Pobierz

DZIAŁALNOŚĆ MISYJNA MISJONARZY NOWYCH RUCHÓW RELIGIJNYCH
NA TERENIE POLSKI. PERSPEKTYWA SOCJOLOGICZNA.
Anna Andrychowska
Uniwersytet Szczeciński
Streszczenie
Życie społeczne stanowi fascynujący, zwłaszcza dla socjologa, obszar badań. Z każdym nowym zjawiskiem społecznym poznajemy na nowo zaskakującą głębię ludzkiej kreatywności, której efektem jest
również religia. We współczesnym świecie tradycyjne religie coraz częściej funkcjonują w otoczeniu
licznych nowych ruchów religijnych. Badania naukowe dotyczące zagadnienia sekt, obecnie coraz
częściej określanymi jako nowe ruchy religijne, rozwijają się od niedawna. W Polsce ożywienie aktywności ruchów religijnych nastąpiło po 1989 roku. Od tego czasu liczba zarejestrowanych Kościołów i
związków wyznaniowych gwałtownie wzrosła. Transformacja ustrojowa przyciągnęła do kraju misjonarzy ruchów religijnych, którzy, jak twierdzą, znajdują u nas swych zwolenników.
We współczesnym świecie, gdzie życie nabrało zawrotnego tempa i dominuje pogoń za dobrami konsumpcyjnymi, a tradycyjne religie nie są w stanie dostarczyć wartości, idei i poczucia bezpieczeństwa,
jednostki z trudnością odnajdują swą tożsamość, a poczucie osamotnienia, brak oparcia w rodzinie
i wśród przyjaciół skłania je do przyjęcia umiejętnie podsuniętej im przez misjonarzy nowych ruchów
religijnych propozycji przystąpienia do nich. Jednostki zagubione, samotne, potrzebujące wsparcia
i poczucia bezpieczeństwa wybierają nowe formy religijności, które są w stanie im tego dostarczyć,
porzucając często rodziny, znajomych, dotychczasowy sposób życia, przyzwyczajenia i podporządkowują się przywódcom tych grup. Potrzeba określenia własnego miejsca w świecie wartości sprawia,
że ludzie poszukują nowych rozwiązań poza tradycyjnymi Kościołami1.
1
E. Barker Nowe Ruchy Religijne, Kraków 2002.
www.think.wsiz.rzeszow.pl, ISSN 2082-1107, Nr 2 (14) 2013, s. 54-59
Działalność misyjna misjonarzy nowych ruchów religijnych w Polsce. Perspektywa socjologiczna.
Podstawowym celem misjonarzy nowych ruchów religijnych jest pozyskanie jak największej liczby
wyznawców do ruchu czy wspólnoty, i w tym celu wykorzystują liczne, wyrafinowane metody werbowania i indoktrynacji, których nieodłącznym elementem są psychologiczne i socjologiczne techniki
manipulacji i perswazji, co potwierdzają liczne badania dotyczące zagadnienia2. Część z nich przyjmuje formę manipulacji i perswazji, której poddawani są ludzie każdego dnia, a których autorami są media, politycy i inni ludzie w najbliższym otoczeniu. Za pomocą tych metod ludzie starają się wpływać
na innych wszędzie, żyjemy bowiem w wieku, który charakteryzują próby masowej perswazji i manipulacji3.
Poszczególne ruchy religijne różnią się od siebie pod względem wierzeń, praktyk, struktur organizacyjnych i form działalności, kierują się innymi zasadami i przestrzegają innych praw. Mimo zasadniczych różnic opinia publiczna ukształtowała ich negatywny obraz szufladkując je do jednego worka
jak niebezpieczne sekty, kojarzone z „praniem mózgu” i „budzącymi lęk technikami indoktrynacji,
ubezwłasnowolnienia”4. Nie wszystkie nowe ruchy religijne funkcjonujące w społeczeństwie mają
charakter destrukcyjny. Jednak różnorodność podejść do zagadnienia sekt i nowych ruchów religijnych, a także wieloznaczność samego zjawiska nie pozwalają jednoznacznie zdefiniować co jest sektą,
a co nowym ruchem religijnych, a także stworzyć jednowymiarowej klasyfikacji, która pozwoliłaby
dokonać podziału na te szkodliwe i te nie szkodliwe dla społeczeństwa czy jednostki.
„Terminu nowy ruch religijny używa się dla określenia wewnętrznie zróżnicowanego zespołu organizacji, z których większość pojawiła się w dzisiejszej postaci w drugiej połowie naszego wieku, i które
oferują zwykle pewien rodzaj odpowiedzi na fundamentalne pytania natury religijnej, duchowej
i filozoficznej”5. Zatem nowymi ruchami religijnymi nazywać będziemy te grupy religijne, które
ukształtowały się po II wojnie światowej, oraz te które stanowią alternatywę wobec religii dominującej. To właśnie działalnością misyjną misjonarzy tak rozumianych ruchów religijnych będziemy zajmować się w niniejszej pracy.
Nowe ruchy religijne na terenie Polski prowadzą aktywną działalność misyjną6. Ich misjonarzy można
spotkać niemal we wszystkich miastach Polski. Misjonarze7 są przekonani, że dzięki szeroko prowadzonej działalności misyjnej dają ludziom szansę poznania prawdy, aby mogli nawrócić się i otrzymać
przebaczenie grzechów. Według nich wielu ludzi żyje w zaślepieniu i nie odnajdują prawdy, ponieważ
nie wiedzą gdzie jej szukać8. W tym miejscu pojawiają się specjalnie do tego przygotowani misjonarze, którzy przynajmniej na początku spełniają oczekiwania tych, którzy w świecie nieustannych
przemian zagubili się i poszukują odpowiedzi na fundamentalne pytania dotyczące ludzkiej egzystencji na Ziemi. Misjonarzy zazwyczaj można poznać po nienagannym ubiorze. Zazwyczaj biała koszula,
czarna marynarka lub płaszcz, krawat, miły wyraz twarzy, pozytywne nastawienie, czasami plakietka
z imieniem bądź nazwą Kościoła. Uśmiechnięci, kulturalni, wzbudzają zaufanie wśród ludzi. Misjonarze apostołują parami, zazwyczaj jest to mężczyzna i kobieta, zarówno młodzi, jak i starsi. Misjonarze
2
Informacje na temat technik manipulacji i perswazji wykorzystywanych przez nowe ruchy religijne odnajdujemy w pracach
licznych badaczy, między innymi: E. Barkera, Gillespie, E. Hałasa i innych.
3
E. Aronson, T. Wilson, R. Akert, Psychologia społeczna. Serce i umysł, Warszawa 2001.
4
E. Barker, dz. cyt., s. 12
5
Tamże, s. 51
6
Tamże, s. 27-33
7
Informacje dotyczące działalności misyjnej nowych ruchów religijnych pochodzą z badań własnych przeprowadzonych w
2011 i 2012 roku i licznej literatury dotyczącej poruszanej problematyki.
8
Opinie własne misjonarzy dotyczące ich misji.
55
Działalność misyjna misjonarzy nowych ruchów religijnych w Polsce. Perspektywa socjologiczna.
nauczając kierują się specjalnym schematem, który dokładnie przeanalizowany mówi im w jaki sposób mają głosić nauki. Przed każdą misją chętni są do tego dokładnie przygotowywani. Muszą bowiem posiadać pewne umiejętności, które pozwolą im sprawnie i skutecznie spełnić swe zadanie.
Podstawowym celem misjonarzy jest pozyskanie jak największej liczby wiernych. W tym celu wykorzystują wszelkie dostępne metody.
Podstawowym zadaniem misjonarza jest nawiązanie kontaktu z potencjalnymi konwertytami9. Raz
dobrze nawiązany kontakt z potencjalnymi wyznawcami pozwala na dalsze oddziaływanie w kierunku
konwersji10. W przypadku „nieudanego” kontaktu misjonarze tracą potencjalnego konwertytę, który
w wyniku negatywnego wrażenia ze spotkania traci chęć na jakiekolwiek dalsze rozmowy. Nawiązywanie kontaktów z ludźmi ułatwia misjonarzom posiadanie pewnych cech: sympatyczny wygląd,
umiejętność prowadzenia rozmów, umiejętność zaciekawiania innych swą religią, pozytywne nastawienie do ludzi, sprawianie wrażenia osoby godnej zaufania, energiczność i entuzjazm, nienaganny
ubiór, szczery uśmiech oraz cierpliwość.
Misjonarze odznaczają się jako doskonali mówcy. Styl rozmowy dopasowują do sytuacji i profilu rozmówcy. Starając się zaciekawić rozmówców koloryzują swą wiarę i pomijają te elementy, które są
niezgodne z religią potencjalnego konwertyty, i które mogłyby go odstraszyć. Misjonarze prezentując
swą religię błądzą po różnych tematach, aby zmylić słuchacza. Słuchacz w pewnym momencie traci
kontrolę nad rozmówcą, nie wie do czego ma się odnieść, o co zapytać, a w końcu o co właściwie
w tym wszystkim chodzi. Nie potrafi porównać słów misjonarza ze swoimi poglądami. Misjonarze nie
udzielają satysfakcjonujących odpowiedzi na zadane im pytania. Zdawkowe odpowiedzi wywołać
mają u słuchacza niedosyt i ciekawość. W ten sposób misjonarze doprowadzają do kolejnego spotkania. Innym sposobem, by spotkać się ponownie jest często stosowany przez misjonarzy zwrot typu
„chętnie podyskutuję z Tobą na ten temat przy następnej okazji”11. Ta wymijająca odpowiedź może
świadczyć po prostu o braku wiedzy misjonarza na dany temat. Wówczas misjonarze często zapisują
sobie zadane pytanie i przy następnym spotkaniu dysponują już gotową odpowiedzią. W innych przypadkach unikają tłumaczeń twierdząc, że tak jest i tyle, bo tak mówi ich święta księga, zasłaniając się
przy tym swym świadectwem. Misjonarze przekonani do słów, które głoszą, staja się bardziej wiarygodni, dlatego na każdy kroku zachęcani są do wzmacniania swego świadectwa.
Misjonarze nastawieni na głoszenie słów swej ewangelii niechętnie podejmują próby wysłuchania
poglądów innych. Nie okazują tego wprost. Zawsze uśmiechnięci, kulturalni sprawiają wrażenie osób
głęboko zainteresowanych słowami potencjalnego konwertyty. W rzeczywistości tak jest, oczywiście
jeśli dotyczy to ich prywatnych spraw. Misjonarze przekonani są, że to oni mają rację, dlatego wypowiedzi rozmówców dotyczące ich poglądów często są przez misjonarzy przerywane. Przykład:
„A popatrz na to z innej strony….; cóż a co powiedział byś na to…; a co myślisz o…”12. Misjonarze chcą
skłonić swych rozmówców do refleksji, analizowania ich słów, zastanawiania się nad swoim życiem,
9
Konwersja religijna jest jednym z wielu pojęć w naukach społecznych, które nie jest jednoznaczne i sprawia duże trudności
definicyjne. Jak na razie w socjologii nie powstała powszechnie ważna i uznawana definicja konwersji. Najczęściej przytaczane definicje konwersji (patrz. Heirich, S. Tipton, G. i K Lang, R. Turner i L. Killan, A. Kłoskowska i inni) zakładają, że konwersja jest zmianą radykalną. Następuje całkowita zmiana w obszarze centralnych wartości, sposobu życia czy światopoglądu jednostek. Socjologowie zgadzają się ze sobą również w tym, że jako konwertytę nie zaliczy się jednostkę, która przeszła
na inne wyznanie bez udziału czynników wewnętrznych, na przykład w wyniku małżeństwa, przymusu. Więcej patrz E. Hałas
Konwersja. Perspektywa socjologiczna. Scholar. Warszawa 2007.
10
Jak wyżej.
11
Przykładowa wypowiedź jednego z misjonarzy.
12
Jak wyżej.
56
Działalność misyjna misjonarzy nowych ruchów religijnych w Polsce. Perspektywa socjologiczna.
dlatego zadają dużo pytań otwartych. Przy tym stosują wszystkie metody zaprezentowane powyżej,
aby nie dopuścić do sytuacji, w której stracą kontrolę nad rozmówcą.
Aby umiejętnie prowadzić rozmowy z misjonarzami należy przede wszystkim zachować spokój. Pamiętać należy także, że im lepszy mamy nastrój, tym bardziej jesteśmy podatni na wpływy ze strony
innych osób. Nie bójmy się także zawsze prosić o wyczerpujące odpowiedzi, w końcu mamy prawo
uzyskać wiarygodne informacje, a nie to co misjonarzom jest na rękę. Nie pozwólmy, aby nasz rozmówca przechodził do następnego tematu jeśli wcześniejszy jeszcze się nie zakończył. Zawsze żądajmy, aby skupiać się na jednym temacie, a nie kilku na raz. W ten sposób nie stracimy kontroli nad tym
co akurat jest omawiane. Podejmujmy dyskusję. Nie pozwólmy misjonarzom prowadzić monologu.
Należy przypomnieć, że w rozmowie to dwie strony mówią i wówczas wyrazić swe poglądy na dany
temat. Nie krytykuj przy tym słów misjonarza. On, podobnie jak każdy inny człowiek, ma prawo mieć
odmienne poglądy. Zawsze opierajmy się na konkretnej wiedzy przekonując go do swoich przekonań.
W rozmowach z misjonarzami przydatna okazuje się znajomość treści zawarta w Biblii. Dzięki temu
można porównywać zapisy w świętych księgach i słowa misjonarzy z naszymi.
Misjonarze nowych ruchów religijnych potencjalnych konwertytów pozyskują na kilka sposobów.
Istnieje kilka metod rekrutowania nowych członków13.
Nauczanie na ulicy. Misjonarze mają określone dni i godziny podczas, których nauczają ludzi na ulicy.
Korzystają przy tym z tablic, kolorowych obrazków, ulotek, książeczek, czasopism.
Wizyty domowe. Wizyty domowe są jedna z najczęściej spotykanych metod nauczania stosowanych
przez nowe ruchy religijne. Prawdopodobnie każdy z nas miał z tym do czynienia. Misjonarze wykorzystają każdą sytuację, która umożliwi im wejście do środka. Jedną z takich taktyk jest „niesienie
pomocy”. Zazwyczaj dotyczy to osób starszych lub słabszych. Jeśli trzeba wnieść zakupy, pomóc
wspiąć się po schodach można liczyć na pomoc misjonarza. Nauki domowe mają formę prywatnych
lekcji ze znajomości świętych pism. Można je podzielić na: nauki domowe z potencjalnymi konwertytami wcześniej poznanymi podczas organizowanych spotkań; nauki domowe z osobami poznanymi
podczas nauk na ulicy bądź wizyt domowych; oraz nauki domowe z nowymi członkami wspólnoty.
Najintensywniej odbywają się nauki domowe z pierwszą grupą osób. Po pierwsze, dlatego że osoby
utrzymujące kontakt z misjonarzami chętniej zapraszają ich do swych mieszkań. Po drugie misjonarze
częściej odwiedzają mieszkania poznanych ludzi, ponieważ wówczas zazwyczaj są lepiej przyjmowani
i swobodniej prowadzi im się rozmowę. Nauki domowe z trzecią grupa osób mają szczególne znaczenie w podtrzymywaniu nowego członka w grupie i w procesie wprowadzania go do wspólnoty. Głównym zadaniem tych spotkań się wspieranie nowego członka i zapewnianie go, że podjął słuszną decyzję. Spotkania z drugą grupą osób są najtrudniejsze. Misjonarze wówczas zazwyczaj prowadzą rozmowy z nowo spotkanymi ludźmi, którzy prawdopodobnie nie mieli wcześniej z nimi kontaktu. Misjonarze podczas wizyt domowych nigdy nie wiedzą na jakich ludzi trafią.
Broszurki i ulotki. Broszurki i ulotki można znaleźć właściwie wszędzie tam, gdzie misjonarze prowadzą swą działalność misyjną. Zawierają najważniejsze informacje dotyczące Kościoła, przede wszystkim jak ich znaleźć bądź skontaktować się z nimi. Kolorowe i wymyślne ulotki mają za zadanie zaciekawić potencjalnych konwertytów i sprowadzić ich do ruchu, gdzie znajdą już się pod opieką misjonarzy i wyznawców ruchu.
13
Opracowanie własne na podstawie zebranej literatury i badań własnych.
57
Działalność misyjna misjonarzy nowych ruchów religijnych w Polsce. Perspektywa socjologiczna.
Internet. We współczesnym świecie Internet jest najważniejszym źródłem informacji. Wykorzystują to
nowe ruchy religijne zakładając własne strony internetowe, fora dyskusyjne a także umieszczając
w sieci fragmenty swych świętych pism. Za pośrednictwem Internetu można skontaktować się
z ruchem oraz zamówić materiały dotyczące wspólnoty i świętą księgę. Zamówione materiały dostarczane są osobiście przez misjonarzy, a podane dane kontaktowe przechowywane są w archiwach
Kościoła.
Pośrednictwo znajomych. Osoby „zaprzyjaźnione” z ruchem zachęcane są przez misjonarzy do zapraszania na spotkania swych znajomych. Zazwyczaj przyjmuje się takie zaproszenie, bo przecież nie
można odmówić koledze czy koleżance.
Organizowanie różnego rodzaju akcji, spotkań takich jak kurs języka (głównie angielskiego), kampanie
przeciwko paleniu tytoniu, warsztaty artystyczne, warsztaty psychoterapeutyczne czy specjalistyczne,
zajęcia terapeutyczne, treningi asertywności, jak zrobić karierę i inne. Tego typu spotkania pozwalają
zgromadzić znaczną liczbę osób zainteresowanych zagadnieniem. Przyciągają tym osoby, które podzielają ich poglądy. Przez to mogą one być bardziej skłonne do wstąpienia do wspólnoty. Misjonarze
pod pretekstem na przykład akcji przeciwko paleniu papierosów zapoznają zebranych ze swoją wiarą.
„Przypadkowe spotkania”. Członkowie nowych ruchów religijnych niczym nie odróżniają się od reszty
społeczeństwa. Prowadzą oni normalne życie. Każdy w naszym otoczeniu może należeć do jakiegoś
ruchu religijnego, a my nawet nie zdajemy sobie z tego sprawy. Obowiązek nauczania nie leży tylko
dla misjonarzach, dlatego wszyscy członkowie ruchu angażują się w przekazywanie ewangelii. Przypadkowe spotkanie, z pozoru „zwykłym” człowiekiem, może okazać się pierwszym krokiem do stanie
się jednym z nich.
Misjonarze podczas spotkań z potencjalnymi konwertytami starają się wytworzyć jak najlepsze relacje z uczestnikami poprzez okazywanie im zainteresowania i zrozumienia. Miła atmosfera ma sprzyjać
nauczaniu. Jest to kolejny etap po nawiązaniu kontaktu, który ma na celu stopniowe przekonywanie
kandydata do przyjęcia chrztu i przyłączenia się do wspólnoty. Spotkania misjonarzy z potencjalnymi
członkami podzielić można na dwie grupy: spotkania nakierowane na nauczanie i spotkania towarzyskie. W obu przypadkach mamy do czynienia z oddziaływaniem na potencjalnych członków. Podczas
spotkań pierwszego typu misjonarze przekazują zainteresowanym podstawową wiedzę dotycząca ich
wiary. Podczas nauk czyta się i analizuje święte księgi, poznaje się zasady postępowania zgodnego
z ich wiarą, poznaje się sakramenty, uczy modlitw i pieśni oraz poznaje się strukturę organizacyjną
ruchu. Drugi wyróżniony typ spotkań, mimo iż nie są nastawione na nauczanie i analizowanie pism,
niewątpliwie odgrywa równie ważną rolę w procesie konwersji. Misjonarze nawiązują nowe przyjaźnie i często spotykają się towarzysko, aby porozmawiać, pośmiać się, rozerwać. Misjonarze chętnie
rozmawiają o rzeczach codziennych, o rodzinie, studiach, pracy, tym co się chce robić w przyszłości.
Okazują zainteresowanie, życzliwość i zrozumienie. Podejmują wszystkie tematy, głównie te interesujące kandydata, aby dostosować swe zachowanie do jego potrzeb. „Bombardowanie miłością” jest
znaną techniką pozyskiwania wiernych. Obok niej znajduje się pochlebstwo i flirt. Potencjalny konwertyta zawsze znajduje się w centrum zainteresowania misjonarzy. Jego problemy są najważniejsze,
on jest najmądrzejszy i najzdolniejszy. W tym czasie między misjonarzami a potencjalnymi konwertytami wytwarzają się silne relacje. Przyjaźń, miłość, często nieodwzajemniona, stają się przesłanką
przyjęcia nowej wiary. Oddziaływanie misjonarzy w obu tych grupach w połączeniu stanowi skuteczną metodę indoktrynacji.
58
Działalność misyjna misjonarzy nowych ruchów religijnych w Polsce. Perspektywa socjologiczna.
Misjonarze nowych ruchów religijnych nie przywiązują zbyt dużej wagi do motywacji potencjalnych
konwertytów, którzy postanawiają przyjąć chrzest. Wynika to przede wszystkim z faktu, że nowe
ruchy religijne, aby móc formalnie funkcjonować na terenie kraju i budować świątynie, muszą dysponować określoną liczbą wyznawców. Niektórzy misjonarze są także rozliczani z liczby nowych wiernych. Głównym zadaniem misjonarza jest przekonanie ludzi do przyjęcia chrztu i nieważne jest czy
wierzą w elementy zawarte w doktrynie, ale to czy będą przestrzegał zasad kościelnych. Wszystkie
czynności podejmowane przez misjonarzy nakierowane są na przekonanie potencjalnego konwertyty
do siebie, a nie do swej wiary. Nie oznacza to jednak, że wiara nie jest istotna. Odgrywa ona fundamentalną rolę w życiu jej wyznawców, jednak w przypadku pozyskiwania nowych wiernych najczęściej nie stanowi najważniejszego czynnika, raczej jest dopełnieniem wszystkich tych, które mają zasadnicze znaczenie dla konwersji jednostek.
Wszystkie czynności wykonywane przez misjonarzy nad potencjalnymi konwertytami składają się na
złożony proces mający na celu pozyskanie ich do ruchu. Misjonarze oddziałują na potencjalnych
członków, aby ci porzucili dawne wartości, postawy, wierzenia, przekonania i dotychczasowe życie.
Konwersja jednostek nie jest wyłącznie ich wewnętrznym wytworem, potrzebą, lecz w dużej mierze
efektem oddziaływań na nich misjonarzy. Konwersja jednostek przebiega stopniowo w kilku etapach
składających się z poszczególnych czynności wykonywanych przez misjonarzy, które wzajemnie się
uzupełniają na kolejnych etapach oddziaływań.
Nowe ruchy religijne za pomocą różnych technik starają się wpływać na ludzi i jeśli nie przybierają
one niebezpiecznych form zagrażających jednostce i nie naruszają jej wolność osobistej, należy pamiętać, że ludzie sami decydują ostatecznie czy przyłączyć się do wspólnoty. Ruchy religijne oferują
ludziom we współczesnym świecie wszystko to czego nie jest wstanie dać im tradycyjna religia. Zmieniające się wymagania społeczne i zanikanie tradycyjnych więzi powoduje, że ludzie coraz częściej
polegają wyłącznie na sobie jednocześnie poszukując bezpieczeństwa, które może im zapewnić
wspólnota. Wówczas ze swą ofertą członkowstwa wychodzą nowe ruchy religijne, które przynajmniej
na początku spełniają oczekiwania tych drugich.
Bibliografia
1. E. Barker Nowe Ruchy Religijne, Kraków 2002.
2. E. Aronson, T. Wilson, R. Akert, Psychologia społeczna. Serce i umysł, Warszawa 2001.
3. E. Hałas Konwersja. Perspektywa socjologiczna. Scholar. Warszawa 2007.
59