Ocena oryginalności i wtórności utworów leksykograficznych

Ocena oryginalności i wtórności utworów leksykograficznych
Porównanie dwu podobnych słowników, aby mogło dać obraz ich zależności, powinno odbywać
się na kilku płaszczyznach. Należy ocenić: Charakter składowych jednostek hasłowych,
zestawu jednostek (liczby haseł), powiązań semantycznych między jednostkami, oraz struktury
formalnej słownika jako pewnego rodzaju książki.
(1) Charakter składowych jednostek hasłowych. W zależności od rodzaju słownika będą to A)
słowa wieloznaczne, B) pojedyncze znaczenia słów, C) związki frazeologiczne (o różnym
stopniu stałości), oraz D) grupy wyrazowe będące już to przykładami użycia, bądź
konstrukcjami możliwymi w tym języku, które autor słownika buduje dla zademonstrowania
możliwych użyć. Powyższe typy jednostek są uporządkowane pod względem malejącej
powszechności: od takich, które stosuje każdy słownik, do takich, które są wynikiem inwencji
autora danego słownika i stanowią jego wyłączną własność intelektualną. O tym, czy dana
konstrukcja jest własnością danego autora decyduje fakt, że nie występowała ona w
dotychczasowych słownikach.
(2) Liczba haseł. Zestawy składowych jednostek hasłowych mogą się różnić w zależności od
wielkości obu słowników. Teoretycznie mniejszy słownik może prawie w całości zawierać hasła,
znajdujące się w większym słowniku, z wyjątkiem haseł typu D.
(3) Powiązania semantyczne między jednostkami hasłowymi. Chodzi tu o definicje znaczeń w
słownikach opisowych (semazjologicznych), lub o zestawianie znaczeń w ciągi synonimiczne w
słownikach onomazjologicznych. Własnością intelektualną autora jest zarówno definicja, jak i
powiązanie różnych słów w ciąg wyrazów bliskoznacznych. Ciągi te (z wyjątkiem par w rodzaju
dentysta – stomatolog) są układane na podstawie indywidualnych kryteriów: miejsca w
strukturze i myślowego kojarzenia opartego na ocenie bliskości znaczeń. Każdy taki
wielowyrazowy ciąg nie wynika w sposób konieczny z właściwości języka, ale jest owocem
pracy autora słownika i stanowi jego własność. O oryginalności ciągu decyduje fakt jego
niewystępowania w tej kolejności w innych słownikach.
(4) Struktura formalna słownika jako pewnego rodzaju książki. Słowniki opisowe mają prostą,
płaską strukturę: składają się z reguły z pewnej liczby haseł ułożonych alfabetycznie,
zbudowanych na schemacie: Słowo – definicja 1, 2, 3, użycia. Ten schemat jest podstawową i
zwykle jedyną strukturą słownika opisowego. Taką płaską strukturę mogą jednak mieć także
słowniki onomazjologiczne (Kurzowa, Cienkowski). Mogą mieć też strukturę inną –
wielopoziomową – być zbudowane z gniazd tematycznych, uporządkowanych numerycznie i
alfabetycznie; gniazda mogą dzielić się na podgniazda, ich zaś zawartością nie są nigdy
pojedyncze słowa, ale ciągi bliskoznaczne. Wybór takiej a nie innej (wielopoziomowej a nie
płaskiej) struktury należy do autora. Oryginalność wybranej struktury jest odwrotnie
1/2
Ocena oryginalności i wtórności utworów leksykograficznych
proporcjonalna do liczby słowników, które ją stosowały przed danym słownikiem. Podobieństwo
między różnymi słownikami stosującymi strukturę wielopoziomową może się odnosić do
jednego, dwu, trzech, czterech lub pięciu poziomów:
1. ewentualny podział słownika na gniazda i indeks;
2. uporządkowane pary gniazd – np. w słowniku antonimów,
3. gniazda,
4. podgniazda,
5. ciągi synonimiczne);
jako 6. aspekt dodać należy ocenę budowy indeksu, jeśli takowy jest w słowniku. Ponieważ
podział słownictwa na pola znaczeniowe (gniazda) nie jest w żaden sposób ustalony ani
powszechnie przyjęty, wszelkie podziały gniazdowe proponowane przez wychodzące słowniki
są propozycjami autorskimi. Wszelkie zbieżności między różnymi słownikami na każdym
poziomie nie wynikają z konieczności językowych, ani nie mogą być rzeczą przypadku.
Andrzej Dąbrówka
2/2