Przemoc - wyzwanie dla świata.

Przemoc - wyzwanie dla świata.
Magdalena Pietruszka
Rok: 2002
Czasopismo: Niebieska Linia
Numer: 6
ŚWIATOWY RAPORT WHO NA TEMAT PRZEMOCT I ZDROWIA
Każdego roku ponad 1,6 mln ludzi na świecie traci życie z powodu przemocy. Jeszcze więcej z
tego samego powodu ma problemy natury psychologicznej, seksualnej i psychicznej.
Przedstawiamy fragmenty przygotowanego przez WHO Światowego raportu na temat przemocy
i zdrowia.
Nie ma kraju czy społeczności nie dotkniętej przemocą - przenika ona media, jest obecna w
domach, szkołach, w pracy i instytucjach. Jest uniwersalnym problemem, który zagraża życiu,
zdrowiu i szczęściu nas wszystkich. Przemoc to jeden z głównych powodów śmierci w grupie
wiekowej 15-44 lat, przyczynia się do 14% śmierci mężczyzn i 7% śmierci kobiet.
Profesjonaliści zajmujący się zdrowiem są przyzwyczajeni do zajmowania się skutkami
przemocy. Te przyzwyczajenia jednak zmieniają się - coraz częściej mówi się o przyczynach i
potrzebie zapobiegania temu zjawisku. Jednocześnie wysiłki policji, sądów i kryminologów są
wspierane przez wkład innych instytucji oraz dyscyplin - od psychologów dziecięcych aż po
epidemiologów. Przemoc staje się więc problemem interdyscyplinarnym.
Przemoc a zdrowie społeczeństw
Koszty związane ze skutkami przemocy są brzemieniem dla instytucji zajmujących się
zdrowiem. Dlatego też sektor zdrowia powinien być szczególnie zainteresowany jej
zapobieganiem i odgrywać w tej kwestii kluczową rolę. W USA po raz pierwszy głośno zostało
to powiedziane w raporcie z 1979 r. "Zdrowi ludzie". Podkreślono w nim, że konsekwencje
przemocy nie mogą być ignorowane, a uporanie się z jej przyczynami to najwyższy priorytet dla
zdrowia społeczeństwa.
Od tego momentu wielu praktyków zajmujących się zdrowiem, badaczy na całym świcie
postawiło sobie za cel zrozumieć naturę przemocy i znaleźć drogi jej zapobiegania. Ta sprawa
została jasno wyrażona w roku 1996 w Genewie, gdzie powstała międzynarodowa deklaracja,
uznająca przemoc za jeden z głównych problemów zdrowia publicznego.
Celem Światowego raportu na temat przemocy i zdrowia jest przełamanie tabu i poczucia
bezradności związanych z tym zjawiskiem oraz zachęcenie do debaty mającej na celu jego
zrozumienie. Kluczem nie jest tu inicjatywa jednostek, ale współpraca wielu ludzi i grup
społecznych. Raport jest skierowany szczególnie do osób odpowiedzialnych za decyzje
dotyczące zdrowia publicznego i politykę zdrowotną na poziomie państwa oraz do tych, którzy
pracują w służbie zdrowia na poziomie lokalnym i są najbliżej problemów i potrzeb społecznych.
1 / 14
Przemoc - wyzwanie dla świata.
Fundamentalne cele służby zdrowia to ochrona, promowanie i poprawa zdrowia. Kładzie ona
nacisk na zapobieganie chorobom bardziej niż na leczenie ich konsekwencji. Działania sektora
zdrowia skupiają się na populacjach najbardziej narażonych na choroby w celu przeciwdziałania
pojawianiu się tychże. Natomiast odpowiedź służby zdrowia na przemoc to głównie działania
następujące po akcie przemocy i terapeutyczne. Takie podejście powoduje, że brak jest
holistycznego obrazu przemocy i powiązań różnych form przemocy między sobą. Należy
poszerzyć to stanowisko również o działania prewencyjne i to takie, które będą wszechstronne i
w sposób całościowy ogarną problem przemocy.
W sektorze zdrowia publicznego analiza każdego zjawiska zagrażającego zdrowiu zakłada
cztery podstawowe kroki:
zdefiniowanie i monitorowanie zasięgu problemu;
zidentyfikowanie jego przyczyn;
stworzenie i przetestowanie sposobów radzenia sobie z problemem;
wprowadzanie szeroko wypracowanych metod.
Droga ta opiera się na badaniach i założeniach naukowych, solidnych danych. Podejście to
jest multidyscyplinarne - zakłada współpracę wielu dziedzin np.: medycyny, epidemiologii,
psychologii, socjologii, kryminologii, edukacji i ekonomii.
Potrzeba definicji
Jednym z powodów, dla których ignorowano przemoc jako sprawę zdrowia publicznego, był
brak jasnej definicji tego skomplikowanego zjawiska. Jest wiele definicji przemocy. Światowa
Organizacja Zdrowia definiuje przemoc jako celowe użycie siły fizycznej, zagrażające lub
rzeczywiste, przeciwko sobie, komuś innemu lub przeciwko grupie lub społeczności, co
powoduje lub jest prawdopodobne, że spowoduje zranienie, fizyczne uszkodzenie, śmierć, ból
psychologiczny, zaburzenia w rozwoju lub deprywację. Ta definicja zawiera w sobie przemoc
interpersonalną, ale również zachowania samobójcze i konflikty zbrojne. Należą tu nie tylko akty
fizycznej napaści, ale także groźby i zastraszanie.
Typologia przemocy
Typologia używana w Światowym Raporcie dzieli przemoc na trzy szerokie kategorie, w
zależności od tego, kto jest jej adresatem i sprawcą:
1) przemoc skierowana do siebie samego (autoagresja),
2) przemoc interpersonalna,
3) przemoc grupowa.
Ten podstawowy podział ulega dalszej kategoryzacji:
a) Przemoc zadawana sobie samemu - dzieli się na zachowania samobójcze i
samouszkodzenia. Do zachowań samobójczych należą myśli samobójcze, usiłowanie
samobójstwa i samobójstwo dokonane.
b) Przemoc interpersonalna - dzieli się na dwie podkategorie:
przemoc wobec członka rodziny lub partnera; najczęściej ma miejsce w domu rodzinnym;
stosowana wobec dziecka, partnera (żony, męża) lub osób starszych,
przemoc wobec osoby niespokrewnionej, często nieznajomej; najczęściej ma miejsce poza
domem; należą tu przypadkowe akty przemocy, gwałty lub przemoc seksualna wobec obcych,
przemoc w szkołach, miejscach pracy, więzieniach, placówkach opiekuńczych, młodzieżowe
akty przemocy.
2 / 14
Przemoc - wyzwanie dla świata.
c) Przemoc grupowa - polega na instrumentalnym użyciu przemocy przez ludzi, którzy
identyfikują się jako członkowie pewnej grupy przeciwko innej grupie w celu osiągnięcia celów
ekonomicznych, politycznych lub społecznych. Należą tu:
ludobójstwo,
represje i naruszanie praw człowieka,
terroryzm,
przestępczość zorganizowana,
konflikty zbrojne (wewnątrz państw, między państwami).
Powyższa typologia bierze również pod uwagę naturę przemocy i tak dzieli przemoc na:
fizyczną, psychiczną, seksualną, deprywację i zaniedbanie.
Zbieranie danych
Działania w sektorze zdrowia publicznego wymagają określenia zasięgu badanych
problemów. Taka wiedza jest podstawą dla tworzenia polityki zdrowotnej. Wiarygodne dane
dotyczące przemocy są potrzebne do wyznaczenia celów działań, monitorowania zjawiska i
ochrony ofiar.
Zbieranie danych dotyczących przemocy jest nie lada wyzwaniem. Poszczególne kraje
znajdują się na różnym poziomie rozwoju systemu informacji o różnych aspektach życia - w tym
przemocy. Wiele aktów przemocy nigdy nie jest zarejestrowanych, bo nie są zgłaszane do
odpowiednich służb i instytucji. Brak jasnych definicji i procedur zbierania informacji o przemocy
powoduje, że nawet odnotowane akty przemocy nie wpływają na zrozumienie problemu.
Najłatwiej dostępne są dane o śmiertelności spowodowanej przemocą. Więcej jednak niż
śmiertelnych aktów przemocy jest takich, które powodują spustoszenie psychologiczne,
fizyczne uszkodzenia ciała, osłabienie czy niesprawność. Do zbudowania pełnego obrazu
przemocy potrzebne są następujące dane:
o chorobach, krzywdach fizycznych i innych uwarunkowaniach związanych ze zdrowiem osób
doznających przemocy,
od ofiar przemocy na temat ich postaw, przekonań, zachowań nawyków kulturowych,
wiktymizacji i stopniu narażenia na przemoc,
dotyczące populacji, poziomu dochodów, edukacji i zatrudnienia,
kryminologiczne na temat okoliczności towarzyszących aktom przemocy i sprawców przemocy,
ekonomiczne związane z kosztami leczenia, działalnością placówek pomocowych i działań
prewencyjnych,
policyjne i sądowe.
Te dane pochodzą z różnych źródeł: od jednostek indywidualnych, instytucji i służb,
społecznych i rządowych agend, środowisk lokalnych. W podejściu interdyscyplinarnym do
zjawiska przemocy wszystkie one są użyteczne dla zrozumienia problemu.
Zasięg przemocy
W roku 2000 blisko 28 na każde 100 000 osób na świecie straciło życie z powodu przemocy.
Prawie połowa tych śmierci to były samobójstwa, jedna trzecia - zabójstwa, a blisko jedną piątą
stanowiły ofiary konfliktów zbrojnych.
Liczba przypadków śmierci spowodowanych przez przemoc to tylko część problemu.
Fizyczne, seksualne i psychiczne nadużycia są codziennością, nadwerężając zdrowie fizyczne i
psychiczne wielu milionów ludzi i powodując dla społeczeństw i państw wymierne koszty
3 / 14
Przemoc - wyzwanie dla świata.
związane z działaniem służby zdrowia, wymiaru sprawiedliwości, z nieobecnością ludzi w pracy
lub ich małą produktywnością. Skutki problemów zdrowotnych, których przyczyną jest przemoc,
utrzymują się latami, np. kłopoty z sercem, kręgosłupem, uszkodzenia mózgu.
Oprócz fizycznych uszkodzeń ciała (prowadzących nawet do śmierci) ofiary przemocy są
narażone na ryzyko wystąpienia problemów psychologicznych, np. depresji, alkoholizmu,
podwyższonego lęku, zachowań samobójczych oraz związanych z życiem płciowym niechcianej ciąży, chorób przenoszonych drogą płciową, problemów we współżyciu.
TABELA1: Śmiertelność spowodowana stosowaniem przemocy
Rodzaj przemocy Liczba przypadków śmiertelnych Liczba przyp. śmiertelnych na każde 100
000 ludziLiczba przyp. śmiertelnych na każde 100 000 ludzi Proporcja w stosunku do liczby
całkowitej (%)
Zabójstwa 520 000 8,8 31,3
Samobójstwa 815 000 14,5 49,1
Przemoc zbrojna 310 000 5,2 18,6
Razem: 1 659 000 28,8 100
W tym w krajach o niskich i średnich dochodach: 1 510 000 32,1 91,1
W tym w krajach o wysokich dochodach: 149 000 14,4 8,9
TABELA2: Śmiertelność z powodu zabójstw i samobójstw w grupach wiekowych, rok 2000
Grupa wiekowa Liczba zabójstw na każde
100 000 ludzi
Mężczyźni Liczba zabójstw na każde
100 000 ludzi
Kobiety Liczba samobójstw na każde
100 000 ludzi
Mężczyźni Liczba samobójstw na każde
100 000 ludzi
Kobiety
0-4 5,8 4,8 0,0 0,0
5-14 2,1 2,0 1,7 2,0
15-29 19,4 4,4 15,6 12,2
30-44 18,7 4,31 21,5 12,4
45-59 4,8 4,5 28,4 12,6
>60 13,0 4,5 44,9 22,1
Średnia z grup 13,6 4,0 18,9 10,6
Model ekologiczny
W niniejszym raporcie posłużono się modelem ekologicznym powstawania przemocy. Jego
początki sięgają roku 1970 - wtedy użyty został do próby wyjaśnienia nadużyć wobec dzieci.
4 / 14
Przemoc - wyzwanie dla świata.
Dzisiejsza postać modelu oddziela od siebie różne czynniki wpływające na powstawanie
przemocy i ujawnia interakcje między nimi. Model ekologiczny pomaga w rozróżnieniu
czynników, które wpływają na zachowanie i zwiększają ryzyko popełnienia lub bycia ofiarą
przemocy. Czynniki te podzielone zostały na cztery kategorie:
indywidualne - związane z jednostką; są to czynniki biologiczne i te związane z historią życia
danej osoby, takie, które wpływają na zachowanie jednostki i zwiększają prawdopodobieństwo
zostania ofiarą lub sprawcą przemocy; należą tu też czynniki demograficzne (wiek, edukacja,
dochody), psychologiczne i osobowościowe nieprawidłowości oraz indywidualna historia
zachowań agresywnych lub doświadczania nadużyć,
relacyjne - dotyczące związków i relacji z członkami rodziny, przyjaciółmi, partnerami
intymnymi; na tym poziomie bada się, jak relacje i ich jakość/rodzaj zwiększają ryzyko bycia
ofiarą lub sprawcą przemocy, np. w przypadku młodzieży posiadanie przyjaciół, którzy stosują
lub popierają przemoc,
społeczne - należą tu takie, które pozwalają na pojawienie się relacji społecznych, np.: szkoła,
miejsce pracy, sąsiedztwo; na tym poziomie poszukuje się takich cech warunków i relacji
społecznych, które zwiększają ryzyko wystąpienia przemocy, np.: mobilność społeczna
(tendencja do migracji), gęstość zaludnienia, poziom bezrobocia, istnienie lokalnego handlu
narkotykami;
socjologiczne - takie, które tworzą klimat do powstawania lub powstrzymywania przemocy, np.
dostępność broni, normy kulturowe i społeczne (m.in. przekonanie o prawie rodziców do
dominacji nad dziećmi, o tym, że samobójstwo jest kwestią osobistego wyboru, o dominacji
mężczyzn nad kobietami, popieranie używania siły przez policję wobec obywateli, przekonania
wzmacniające konflikty polityczne); należą tu również czynniki związane ze zdrowiem, polityką
ekonomiczną, społeczną i edukacyjną państwa.
Model ekologiczny zakłada, że każdy poziom czynników jest mocno związany z pozostałymi i
są one we wzajemnej interakcji. Na przykład osoba o dużym poziomie agresji z większym
prawdopodobieństwem zastosuje przemoc, żyjąc w rodzinie lub społeczności, gdzie
zwyczajowo rozwiązuje się konflikty przez stosowanie przemocy, niż gdyby żyła w bardziej
pokojowo nastawionym środowisku.
Ponadto model ekologiczny, pomagając wyjaśnić przyczyny przemocy i ich skomplikowane
interakcje, sugeruje, aby w celu przeciwdziałania przemocy przedsięwziąć działania na kilku
poziomach:
zlokalizować indywidualne czynniki ryzyka i powodować zmianę ryzykownych zachowań,
wpływać na bliskie relacje interpersonalne i pracować nad tworzeniem zdrowych środowisk
rodzinnych oraz profesjonalnie pomagać i wspierać rodziny dysfunkcjonalne,
monitorować miejsca publiczne: szkoły, miejsca pracy, sąsiedztwo oraz lokalizować problemy
prowadzące do używania przemocy,
lokalizować wszelką nierówność między ludźmi i zmieniać kulturowe nastawienia i zwyczaje,
lokalizować czynniki kulturowe, społeczne i ekonomiczne, które przyczyniają się do
powstawania przemocy i próbować je zmieniać, np. podejmować kroki zmierzające do
zlikwidowania przepaści między biednymi i bogatymi oraz zapewnienia wszystkim równego
dostępu do dóbr i możliwości.
Przemoc powstaje jako skutek interakcji wielu czynników: biologicznych, społecznych,
kulturowych, ekonomicznych i politycznych.
Od analizy do działania
5 / 14
Przemoc - wyzwanie dla świata.
Ekologiczny model powstawania przemocy daje pewne wskazówki dla jej zapobiegania.
Kampanie mające na celu przeciwdziałanie przemocy powinny opierać się na wnikliwym
zrozumieniu problemu, popartym rzetelnymi badaniami.
W tradycyjnym rozumieniu prewencję można rozpatrywać na trzech poziomach:
prewencja pierwszego stopnia - działania podejmowane na tym poziomie dążą do
przeciwdziałania przemocy, nim się ona pojawi,
prewencja drugiego stopnia - działania skupiające się na natychmiastowej reakcji na przemoc,
np. opieka lekarska, punkty interwencji kryzysowej itp.;
prewencja trzeciego stopnia - działania skupiające się na długotrwałym procesie w ślad za
aktem przemocy, np.: rehabilitacja, reintegracja, praca nad redukowaniem traumy i
niesprawności.
Te trzy poziomy prewencji są zdefiniowane poprzez aspekt temporalny, tzn.: czy prewencja
dotyczy czasu przed pojawieniem się przemocy, jest stosowana natychmiast po jej zaistnieniu
czy długoterminowo.
Badacze natomiast skłaniają się raczej ku takiej definicji prewencji, która skupia się na
grupach docelowych. To podejście dzieli działania prewencyjne i interwencyjne na:
uniwersalne - tego rodzaju działania odnoszą się do całej populacji, np. kampanie medialne,
programy prewencyjne w szkołach itp.,
selektywne - tego rodzaju działania skierowane są do osób i grup podwyższonego ryzyka, gdzie
występuje jednocześnie kilka czynników sprzyjających przemocy, np. programy
psychoedukacyjne dla rodziców osiągających małe dochody, dla rodziców samotnych itp.,
konkretne - działania skierowane do osób, które są sprawcami przemocy, np. interwencje
wobec sprawców przemocy domowej.
Zarówno w krajach uprzemysłowionych, jak i rozwijających się priorytetowe są działania
zmierzające do szybkiego zlikwidowania bezpośrednich skutków przemocy, czyli działania
mające na celu pomoc ofiarom i ukaranie sprawców. Tego typu działania są potrzebne i
powinny być usprawniane, ale ważna jest też prewencja pierwszego stopnia - czyli
inwestowanie w środki i metody zapobiegające pojawieniu się przemocy.
Przemoc interpersonalna
W roku 2000 około 520 000 ludzi zostało zabitych w akcie przemocy interpersonalnej - czyli
8,8 na każde 100 000. Niestety oficjalne statystyki zabójstw nie mówią całej prawdy. Wiele
śmierci tego typu jest ukrytych poprzez zakwalifikowanie ich jako wypadek lub przypisanie
naturalnym lub nieznanym przyczynom. Większą część ofiar przemocy stanowią jednak nie
przypadki śmiertelne, ale osoby doznające krzywdy fizycznej lub psychicznej, lecz dane na ten
temat są niekompletne, zwłaszcza w kwestii przemocy niosącej za sobą społeczną
stygmatyzację. I tak na przykład kobiety - zarówno w krajach uprzemysłowionych, jak i
rozwijających się - są raczej skłonne powiedzieć o przemocy ze strony partnera przyjaciołom
lub nie powiedzieć wcale, niż zawiadomić o tym fakcie policję.
Przemoc wobec partnerów
Stosowanie przemocy w związkach wobec partnerów jest powszechne we wszystkich krajach,
na każdym poziomie społecznym i w każdym kręgu kulturowym. Do tego typu aktów przemocy
zalicza się przemoc fizyczną, np. bicie, kopanie, ale również wymuszanie stosunków płciowych,
inne formy przemocy seksualnej, przemoc psychiczną, np.: zastraszanie, upokarzanie,
kontrolowanie, izolowanie partnera od rodziny i przyjaciół, ograniczanie dostępu do informacji i
6 / 14
Przemoc - wyzwanie dla świata.
pomocy. Większość tego typu aktów jest stosowana przez mężczyzn wobec kobiet (choć
zdarza się i odwrotnie). W badaniach 48 populacji na świecie 10-69% kobiet przyznawało, że
było ofiarami przemocy ze strony męża czy partnera w różnych momentach życia.
Większość ofiar przemocy fizycznej doznaje jej wiele razy przez długi czas. Przemoc tego
typu rzadko występuje sama, bez powiązań z innymi typami. Najczęściej jednocześnie
stosowana jest przemoc psychiczna i/lub seksualna. Bezpośrednie przyczyny powodujące tego
typu przemoc to najczęściej nieposłuszeństwo wobec mężczyzny (w jego rozumieniu), kłótnie i
spory z partnerem, proszenie go o pieniądze, wzajemne podejrzenie o niewierność,
nieprzygotowanie posiłku na czas, brak odpowiedniej opieki nad dzieckiem ze strony matki (w
ocenie partnera), odmowa współżycia, brak dbałości o dom.
Wielki wpływ na stosowanie przemocy przez mężczyzn ma ich własna historia życia, np.
przemoc wobec matki w domu rodzinnym, nadużywanie alkoholu. Na poziomie
interpersonalnym najbardziej prawdopodobne jest wystąpienie przemocy w sytuacji konfliktu w
związku lub niskich dochodów. Na razie nie jest do końca jasne, dlaczego niskie dochody
wyraźnie zwiększają ryzyko wystąpienia przemocy.
Kobiety są szczególnie narażone na przemoc ze strony partnerów w społeczeństwach, w
których podkreślana jest nierówność między kobietami i mężczyznami, a role związane z płcią
są sztywne, gdzie normy kulturowe dopuszczają i popierają współżycie seksualne bez względu
na uczucia i kondycję kobiety i gdzie nie stosuje się żadnych albo tylko niewielkie sankcje
wobec takich zachowań. To wszystko sprawia, że odejście od krzywdzącego partnera w
społeczeństwie o takich nastawieniach i normach wcale nie jest łatwe i nie gwarantuje życia bez
przemocy. Przemoc wobec dzieci, zaniedbywanie przez rodziców i opiekunów
Dzieci są ofiarami przemocy i zaniedbań ze strony rodziców i opiekunów na całym świecie.
Podobnie jak przemoc wobec partnerów, krzywdzenie dzieci również objawia się w postaci
przemocy fizycznej, psychicznej, seksualnej oraz zaniedbania.
Dane na ten temat są niezwykle skąpe, ale w 2000 roku na świecie około 57 000 dzieci
poniżej 15 r. ż. zostało zamordowanych. Bardzo małe dzieci są najbardziej narażone na ryzyko:
zabójstwa wśród grup wiekowej 0-4 r. ż. zdarzają się dwa razy częściej niż w grupie wiekowej
5-14 r. ż. Główną przyczyną tego typu śmierci dzieci są uszkodzenia głowy, następnie
uszkodzenia brzucha i uduszenie.
Rzetelne i dokładne dane na temat innych skutków przemocy wobec dzieci są bardzo
nieliczne, ale badania prowadzone w wielu krajach sugerują, że dzieci poniżej 15 r. ż. są
notorycznie ofiarami przemocy i zaniedbań.
Wśród czynników indywidualnych istotną rolę w procesie wiktymizacji odgrywają wiek i płeć.
Generalnie małe dzieci są narażone na większe ryzyko przemocy fizycznej, a te wchodzące w
okres adolescencji - przemocy seksualnej. Chłopcy częściej niż dziewczynki są ofiarami bicia i
kar fizycznych, a dziewczynki częściej niż chłopcy są ofiarami przemocy seksualnej,
zaniedbania i zmuszania do prostytucji. Pozostałe czynniki zwiększające wystąpienie aktu
przemocy wobec dzieci to:
posiadanie jednego rodzica;
młody wiek rodziców;
brak wsparcia i opieki ze strony dalszej rodziny;
przegęszczenie w środowisku rodzinnym (np. wielodzietność-);
przemoc między rodzicami.
Kobiety częściej używają psychicznej przemocy wobec dzieci niż mężczyźni. Przemoc
fizyczna wobec dzieci stosowana przez mężczyzn częściej prowadzi do poważnych lub
7 / 14
Przemoc - wyzwanie dla świata.
śmiertelnych konsekwencji. Mężczyźni są również częściej niż kobiety sprawcami przemocy
seksualnej wobec dzieci. Czynnikami zwiększającymi prawdopodobieństwo zastosowania
przemocy przez rodziców wobec dzieci są m. in. nierealistyczne oczekiwania wobec dzieci,
słabe mechanizmy kontroli własnych emocji przez dorosłych, wysoki poziom stresu i izolacja
społeczna. Wiele badań sugeruje, że przemoc wobec dzieci jest związana z ubóstwem rodziny i
brakiem społecznego "kapitału" - tzn. brakiem sieci społecznych, sąsiedzkich, które ochraniają
dzieci.
Przemoc wobec starszych
Przemoc wobec osób starszych, stosowana przez ich krewnych lub opiekunów, staje się
coraz większym problemem społecznym. Szybki wzrost liczby aktów przemocy wobec
starszych jest wprost proporcjonalny do procesu starzenia się wielu państw. Między 1995 a
2025 rokiem liczba osób powyżej 60. roku życia na świecie podwoi się (z 542 milionów do 1,2
biliona).
Podobnie jak przemoc wobec dzieci czy przemoc wobec partnerki/partnera, tak i przemoc
wobec starszych przybiera formy: fizyczną, psychiczną, seksualną oraz zaniedbania. Starsi
ludzie są szczególnie narażeni na przemoc ekonomiczną, która polega na tym, że ich krewni
czy opiekunowie robią niewłaściwy użytek z ich pieniędzy (emerytury czy renty).
Informacje na temat zakresu zjawiska przemocy wobec starszych są skąpe. Badania
przeprowadzone w kilku populacjach sugerują, że około 4-6% seniorów doświadcza różnych
form przemocy w domu, natomiast bardziej nasilone niż się wydaje mogą być przemoc i złe ich
traktowanie w instytucjach. Do aktów przemocy w instytucjach należą m. in.: kontrolowanie
pacjentów, poniżanie, pozbawianie ich godności, niedostateczna opieka.
Jeśli chodzi o prawdopodobieństwo stosowania przemocy wobec osób starszych, wiele
sytuacji i okoliczności jest szczególnie ryzykownych. Przykładem mogą być napięte stosunki
rodzinne pogarszające się jeszcze w wyniku stresu i frustracji z powodu zależności seniora od
rodziny. Czasami źródłem konfliktu jest sytuacja odwrotna: zależność finansowa opiekuna od
osoby starszej. Pewną rolę odgrywają tu także zmiany społeczne. W niektórych
społeczeństwach więzi rodzinne i społeczne, które kładły nacisk na szacunek i wsparcie dla
seniorów, słabną na skutek szybkich zmian społeczno-ekonomicznych. Na przykład w krajach
byłego Związku Radzieckiego rosnąca liczba seniorów jest pozostawiana sama sobie szczególnie tam, gdzie brak stabilności państwa wpływa na wzrost przestępczości i przemocy.
Starsi mężczyźni są narażeni na przemoc ze strony swoich małżonek, dorosłych dzieci i
innych krewnych niemal tak samo jak starsze kobiety. W społeczeństwach, gdzie status kobiety
jest wyraźnie niższy, seniorki znajdują się w grupie podwyższonego ryzyka wystąpienia
przemocy - są one często opuszczane przez krewnych po śmierci męża, ich zasoby finansowe
są wykorzystywane przez innych.
W różnych instytucjach, np. szpitalach, domach opieki, przemoc wobec seniorów występuje
częściej tam, gdzie standardy opieki są niskie, personel jest przepracowany i słabo wyszkolony,
gdzie interakcje między personelem a rezydentami są utrudnione, gdzie wyposażenie i
zaopatrzenie nie jest dostateczne i gdzie polityka instytucji zmierza do realizowania potrzeb jej
samej, a nie pacjentów. Niestety, niewielu jest lekarzy czy pielęgniarek przeszkolonych w
kierunku diagnozy przemocy wobec seniorów, a dla systemu służby zdrowia opieka nad
starszymi nie stanowi priorytetu. Zlokalizowanie dyskryminujących seniorów postaw i działań w
służbie zdrowia jest ważnym krokiem w przeciwdziałaniu przemocy wobec osób starszych.
Przemoc seksualna
8 / 14
Przemoc - wyzwanie dla świata.
Pod pojęciem "przemoc seksualna" kryje się wiele różnych aktów m. in.: wymuszanie
stosunków małżeńskich (gwałt małżeński) i partnerskich, zgwałcenie przez osobę obcą, gwałty
podczas konfliktów zbrojnych, molestowanie seksualne (w tym żądanie usług seksualnych w
zamian za korzyści finansowe, zawodowe czy szkolne), przemoc seksualna wobec dzieci,
zmuszanie do prostytucji i stręczycielstwo, organizowanie małżeństw dzieci, a także akty
przemocy wobec integralności seksualnej kobiet, np. okaleczenie żeńskich narządów
płciowych, wymuszone i obowiązkowe badania dziewictwa. Kobiety i mężczyźni padają też
ofiarami przemocy seksualnej w aresztach śledczych i więzieniach.
Większości aktów przemocy seksualnej doświadczają dziewczynki i kobiety, a sprawcami ich
są chłopcy i mężczyźni. Problemem są również zgwałcenia chłopców i młodych mężczyzn
przez homoseksualistów oraz wymuszanie aktów seksualnych na młodych mężczyznach przez
dojrzałe kobiety.
Dostępne dane na ten temat sugerują, że w niektórych krajach jedna kobieta na cztery
doznaje przemocy seksualnej ze strony partnera i blisko jedna trzecia dorastających dziewcząt
doświadcza wymuszonej inicjacji seksualnej. Również wiele setek tysięcy kobiet na całym
świecie zostaje każdego roku sprzedanych do uprawiania prostytucji lub doświadcza przemocy
seksualnej w szkołach, miejscach pracy, ośrodkach służby zdrowia i ośrodkach dla uchodźców.
Przemoc seksualna ma głęboki wpływ na zdrowie fizyczne i psychiczne ofiary. Tak jak
przemoc fizyczna, również przemoc seksualna ma związek ze zwiększonym ryzykiem wielu
problemów seksualnych i zdrowotnych (również płciowych i reprodukcyjnych). Konsekwencje
przemocy seksualnej mogą być widoczne natychmiast, ale i utrzymywać się przez długie lata.
Dla zdrowia psychicznego są one równie poważne co dla zdrowia fizycznego i mogą być tak
samo długotrwałe. Z przemocą seksualną pozostaje w silnym związku śmiertelność
spowodowana samobójstwami ofiar, zachorowaniami na AIDS, morderstwami ofiar.
Na fakt, że ktoś jest ofiarą lub sprawcą przemocy seksualnej może wpływać wiele czynników
personalnych. Co więcej, pewne czynniki środowiskowe i społeczne zwiększają
prawdopodobieństwo wystąpienia aktów przemocy seksualnej. Badania na tym polu wskazują,
że mężczyźni będący sprawcami przemocy seksualnej częściej mają obsesyjne fantazje
seksualne, preferują bezosobowe relacje seksualne i generalnie są bardziej wrogo nastawieni
do kobiet niż mężczyźni, którzy nie używają tego typu przemocy. Stosowanie przemocy
seksualnej przez mężczyzn ma również związek z tym, że jako dzieci byli świadkami przemocy
domowej w swojej rodzinie. Najczęściej mieli oni emocjonalnie zdystansowanego i wyłączonego
z opieki nad dziećmi ojca. Czynnikami sprzyjającymi występowaniu tego typu przemocy są
również ubóstwo i życie w społeczeństwie o dużej tolerancji wobec przemocy seksualnej i ze
słabymi sankcjami wobec sprawców. Przemoc seksualna z większym prawdopodobieństwem
pojawi się tam, gdzie silne jest przeświadczenie o męskich przywilejach seksualnych, gdzie role
seksualne są sztywne i gdzie stosowane są inne rodzaje przemocy.
Dynamika przemocy interpersonalnej
Różne formy przemocy interpersonalnej są spowodowane podobnymi czynnikami. Niektóre z
nich to czynniki psychologiczne, osobowościowe, jak np. słaba kontrola własnego zachowania,
niska samoocena, zaburzenia osobowości i zachowania. Inne czynniki wzmacniające
prawdopodobieństwo stosowania przemocy wynikają z osobistych doświadczeń: braku więzi
emocjonalnych, wczesnych doświadczeń z przemocą w dzieciństwie (m. in. bycie świadkiem
przemocy w domu rodzinnym), osobistych problemów (rozwód, separacja). Ze stosowaniem
9 / 14
Przemoc - wyzwanie dla świata.
przemocy interpersonalnej nierozerwalnie związane jest nadużywanie alkoholu i narkotyków
oraz ubóstwo, problemy finansowe i brak równych praw dla kobiet i mężczyzn.
Różne rodzaje przemocy są powiązane ze sobą w istotny sposób. Doświadczanie przez
dzieci odrzucenia, zaniedbania czy surowych kar fizycznych ze strony rodziców zwiększa
ryzyko zachowań agresywnych i antyspołecznych, również stosowania przemocy w życiu
dorosłym. Dzieci są narażone na nadużycia ze strony dorosłych w rodzinach, gdzie dorośli
stosują przemoc wobec siebie nawzajem. Generalnie wydaje się, że wczesnodziecięce
doświadczenia z przemocą leżą u podłoża większości jej typów stosowanych w życiu dorosłym.
Bycie świadkiem lub ofiarą przemocy w dzieciństwie kreuje dorosłego sprawcę lub ofiarę.
Dlatego właśnie do dzieci powinna być kierowana wczesna profilaktyka przemocy.
Mimo podobieństw istnieją również kluczowe różnice pomiędzy różnymi typami przemocy.
Podczas gdy agresywne zachowania społeczne, np. agresja i przestępczość młodocianych, są
widoczne i dość dobrze zlokalizowane, przemoc i zaniedbania w rodzinach lub między
partnerami/małżonkami jest skrupulatnie ukrywana przed światem zewnętrznym. Różne typy
przemocy różnią się też zdecydowanie środkami, metodami i "bronią" używaną w celu zadania
krzywdy, np. w różnego rodzajów aktach przemocy domowej często używane są pięści, stopy
lub przedmioty, podczas gdy młodociani w aktach przemocy (też zbiorowej) posługują się
śmiercionośną bronią - nożami i bronią palną.
Istnieją również różnice w nasileniu różnych typów przemocy i ocenie ich przez organa władzy
jako przestępstwo kryminalne, a co za tym idzie - w podejmowaniu środków zaradczych. Policja
i sądy z większą gotowością reagują na przemoc i przestępczość młodocianych oraz przemoc
zbiorową (społeczną), niż na przemoc domową (bez względu na to, czy dotyczy ona dzieci,
partnerów, czy też osób starszych). W wielu krajach rozpoznawaniu przemocy seksualnej, a
tym bardziej działaniom skierowanym przeciwko takim aktom, towarzyszy niechęć. Nawet jeśli
prawo istnieje, aby ochraniać ludzi przed przemocą, nie jest ono zawsze stosowane. Poza tym
wśród tych, którzy prawo ustanawiają, znajduje się wielu sprawców przemocy.
Kluczową rolę w tym względzie gra kultura, która wyznacza granice akceptowalnych
zachowań, decyduje o tym, kiedy jakieś zachowanie jest uznane za przemoc i wskazuje
sposoby reagowania na nie. Przykładem mogą być różnice na świecie w kwestii postaw wobec
karania dzieci, oceny przemocy seksualnej wobec kobiet (w niektórych krajach zgwałcone
kobiety nie są chronione przez prawo i mogą być zabite przez rodzinę z powodów honorowych),
zmuszania do małżeństw itp.
Przeciwdziałanie przemocy
Opierając się na ekologicznym modelu źródeł przemocy, można założyć, że programy
prewencyjne powinny być realizowane na poziomie indywidualnym, związków
interpersonalnych, społeczności lokalnych i całych społeczeństw. Muszą być one
opracowywane we współpracy wielu różnych sektorów i realizowane na szeroką skalę: w
szkołach, miejscach pracy, innych instytucjach oraz przez cały system sprawiedliwości.
Przeciwdziałanie przemocy wtedy staje się skuteczne, kiedy jest wszechstronne i
wielosektorowe oraz oparte na solidnych naukowo-badawczych podstawach. Ogólnie rzecz
biorąc, bardziej efektywne są działania prewencyjne podejmowane we wczesnym dzieciństwie i
długoterminowe niż interwencje i programy krótkoterminowe.
Prewencja na poziomie indywidualnym
Przeciwdziałanie przemocy na tym poziomie skupia się głównie na dwóch sprawach. Po
10 / 14
Przemoc - wyzwanie dla świata.
pierwsze, polega na wzmacnianiu zdrowych postaw i zachowań u dzieci oraz młodzieży w celu
ochrony ich przed stosowaniem i doświadczaniem przemocy w życiu dorosłym. Po drugie,
zmierza do zmiany postaw i zachowań u jednostek, które już stosowały lub doświadczały
przemocy (również autoagresji). Szczególnie ważne jest, aby przekonać ludzi, że mogą
rozwiązywać konflikty bez uciekania się do przemocy.
Istnieje kilka typów działań prewencyjnych podejmowanych na poziomie indywidualnym:
programy edukacyjne - mające na celu zmotywowanie uczniów do kończenia szkół średnich,
uczniów słabszych i społecznie upośledzonych do kończenia kursów zawodowych, a także
programy informujące o skutkach nadużywania narkotyków;
programy rozwijające funkcjonowanie społeczne - mające na celu poprawę funkcjonowania
dzieci w szkołach, wzmocnienie więzi społecznych; szczególnie ważnym celem tych programów
jest rozwijanie u dzieci i młodzieży umiejętności społecznych, uczenie metod radzenia sobie ze
złością i rozwiązywania konfliktów, wzmacnianie wartości moralnych;
programy terapeutyczne - poradnictwo dla ofiar przemocy, dla osób narażonych na ryzyko
zachowań autoagresywnych, grupy wsparcia, terapia behawioralna dla osób cierpiących na
depresję i inne choroby psychiczne związane z próbami samobójczymi;
programy "naprawcze" - leczenie farmakologiczne dla osób cierpiących na choroby psychiczne;
również programy dla sprawców przemocy seksualnej i innych rodzajów przemocy wobec
partnerów oraz dzieci; typową formą pracy przy realizacji takiego typu programów są zajęcia
grupowe, na których dyskutuje się na dany temat oraz uczy uczestników kontrolowania złości i
odpowiedzialności za swoje czyny.
Prewencja na poziomie interpersonalnym
Prewencja interpersonalna skupia się głównie na tym, jak relacja ofiary i sprawcy wpływa na
innych ludzi, z którymi pozostają oni w interakcji. Ważne są też w tym podejściu problemy
lokalizowane w środowisku rodzinnym: konflikty małżeńskie, brak dyscypliny i nadzoru nad
dziećmi i inne negatywne zjawiska.
Istnieje kilka typów oddziaływań interpersonalnych przeciwdziałających przemocy:
treningi dla rodziców - koncentrują się na wzmocnieniu więzi emocjonalnych między rodzicami i
dziećmi, zachęcają rodziców do stosowania konsekwencji jako jednej z metod wychowawczych,
pomagają rodzicom w rozwoju samokontroli własnych zachowań wobec dzieci; programy dla
rodziców mogą być realizowane w sytuacjach, gdy dzieci są narażone na przemoc ze strony
swoich rodziców; również jako programy przeciwdziałające przestępczości w przyszłości, w
przypadku gdy zachowanie dziecka jest powodem do obaw;
programy mentorskie - skierowane są do konkretnego młodego człowieka szczególnie
narażonego na rozwój zachowań antyspołecznych - opieki nad nim podejmuje się osoba
dorosła spoza rodziny, która staje się modelem właściwych postaw i zachowań;
terapia rodzin - celem takich działań jest poprawa komunikacji i interakcji w rodzinie, nauczenie
rozwiązywania problemów, pomoc dzieciom i rodzicom w sytuacjach problemowych;
interwencje i wizyty domowe - ich celem jest regularne kontaktowanie się z rodziną pielęgniarki
środowiskowej lub innego profesjonalisty; szczególnie chodzi tu o rodziny wymagające
wsparcia i przewodnictwa w procesie wychowania dzieci, gdzie istnieje duże ryzyko wystąpienia
wobec nich przemocy; wizyty w środowisku rodzinnym zapobiegają też zachowaniom
przestępczym dzieci w przyszłości; częścią interwencji domowej może być poradnictwo, trening
różnych umiejętności, informowanie o innych źródłach pomocy;
trening umiejętności interpersonalnych - polega na stworzeniu grupy mieszanej mężczyzn i
11 / 14
Przemoc - wyzwanie dla świata.
kobiet, gdzie pod opieką trenera rozmawia się o przemocy, problemach dotyczących interakcji
przedstawicieli obu płci; członkowie grupy uczą się i rozwijają umiejętności, które pomagają
rozwiązywać problemy pojawiające się w relacjach interpersonalnych.
Przedstawione powyżej formy działań i programy terapeutyczne sprawdzają się w niektórych
warunkach. Zarówno w państwach uprzemysłowionych, jak i rozwijających się dużą
skuteczność w zmniejszaniu zasięgu przemocy rodziców wobec dzieci okazały się mieć
interwencje i wizyty domowe. Są one również obiecującą metodą zapobiegawczą wobec
przestępczości i przemocy młodzieży. Treningi dla rodziców i terapia rodzin dają również
pozytywne długotrwałe efekty - zmniejszają zasięg zjawiska przemocy i przestępczości.
Prewencja na poziomie społecznym
Podstawowymi celami w działaniach ukierunkowanych na zapobieganie przemocy są na
poziomie społeczeństwa: zwiększenie świadomości i wiedzy na ten temat, organizowanie
lokalnych debat, stymulowanie i promowanie akcji społecznych, określanie przyczyn przemocy
w środowisku lokalnym i zapewnienie bazy organizacji i placówek pomocy oraz wsparcia dla
ofiar.
Działania mające na celu zapobieganie przemocy w społecznościach to:
kampanie edukacyjne - realizowane przez media w celu dotarcia do całego społeczeństwa lub
przeznaczone dla pewnych grup odbiorców, np. szkół, miejsc pracy, placówek służby zdrowia
oraz innych instytucji i organizacji;
modyfikacje i usprawnienia w środowisku miejskim i naturalnym - zadbanie o dobre oświetlenie
ulic, tworzenie bezpiecznych dróg ze szkoły dla dzieci, monitorowanie i usuwanie ze środowiska
zanieczyszczeń oraz niebezpiecznych szczególnie dla dzieci związków chemicznych >zajęcia
dodatkowe dla młodzieży - aktywizujące i rozwijające młodych ludzi zajęcia, np. sportowe,
teatralne, plastyczne i muzyczne;
szkolenia policji, służby zdrowia i instytucji edukacyjnych - ich celem powinno być ćwiczenie i
usprawnianie umiejętności rozpoznawania przemocy oraz reagowania na nią;
polityka społeczna nastawiona na partnerstwo - zmierzająca do stworzenia partnerskiego
układu między policją a różnymi grupami społecznymi;
specyficzne programy dla organizacji i instytucji - realizowane w szkołach, miejscach pracy,
obozach dla uchodźców, szpitalach, domach opieki oraz innych placówkach służby zdrowia i
socjalnych; programy te mają na celu zmianę środowiska instytucjonalnego;
skoordynowane działania społeczne - aktywizujące wiele sektorów i instytucji jednocześnie w
celu poprawienia na przykład systemu pomocy dla ofiar.
Wymienione wyżej programy i działania sprawdzają się i dobrze funkcjonują w niektórych
państwach oraz społecznościach. Ważnym elementem przeciwdziałania przemocy na poziomie
społecznym jest współpraca interdyscyplinarna różnych instytucji, organizacji i służb
społecznych, np. urzędników miejskich, pracowników pomocy społecznej, szkół, policji, służby
zdrowia. W celu zidentyfikowania problemu przemocy i przeciwdziałania mu potrzebna jest
wymiana informacji między wymienionymi resortami oraz promowanie świadomości społecznej
na temat przemocy i jej typów.
Działania na poziomie państw
Prewencja na poziomie państwa skupia się na czynnikach kulturowych, socjalnych i
ekonomicznych. W ramach tej prewencji podejmowane są różne działania:
poprawki legislacyjne i dotyczące funkcjonowania wymiaru sprawiedliwości - wprowadzanie
12 / 14
Przemoc - wyzwanie dla świata.
zmian w prawie dotyczących kar wobec sprawców przemocy (seksualnej, fizycznej,
psychicznej) wobec dzieci, partnerów i osób starszych, obowiązek zawiadamiania policji i
wymiaru sprawiedliwości o przypadkach przemocy, wypracowanie procedur postępowania w
sytuacji stwierdzenia przemocy (w Polsce procedura Niebieska Karta - przyp. red.);
działania międzynarodowe - międzynarodowe konwencje i akty prawne zmierzające do
przeciwdziałania przemocy;
zmiany polityki - zmierzające do redukowania ubóstwa, nierówności społecznej i poprawiające
sytuację rodziny jako podstawowej jednostki społecznej (np. pomoc socjalna, organizowanie
nowych miejsc pracy, poprawa systemu edukacji itp.);
wysiłki zmierzające do zmiany norm kulturowych - dotyczące przekonań na temat płciowej i
rasowej dyskryminacji, szkodliwych praktyk i rytuałów społecznych itp.;
wdrażanie programów rozbrajających i demobilizujących - zwłaszcza w krajach, które
doświadczyły konfliktów zbrojnych; również wdrażanie programów alternatywnego zatrudnienia
dla byłych żołnierzy.
Można przypuszczać, że redukowanie ubóstwa, podnoszenie poziomu edukacji, zwiększanie
możliwości zatrudnienia i tym podobne działania przyczynią się w rezultacie do zmniejszenia
zakresu zjawiska przemocy w różnych jej postaciach.
Problemy do rozwiązania
Na całym świecie funkcjonuje wiele programów przeciwdziałania przemocy. Tylko w
przypadku niektórych można jednak mówić o sprawdzonych, wymiernych efektach. Poważnym
brakiem w tej kwestii jest brak ewaluacji programów prewencyjnych, a co za tym idzie, brak
rzetelnej wiedzy o tym, jak, czy i które z działań prewencyjnych przynoszą pożądany skutek.
Niedostateczna jest też liczba programów i działań prewencyjnych pierwszego stopnia, tzn.
takich, które przeciwdziałają przemocy, nim ona się w ogóle pojawi. Wciąż też wyraźna jest
nierównowaga pomiędzy działaniami na poziomie społecznym i państwowym w porównaniu z
tymi na poziomie indywidualnym i interpersonalnym - działań zmierzających do zmian na
poziomie społecznym i państwowym jest za mało.
Poza tym większość programów i działań przeciwdziałających przemocy jest tworzona i
testowana w krajach uprzemysłowionych, bogatych. Istnieje ogromna potrzeba zaadaptowania
ich lub stworzenia innych, dopasowanych do specyfiki państw biedniejszych i rozwijających się gdzie problemy przemocy występują w równie wielkim nasileniu.
Rekomendacje dla działań - czyli co należy zrobić w kwestii przeciwdziałania przemocy
Skomplikowana natura przemocy powoduje, że aby jej skutecznie przeciwdziałać, wymagane
jest zaangażowanie rządów państw i prawodawców na wszystkich poziomach decyzyjnych lokalnym, państwowym i międzynarodowym.
Stworzenie, wdrożenie i monitorowanie narodowych programów przeciwdziałania przemocy.
Zwiększanie możliwości gromadzenia danych na temat przemocy.
Zdefiniowanie priorytetów i wspieranie prac badawczych dotyczących przyczyn, konsekwencji,
kosztów i przeciwdziałania przemocy.
Promowanie prewencji pierwszego stopnia.
Rozwijanie oferty dla ofiar przemocy.
Integrowanie programów przeciwdziałania przemocy z polityką społeczną oraz promowanie
równości społecznej i płciowej.
Rozwijanie współpracy i systemu wymiany informacji w kwestii przeciwdziałania przemocy.
13 / 14
Przemoc - wyzwanie dla świata.
Promowanie i monitorowanie wysiłków na polu międzynarodowym zmierzających do obrony
praw człowieka.
Poszukiwanie praktycznych, międzynarodowych metod do walki z handlem narkotykami i
bronią.
-------------------------------------------------------------------------------W kwestii przeciwdziałania przemocy z pewnością jest jeszcze wiele do zrobienia. Przemoc
jest często przewidywalna i można jej przeciwdziałać. Jak pokazał Światowy raport na temat
przemocy i zdrowia wiele symptomów takich jak zachowania, czynnniki środowiskowe i
rodzinne może wskazywać, że dana osoba będzie w przyszłości uwikłana w przemoc. Ważne
jest, by - poza skupianiem się na skutkach przemocy - przeciwdziałać jej, zanim się pojawi prewencja pierwszego stopnia jest mniej kosztowna, zarówno jeśli chodzi o koszty
emocjonalne/osobowościowe, jak i ze względu na finanse.
Różne typy przemocy są związane z różnymi czynnikami ryzyka. Istnieją jednak czynniki
uniwersalne. Dotyczące ich badania często prowadzone są w izolacji - warto w tej kwestii
połączyć wysiłki różnych specjalistów i wypracować jednolite metody interwencji.
Wysiłki i działania prewencyjne powinny być skupione na grupach ryzyka. Przemoc, tak jak
wiele problemów zdrowotnych i chorób, nie występuje jako zjawisko neutralne. Jest ona
związana między innymi z niskim statusem socjoekonomicznym.
Poważną przeszkodę w przeciwdziałaniu przemocy stanowi poczucie bezradności wobec niej
i - w efekcie - godzenie się na nią. Zmiana tej postawy i aktywne działania nastawione na
przeciwdziałanie przemocy są kluczem do sukcesu na tym polu.
Sektor zdrowia publicznego i jego wysiłki w kwestii przeciwdziałania przemocy są uzależnione
od szeroko rozumianej polityki społecznej państw. Bardzo ważne jest więc, aby ta polityka
skupiała się na zjawisku przemocy i działaniach prewencyjnych.
Mimo to, że przemoc jest wpisana w naturę ludzką i nie da się jej całkiem wyeliminować,
możemy zrobić wiele, aby ją zlokalizować, poznać jej źródła i przeciwdziałać różnym jej
formom. Wiedza i świadomość ludzi na całym świecie dotycząca zjawiska przemocy powiększa
się. Również Światowy raport na temat przemocy i zdrowia próbuje wnieść wkład w rozwój tej
wiedzy. Autorzy Raportu mają nadzieję, że zaprezentowane tu dane ułatwią współpracę i
zainspirują nowe kierunki działań w kwestii przeciwdziałania przemocy.
Opracowano na podstawie: World report on violence and health World Health Organization,
Geneva 2002.
M.P.
14 / 14