innych sił konkurencyjnych w danym otoczeniu [Porter 1985,
s. 33–53],
– zdolność do zbudowania mniejszym kosztem oraz szybciej niż konkurenci
umiejętności, które powinny generować nowe produkty, lepsze od produktów
konkurentów [Hamel i Prahalad 1994, s. 122–128],
Konkurowanie ma na celu pokonanie krajów lub firm zmierzających do realizacji podobnych
lub identycznych dążeń lub osiągnięcie przewagi nad nimi [Dzikowska i Gorynia 2012, s. 3].
3
74
– zdolność do projektowania, wytwarzania i sprzedawania dóbr, których
ceny, jakość, a także inne walory są bardziej atrakcyjne od odpowiednich cech
dóbr oferowanych przez konkurentów [Flejterski 1984, s. 390–394].
Obecnie z konkurencyjnością przedsiębiorstwa związane są dwa nurty, rozwijane w ramach zarządzania – to nurt pozycjonowania oraz nurt zasobowy [Dzikowska i Gorynia 2012, s. 13].
Pozycjonowanie wprowadził do literatury M. Porter, odwołując się do pozycji
zajmowanej przez przedsiębiorstwo, a także jego położenia względem pozostałych uczestników otoczenia konkurencyjnego (odbiorców, dostawców, producentów, aktualnych i przyszłych konkurentów). Z drugiej strony sam twórca koncepcji pozycjonowania podkreślał, że analizując konkurencyjność przedsiębiorstwa,
patrzył na przewagę konkurencyjną przedsiębiorstwa przez pryzmat działań (the
activity-based view) [Dzikowska i Gorynia 2012, s. 14].
Równolegle z analizami M. Portera zaczął rozwijać się nurt zasobowy, który
koncentrował się bezpośrednio na analizie trwałej przewagi konkurencyjnej
przedsiębiorstwa, która związana jest bezpośrednio z posiadanymi przez firmę
zasobami [Wernerfelt 1984, s. 171–180; Barney 1991, s. 99–115; Prahalad i Hamel
1990, s. 79–91]. Omawiana koncepcja wywodzi się z dorobku teoretycznego
dotyczącego wyróżniających kompetencji – głównie ricardiańskiej analizy renty
gruntowej, która została opracowana przez E. Penrose, a która dotyczyła wzrostu
firmy oraz antymonopolowych implikacji ekonomicznych [Dzikowska i Gorynia
2012, s. 17; Barney i Clark 2009, s. 4–14].
Wraz z zachodzącymi procesami globalizacji przedsiębiorstwa powinny działać selektywnie, dopasowując koncepcje konkurencyjności zarówno klasyczne,
jak i te współczesne do specyfiki swojej branży. Z przeprowadzonej analizy
wynika, że w ekonomii klasycznej konkurencja miała głównie charakter rywalizacji w zakresie cen. Natomiast inne znaczenie konkurencji pojawia się, gdy
brany jest pod uwagę zakres działań podejmowanych przez firmy. Następuje
oddzielenie pojęcia konkurencji od pojęcia rynku, a wielkość firmy nie jest już
warunkiem koniecznym efektywnej konkurencji [Kultys 2007, s. 17].
3. Analiza wskaźnikowa eksportu polskich towarów
do Niemiec
Aby w pełni zobrazować zmiany strukturalne w polskim handlu towarowym
z Niemcami, można skorzystać z trzech popularnych wskaźników: wskaźnika
pokrycia handlu (trade coverage – TC) (por. [Pawlas i Adamiecki 2008, s. 65]),
wskaźnika ujawnionej przewagi komparatywnej (revealed comparative advan-
75
tages – RCA) [Lechman i Olczyk 2010, s. 877] oraz indeksu intensywności
handlu wewnątrzgałęziowego (indeks Grubela-Lloyda – G-L) [Borowski 2001,
s. 22–23].
Wskaźnik pokrycia handlu pozwala określić, w którym sektorze lub grupie
towarowej i dany kraj ma przewagę. Odzwierciedla on stopień pokrycia krajowego importu przez krajowy eksport. Wskaźnik TC wykorzystywany jest do
badania relacji eksportu i importu na płaszczyźnie danego sektora lub towaru
i liczony według wzoru:
TC =
Exi
⋅ 100,
Imi
gdzie:
Exi – wartość eksportu towaru lub grupy towarów,
Imi – wartość importu towaru lub grupy towarów.
Wartość wskaźnika TC większa od 100 oznacza, że dany kraj posiada
względną wewnętrzną przewagę nad badanymi partnerami, gdyż wartość eksportu przewyższa wartość importu.
Drugi z wymienionych wskaźników, tj. wskaźnik ujawnionej przewagi komparatywnej, został wprowadzony przez B. Balassę [1989, s. 63–79]. Zaproponował
on, aby przewagi komparatywne kraju k w eksporcie grupy towarowej i do kraju
j były oceniane na podstawie relatywnego udziału grupy towarowej i w eksporcie
kraju k do udziału tej samej grupy towarowej i w imporcie z kraju j, tj. [Barteczko
i Przystupa 2006, s. 5]:
Ex ik
k
RCA = Ex j ,
Imi
Im j
gdzie:
Exik – wartość eksportu towaru lub grupy towarów kraju k,
Imij – wartość importu towaru lub grupy towarów kraju j.
Wartość wskaźnika RCA większa od 1 oznacza, że kraj posiada ujawnioną
przewagę komparatywną w eksporcie na badany rynek zagraniczny.
Trzeci z wymienionych wskaźników, tj. indeks intensywności handlu
wewnątrzgałęziowego Grubela-Lloyda, polega na ustaleniu, jaki procent obrotów handlowych pomiędzy dwiema gospodarkami realizowany jest w ramach
poszczególnych branż (handel wewnątrzgałęziowy), jaki zaś pomiędzy nimi
(handel międzygałęziowy) [Borowski 2001, s. 22].
76
Wartości indeksu Grubela-Lloyda wyznaczono zgodnie ze wzorem:
IITi =
( Exi + Imi ) − Exi − Imi
Exi + Imi
gdzie:
Exi – wartość eksportu towaru lub grupy towarów,
Imi – wartość importu towaru lub grupy towarów.
,
Powyższy indeks IITi jest miarą względną przyjmującą wartości z przedziału
[0, 1]. Jeżeli IITi = 1, to przyjmuje się, że cały handel ma charakter wewnątrzgałęziowy, tzn. Exi = Imi. Gdy natomiast IITi = 0, to eksport i import nie nakładają
się wzajemnie w obrębie i-tej gałęzi, co oznacza, że handel wewnątrzgałęziowy
w ogóle nie występuje.
IIT można podzielić na dwa typy [Marrewijk 2008, s. 2]:
– handel poziomo zróżnicowany (wymiana podobnymi towarami, podobnej
jakości i o podobnych cenach) – odnosi się do jednoczesnego importu i eksportu
towarów sklasyfikowanych w obrębie tej samej branży i na tym samym etapie
przetworzenia. Jest prawdopodobny dzięki zróżnicowaniu produktów, na przykład przy jednoczesnym imporcie i eksporcie autobusów z Polski i do Niemiec
(Solaris – eksport, Mercedes – import). Jeśli te autobusy są produkowane przy
użyciu podobnych technologii oraz gdy zapewniają podobne funkcje, są klasyfikowane w obrębie tego samego sektora. Niemniej autobusy Solaris różnią się
wyglądem i charakterystyką produktu nieznacznie od importowanych autobusów
Mercedes, dzięki temu zaspokajają pragnienia różnych (innych) konsumentów.
– handel pionowo zróżnicowany (wymiana towarów różniących się jakością
i ceną) – handel ten odnosi się do jednoczesnego importu i eksportu towarów
sklasyfikowanych w tej samej branży, ale na różnych etapach przetwarzania.
Na podstawie zwiększenia zdolności do organizowania – „rozdrobnienia” procesu produkcyjnego na różne etapy, z których każdy prowadzi się w różnych
miejscach, korzystając z lokalnych warunków.
W artykule wskaźnik Grubela-Lloyda obliczono dla ponad 5500 produktów
(sklasyfikowanych na poziomie sześciocyfrowej klasyfikacji CN podzielonych na
XXI sekcji, handel poziomo zróżnicowany). Odpowiada to teoretycznemu pojęciu gałęzi, a także przy sześciostopniowym poziomie agregacji grup towarowych
możliwe jest jak najpełniejsze porównanie tych samych produktów i określenie
rzeczywistego pokrywania się wartości eksportu i importu, czyli poziomu intensywności handlu wewnątrzgałęziowego [Michałek i Śledziewska-Kołodziejska
2000, s. 168–173; Molendowski 2006, s. 81].
Analizy wskaźników TC oraz RCA dokonano na podstawie Rocznika statystycznego handlu zagranicznego wydawanego co roku przez Główny Urząd
77
Statystyczny, natomiast analizy indeksu G-L dokonano na podstawie danych
Eurostatu. Obliczenia przeprowadzono na podstawie scalonej nomenklatury
(combined nomenclature – CN), tj. systemu katalogowania towarów w obrocie
handlowym Unii Europejskiej. Stosuje się ją w postępowaniu celnym oraz dla
potrzeb ewidencyjnych. Scalona nomenklatura wykorzystywana jest w 27 krajach UE, a także w Maroko i Tunezji. Stanowi ona szczegółową klasyfikacją
grup towarów, w ramach której każdemu towarowi przyporządkowuje się ośmiocyfrowy kod. Dwie pierwsze cyfry kodu CN określają sekcję, dwie następne –
dział, do którego przyporządkowany jest dany produkt4. Scalona nomenklatura
podzielona jest na XXI sekcji.
Analizując wskaźnik TC dla handlu Polski z Niemcami w latach 2007–2011,
można zaobserwować znaczną tendencję spadkową w ponad połowie sekcji CN
(tabela 1). Największy spadek (z 305% w 2007 r. do 30% w 2008 r., a następnie
najwyższy wzrost do 552% w 2010 r.) widać w sekcji XII – Obuwie, nakrycia
głowy itd. W sekcji I – Zwierzęta żywe; produkty pochodzenia zwierzęcego –
odnotowano ponad 50-procentowy spadek w 2009 r. w stosunku do 2007 r. Mógł
on być spowodowany chorobami zwierząt hodowlanych oraz mniejszą produkcją nastawioną na eksport (zob. 2010 r.). Systematyczny wzrost wskaźnika TC
i jego stabilizację w latach 2010 i 2011 można obserwować w następujących sekcjach: Produkty pochodzenia roślinnego, Ścier drzewny, papier, tektura i artykuły z nich, Materiały i artykuły włókiennicze, Maszyny i urządzenia, sprzęt
elektryczny i elektrotechniczny. Polska w handlu z Niemcami ma przewagę
w wymianie handlowej, która charakteryzuje się niską wartością dodaną i niską
technologią produkcji.
Następna część analizy dotyczy wskaźnika ujawnionej przewagi komparatywnej RCA. Analizując wskaźnik RCA dla omawianej sytuacji, można stwierdzić,
że po stronie Polski przewaga komparatywna występuje w przypadku wszystkich
sekcji, które charakteryzują się produktami o niskiej wartości dodanej. Oznacza to, że Polska ma zdolność wytwarzania tych wyrobów taniej niż Niemcy.
Wynika to m.in. z niskich kosztów pracy czy dostępu do tańszych surowców.
Spadek wartości wskaźnika RCA w większości sekcji w 2008 r. pokazuje jednak,
że następuje obniżenie konkurencyjności Polski wobec Niemiec. Ma to związek
m.in. z rosnącymi płacami w Polsce oraz początkiem światowego kryzysu finansowego i spowolnieniem koniunktury gospodarczej w Niemczech. W latach 2010
i 2011 nastąpiła poprawa wskaźnika RCA w większości sekcji, głównie wpływ
na to miała lepsza koniunktura w Niemczech, która w istotny sposób wpływa na
eksport polskich towarów do Niemiec. Sekcja, w której występuje największa
przewaga komparatywna, to: Artykuły przemysłowe różne – meble, prefabrykaty
Por. Główny Urząd Satytstyczny, www.stat.gov.pl (10.10.2011).
4
78
Tabela 1. Wskaźnik TC dla handlu Polski z Niemcami w latach 2007–2011 (w %)
CN
Nazwa sekcji
2007
2008
2009
2010
2011
I
Zwierzęta żywe; produkty pochodzenia
zwierzęcego
303
172
128
142,75
139
II
Produkty pochodzenia roślinnego
161
149
242
225,02
145
III
Tłuszcze i oleje
159
79
71
96,48
53
IV
Przetwory spożywcze
111
103
96
95,83
103
V
Produkty mineralne
70
69
54
94,62
97
VI
Produkty przemysłu chemicznego
35
37
35
46,43
50
VII
Tworzywa sztuczne i kauczuk oraz
artykuły z nich
58
59
65
67,94
72
VIII
Skóry i artykuły z nich
171
161
159
166,06
109
IX
Drewno i artykuły z drewna
197
164
237
256,21
245
X
Ścier drzewny, papier, tektura i artykuły z nich
64
67
82
81,50
82
XI
Materiały i artykuły włókiennicze
134
157
197
200,49
197
XII
Obuwie, nakrycia głowy itp.
305
30
501
552,38
288
XIII
Artykuły z kamienia, wyroby ceramiczne, szkło
90
87
95
94,57
106
XIV
Perły, kamienie szlachetne, metale
szlachetne i artykuły z nich
177
162
91
179,98
165
XV
Metale nieszlachetne i artykuły z nich
94
94
91
94,59
103
XVI
Maszyny i urządzenia, sprzęt elektryczny i elektrotechniczny
88
93
113
117,13
109
XVII
Sprzęt transportowy
83
79
150
112,83
109
XVIII Przyrządy i aparatura, optyczne, fotograficzne, pomiarowe, kontrolne itp.
46
44
44
53,38
53
XIX
Broń i amunicja
5
0
3
2,02
5
XX
Artykuły przemysłowe różne – meble,
prefabrykaty budynków, zabawki itp.
526
503
653
681,23
704
XXI
Dzieła sztuki, przedmioty kolekcjonerskie i antyki
4
4
4
5,54
2
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z: [Rocznik statystyczny… 2008, s. 156–157;
2009, s. 170–171; 2010, s. 170–171; 2011, s. 170–171; 2012, s. 170–171].
budynków, zabawki itp. Natomiast najniższy wskaźnik we wszystkich badanych
latach Polska osiągnęła dla sekcji Broń i amunicja oraz Dzieła sztuki, przedmioty
kolekcjonerskie i antyki (zob. tabela 2).
79
Tabela 2. Wskaźnik RCA dla handlu Polski z Niemcami w latach 2007–2011
CN
Nazwa sekcji
2007
2008
2009
2010
2011
I
zwierzęcego
3,32
1,94
1,20
1,33
1,33
II
1,77
1,68
2,27
2,10
1,38
III
Tłuszcze i oleje
1,74
0,90
0,66
0,90
0,50
IV
1,22
1,16
0,90
0,90
0,98
V
Produkty mineralne
0,77
0,78
0,51
0,88
0,92
VI
0,39
0,41
0,33
0,43
0,47
VII
artykuły z nich
0,63
0,67
0,61
0,63
0,69
VIII
1,88
1,82
1,49
1,55
1,04
IX
2,16
1,86
2,22
2,39
2,34
X
Ścier drzewny, papier, tektura i artykuły
z nich
0,71
0,76
0,77
0,76
0,78
XI
1,47
1,77
1,85
1,87
1,88
XII
3,35
0,34
4,69
5,16
2,75
XIII
0,99
0,98
0,89
0,88
1,01
XIV
Perły, kamienie szlachetne, metale szlachetne i artykuły z nich
1,94
1,83
0,85
1,68
1,57
XV
1,04
1,06
0,85
0,88
0,98
XVI
0,97
1,05
1,06
1,09
1,04
XVII
0,91
0,89
1,41
1,05
1,04
0,50
0,50
0,41
0,50
0,51
XIX
Broń i amunicja
0,05
0,01
0,02
0,02
0,05
XX
5,77
5,68
6,12
6,36
6,72
XXI
0,04
0,05
0,04
0,05
0,02
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z: [Rocznik statystyczny… 2008, s. 156–157;
2009, s. 170–171; 2010, s. 170–171; 2011, s. 170–171; 2012, s. 170–171].
Obecnie uważa się, że handel wewnątrzgałęziowy odgrywa coraz bardziej
istotną rolę w gospodarce światowej, ponadto im jego intensywność jest wyższa,
tym dany kraj jest bardziej konkurencyjny [Teoria handlu… 2004, s. 32].
80
Tabela 3. Wartości indeksu Grubela-Lloyda dla handlu Polski z Niemcami w latach
2007–2011 (szósty poziom dezagregacji)
CN
Nazwa sekcji
2007
2008
2009
2010
2011
0,37
0,43
0,48
0,44
0,41
I
zwierzęcego
II
0,36
0,42
0,32
0,33
0,35
III
Tłuszcze i oleje
0,20
0,25
0,31
0,25
0,25
IV
0,49
0,52
0,47
0,50
0,49
V
Produkty mineralne
0,21
0,22
0,22
0,24
0,26
VI
0,30
0,32
0,35
0,33
0,34
VII
artykuły z nich
0,42
0,45
0,44
0,46
0,49
VIII
0,38
0,41
0,46
0,43
0,44
IX
0,35
0,36
0,44
0,45
0,47
X
Ścier drzewny, papier, tektura i artykuły
z nich
0,34
0,36
0,38
0,43
0,47
XI
0,37
0,37
0,38
0,39
0,39
XII
0,45
0,44
0,45
0,48
0,48
XIII
0,4
0,41
0,41
0,45
0,46
XIV
Perły, kamienie szlachetne, metale szlachetne i artykuły z nich
0,42
0,50
0,53
0,41
0,34
XV
0,41
0,42
0,43
0,42
0,41
XVI
0,44
0,44
0,48
0,45
0,47
XVII
0,42
0,43
0,50
0,44
0,44
0,29
0,27
0,30
0,31
0,28
XIX
Broń i amunicja
0,46
0,01
0,05
0,07
0,20
XX
0,49
0,41
0,40
0,43
0,44
XXIa
0,29
0,21
0,33
0,29
0,09
a
wskaźnik dla sekcji XXI jest mało miarodajny ze względu na specyfikę towarów, które są tam
klasyfikowane (słaby udział tej grupy w eksporcie).
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z: Eurostat – http://epp.eurostat.ec.europa.eu/
newxtweb/ (18.12.2013).
81
Analiza sekcji za pomocą wskaźnika Grubela-Lloyda pokazuje, że handel
wewnątrzgałęziowy występuje w tych sekcjach, w których Polska ma zdolność
produkcji wyrobów po niższej cenie niż Niemcy (ze względu na niskie koszty
pozyskania pracy czy dostęp do tańszych surowców). Główne sekcje, w których
występuje handel wewnątrzgałęziowy, to: Przetwory spożywcze (mięso, sok jabłkowy, woda mineralna)5, Drewno oraz wyroby z drewna (głównie pianina, fortepiany, zegary wiszące drewniane, wyroby z korka), Obuwie i nakrycia głowy
(obuwie z podeszwą z plastiku i sztucznej skóry, parasolki przeciwsłoneczne,
laski), Produkty przemysłu chemicznego (kwas azotowy, tlenki boru, nadsiarczany, mydło w postaci kostek lub balsamu), Tworzywa sztuczne, kauczuk (korki,
pokrywki, kapsle).
4. Zakończenie
Porównując wewnątrzgałęziowy handel Polski z Niemcami, można stwierdzić,
że jest on zgodny z handlem wewnątrzgałęziowym Polski ogółem, a szczególnie Polski z krajami Unii Europejskiej (tabela 4), tylko jego intensywność jest
z reguły wyższa o kilka punktów procentowych [Pawlas i Adamiecki 2008,
s. 69–71].
Tendencja ta nie jest zaskakująca, ponieważ ponad 1/4 polskiego eksportu
towarów to eksport do Niemiec, który stanowi około 1/3 polskiego eksportu
towarów do krajów Unii Europejskiej. Dodatkowo za bardzo pozytywny można
uznać fakt, że handel wewnątrzgałęziowy Polski z Niemcami występuje wśród
tylu sekcji. Oznacza to, że polskie towary są konkurencyjne na rynku niemieckim. Niemniej, jak już wspomniano, głębsza analiza sekcji za pomocą wskaźnika
Grubela-Lloyda pokazuje, że handel wewnątrzgałęziowy występuje w tych sekcjach, w których Polska ma zdolność produkcji wyrobów po niższej cenie niż
Niemcy (ze względu na niskie koszty pozyskania pracy czy dostęp do tańszych
surowców). Słabe nakłady finansowe na B + R powodują, że konkurencyjność
polskich towarów w Niemczech, szczególnie wyrobów high-tech, pogarsza się,
co obniża wartość wskaźnika handlu wewnątrzgałęziowego [Ziółkowski 2013b,
s. 79]. W polskiej gospodarce brak również tzw. tajemniczych mistrzów – przede
wszystkim firm średniej wielkości (np. niemiecki Kaercher, Brita, Tetra), które są
fundamentem siły eksportowej danego kraju [por. Zarzycka 2010, s. 165].
W nawiasie podano towary, dla których wartość indeksu Grubela-Lloyda jest ponad 0,9.
5
Tworzywa sztuczne
Ścier drzewny, papier, tektura
i artykuły z nich
Artykuły z kamienia, wyroby
ceramiczne, szkło
Perły, kamienie szlachetne,
metale szlachetne i artykuły
z nich
Metale nieszlachetne i artykuły
z nich
VII
VIII
IX
X
XI
XII
XIII
XIV
XV
106
Produkty mineralne
IV
V
146
Tłuszcze i oleje
III
94
240
125
118
96
70
251
65
69
42
87
86
276
Zwierzęta żywe
VI
TC
RCA
Indeks Grubela-Lloyda
97
226
115
116
107
72
218
74
71
45
99
145
69
81
186
93
303
137
144
120
81
283
90
76
45
95
162
77
99
168
97
392
137
152
127
82
283
95
79
51
143
161
77
91
176
103
522
143
129
132
84
261
85
82
57
146
165
60
79
166
0,79 0,84
1,43
0,76
1,48
1,41
1,38
1,21
1,36
0,72
0,77
0,80
0,41
0,70
1,12
1,13
1,07
1,17
1,15
1,22 1,28
1,02
0,69 0,69
0,41
0,41 0,44
0,46 0,48 0,46 0,47
0,49
0,73
0,70
0,45
0,45
0,45 0,46 0,45
0,52 0,54 0,49 0,54 0,54
0,41
1,22 0,52 0,50 0,53 0,55 0,58
1,10
1,13
0,72 0,44 0,42 0,49 0,49 0,54
0,47
0,43
0,49 0,53
0,43 0,40 0,42
0,49 0,48 0,43
0,46 0,48 0,47
0,49 0,34 0,35 0,36 0,36 0,39
1,24 0,29 0,30 0,32 0,32 0,36
1,41
0,90 0,95
0,79
0,82 0,88 0,49 0,48 0,47
0,49 0,48
2,31 2,20 2,58 3,29 4,46 0,42 0,39 0,42 0,32 0,29
1,20
1,13
0,92 1,05
0,68
0,43
0,37 0,37 0,40 0,42
0,51 0,26 0,26 0,31 0,26 0,30
0,68 0,42
1,42
2,42 2,12 2,40 2,38 2,23 0,47
0,63
0,66 0,69 0,65 0,67
0,41 0,44 0,38 0,43
1,02 0,96 0,81
1,40
0,84 0,67 0,66 0,65
0,82
2,65 1,82
2007 2008 2009 2010 2011 2007 2008 2009 2010 2011 2007 2008 2009 2010 2011
II
Nazwa sekcji
I
CN
Tabela 4. Wartości indeksów TC, RCA oraz Grubela-Lloyda* dla handlu Polski z Unią Europejską w latach 2007–2011
82
Artykuły przemysłowe różne –
meble, prefabrykaty budynków,
zabawki itp.
XX
XXI
5
387
2
49
119
109
4
431
11
49
180
131
16
473
29
55
146
140
17
491
12
61
138
127
1,16
1,07
0,42
1,53
1,11
0,47
1,23
1,18
0,13
3,67 3,97
0,04 0,04 0,04
4,20 3,77
0,02 0,02 0,09 0,25
0,46 0,47
1,14
1,06
0,42 0,46 0,44 0,44 0,49
0,15
4,19
0,10
0,08 0,22 0,27 0,35
0,33 0,32
0,5
0,57 0,54
0,56 0,52 0,50 0,50 0,53
0,13
0,52 0,33 0,33 0,36 0,37 0,35
1,18
1,09 0,50 0,52 0,52 0,53 0,53
Źródło: opracowanie własne na podstawie [Rocznik statystyczny… 2009, s. 57–59; 2010, s. 57–59; 2011, s. 59–61; 2012, s. 59–61], Eurostat –
http://epp.eurostat.ec.europa.eu/newxtweb/ (18.12.2013).
* wskaźnik dla sekcji XXI jest mało miarodajny ze względu na specyfikę towarów, które są tam klasyfikowane (słaby udział grupy w eksporcie); wskaźnik G-L policzony został na szóstym poziomie dezagregacji.
4
437
3
Broń i amunicja
XIX
119
48
XVII
111
XVIII Przyrządy i aparatura, optyczne,
fotograficzne, pomiarowe, kontrolne itp.
Maszyny i urządzenia, sprzęt
elektryczny i elektrotechniczny
XVI
83
84
Literatura
Balassa B. [1989], Comparative Advantage, Trade Policy and Economic Development,
New York University Press, New York.
Barney J.B. [1991], Firm Resources and Sustained Competitive Advantage, „Journal of
Management”, vol. 17, nr 1.
Barney J.B., Clark D.N. [2009], Resource-based Theory. Creating and Sustaining Competitive Advantage, Oxford University Press, Oxford, New York.
Barteczko K., Przystupa J. [2006], Czynniki określające zmiany strumieni handlu zagranicznego polski i ekonometryczna prognoza obrotów na lata 2007–2009, Instytut
Koniunktur i Cen Handlu Zagranicznego, Warszawa.
Bieńkowski W. [1988], The Applicability of Western Measurement Methods to Assess
East European Competitiveness, „Comparative Economic Studies”, vol. 30, nr 3.
Borowski J. [2001], Podatność Polski na szoki asymetryczne a proces akcesji do Unii
Gospodarczej i Walutowej, NBP Departament Analiz i Badań, Warszawa, http://
www.nbp.pl/konferencje/droga_do_euro/borowski_pl.pdf.
Czarny E. [2006], Mikroekonomia, PWE, Warszawa.
Dzikowska M., Gorynia M. [2012], Teoretyczne aspekty konkurencyjności przedsiębiorstwa – w kierunku koncepcji eklektycznej? „Gospodarka Narodowa”, nr 4.
Flejterski S. [1984], Istota i mierzenie konkurencyjności międzynarodowej, „Gospodarka
Planowa”, nr 9.
Gorynia M. [2010], Konkurencyjność w ujęciu mikroekonomicznym [w:] M. Gorynia,
E. Łaźniewska, Kompendium wiedzy o konkurencyjności, Wydawnictwo Naukowe
PWN, Warszawa.
Haberler G. [1929], The Theory of Comparative Cost Once More, „Quarterly Journal of
Economics”, vol. 43, nr 2.
Hamel G., Prahalad C.K. [1994], Competing for the Future, Harvard Business Press,
Harvard.
Khalafall K.Y., Webb A.J. [2001], Export-led Growth and Structural Change: Evidence
from Malaysia, „Applied Economics”, vol. 33, nr 3.
Krugman P. [1981], Intraindustry Specialization and the Gains from Trade, „Journal of
Political Economy”, Chicago, vol. 89, nr 5.
Krugman P. [1983], New Theories of Trade among Industrial Countries, „The American
Economic Review”, vol. 73, nr 2.
Krugman P., Obstfeld M. [2007], Ekonomia międzynarodowa. Teoria i polityka, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
Krugman P.R., Obstfeld M. [2009], International Economics. Theory & Policy, 8th edition, Pearson Education, Boston.
Kultys J. [2007], Znaczenie konkurencji w teorii ekonomii [w:] Zachowanie rynkowe
w teorii i praktyce, red. D. Kopycińska, Katedra Mikroekonomii Uniwersytetu Szczecińskiego, Szczecin.
Lechman E., Olczyk M. [2010], Udział Polski w globalnej wymianie handlowej produktami sektora ICT [w:] Wyzwania gospodarki globalnej, t. 2, red. H. Treder, K. Żołądkiewicz, FRUG, Sopot.
85
Lubiński M. [1995], Konkurencyjność gospodarki czy przedsiębiorstwa, „Gospodarka
Narodowa”, nr 6.
Luka konkurencyjna na poziomie przedsiębiorstwa a przystąpienie Polski do Unii Europejskiej [2002], red. M. Gorynia, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej, Poznań.
Mahdavinia S.M. [2009], Modelling and Patterns of Intra-Industry Trade, 9th annual
IBER & TLC Conference Proceedings, Las Vegas.
Marrewijk Ch. van [2008], Intra-industry Trade, Princeton University Press, Erasmus
University, Rotterdam.
Michałek J., Śledziewska-Kołodziejska K. [2000], Analiza i perspektywy handlu międzygałęziowego i wewnątrzgałęziowego oraz zmiany strukturalne handlu Polski z Unią
Europejską [w:] Korzyści i koszty członkostwa Polski w Unii Europejskiej, IKC HZ,
Warszawa.
Molendowski E. [2006], Handel wewnątrzgałęziowy krajów CEFTA z państwami Unii
Europejskiej, „Gospodarka Narodowa”, nr 5–6.
Mongiało D. [2007], Możliwość zastosowania wybranych teorii handlu międzynarodowego dla wyjaśnienia rozwoju wymiany usługami, „Bank i Kredyt”, nr 11–12.
Pawlas I., Adamiecki K. [2008], Export Competitiveness of Polish Goods on Single European Market [w:] Meeting Global Challenges, red. K. Żołądkiewicz, T. Michałowski,
FRUG, Sopot.
Person Ch., Salenbier G. [1983] Trade Employment and Adjustment Essays in International Economics, Montreal.
Porter M.E. [1985], Competitive Advantage: Creating and Sustaining Superior Performance, Free Press, New York.
Prahalad C.K., Hamel G. [1990], The Core Competence of the Corporation, „Harvard
Business Review”, vol. 68, nr 3.
Ricardo D. [1821], On the Principles of Political Economy and Taxation, London.
Rocznik statystyczny handlu zagranicznego [2008–2012], Warszawa, GUS.
Ruffin R.R. [1999], The Nature and Significance of Intra-industry Trade, Economic and
Financial Review, Fouth Quarher, Federal Reserve Bank of Dallas, Dallas.
Rynarzewski T., Zielińska-Głębocka A. [2006], Międzynarodowe stosunki gospodarcze,
Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
Serwach T. [2011], Od handlu między państwami do handlu na poziomie przedsiębiorstw,
„Gospodarka Narodowa”, nr 3.
Smith A. [1981], An Inquiry into the Nature and Causes of the Wealth of Nations, The
Glasgow Edition of the Works and Correspondence of Adam Smith, wyd. R.H. Campbell & A.S. Skinner, Glasgow, Liberty Press.
Strojny J. [2006], Przewagi komparatywne a wymiana handlowa produktami rolnymi
krajów UE, „Ekonomika i Organizacja Gospodarki Żywnościowej”, nr 60.
Śliwiński R. [2012], Zasoby kształtujące konkurencyjność polskich przedsiębiorstw,
„Gospodarka Narodowa”, nr 4.
Teoria handlu międzynarodowego a współczesna gospodarka światowa [2004], red.
T. Rynarzewski, Akademia Ekonomiczna w Poznaniu, Poznań.
Trebilcock M.J., Howse R. [1999], The Regulation of International Trade, Routlege, New
York.
86
Wernerfelt B. [1984], A Resource-based View of the Firm, „Strategic Management Journal”, vol. 5, nr 2.
Zarzycka A.M. [2010], Strategie eksportowe polskich przedsiębiorstw na rynkach WNP
– uwarunkowania mikroekonomiczne [w:] Eksport polskich przedsiębiorstw na rynki
WNP – szanse i bariery, red. M. Poniatowska-Jaksch, Oficyna Wydawnicza SGH,
Warszawa.
Ziółkowski K. [2010], Zjednoczone Niemcy jako partner handlowy Polski w latach 1990–
2009 [w:] Wyzwania gospodarki globalnej. Polityka międzynarodowej współpracy
gospodarczej, red. H. Treder, K. Żołądkiewicz, FRUG, Sopot.
Ziółkowski K. [2013a], Determinanty rozwoju polskiego eksportu do Niemiec, „Ekonomista”, nr 3.
Ziółkowski K. [2013b], The Activity of Polish Export Companies as a Factor Stimulating
the Development of Poland’s Merchandise Exports to Germany, „Gospodarka Narodowa”, nr 4.
Exports of Polish Goods to Germany: Analysis of Selected Indicators
The objective of the paper is to analyse exports of Polish goods to Germany on the basis of
selected indicators. The issues of the structure and competitiveness of trade exchange between
these countries still remain relevant. The basic thesis of the paper is that intra-industry trade has
gained importance in the trade exchange between Poland and Germany. The paper also reviews
the key theoretical concepts of trade, focusing on the evolutionary nature of their development.
In recent years, trade has been considered mostly in the context of entities participating in that
trade. Due to that, the paper also presents the most important theoretical concepts pertaining to
company competitiveness.
Krzysztof Ziółkowski – doktor, Wyższa Szkoła Administracji i Biznesu im. E. Kwiatkowskiego
w Gdyni, Wydział Zarządzania, Katedra Ekonomii.
Zainteresowania naukowo-badawcze: ekonomia międzynarodowa, nowe teorie handlu zagranicznego, bezpośrednie inwestycje zagraniczne, modele panelowe.
e-mail: [email protected]

pobierz artykuł - PTE Kraków - Polskie Towarzystwo Ekonomiczne

Transkrypt

Podobne dokumenty

,, BRZESKA ŚWIĄTECZNA PACZKA „

CZERWONA KONICZYNA POSIADA: flawonoidy garbniki olejki

Dostosowanie polskiej gospodarki do rynku Unii Europejskiej

Laureaci - NowyMarketing

Rzeczy niedozwolone do wysyłki z INPOST

podział tematyczny G AM SD