Mięśniaki macicy u kobiet ciężarnych

Perinatologia, Neonatologia i Ginekologia, tom 2, zeszyt 2, 109-112, 2009
Mięśniaki macicy u kobiet ciężarnych
ALFRED REROŃ, ANDRZEJ JAWOROWSKI, KATARZYNA POŚPIECH
Streszczenie
Częstość występowania mięśniaków macicy w ciąży zwykle waha się w granicach 0,3-2,7%, a czasami wynosi nawet 7,2%. Istnieje
zgodność opinii, że mięśniaki większych rozmiarów mogą być przyczyną powikłań ciąży, natomiast mięśniaki małe, podsurowicze
nie zakłócają przebiegu ciąży oraz porodu. W pracy przedstawiono uwagi o postępowaniu w ciąży i podczas porodu powikłanego
obecnością mięśniaków macicy, podkreślając konieczność bardzo indywidualnego traktowania każdej pacjentki. Obserwuje się utrwalanie się zasady postępowania zachowawczego zarówno w ciąży, jak i podczas porodu, nawet gdy jest rozwiązywany cięciem cesarskim. Miomektomia w czasie trwania ciąży powinna być przeprowadzona we wczesnych etapach jej trwania, u wybranych pacjentek
z przebytymi stratami ciąż lub ze wskazań nagłych.
Słowa kluczowe: mięśniaki macicy, ciąża, poród
Mięśniaki macicy są najczęstszymi nowotworami niezłośliwymi narządu rodnego u kobiet w wieku rozrodczym. Szacuje się, że u ok. 20-40% kobiet rozwiną się mięśniaki macicy [1-3]. Po 35. roku życia występują u ok. 3035% kobiet rasy białej i ok. 50% murzynek, będąc przyczyną leczenia ginekologicznego jednej trzeciej pacjentek
[4, 5]. Stwierdza się je u ok. 27% niepłodnych kobiet, co
w obserwowanym w ostatnich latach trendem do odkładania pierwszej ciąży na okres późniejszy, nawet po 35.
roku życia, ma istotne klinicznie znaczenie [6, 7]. Mięśniaki macicy są rozpoznawane u 2,7% ciężarnych podczas
rutynowego badania ultrasonograficznego i u 12,6% kobiet
poddanych zabiegowi zapłodnienia pozaustrojowego (IVF)
[2, 8-10]. Zgodnie z doniesieniami wielu autorów częstość
występowania mięśniaków macicy w ciąży waha się w granicach 0,3-2,7%, a nawet 7,2% [2, 3, 11]. Istnieje zgodność
opinii, że mięśniaki większych rozmiarów mogą być przyczyną powikłań ciąży, natomiast mięśniaki małe, podsurowicze nie zakłócają przebiegu ciąży oraz porodu [3].
Mimo iż do tej pory zgromadzono wiele dowodów naukowych na temat czynników stymulujących rozwój mięśniaków macicy, nie ustalono pewnych przyczyn ich
powstawania [5, 12-14]. Guzy te powstają z komórek mięśni gładkich lub mięśniówki ścian naczyń krwionośnych.
Rzadko występują przed okresem pokwitania, jak i po menopauzie zmniejsza się częstość występowania mięśniaków, a powstałe w okresie rozrodczym zmniejszają
zwykle swoje rozmiary [3].
Mimo że mięśniaki macicy stwierdzane są często u kobiet z problemami z płodnością, w opinii badaczy mogą
one być przyczyną niepłodności jedynie w 2-3% przypadków [11, 12]. Postuluje się wiele mechanizmów, poprzez
które mięśniaki macicy wpływają na pogorszenie płodności. Jednak do tej pory żadna z teorii nie została dostatecznie udowodniona i udokumentowana. Lokalne obniżenie
poziomu estrogenów [15], atrofia endometrium, zaburzenie prawidłowego rozwoju naczyń krwionośnych w endometrium, owrzodzenia błony śluzowej związane z prze-
wlekłym stanem zapalnym, mogą utrudniać implantację
jaja płodowego [16, 17]. Dysfunkcja kurczliwości mięśnia
macicy może zaburzyć prawidłowe przemieszczanie
nasienia, komórki jajowej i zarodka. Dodatkowo negatywnie może wpływać anatomiczna lokalizacja mięśniaków,
szczególnie gdy wpuklają się one do jamy macicy lub usytuowane są w okolicy ujścia wewnętrznego jajowodów
[16]. Natomiast mięśniaki podsurowicówkowe i uszypułowane, jeżeli więcej niż połowa ich masy znajduje się
poza mięśniówką macicy, wydają się nie wpływać na płodność kobiety [2, 11, 16, 18]. Leczeniem z wyboru mięśniaków macicy jest leczenie operacyjne, którego zakres
uzależniony jest od wieku pacjentki, ilości, rozmiarów i lokalizacji guzów oraz planów prokreacyjnych [5, 14, 19].
Wyłuszczenie mięśniaków jest powszechnie akceptowaną
metodą zabiegową, dzięki której pozostaje zachowana
macica, ale niewiele jest jeszcze badań oceniających poprawę płodności po usunięciu mięśniaków [11]. W oparciu
o nieliczne prace, szacuje się, że ok. 50% kobiet poddanych
terapeutycznej miomektomii zachodzi w ciążę [11, 20].
Mięśniaki towarzyszące ciąży są odrębnym zagadnieniem niż niepłodność związana z obecnością mięśniaków.
Sama ciąża powoduje zmiany strukturalne w obrębie mięśniaków, a one potencjalnie mogą być przyczyną wielu
położniczych powikłań. Podczas ciąży dochodzi do rozpulchnienia mięśniaków, co utrudnia ich wykrycie podczas
badania palpacyjnego, zwłaszcza w zaawansowanej ciąży
[3]. Zmiany hormonalne, przede wszystkim wzrost poziomu estrogenów, poszerzenie układu żylnego i utrudnienie
odpływu krwi żylnej z macicy, powodują obrzęk mięśniaków, przez co zmieniają one swoje rozmiary. Ten pogląd
o powiększaniu się mięśniaków jest często kwestionowany.
W pracy A. Ahoroniego i wsp., którzy wykonywali prospektywne badania ultrasonograficzne w ciąży co 3-8 tygodni,
wykazano, że u 78% ciężarnych wymiary mięśniaków nie
zmieniły się podczas ciąży, a u pozostałych 22% powiększenie się guzów nie przekraczało 25% objętości [21].
W kontrolnym badaniu ultrasonograficznym w 6 tygodni
Klinika Położnictwa i Perinatologii, Katedry Ginekologii i Położnictwa, Uniwersytet Jagielloński Collegium Medicum
110
A. Reroń, A. Jaworowski, K. Pośpiech
po porodzie rozmiary mięśniaków nie różniły się statystycznie od ich rozmiarów w ciąży [21]. Wyniki innych
badań z lat 80. i 90. potwierdziły, że 89-93% mięśniaków nie
zmienia swoich rozmiarów w ciąży [22-24], a niekiedy
obserwuje się ich zmniejszenie, zwłaszcza w III trymestrze
ciąży. Według nowszego badania A. Hammoud i wsp. nawet 75% guzów w trzecim trymestrze zmniejsza swoje
rozmiary średnio o 30%, podczas gdy tylko 25% mięśniaków zwiększa swoją objętość. Strobelt i wsp. stwierdzili
w swoim badaniu, że 62,7% mięśniaków uległo inwolucji
podczas ciąży i nie były obserwowane w kontrolnych badaniach ultrasonograficznych [25]. Przedstawione wyniki
odnoszą się do objętości mięśniaków, natomiast swój
kształt zmienia większość tych guzów w ciąży, na co zwraca uwagę szczególnie Muram i wsp. [22]. Wraz z powiększaniem się macicy w ciąży mięśniaki zmieniają swój
kształt z kulistego na elipsoidalny lub wydłużony. Stąd też
pomiar ultrasonograficzny tylko dwóch wymiarów mięśniaków nie jest zalecany, gdyż może prowadzić do zafałszowania wyników.
Mięśniaki macicy są związane z licznymi powikłaniami
ciąży, których możliwość wystąpienia zależna jest od
czasu trwania ciąży. Typowe komplikacje obejmują nieprawidłowe krwawienia w pierwszym trymestrze, poronienia, poród przedwczesny, przedwczesne pęknięcie pęcherza płodowego (PROM), odklejenie łożyska, bóle w miednicy mniejszej, wewnątrzmaciczne zahamowanie wzrostu
płodu. Podczas porodu mięśniaki często wiążą się z nieprawidłowym położeniem płodu, zahamowaniem postępu
porodu, koniecznością zabiegowego ukończenia porodu
drogą pochwową i cięciem cesarskim, uwięźnięciem łożyska, krwotokiem poporodowym i zwiększonym ryzykiem
połogowej infekcji [9, 26-30]. Jak wspomniano wcześniej,
w pierwszym trymestrze ciąży obecność mięśniaków
macicy zwiększa odsetek wczesnych poronień. Przyczynę
upatruje się w rozciągnięciu jamy macicy, trudnościach
w implantacji jaja płodowego oraz zmian w endometrium
o typie przerostu, jak i zaniku [3, 16, 17]. Benson i wsp. wykazali, że ryzyko utraty ciąży jest prawie dwukrotnie
wyższe u kobiet z mięśniakami macicy w porównaniu z kobietami w tej samej grupie wiekowej, z prawidłową macicą
[31]. Dodatkowo ryzyko poronienia zwiększa się wraz
z liczbą mięśniaków [31]. Szacuje się, że odsetek utraty
ciąży u kobiet z macicą mięśniakowatą sięga 40% w pierwszym trymestrze i 17% w drugim trymestrze ciąży,
szczególnie gdy guzy zlokalizowane są śródściennie i podśluzówkowo [11]. We wczesnej ciąży mięśniaki macicy
mogą stwarzać ponadto problemy w diagnostyce różnicowej ciąży ekotopowej, guzów jajnika i wad macicy. Trudności diagnostyczne również dotyczą krwawień we wczesnej ciąży w macicy mięśniakowatej. Pomocne jest badanie
ultrasonograficzne przezpochwowe, a w szczególnych sytuacjach obrazowanie rezonansem magnetycznym (MRI).
Poronieniom u pacjentek z mięśniakami macicy może
towarzyszyć zwiększona utrata krwi. Należy liczyć się też
z komplikacjami podczas wyłyżeczkowania jamy macicy
po poronieniu [3]. Groźnym powikłaniem ciąży wczesnej
w macicy mięśniakowatej może być wtórna infekcja związana ze zmianami martwiczymi mięśniaka, która może prowadzić nie tylko do poronienia, ale może również być źródłem zakażenia niebezpiecznego dla całego organizmu [3].
W drugim trymestrze ciąży, zmiany zachodzące w obrębie mięśniaka, zwłaszcza zaburzenia ukrwienia mogą
dawać szereg dolegliwości. Mięśniaki zlokalizowane podsurowicówkowo na przedniej ścianie mogą uciskać na
pęcherz moczowy powodując częstomocz. Mięśniaki usytuowane w więzadłach obłych mogą dodatkowo je rozciągać, co może być przyczyną dużych dolegliwości bólowych [3, 28]. W środkowym trymestrze ciąży, częściej niż
na początku ciąży, mięśniaki mogą ulegać zmianom degeneracyjnym takim jak zeszkliwienie, częściowa martwica
i przede wszystkim tzw. czerwonemu zwyrodnieniu (degeneratio rubra), które jest wynikiem zaburzeń w ukrwieniu masy guza [3]. Powikłanie to manifestuje się ostrym
bólem w podbrzuszu, wzrostem temperatury z podrażnieniem otrzewnej co może być przyczyną pomyłek diagnostycznych. Zespół objawów towarzyszących czerwonemu
zwyrodnieniu został po raz pierwszy opisany przez
Gebharda w 1899 roku, a patomechanizm zbadali Smith
i Shaw [3, 32]. Częstość występowania tego zespołu nie
jest wysoka i wynosi około 1% mięśniaków, podczas gdy
zmiany histopatologiczne stwierdza się w 5% preparatów
operacyjnych. Zaleca się objawowe leczenie czerwonego
zwyrodnienia mięśniaków, z zastosowaniem środków przeciwbólowych, antybiotyków, szczególnie u pacjentek wysoko gorączkujących i z podwyższoną leukocytozą. Wyłuszczanie mięśniaka w drugim trymestrze ciąży nie jest
zalecane, podczas gdy w pierwszym trymestrze mięśniaki
podsurowicze, płytko usadowione w mięśniu macicy, a dużych rozmiarów oraz mięśniaki uszypułowane mogą być
usuwane, szczególnie u tych kobiet, które straciły ciążę
z powodu istniejących mięśniaków, pozostawionych bez
leczenia operacyjnego. Najkorzystniejszym okresem do
przeprowadzania operacji jest 12-14. tydzień ciąży [3, 33].
W III trymestrze ciąży i podczas porodu u ciężarnych
z mięśniakami macicy mogą występować takie powikłania
jak nieprawidłowe położenie płodu, osłabienie czynności
skurczowej macicy lub nieskoordynowana czynność skurczowa, zwłaszcza gdy występuje kilka mięśniaków śródściennych, poród przedwczesny, przedwczesne pęknięcie
pęcherza płodowego, przedwczesne odklejenie łożyska,
wewnątrzmaciczne zahamowanie wzrostu płodu, konieczność zabiegowego ukończenia porodu drogą pochwową
i cięciem cesarskim oraz zaburzenia w obkurczaniu się
macicy w trzecim okresie porodu i związane z tym zwiększone krwawienie, a nawet krwotok z dróg rodnych [3, 9,
26, 28-30, 33]. Klatsky i wsp. przeprowadzili metaanalizę
prac dotyczących położniczych komplikacji związanych
z mięśniakami macicy [2]. Zgodnie z wynikami tego opracowania ryzyko takich powikłań jak nieprawidłowego
Mięśniaki macicy u kobiet ciężarnych
położenie płodu, przedwczesnego odklejenia łożyska
wzrasta trzykrotnie. Zahamowanie postępu porodu, uwięźnięcie łożyska, krwotok poporodowy, poród przedwczesny, łożysko przodujące zdarzają się dwa razy częściej
u pacjentek z mięśniakami. Czterokrotnie wyższe jest ryzyko, że ciąża będzie wymagać ukończenia cięciem cesarskim [2]. Autorzy zwracają też uwagę na zagrożenie pęknięcia macicy u pacjentek poddanych wyłuszczeniu mięśniaków przed i podczas ciąży. Te ciężarne winny być rozwiązane cięciem cesarskim, gdyż mięśniakom macicy
może towarzyszyć gruczolistość śródmaciczna (adenomyosis uteri), która osłabia mięsień macicy i podwyższa
ryzyko jego pęknięcia [33-37]. Pod koniec ciąży i na początku porodu wszystkie ciężarne z mięśniakami macicy
powinny być poddane dokładnemu badaniu położniczemu i ultrasonograficznemu celem stwierdzenia ewentualnej przeszkody porodowej. Jeżeli badanie wypadnie
korzystnie, a poród przebiega prawidłowo, to może być
prowadzony drogami i siłami natury. Może bowiem okazać
się, że poród siłami natury jest nie tylko możliwy, ale przede wszystkim bardziej bezpieczny niż rozwiązanie cięciem
cesarskim [3, 33].
Osobnym zagadnieniem jest usuwanie mięśniaków
macicy podczas cięcia cesarskiego. W przeszłości operacje
te były wykonywane znacznie częściej niż obecnie. Przed
30 laty Persjaninow podawał 74% wyłuszczonych mięśniaków podczas cięcia cesarskiego [38]. Obecnie miomektomie wykonuje się rzadko i tylko wówczas, gdy mięśniaki
są uszypułowane lub też podsurowicówkowe z niewielką
częścią śródścienną albo są zlokalizowane w linii cięcia.
Należy liczyć się ze zwiększoną utratą krwi, tym większą,
im głębiej mięśniaki sięgają w miometrium. Po drugie,
rozwarta szyjka macicy stanowi doskonałą drogę szerzenia
się infekcji z pochwy do loży po wyłuszczonym mięśniaku
[39]. Po trzecie, obkurczenie się macicy we wczesnym
połogu może prowadzić do utrudnionego gojenia się rany
operacyjnej [3, 33, 39]. W kilku dostępnych pracach, w których oceniano ryzyko związane z usuwaniem mięśniaków
podczas cięcia cesarskiego, wykazano, że zabieg ten nie
musi być obarczony dodatkowym ryzykiem, pod warunkiem, że jest wykonywany przez doświadczonego operatora [40]. Pozostaje jednak zagadką, jakie będą odległe
skutki takiego zabiegu dla pacjentki i przyszłych ciąż.
Postępowanie w ciąży i podczas porodu powikłanego
obecnością mięśniaków macicy wymaga bardzo indywidualnego traktowania każdej pacjentki. Postępowanie to
jest uzależnione od wielu czynników, jak wiek ciężarnej,
liczba, wielkość i lokalizacja guzów oraz posiadanie potomstwa. Generalnie rzecz biorąc obserwuje się utrwalanie
się zasady postępowania zachowawczego zarówno w ciąży, jak i podczas porodu, nawet gdy poród jest rozwiązywany cięciem cesarskim. Wobec rozwoju technik wspomaganego rozrodu i rosnącej liczby kobiet odkładających
w czasie planowaną ciążę, przez co zwiększa się częstość
mięśniaków macicy u ciężarnych, konieczne jest przepro-
111
wadzenie dużych, randomizowanych badań oceniających
związek pomiędzy przebiegiem ciąży i porodu a mięśniakami macicy, badań nad różnymi technikami wyłuszczania
mięśniaków i innymi metodami ich destrukcji takich jak
embolizacja.
Piśmiennictwo
[1] The practice Committee of the American Society for Reproductive Medicine (2004) Myomas and reproductive function.
Fertil. Steril. 82: Suppl. 1: S111-6.
[2] Klatsky P.C, Tran N.D., Caughey A.B., Fujimoto V.Y. (2008)
Fibroids and reproductive outcomes: a systematic literature
review from conception to delivery. Am. J. Obstet. Gynecol.
198(4): 357-66.
[3] Reroń A. (1995) Mięśniaki macicy jako problem kliniczny
w ciąży i podczas porodu. [w:] Zdebski Z, red. Problemy perinatologii klinicznej. Kraków, Polskie Towarzystwo Medycyny Perinatalnej, p. 233-42.
[4] Reroń A. Psychomedyczne uwarunkowania operacyjnego
leczenia mięśniaków macicy. Rozprawa habilitacyjna. Kraków: Uniwersytet Jagielloński Collegium Medicum, 1995.
[5] Reroń A, Trojnar-Podleśny M, Homa T. (2000) Laparoskopowe usuwanie mięśniaków macicy. Ginekologia Praktyczna
45(2): 30-5.
[6] Bulletti C., Dez D., Levi Setti P. (2004) Myomas, pregnancy
outcome, and in vitro fertilization. Ann. NY Acad. Sci. 1034:
84-92.
[7] Bulletti C., De Ziegler D., Polli V., Flamigni C. (1999) The role
of leiomyomas in infertility. J. Am. Assoc. Gynecol. Laparosc.
6(4): 441-5.
[8] Klatsky P.C., Lane D.E., Ryan I.P., Fujimoto V.Y. (2007) The
effect of fibroids without cavity involvement on ART outcomes independent of ovarian age. Hum. Reprod. 22(2):
521-6.
[9] Qidwai G.I., Caughey A.B., Jacoby A.F. (2006) Obstetric out-
comes in women with sonographically identified uterine
leiomyomata. Obstet. Gynecol. 107(2 Pt 1): 376-82.
[10] Ramzy A.M., Sattar M., Amin Y. et al. (1998) Uterine myomata and outcome of assisted reproduction. Hum. Reprod. 13(1):
198-202.
[11] Khaund A., Lumsden M.A. (2008) Impact of fibroids on reproductive function. Best Pract. Res. Clin. Obstet. Gynaecol.
22(4): 749-60.
[12] Buttram V.C., Jr., Reiter R.C. (1981) Uterine leiomyomata:
etiology, symptomatology, and management. Fertil. Steril.
36(4): 433-45.
[13] Wilson E.A., Yang F., Rees E.D. (1980) Estradiol and proges-
terone binding in uterine leiomyomata and in normal uterine tissues. Obstet. Gynecol. 55(1): 20-4.
[14] Wood C., Maher P. (1998) The place of laparoscopic surgery
in surgical gynaecology. Aust. N. Z. J. Obstet. Gynaecol. 38(4):
440-5.
[15] Deligdish L, Loewenthal M. (1970) Endometrial changes
associated with myomata of the uterus. J. Clin. Pathol. 23(8):
676-80.
[16] Casini M.L., Rossi F., Agostini R., Unfer V. ( 2006) Effects of
the position of fibroids on fertility. Gynecol. Endocrinol.
22(2): 106-9.
[17] Richards P.A, Richards P.D., Tiltman A.J. (1998) The ultra-
structure of fibromyomatous myometrium and its relationship to infertility. Hum. Reprod. Update 4(5): 520-5.
[18] Eldar-Geva T., Meagher S., Healy D.L, et al. (1998) Effect of
intramural, subserosal, and submucosal uterine fibroids on
the outcome of assisted reproductive technology treatment.
Fertil. Steril. 70(4): 687-91.
112
A. Reroń, A. Jaworowski, K. Pośpiech
[19] Marianowski L, Kamiński P. (1997) Laproskopowe leczenie
mięśniaków macicy. [W:] Pisarski T., red. Endoskopia w ginekologii i położnictwie. Poznań: Termedia: p. 103.
[20] Somigliana E., Vercellini P., Daguati R. et al. (2007) Fibroids
and female reproduction: a critical analysis of the evidence.
Hum. Reprod. Update 13(5): 465-76.
[21] Aharoni A., Reiter A., Golan D. et al. (1988) Patterns of growth
of uterine leiomyomas during pregnancy. A prospective longitudinal study. Br. J. Obstet. Gynaecol. 95(5): 510-3.
[22] Muram D, Gillieson M, Walters JH. Myomas of the uterus in
pregnancy: ultrasonographic follow-up. Am J Obstet Gynecol
1980 Sep 1;138(1):16-9.
[23] Noia G, Masini L., Mazzei R. et al. (1983) Echographic monitoring of uterine myomatosis in pregnancy. Minerva Ginecol. 35(1-2): 1-7.
[24] Winer-Muram H.T., Muram D., Gillieson M.S. et al. (1983)
Uterine myomas in pregnancy. Can. Med. Assoc. J. 128(8):
949-50.
[25] Strobelt N., Ghidini A., Cavallone M. et al. (1984) Natural
history of uterine leiomyomas in pregnancy. J. Ultrasound.
Med. 13(5): 399-401.
[26] Rice J.P., Kay H.H., Mahony B.S. (1989) The clinical significance of uterine leiomyomas in pregnancy. Am. J. Obstet.
Gynecol. 160(5 Pt 1): 1212-6.
[27] Exacoustos C., Rosati P. (1993) Ultrasound diagnosis of uterine myomas and complications in pregnancy. Obstet. Gynecol. 82(1): 97-101.
[28] Katz V.L., Dotters D.J., Droegemeuller W. (1989) Complications of uterine leiomyomas in pregnancy. Obstet. Gynecol.
73(4): 593-6.
[29] Coronado G.D., Marshall L.M., Schwartz S.M. (2000) Compli-
cations in pregnancy, labor, and delivery with uterine leiomyomas: a population-based study. Obstet. Gynecol. 95(5):
764-9.
[30] Davis J.L., Ray-Mazumder S., Hobel C.J., Baley K. Sassoon D.
(1990) Uterine leiomyomas in pregnancy: a prospective study. Obstet. Gynecol. 75(1): 41-4.
[31] Benson C.B., Chow J.S., Chang-Lee W. et al. (2001) Outcome
of pregnancies in women with uterine leiomyomas identified
by sonography in the first trimester. J. Clin. Ultrasound 29(5):
261-4.
[32] Faulkner R. (1974) Red degeneration of uterine myomas.
Am. J. Obstet. Gynecol. 3: 474.
[33] Reroń A., Trojnar-Podleśny M. (2003) Mięśniaki macicy w
ciąży i podczas porodu. Ginekologia Praktyczna 11(1): 8-11.
[34] Golan D., Aharoni A., Gonen R. et al. (1990) Early spontaneous rupture of the post myomectomy gravid uterus. Int.
J. Gynaecol. Obstet. 31(2): 167-70.
[35] Ostrzenski A. (1998) Extensive iatrogenic adenomyosis after
laparoscopic myomectomy. Fertil. Steril. 69(1): 143-5.
[36] Dubuisson J.B., Fauconnier A., Chapron C. et al. (2000) Re-
productive outcome after laparoscopic myomectomy in infertile women. J. Reprod. Med. 45(1): 23-30.
[37] Seracchioli R., Manuzzi L., Vianello F. et al. (2006) Obstetric
and delivery outcome of pregnancies achieved after laparoscopic myomectomy. Fertil. Steril. 86(1): 159-65.
[38] Persjaninow Ł. (1972) Fibromiomy matki i ich leczenie.
Akusz Gin. 4: 3.
[39] Słomko Z. (1985) Operacje położnicze. [W:] Słomko Z, red.
Medycyna Perinatalna. Warszawa: PZWL; p. 586.
[40] Kaymak O., Ustunyurt E., Okyay R.E. et al. (2005) Myomectomy during cesarean section. Int. J. Gynaecol. Obstet. 89(2):
90-3.
J
Alfred Reroń
ul. Kopernika 23, 31-501 Kraków,
e-mail: [email protected]
Uterine leiomyomas in pregnant women
The incidence of leiomyomas in pregnancy is 0,3-2,7% till even 7,2%. There is agreement that large leiomyomas are cause of pregnancy
and labour complications, while small one, especially subserosal and pedunculated, are not related with adverse effects. We present
some views of pregnancy and labour management with uterine leiomyomas. There is trend towards non-operative procedures during
as pregnancy as labour even ended by caesarean section. Myomectomy during pregnancy is advantage when performed early on
selected patients and if necessary – i.e. because of severe abdominal pain.
Key words: uterine leiomyomas, pregnancy, labour