Pobierz PDF

Ściąga eksperta
Lodowce i lądolody
Lodowce pokrywają ok. 16 milionów km2 obszarów lądowych Ziemi, co stanowi 11% ich ogólnej powierzchni. Powstają one w miejscach,
gdzie więcej śniegu przybywa niż topnieje – czyli powyżej granicy wiecznego śniegu. Granica ta, w zależności od szerokości
geograficznej, przebiega na różnej wysokości.
Granica wiecznego śniegu osiąga najwyższy poziom ma na zwrotniku Raka i Koziorożca. Sięga tam granic 6000m n.p.m. Obniża się
nieznacznie na równiku i wynosi ok. 5000m n.p.m. Im bliżej biegunów daje się zauważyć coraz bardziej dynamiczny spadek aż do
poziomu równego morzu. Położenie granicy wiecznego śniegu zależeć więc będzie od warunków klimatycznych takich jak obecność
opadów oraz odpowiednia niska tmp. przez cały rok.
Lodowce dzielić będziemy na dwa podstawowe typy: lodowce górskie i lodowce kontynentalne czyli lądolody.
Lodowce górskie powstają w obniżeniach śródgórskich powyżej granicy wiecznego śniegu gdzie gromadzi się śnieg i swym zasięgiem
obejmują niekiedy tereny leżące nawet kilkaset metrów poniżej tej granicy. Nagromadzony śnieg ulega licznym przeobrażeniom.
Warstwa wierzchnia w okresach cieplejszych topi się a woda wsiąka w głąb. W skutek wielokrotnego topnienia i zamarzania w miejscach
gdzie zgromadziło się go najwięcej powstaje firn.
Miejsca nagromadzenia firnu nazywamy polem firnowym. Gdy grubość pokrywy firnowej przekracza 50 m, ciężar i ciśnienie powodują
dalsze przeobrażenie w lód lodowcowy. W ten sposób powstają lodowce. Nagromadzona masa lodu jest w ciągłym aczkolwiek bardzo
powolnym ruchu. Ruch ten spowodowany siłami grawitacji nazywać będziemy pełzaniem. Bardzo gruba pokrywa lodowa przesuwająca
się w dół doliną ma postać jęzora lodowcowego. Śnieg na polach firnowych lodowców górskich pochodzi często nie tylko z opadów, lecz
także z lawin spadających po stromych górskich stokach. Te ogromne masy śniegu spadają z wielką siłą obłamując i obsuwając kawałki
skał. Pełznący lód niszczy z kolei podłoże i tworzy szczeliny. Przesuwając się niesie ze sobą wtopiony materiał skalny i cząstki mineralne
wyrwane z pól firnowych. W ten sposób w podłożu powstają ubytki o kształcie misy zwane cyrkami lub karami lodowcowymi. Zagłębienia
te z czasem wypełniać zaczyna woda tworząc jeziora polodowcowe. Materiał jaki wlecze ze sobą lodowiec osadza się. Będziemy
nazywać go moreną i w zależności od tego gdzie zostaje nagromadzony będziemy mieli do czynienia z moreną czołową, denną lub
boczną.
www.edudu.pl - filmy edukacyjne on-line
Strona 1/4
Ściąga eksperta
Przed czołem lodowca powstaje morena czołowa, morena denna jest pozostałością wycofującego się lodowca, natomiast moren boczna
to wały usypane z materiału pochodzącego ze zboczy niszczonych przez przemieszczający się lodowiec.
Kiedy lodowiec zsuwa się dawną doliną rzeczną pogłębia on jej dno i podcina otaczające ją stoki. Efektem tego jest formowanie się
doliny o kształcie litery U tzw. doliny u-kształtnej. Kiedy jęzor lodowca zsunie się w dół gdzie tmp. powietrza jest wyższa niż 0°C dochodzi
do stopnienia lodu i osadzenia się uwolnionego materiału skalnego. W miejscu tym zwanym wrotami lodowcowymi wypływa górski potok
który czasem daje początek rzece. Z lodowców himalajskich pochodzą m.in. takie rzeki jak Brahmaputra czy Ganges, a z lodowca
alpejskiego wypływa Rodan.
Lodowce kontynentalne czyli lądolody w odróżnieniu od lodowców górskich zajmują bardzo duże powierzchnie. Imponująca jest także
ich grubość dochodząca nawet do 4700 m. Na Ziemi występują 2 lądolody i oba zlokalizowane są w pobliżu biegunów. Największy
pokrywający 95,5% powierzchni Antarktydy osiąga grubość 4000 metrów. Drugim co do wielkości jest lądolód grenlandzki, który pokrywa
prawie 4/5 całej powierzchni wyspy. Jego miąższość zmierzona w pobliżu wierzchołka kopuły lodowej wynosi 3500 metrów.
Lodowce kontynentalne rozprzestrzeniają się na wszystkie strony i w wielu miejscach swym czołem docierają do morza. Po części
lądolód schodzi poniżej poziomu morza i opiera się na dnie morskim. Takie lodowce to lodowce szelfowe, których czoło stanowi wysoką
pionowa ścianę zwaną bariera lodową. Elementami lodowców uchodzących do morza są góry lodowe czyli odłamane bryły lodu. Dryfując
po morzach przybrzeżnych zagrażają żegludze, gdyż są słabo widoczne. Ponad powierzchnię wody wystaje jedynie 1/9 ich masy a
przenoszone przez prądy morskie mogą przemieszczać się na duże odległości.
Krajobraz polodowcowy, rzeżba polodowcowa. Współczesny zasięg lodowców jest znacznie mniejszy niż w plejstocenie, kiedy to na
półkuli północnej rozpościerał się lądolód skandynawski. Podczas jego największej ekspansji zlodowaceniu uległa większa część Europy,
Azji oraz Ameryki Północnej. Po ustąpieniu lądolodu pozostał typowy krajobraz polodowcowy. Krajobraz ten charakteryzuje się dużą
liczbą jezior i wzgórz morenowych. W Polsce krajobraz polodowcowy jest typowy dla pojezierzy. Mamy tam oczka wytopiskowe oraz
jeziora rynnowe takie jak np. Jeziorak i morenowe jak jezioro Śniadrwy.
www.edudu.pl - filmy edukacyjne on-line
Strona 2/4
Ściąga eksperta
Na pojezierzach występują także formy akumulacji lodowcowej takie jak wały moren czołowych oraz obszary moreny dennej. Z
topniejącego lądolodu wypływały wody zasilając duże rzeki płynące mniej więcej równolegle do czoła lądolodu. W ten sposób wyżłobione
zostały szerokie i głębokie pradoliny jakie występują w środkowej i północnej Polsce. Do elementów rzeźby polodowcowej należeć też
będą takie formy piaszczyste jak stożki sandrowe oraz wąskie i kręte dochodzące do kilku kilometrów długości wały tzw. ozy.
Na podstawie stopnia zachowania się form polodowcowych wyróżniać będziemy dwa typy rzeźby polodowcowej: młodoglacjalną i
staroglacjalną.
Młodoglacjalna→ formy polodowcowe są dość dobrze zachowane.
W rzeźbie staroglacjalnej→ natomiast formy są w dużym stopniu zrównane lub zniszczone i przez to samo słabo widoczne.
W interglacjałach czyli okresach pomiędzy kolejnymi zlodowaceniami panował klimat podobny do tego jaki mamy obecnie dlatego też
przypuszcza się że w przyszłości nastąpi kolejne zlodowacenie a epoka w której teraz żyjemy jest właśnie kolejnym ociepleniem.
Formy polodowcowe w zależności od typu lodowca
niżowa rzeźba polodowcowa
górska rzeźba polodowcowa
→ morena czołowa → morena czołowa
→ morena denna
→ morena denna
→ ozy
→ morena bocznam
→ kemy
→ żłoby lodowcowe
→ sandry
→ cyrki (kotły) lodowcowe,
→ zagłębienia wytopiskowe
→ rynny polodowcowe
→ pradoliny
Główne formy polodowcowe
morena czołowa wzgórze lub wał o wysokości od kilku do kilkudziesięciu metrów, powstały w wyniku
usypania podczas postoju materiału skalnego niesionego przez lodowiec u jego
czoła morena boczna wał ciągnący się wzdłuż zbocza doliny, którą płynął lodowiec powstały na skutek
gromadzenia się materiału niesionego po bokach lodowca
morena denna
powierzchnia terenu o urozmaiconej rzeźbie, powstała w wyniku osadzania
materiału niesionego przez lodowiec
jeziora morenowe
jeziora powstające w zagłębieniach pomiędzy utworami morenowymi ozy
długie, wąskie, wijące się pagórki lub wały o długości do kilkudziesięciu kilometrów,
powstające w wyniku osadzenia się materiału skalnego w szczelinach lodowca,
www.edudu.pl - filmy edukacyjne on-line
Strona 3/4
Ściąga eksperta
którymi płynęła woda
kemy wały lub pagórki o stromych zboczach i rozległych, płaskich powierzchniach,
powstające z materiału naniesionego przez wody lodowcowe w szczelinach i
przestrzeniach lodowca sandry
lekko nachylone, rozległe piaszczyste stożki napływowe, usypane przez wody
wypływające z lodowca na jego przedpolu
dolina U-kształtna
dolina polodowcowa o przekroju w kształcie litery U, o stromych zboczach i
szerokim dnie powstająca w wyniku niszczącej działalności lodowca spływającego
doliną górską w dół
cyrk lodowcowy
półkoliste zagłębienie z trzech stron otoczone stromymi ścianami skalnymi, a z
jednej opadające ku dolinie progiem skalnym, tworzy się na obszarze pola
firnowego i najczęściej wypełnione jest wodą, są to wówczas jeziora cyrkowe
rynna polodowcowa
wydłużone, głębokie obniżenie, o stromych zboczach i niewyrównanym dnie,
powstające w wyniku niszczącej działalności wód płynących pod lodowcem
pradolina rozległa dolina o płaskim dnie, której szerokość dochodzi do kilkudziesięciu
kilometrów, ciągnąca się wzdłuż przebiegu dawnego czoła lądolodu, powstała w
wyniku działalności wód wypływających z czoła topniejącego lądolodu
zagłębienia wytopiskowe
zaokrąglone zagłębienia w morenie dennej powstałe po wytopieniu lodu
znajdującego się pod materiałem morenowym
akumulacja→ osadzanie materiału niesionego przez lód lodowcowy w wyniku czego powstają: moreny czołowe, denne, boczne i
środkowe
erozja→ żłobienie i wymywanie materiału skalnego z podłoża i zboczy dolin przez wody płynące pod lądolodem i na jego przedpolu, w
wyniku czego powstają rynny i pradoliny.
www.edudu.pl - filmy edukacyjne on-line
Powered by TCPDF (www.tcpdf.org)
Strona 4/4