Gminny Program Opieki nad Zabytkami Gminy Nieporęt na lata 2016

Transkrypt

Załącznik
do Uchwały ………………. Rady Gminy Nieporęt
z dnia ……………………...
Gminny Program
Opieki nad Zabytkami
dla Gminy Nieporęt
na lata 2016 - 2019
Listopad, 2016 r.
Zamawiający:
Gmina Nieporęt
Urząd Gminy Nieporęt
Plac Wolności 1
05 – 126 Nieporęt
Wykonawca:
Green Key Joanna Masiota - Tomaszewska
ul. Nowy Świat 10a/15
60 - 583 Poznań
www.greenkey.pl
Gminny Program
Opieki nad Zabytkami
dla Gminy Nieporęt
na lata 2016 - 2019
Właściciel firmy:
mgr Joanna Masiota-Tomaszewska
Autorzy opracowania:
mgr Joanna Walkowiak – Kierownik Zespołu Projektowego
mgr Daniel Wiśniewski
mgr Wojciech Pająk
mgr Andrzej Karkowski
Listopad, 2016 r.
Gminny Program Opieki nad Zabytkami na lata 2016 - 2019
SPIS TREŚCI
WSTĘP ............................................................................................................................................ 5
1.1. Charakterystyka gminy .......................................................................................................... 5
1.2. Charakterystyka społeczno – gospodarcza........................................................................... 7
1.3. Charakterystyka przyrodnicza ............................................................................................... 8
II. PODSTAWA PRAWNA OPRACOWANIA GMINNEGO PROGRAMU OPIEKI NAD ZABYTKAMI
......................................................................................................................................................... 9
III. UWARUNKOWANIA PRAWNE OCHRONY I OPIEKI NAD ZABYTKAMI W POLSCE ............... 9
IV. UWARUNKOWANIA ZEWNĘTRZNE OCHRONY DZIEDZICTWA KULTUROWEGO ............... 12
4.1 Strategiczne cele polityki państwa w zakresie ochrony zabytków i opieki nad zabytkami .. 12
4.2 Relacje gminnego programu opieki nad zabytkami z dokumentami wykonanymi na
poziomie województwa i powiatu ........................................................................................ 16
V. UWARUNKOWANIA WEWNĘTRZNE OCHRONY DZIEDZICTWA KULTUROWEGO .............. 21
5.1 Relacje gminnego programu opieki nad zabytkami z dokumentami wykonanymi na
poziomie gminy (analiza dokumentów programowych gminy) ............................................ 21
5.2 Charakterystyka zasobów oraz analiza stanu dziedzictwa i krajobrazu kulturowego gminy
..................................................................................................................................... 24
5.2.1. Rys historyczny obszaru Gminy Nieporęt ........................................................................... 24
5.2.2 Miejscowości Gminy Nieporęt wraz z charakterystyką ich dziedzictwa kulturowego .......... 26
5.2.3. Walory kulturowe Gminy Nieporęt ....................................................................................... 32
5.2.3.1.
Dziedzictwo niematerialne ........................................................................................... 32
5.2.3.2.
Dobra kultury objęte prawnymi formami ochrony ........................................................ 35
5.2.3.2.1. Obiekty nieruchome objęte prawną ochroną zabytków ............................................... 35
5.2.3.2.2. Obiekty zabytkowe wpisane do rejestru zabytków województwa mazowieckiego ...... 35
5.2.3.2.3. Zabytki ujęte w gminnej ewidencji zabytków ............................................................... 37
5.2.3.2.4. Zabytki archeologiczne wpisane do rejestru zabytków i wojewódzkiej ewidencji
zabytków ...................................................................................................................... 37
5.2.3.2.5. Zabytki ruchome .......................................................................................................... 38
5.2.3.2.6. Zabytki w zbiorach muzealnych ................................................................................... 40
5.2.4. Charakterystyka i ocena stanu dziedzictwa kulturowego Gminy Nieporęt – zabytki
nieruchome .......................................................................................................................... 41
5.2.5. Charakterystyka i ocena stanu dziedzictwa kulturowego Gminy Nieporęt – zabytki
archeologiczne .................................................................................................................... 45
5.2.6. Zabytki o najwyższym znaczeniu dla gminy ........................................................................ 47
VI. OCENA STANU DZIEDZICTWA KULTUROWEGO GMINY. ANALIZA SZANS I ZAGROŻEŃ . 51
VII. ZAŁOŻENIA PROGRAMOWE ...................................................................................................... 53
7.1 Priorytety gminnego programu opieki nad zabytkami ......................................................... 53
7.2 Kierunki działań i zadania gminnego programu opieki nad zabytkami ............................... 54
VIII. INSTRUMENTARIUM REALIZACJI GMINNEGO PROGRAMU OPIEKI NAD ZABYTKAMI ..... 58
IX. ZASADY OCENY REALIZACJI GMINNEGO PROGRAMU OPIEKI NAD ZABYTKAMI ............ 59
X. ŹRÓDŁA FINANSOWANIA GMINNEGO PROGRAMU OPIEKI NAD ZABYTKAMI .................. 60
XI. REALIZACJA I FINANSOWANIE PRZEZ GMINĘ ZADAŃ Z ZAKRESU OCHRONY
ZABYTKÓW .................................................................................................................................. 62
XII. WYKORZYSTANE MATERIAŁY I OPRACOWANIA ................................................................... 64
SPIS RYCIN .......................................................................................................................................... 67
SPIS TABEL ......................................................................................................................................... 67
SPIS WYKRESÓW ............................................................................................................................... 67
SPIS FOTOGRAFII ............................................................................................................................... 67
I.
3
Wykaz skrótów
AZP – Archeologiczne Zdjęcie Polski,
Dz. U. – Dziennik Ustaw,
GEZ – Gminna Ewidencja Zabytków,
GPOnZ – Gminny Program Opieki nad Zabytkami,
GUS – Główny Urząd Statystyczny,
KPOZiOnZ - Krajowy Program Ochrony Zabytków i Opieki nad Zabytkami,
MKiDN – Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego,
NID – Narodowy Instytut Dziedzictwa,
NIMOZ - Narodowy Instytut Muzealnictwa i Ochrony Zbiorów,
NMP – Najświętsza Maryja Panna;
MPZP – Miejscowy Plan Zagospodarowania Przestrzennego,
POM – Plan Odnowy Miejscowości,
POnZ – Program Opieki nad Zabytkami,
PPOnZ – Powiatowy Program Opieki nad Zabytkami,
PPP – partnerstwo publiczno – prywatne,
SRKS – Strategia Rozwoju Kapitału Społecznego,
SWOT – ang. Strengths, Weaknesses, Opportunities, Threats (mocne, słabe strony, szanse
I zagrożenia),
WUOZ – Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków,
WKZ – Wojewódzki Konserwator Zabytków,
4
I. WSTĘP
Przedmiotem opracowania Gminnego Programu Opieki nad Zabytkami Gminy
Nieporęt (zwanego dalej Programem) jest weryfikacja zasobów dziedzictwa kulturowego
gminy oraz wypracowanie programu zarządzania zabytkami, w tym praca nad ich
potencjałem. Program jest dokumentem strategicznym w zakresie ochrony zabytków,
pozwoli na koordynację działań polityki przestrzennej w zakresie opieki i zarządzania
dziedzictwem kulturowym. W okresie najbliższych czterech lat Program realizowany będzie
dostępnymi środkami prawnymi oraz finansowymi.
Celem Programu jest określenie zasadniczych kierunków działań i zadań na rzecz
ochrony i opieki nad zabytkami. Systematyczne wdrażanie ustaleń dokumentu powinno
spowodować poprawę stanu zachowania zasobów dziedzictwa kulturowego Gminy Nieporęt.
Program powinien być znany nie tylko władzom lokalnym, ale i społeczności lokalnej. Ma za
zadanie uświadamiać mieszkańców o konieczności dbania o lokalną tradycję przejawiającą
się w inicjatywach społecznych, jak i o potrzebie ochrony dziedzictwa kulturowego gminy.
Mieszkańcy i władze gminy powinni dbać o utrzymanie indywidualnego charakteru regionu,
w tym o zachowanie jego znamiennych elementów zabytkowych i przyrodniczych.
Niniejszy Program opracowany został mając na uwadze art.4 pkt.2 ustawy Prawo
autorskie i pokrewne.
1.1.
Charakterystyka gminy
Gmina Nieporęt położona jest w centralnej części województwa mazowieckiego, na
terenie Powiatu Legionowskiego. Jest jedną z 5 gmin powiatu i wchodzi w skład 3 gmin
wiejskich. Współrzędne geograficzne Nieporętu, który jest siedzibą gminy wynoszą:
52.433°N oraz 21.050°E. Z Nieporętu do Warszawy – stolicy województwa odległość
z centralnych części miejscowości wynosi w linii prostej 22,5 km, a w optymalnej odległości
drogowej 28 km. Sieć osadniczą gminy tworzą miejscowości wiejskie. Gmina wchodzi
w skład regionu etnograficznego Mazowsze i przynależy do historycznego obszaru ziemi
warszawskiej. Jednostka zajmuje obszar o powierzchni 96 km2 (23,2 % powierzchni
powiatu), granicząc z 4 gminami oraz 3 miastami:
 na zachodzie – z Miastem Legionowo;
 na północnym - zachodzie – z Gminą Wieliszew;
 na północy – z Gminą Serock;
 na wschodzie – z Gminą Radzymin;
 na południowym – wschodzie – z Miastem Marki;
 na południu – z Miastem Warszawa;
 na południowym – zachodzie – z Gminą Jabłonna.
Przestrzenne rozmieszczenie Gminy Nieporęt w układzie gmin sąsiednich oraz na tle
kraju przedstawiają poniższe ryciny.
5
Ryc. 1. Gmina Nieporęt w układzie gmin
Źródło: opracowanie własne
Ryc. 2. Położenie Gminy Nieporęt na tle Polski
Źródło: opracowanie własne na podstawie geoportal.gov.pl
6
Najbardziej skrajne miejsca na terenie gminy oddalone są od siebie w odległości ok.
15, km w linii północ - południe.
W skład Gminy Nieporęt wchodzi 15 sołectw (ryc. 3): Aleksandrów, Beniaminów,
Białobrzegi, Izabelin, Józefów, Kąty Węgierskie, Michałów–Grabina, Nieporęt,
Rembelszczyzna, Rynia, Stanisławów Drugi, Stanisławów Pierwszy, Wola Aleksandra,
Wólka Radzymińska, Zegrze Południowe.
Ryc. 3. Przestrzenne rozmieszczenie sołectw w Gminie Nieporęt
Źródło: www.nieporet.pl
1.2.
Charakterystyka społeczno – gospodarcza
Wg danych Urzędu Gminy Nieporęt na dzień 06.04.2016 r. obszar Gminy Nieporęt
zamieszkiwało 13 137 osób (mieszkańcy stali), w tym główną jednostkę gminną – Nieporęt
3 568 osób.
Łączna liczba podmiotów gospodarczych w rejestrze REGON na koniec roku 2014
w analizowanej jednostce wyniosła 2 129, z czego 2 080 to podmioty prywatne. Na terenie
Gminy Nieporęt najbardziej rozwiniętą działalnością gospodarczą jest „handel; naprawa
pojazdów samochodowych" (sekcja G – 504 podmioty). Dużą liczbę działalności odnotowuje
7
się ponadto w sekcji M – działalność profesjonalna, naukowa i techniczna (294 podmioty )
oraz w sekcji F – budownictwo (215 podmiotów). W zdecydowanej większości są to małe
działalności zatrudniające do 9 osób (2 065 podmiotów). Na terenie gminy występuje 10
przedsiębiorstw posiadających od 50 do 249 pracowników.
1.3.
Charakterystyka przyrodnicza
Pod względem fizyczno - geograficznym teren Gminy Nieporęt znajduje się
w prowincji Niżu Środkowoeuropejskiego, podobnie jak reszta Polski centralnej oraz
północnej. Opisywany obszar mieści się w podprowincji pasa Nizin Środkowopolskich
w makroregionie Niziny Środkowomazowieckiej i Niziny Północnomazowieckiej. Gmina
Nieporęt mieści się pomiędzy Wisłą a Narwią.
Teren gminny jest płaski bądź lekko falisty (wysokości wahają się średnio od ok. 80
do 97 m n.p.m.). Najwyższe wzniesienie mieści się w południowej części gminy
w Michałowie – Grabinie i wynosi 97,3 m n.p.m.
Przez obszar gminy przepływa kilka kanałów. Jednym z ważniejszych jest Kanał
Żerański łączący Wisłę z Jeziorem Zegrzyńskim, które mieści się w obrębie Gminy Nieporęt.
Jest to największe jezioro w okolicy, jego powierzchnia wynosi 3 030 ha, długość 41 km (na
Narwi), szerokość ok. 3,5 km. Jezioro Zegrzyńskie należy do jezior przepływowych
o charakterze rekreacyjnym.
Według danych GUS z 2015 r. lesistość na terenie gminy była duża i stanowiła
41,8 % powierzchni gminy. Ogółem licząc jest to 4 128,96 ha, z czego grunty leśne publiczne
stanowiły 3 531,96 ha.
W granicach charakteryzowanego terenu występują następujące obszary i obiekty
chronione:
- obszar natura 2000 - specjalny obszar ochrony siedlisk – Łęgi Czarnej Strugi - (kod
PLH 140009);
 rezerwat przyrody - Łęgi Czarnej Strugi;
 rezerwat przyrody – Wieliszewskie Łęgi;
 rezerwat przyrody – Puszcza Słupecka;
 obszar chronionego krajobrazu – Warszawski;
 17 pomników przyrody;
8
II.
PODSTAWA
PRAWNA
OPRACOWANIA
PROGRAMU OPIEKI NAD ZABYTKAMI
GMINNEGO
Gminny Program Opieki nad Zabytkami dla Gminy Nieporęt na lata 2016 – 2019
sporządzono na podstawie art. 87 ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków
i opiece nad zabytkami (Dz. U. z 2014 poz. 1446 ze zm.).
Art. 87, ust. 1. mówi o tym, że „Zarząd województwa, powiatu lub wójt (burmistrz,
prezydent miasta) sporządza na okres 4 lat odpowiednio wojewódzki, powiatowy lub gminny
program opieki nad zabytkami”.
Gminny Program Opieki nad Zabytkami dla Gminy Nieporęt:
- sporządzany jest na okres 4 lat przez Wójta Gminy Nieporęt;
- co 2 lata wymaga sprawozdania przez Wójta Gminy Nieporęt poprzez
przedstawienie go Radzie Gminy Nieporęt;
- przyjmuje Rada Gminy Nieporęt po uzyskaniu opinii Wojewódzkiego Konserwatora
Zabytków (zwanego dalej WKZ) w Warszawie;
- ogłaszany jest w Dzienniku Urzędowym Województwa Mazowieckiego.
Zgodnie z zapisami art. 87, ust. 2. ustawy o ochronie i opiece nad zabytkami Program
Opieki nad Zabytkami ma na celu m. in.:
- włączenie problemów ochrony zabytków do systemu zadań strategicznych;
- uwzględnianie uwarunkowań ochrony zabytków, w tym krajobrazu kulturowego
i dziedzictwa archeologicznego, łącznie z uwarunkowaniami ochrony przyrody
i równowagi ekologicznej;
- zahamowanie procesów degradacji zabytków i doprowadzenie do poprawy stanu
ich zachowania;
- wyeksponowanie poszczególnych zabytków oraz walorów krajobrazu kulturowego;
- podejmowanie działań zwiększających atrakcyjność zabytków dla potrzeb
społecznych, turystycznych i edukacyjnych oraz wspieranie inicjatyw sprzyjających
wzrostowi środków finansowych na opiekę nad zabytkami;
- określenie warunków współpracy z właścicielami zabytków, eliminujących sytuacje
konfliktowe związane z wykorzystaniem tych zabytków;
- podejmowanie przedsięwzięć umożliwiających tworzenie miejsc pracy związanych
z opieką nad zabytkami.
III.
UWARUNKOWANIA PRAWNE OCHRONY I
ZABYTKAMI W POLSCE
OPIEKI
NAD
Obowiązujący w Polsce system prawny gwarantuje ochronę zabytkom i całości
dziedzictwa kulturowego na terenie kraju. Poniżej wskazano akty prawne wskazujące
obowiązujące uregulowania prawne dotyczące ochrony zabytków i opieki nad zabytkami.
1. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej (Dz. U. z 1997 Nr 78 poz. 483, z dnia 2
kwietnia 1997 r.).
9

Art. 5. Rzeczpospolita Polska strzeże niepodległości i nienaruszalności swojego
terytorium, zapewnia wolności i prawa człowieka i obywatela oraz
bezpieczeństwa obywateli, strzeże dziedzictwa narodowego oraz zapewnia
ochronę środowiska, kierując się zasadą zrównoważonego rozwoju.
 Art. 6. 1. Rzeczpospolita Polska stwarza warunki upowszechniania i równego
dostępu do dóbr kultury, będących źródłem tożsamości narodu polskiego, jego
trwania i rozwoju.
 Art. 86. Każdy jest obowiązany do dbałości o stan środowiska i ponosi
odpowiedzialność za spowodowane przez siebie jego pogorszenie. Zasady tej
odpowiedzialności określa ustawa.
2. Ustawa z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami
(Dz. U. z 2014, poz. 1446 ze zm.) jako główny akt prawny regulujący zasady ochrony
i opieki nad zabytkami. Ustawa ta w art. 3 definiuje podstawowe pojęcia:
 Zabytek – nieruchomość lub rzecz ruchoma, ich części lub zespoły, będące
dziełem człowieka lub związane z jego działalnością i stanowiące świadectwo
minionej epoki bądź zdarzenia, których zachowanie leży w interesie społecznym
ze względu na posiadaną wartość historyczną, artystyczną lub naukową;
 Zabytek nieruchomy – nieruchomość, jej część lub zespół nieruchomości
o cechach j.w.;
 Zabytek ruchomy – rzecz ruchoma, jej część lub zespół rzeczy ruchomych
o cechach j.w.;
 Zabytek archeologiczny – zabytek nieruchomy, będący powierzchniową,
podziemną lub podwodną pozostałością egzystencji i działalności człowieka,
złożoną z nawarstwień kulturowych i znajdujących się w nich wytworów bądź ich
śladów albo zabytek ruchomy, będący tym wytworem;
 Instytucja kultury wyspecjalizowana w opiece nad zabytkami – instytucja kultury
w rozumieniu przepisów o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej,
której celem statutowym jest sprawowanie opieki nad zabytkami;
 Prace konserwatorskie – działania mające na celu zabezpieczenie i utrwalenie
substancji
zabytku,
zahamowanie
procesów
jego
destrukcji
oraz
dokumentowanie tych działań;
 Prace restauratorskie – działania mające na celu wyeksponowanie wartości
artystycznych i estetycznych zabytku, w tym, jeżeli istnieje taka potrzeba,
uzupełnienie lub odtworzenie jego części, oraz dokumentowanie tych działań;
 Roboty budowlane – roboty budowlane w rozumieniu przepisów Prawa
budowlanego, podejmowane przy zabytku lub otoczeniu zabytku;
 Badania konserwatorskie – działania mające na celu rozpoznanie historii i funkcji
zabytku, ustalenie użytych do jego wykonania materiałów i zastosowanych
technologii, określenie stanu zachowania tego zabytku oraz opracowanie
diagnozy, projektu i programu prac konserwatorskich, a jeżeli istnieje taka
potrzeba, również programu prac restauratorskich;
 Badania architektoniczne – działania ingerujące w substancje zabytku, mające
na celu rozpoznanie i udokumentowanie pierwotnej formy obiektu budowlanego
oraz ustalenie zakresu jego kolejnych przekształceń;
 Badania archeologiczne – działania mające na celu odkrycie, rozpoznanie,
udokumentowanie i zabezpieczenie zabytku archeologicznego;
10

Historyczny układ urbanistyczny lub ruralistyczny – przestrzenne założenie
miejskie lub wiejskie, zawierające zespoły budowlane, pojedyncze budynki
i formy zaprojektowanej zieleni, rozmieszczone w układzie historycznych
podziałów własnościowych i funkcjonalnych, w tym ulic lub sieci dróg;
 Historyczny zespół budowlany – powiązana przestrzennie grupa budynków
wyodrębniona ze względu na formę architektoniczną, styl, zastosowane
materiały, funkcję, czas powstania lub związek z wydarzeniami historycznymi;
 Krajobraz kulturowy – przestrzeń historycznie ukształtowana w wyniku
działalności człowieka, zawierająca wytwory cywilizacji oraz elementy
przyrodnicze;
 Otoczenie – teren wokół lub przy zabytku wyznaczony w decyzji o wpisie tego
terenu do rejestru zabytków w celu ochrony wartości widokowych zabytku oraz
jego ochrony przed szkodliwym oddziaływaniem czynników zewnętrznych.
3. Ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (Dz. U. z 2016, poz. 446 ze
zm.). Wykonywanie zadań w zakresie kultury i ochrony zabytków jest ustawowym
zadaniem samorządów.
 Art. 7. 1. Zaspokajanie zbiorowych potrzeb wspólnoty należy do zadań własnych
gminy. W szczególności zadania własne obejmują sprawy:
9) kultury, w tym bibliotek gminnych i innych instytucji kultury oraz ochrony
zabytków i opieki nad zabytkami.
4. Ustawa z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym
(Dz. U. z 2016, poz. 778).
5. Ustawa z dnia 7 lipca 1994 r. Prawo budowlane (Dz. U. z 2016, poz. 290).
6. Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (Dz. U. z 2016, poz.
672).
7. Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (Dz. U. z 2015, poz. 1651 ze
zm.).
8. Ustawa z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami (Dz. U. z 2015,
poz. 1774 ze zm.).
9. Ustawa z dnia 25 października 1991 r. o organizowaniu i prowadzeniu działalności
kulturalnej (Dz. U. z 2012, poz. 406).
10. Ustawa z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego
i o wolontariacie (Dz. U. z 2016, poz. 239 ze zm.).
11. Ustawa z dnia 9 października 2015 r. o rewitalizacji (Dz. U. z 2015, poz. 1777).
12. Ustawa z dnia 31 stycznia 1959 r. o cmentarzach i chowaniu zmarłych (Dz. U.
z 2015, poz. 2126).
13. Ustawa z dnia 28 marca 1933 r. o grobach i cmentarzach wojennych (Dz. U. 1933, Nr
39, poz. 311 ze zm.).
14. Ustawa z dnia 19 grudnia 2009 r. o partnerstwie publiczno – prywatnym (Dz. U. 2015,
poz. 696).
15. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 23 sierpnia 1990 r. w sprawie rozszerzenia
zakresu celów Funduszu Kościelnego (Dz. U. z 1990 Nr 61, poz. 354).
16. Rozporządzenie Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego z dnia 26 maja 2011 r.
w sprawie prowadzenia rejestru zabytków, krajowej, wojewódzkiej i gminnej ewidencji
zabytków oraz krajowego wykazu zabytków skradzionych lub wywiezionych za
granicę niezgodnie z prawem (Dz. U. z 2011 Nr 113, poz. 661).
11
17. Rozporządzenie Ministra Kultury z dnia 6 czerwca 2005 r. w sprawie udzielania
dotacji celowej na prace konserwatorskie, restauratorskie i roboty budowlane przy
zabytku wpisanym do rejestru zabytków (Dz. U. z 2014 , poz. 399 ze zm.).
Zasady ochrony zabytków znajdujących się w muzeach i w bibliotekach zostały
określone w:
1. Ustawie z dnia 21 listopada 1996 r. o muzeach (Dz. U. z 2012, poz. 987 ze zm.).
2. Ustawie z dnia 27 czerwca 1997 r. o bibliotekach (Dz. U. z 2012, poz. 642).
Ochronę materiałów archiwalnych regulują przepisy ustawy z dnia 14 lipca 1983 r.
o narodowym zasobie archiwalnym i archiwach (Dz. U. z 2016, poz. 1506).
IV.
UWARUNKOWANIA ZEWNĘTRZNE OCHRONY DZIEDZICTWA
KULTUROWEGO
4.1
Strategiczne cele polityki państwa w zakresie ochrony zabytków i opieki
nad zabytkami
Gminny Program Opieki nad Zabytkami dla Gminy Nieporęt sporządzono
z uwzględnieniem zewnętrznych uwarunkowań ochrony zasobów dziedzictwa kulturowego,
w tym aktów prawa oraz innych opracowań strategicznych o podobnej tematyce.
Ustalenia Programu korespondują z zapisami (cele, zasady, kierunki) dokumentów na
różnych poziomach. Metodologia planowania zakłada spójność dokumentów programowych
w układzie hierarchicznym: kraj, województwo, powiat, gmina.
W niniejszym rozdziale przedstawiono szczegółowy wykaz ww. dokumentów.
Strategia Rozwoju Kraju 2020
Strategia jest nadrzędnym dokumentem, który wyznacza normy, ramy odniesienia
oraz standardy dla innych dokumentów niższego szczebla, jak również dla 9 zintegrowanych
strategii. Strategia ta została przyjęta uchwałą Rady Ministrów w dniu 25 września 2012
roku. Celem strategicznym opracowania jest wzmocnienie i wykorzystanie gospodarczych,
społecznych i instytucjonalnych potencjałów zapewniających szybszy i zrównoważony rozwój
kraju oraz poprawę jakości życia ludności. Średniookresowa strategia zakłada podział na 3
obszary strategiczne, które mają przypisane cele i priorytety rozwojowe. Średniookresowa
Strategia Rozwoju Kraju 2020 przedstawia 3 strategiczne obszary działań:
 Sprawne i efektywne państwo;
 Konkurencyjna gospodarka;
 Spójność społeczna i terytorialna.
Dokument podkreśla rolę zapewnienia ładu przestrzennego m.in. przez opracowanie
miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego dla terenów obejmujących: obszary
miejskie, a w szczególności metropolitarne, tereny wrażliwe rozwojowo, związane z ochroną
i użytkowaniem gospodarczym zasobów naturalnych, dziedzictwa kulturowego, objęte
12
ryzykiem katastrof naturalnych, obszary górskie, obszary dotychczas nie objęte procesem
planowania oraz obszary przygraniczne. Wspomina się też tutaj o ochronie krajobrazu
kulturowego i przyrodniczego. Ośrodki wojewódzkie mają być wzmacniane przez rozwój
infrastruktury społecznej, w tym kulturowej oraz działania na rzecz ochrony dziedzictwa
kulturowego, co pozwoli osiągnąć miastom przewagę konkurencyjną.
Krajowy Program Ochrony Zabytków i Opieki nad Zabytkami na lata 2014 - 2017
Z dniem 24 czerwca 2014 r. weszła w życie Uchwała Nr 125/2014 Rady Ministrów
w sprawie „Krajowego programu ochrony zabytków i opieki nad zabytkami”.
Ustawa o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami w art. 84 ustala obowiązek
sporządzania co 4 lata Krajowego programu ochrony zabytków i opieki nad zabytkami:
„Art. 84. W celu stworzenia warunków niezbędnych do realizacji ochrony zabytków i opieki
nad zabytkami minister właściwy do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego inicjuje
i opracowuje, przy pomocy Generalnego Konserwatora Zabytków, krajowy program ochrony
zabytków i opieki nad zabytkami”.
W ramach ww. Programu definiuje się główne i szczegółowe cele i kierunki działań
oraz zadań w zakresie ochrony zabytków i opieki nad zabytkami.
Cel główny dokumentu brzmi: „wzmocnienie roli dziedzictwa kulturowego i ochrony
zabytków w rozwoju potencjału kulturowego i kreatywnego Polaków”. Cel główny programu
jest wdrażany poprzez trzy cele szczegółowe:
1. Wspieranie rozwiązań systemowych na rzecz ochrony zabytków w Polsce.
2. Wzmocnienie synergii działania organów ochrony zabytków.
3. Tworzenie warunków do aktywnego uczestnictwa w kulturze, edukacji na rzecz
dziedzictwa kulturowego oraz jego promocji i reinterpretacji.
Dla przytoczonych powyżej celów szczegółowych wyznaczono kierunki działań. Dla
pierwszego celu szczegółowego przyjęto następujące zadania:
- porządkowanie rejestru zabytków nieruchomych (księgi rejestru A i C);
- przygotowanie ratyfikacji Konwencji UNESCO ds. ochrony dziedzictwa podwodnego;
- wypracowanie jednolitych standardów działania konserwatorskiego w odniesieniu do
wybranych typów i kategorii zabytków nieruchomych;
- wzmocnienie instrumentów ochrony krajobrazu kulturowego;
- opracowanie diagnozy prawnej ochrony zabytków ruchomych;
- opracowanie kompleksowego raportu o stanie zachowania zabytków nieruchomych
wpisanych do rejestru zabytków (księgi rejestru A i C);
- realizacja badań w ramach AZP na obszarach szczególnie istotnych ze względu na
zagrożenia dla dziedzictwa archeologicznego.
Cel szczegółowy nr 2 przedstawia 5 założeń:
- zwiększenie efektywności zarządzania i ochrony zabytków poprzez wdrażanie
infrastruktury informacji przestrzennej o zabytkach;
- wypracowanie standardów, pozwalających na lepszy przepływ informacji pomiędzy
organami ochrony zabytków a społecznościami żyjącymi w otoczeniu zabytków
objętych ochroną;
- podniesienie jakości procesów decyzyjnych w organach ochrony zabytków;
- merytoryczne wsparcie samorządu terytorialnego w ochronie zabytków.
13
-
Ostatni z celów zakłada poniższe kierunki działań”
przygotowanie ratyfikacji Konwencji ramowej Rady Europy w sprawie znaczenia
dziedzictwa kulturowego dla społeczeństwa, Faro 2005;
wspieranie budowania świadomości społecznej funkcji dziedzictwa kulturowego jako
podstawy kształtowania się tożsamości narodowej i społeczności lokalnych;
promocja zasobu dziedzictwa za pośrednictwem Internetu;
zwiększanie dostępu do zasobu dziedzictwa i ułatwienie jego odbioru społecznego.
Oprócz przedstawionych powyżej celów dokument zaznacza w odniesieniu do
kierunków rozwoju, iż ważnym aspektem jest terytorializacja. Polska ze względu na swoją
przeszłość historyczną oraz odmienną aktywność społeczną w wielu strefach charakteryzuje
się zróżnicowanym nasyceniem obiektów zabytkowych. Np. w woj. Warmińsko – Mazurskim
w 2014 r. rejestrowych zabytków nieruchomych występowało 5 823, a w podobnym
powierzchniowo woj. Lubelskim – 3 953.
Przewidziany budżet na lata 2014 – 2017 z udziałem środków z budżetu państwa
oraz szacowanych środków własnych beneficjentów na przewidziane działania wynosi
26 037 205,00 zł.
Realizacja Programu będzie odbywać się na kilku wzajemnie powiązanych
i uzupełniających się poziomach:
- poziom I – Rada Ministrów;
- poziom II – Minister KiDN, Generalny Konserwator Zabytków;
- poziom III – Rada ds. Ochrony Zabytków, Zespół MKiDN ds. KPOZiOnZ przy
Departamencie Ochrony Zabytków, Zespół MKiDN ds. SRKS 2020;
- poziom IV – Narodowy Instytut Dziedzictwa, Narodowy Instytut Muzealnictwa
i Ochrony Zbiorów, podmioty współpracujące z NID w ramach wdrażania KPOZiOnZ,
Wojewódzcy Konserwatorzy Zabytków, podmioty współpracujące z NIMOZ w ramach
wdrażania KPOZiOnZ.
Narodowa Strategia Rozwoju Kultury 2004 - 2020
Kolejnym dokumentem szczebla krajowego jest Narodowa Strategia Kultury 2004 –
2020. Działania uwzględnione w Strategii w bezpośredni sposób przekładają się na rozwój
kultury, ale także na społeczno - ekonomiczny rozwój regionów.
Za misję Narodowej Strategii Rozwoju Kultury uznano: „zrównoważony rozwój kultury
jako najwyższej wartości przenoszonej ponad pokoleniami, określającej całokształt
historycznego i cywilizacyjnego dorobku polski, wartości warunkującej tożsamość narodową
i zapewniającej ciągłość tradycji i rozwój regionów”. W ramach prac Narodowej Strategii
sformułowano następujące cele:
Cel strategiczny: zrównoważenie rozwoju kultury w regionach.
Cele cząstkowe:
1. Wzrost efektywności zarządzania sferą kultury.
2. Wprowadzenie innowacyjnych rozwiązań w systemie organizacji działalności
kulturalnej i w systemie upowszechniania kultury.
3. Zmniejszenie dysproporcji regionalnych w rozwoju kultury.
4. Wzrost uczestnictwa i wyrównanie szans w dostępie do szkolnictwa
artystycznego, dóbr i usług kultury.
14
Poprawa warunków działalności artystycznej.
Efektywna promocja twórczości.
Zachowanie dziedzictwa kulturowego i aktywna ochrona zabytków.
Zmniejszenie luki cywilizacyjnej poprzez modernizację i rozbudowę
infrastruktury kultury.
9. Promocja polskiej kultury za granicą.
10. Ochrona własności intelektualnej i walka z piractwem.
11. Wprowadzenie innowacyjnych rozwiązań w systemie organizacji działalności
kulturalnej i w systemie upowszechniania kultury.
12. Rozwój przemysłów kultury (kinematografia, media, design, wydawnictwa,
fonografia).
5.
6.
7.
8.
Program Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego – „Dziedzictwo Kulturowe”
Celem Programu „Dziedzictwo kulturowe” jest ochrona polskiego dziedzictwa
kulturowego w kraju i za granicą, wspieranie działalności muzeów oraz popularyzacja kultury
ludowej. Program „Dziedzictwo kulturowe” składa się z następujących priorytetów:
1. Ochrona zabytków.
2. Wspieranie działań muzealnych.
3. Kultura ludowa i tradycyjna.
4. Ochrona dziedzictwa kulturowego za granicą.
5. Ochrona zabytków archeologicznych.
6. Ochrona i cyfryzacja dziedzictwa kulturowego.
7. Miejsca Pamięci Narodowej.
Krajowa Strategia Rozwoju Regionalnego 2010 - 2020. Regiony, Miasta, Obszary
Wiejskie
W zakresie przestrzeni i planistyki dokumentem wiodącym na najbliższe lata jest
Krajowa Strategia Rozwoju Regionalnego 2010 - 2020. Regiony, miasta, obszary wiejskie.
Poniżej wyszczególniono najistotniejsze zapisy Strategii dotyczące działań
związanych z dziedzictwem kulturowym:
1. Należy wdrażać rozwiązania wykorzystujące potencjał kulturowy i turystyczny dla
rozwoju regionalnego.
2. Kultura nie stanowi pasywnego zasobu regionów, ale aktywnie warunkuje zarówno
rozwój społeczny, jak i ekonomiczny.
3. Należy koncentrować się na przekształceniach struktur gospodarczych w kierunku
gospodarki opartej na wiedzy, na podniesieniu poziomu rozwoju kapitału ludzkiego
i społecznego, na poprawie dostępu do dóbr i usług publicznych, które wpływają
na rozwój potencjałów (takich jak: infrastruktura teleinformatyczna, edukacja,
energia czy kultura).
4. Istotna jest obecność nowych technologii w obszarze kultury.
Zgodnie z zapisami Strategii dzięki rozwojowi lokalnemu w wymiarze społeczno kulturowym, gospodarczym, ekologiczno-przestrzennym oraz działaniom wyrównawczym na
rzecz zwiększenia dostępu do usług publicznych, obszary wiejskie staną się lepszym
miejscem do życia, lepiej wykorzystującym dziedzictwo kulturowe i walory środowiska
15
przyrodniczego, bardziej atrakcyjnym turystycznie i inwestycyjnie
zintegrowanym ze względu na wzmocnioną tożsamość lokalną.
oraz
bardziej
Koncepcja Przestrzennego Zagospodarowania Kraju 2030
Najważniejszym
krajowym
dokumentem
strategicznym,
dotyczącym
zagospodarowania przestrzennego kraju, jest Koncepcja Przestrzennego Zagospodarowania
Kraju 2030. W dokumencie tym zakłada się rozwój bogactwa polskich regionów – miast
i obszarów wiejskich – w oparciu o wykorzystanie wewnętrznych potencjałów polskiej
przestrzeni – ich dziedzictwa kulturowego i przyrodniczego, potencjału gospodarczego,
innowacyjnego oraz naukowego. W Koncepcji Przestrzennego Zagospodarowania Kraju
określono cel strategiczny polityki przestrzennego zagospodarowania kraju: „Efektywne
wykorzystanie przestrzeni kraju i jej terytorialnie zróżnicowanych potencjałów rozwojowych
dla osiągania ogólnych celów rozwojowych – konkurencyjności, zwiększania zatrudnienia,
sprawności funkcjonowania państwa oraz spójności w wymiarze społecznym, gospodarczym
i terytorialnym w długim okresie”.
Osiąganie celu strategicznego musi się odbywać z zachowaniem spójności
przyrodniczo-kulturowej służącej realizacji konstytucyjnej zasady zrównoważonego rozwoju.
4.2
Relacje gminnego programu opieki nad zabytkami z dokumentami
wykonanymi na poziomie województwa i powiatu
Samorząd Województwa Mazowieckiego prowadzi działania z zakresu ochrony
zabytków jako jednostka samorządu terytorialnego, realizując zadania wynikające z zapisów
ustawowych. Prócz tego Samorząd Województwa Mazowieckiego sprawuje opiekę nad
zabytkami, będąc ich właścicielem.
Na szczeblu wojewódzkim zostały opracowane dokumenty strategiczne, które są
podstawą prawną oraz pozwalają wskazać kierunki działań dla programów na niższych
poziomach jednostek samorządu terytorialnego.
Strategia Rozwoju Województwa Mazowieckiego do roku 2020
Dnia 29 maja 2006 roku Sejmik Województwa Mazowieckiego uchwalił Strategię
Rozwoju Województwa Mazowieckiego (Uchwała Nr 78/06).
Wizja Strategii brzmi: „Mazowsze konkurencyjnym regionem w układzie europejskim
i globalnym”, a jej misją jest: „Mazowsze jako najbardziej rozwinięty gospodarczo region
w Polsce podejmuje uczestnictwo w rywalizacji z innymi rozwiniętymi regionami, poprzez
eliminowanie dysproporcji rozwojowych, rozwój nowoczesnej gospodarki opartej na wiedzy
oraz zapewnienie mieszkańcom Mazowsza optymalnych warunków do rozwoju jednostki,
rodziny, jak i całej społeczności, przy jednoczesnym zachowaniu spójnego
i zrównoważonego rozwoju.” Wyznaczono cel nadrzędny oraz trzy cele strategiczne, które
mają być realizowane przez pięć celów pośrednich:
1. Wzrost kapitału społecznego.
2. Wzrost innowacyjności i konkurencyjności gospodarki regionu.
3. Stymulowanie rozwoju funkcji metropolitarnych Warszawy.
4. Aktywizacja i modernizacja obszarów pozametropolitalnych.
16
5. Rozwój społeczeństwa obywatelskiego oraz kształtowanie wizerunku regionu.
W ramach 5. celu pośredniego wyodrębnia się jeden z pięciu kierunków działań 5.3.
Promocja i zwiększanie atrakcyjności turystycznej i rekreacyjnej regionu w oparciu o walory
środowiska przyrodniczego i dziedzictwa kulturowego. Podanemu kierunkowi przydzielono
konkretne działania:
– wzmocnienie dotychczasowych kierunków działań samorządu, propagujących zasoby
dziedzictwa kulturowego oraz rozwój kultury w regionie;
– rewitalizacja zespołów zabytkowych i wykorzystanie ich do rozwoju funkcji
turystycznych;
– wsparcie tworzenia lokalnych parków kulturowo-historycznych wokół istniejących
zabytków architektury umożliwiających rozwój funkcji turystycznych;
– rozwój sieci szlaków turystycznych w obrębie Województwa Mazowieckiego, w tym
sieci dróg o znaczeniu turystycznym, szlaków i ścieżek rowerowych oraz włączenie
ich do sieci w sąsiednich województwach;
– wykreowanie pasm turystyczno-kulturowych na rzecz rozwoju usług turystycznorekreacyjnych (w tym zwłaszcza w oparciu o unikalne walory najważniejszych ciągów
ekologicznych, takich jak dolina Wisły), przy jednoczesnym upowszechnianiu wiedzy
o historii regionu i jego bogactwach;
– rozbudowanie zaplecza turystycznego (m.in. hoteli, pensjonatów, schronisk
młodzieżowych);
– promowanie turystyki i sportów wodnych poprzez wyznaczanie i utrzymanie szlaków
wodnych, rozwój żeglugi rzecznej oraz zaplecza towarzyszącego np. porty,
przystanie, stanice, ośrodki turystyki wodnej;
– rozwijanie zintegrowanego systemu promocji i informacji turystycznej;
– utworzenie we współpracy z samorządami lokalnymi, regionalnej sieci obsługi ruchu
turystycznego, dostarczającej autoryzowanej oferty turystyczno-wypoczynkowej dla
różnych segmentów rynku turystyki i wypoczynku w regionie;
– tworzenie dogodnych warunków do rozwoju kompleksów wypoczynkowych,
rekreacyjnych i balneologicznych wraz z zakładami geotermalnymi oraz ich promocja;
promocja wartości turystycznych regionu przy użyciu reklamy i upowszechniania
wiedzy we współpracy z organizatorami turystyki;
– promowanie bogactwa Kampinoskiego Parku Narodowego, parków krajobrazowych,
unikalnych tradycji: kurpiowskich, łowickich, podlaskich, kołbielskich oraz innych,
czemu służyć będą organizowane wystawy twórczości regionalnej;
– wspieranie inicjatyw mających na celu promocję działalności sprzyjającej integracji
Mazowsza, jako regionu o bogatej historii, wartościach przyrodniczych i wyrazistej
tożsamości;
– wspieranie działalności Biura Przedstawicielskiego Województwa Mazowieckiego
w Brukseli, które umożliwia efektywną promocję Mazowsza w Unii Europejskiej;
– zorganizowanie Regionalnej Organizacji Turystycznej oraz lokalnych organizacji
turystycznych;
– powołanie Centrum Folklorystycznego skupiającego najciekawsze i unikalne wytwory
kultur regionalnych;
– wydawanie publikacji promocyjnych oraz kreowanie pozytywnego wizerunku regionu
w mediach.
17
Dokument podkreśla duży potencjał rozwojowy Mazowsza, którego dynamiczny
rozwój oparty jest m.in. na wysokich wartościach kulturowych. Zaznacza on również dużą
rolę bogatego dziedzictwa kulturowego oraz zróżnicowania kulturowego i obyczajowego
poszczególnych regionów w promocji turystycznej. Ta ma z kolei pobudzić obszary wiejskie,
gdzie upatrywany jest rozwój agroturystyki.
Regionalny Program Operacyjny Województwa Mazowieckiego na lata 2014 - 2020
Regionalny Program Operacyjny Województwa Mazowieckiego na lata 2014 – 2020
został zatwierdzony przez Komisję Europejską dnia 12 lutego 2015 roku. Program składa się
z 11 Osi Priorytetowych wraz z poszczególnymi działaniami.
Celem strategicznym Regionalnego Programu jest: „inteligentny, zrównoważony
rozwój zwiększający spójność społeczną i terytorialną przy wykorzystaniu potencjału
mazowieckiego rynku pracy”. Osie priorytetowe programu to:
1. Wykorzystanie działalności badawczo – rozwojowej w gospodarce.
2. Wzrost e – potencjału Mazowsza.
3. Rozwój potencjału innowacyjnego i przedsiębiorczości.
4. Przejście na gospodarkę niskoemisyjną.
5. Gospodarka przyjazna środowisku.
6. Jakość życia.
7. Rozwój regionalnego systemu transportowego.
8. Rozwój rynku pracy.
9. Wspieranie włączenia społecznego i walka z ubóstwem.
10. Edukacja dla rozwoju regionu.
11. Pomoc techniczna.
W ramach osi 5. Gospodarka przyjazna środowisku wskazano cel tematyczny 06.
Zachowanie i ochrona środowiska naturalnego oraz promowanie efektywnego
gospodarowania zasobami. W jego ramach znajduje się priorytet inwestycyjny 6c.
Zachowanie, ochrona, promowanie i rozwój dziedzictwa naturalnego i kulturowego, którego
celem szczegółowym jest „zwiększona dostępność oraz rozwój zasobów kulturowych
regionu”.
Województwo Mazowieckie charakteryzuje się potencjałem turystycznym, na który
składa się dziedzictwo kulturowe regionu. Na Mazowszu znajdują się obszary uznane za
pomniki historii oraz wpisane na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO. W regionie
ulokowane są 24 miasta historyczne oraz wiele interesujących zamków (14), pałaców (155)
i dworów (345). Ogółem w rejestrze zabytków nieruchomych znajduje się 6757 obiektów
(3. miejsce w Polsce), jednakże jego szczegółowa weryfikacja wykazała, że 124 z nich już
nie istnieje, 118 jest zagrożonych, a 29 utraciło swoją wartość. Dokument opisuje również
dysproporcje między Warszawą, a resztą regionu w zakresie kultury. W skali kraju
województwo przoduje co do liczby instytucji kultury: 116 muzeów, 37 teatrów i instytucji
muzycznych, 57 galerii i salonów sztuki, 256 ośrodków kultury, 986 bibliotek, 59 kin stałych.
Jednocześnie z uwagi na fakt, iż jest to region o największej liczbie ludności, imponujący
współczynnik instytucji kultury w przeliczeniu na 1 mieszkańca, charakteryzuje się niską
dostępnością do różnych form kultury i sytuuje Mazowsze daleko za innymi województwami.
18
Plan Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Mazowieckiego
Dokument ten posiada charakter regionalny prowadzący politykę przestrzenną, która
ma warunkować korzystne przemiany rozwoju gospodarczego, wzrostu poziomu i jakości
życia, konkurencyjności regionu z zachowaniem zasad zrównoważonego rozwoju. Dokument
został uchwalony 7 czerwca 2004 r. przez Sejmik Województwa Mazowieckiego. Plan jest
zgodny z koncepcją przestrzennego zagospodarowania kraju i stanowi ramy dla studium
uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego, a także określa
uwarunkowania i kierunki rozwoju Województwa Mazowieckiego.
Celem głównym świadomej polityki przestrzennej jest właściwe wykorzystanie
przestrzeni, które rozumie się m.in. jako ochronę i zachowanie niezbywalnych wartości jakimi
są bioróżnorodność, walory przyrodnicze, krajobrazowe oraz dziedzictwo kulturowe.
W rozdziale „Uwarunkowania zagospodarowania przestrzennego województwa”
zwrócono uwagę na kwestię dziedzictwa kulturowego. Podkreśla się tu rolę tożsamości
regionalnej oraz tradycji wynikających z historii. Zaznaczono, iż Mazowsze nie jest obszarem
jednorodnym kulturowo z wydzielonymi obszarami etnograficznymi. W rozdziale tym
wyodrębniono ważniejsze grupy stanowisk archeologicznych, miasta i szlaki historyczne oraz
cenne walory kulturowe regionu, również z powiatu legionowskiego. Bezpośrednim
ośrodkiem, który został wymieniony w Planie Zagospodarowania Przestrzennego, jest
Serock, który odznacza się walorami historycznymi, wartościowym układem urbanistycznym,
wybitnymi wartościami krajobrazowymi oraz cenną tradycją historyczną i zabytkową
architekturą.
Rozdział „Kierunki zagospodarowania przestrzennego województwa” opisuje
kształtowanie tożsamości kulturowej Mazowsza. Obszarami realizacji będą:
– pomniki historii;
– najcenniejsze miasta historyczne;
– miejscowości, które utraciły prawa miejskie;
– rejony o cennych walorach krajobrazowo – kulturowych.
Wymieniono tu także najcenniejsze elementy krajobrazu kulturowego i historycznego
oraz poszczególne elementy polityki województwa w zakresie kultury.
Strategia Rozwoju Powiatu Legionowskiego na lata 2016 – 2025
Strategię Rozwoju Powiatu Legionowskiego przyjęto z dniem 26.02.2016 r. Uchwałą
Nr 98/XV/16 zatwierdzoną przez Radę Powiatu w Legionowie. W dokumencie sformułowano
wizję, która brzmi: „Powiat legionowski – przystań w sercu Mazowsza”. Misja jaką określono
w Strategii zawiera w sobie szereg działań i została zdefiniowana w następujący sposób: „
Powiat legionowski atrakcyjnym miejscem życia, otwartym na podejmowanie wyzwań,
rozwijającym edukację i przedsiębiorczość, turystykę i aktywność społeczną, troszczącym
się o środowisko naturalne, dbającym o zdrowie, bezpieczeństwo i potrzeby wszystkich
mieszkańców, wzmacniającym współpracę międzysamorządową i międzysektorową
wewnątrz powiatu, odgrywającym aktywną rolę w Obszarze Metropolitalnym Warszawy”.
W dokumencie określono 4 obszary oraz zdefiniowano w ich ramach 9 celów strategicznych,
które mają zostać osiągnięte w przyjętym okresie programowania:
1. Współpraca i rozwój:
19
a) dobra współpraca Jednostek Samorządu Terytorialnego, przedsiębiorców,
organizacji pozarządowych i mieszkańców jest gwarancją zrównoważonego
rozwoju całego obszaru powiatu;
b) poprawa sprawności administracji i lepsze dostosowanie do potrzeb mieszkańców
i przedsiębiorców.
2. Infrastruktura dla rozwoju:
a) środowisko naturalne powiatu legionowskiego spełnia najwyższe standardy
ekologiczne i tworzy dogodne warunki dla mieszkańców i odwiedzających;
b) infrastruktura turystyczno - rekreacyjna jest rozbudowana i atrakcyjna dla
mieszkańców i gości odwiedzających powiat;
c) system transportowy na obszarze powiatu działa efektywnie i zapewnia
optymalną komunikację wewnętrzną i zewnętrzną powiatu.
3. Rozwój gospodarczy:
a) mieszkańcy realizują swoje aspiracje zawodowe dzięki funkcjonowaniu
innowacyjnych przedsiębiorstw.
4. budowanie kapitału społecznego:
a) powiat zapewnia wysoką jakość kształcenia na każdym etapie życia;
b) mieszkańcy mają dostęp do szerokiej oferty kulturalnej, rekreacyjnej i sportowej;
c) powiat zapewnia pełną dostępność do usług zdrowotnych i społecznych oraz
gwarantuje wysoki poziom poczucia bezpieczeństwa.
Dokument zawiera analizę SWOT dla gminy, gdzie w odniesieniu do dziedzictwa
kulturowego wymieniono w mocnych stronnych dużą liczbę terenów rekreacyjnych
(o wysokich walorach historycznych i kulturowych).
W Strategii zaznaczono, iż z terenu powiatu w rejestrze zabytków znajduje się 76
obiektów: 24 w Legionowie, 22 w Jabłonnie, 14 w Serocku, 9 w Nieporęcie i 7 w Wieliszewie.
Jednakże stwierdzono, że faktyczna atrakcyjność powiatu pod względem wartości kulturowo
- historycznych jest mniejsza, niż w przeliczeniu na km². Związane jest to z faktem, iż
poszczególne wpisy uzyskały obiekty znajdujące się w większych zespołach tj. kompleksie
koszarowym w Legionowie oraz zespole pałacowo - parkowym w Jabłonnie.
Powiatowy Program Opieki nad Zabytkami dla Powiatu Legionowskiego na lata 2015 –
2018
Niniejszy Program przyjęła Rada Powiatu w Legionowie Uchwałą Nr 88/XIII/2015
z dniem 18 grudnia 2015 roku.
W odniesieniu do Gminy Nieporęt w Programie opisano rys historyczny gminy,
scharakteryzowano Gminny Program Opieki nad Zabytkami Gminy Nieporęt na lata 2012 –
2015 oraz GEZ. Sporządzono 8 kart adresowych zabytków architektonicznych i 1 kartę
archeologiczną. Ponadto spośród 76 obiektów wpisanych do rejestru zabytków
nieruchomych z terenu powiatu znajdujących się w 5 gminach wymieniono 9 z Gminy
Nieporęt. Pod względem obiektów architektonicznych, rejestrowych Gmina Nieporęt zajmuję
przedostatnie miejsce w powiecie. Odnotowano, iż na terenie Gminy Nieporęt znajduje się
15 obiektów ujętych w wojewódzkiej ewidencji zabytków, w tym aż 11 zabytków o funkcji
obronnej. Stanowi to 26,8% zabytkowego zasobu znajdującego się w ewidencji
wojewódzkiej, co jest najlepszym rezultatem spośród wszystkich gmin powiatu. Ponadto
odnotowano, iż na terenie Gminy Nieporęt znajduje się 205 stanowisk archeologicznych
20
będących w ewidencji wojewódzkiej (podczas weryfikacji obecnego stanu stanowisk
archeologicznych w GPOnZ dla Gminy Nieporęt na lata 2016 – 2019 stwierdzono liczbę 190
stanowisk). Wśród zabytków o najwyższym znaczeniu dla powiatu krótko scharakteryzowano
kościół p.w. Niepokalanego Poczęcia NMP w Nieporęcie, Fort Beniaminów oraz cmentarz
parafialny w Nieporęcie.
Opracowanie przedstawia następujące priorytety PPOnZ:
1. Ochrona i kształtowanie krajobrazu kulturowego.
2. Badanie i dokumentacja dziedzictwa.
3. Promocja oraz edukacja w zakresie dziedzictwa kulturowego.
Do pierwszych dwóch priorytetów przypisano po dwa kierunki działań, a do ostatniego aż
sześć. W kierunkach działań znalazły się średnio po 2 - 3 zadania, które podzielono na 2
okresy etapowania. W zakresie dziedzictwa kulturowego na terenie powiatu przygotowano
analizę SWOT, która wskazuje zdecydowaną przewagę mocnych stron nad słabymi.
Strategia rozwoju turystyki i promocji regionu dla Obszaru Działania Związku
Stowarzyszeń Partnerstwo Zalewu Zegrzyńskiego (gminy: Jabłonna, Nieporęt, Serock,
Wieliszew)
Przedmiotowy dokument powstał w grudniu 2007 r. Autorzy opracowania zwrócili
uwagę na walory kulturowe jednostek samorządowych. W projekcie scharakteryzowano
ważniejsze obiekty budownictwa i architektury świeckiej i kościelnej oraz nieruchomości
obronne. Wymieniono także cykliczne wydarzenia kulturalne głównie o zasięgu lokalnym na
omawianym obszarze oraz imprezy sportowe.
Wizja strategii brzmi: „Obszar o bogatych walorach przyrodniczych, przyjazny dla
zamieszkania i wypoczynku, dbający o zrównoważony rozwój społeczno-gospodarczy
z zachowaniem tradycji i kultury lokalnej."
V.
5.1
UWARUNKOWANIA WEWNĘTRZNE OCHRONY DZIEDZICTWA
KULTUROWEGO
Relacje gminnego programu opieki nad zabytkami z dokumentami
wykonanymi na poziomie gminy (analiza dokumentów programowych
gminy)
Poniżej ukazano wybrane dokumenty strategiczne dla Gminy Nieporęt.
Wyszczególniono oraz przedstawiono zagadnienia w zakresie dziedzictwa kulturowego
gminy. Programy strategiczne stanowiły wytyczne do opracowania niniejszego dokumentu.
Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy
Nieporęt
Niniejsze Studium uchwalone zostało przez Radę Gminy Nieporęt 9 czerwca 2011
roku. Uchwała Nr X/46/2011 dotyczy obszaru całej gminy, zaś sam dokument podzielony
został na część I – uwarunkowania rozwoju oraz ocena stanu istniejącego oraz część II –
21
kierunki rozwoju i polityka przestrzenna. Dodatkowo umieszczono załączniki, w skład których
wchodzą 3 załączniki graficzne oraz 2 załączniki dotyczące uwag do projektu Studium.
W pierwszej części scharakteryzowano obiekty rejestrowe: kościół p.w.
Niepokalanego Poczęcia NMP, cmentarz w Nieporęcie oraz Fort Beniaminów. Analizie
poddano także obiekty i obszary objęte ewidencją konserwatorską: dzwonnica, Koszary
w Białobrzegach, Koszary w Zagrobach (obecnie Zegrze Południowe) oraz
zaewidencjonowane stanowiska archeologiczne. Podkreślono znaczenie historycznych
wydarzeń, które miały miejsce w obrębie terenu charakteryzowanej jednostki. Z racji
położenia gminy w bliskiej odległości od Warszawy oraz na szlaku do Gdańska działania
militarne spowodowały niejednokrotne zniszczenia zabudowy gminnej. Ocalał jedynie kościół
w Nieporęcie wraz z dzwonnicą i nieczynnym cmentarzem, reszta zabudowań powstała po II
wojnie światowej. Zwrócono również uwagę na dobrze zachowany Fort w Beniaminowie oraz
Koszary w Białobrzegach, które zaadaptowano na cele mieszkalne. Jednym z głównych
celów rozwoju gminy jest zapewnienie zrównoważonego zagospodarowania przestrzennego
uwzględniającego ochronę przyrody, krajobrazu i zachowanie dziedzictwa kulturowego.
W części II wskazano ochronę wartości zabytkowych, określono ochronę
konserwatorską i urbanistyczną oraz ograniczenia w zagospodarowaniu wraz z zasadami
ochrony. Ponadto: dzwonnicę, Koszary w Białobrzegach, Koszary w Zegrzu Południowym
oraz cmentarz w miejscowości Michałów – Grabina wskazano jako obiekty rekomendowane
do ujęcia w gminnej ewidencji zabytków.
W opracowaniu strategicznym zapewniono ochronę krajobrazu kulturowego
i zabytków. Ważną rolę odgrywają zasady ochrony krajobrazu kulturowego i zabytków,
ustalenia obligują planistów do obejmowania ochroną w planach miejscowych walorów
fizjonomicznych pojedynczych zabytków, wykazanych w niniejszym studium, jak również
zespołów zabudowy (np. zespołów koszar będących elementem założenia przestrzennego
Twierdzy Zegrze) czy układów przestrzennych pozostałych fortyfikacji. Studium obliguje do
zachowania struktur zabytkowych, poprawy standardów ich użytkowania bez naruszania
wartości historycznych. W zidentyfikowanych zasobach dziedzictwa kulturowego wskazuje
się obszary ochrony dziedzictwa kulturowego, wg form ochrony, którymi są:
- obszary prawnej ochrony konserwatorskiej z mocy ustawy z dnia 23 lipca 2003 r.
o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami;
- obszary chronione prawem miejscowym.
Strategia Rozwoju Gminy Nieporęt na lata 2015 - 2025
Przedmiotowy dokument został przyjęty Uchwałą Nr XIX/133/2015 przez Radę Gminy
Nieporęt dnia 30 grudnia 2015 r.
W Strategii określono misję – stan docelowy realny, która nakreśla ogólny kierunek
dalszego rozwoju gminy w wyznaczonym okresie czasowym. Misja zawarta w Strategii do
2025 roku zawiera 8 docelowych haseł:
 gmina racjonalnie skomunikowana z otoczeniem;
 gmina bezpieczna, szczycąca się wysokiej jakości systemem oświatowym i ochrony
zdrowia;
 gmina dbająca o środowisko naturalne;
 gmina regionalnym ośrodkiem badawczo-rozwojowym w zakresie sportów
i ratownictwa wodnego;
 gmina otwarta na inwestorów;
22



instytucje publiczne przyjazne mieszkańcom i przedsiębiorcom;
gmina wykorzystująca rozwiązania innowacyjne;
gmina zachowująca dziedzictwo kulturowe.
Za pomocą misji powinien zostać osiągnięty stan docelowy „idealny” – wyrażony
w wizji rozwoju. Sformułowana wizja to: „Gmina Nieporęt – idealne miejsce dla Ciebie, twojej
rodziny i biznesu”. Wizja będzie realizowana na poziomie celów strategicznych, którymi to
są:
– przejście na gospodarkę niskoemisyjną;
– poprawa bytowo-komunalnych warunków życia w gminie;
– budowa społeczeństwa obywatelskiego, aktywizacja Społeczności lokalnych, aktywne
rozwiązywanie problemów społecznych;
– dobre rządzenie, wzrost konkurencyjności, innowacyjności, dywersyfikacja i rozwój
bazy ekonomicznej;
– rozwój korzystnych infrastrukturalnych, instytucjonalnych i gospodarczych powiązań
z otoczeniem metropolitalnym.
Do zaprezentowanych powyżej celów strategicznych przypisano cele operacyjne.
Żaden z nich nie odwołuje się w bezpośredni sposób do zachowania dziedzictwa
kulturowego gminy.
W nawiązaniu do zasobu kulturowego w Strategii w podrozdziale „potencjał położenia
geograficznego gminy, środowisko naturalne” odwołano się do zasobów kulturowych gminy.
Opisano historię miejscowości gminnych wraz z najważniejszymi wydarzeniami oraz
najcenniejsze obiekty dziedzictwa kulturowego i miejsca pamięci. Zanotowano, iż na terenie
gminy znajduje się 175 rozpoznanych stanowisk archeologicznych (podczas weryfikacji
obecnego stanu stanowisk archeologicznych w GPOnZ dla Gminy Nieporęt na lata 2016 –
2019 stwierdzono liczbę 190 stanowisk).
W opracowanej analizie SWOT wskazano mocne i słabe strony odnoszące się
w sposób bezpośredni oraz pośredni do dziedzictwa kulturowego:
Mocne strony:
- korzystne dla rozwoju turystyki weekendowej, pobytów agroturystycznych, rekreacji
ruchowej (biegi, piesze wycieczki, jazda na rowerze, jazda konna) walory środowiska
przyrodniczego i dziedzictwa kulturowego;
- układ urbanistyczny tworzący tożsamość kulturową gminy wokół J. Zegrzyńskiego –
potencjalnie atrakcyjnie dla mieszkańców oraz turystów;
- aktywna działalność Gminnej Biblioteki Publicznej w Nieporęcie (wraz z filiami
w Zegrzu Południowym i Kątach Węgierskich);
- dobrze rozbudowana baza hotelowo-motelowa;
- dość dobrze rozwinięty system ścieżek rowerowych o charakterze turystycznym.
Słabe strony
 brak infrastruktury turystycznej niezbędnej do prawidłowego funkcjonowania turystyki
pieszej i rowerowej;
 chaos przestrzenny wokół J. Zegrzyńskiego;
 problem nasilającej się turystyki sportów motorowych na J. Zegrzyńskim;
 niedostateczna baza dla rozwoju kultury.
23
Miejscowe Plany Zagospodarowania Przestrzennego na terenie Gminy Nieporęt
Zadaniem
miejscowych
planów
zagospodarowania
przestrzennego
jest
uszczegółowienie ogólnych zasad ochrony wartości kulturowych zarówno w zakresie
przebiegu granic, jak i ustaleń zakazów, nakazów i dopuszczeń.
Na terenie gminy Nieporęt obowiązuje 29 miejscowych planów zagospodarowania
przestrzennego.. MPZP występują na następujących obszarach w obrębie danych
miejscowości: nr ewid. dz. 170/7 i 172 w Białobrzegach, część obszaru sołectwa Izabelin,
część obszaru sołectwa Wólka Radzymińska, część obszaru sołectwa Rembelszczyzna,
część obszaru Placu Wolności, Osiedle Różane w Nieporęcie, Dębina, Pilawa – Wschód,
Południowe Wybrzeże Jeziora Zegrzyńskiego, Wybrzeże Jeziora Zegrzyńskiego – Pilawa,
przebieg trasy trzeciej nitki systemu rurociągów „Przyjaźń”, obszar północno – wschodniej
części Osiedla Górki 2 w Nieporęcie, część sołectwa Kęty Węgierskie, Osiedle „Lipy”,
Nieporęt Nowolipie, Plac Wolności w Nieporęcie, Zegrze – Rybaki, obszar części Nieporęt –
Zakole, Zegrze – Wybrzeże Jeziora, obszar części sołectw Kąty Węgierskie.
Mniejsza część spośród wszystkich planów została uchwalona przed rokiem 2003.
Z punktu widzenia opieki zabytków jest to na tyle istotne, gdyż Ustawa o ochronie zabytków
i opiece nad zabytkami regulująca szczegółowe przepisy weszła w życie w roku 2013.
Niezależnie od szczegółowych ustaleń planów w przypadku odkrycia przedmiotu,
który posiada cechy zabytku lub wykopaliska archeologicznego, należy zabezpieczyć
znalezisko, wstrzymać wszelkie prace mogące je uszkodzić lub zniszczyć oraz powiadomić
odpowiednie służby konserwatorskie.
5.2
Charakterystyka zasobów oraz analiza stanu dziedzictwa i krajobrazu
kulturowego gminy
5.2.1. Rys historyczny obszaru Gminy Nieporęt1
Na kształt obecnej zabudowy Nieporętu w znacznej mierze wpłynęły zdarzenia
ostatniej wojny, lecz tradycje gminy są o wiele starsze. Przy poszerzaniu Kanału
Żerańskiego w 1966 roku natrafiono w Nieporęcie na ślady dawnego osadnictwa, datowane
przez archeologów na ok. 1000 lat p.n.e. Znalezione szczątki naczyń i narzędzi z epoki
brązu i wczesnej epoki żelaza świadczą o istnieniu małej osady.
Pierwszy zapis o Nieporęcie pochodzi z roku 1387, kiedy erygowano parafię
w Wieliszewie. Już na przełomie wieku XIV i XV była to znaczna osada bartnicza. Pierwsze
dokładniejsze wiadomości o Nieporęcie pochodzą z XV wieku. W okresie tym następował
dynamiczny rozwój średniowiecznej osady. W 1484 roku książę mazowiecki Bolesław za
znaczną wówczas sumę dwóch tysięcy złotych węgierskich sprzedał Nieporęt braciom
Michałowi i Wojciechowi Prażmowskim, nadając jednocześnie wsi prawa miejskie. Po
śmierci ostatnich książąt mazowieckich Janusza i Stanisława Nieporęt wraz z całym
Mazowszem w roku 1526 stał się królewszczyzną.
Kiedy Zygmunt III Waza w roku 1596 przeniósł swą siedzibę z Krakowa do
Warszawy, pojawił się problem lokalizacji dworu myśliwskiego. Wybór padł na Nieporęt,
1
Niniejsza charakterystyka stanowi fragment opracowania pn. Studium Uwarunkowań i Kierunków
Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Nieporęt, str.47
24
leżący w głębokiej puszczy w widłach Wisły i Narwi. Zygmunt III Waza zbudował
w Nieporęcie drewniany dwór, kaplicę oraz okazały, bogato wyposażony modrzewiowy dwór
myśliwski. Służył on jako miejsce wypoczynku w czasie licznych polowań w obfitującej
w zwierzynę Puszczy Nieporęckiej, z której do dziś przetrwały jeszcze duże kompleksy
lasów.
Przez Nieporęt prowadził najkrótszy szlak handlowy łączący Warszawę z Gdańskiem,
będący dalej odgałęzieniem szlaku bursztynowego na Jaćwierz. Położenie przy tym
ruchliwym trakcie sprawiło, iż dalszy rozwój miejscowości nastąpił wzdłuż osi z południa na
północ. Król Jan Kazimierz często przyjeżdżał do Nieporętu, schronił się tu również w 1652
roku przed panującą w Warszawie zarazą morową. W czasie potopu szwedzkiego
zniszczony został dwór myśliwski.
Wkrótce po abdykacji Jana Kazimierza w 1668 roku, Nieporęt z powrotem stał się
własnością Prażmowskich do roku 1749, kiedy to August Czartoryski nabył 3/4 Nieporętu.
Wkrótce potem, drogą koligacji, właścicielami Nieporętu stali się Lubomirscy. Ostatecznie
w roku 1778 w całości przeszedł w ręce Potockich.
Wojny napoleońskie zaznaczyły się w Nieporęcie lokalizacją rezerwowych
magazynów z żywnością dla wojsk francuskich w latach 1806 - 1807. Do znaczących
wydarzeń w historii Nieporętu należy zaliczyć nabycie w roku 1881 całości obszarów leśnych
przez Berlińskie Towarzystwo Handlu Drewnem. W roku 1882 wieś została zniszczona przez
wielki pożar. Przełom XIX i XX w. to czas budowy obronnych obiektów fortyfikacyjnych
wchodzących w skład zespołu Twierdzy Zegrze.
W czasie pierwszej wojny światowej koszary w Białobrzegach były miejscem
internowania oficerów Legionów Polskich, którzy odmówili przysięgi na wierność cesarzowi
niemieckiemu. Wojna polsko-bolszewicka 1920 r. w swej decydującej fazie - bitwie
warszawskiej - przetoczyła się przez Nieporęt i jego okolice. Dnia 12 sierpnia Armia
Czerwona znalazła się na obszarze gminy. Gdy jej oddziały stanęły na linii Struga - Nieporęt,
29 pp. i dwa baony 28 pp. stanowiące odwód 10 DP gen. L. Żeligowskiego dokonały
przeciwuderzenia. W miejscu, gdzie zginął dowódca 1 batalionu 28 pp. porucznik Stefan
Pogonowski i kilku jego żołnierzy, stoi skromny pomnik.
W okresie międzywojennym Nieporęt z trudem podnosił się z ciężkich warunków
czasu zaborów i wojen. Był tu przystanek PKP, remiza strażacka i łaźnia publiczna.
Wrzesień 1939 r. i czas okupacji zahamowały i zniszczyły dorobek społeczności
gminnej. Działalność konspiracyjna rozpoczęła się w Nieporęcie wkrótce po kapitulacji. Jej
ostateczny kształt organizacyjny stanowił 3 batalion pułku „Legionowo” VII Rejonu „Obroża”
AK. Jego dowódcą był Bronisław Tokaj, od 1934 roku kierownik szkoły powszechnej
w Nieporęcie.
Ofensywa wojsk radzieckich, która przeszła przez Nieporęt, zniszczyła go prawie
doszczętnie. Pozostało tylko kilka domów. Spłonął dom parafialny, budynek gminy.
Dnia 4 lutego 1945 r. powstała pierwsza władza w Nieporęcie - Gminna Rada
Narodowa. Pierwszego września rozpoczęła działalność szkoła. W zachowanej Księdze
Kontroli i Ruchu Ludności pierwszy zapis z datą 26.07.1947 r. podaje, iż we wsi Nieporęt
mieszkały 104 osoby.
25
5.2.2 Miejscowości Gminy Nieporęt wraz z charakterystyką ich dziedzictwa
kulturowego
Wsie Gminy Nieporęt reprezentują różne typy układów przestrzennych. Na obszarze
Gminy Nieporęt występuje wg podziału Kiełczewskiej-Zaleskiej, (1965) sieć osadnictwa
skupionego z domieszką osiedli rozproszonych, sieć wsi średniej wielkości skupionych,
o układzie węzłowym dróg, starszego pochodzenia, z domieszką osiedli rozproszonych
i rzędówek nowszego pochodzenia (XIX i XX w.). W wyniku intensywnego rozwoju
budownictwa mieszkalnego w ostatnich latach, zauważa się znaczne rozproszenie
zabudowy na terenie gminy.
Poniżej wskazano miejscowości gminne, w których zaobserwowano najbardziej
widoczne przestrzenne układy. Przykładowe wsie o teraźniejszych układach przestrzennych
to:
- Aleksandrów – rzędówka;
- Nieporęt – wielodrożnica;
- Józefów – wieś o zabudowie rozproszonej;
- Wólka Radzymińska – łańcuchówka;
- Zegrze Południowe – wieś wojskowa.
Poniżej scharakteryzowano typy układów przestrzennych wsi wchodzących w skład
Gminy Nieporęt.
a) rzędówka – wieś o rzędowo – pasmowym układzie pól. Powstawały na
niezagospodarowanych terenach: obszarach dolin rzecznych, obszarach bagiennych,
sandrach, wydmach, puszczach. Zabudowa rzędówek jest luźna i usytuowana jest
wzdłuż drogi zazwyczaj po tylko jednej stronie;
b) wielodrożnica – wieś kupowa/zwarta (compact village). Charakteryzuje się bezładną
i chaotyczną zabudową z nieregularnym przebiegiem dróg;
c) wieś o zabudowie rozproszonej (loose-knit village) – zabudowania występujące na
obszarze wsi nie są zwarte;
d) łańcuchówka – wieś leśno – łanowa (Waldhufendorf). Wieś o datowaniu feudalnym,
o regularnym układzie przestrzennym, którą cechuje luźna zabudowa wzdłuż drogi po
obu jej stronach. Występujące zagrody znajdują się w równych odstępach od siebie
na początku każdego łanu, przypominają ogniwa rozrzuconego łańcucha;
e) wieś wojskowa – typ wsi o funkcji specjalnej. W obrębie miejscowości mieści się
Jednostka Wojskowa, a zabudowa mieszkalna wsi, bądź jej część została
zaadaptowana z budynków powojskowych.
W dalszej części wymieniono oraz krótko scharakteryzowano miejscowości w Gminie
Nieporęt odznaczające się bogatą kulturą i historią. Opisane miejscowości zaprezentowano
w kolejności malejącej według liczby mieszkańców z dniem 6 kwietnia 2016 roku. Dołączono
również historyczne ryciny przedstawiające dane jednostki
26
NIEPORĘT
Pierwszy zapis o Nieporęcie pochodzi z 20 lipca 1387 roku. Sama nazwa
miejscowości ma dwojakie znaczenie. Wg. interpretacji S. Rozponda (1984) należy je
rozumieć jako (…) „nazwę topograficzną, charakteryzującą położenie tej miejscowości,
płynie tu rzeka Długa, mająca niedaleko ujście do Narwi”. Starsi mieszkańcy miejscowości
twierdzą ,iż jest ona związana ze słowem „nieporęczny”. Dosłownie oznacza to „nieporęczny”
dojazd do Warszawy poprzez nieutwardzoną drogę przez puszczę. Na przełomie wieku XIV
i XV była to osada bartnicza, która zaopatrywała w miód m.in. kapitułę kolegiacką
w Warszawie. W roku 1484 Bolesław V książę mazowiecki sprzedał Nieporęt Michałowi
i Wojciechowi Prażmowskim herbu Belina. Od 1526 r. Nieporęt oraz całe Mazowsze zostają
królewszczyzną, na co wpłynęła śmierć ostatnich książąt królewskich Janusza i Stanisława.
W roku 1596 król Zygmunt III Waza przeniósł swą siedzibę z Krakowa do Warszawy.
W Nieporęcie postanowił ulokować swój dwór myśliwski. Wybór nie był przypadkowy.
Nieporęt z jednej strony gwarantował wszelkie rozrywki myśliwskie, a z drugiej posiadał
dogodne położenie lokalizacyjne. Miejscowość znajdowała się w głębokiej puszczy w widłach
Wisły i Narwi oraz mieściła się przy szlaku prowadzącym od Warszawy przez Bródno ku
przeprawie na Narwi i dalej odgałęzieniem szlaku bursztynowego na Jaćwierz. Dwór rodu
Wazów był drewniany i powstał na początku XVII w. Swoją genezę z tego okresu posiada
także Kanał Królewski, kiedy to Zygmunt III Waza uregulował stosunki wodne w puszczy
nadnarwiańskiej.
Innym istotnym dokumentem jest dekret biskupa ordynariusza płockiego
Gembickiego z maja 1660 r., w którym podważono niejaki cud, który miałby mieć miejsce
w miejscowej kaplicy. Integralną częścią Nieporętu jest barokowy kościół wraz z dzwonnicą
i cmentarzem przykościelnym mieszczącym się w centralnej części miejscowości. Ważnym
elementem dziedzictwa materialnego jest ponadto zabytkowy cmentarz parafialny znajdujący
się na południowy – zachód od kościoła. Jednym z nielicznych zapisków dotyczących
ludności Nieporętu jest spis powszechny z 1921 r., w którym odnotowano 1006 katolików
oraz 65 żydów.
Ryc. 4. Nieporęt w 1937 r.
Źródło: mapywig.org
27
STANISŁAWÓW PIERWSZY
Miejscowość w 1827 r. liczyła 27 domów i 72 mieszkańców. Pod koniec XIX w. ich
liczba wzrosła do 420 osób. W 1921 r. w Stanisławowie odnotowano 60 domostw.
W podziale przynależności wyznaniowej odnotowano: 51 żydów, 74 katolików i 247
ewangelików, czyli najwięcej w całej gminie. O ich istnieniu przypomina dziś w miejscowości
jedynie cmentarz ewangelicki przy ul. Konwaliowej, który można rozpoznać głównie po
roślinności cmentarnej oraz drzewostanie.
W miejscowości znajduje się także kamienny obelisk upamiętniający śmierć dwóch
żołnierzy podchorążych AK.
Wieś posiadała na koniec 2015 r. 1 627 mieszkańców. Oddalona jest od Nieporętu
w odległości ok. 8 km (odległość drogowa).
Ryc. 5. Stanisławów Pierwszy w 1942 r.
BIAŁOBRZEGI
Ze względu na działania wojenne w miejscowości nie zachowało się wiele obiektów
historycznych. Na terenie wsi znajduje się pomnik upamiętniający internowanych oficerów
Legionów Polskich, który jest repliką przedwojennego pomnika, postawionego z inicjatywy
żołnierzy batalionu łączności stacjonującego w białobrzeskich koszarach. Na budynku
koszarowym w Białobrzegach znajduje się tablica upamiętniająca oficerów Legionów
Polskich. We wschodniej części miejscowości znajduje się cmentarz wojenny jeńców
radzieckich. Białobrzegi posiadają charakter wsi o specjalnej funkcji – wieś wojskowa.
Koszary założone zostały w latach 1907 – 1908. W 1917 r. nastąpił „kryzys przysięgowy”
związany z internowaniem polskich żołnierzy na teren koszar w Białobrzegach. Przyczyną
owego zajścia była odmowa złożenia przysięgi na wierność Niemcom i Austro–Węgrom
przez oddziały I i II Brygady Pułku Legionów Polskich.
Wieś posiadała na koniec 2015 r. 1 142 mieszkańców. Oddalona jest od Nieporętu
28
Ryc. 6. Białobrzegi w 1937 r.
ZEGRZE POŁUDNIOWE
Osada po raz pierwszy wzmiankowana była w 1580 roku. Należała do niejakiego
ławnika przysięgłego Marcina Rogali. W 1895 r. miejscowość posiadała 41 mieszkańców.
W 1921 r. Zegrze Południowe liczyło już 223 mieszkańców, w tym 11 ewangelików. Historia
miejscowości związana jest ściśle z zespołem koszar w Zagrobach (historyczna nazwa
Zegrza Południowego). Naprzeciw Jeziora Zegrzyńskiego znajduje się miejscowość Zegrze,
w której również zlokalizowano część budynków militarnych. Forty w obydwu
miejscowościach to „Umocnienie duże” i :Umocnienie małe”, zwane także jako „Ordon”
i „Karlinek”. Już w XIX w. rząd rosyjski zakupił od Radziwiłłów omawiane tereny celem
wzniesienia twierdzy uzupełniającej od północy umocnienia Warszawskiego Regionu
Fortecznego: Twierdzy Modlin i Twierdzy Warszawa. We wsi mieści się także tzw. Osiedle
Wojskowe, które zostało założone z końcem XIX w. W jego pobliżu znajdują się Państwowe
Wojskowe Zakłady Łączności Nr 1, które powstały w 1955 r. na potrzeby produkcji i remontu
sprzętu łączności Sił Zbrojnych RP. Od 1963 r., kiedy utworzono Jezioro Zegrzyńskie,
Zegrze Południowe stało się ważnym ośrodkiem turystyczno – rekreacyjnym w aglomeracji
warszawskiej.
Wieś posiadała na koniec 2015 r. 843 mieszkańców. Oddalona jest od Nieporętu
29
Ryc. 7. Zegrze Południowe w 1937 r.
MICHAŁÓW - GRABINA
Z historią miejscowości związana jest działalność kolonistów niemieckich.
Wprowadzili oni nowoczesne jak na tamte czasy metody uprawy roli i hodowli zwierząt.
Wielu z nich zajmowało się działalnością leśną. Specjalizowali się również w budowaniu sieci
melioracyjnych i osuszaniu gruntów. W latach 1824 – 1826 Michałów posiadał 18 domów
i 65 mieszkańców. W roku 1921 miejscowość znajdowała się w Gminie Jabłonna i liczyła 11
katolików i 88 ewangelików. W przeciągu kilkudziesięciu lat następowało mieszanie się
rodzin kolonistów z ludnością miejscową.
W północno – zachodniej części charakteryzowanej jednostki w XIX w. osadnicy
niemieccy założyli cmentarz. Położony jest on na wzniesieniu, po wschodniej stronie drogi
prowadzącej do Józefowa, przy ul. Kwiatowej 22. Jego powierzchnia wynosi ok. 0,5 ha.
Zachowane zostały mogiły zbiorowe. Układ cmentarza jest czytelny dzięki pracom
porządkowym przeprowadzonym w 2015 r. przez Nieporęckie Stowarzyszenie Historyczne
przy pomocy mieszkańców i harcerzy. Działania te zostały sfinansowane przez Urząd Gminy
Nieporęt. Ogólny stan cmentarza można ocenić jako dobry. Właścicielem nekropoli jest
Gmina Nieporęt.
W miejscowości znajduje się również przydrożna kapliczka z 1911 roku znajdująca
się na prywatnej posesji przedstawiająca figurę NMP.
30
Ryc. 8. Michałów - Grabina w 1942 r.
BENIAMINÓW
Historia Beniaminowa niewątpliwie związana jest z fortem mieszczącym się przy
drodze powiatowej Białobrzegi – Radzymin. Fort umieszczono na południowy – zachód od
zabudowań, które pierwotnie kształtem nawiązywały do rzędówki. Zabudowania mieściły się
po południowej stronie drogi. Fort w Beniaminowie jest przykładem carskiej sztuki
fortyfikacyjnej. W centralnej części fortu mieściły się betonowe koszary liczące 20 izb
żołnierskich. Były one stelefonizowane, ogrzewane i oświetlone.
w odległości ok. 6,5 km (odległość drogowa).
Ryc. 9. Beniaminów w 1937 r.
31
5.2.3. Walory kulturowe Gminy Nieporęt
5.2.3.1.
Dziedzictwo niematerialne
Obszar Gminy Nieporęt położony jest w regionie etnograficznym Mazowsze w tzw.
„ziemi warszawskiej”. Sama nazwa Mazowsze wywodzi się najprawdopodobniej od
litewskiego słowa „mãžas” - mały. Bardziej prawdopodobną genezą nazwy Mazowsze jest
tłumaczenie przedrostka „maz”, jako smoła, błoto, dziegć. Średniowieczne, duże obszary
Mazowsza pokrywały bagna i błota. W związku z tym miejscowa ludność wytwarzała maź,
która służyła m.in. do smarowania osi wozów. Dlatego też nazwę Mazowszanin utożsamia
się z Mazurem, Mazochem, czyli osobą ubrudzoną błotem.
Region Mazowsza od wieków stanowił oddzielną jednostkę terytorialno –
administracyjną Polski. Jednakże nie jest to spójny obszar etnograficznie. Na Mazowszu
ukształtowało się kilka mikroregionów, czego przyczynami były warunki wewnętrzne,
środowisko geograficzne, w tym głównie przebieg rzek oraz usytuowanie głównego ośrodka
względem innych. Jednakże wszystkie te obszary łączy wspólny strój ludowy, w którym
dominuje motyw pasiaka. Niestety na terenie Gminy Nieporęt tradycja noszenia strojów
ludowych nie przetrwała.
Transformacja ustrojowa na przełomie lat 80. i 90. XX w. spowodowała wśród
mieszkańców Polski chęć przemian i poczucie wolności. Z biegiem czasu poszczególne
regiony kraju mając na uwadze odrębną historię, tradycje, zwyczaje zaczęły zwracać uwagę
na tożsamość lokalną. Jednostki samorządowe mogły dokonać ponownej oceny faktycznego
stanu historii regionu i związanych z nią symboli.
HERB
Na pierwszym planie herbu Gminy Nieporęt przedstawiono złotą łódź z żaglem
w kształcie litery „N” na niebieskim polu. Symbole te nawiązują do historycznych wydarzeń
oraz do czasów współczesnych. Litera „N” nawiązuje do nazwy miejscowości, a łódka
związana jest z dawnymi zawodami rybackimi i flisackimi. Niebieskie tło nawiązuje do
położenia nad Jeziorem Zegrzyńskim, jednej z największych atrakcji regionu. Kolory herbu –
złoty i niebieski – to kolor szlachetnego kruszcu symbolizujący związek gminy z historią
oraz kolor wody określający jej współczesny charakter. Nad częścią główną (tarczą typu
hiszpańskiego) widnieje złota korona przypominająca o przynależności miejscowości do
królów dynastii Wazów. Podkreślono to dodatkowo heraldyczną figurą z herbu Wazów –
snop zboża umieszczony na dziobie łodzi.
32
Ryc. 10. Herb Gminy Nieporęt
Źródło: www.nieporet.pl
HEJNAŁ
Hejnał został przyjęty Uchwałą nr L\26\06 przez Radę Gminy Nieporęt dnia 28 lutego
2006 r. Hejnał skomponował muzyk, kompozytor i mieszkaniec Nieporętu, Maciej Piwkowski.
Utwór posiada mocny i zdecydowany rytm. Pierwsza publiczna prezentacja hejnału Gminy
Nieporęt (w wykonaniu autora) odbyła się 28 lutego 2006 r.
Elementem dziedzictwa niematerialnego charakteryzowanej jednostki jest pieśń
„Nieporęcak”, która opowiada o losach Nieporętu na przestrzeni ostatnich 600 lat. Śpiewana
jest przez mieszkańców gminy podczas ważniejszych uroczystości. Poniżej znajduje się jej
tekst.
Nieporęcak jestem szlachetnego rodu,
niedaleko mieszkam warszawskiego grodu.
Nieporęckie dzwony mnie wykołysały,
Nieporęckie lasy siły mi dodały.
A ziemia matusia sprawiła żem syty,
bo każdemu daje kto jest pracowity.
W naszym Nieporęcie, tutaj przed wiekami
stał piękny zameczek z trzema wieżyczkami.
Krewny Jagiellonów – Waza Zygmunt III
kazał go zbudować dla swych małych dzieci.
A król Jan Kazimierz w wojennym zamęcie
nie chciał nigdzie mieszkać tylko w Nieporęcie.
Zbudował nam kościół z cegły murowany,
Wstawił trzy ołtarze i piękne organy.
Zbudował strażnicę i szkółkę dla dzieci,
Bo był dobrym ojcem ubogich i kmieci.
A że nie chciał mieszkać tak jak za kratami,
kazał zrobić drogę, wysadzić lipami.
Po tej drodze, po tej spod Moskwy bez świty
wracał Napoleon świata syn rozbity.
A gdy w całej Polsce Szwedzi plądrowali,
33
nieporęckie zuchy bobu im zadały.
Wróble i Powały wszak to nie nowina,
Spijali u króla po lampeczce wina.
Tu też bolszewicy gdy szli na Warszawę,
krwawą na Zamostkach mieli z nami sprawę.
A Strzelcy Kaniowscy w Dzień Wniebowstąpienia
Bronili swej ziemi od komuny tchnienia.
Pamiętajmy o tym i wiedzmy to z góry,
Że jesteśmy polskiej, piastowskiej natury.
Żyjmy tylko w zgodzie, róbmy co potrzeba,
Bo pradziady nasze patrzą na nas z nieba.
Cieszą się tam teraz, a król do nas woła,
Niech mi w każdej wiosce będzie zaraz szkoła.
Niechaj każde dziecko wie, że być Polakiem,
Znaczy być uczciwym, mądrym, nie cwaniakiem.
Niechaj się miłuje lewa, prawa strona,
Kiedy będziem razem nikt nas nie pokona.
Ciekawym zjawiskiem na terenie gminy jest występowanie kilku rdzennych rodów.
Według ewidencji ludności i W. Bławdziewicza (2012) na obszarze gminy odnotowano 250
osób o nazwisku Rębelski lub Rembelski, 170 Kawków, powyżej 100 Powałów i Kosów oraz
blisko 100 Wróblów.
Przeszłość historyczna z czasów I i II wojny światowej jest silnie związana z Gminą
Nieporęt. Dziedzictwo z tych czasów reprezentują z terenu Gminy Nieporęt następujące
obiekty:
 fort w Beniaminowie;
 tablica pamiątkowa poświęcona pamięci Legionistów Józefa Piłsudskiego
internowanych w r. 1917 na terenie koszar w Białobrzegach;
 pomnik Legionistów w Białobrzegach;
 cmentarz żołnierzy radzieckich na terenie obozu jenieckiego założonego przez
Niemców w 1941 r. Stalag 368 w Białobrzegach;
 tablice upamiętniające miejsce pochówku trzech żołnierzy włoskich na terenie
Leśnictwa Białobrzegi;
 głaz przed wjazdem do koszar w Zegrzu Płd. z tablicą pamiątkową poświęconą
Legionistom Józefa Piłsudskiego, którzy odmówili złożenia przysięgi na wierność
armiom niemieckiej i pruskiej;
 tablica pamiątkowa na Rybakach w Zegrzu Płd. poświęcona pamięci harcerzy
Szarych Szeregów, którzy to organizowali akcje tzw. „małego sabotażu” na
terenie działania III batalionu A.K;
 tablica pamiątkowa dowódcy III batalionu AK „Tokaja” w Nieporęcie na budynku
szkoły podstawowej;
 głaz z tablicą pamiątkową odzyskania niepodległości przy Dębie Wolności
w Nieporęcie;
 tablica pamiątkowa pamięci żołnierzy AK z terenu gminy Nieporęt przy Dębie
Wolności w Nieporęcie;
 pamiątkowa tablica żołnierzy AK obwodu „Marianowo-Brzozów” w kościele
parafialnym w Nieporęcie;
 kwatera pomordowanych żołnierzy AK na cmentarzu parafialnym w Nieporęcie;
34
 grób bezimiennego żołnierza na cmentarzu parafialnym w Nieporęcie poległego
we wrześniu 1939 roku na terenie koszar w Zegrzu Płd.;
 pamiątkowy krzyż w miejscu rozstrzelania żołnierzy AK na terenie Leśnictwa Kąty
Węgierskie;
 mogiła żołnierza Armii Radzieckiej przy niebieskim szlaku na terenie Leśnictwa
Kąty Węgierskie;
 dwie mogiły nieznanych żołnierzy Armii Radzieckiej na terenie Leśnictwa Kąty
Węgierskie;
 mogiła nieznanego żołnierza na terenie Leśnictwa Kąty Węgierskie
w Stanisławowie Pierwszym;
 głaz pamiątkowy w miejscu śmierci dwóch podchorążych AK „Alfy” i „Skiby” przy
ul. Strużańskiej w Stanisławowie Pierwszym;
 mogiła lotnika radzieckiego w Czarnej Strudze nad rzeką Czarną;
 figura w. Jana Chrzciciela ufundowana przez mieszkańców gminy, a postawiona
nocą w pierwszych latach po wojnie, wbrew wszelkim zakazom M.O. Stoi
w miejscu po przedwojennej drewnianej postaci, którą wyłowiono w Narwi. Figura
stoi w mało widocznym miejscu, przy nasypie kolejowym w Nieporęcie;
 pomnik poświęcony załodze polskiego bombowca PZL. 37 Łoś z 16 eskadry
odsłonięty 14 września 2013 roku w Wólce Radzymińskiej.
5.2.3.2.
Dobra kultury objęte prawnymi formami ochrony
5.2.3.2.1.
Obiekty nieruchome objęte prawną ochroną zabytków
Formami ochrony prawnej zabytków są: wpis do rejestru zabytków, uznanie za
pomnik historii, utworzenie parku kulturowego, ustalenie ochrony w miejscowym planie
zagospodarowania przestrzennego oraz ustalenia ochrony w decyzji o ustaleniu lokalizacji
inwestycji celu publicznego oraz decyzji o warunkach zabudowy.
5.2.3.2.2.
Obiekty zabytkowe
mazowieckiego
wpisane
do
rejestru
zabytków
województwa
Rejestr zabytków województwa mazowieckiego prowadzony jest przez
Mazowieckiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w Warszawie. Może on przystąpić
do procedury wpisu do rejestru zabytków na wniosek strony – właściciela, bądź użytkownika
obiektu, lub też z urzędu.
W Wojewódzkim Urzędzie Ochrony Zabytków w Warszawie prowadzone są trzy
rejestry zabytków:
1.
Rejestr zabytków nieruchomych (księga A).
2.
Rejestr zabytków ruchomych (księga B).
3.
Rejestr zabytków archeologicznych (księga C).
W rejestrze zabytków nieruchomych Województwa Mazowieckiego, w Gminie
Nieporęt znajduje się 9 obiektów wpisanych do rejestru zabytków nieruchomych
znajdujących się w 2 miejscowościach, którymi to są: Beniaminów (7) i Nieporęt (2).
35
Tabela 1. Zabytkowe obiekty nieruchome wpisane do rejestru zabytków z terenu
Gminy Nieporęt
Lp.
Miejscowość
1
Nieporęt
2
Nieporęt
3
Beniaminów
4
Beniaminów
5
Beniaminów
6
Beniaminów
7
Beniaminów
8
Beniaminów
9
Beniaminów
Obiekt
Kościół Niepokalanego
Poczęcia NMP
Cmentarz rzym.-kat.
Fort Beniaminów
(Twierdza Zegrze) zespół, w granicach wału
fortecznego wraz z
otoczeniem
Fort Beniaminów - schron
pogotowia
Fort Beniaminów –
„Wielki” schron pogotowia
I
II
Fort Beniaminów – „Mały”
schron pogotowia
schron pogotowia II
Fort Beniaminów koszary szyjowe
Datowanie
Nr rejestru
Rok
powołania
1661 - 1667 r.
1066/673
1962
ok. 1700 r.
1473
1993
1912 – 1914 r.
1462
1991
1912 – 1914 r.
1462
1991
1912 – 1914 r.
1462
1991
1912 – 1914 r.
1462
1991
1912 – 1914 r.
1462
1991
1912 – 1914 r.
1462
1991
1912 – 1914 r.
1462
1991
Źródło: www.mwkz.pl
Obiekty wpisane do rejestru zabytków odznaczające się szczególnymi walorami
zostały krótko scharakteryzowane wraz z fotografiami w podrozdziale 5.2.6. - Zabytki
o najwyższym znaczeniu dla gminy.
Na terenie Gminy Nieporęt nie występują obiekty uznane przez Prezydenta RP za
Pomnik Historii. Na obszarze gminy nie funkcjonuje też Park Kulturowy.
Zabytki nieruchome, rejestrowe powinny być oznaczone wzorem znaku
informacyjnego, który przedstawiony jest poniżej. Za jego umieszczenie odpowiedzialny jest
starosta danego powiatu. Wzór znaku został ustanowiony w Rozporządzeniu Ministra Kultury
z dnia 9 lutego 2004 r.
Ryc. 11. Wzór znaku informacyjnego umieszczonego na zabytkach nieruchomych
wpisanych do rejestru zabytków
Źródło: załącznik do rozporządzenia Ministra Kultury z dnia 9 lutego 2004 r. (poz. 259)
36
5.2.3.2.3.
Zabytki ujęte w gminnej ewidencji zabytków
Ochrona zabytków należy do obowiązków samorządu lokalnego. Zadania stojące
przed organami administracji publicznej (m.in. zarządami gmin), precyzuje art. 4 ustawy
z dnia 17 września 2003 roku o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (Dz. U. z 2014,
poz. 1446). Gminy mają dbać o: „zapewnienie warunków prawnych, organizacyjnych
i finansowych umożliwiających trwałe zachowanie zabytków oraz ich zagospodarowanie
i utrzymanie” oraz zapobiegać „zagrożeniom mogącym spowodować uszczerbek dla
wartości zabytków”. Ponadto mają obowiązek podjęcia działań mających na celu
„udaremnianie niszczenia i niewłaściwego korzystania z zabytków, przeciwdziałanie
kradzieży, zaginięciu lub nielegalnemu wywozowi zabytków za granicę, kontrolę stanu
zachowania i przeznaczenia zabytków”.
Jednym z obowiązków nałożonych przez ustawę na gminy jest: „uwzględnienie zadań
ochronnych w planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym oraz przy kształtowaniu
środowiska”. Temu zadaniu ma służyć gminna ewidencja zabytków, o której jest mowa
w artykule 22. Punkt 4 tego artykułu mówi: „Wójt (burmistrz, prezydent miasta) prowadzi
gminną ewidencję zabytków w formie zbioru kart adresowych zabytków nieruchomych
z terenu gminy”.
Zgodnie z art. 21 ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami gminna
ewidencja zabytków jest podstawą do sporządzania gminnego programu opieki nad
zabytkami.
W gminnej ewidencji zabytków powinny być ujęte:
a) zabytki nieruchome wpisane do rejestru;
b) inne zabytki nieruchome znajdujące się w wojewódzkiej ewidencji zabytków;
c) inne zabytki nieruchome wyznaczone przez wójta (burmistrza, prezydenta miasta)
w porozumieniu z wojewódzkim konserwatorem zabytków.
Gminna Ewidencja Zabytków Gminy Nieporęt (zwana dalej GEZ) w formie zbioru kart
adresowych zabytków nieruchomych oraz archeologicznych została pozytywne
zaopiniowana z dniem 7 października 2016 roku (znak: WD.5133.2.17.2016.) przez
Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków w Warszawie. GEZ zawiera obiekty znajdujące się
w rejestrze zabytków, ewidencji wojewódzkiej oraz dodatkowe zabytki odznaczające się
cennymi wartościami historyczno - architektonicznymi w porozumieniu z Mazowieckim
Konserwatorem Zabytków. GEZ Gminy Nieporęt zawiera 36 kart architektury i budownictwa
(26 ujętych w ewidencji wojewódzkiej, 9 wpisanych do rejestru oraz 1 pozycja dodatkowa).
W skład części archeologicznej weszło 190 kart archeologicznych. Rozdział 5.2.4. - Ocena
stanu dziedzictwa kulturowego Gminy Nieporęt przedstawia szczegółowo zabytkowe obiekty
architektoniczne oraz archeologiczne, ich aktualizację oraz aktualną kondycję.
Wszystkie zabytki nieruchome ujęte w gminnej ewidencji zabytków zamieszczono
w załączniku 1.
5.2.3.2.4.
Zabytki archeologiczne wpisane do rejestru zabytków i wojewódzkiej
ewidencji zabytków
Nieruchomy
zabytek
archeologiczny,
zwany
jest
także
stanowiskiem
archeologicznym. Narodowy Instytut Dziedzictwa wskazuje, że stanowisko archeologiczne
to: „obszar, w obrębie którego występują źródła archeologiczne wraz z otaczającym je
kontekstem – tzw. nawarstwieniami kulturowymi, czyli warstwami ziemi, które powstały na
37
stanowisku (np. osadzie pradziejowej) w trakcie jego funkcjonowania w przeszłości”. Mogą to
być grodziska, cmentarzyska, pozostałości dawnych osad, nawarstwienia miast,
nawarstwienia związane z funkcjonowaniem zamków, wsi historycznych itd.
Badania powierzchni archeologicznej w ramach wykonywania Archeologicznego
Zdjęcia Polski prowadzone były od 1978 roku na terenie całego kraju. Projekt zakładał
znalezienie zabytków archeologicznych tzw. metodą powierzchniową polegającą na
obserwacji zaoranych pól wiosną i jesienią. Prowadzone były również wywiady
z mieszkańcami, analizy archiwalnych materiałów, jak i wykorzystywano zdjęcia lotnicze. 190
stanowisk archeologicznych, które udało się zaobserwować to znaczące dziedzictwo
minionych epok na terenie Gminy Nieporęt.
Ochrona dziedzictwa archeologicznego prowadzona jest zgodnie z zasadą
zrównoważonego rozwoju, według której obecny poziom cywilizacyjny umożliwia
wykorzystanie potencjału kulturowego, ekonomicznego i społecznego dziedzictwa
archeologicznego bez umniejszania szans przyszłych pokoleń na jego poznanie i obcowanie
z autentycznymi, nienaruszonymi zabytkami przeszłości. W przypadku nieodnawialnych
zasobów dziedzictwa archeologicznego oznacza to ochronę zabytków archeologicznych
in situ czyli w miejscu ich pierwotnego występowania, przez zachowanie ich dla przyszłych
pokoleń w stanie możliwie nienaruszonym.
Ważnym aspektem dotyczącym zabytków archeologicznych jest ich przypadkowe
znalezienie. Ustawa z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami
odnosi się w tej kwestii w art. 33.
Art. 33. Kto przypadkowo znalazł przedmiot, co do którego istnieje przypuszczenie, iż
jest on zabytkiem archeologicznym, jest obowiązany, przy użyciu dostępnych środków,
zabezpieczyć ten przedmiot i oznakować miejsce jego znalezienia oraz niezwłocznie
zawiadomić o znalezieniu tego przedmiotu właściwego wojewódzkiego konserwatora
zabytków, a jeśli nie jest to możliwe, właściwego wójta (burmistrza, prezydenta miasta).
Należy zwrócić uwagę, iż wszystkie znalezione zabytki archeologiczne należą do
Skarbu Państwa , co reguluje art. 35 wspomnianej wcześniej ustawy.
Art. 35. Przedmioty będące zabytkami archeologicznymi odkrytymi, przypadkowo
znalezionymi albo pozyskanymi w wyniku badań archeologicznych, stanowią własność
Skarbu Państwa.
Owa ustawa odnosi się również do kar związanych w aspekcie zabytków
archeologicznych w art. 111.
Art. 111. Kto bez pozwolenia albo wbrew warunkom pozwolenia poszukuje ukrytych
lub porzuconych zabytków, w tym przy użyciu wszelkiego rodzaju urządzeń elektronicznych
i technicznych oraz sprzętu do nurkowania, podlega karze aresztu, ograniczenia wolności
albo grzywny.
5.2.3.2.5.
-
Zabytki ruchome
W Gminie Nieporęt do ruchomych zabytków można zaliczyć:
ekspozycje w Gminnym Ośrodku Kultury w Nieporęcie, prowadzoną przez
Nieporęckie Stowarzyszenie Historyczne;
wyposażenie wnętrz zabytkowych budynków (w tym kościół w Nieporęcie);
nagrobki cmentarne;
pomniki pamięci i obeliski;
niekubaturowe kapliczki i przydrożne krzyże.
38
Szczególnie ważnymi wydają się być dwie ostatnie pozycje, które występują na
terenie Gminy Nieporęt. W związku z bogatą historią związaną z okresem I i II wojny
światowej na terenie gminy występują liczne pomniki upamiętniające działalność
i poświęcenie polskich żołnierzy. Szczególnie ważnym obiektem dla mieszkańców Gminy
Nieporęt jest pomnik Strzelców Kaniowskich z 1924 roku, przy którym obchodzone są
ważniejsze uroczystości historyczne. Sam pomnik przypomina o śmierci kpt. Stefana
Pogonowskiego – dowódcę I batalionu 28. PSK, kpt. Benedykta Pęczkowskiego – dowódcę
6. kompanii oraz 18 żołnierzy szeregowych. Obelisk nosi wiele śladów po pociskach
i zwieńczony jest krzyżem. Poniżej przedstawiono w sposób tabelaryczny ważniejsze
pomniki i obeliski z terenu Gminy Nieporęt.
Tabela 2. Pomniki i obeliski z terenu Gminy Nieporęt
Lp.
1
2
3
4
Obiekt
Obelisk Szymona Kowalskiego
Pomnik 28. Pułku Strzelców Kaniowskich w
Wólce Radzymińskiej
Pomnik Legionistów Marszałka Józefa
Piłsudskiego w Białobrzegach
Pomnik Mieczysława Stępnowskiego
i Stanisława Felickiego „Alfa i Skiby”
Miejscowość
Nieporęt
Czas powstania
1837 r.
Wólka Radzymińska
1924 r.
Białobrzegi
1931, rekonstrukcja
z 2002 r.
Stanisławów Pierwszy
1943 r.
Fot. 1. Pomnik Strzelców Kaniowskich w Wólce Radzymińskiej
Źródło: fotografia własna
Przydrożne kapliczki, figury oraz krzyże związane są z folklorem, wydarzeniami
historycznymi, ozdobą krajobrazu, wyznaniem wiary wcześniejszych pokoleń oraz wyrazem
podziękowania Bogu przez indywidualnych „inwestorów”. W sposób szczególny na uwagę
zasługuje figura Matki Bożej Pocieszycielki Strapionych mieszcząca się przy kościele
w Nieporęcie. Jest ona najstarszym tego typu obiektem w gminie. Na cokole widnieje napis:
„POCIESZYCIELKO STRAPIONYCH MÓDL SIĘ ZA NAMI FUNDATOR FIGURY JAKÓB
DĘBKOWSKI 1863 R”.
Tabela 3. Kapliczki i figury z terenu Gminy Nieporęt
Lp.
1
2
3
4
Obiekt
Figura Matki Bożej Pocieszycielki
Strapionych
Kapliczka
Figura św. Jana Chrzciciela
Kapliczka na Dębie – pomniku przyrody
39
Miejscowość
Czas powstania
Nieporęt
1863 r.
Michałów - Grabina
Nieporęt
Białobrzegi
1911 r.
1964 – 1965 r.
brak danych
Fot. 2. Figura Matki Bożej Pocieszycielki Strapionych w Nieporęcie
5.2.3.2.6.
Zabytki w zbiorach muzealnych
W Nieporęcie mieści się Gminny Ośrodek Kultury, w którym zgromadzone są
historyczne zabytki w formie stałej ekspozycji, prowadzonej przez Nieporęckie
Stowarzyszenie Historyczne. Została ona otwarta przez Wójta Gminy Nieporęt 7 listopada
2010 roku. Żaden z nich nie został objęty wpisem do rejestru zabytków ruchomych.
Zbiory znajdują się wewnątrz widokowej wieży stanicy strażackiej.
W stałej ekspozycji znajdują się następujące przedmioty:
- historyczne mapy okolic Warszawy;
- elementy uzbrojenia żołnierzy Armii Radzieckiej i Wojska Polskiego z walk w 1944
roku;
- elementy wyposażenia Wojska Polskiego w 1939 roku;
- elementy uzbrojenia i wyposażenie z walk 1920 roku;
- odznaczenia wojskowe;
- historyczne zdjęcia Nieporętu oraz osób z nim związanych.
Poniższe fotografie prezentują stałe ekspozycje znajdujące się w Gminnym Ośrodku
Kultury w Nieporęcie.
Fot. 3. Stałe wystawy w budynku GOK
Źródło: fotografie własne
40
5.2.4. Charakterystyka i ocena stanu dziedzictwa kulturowego Gminy Nieporęt
– zabytki nieruchome
Na terenie Gminy Nieporęt znajduje się 9 obiektów wpisanych do rejestru zabytków
nieruchomych województwa mazowieckiego. Na terenie całego powiatu legionowskiego
takich obiektów jest 75 (stan grudzień 2015 r.), na podstawie PPOnZ dla Powiatu
Legionowskiego na lata 2015 - 2018.
Obiekty wpisane do rejestru zabytków znajdują się w 2 miejscowościach: Nieporęt (2)
oraz Beniaminów (7). Większość z nich datowana jest na lata 1912 - 1914. Najstarszym
obiektem wpisanym do rejestru zabytków z terenu gminy jest kościół Niepokalanego
poczęcia NMP (wraz z otaczającym drzewostanem) przy Placu Wolności 3 w Nieporęcie.
Datowany jest na rok 1651.
Zabytki wpisane do rejestru charakteryzują się małą różnorodnością pod względem
funkcji. Wyodrębniono 3 charakterystyczne rodzaje zabytków. Największą grupę zabytków
wpisanych do rejestru stanowi grupa obiektów o funkcji militarnej (7), w skład której wszedł
zespół budynków Twierdzy Zegrze, w granicach wału fortecznego wraz z otoczeniem oraz
jego poszczególne obiekty. Ponadto w rejestrze odnotowano kościół oraz cmentarz
parafialny w Nieporęcie.
Wykres 1. Ilość obiektów wpisanych do rejestru zabytków z uwzględnieniem ich
funkcji z terenu Gminy Nieporęt
Źródło: opracowanie własne na podstawie rejestru zabytków
Charakterystyka obiektów znajdujących się w gminnej ewidencji zabytków Gminy
Nieporęt oparta została na wykonanych kartach adresowych w maju 2016 r. oraz wizji
terenowej przeprowadzonej w tym samym miesiącu i roku.
Na terenie gminy w 7 miejscowościach ujętych zostało 25 zabytków architektury
i budownictwa, w tym 9 z rejestru zabytków. Najwięcej obiektów zabytkowych ujętych
w gminnej ewidencji zabytków nieruchomych odnotowano w Zegrzu Południowym (10). Są to
wyodrębnione budynki w ramach zespołu koszar w dawnych Zagrobach.
41
Ujęte w ewidencji obiekty datowane są przede wszystkim na przełom XIX i XX wieku.
Jednym ze starszych obiektów nie wpisanym do rejestru, a mieszczącym się w ewidencji jest
dzwonnica w Nieporęcie o źródłach XVII - wiecznych.
Na terenie Gminy Nieporęt wśród obiektów będących GEZ przeważają obiekty
o funkcji obronnej. W ich skład wchodzi fort w Beniaminowie wraz z wyszczególnionymi
budynkami, koszary w Białobrzegach, budynki koszarowe z Zegrza Południowego oraz
bunkier Regelbau mieszczący się w Wólce Radzymińskiej. W skład gminnej ewidencji weszły
ponadto 4 cmentarze oraz kościół i dzwonnica z Nieporętu. Dwór nie przetrwał do
dzisiejszych czasów. Z racji działań wojennych zdecydowana większość budynków, która
mogłaby dziś stanowić ważny zasób zabytkowy gminy została zniszczona. Drewniane chaty
zostały zburzone, bądź spalone, a nawet ocalałe pod upływem czasu zawaliły się. Budynki
murowane, wybudowane w zdecydowanej większości po II wojnie światowej nie odznaczają
się detalami architektonicznymi i z punktu dziedzictwa kulturowego nie stanowią ważnego
elementu zabytkowego.
Wykres 2. Ilość obiektów ujętych w gminnej ewidencji zabytków wraz z
uwzględnieniem ich funkcji z terenu Gminy Nieporęt
Cmentarze na terenie gminy można wyróżnić ze względu na przynależność
wyznaniową. Na cmentarzu wojennym w Białobrzegach pochowani są zarówno prawosławni,
jak i katolicy. Na cmentarzach osadników niemieckich spoczywają głównie protestanci.
Jednakże poprzez wieloletnie mieszanie się rodzin przybyłych osadników z Polakami, na
cmentarzach w Stanisławowie Pierwszym, jak i w Michałowie–Grabinie spoczywają również
katolicy. Na cmentarzu parafialnym w Nieporęcie pochowani są Polacy wyznania rzymsko –
katolickiego. Ponadto można na nim zauważyć nagrobki, na których widnieje pismo cyrylicy.
Cmentarze wymienione w tab. 3. prezentują dobry stopień zachowania. Jedynie
w Stanisławowie Pierwszym układ cmentarza jest nieczytelny. Rozpoznać można go było po
charakterystycznej roślinności, np. bluszczu, drzewostanie oraz na podstawie fragmentów
nagrobków znajdujących się w zachodniej części cmentarza. Wraz z końcem II wojny
światowej osadnicy niemieccy wrócili do swojego kraju, a co za tym idzie cmentarze
w Michałowie–Grabinie i Stanisławowie Pierwszym zostały opuszczone. Cmentarz
w Michałowie–Grabinie obecnie prezentuje dobry stan zachowania. Na cmentarzu
spoczywają osoby o nazwiskach: Guhl, Kaufman, Kebber, Szuster, Doclaw, Bartel, Blum,
42
Mank, Rajncholc. Cmentarz został uporządkowany w 2015 roku i udostępniony dla lokalnej
społeczności oraz turystów, dzięki pracom zainicjowanym przez Nieporęckie Stowarzyszenie
Historyczne i pomocy harcerzy oraz mieszkańców, przy finansowym wsparciu Urzędu Gminy
Nieporęt.
Warto również wspomnieć, iż wszelkie działania inwestycyjne na terenach
pocmentarnych reguluje art. 6 ust. 4 ustawy o cmentarzach i chowaniu zmarłych z dnia 31
stycznia 1959 r. (Dz. U. z 2015, poz. 2126).
4. Użycie terenu cmentarnego na inny cel jest dopuszczalne pod warunkiem
zachowania znajdujących się na jego terenie zabytków, które mogą być przeniesione w inne
miejsce po uzyskaniu pozwolenia wojewódzkiego konserwatora zabytków.
Przedstawiona poniżej tabela charakteryzuje cmentarze ujęte w GEZ występujące na
terenie gminy.
Tabela 4. Zabytkowe cmentarze z terenu Gminy Nieporęt
Lp.
Miejscowość
Nazwa
1
Nieporęt
Michałów Grabina
Stanisławów
Pierwszy
Cmentarz parafialny,
rzymsko - katolicki
Cmentarz osadników
niemieckich
Cmentarz osadników
niemieckich
Białobrzegi
Cmentarz wojenny
2
3
4
Czas
powstania
Układ
cmentarza
Powierzchnia
(ha)
Wpis do
rejestru
ok. 1700 r.
czytelny
2,5
tak
XIX w.
czytelny
0,5
nie
poł. XIX w.
nieczytelny
0,5
nie
1949 –
1950 r.
czytelny
1
nie
Źródło: opracowanie własne na podstawie kart GEZ
Fot. 4. Cmentarz osadników niemieckich w Michałowie - Grabinie
Analizę przynależności własnościowej obiektów zabytkowych znajdujących się
w kartach adresowych GEZ przedstawia poniższy wykres 3. Wynika z niego, iż większość
zabytków znajduje się we własności prywatnej (32%). Do Skarbu Państwa/Stołecznego
Zarządu Infrastruktury należy 20 % zasobu znajdującego się w GEZ, a do nieporęckiej parafii
12 %. 16% zasobu gminnych zabytków stanowią obiekty będące współwłasnością Skarbu
Państwa i osób prywatnych. Reszta zasobu zabytkowego została szczegółowo podzielona
na 6 grup i łącznie stanowi 20% całości.
43
Wykres 3. Struktura własności obiektów ujętych w GEZ z terenu Gminy Nieporęt
Większość zabytków znajdujących się w GEZ prezentuje dobry stan zachowania.
W najlepszym stanie jest kościół, dzwonnica oraz cmentarz w Nieporęcie. W 2010 roku
przeprowadzono renowację elewacji zewnętrznej kościoła. Utworzono izolację pionową
i poziomą, której zadaniem jest zapewnienie bezpiecznego odprowadzenia wody, tak by
fundamenty i ściany kościoła nie były narażone na wilgoć. Renowacja elewacji kościoła
została dofinansowana w 2011 roku przez Sejmik Województwa Mazowieckiego w kwocie
100 tys. zł. Najgorszy stan zachowania prezentuje cmentarz w Stanisławowie Pierwszym
oraz budynki w Forcie Beniaminów i bunkier niemiecki w Wólce Radzymińskiej. Strukturę
stanu zachowania obiektów ujętych w GEZ z terenu Gminy Nieporęt przedstawia poniższy
wykres.
Wykres 4. Struktura stanu zachowania obiektów ujętych w GEZ z terenu Gminy
Nieporęt
44
5.2.5. Charakterystyka i ocena stanu dziedzictwa kulturowego Gminy Nieporęt
– zabytki archeologiczne
Wykaz nieruchomych zabytków archeologicznych wskazuje 190 stanowisk
archeologicznych na terenie Gminy Nieporęt. Nazwy miejscowości dla poszczególnych
stanowisk nie zawsze muszą się zgadzać z obecnymi, ponieważ Archeologiczne Zdjęcie
Polski (AZP), na podstawie którego wydzielono stanowiska archeologiczne, robione było na
przestrzeni kilkudziesięciu lat, gdzie granice miejscowości mogły ulegać zmianie bądź też
stanowisko zostało błędnie przypisane. W związku z powyższym 3 stanowiska przypisane
zostały wg wykazu zabytków archeologicznych przekazanych przez Wojewódzki Urząd
Ochrony Zabytków w Warszawie pod pozycję „Administracja Lasów Państwowych”.
W rzeczywistości jest to miejscowość Wólka Radzymińska. Podobna sytuacja dotyczyła
pozycji „Lasy Państwowe”, stanowisko to znajduje się w Kątach Węgierskich. Obecne nazwy
miejscowości podano w nawiasach (załącznik nr 2).
Obszar gminy obejmuje w podziale AZP 7 sektorów, na których znajdują się
stanowiska archeologiczne. Każdy z nich posiada wymiary 5 x 8 km, czyli 40 km².
Na obszarze Gminy Nieporęt nie zaewidencjonowano stanowisk archeologicznych
wpisanych do rejestru zabytków.
Ochrona stanowisk archeologicznych oraz nawarstwień kulturowych podczas
inwestycji związanych z zabudowaniem i zagospodarowaniem terenu odnosi się do planu
zagospodarowania przestrzennego, decyzji o ustaleniu lokalizacji inwestycji celu
publicznego, decyzji o warunkach zabudowy, decyzji o zezwoleniu na realizację inwestycji
drogowej, decyzji o ustaleniu lokalizacji linii kolejowej lub decyzji o zezwoleniu na realizację
inwestycji w zakresie lotniska użytku publicznego, w których znajdują się ustalenia ochronne.
Ochrona zabytków archeologicznych polega na uwzględnianiu w zagospodarowaniu
przestrzennym i przy opracowywaniu miejscowych planów zagospodarowania
przestrzennego następujących zasad:
 wskazanie i ochrona w opracowywanych MPZP,
 prowadzenie wszelkich działań inwestycyjnych po przeprowadzeniu badań, bądź przy
udziale archeologa, z możliwością zmiany nadzoru archeologicznego nad badaniami
archeologicznymi w przypadku odkrycia zachowanych obiektów archeologicznych
i architektonicznych na zasadach przepisów odrębnych,
 możliwość odstąpienia od ww. czynności w przypadkach uzgodnionych z organem ds.
ochrony zabytków.
Ilość i zasięg obszarów zabytków archeologicznych przewidzianych do uwzględnienia
w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego, na skutek nowych odkryć,
ustaleń lub uzupełnienia ewidencji, może ulec zmianie.
Wszelkie prace remontowo – ziemne należy ustalać z WKZ. Trzeba zatem zwrócić
się do Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków, z wnioskiem o wydanie decyzji
administracyjnej zezwalającej na realizację przedsięwzięcia inwestycyjnego, jeżeli
przeprowadzenie badań jest niezbędne w celu ochrony zabytków.
Do największych zagrożeń dla stanowisk archeologicznych zaliczają się:
- działalności inwestycyjne: budowa kanalizacji, wodociągów
- inwestycje mieszkaniowe i przemysłowe;
- budowy dróg;
- lokalizacje żwirowni i kopalni kruszywa oraz ich wydobycie;
- planowane zalesienia;
45
-
regulacje cieków wodnych i budowa zbiorników retencyjnych;
działalności rabunkowe – nielegalne poszukiwania;
działalności rolnicze – głęboka orka;
gwałtowne zjawiska atmosferyczne.
Większość stanowisk archeologicznych zlokalizowanych na terenie Gminy Nieporęt
to ślady osadnicze, z czego najstarsze, z okresu paleolitu, znajdują się w Nieporęcie
i Białobrzegach. Pozostałe stanowiska obejmują okresy począwszy od neolitu, poprzez
epokę brązu, okres halsztacki, lateński, wpływów rzymskich, wędrówek ludów,
wczesnośredniowieczny, średniowiecze na okresie nowożytnym skończywszy.
Jedne z pierwszych odkryć archeologicznych na terenie gminy miały miejsce w 1913
r. i dotyczyły wczesnośredniowiecznego cmentarzyska z XI – XII w. położonego
w Nieporęcie. W latach 20. i 30. XX w. zarejestrowano kilka ważnych śladów osadnictwa
w pobliżu Nieporętu. W latach 50. i 60. pracownicy dawnego Instytutu Historii Kultury
Materialnej prowadzili prace wykopaliskowe związane z budową Zalewu Zegrzyńskiego.
W ich trakcie odkryto liczne ślady osadnictwa. Największą liczbę zabytków archeologicznych
na terenie gminy odkrył w latach 90. Stefan Woyda – ok 150 o różnej chronologii. Ważnym
faktem archeologicznym jest odkrycie w 2006 r. w Nieporęcie na ul. Dworcowej fragmentu
fundamentów XVII – wiecznej budowli należącej do rodu Wazów. Odnaleziono tu m.in.: szkło
butelkowe, fragmenty talerzy i kafli piecowych oraz błękitny kafel piecowy w kształcie korony
Wazów. Ostatni artefakt wydaje się być najważniejszym znalezionym zabytkiem tym
bardziej, iż na jego odwrocie zamieszczono informacje dotyczące wytwórcy. Fundamenty
budowli po przeprowadzonych pracach archeologicznych zostały zasypane.
Podsumowując, najwięcej stanowisk archeologicznych znajduje się w Nieporęcie – 50
i jest to wyróżniająca się jednostka na tle innych pod względem ilości zarejestrowanych
stanowisk. Ich większe skupiska odnotowano także w Stanisławowie Pierwszym – 28,
Józefowie – 26 oraz Kątach Węgierskich – 22. W pozostałych miejscowościach liczba
stanowisk nie przekroczyła 15. Łącznie odnotowano 190 stanowisk w 15 miejscowościach.
Wykres 2 charakteryzuje stanowiska archeologiczne z obszaru Gminy Nieporęt. Załącznik nr
2 przedstawia wszystkie stanowiska archeologiczne z terenu gminy wraz z ich krótką
charakterystyką.
Analizując rozkład przestrzenny stanowisk archeologicznych, stwierdza się ich
zagęszczenie w pasie od Józefowa, poprzez Kąty Węgierskie skończywszy na
Stanisławowie Pierwszym. Stanowiska te zlokalizowane są wzdłuż Kanału Bródnowskiego.
Drugie większe skupisko stanowisk zaobserwowano w Nieporęcie oraz jego najbliższym
sąsiedztwie i zlokalizowane były wzdłuż Kanału Żerańskiego.
46
Wykres 5. Nieruchome zabytki archeologiczne ujęte w ewidencji wojewódzkiej
i gminnej z terenu Gminy Nieporęt z wyszczególnieniem na miejscowości
Źródło: opracowanie własne na podstawie wykazu stanowisk archeologicznych w Gminie Nieporęt
Liczba obiektów w ewidencji zabytków nie jest stała, ponieważ mogą być do niej
wpisywane kolejne zabytki lub wykreślane te, które zatraciły swoje wartości kulturowe.
W większości miejscowości znajdują się zarówno zabytki archeologiczne, jak
i architektoniczne. Jednak te mające największe znaczenie, które występują tylko w rejestrze
zabytków znajdują się tylko w 2 miejscowościach. Żaden zabytek archeologiczny nie został
wpisany do rejestru zabytków.
5.2.6. Zabytki o najwyższym znaczeniu dla gminy
Niewątpliwie obiekty o największym znaczeniu dla Gminy Nieporęt figurują
w rejestrze zabytków. Według autorów niniejszego dokumentu zabytki wyróżniające się
największymi walorami zabytkowymi przedstawiono poniżej. Przedstawione obiekty pełnią
różne funkcje, co świadczy o zachowaniu dziedzictwa materialnego z terenu gminy. Kościół
parafialny w Nieporęcie wpisany został jako pierwszy spośród wszystkich obiektów będących
w rejestrze zabytków (1962 r.). Pozostałe zabytki włączono do rejestru w latach 90. XX w.
Przy krótkiej charakterystyce obiektów umieszczono również fotografie.
47
Tabela 5. Obiekty o najwyższym znaczeniu dla Gminy Nieporęt
Lp.
Miejscowość
1
Nieporęt
2
Nieporęt
3
Beniaminów
4
Beniaminów
5
Beniaminów
6
Beniaminów
7
Beniaminów
8
Beniaminów
9
Beniaminów
Obiekt
Poczęcia NMP
Cmentarz rzym.-kat.
Fort Beniaminów
fortecznego wraz
z otoczeniem
pogotowia
I
II
schron pogotowia
schron pogotowia II
Datowanie
Nr rejestru
Rok
powołania
1661 - 1667 r.
1066/673
1962
ok. 1700 r.
1473
1993
1912 – 1914 r.
1462
1991
1912 – 1914 r.
1462
1991
1912 – 1914 r.
1462
1991
1912 – 1914 r.
1462
1991
1912 – 1914 r.
1462
1991
1912 – 1914 r.
1462
1991
1912 – 1914 r.
1462
1991
Źródło: www.mwkz.pl
KOŚCIÓŁ NIEPOKALANEGO POCZĘCIA
DRZEWOSTANEM) W NIEPORĘCIE
NMP
(WRAZ
Z
OTACZAJĄCYM
Kościół ufundowany został przez Jana Kazimierza jako wotum za zwycięstwo nad
Szwedami. Zbudowano go w latach 1661 – 1667 na planie krzyża łacińskiego. Barokowa
świątynia posiada elewację frontową rozczłonkowaną pilastrami i niszami, zwieńczoną
trójkątnym szczytem. Kościół pierwotnie posiadał wymiary: 27 m długość, 14,5 szerokość
i 12 m wysokość. W wyniku pęknięć murów dobudowano przypory, które zmieniły kształt
budowli. Kościół posiada 2 zakrystie, a nad jedną z nich widnieje czarny marmurowy portal
z herbem Wazów. Nad frontowym tympanonem oraz nad prezbiterium mieszczą się
pozostałości związane z rodem Wazów. Jest to metalowa kula z krzyżem nad nią z lat 1763
– 1775 oraz metalowa chorągiewka z koroną Wazów, w której zamieszczono datę 1655
i skrót ICRPS. Krzyż pierwotnie znajdował się na szczycie dworu Wazów, a chorągiewka na
szczycie kaplicy dworskiej.
We wnętrzu występują neobarokowe ołtarze. Ołtarz główny przedstawia obraz Matki
Boskiej Częstochowskiej, ołtarze boczne ukazują Ukrzyżowanie Chrystusa i św. Trójcę z XIX
w. oraz Najświętszą Marię Niepokalanie Poczętą, patronkę parafii i Józefa z Dzieciątkiem.
Ich datowanie wskazuje się na rok 1953. W kościele znajduje się ponadto obraz
przedstawiający Jana Kazimierza ślubującego Matce Boskiej, obraz Jana Pawła II
z Kardynałem Stefanem Wyszyńskim, obraz św. Rocha, obraz Madonny z Dzieciątkiem oraz
kopia obrazu Chrystusa Króla Adama Styka. W kościele znajduje się sklepienie kolebkowe
oraz kolebkowo – krzyżowe. W skład wyposażenia świątyni wchodzi murowana neogotycka
chrzcielnica ufundowana przez mieszkańca Rembelszczyzny – Andrzeja Stańczaka w 1881
roku.
48
Fot. 5. Kościół w Nieporęcie
CMENTARZ RZYMSKO – KATOLICKI PARAFII P.W. NIEPOKALANEGO POCZĘCIA NMP
(Z NAGROBKAMI, BRAMĄ, CZĘŚCIĄ OGRODZENIA I STARODRZEWIEM)
W NIEPORĘCIE
Pierwszą udokumentowaną wzmianką na temat cmentarza jest „Dekret informacyjny
dla Kościoła Nieporęckiego” z 27 września 1739 roku. Widnieje w nim zapis, iż część
cmentarza była zaniedbana. Ponadto wyznaczono potrzebę troski o niego oraz jego
ogrodzenie. W 1763 r. zapiski z protokołu brzmiały: „Cmentarz parkanem ogrodzony, kościca
murowana, roku 1754 zreparowana y wierzch nowy na niey dany”. Wiadomo również, że na
terenie cmentarza mieściła się drewniana kaplica.
Cmentarz położony jest po południowej stronie Placu Wolności. Najstarsza część
cmentarza znajduje się na tzw. „górce”, gdzie w okresie międzywojennym stała kaplica.
Obecnie stoi tam dawny krzyż misyjny z datą Misji 14 września 1906 roku. W tym rejonie
znajdują się mogiły m.in. z lat 1829, 1878 i 1879. Znaczną część muru cmentarnego po
stronie północnej i zachodniej wybudowano z cegły wyprodukowanej w Nieporęcie w 1841
roku. W północnej części cmentarza znajduje się zabytkowa brama wejściowa wraz
z dwiema furtkami i słupkami. W części zachodniej mieści się zabytkowy drzewostan, układ
cmentarza – czytelny.
Fot. 6. Cmentarz w Nieporęcie
Źródło: fotografia własna, UG Nieporęt
49
FORT BENIAMINÓW (TWIERDZA ZEGRZE) – ZESPÓŁ W GRANICACH WAŁU
FORTECZNEGO WRAZ Z OTOCZENIEM
Zespół militarny powstał na przełomie lat 1912 – 1914 i został wpisany do rejestru
zabytków z dniem 11.01.1991 r. pod nr 1462. Poniżej przedstawiono przestrzenne
rozmieszczenie poszczególnych obiektów, które wchodzą w jego skład.
Ryc. 12. Plan Fortu Beniaminów
1
2
3
4
5
6
koszary szyjowe;
„wielki” schron pogotowia I;
„wielki” schron pogotowia II;
„mały” schron pogotowia II;
„mały” schron pogotowia I;
schron pogotowia;
Fort zbudowany został w ramach rozbudowy Twierdzy Zegrze, utworzono go
w składzie Warszawskiego Rejonu Umocnionego. Jego powierzchnia wynosi ok. 8 ha.
W 1910 r. nastąpiła kasacja Twierdzy, w czasie której wysadzono część koszar szyjowych
fortu i wszystkie kaponiery. W latach 1910 -1913 obiekt znajdował się w rękach armii
rosyjskiej. Zajęty bez walki przez Niemców w 1915 r., użytkowany na cele wojskowe do 1918
r. W 1919 r. był chwilowo w składzie Twierdzy Zegrze, a w latach 20. XX w. w podległości
Obozu Warowego „Modlin”. W latach 1939 – 1945 przeszedł w ręce niemieckie. Po
zakończeniu II wojny światowej obiekt użytkowany był przez wojsko. Poniżej zamieszczono
panoramę założenia od strony północno – wschodniej.
50
Fot. 7. Fort Beniaminów
VI. OCENA STANU DZIEDZICTWA
ANALIZA SZANS I ZAGROŻEŃ
KULTUROWEGO
GMINY.
W kolejnej tabeli przedstawiono analizę SWOT dla gminy (poprzez wskazanie
mocnych i słabych stron, a także wskazanie szans oraz potencjalnych zagrożeń).
Sporządzona analiza uwzględnia stan dziedzictwa kulturowego oraz uwarunkowania jego
ochrony i realizowanej przez gminę polityki rozwoju przestrzennego i społeczno gospodarczego. Dokonana analiza ma za zadanie pomóc w określeniu podstawowych
priorytetów opracowanego dokumentu.
Tabela 6. Analiza szans i zagrożeń wynikających ze stanu dziedzictwa kulturowego
Gminy Nieporęt
ZAGROŻENIA
SZANSE
1. Remediacja i rekultywacja zabytkowej tkanki
na terenie gminy z wykorzystaniem dotacji
krajowych i unijnych.
2. Wyznaczone ogólne kierunki oraz zadania
w opracowaniach strategicznych
zmierzające do zrównoważonego rozwoju
kultury w regionach wiejskich.
3. Uwzględnienie potrzeb ochrony dziedzictwa
kulturowego w zanalizowanych
dokumentach strategicznych na szczeblu
gminnym.
4. Uwzględnienie potrzeb ochrony dziedzictwa
kulturowego w miejscowych planach
zagospodarowania przestrzennego.
5. Wspomaganie przedsięwzięć
zmierzających do zachowania
i kształtowania ładu przestrzennego
z utrzymaniem właściwej ekspozycji
obiektów zabytkowych i dostosowywaniem
nowej zabudowy do wartości historycznych
miejsc.
6. Nowoczesne techniki informatyczne
stwarzające możliwość prezentacji
51
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Konkurencja ze strony Warszawy.
Postępująca dekapitalizacja zasobu
zabytkowego (w tym głównie obiekty
militarne).
Brak wsparcia finansowego dla właścicieli
obiektów zabytkowych.
Braki w edukacji wśród mieszkańców
gminy z zakresu wartości i ochrony
dziedzictwa kulturowego.
Brak pamięci o opuszczonych
cmentarzach.
Brak zainteresowania historią i twórczością
ludową wśród młodych pokoleń.
Wysokie koszty remontów obiektów
zabytkowych.
Napór inwestycyjny na nowe tereny
budowlane.
Brak dokumentów strategicznych
w zakresie promocji turystyki, rewitalizacji
oraz rozwoju kultury.
dziedzictwa kulturowego na szerszą skalę
oraz jego cyfryzację (tworzenie
edukacyjnych baz danych).
7. Lokalne tematyczne strony internetowe.
8. Zaangażowanie placówek oświatowych,
wychowawczych oraz kościelnych
w edukacje kulturalną – warsztaty,
pracownie, szkolenia, wykłady.
9. Rozwój turystyki pieszej i rowerowej.
10. Opracowanie planów zagospodarowania
przestrzennego.
11. Bliskość Warszawy – potencjał turystyczny.
12. Zwiększająca się liczba noclegów
udzielanych turystom, w tym zagranicznym.
SŁABE STRONY
MOCNE STRONY
1. Liczne stanowiska archeologiczne.
2. Występowanie zabytków o funkcji obronnej,
które obecnie przypominają o ważnych
wydarzeniach historycznych.
3. Odremontowany kościół oraz dzwonnica w
Nieporęcie.
4. Silna tradycja związana z I i II wojną
światową – koszary oraz pomniki
upamiętniające.
5. Pamięć o wydarzeniach historycznych na
terenie gminy – uroczystości podczas
rocznic przy pomnikach.
6. Historyczny szlak kupiecki przebiegający
nad Wisłą z Warszawy w kierunku Litwy,
przez Kazuń, Wyszogród do Czerwińska.
7. Współpraca w zakresie kultury z innymi
gminami: Dolna Banja (Bułgaria), Strážske
(Słowacja), Drahanska Vrchovina (Czechy),
Dobre Miasto.
8. Przekazywanie dziedzictwa kulturowego
najmłodszym – grupa dziecięca tańca
ludowego „Kącowiak”.
9. Liczne pozycje książkowe, foldery, mapy
turystyczne i kalendarze promujące zbytki
gminy.
10. Występowanie Biblioteki Publicznej Gminy
Nieporęt w Nieporęcie wraz z filiami
w Kątach Węgierskich i Zegrzu
Południowym.
11. Aktywna działalność Gminnego Ośrodka
Kultury w Nieporęcie i jego fili w Zegrzu
Południowym i Wólce Radzymińskiej – np.
nauka tańca ludowego „Mazur”.
12. Poszerzająca się ekspozycja przedmiotów
historycznych w Gminnym Ośrodku Kultury
w Nieporęcie.
13. Czynne i liczne inicjatywy Nieporęckiego
Stowarzyszenia Historycznego.
14. Certyfikowany Punkt Informacji
Turystycznej w Nieporęcie.
15. Teren rekreacyjno – wypoczynkowy „Dzika
Plaża”.
16. Potencjał turystyczny – Jezioro
Zegrzyńskie.
52
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
Brak dostępu do niektórych zabytkowych
obiektów (własność prywatna).
Brak budynków mieszkalnych
kwalifikujących się do ujęcia w gminnej
ewidencji zabytków.
Mała liczba zabytków nieruchomych
spowodowana działaniami wojennymi.
Postępująca degradacja części cmentarzy,
oraz obiektów o funkcji obronnej.
Brak świadomości mieszkańców gminy
o występowaniu zabytkowych obiektów
(szczególnie w przypadku ewidencji).
Niezadowalające oznakowanie cennych
obiektów kulturowych bądź ich brak.
Brak środków na opiekę nad zabytkami.
Brak kół gospodyń wiejskich, zespołów
ludowych i twórców ludowych.
Zanik gwary oraz strojów ludowych.
Niewielka promocja tradycyjnych form
praktyk ludowych podczas imprez
plenerowych na terenie gminy, np. dożynki
gminne.
Zbyt mała powierzchnia wystawiennicza
przedmiotów historycznych w Gminnym
Ośrodku Kultury w Nieporęcie.
Spadek liczby turystów krajowych
i zagranicznych.
Globalizacja gminy.
17. Zadawalająca ilość bazy noclegowo gastronomicznej.
18. Liczne szlaki turystyczne piesze: żółty,
niebieski, czerwony, „Turystyczny szlak
patriotyczny Polski Walczącej”.
19. Liczne szlaki rowerowe: Trasa Liwecka,
Trasa Narwiańska, Szlak Nieporęcki, Szlak
Południowy.
20. Istniejąca oferta rekreacyjna – stadniny
koni, obiekty rekreacyjno-wypoczynkowe,
obiekty sportowe, obiekty rekreacyjnogastronomiczne, szlaki turystyczne.
VII. ZAŁOŻENIA PROGRAMOWE
Przedmiotowe opracowanie wyznacza priorytety w zakresie ochrony i opieki nad
zabytkami. Prace nad wdrażaniem ustaleń programu oraz monitorowaniem ich postępu
należą do zadań samorządu lokalnego. Zadania dla samorządu lokalnego w zakresie opieki
nad zabytkami zostały opracowane na podstawie analiz dokumentów programowych na
szczeblu krajowym, wojewódzkim, powiatowym, gminnym oraz inwentaryzacji terenowej
z diagnozą stanu zachowania dziedzictwa kulturowego. Ponadto odbyto konsultacje
z Nieporęckim Stowarzyszeniem Historycznym.
Przedmiotowy Program w zakresie ochrony zabytków gminy odnosi się do działań,
o których mowa w art.4 ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami:
Art. 4. Ochrona zabytków polega, w szczególności, na podejmowaniu przez organy
administracji publicznej działań mających na celu:
1) zapewnienie warunków prawnych, organizacyjnych i finansowych umożliwiających
trwałe zachowanie zabytków oraz ich zagospodarowanie i utrzymanie;
2) zapobieganie zagrożeniom mogącym spowodować uszczerbek dla wartości
zabytków;
3) udaremnianie niszczenia i niewłaściwego korzystania z zabytków;
4) przeciwdziałanie kradzieży, zaginięciu lub nielegalnemu wywozowi zabytków za
granicę;
5) kontrolę stanu zachowania i przeznaczenia zabytków;
6) uwzględnianie zadań ochronnych w planowaniu i zagospodarowaniu
przestrzennym oraz przy kształtowaniu środowiska.
7.1
Priorytety gminnego programu opieki nad zabytkami
Analiza szans i zagrożeń wynikających ze stanu dziedzictwa kulturowego Gminy
Nieporęt wykonana na potrzeby programu pozwoliła na wypracowanie priorytetowych działań
w zakresie opieki nad zabytkami.
1. Priorytet I
Ochrona i zrównoważone kształtowanie krajobrazu kulturowego.
53
2. Priorytet II
Badanie i dokumentacja gminnego dziedzictwa.
3. Priorytet III
Edukacja społeczeństwa oraz turystyczne wyeksponowanie dziedzictwa kulturowego .
7.2
Kierunki działań i zadania gminnego programu opieki nad zabytkami
Dla realizacji wyznaczonych priorytetów określono długofalowe kierunki działań,
mogące wykraczać poza 4 - letni okres obowiązywania Programu.
Jako kierunki działań realizacji Programu Opieki nad Zabytkami dla Gminy Nieporęt
w ramach przyjętych priorytetów uznano:
1. Zahamowanie postępującej degradacji zabytków, doprowadzenie do
poprawy stanu ich zachowania oraz przywrócenie świetności zabytkom,
które utraciły swoje walory.
2. Prowadzenie i monitoring gminnej ewidencji zabytków.
3. Korzystanie z nowoczesnych technik informatycznych do promocji
4. Zwiększenie świadomości historycznej społeczności lokalnej przez
włączenie jej w różne formy aktywności.
5. Wzbudzenie zainteresowania historią i kulturą materialną regionu
zapisaną w dziełach architektury, budownictwa, lokalnej tradycji.
6. Wspieranie rozwoju lokalnych inicjatyw kulturotwórczych w zakresie
podtrzymania miejscowych tradycji folklorystycznych.
7. Podejmowanie działań umożliwiających gromadzenie i eksponowanie
pamiątek lokalnych.
8. Turystyczna promocja regionu.
W ramach każdego z 3 głównych priorytetów określono kierunki działań, które mają
być uzyskane przez konkretne, przypisane do nich szczegółowe działania. Ustawa
o ochronie i opiece nad zabytkami ustala obowiązek złożenia po 2 latach przez władze
Gminy sprawozdania z wykonania GPOnZ. W związku z powyższym dla realizacji zadań
wyznaczono dwa okresy: etap pierwszy, po którym gmina dokona sprawozdania (do połowy
2018 r., za okres 2016 - 2017) oraz etap drugi (2018 - 2019).
W Programie przypisano zadania mające na celu polepszenie ogólnej sytuacji
obiektów zabytkowych, jak i mieszkańców gminy w nawiązaniu do szeroko rozumianego
Gminny Program Opieki nad Zabytkami dla Gminy Nieporęt jest kontynuacją
wcześniejszego GPOnZ. Zadania określone w poszczególnych kierunkach działań są
zgodne ze wcześniejszymi umieszczonymi w „Gminnym Programie Opieki nad Zabytkami na
lata 2012 – 2015 Gminy Nieporęt.” Zadania, które udało się zrealizować w poprzednim
okresie programowania, które nadal są ważne i potrzebne do ochrony dziedzictwa
kulturowego gminy zostały włączone ponownie, bądź nieznacznie je zmodyfikowano. Na
podstawie osiągnięcia niektórych zadań wyznaczono nowe, mające na celu bazowanie na
dotychczasowym „sukcesie”. Kontynuacja wyznaczonych wcześniej zadań oraz ich
aktualizacja pozwoli zachować walory kulturowe gminy.
W obecnym Programie przypisano również inne, nowe zadania mające na celu
polepszenie ogólnej sytuacji obiektów zabytkowych oraz kształtowanie świadomego
54
i pozytywnego stosunku mieszkańców gminy do szeroko rozumianego do dziedzictwa
kulturowego.
Założono, iż w czasie trwania pierwszego etapu realizowane będą działania wstępne,
mające charakter przygotowawczy do pełnej realizacji Programu. Aby określone działania
mogły być zrealizowane potrzebna jest współpraca wielu podmiotów. Najważniejszym
wydaje się być skoordynowana i zrównoważona współpraca między właścicielami obiektów
zabytkowych a Gminą. Ważne jest również współdziałanie władz Gminy z jednostkami
samorządu terytorialnego wyższego szczebla w odniesieniu do zabytków, ich pielęgnacji,
ratowania oraz niezbędnego finansowania z porozumieniem z Mazowieckim Wojewódzkim
Konserwatorem Zabytków.
Planowany zakres działań wraz z etapowaniem przedstawiono w kolejnej tabeli.
55
Tabela 7. Zakres i harmonogram działań w zakresie ochrony i zarządzania dziedzictwem kulturowym Gminy Nieporęt
Kierunki działań
Zadania
Priorytet I - Ochrona i zrównoważone kształtowanie krajobrazu kulturowego
Zahamowanie postępującej
degradacji zabytków,
doprowadzenie do poprawy
stanu ich zachowania oraz
przywrócenie świetności
zabytkom, które utraciły swoje
walory
Utworzenie budżetu gminnego na rzecz dofinansowań najbardziej potrzebnych remontów obiektów
będących w GEZ.
Podejmowanie starań o uzyskanie środków zewnętrznych na rewaloryzację zabytków będących
własnością gminy.
Konsekwentne wdrażanie zapisów dokumentów programowych w odniesieniu do zabytków
i krajobrazu kulturowego gminy.
Opracowanie MPZP, w szczególności dla obszarów o dużym nasyceniu zabytków
archeologicznych.
Priorytet II - Badanie i dokumentacja gminnego dziedzictwa
Prowadzenie i monitoring
gminnej ewidencji zabytków
Korzystanie z nowoczesnych
technik informatycznych do
promocji dziedzictwa
kulturowego
Bieżąca aktualizacja Gminnej Ewidencji Zabytków.
Podjęcie działań mających na celu oznakowanie obiektów rejestrowych w porozumieniu z WKZ.
Współpraca ze Starostwem, Wojewódzkim Konserwatorem Zabytków oraz innymi instytucjami
związanymi z ochroną dziedzictwa kulturowego.
Zaktualizowanie zakładki „obiekty zabytkowe” mieszczącej się na stronie internetowej gminy.
Zamieszczenie w gminnym portalu internetowym mapy zabytków.
Priorytet III – Edukacja społeczeństwa oraz turystyczne wyeksponowanie dziedzictwa kulturowego
Zwiększenie świadomości
historycznej społeczności
lokalnej przez włączenie jej
w różne formy aktywności
Wzbudzenie zainteresowania
historią i kulturą materialną
regionu zapisaną w dziełach
architektury, budownictwa,
lokalnej tradycji
Wspieranie rozwoju lokalnych
inicjatyw kulturotwórczych
Wykreowanie wizerunku gminy, w oparciu o dziedzictwo kulturowe i lokalną tożsamość
mieszkańców.
Upowszechnianie edukacji w zakresie ochrony dziedzictwa kulturowego, poprzez zaangażowanie
placówek oświatowych, wychowawczych oraz kościelnych w organizowanie warsztatów, pracowni,
szkoleń, wykładów.
Organizacja imprez kulturowych i plenerowych z elementami folkloru.
Organizacja konkursów fotograficznych o lokalnym temacie przewodnim (pejzaż, architektura,
ludzie, wydarzenia).
Organizacja konkursów plastycznych związanych z kulturą lokalną (obrazy, makiety).
Wspieranie inicjatyw mających na celu powołanie grup związanych z lokalnym tańcem, śpiewem,
potrawami, haftem, plecionkarstwem itp.
56
Etap
I
Etap
II
Kierunki działań
w zakresie podtrzymania
miejscowych tradycji
folklorystycznych
Podejmowanie działań
umożliwiających gromadzenie
i eksponowanie pamiątek
lokalnych
Turystyczna promocja regionu
Zadania
Organizacja cyklicznych spotkań o dawnych zajęciach ludowych mieszkańców gminy w Gminnym
Ośrodku Kultury.
Zwiększenie powierzchni wystawowej w Gminnym Ośrodku Kultury.
Stworzenie programu motywującego lokalną społeczność do przekazywania pamiątek lokalnych wspólne dobro mieszkańców regionu.
Opracowanie programu promującego zbieranie dawnych fotografii z terenu Gminy Nieporęt,
a następnie ich umieszczenie w Gminnym Ośrodku Kultury w ramach ekspozycji wystawienniczej.
Promocja książek, publikacji historycznych, folderów i przewodników dotyczących gminy i jej
zasobów kulturowych.
Promocja zabytków gminy oraz obecnych szlaków turystycznych.
Podkreślenie walorów Jeziora Zegrzyńskiego i okolic, jako miejsca turystycznego i historycznego.
Rozpropagowanie filmów promocyjnych Gminy Nieporęt.
57
Etap
I
Etap
II
VIII. INSTRUMENTARIUM REALIZACJI
OPIEKI NAD ZABYTKAMI
GMINNEGO
PROGRAMU
Konsekwentnie prowadzona i długofalowa polityka Gminy Nieporęt w zakresie opieki
nad zabytkami oraz realizacja niniejszego Programu stanowi szansę na rozwój oraz na
zachowanie dziedzictwa kulturowego Gminy Nieporęt dla przyszłych pokoleń zgodnie
z zasadą zrównoważonego rozwoju. Inwestycje zmierzające do poprawy stanu technicznego
obiektów i zespołów zabytkowych powinny się odbywać na zasadzie poszanowania
istniejących wartości zabytkowych i dążenia do zachowania w jak największym stopniu
oryginału, ewentualnie wkomponowaniu nowych elementów w sposób współgrający
z zabytkiem.
Realizacja Programu będzie się odbywać poprzez wskazane zadania gminy na rzecz
osiągnięcia priorytetów w nim przyjętych.
Zakłada się, że zadania określone w GPOnZ będą wykonywane za pomocą
następujących instrumentów:
a) instrumentów prawnych – wynikających z przepisów ustawowych (np. uchwalanie
studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego, miejscowych
planów zagospodarowania przestrzennego, wnioskowanie o wpis do rejestru
zabytków obiektów będących własnością gminy, wykonywanie decyzji
administracyjnych, np. WKZ),
b) instrumentów finansowych (m.in. finansowanie prac konserwatorskich
i remontowych przy obiektach zabytkowych będących własnością gminy, korzystanie
z programów uwzględniających finansowanie z funduszy europejskich oraz dotacje,
subwencje, dofinansowania, nagrody, zachęty finansowe dla właścicieli i posiadaczy
obiektów zabytkowych),
c) instrumentów koordynacji (m.in. poprzez realizację projektów i programów
dotyczących ochrony dziedzictwa kulturowego zapisanych w wojewódzkich,
powiatowych i gminnych strategiach, planach rozwoju lokalnego itp., współpraca
z ośrodkami naukowymi i akademickimi, współpraca z organizacjami wyznaniowymi
w zakresie ochrony i opieki nad zabytkami),
d) instrumentów społecznych (m.in. poprzez działania edukacyjne promocyjne,
współdziałanie z organizacjami społecznymi, działania prowadzące do tworzenia
miejsc pracy związanych z opieką nad zabytkami),
e) instrumentów kontrolnych (m.in. aktualizacja gminnej ewidencji zabytków,
monitoring stanu zagospodarowania przestrzennego oraz stanu zachowania
dziedzictwa kulturowego, sprawozdanie z realizacji GPOnZ).
58
IX.
ZASADY OCENY REALIZACJI GMINNEGO PROGRAMU OPIEKI
NAD ZABYTKAMI
Proces osiągania celów wytyczonych w Gminnym Programie Opieki nad Zabytkami
dla Gminy Nieporęt będzie monitorowany poprzez analizę stopnia jego realizacji. Analiza ta
będzie dokonywana każdorazowo przez Wójta Gminy Nieporęt, zgodnie z ustaleniami art. 87
ust. 5 ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami.
5. Z realizacji programów zarząd województwa, powiatu i wójt (burmistrz, prezydent
miasta) sporządza, co 2 lata, sprawozdanie, które przedstawia się odpowiednio sejmikowi
województwa, radzie powiatu lub radzie gminy.
Wykonanie sprawozdania powinna poprzedzić ocena poziomu realizacji Gminnego
Programu uwzględniająca: wykonanie zadań przyjętych do realizacji w okresie czteroletnim
obowiązywania Gminnego Programu Opieki nad Zabytkami oraz efektywność ich wykonania.
Ocena poziomu realizacji Programu winna uwzględniać m.in.:
- bieżący monitoring gminnej ewidencji zabytków z terenu Gminy Nieporęt
uwzględniający informacje o stanie zachowania obiektów, zmianach
lokalizacyjnych, zmianach stosunków własnościowych,
- ocenę zaawansowania prac związanych z rewitalizacją obiektów zabytkowych,
- ocenę prac związanych z opracowaniem aktów prawa miejscowego dla terenów
o wysokich wartościach kulturowych,
- ocenę aktywności kulturalnej lokalnej społeczności, w tym ocenę przedsięwzięć
folklorystycznych i zainteresowań tradycyjnym rękodziełem,
- ocenę aktywności placówek kulturalnych (domy kultury, świetlice wiejskie,
biblioteki),
- ocenę wykorzystania i funkcjonowania szlaków turystycznych oraz towarzyszącej
im infrastruktury,
- ocenę realizacji programu edukacji i promocji zabytków, w tym z wykorzystaniem
nowoczesnych technik informatycznych,
- ocenę rozwoju bazy turystycznej,
- ocenę kontaktów z właścicielami obiektów w zakresie działań zmierzających
do rewitalizacji obiektów zabytkowych.
Po przyjęciu przez Radę Gminy Nieporęt Programu w drodze uchwały należy
udostępnić dokument do publicznej wiadomości na stronie internetowej Gminy Nieporęt.
Program należy sukcesywnie analizować oraz uzupełniać uwzględniając zmieniające
się uwarunkowania prawne, kulturowe i społeczne.
Realizowanie założeń Gminnego Programu Opieki nad Zabytkami dla Gminy
Nieporęt będzie wymagało współpracy nie tylko osób odpowiedzialnych za wdrożenie
działań wynikających z celów tego dokumentu, ale także aktywizacji właścicieli,
użytkowników obiektów zabytkowych, organizacji pozarządowych, grup społecznego
działania, środowisk naukowych itp. Mając na uwadze dobro ogółu należy dołożyć starań,
aby wytyczone cele zostały realizowane.
Gmina i podległe jednostki zobowiązują się prowadzić działalność informacyjną
i popularyzatorską w zakresie dziedzictwa kulturowego gminy.
59
X.
ŹRÓDŁA FINANSOWANIA GMINNEGO PROGRAMU OPIEKI
NAD ZABYTKAMI
Środki finansowe związane z zadaniami ochrony i opieki nad zabytkami dla Gminy
Nieporęt mogą być uzyskane z następujących źródeł:
 środki publiczne;
 środki krajowe (budżet państwa, budżet jednostek samorządu terytorialnego,
fundusze celowe);
 środki zagraniczne (środki Unii Europejskiej i inne);
 środki niepubliczne (środki osób fizycznych, prawnych, spółek, organizacji, fundacji,
instytucji kościelnych).
Zasady finansowania opieki nad zabytkami określone zostały w rozdziale 7. ustawy
o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami.
Podstawowym źródłem finansowania zabytków w Polsce są środki publiczne
pochodzące z budżetu państwa oraz budżetów samorządowych. Finansowanie zabytków
z tych źródeł odbywa się na zasadzie współfinansowania prac przy obiektach zabytkowych,
w oparciu o zapisy ww. ustawy.
Dysponentami powyższych środków są:
1. Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego.
2. Wojewódzcy Konserwatorzy Zabytków.
3. Organ stanowiący - gminy, powiaty, samorządy województwa realizujące dotacje
poprzez corocznie organizowane nabory wniosków. Dotacja może zostać
udzielona osobie fizycznej, jednostce samorządu terytorialnego lub innej jednostce
organizacyjnej, będącej właścicielem bądź posiadaczem zabytku wpisanego
do rejestru lub posiadającej taki zabytek w trwałym zarządzie.
Poniżej wskazano przykładową listę instytucji oraz programów umożliwiających
częściowe sfinansowanie zadań wskazanych w przedstawionym Programie.
Programy Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego:
Programy Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego oraz tzw. mecenat,
są podstawą ubiegania się o środki na zadania z zakresu kultury realizowane przez między
innymi jednostki samorządu terytorialnego. Na rok 2016 zostały przedstawione następujące
programy:
1. Wydarzenia artystyczne.
2. Kolekcje.
3. Promocja literatury i czytelnictwa.
4. Edukacja.
5. Obserwatorium kultury.
6. Dziedzictwo kulturowe.
7. Rozwój infrastruktury kultury.
8. Promesa MKiDN.
9. Kultura dostępna.
10. Promocja kultury polskiej za granicą 2017 – promesa.
60
Program dziedzictwo kulturowe ma za zadanie wspierać działalność muzeów oraz
popularyzować lokalną kulturę. Jego celem jest ochrona polskiego dziedzictwa kulturowego
w kraju i za granicą. Program „Dziedzictwo kulturowe” składa się z priorytetów, w których
uwzględniono ich cel oraz pulę dofinansowania. Priorytety programu „Dziedzictwo
kulturowe”:
1. Ochrona zabytków – celem priorytetu jest zachowanie materialnego dziedzictwa
kulturowego, realizowane poprzez konserwację i rewaloryzację zabytków
nieruchomych i ruchomych oraz ich udostępnianie na cele publiczne.
2. Wspieranie działań muzealnych - celem priorytetu jest wspieranie działalności
w zakresie opieki konserwatorskiej nad muzealiami, archiwaliami i księgozbiorami,
a także - prezentacji zbiorów w postaci atrakcyjnych poznawczo projektów
wystawienniczych.
3. Kultura ludowa i tradycyjna - celem priorytetu jest wspieranie zjawisk związanych ze
spuścizną kultur tradycyjnych, transformacjami (przekształceniami i przemianami)
poszczególnych elementów oraz współczesnymi kontekstami ich występowania.
4. Ochrona dziedzictwa kulturowego za granicą - celem priorytetu jest poprawa stanu
zachowania i wzmocnienie ochrony dziedzictwa kulturowego znajdującego się poza
granicami Rzeczypospolitej Polskiej oraz upowszechnianie wiedzy na jego temat.
5. Ochrona zabytków archeologicznych - celem priorytetu jest ochrona dziedzictwa
archeologicznego poprzez wspieranie kluczowych dla tego obszaru zadań,
obejmujących nieinwazyjne badania archeologiczne, ewidencję i inwentaryzację
zabytków
archeologicznych
oraz
opracowanie
i
publikację
wyników
przeprowadzonych badań archeologicznych.
6. Miejsca Pamięci Narodowej - celem priorytetu jest wspieranie samorządów
w zapewnianiu stabilnej opieki nad najważniejszymi miejscami pamięci, stanowiącymi
materialne świadectwo wydarzeń kluczowych dla narodowej tożsamości.
Mazowiecki Wojewódzki Konserwator Zabytków w Warszawie
Dotacja realizowana jest ze środków finansowych z budżetu państwa w części, której
dysponentem jest Wojewoda Mazowiecki. Jest to dotacja na dofinansowanie prac
konserwatorskich, restauratorskich lub robót budowlanych przy zabytku wpisanym
do rejestru (art. 74 ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami).
Ministerstwo Spraw Wewnętrznych Administracji, Departament Wyznań Religijnych
oraz Mniejszości Narodowych i Etnicznych, Wydział Funduszu Kościelnego
Środki Funduszu Kościelnego, stosownie do art. 9 ust. 1 ustawy z dnia 20 marca
1950 r. i § 1 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 23 sierpnia 1990 r. w sprawie
rozszerzenia celów Funduszu Kościelnego (Dz. U. z 1990 Nr 61, poz. 354), przeznacza się
m.in. na remonty i konserwację obiektów sakralnych o wartości zabytkowej. Przewiduje się
wykonanie tylko podstawowych prac zabezpieczających sam obiekt (w szczególności
remonty dachów, stropów, ścian i elewacji, osuszanie i odgrzybianie, izolację, remonty
i wymianę zużytej stolarki okiennej i drzwiowej, instalacji elektrycznej, odgromowej,
przeciwwłamaniowej i przeciwpożarowej itp.). Z Funduszu nie finansuje się remontów
61
i konserwacji obiektów towarzyszących (takich jak np.: dzwonnice wolnostojące, krzyże),
ruchomego wyposażenia obiektów sakralnych (takich jak np.: obrazy, ikonostasy, stalle,
epitafia, szaty i naczynia liturgiczne, instrumenty muzyczne, dzwony) oraz otoczenia
świątyni, a także stałych elementów wystroju wnętrz (takich jak np.: polichromie, freski,
witraże i posadzki).
Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko 2014-2020
Program ten jest kontynuacją głównych kierunków inwestycyjnych zawartych
w poprzedniej perspektywie 2007 – 2013.
W ramach programu funkcjonuje 10 osi priorytetowych, w tym oś 8, pod nazwą
ochrona dziedzictwa kulturowego i rozwój zasobów kultury. Dotacja na cele kultury w latach
2014 – 2020 wynosi 467,3 mln euro.
Finansowanie przy wykorzystaniu ustawy o partnerstwie publiczno-prywatnym
Partnerstwo publiczno-prywatne (PPP) stanowi formę realizacji zadań publicznych
przez podmiot prywatny przy wykorzystaniu możliwości finansowych, organizacyjnych lub
innych podmiotu prywatnego. Istotą partnerstwa jest to, iż zlecającym zadanie jest podmiot
publiczny, natomiast wykonawcą partner prywatny, którym zgodnie z ustawą o PPP jest
przedsiębiorca lub przedsiębiorca zagraniczny.
Szczegółowe informacje w zakresie dofinansowań i związanych z nimi programów
znajdują się na stronach internetowych przedstawionych instytucji.
XI. REALIZACJA I FINANSOWANIE PRZEZ
Z ZAKRESU OCHRONY ZABYTKÓW
GMINĘ
ZADAŃ
Zgodnie z ustawą z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad
zabytkami, główny obowiązek dbania o stan zabytków, a tym samym ponoszenia nakładów
na prace konserwatorskie, spoczywa na właścicielach i użytkownikach obiektów
zabytkowych. Na każdym właścicielu i posiadaczu zabytku spoczywają obowiązki, określone
w art. 5 powyższej ustawy, wynikające z zasad sprawowania opieki nad zabytkami.
Art. 5. Opieka nad zabytkiem sprawowana przez jego właściciela lub posiadacza
polega, w szczególności, na zapewnieniu warunków:
1) naukowego badania i dokumentowania zabytku;
2) prowadzenia prac konserwatorskich, restauratorskich i robót budowlanych przy
zabytku;
3) zabezpieczenia i utrzymania zabytku oraz jego otoczenia w jak najlepszym stanie;
4) korzystania z zabytku w sposób zapewniający trwałe zachowanie jego wartości;
5) popularyzowania i upowszechniania wiedzy o zabytku oraz jego znaczeniu dla
historii i kultury.
62
W art. 28 wskazano również dodatkowe obowiązki właścicieli i posiadaczy zabytków
wpisanych do rejestru zabytków.
Art. 28. Niezależnie od obowiązków wynikających z opieki nad zabytkami,
określonych w art. 5, właściciel lub posiadacz zabytku wpisanego do rejestru lub zabytku
znajdującego się w wojewódzkiej ewidencji zabytków zawiadamia wojewódzkiego
konserwatora zabytków o:
1) uszkodzeniu, zniszczeniu, zaginięciu lub kradzieży zabytku, niezwłocznie
po powzięciu wiadomości o wystąpieniu zdarzenia;
2) zagrożeniu dla zabytku, niezwłocznie po powzięciu wiadomości o wystąpieniu
zagrożenia;
3) zmianie miejsca przechowania zabytku ruchomego w terminie miesiąca od dnia
nastąpienia tej zmiany;
4) zmianach dotyczących stanu prawnego zabytku, nie później niż w terminie
miesiąca od dnia ich wystąpienia lub powzięcia o nich wiadomości.
Na mocy art. 29 ust. 1 na wszystkich właścicielach i posiadaczach zabytków oraz
przedmiotów o cechach zabytkowych spoczywa obowiązek udostępniania ich organom
ochrony zabytków w celu przeprowadzenia badań.
Art. 29. 1. Organy ochrony zabytków w czasie uzgodnionym z właścicielem lub
posiadaczem przedmiotu będącego zabytkiem lub posiadającego cechy zabytku mogą
prowadzić badania tego przedmiotu w miejscu, w którym przedmiot ten się znajduje.
Zapisy art. 71 ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad
zabytkami określają zasady finansowania opieki nad zabytkami.
1. W zakresie sprawowania opieki nad zabytkami osoba fizyczna lub jednostka
organizacyjna posiadająca tytuł prawny do zabytku wynikający z prawa własności,
użytkowania wieczystego, trwałego zarządu, ograniczonego prawa rzeczowego albo
stosunku zobowiązaniowego finansuje prowadzenie prac konserwatorskich, restauratorskich
i robót budowlanych przy tym zabytku.
2. Sprawowanie opieki nad zabytkami, w tym finansowanie prac konserwatorskich,
restauratorskich i robót budowlanych przy zabytku, do którego tytuł prawny, określony w ust.
1, posiada jednostka samorządu terytorialnego, jest zadaniem własnym tej jednostki.





Cele określone w GPOnZ dla Gminy Nieporęt będą osiągane poprzez:
wspólne działania władz Gminy z Ministerstwem Kultury, Urzędem Marszałkowskim
Województwa Mazowieckiego, Starostwem Powiatowym w Legionowie, Mazowieckim
Wojewódzkim Konserwatorem Zabytków w Warszawie, władzami kościelnymi oraz
innymi jednostkami samorządu terytorialnego na zasadach porozumień, umów,
wspólnych podmiotów;
inicjatywy własne władz Gminy Nieporęt;
stosowanie instrumentów finansowych (dotacje, prowadzenie instytucji, nagrody,
zachęty, itp.);
funkcje programowe (programy lokalne i projekty, kontrakty, itp.);
inne działania aktywizujące.
63
XII. WYKORZYSTANE MATERIAŁY I OPRACOWANIA
Wybrane akty prawne:
Stan prawny na listopad 2016 r.
Regulacje prawne w zakresie ochrony dziedzictwa kulturowego zawarte są w wielu
ustawach. Do najważniejszych z nich, w kontekście realizacji niniejszego Programu, należy
zaliczyć:
 Konstytucję Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz. U. z 1997 Nr 78
poz. 483),
 Ustawę z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (Dz. U.
z 2014, poz. 1446 ze zm.),
 Ustawę z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (Dz. U. z 2016, poz. 446 ze
zm.),
 Ustawę z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym
(Dz. U. z 2016, poz. 778),
 Ustawę z dnia 7 lipca 1994 r. Prawo budowlane (Dz. U. z 2016, poz. 290),
 Ustawę z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (Dz. U. z 2016, poz.
672),
 Ustawę z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (Dz. U. z 2015, poz. 1651 ze
zm.),
 Ustawę z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami (Dz. U. z 2015,
poz. 1774 ze zm.),
 Ustawę z dnia 25 października 1991 r. o organizowaniu i prowadzeniu działalności
kulturalnej (Dz. U. z 2012, poz. 406),
 Ustawę z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego
i o wolontariacie (Dz. U. z 2016, poz. 239 ze zm.),
 Ustawę z dnia 9 października 2015 r. o rewitalizacji (Dz. U. z 2015, poz. 1777),
 Ustawę z dnia 31 stycznia 1959 r. o cmentarzach i chowaniu zmarłych (Dz. U.
z 2015, poz. 2126),
 Ustawę z dnia 28 marca 1933 r. o grobach i cmentarzach wojennych (Dz. U. 1933, Nr
39, poz. 311 ze zm.),
 Ustawę z dnia 19 grudnia 2009 r. o partnerstwie publiczno – prywatnym (Dz. U. 2015,
poz. 696),
 Ustawę z 21 listopada 1996 r. o muzeach (Dz. U. z 2012, poz. 987 ze zm.),
 Ustawę z dnia 27 czerwca 1997 r. o bibliotekach (Dz. U. z 2012, poz. 642),
 Ustawę z dnia 14 lipca 1983 r. o narodowym zasobie archiwalnym i archiwach (Dz. U.
z 2016, poz. 1506),
 Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 23 sierpnia 1990 r. w sprawie rozszerzenia
zakresu celów Funduszu Kościelnego (Dz. U. z 1990 Nr 61, poz. 354),
 Rozporządzenie Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego z dnia 26 maja 2011 r.
w sprawie prowadzenia rejestru zabytków, krajowej, wojewódzkiej i gminnej ewidencji
zabytków oraz krajowego wykazu zabytków skradzionych lub wywiezionych za
granicę niezgodnie z prawem (Dz. U. z 2011 Nr 113, poz. 661),
64

Rozporządzenie Ministra Kultury z dnia 6 czerwca 2005 r. w sprawie udzielania
dotacji celowej na prace konserwatorskie, restauratorskie i roboty budowlane przy
zabytku wpisanym do rejestru zabytków (Dz. U. z 2014 , poz. 399 ze zm.).
Literatura i wybrane dokumenty programowe:

























Strategia Rozwoju Kraju 2020,
Krajowy Program Ochrony Zabytków i Opieki Nad Zabytkami na lata 2014–2017.
Narodowa Strategia Rozwoju Kultury 2004 - 2020,
Program Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego – „Dziedzictwo Kulturowe”,
Krajowa Strategia Rozwoju Regionalnego 2010-2020. Regiony, miasta, obszary
wiejskie,
Koncepcja Przestrzennego Zagospodarowania Kraju 2030,
Strategia Rozwoju Województwa Mazowieckiego do roku 2020,
Regionalny Program Operacyjny Województwa Mazowieckiego na lata 2014 – 2020,
Plan Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Mazowieckiego,
Strategia Rozwoju Powiatu Legionowskiego na lata 2016 – 2025,
Powiatowy Program Opieki nad Zabytkami dla Powiatu Legionowskiego na lata 2015
– 2018,
Stowarzyszeń Partnerstwo Zalewu Zegrzyńskiego (gminy: Jabłonna, Nieporęt,
Serock, Wieliszew),
Nieporęt,
Strategia Rozwoju Gminy Nieporęt na lata 2015 – 2025,
Miejscowe Plany Zagospodarowania Przestrzennego na terenie Gminy Nieporęt,
Gminny Program Opieki nad Zabytkami, Poradnik metodyczny, NID 2009,
Gminny Program Opieki nad Zabytkami, Poradnik metodyczny, Poradnik prawny
Konserwatora Zabytków, Kurier Konserwatorski,
Wytyczne opracowywania karty adresowej zabytku nieruchomego, Narodowy Instytut
Dziedzictwa w Warszawie, Warszawa 2011 r.,
Adaptacja obiektów zabytkowych do współczesnych funkcji użytkowych, Lubelskie
Towarzystwo Naukowe, Międzynarodowa Rada Ochrony Zabytków ICOMOS,
Politechnika Lubelska, Warszawa – Lublin 2009,
Geografia regionalna Polski, J. Kondracki, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa
2009,
Geografia osadnictwa, D. Szymańska, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa
2009,
Dzieje Nieporętu 1387-2009, W. Bławdziewicz, Lineart, Warszawa 2012,
Dzieje Kościoła Nieporęckiego, W. Bławdziewicz, AMP, Warszawa 2006,
Słownik etymologiczny miast i gmin PRL, S. Rospond, Zakład Narodowy im.
Ossolińskich, Wrocław 1984,
Gmina Nieporęt – broszury informacyjne,
65
Dostępne strony internetowe:
www.stat.gov.pl
www.sejm.gov.pl
www.obszary.natura2000.org.pl
www.natura2000.gdos.gov.pl
www.geoserwis.gdos.gov.pl/mapy
www.funduszeeuropejskie.gov.pl
www.wikimapia.org
www.partnerstwopublicznoprywatne.info
www.odleglosci.info
www.polskiezabytki.pl
www.isap.sejm.gov.pl
www.mapywig.org
www.emgsp.pgi.gov.pl
www.mkidn.gov.pl
www.atlaswsi.pl
www.mir.gov.pl
www.geoportal.gov.pl
www.polskaniezwykla.pl
www.mwkz.pl
www.crfop.gdos.gov.pl
www.cybermoon.pl
www.example12.cba.pl
www.mazowieckiszlaktradycji.com
www.mazowsze.hist.pl
www.nid.pl
www.bip.nieporet.pl
www.naludowo.pl
www.powiat-legionowski.pl
www.jezioro.zegrzynskie.pl
www.nieporet.pl
www.goknieporet.pl
www.parafia-nieporet.pl
www.bibliotekanieporet.blogspot.com
Materiały w posiadaniu Urzędu Gminy Nieporęt:




Strategia Rozwoju Gminy Nieporęt na lata 2015 – 2025,
Nieporęt,
Miejscowe Plany Zagospodarowania Przestrzennego na terenie Gminy Nieporęt,
Stowarzyszeń Partnerstwo Zalewu Zegrzyńskiego (gminy: Jabłonna, Nieporęt,
Serock, Wieliszew),
66
SPIS RYCIN
Ryc. 1. Gmina Nieporęt w układzie gmin .................................................................................................6
Ryc. 2. Położenie Gminy Nieporęt na tle Polski .......................................................................................6
Ryc. 3. Przestrzenne rozmieszczenie sołectw w Gminie Nieporęt ..........................................................7
Ryc. 5. Nieporęt w 1937 r. ......................................................................................................................27
Ryc. 6. Stanisławów Pierwszy w 1942 r. ................................................................................................28
Ryc. 7. Białobrzegi w 1937 r. ..................................................................................................................29
Ryc. 8. Zegrze Południowe w 1937 r. .....................................................................................................30
Ryc. 9. Michałów - Grabina w 1942 r. ....................................................................................................31
Ryc. 10. Beniaminów w 1937 r. ..............................................................................................................31
Ryc. 11. Herb Gminy Nieporęt................................................................................................................33
Ryc. 12. Wzór znaku informacyjnego umieszczonego na zabytkach nieruchomych wpisanych do
rejestru zabytków ..................................................................................................................36
Ryc. 13. Plan Fortu Beniaminów ............................................................................................................50
SPIS TABEL
Tabela 1. Zabytkowe obiekty nieruchome wpisane do rejestru zabytków z terenu Gminy Nieporęt .....36
Tabela 2. Pomniki i obeliski z terenu Gminy Nieporęt ............................................................................39
Tabela 3. Kapliczki i figury z terenu Gminy Nieporęt .............................................................................39
Tabela 4. Zabytkowe cmentarze z terenu Gminy Nieporęt ....................................................................43
Tabela 5. Obiekty o najwyższym znaczeniu dla Gminy Nieporęt...........................................................48
Tabela 6. Analiza szans i zagrożeń wynikających ze stanu dziedzictwa kulturowego Gminy Nieporęt 51
Tabela 7. Zakres i harmonogram działań w zakresie ochrony i zarządzania dziedzictwem kulturowym
Gminy Nieporęt .....................................................................................................................56
SPIS WYKRESÓW
Wykres 1. Ilość obiektów wpisanych do rejestru zabytków z uwzględnieniem ich funkcji z terenu
Gminy Nieporęt ..................................................................................................................41
Wykres 2. Ilość obiektów ujętych w gminnej ewidencji zabytków wraz z uwzględnieniem ich funkcji z
terenu Gminy Nieporęt .......................................................................................................42
Wykres 3. Struktura własności obiektów ujętych w GEZ z terenu Gminy Nieporęt ...............................44
Wykres 4. Struktura stanu zachowania obiektów ujętych w GEZ z terenu Gminy Nieporęt ..................44
Wykres 5. Nieruchome zabytki archeologiczne ujęte w ewidencji wojewódzkiej i gminnej z terenu
Gminy Nieporęt z wyszczególnieniem na miejscowości ....................................................47
SPIS FOTOGRAFII
Fot. 1. Pomnik Strzelców Kaniowskich w Zamostkach Wólczyńskich ...................................................39
Fot. 2. Figura Matki Bożej Pocieszycielki Strapionych w Nieporęcie .....................................................40
Fot. 3. Stałe wystawy w budynku GOK ..................................................................................................40
Fot. 4. Cmentarz osadników niemieckich w Michałowie - Grabina ........................................................43
Fot. 6. Fort Beniaminów .........................................................................................................................51
Fot. 7. Kościół w Nieporęcie ...................................................................................................................49
Fot. 8. Cmentarz w Nieporęcie ...............................................................................................................49
67
Załącznik nr 1
Zabytki nieruchome ujęte w gminnej ewidencji zabytków z terenu Gminy Nieporęt
Lp.
Miejscowość
Adres
1
Beniaminów
2
Beniaminów
3
Beniaminów
4
Beniaminów
5
Beniaminów
6
Beniaminów
7
Beniaminów
8
Białobrzegi
Os. Wojskowe
93
9
Białobrzegi
Os. Wojskowe
93
10
Białobrzegi
Os. Wojskowe
93
11
Białobrzegi
Os. Wojskowe
93
12
Białobrzegi
Os. Wojskowe
93
13
Białobrzegi
Os. Wojskowe
93
Obiekt
Fort Beniaminów
fortecznego wraz
z otoczeniem
pogotowia
I
II
schron pogotowia
schron pogotowia II
Koszary - w zespole
Twierdzy Zegrze
budynek komendy
niemieckiej, obecnie
poczta oraz budynek
mieszkalny nr 13 na
Osiedlu Wojskowym
Koszary - w zespole
Twierdzy Zegrze
kwatera oficerska,
obecnie budynek
mieszkalny nr 17 na
Osiedlu Wojskowym
Koszary - w zespole
Twierdzy Zegrze
kwatera oficerska,
obecnie budynek
mieszkalny nr 20 na
Osiedlu Wojskowym
Koszary - w zespole
Twierdzy Zegrze
kwatera oficerska,
obecnie budynek
mieszkalny nr 19 na
Osiedlu Wojskowym
Koszary - w zespole
Twierdzy Zegrze
kwatera oficerska,
obecnie budynek
mieszkalny nr 21 na
Osiedlu Wojskowym
Koszary - w zespole
Twierdzy Zegrze
kwatera oficerska
68
Datowanie
Uwagi/Rejestr
Rok
powołania
1912 – 1914 r.
1462
1991
1912 – 1914 r.
1462
1991
1912 – 1914 r.
1462
1991
1912 – 1914 r.
1462
1991
1912 – 1914 r.
1462
1991
1912 – 1914 r.
1462
1991
1912 – 1914 r.
1462
1991
1890-1909 r.
ewid.
1998
1890-1909 r.
ewid.
1998
1890-1909 r.
ewid.
1998
1890-1909 r.
ewid.
1998
1890-1909 r.
ewid.
1998
1890-1909 r.
ewid.
1998
Lp.
Miejscowość
Adres
14
Białobrzegi
Os. Wojskowe
93
15
Białobrzegi
Os. Wojskowe
93
16
Białobrzegi
Os. Wojskowe
93
17
Białobrzegi
Os. Wojskowe
93
18
Białobrzegi
Os. Wojskowe
93
19
Białobrzegi
Os. Wojskowe
93
20
Białobrzegi
ul. Starych
Dębów
21
MichałówGrabina
przy ul.
Kwiatowej 22
22
Nieporęt
pl. Wolności 3
23
Nieporęt
pl. Wolności 3
Koszary - w zespole
Twierdzy Zegrze
kwatera ordynansów
Koszary - w zespole
Twierdzy Zegrze
budynek wartowników
niemieckich
Koszary - w zespole
Twierdzy Zegrze
brak danych
Koszary - w zespole
Twierdzy Zegrze
kasyno
Koszary - w zespole
Twierdzy Zegrze
brak danych
Koszary - w zespole
Twierdzy Zegrze
budynek łaźni
Cmentarz z II wojny
światowej (żołnierzy
radzieckich)
Cmentarz osadników
niemieckich
Poczęcia NMP
Cmentarz rzym.-kat.
24
Nieporęt
pl. Wolności 3
Dzwonnica
25
Stanisławów
Pierwszy
Cmentarz osadników
niemieckich
26
Wólka
Radzymińska
naprzeciw ul.
Konwaliowej 8
ok. 1,3 km na
zachód od stacji
kolejowej
„Dąbkowizna”
Osiedle
Wojskowe 1
Osiedle
Wojskowe 7
Osiedle
Wojskowe 9
Bunkier niemiecki
Regelbau
27
28
29
30
31
32
33
34
35
36
Zegrze
Południowe
Zegrze
Południowe
Zegrze
Południowe
Zegrze
Południowe
Zegrze
Południowe
Zegrze
Południowe
Zegrze
Południowe
Zegrze
Południowe
Zegrze
Południowe
Zegrze
Południowe
Warszawska 22
Warszawska 22
Warszawska 22
Warszawska 22
Warszawska 22
Warszawska 22
Warszawska 22
Obiekt
Budynek nr 1 - w zespole
koszar w Zagrobach
koszar w Zagrobach
koszar w Zagrobach
koszar w Zagrobach
koszar w Zagrobach
Budynek nr 17 -w zespole
koszar w Zagrobach
koszar w Zagrobach
koszar w Zagrobach
koszar w Zagrobach
koszar w Zagrobach
69
Datowanie
Uwagi/Rejestr
Rok
powołania
1890-1909 r.
ewid.
1998
1890-1909 r.
ewid.
1998
1890-1909 r.
ewid.
1998
1890-1909 r.
ewid.
1998
1890-1909 r.
ewid.
1998
1890-1909 r.
ewid.
1998
1949-1950 r.
ewid.
1990
XIX w.
ewid.
1995
1661 - 1667 r.
1066/673
1962
ok. 1700 r.
k. XVII w.(?), 3
ćw. XIX w.
1473
1993
ewid.
1987
poł. XIX w.
ewid.
1998
1944 r.
obiekt nowo
powołany
2016
1891 – 1897 r.
ewid.
2013
1891 – 1897 r.
ewid.
2013
1891 – 1897 r.
ewid.
2013
1891 – 1897 r.
ewid.
2013
1891 – 1897 r.
ewid.
2013
1891 – 1897 r.
ewid.
2013
1891 – 1897 r.
ewid.
2013
1891 – 1897 r.
ewid.
2013
1891 – 1897 r.
ewid.
2013
1891 – 1897 r.
ewid.
2013
Załącznik nr 2
Zabytki archeologiczne ujęte w gminnej ewidencji zabytków z terenu Gminy Nieporęt
L.p.
1
2
3
Miejscowość
Administracja Lasów
Państwowych (Wólka
Radzymińska)
Radzymińska)
Radzymińska)
Nr stanowiska
w miejscowości
Obszar
AZP
Funkcja
1
53-67/45
ślad osadnictwa- okres późnego neolitu/epoka wczesnego
brązu
2
53-67/48
ślad osadnictwa- starożytność/ wczesna epoka brązu
3
53-67/49
ślad osadnictwa- wczesna epoka brązu
4
Aleksandrów
1
ślad osadnictwa-epoka kamienia/wczesna epoka brązu, osada53-67/14 epoka brązu, cmentarzysko?-starożytność, osada?-późny okres
lateński/okres wpływów rzymskich
5
Aleksandrów
2
53-67/16
6
Aleksandrów
4
53-67/17
7
Aleksandrów
5
53-67/18
8
Aleksandrów
6
53-67/19
9
Aleksandrów
7
10
Aleksandrów
8
11
Aleksandrów
9
53-67/26
ślad osadnictwa-starożytność
12
Aleksandrów
10
53-67/27
13
Aleksandrów
11
53-66/10
14
Aleksandrów
11
53-67/53
15
Aleksandrów
12
53-66/11
16
Aleksandrów
13
53-66/12
17
Aleksandrów
14
53-66/13
18
Białobrzegi
1
52-67/44
ślad osadnictwa-epoka kamienia, ślad osadnictwa-epoka brązu
ślad osadnictwa-starożytność/okres wpływów rzymskich?, ślad
osadnictwa-średniowiecze
ślad osadnictwa-wczesne średniowiecze
osada/cmentarzysko-starożytność, cmentarzysko?starożytność/okres halsztacki, osada-średniowiecze
osada-wczesne średniowiecze XII-XII w.
ślad osadnictwa-starożytność, ślad osadnictwa-wczesne
średniowiecze/średniowiecze
osada-neolit, osada-wczesna epoka brązu
19
Białobrzegi
2
52-67/45
ślad osadnictwa-?
20
Białobrzegi
3
52-67/46
21
Białobrzegi
4
52-67/47
22
Białobrzegi
5
52-67/48
skarb?- wczesne średniowiecze?
ślad osadnictwa- późny okres lateński/okres wpływów
rzymskich
ślad osadnictwa- mezolit
23
Białobrzegi
6
52-66/60
24
Izabelin
1
53-67/24
25
Józefów
1
53-66/48
osada-wczesna epoka brązu, ślad osadnictwa-kultura łużycka
ślad osadnictwa-neolit, ślad osadnictwa-wczesna epoka brązu,
ślad osadnictwa-okres wpływów rzymskich, ślad osadnictwastarożytność
ślad osadnictwa-wczesna epoka brązu, ślad osadnictwa-okres
halsztacki/lateński, ślad osadnictwa-okres wpływów rzymskich?
ślad osadnictwa-okres wpływów rzymskich
ślad osadnictwa-neolit, ślad osadnictwa-wczesna epoka brązu,
53-67/23 osada-kultura łużycka, osada-okres wpływów rzymskich, osadastarożytność
ślad osadnictwa-wczesna epoka brązu, ślad osadnictwa-okres
53-67/25
halsztacki/lateński
ślad osadnictwa- paleolit, mezolit
ślad osadnictwa-neolit?, osada- epoka brązu, cmentarzysko?starożytność/późny okres lateński/okres wpływów rzymskich?
ślad osadnictwa-epoka kamienia-wczesna epoka brązu, ślad
osadnictwa-neolit, ślad osadnictwa-neolit-wczesna epoka
70
L.p.
Miejscowość
Nr stanowiska
w miejscowości
Obszar
AZP
Funkcja
brązu, osada-epoka brązu, cmentarzysko?-starożytność
26
Józefów
2
27
Józefów
3
ślad osadnictwa-starożytność/neolit?, ślad osadnictwa-wczesna
epoka brązu, osada- okres halsztacki, ślad osadnictwa-późny
okres lateński
53-66/50
osada-późna epoka brązu-okres halsztacki
28
Józefów
4
53-66/51
29
Józefów
5
53-66/52
31
Józefów
6
53-66/53
cmentarzysko- epoka brązu- okres halsztacki
ślad osadnictwa-neolit, ślad osadnictwa -neolit-wczesna epoka
brązu
ślad osadnictwa- epoka brązu
32
Józefów
7
53-66/54
33
Józefów
8
53-66/55
34
Józefów
9
53-66/56
ślad osadnictwa- starożytność
35
Józefów
10
53-66/57
36
Józefów
11
53-66/58
37
Józefów
12
53-66/59
osada- wczesna epoka brązu
ślad osadnictwa- późny neolit-wczesna epoka brązu, ślad
osadnictwa- wczesna epoka brązu, osada-epoka brązu
ślad osadnictwa-epoka brązu, ślad osadnictwa-epoka brązu
38
Józefów
13
53-66/60
39
Józefów
14
53-66/61
40
Józefów
15
53-66/62
41
Józefów
16
53-66/63
42
Józefów
17
53-66/64
43
Józefów
18
53-66/65
44
Józefów
19
53-66/66
45
Józefów
20
53-66/67
46
Józefów
21
54-66/53
47
Józefów
22
54-66/54
48
Józefów
23
54-66/56
49
Józefów
24
54-66/57
50
Józefów
25
54-66/58
30
Józefów
26
54-66/59
ślad osadnictwa- wczesna epoka brązu, ślad osadnictwastarożytność, ślad osadnictwa- wczesne średniowiecześredniowiecze
osadnictwa- wczesna epoka brązu, osada- okres
halsztacki/lateński, osada- późny okres lateński/okres wpływów
rzymskich, osada- starożytność
ślad osadnictwa- epoka kamienia-epoka wczesnego brązu, ślad
osadnictwa- neolit, cmentarzyskookres halsztacki/lateński,
ślad osadnictwa-późny okres lateński
ślad osadnictwa-epoka kamienia, ślad osadnictwa-wczesna
epoka brązu, osada- okres halsztacki/lateński, osada- późny
okres lateński-wczesny okres wpływów rzymskich,
cmentarzysko?, starożytność
cmentarzysko-starożytność
ślad osadnictwa- wczesna epoka brązu, ślad osadnictwastarożytność
ślad osadnictwa-mezolit, cmentarzysko- późny okres lateński
51
Kąty Węgierskie
1
53-66/42
52
Kąty Węgierskie
2
53-66/43
53
Kąty Węgierskie
3
53-66/44
53-66/49
osadnictwa-neolit, ślad osadnictwa-wczesna epoka brązu,
cmentarzysko?-starożytność
ślad osadnictwa- starożytność/okres halsztacki, cmentarzyskookres wpływów rzymskich
ślad osadnictwa- neolit-wczesna epoka brązu, ślad osadnictwaokres halsztacki/lateński, cmentarzysko?- starożytność/okres
wpływów rzymskich
ślad osadnictwa- starożytność, ślad osadnictwa-okres wpływów
rzymskich
71
L.p.
Miejscowość
Nr stanowiska
w miejscowości
Obszar
AZP
54
Kąty Węgierskie
4
53-66/46
55
Kąty Węgierskie
5
53-66/47
56
Kąty Węgierskie
6
53-66/68
57
Kąty Węgierskie
7
53-66/69
58
Kąty Węgierskie
8
53-66/70
ślad osadnictwa- okres halsztacki/lateński
ślad osadnictwa- wczesna epoka brązu, ślad osadnictwastarożytność/epoka brązu
ślad osadnictwa-mezolit?
59
Kąty Węgierskie
9
53-66/71
ślad osadnictwa-późny neolit-wczesna epoka brązu
60
Kąty Węgierskie
10
53-66/72
61
Kąty Węgierskie
11
53-66/74
62
Kąty Węgierskie
12
53-66/75
63
Kąty Węgierskie
13
53-66/76
64
Kąty Węgierskie
14
53-66/77
65
Kąty Węgierskie
15
53-66/78
66
Kąty Węgierskie
16
53-66/79
67
Kąty Węgierskie
17
53-66/80
68
Kąty Węgierskie
18
53-66/81
69
Kąty Węgierskie
19
53-66/82
70
Kąty Węgierskie
20
53-66/83
71
Kąty Węgierskie
21
53-66/84
72
Lasy Państwowe (Kąty
Węgierskie)
4
52-66/70
ślad osadnictwa- starożytność/późny neolit-wczesna epoka
brązu
ślad osadnictwa- starożytność /epoka brązu, ślad osadnictwaokres wpływów rzymskich, okres wędrówki ludów
ślad osadnictwa-starożytność, ślad osadnictwa-okres wpływów
rzymskich
ślad osadnictwa- neolit, ślad osadnictwa- okres późnego
neolitu/ epoka wczesnego brązu, osada- późny brąz-okres
halsztacki
ślad osadnictwa- starożytność, wczesna epoka brązu
ślad osadnictwa-starożytność, ślad osadnictwa-późny okres
wpływów rzymskich, okres wędrówki ludów
ślad osadnictwa- epoka brązu, ślad osadnictwa- starożytność,
ślad osadnictwa- wczesne średniowieczne
ślad osadnictwa- wczesna epoka brązu, ślad osadnictwaepoka brązu
ślad osadnictwa- okres późnego neolitu/ wczesna epoka brązu,
osada- okres halsztacki i lateński
ślad osadnictwa-neolit, ślad osadnictwa- kultura łużycka,
cmentarzysko-wczesne średniowiecze XI-XII w.
73
Michałów-Grabina
1
54-66/51
ślad osadnictwa- epoka kamienia-wczesna epoka brązu
74
Michałów-Grabina
2
54-66/52
75
Michałów-Grabina
3
54-66/55
osada- okres halsztacki
76
Michałów-Grabina
4
54-66/62
77
Michałów-Grabina
5
54-66/64
78
Nieporęt
1
53-67/4
79
Nieporęt
2
53-67/5
80
Nieporęt
3
53-67/6
81
Nieporęt
4
53-67/7
82
Nieporęt
5
53-67/8
83
Nieporęt
7
53-67/10
Funkcja
ślad osadnictwa- okres wpływów rzymskich, ślad osadnictwastarożytność
ślad osadnictwa- późny neolit/wczesna epoka brązu, osadaepoka brązu/ okres halsztacki
ślad osadnictwa- neolit?, ślad osadnictwa- wczesna epoka
brązu, osada- epoka brązu
cmentarzysko?- starożytność, osada-epoka brązu/V okres/,
osada- późny okres lateński
osada- epoka brązu
ślad osadnictwa- późny okres lateński/okres wpływów
rzymskich?, ślad osadnictwa-starożytność
ślad osadnictwa- późny neolit/wczesna epoka brązu, ślad
osadnictwa- epoka kamienia/wczesna epoka brązu
72
L.p.
Miejscowość
Nr stanowiska
w miejscowości
Obszar
AZP
Funkcja
84
Nieporęt
8
53-67/11
85
Nieporęt
9
53-67/12
86
Nieporęt
10
53-67/13
87
Nieporęt
11
53-67/15
88
Nieporęt
12
53-67/20
89
Nieporęt
13
53-67/46
90
Nieporęt
14
53-67/47
91
Nieporęt
15
53-66/3
92
Nieporęt
16
53-66/4
93
Nieporęt
17
53-66/5
94
Nieporęt
18
53-66/6
95
Nieporęt
19
53-66/7
96
Nieporęt
20
53-66/8
97
Nieporęt
21
53-66/9
98
Nieporęt
22
53-66/14
99
Nieporęt
23
53-66/25
ślad osadnictwa- epoka kamienia/wczesna epoka brązu, ślad
osadnictwa-neolit/wczesna epoka brązu, osada- wczesna
epoka brązu, osada-cmentarz -późny okres lateński/okres
wpływów rzymskich
osadnictwa- epoka brązu
ślad osadnictwa- neolit, ślad osadnictwa- starożytność, ślad
osadnictwa- wczesne średniowiecze/średniowiecze
ślad osadnictwa- starożytność/epoka brązu?, cmentarzysko?starożytność/okres wpływów rzymskich, ślad osadnictwawczesne średniowiecze/średniowiecze
ślad osadnictwa- neolit/wczesna epoka brązu, ślad osadnictwawczesna epoka brązu
osada- wczesna epoka brązu, osada- epoka brązu, ślad
osadnictwa- okres lateński, cmentarzysko- starożytność
ślad osadnictwa- wczesna epoka brązu, ślad osadnictwaepoka kamienia-wczesna epoka brązu
osada- późny okres lateński, osada- starożytność, osadawczesne średniowiecze XII-XII w.
osada- okres wpływów rzymskich/przew. późny, cmentarzyskookres wpływów rzymskich, osadawczesne
średniowiecze/średniowiecze
ślad osadnictwa- wczesna epoka brązu, ślad osadnictwastarożytność, ślad osadnictwa- średniowiecze
ślad osadnictwa- epoka kamienia-wczesna epoka brązu, ślad
osadnictwa- okres halsztacki?, cmentarzysko-późny okres
lateński/okres wpływów rzymskich?, ślad osadnictwa- wczesne
średniowiecze, ślad osadnictwa- średniowiecze
ślad osadnictwa- okres halsztacki, cmentarzysko- późny okres
lateński/okres wpływów rzymskich, ślad osadnictwaśredniowiecze
ślad osadnictwa- epoka kamienia-wczesna epoka brązu,
osada/cmentarzysko?- starożytność, osada- okres wpływów
rzymskich, ślad osadnictwa- średniowiecze
ślad osadnictwa- okres halsztacki, osada- późny okres lateński/
wczesne średniowiecze, osada- okres wpływów
rzymskich/raczej późny/, ślad osadnictwa- średniowiecze
ślad osadnictwa- starożytność, osada- średniowiecze
100
Nieporęt
24
53-66/26
ślad osadnictwa- epoka brązu, ślad osadnictwa- średniowiecze
101
Nieporęt
25
53-66/27
ślad osadnictwa- starożytność, ślad osadnictwa- średniowiecze
102
Nieporęt
26
52-66/1
103
Nieporęt
27
52-66/2
ślad osadnictwa- średniowiecze XIII/XIV w.
ślad osadnictwa- wczesne średniowiecze, osadaśredniowiecze/nowożytność XV-XVII w.
104
Nieporęt
28
52-66/3
ślad osadnictwa- starożytność/epoka brązu
105
Nieporęt
29
52-66/4
106
Nieporęt
30
52-66/5
107
Nieporęt
31
52-66/6
108
Nieporęt
32
52-66/7
osada- późny okres lateński-okres wpływów rzymskich, osadaśredniowiecze-nowożytność XVI-XVII w.
ślad osadnictwa- późny okres lateński-okres wpływów
rzymskich, ślad osadnictwa- nowożytność XVI-XVIII
ślad osadnictwa- epoka kamienia, wczesna epoka brązu,
osada- późny okres lateński-okres wpływów rzymskich, ślad
73
L.p.
Miejscowość
Nr stanowiska
w miejscowości
Obszar
AZP
Funkcja
osadnictwa- średniowiecze?
109
Nieporęt
33
52-66/8
ślad osadnictwa- neolit, osada?- starożytność/epoka brązu?,
ślad osadnictwa- średniowiecze
110
Nieporęt
34
52-66/9
osada- epoka brązu?
111
Nieporęt
35
52-66/10
112
Nieporęt
36
113
Nieporęt
37
52-66/63
ślad osadnictwa- starożytność, ślad osadnictwa- średniowiecze
114
Nieporęt
38
52-66/64
115
Nieporęt
39
52-66/65
116
Nieporęt
40
52-66/66
117
Nieporęt
41
52-66/67
118
Nieporęt
42
52-66/68
119
Nieporęt
43
52-66/69
120
Nieporęt
44
52-66/71
121
Nieporęt
45
52-66/72
122
Nieporęt
46
52-66/73
123
Nieporęt
47
52-66/74
ślad osadnictwa- okres wpływów rzymskich, ślad osadnictwaśredniowiecze XV-XVI w.
ślad osadnictwa- starożytność- okres wpływów rzymskich, ślad
osadnictwa- XVII-XVIII w.
osada- XVII w.
ślad osadnictwa- neolit, ślad osadnictwa- neolit, ślad
osadnictwa- neolit, ślad osadnictwa-wczesna epoka brązu, ślad
osadnictwa- okres halsztacki i lateński
ślad osadnictwa- paleolit, ślad osadnictwa- mezolit, ślad
osadnictwa-neolit, ślad osadnictwa-wczesna epoka brązu,
cmentarzysko?- późny okres lateński
ślad osadnictwa- starożytność, ślad osadnictwa- okres
halsztacki i lateński, ślad osadnictwa- wczesne średniowiecze
ślad osadnictwa- paleolit, mezolit, ślad osadnictwa- wczesna
epoka brązu, ślad osadnictwa- okres halsztacki i lateński
ślad osadnictwa- paleolit, mezolit, neolit
124
Nieporęt
48
52-66/75
125
Nieporęt
49
52-66/76
126
Nieporęt
50
52-66/77
127
Nieporęt
6
53-67/9
128
Rembelszczyzna
1
53-66/45
ślad osadnictwa- paleolit, mezolit, ślad osadnictwa- neolit, ślad
osadnictwa- epoka brązu?
ślad osadnictwa- okres halsztacki i lateński
129
Rembelszczyzna
2
54-66/48
130
Rembelszczyzna
3
54-66/49
131
Rembelszczyzna
4
54-66/50
ślad osadnictwa- starożytność/okres halsztacki
132
Rembelszczyzna
5
54-66/60
osada- okres halsztacki i lateński
133
Rembelszczyzna
6
54-66/61
134
Rembelszczyzna
7
54-66/63
ślad osadnictwa- kultura trzciniecka?
135
Rynia
51-67/95
ślad osadnictwa - okres wpływów rzymskich, XIII w.
136
Rynia
51-67/96
137
osada- XIII-XIV w.
osadnictwa-wczesna epoka brązu, osada- późny brąz-okres
halsztacki, cmentarzysko- starożytność
1
ślad osadnictwa- wczesna epoka brązu?, ślad osadnictwaepoka brązu, cmentarzyskookres lateński/ późny okres
lateński
ślad osadnictwa- epoka kamienia, wczesna epoka brązu, ślad
52-66/11 osadnictwa- wczesna epoka brązu, osada?- starożytność/epoka
brązu
53-67/21
74
L.p.
Miejscowość
Nr stanowiska
w miejscowości
Obszar
AZP
138
Stanisławów Drugi
2
53-66/97
139
2
53-67/22
140
Stanisławów Drugi
3
141
Stanisławów Drugi
4
142
3
53-66/15
143
4
53-66/16
144
5
53-66/17
145
6
53-66/18
146
7
53-66/19
147
8
53-66/20
148
9
53-66/21
149
10
53-66/22
150
11
53-66/23
151
13
53-66/28
152
14
53-66/29
153
15
53-66/30
osada- starożytność, osada- późny okres lateński-okres
wpływów rzymskich
ślad osadnictwa- wczesna epoka brązu, osada- okres
halsztacki i lateński
ślad osadnictwa- starożytność, znalezisko- średniowieczne
osada-wczesna epoka brązu?, osada- późny okres wpływów
rzymskich, ślad osadnictwa- starożytność, ślad osadnictwaśredniowiecze
ślad osadnictwa- starożytność, okres halsztacki, okres wpływów
rzymskich
ślad osadnictwa- wczesna epoka brązu, ślad osadnictwaepoka brązu?, ślad osadnictwa- okres halsztacki, osadastarożytność, osada- późny okres lateński-okres wpływów
rzymskich, cmentarzysko- starożytność, osadawczesne
średniowiecze/ średniowiecze
ślad osadnictwa- starożytność, okres halsztacki, okres wpływów
rzymskich
ślad osadnictwa- epoka brązu-okres halsztacki
ślad osadnictwa- starożytność, ślad osadnictwa- okres wpływów
rzymskich, ślad osadnictwa- średniowiecze, ślad osadnictwanowożytność
ślad osadnictwa- starożytność- epoka brązu?, ślad osadnictwaokres wpływów rzymskich
154
16
53-66/31
osada- epoka brązu
155
17
53-66/32
156
18
53-66/33
157
19
53-66/34
ślad osadnictwa- wczesna epoka brązu, ślad osadnictwastarożytność/okres halsztacki?
ślad osadnictwa- starożytność/ neolit, osada- okres halsztacki
158
20
53-66/35
159
21
53-66/36
160
22
53-66/37
161
23
53-66/38
162
24
53-66/39
163
25
53-66/40
164
26
53-66/41
ślad osadnictwa- neolit, cmentarzysko/osada- epoka brązu
osada?- starożytność, osada/cmentarzysko- późny okres
lateński/okres wpływów rzymskich
osada?- późny okres lateński-okres wpływów rzymskich, osadaepoka brązu-okres halsztacki
ślad osadnictwa- starożytność/późny neolit-wczesna epoka
brązu
osada- okres halsztacki i lateński, ślad osadnictwaśredniowiecze
osada- okres halsztacki/okres lateński-okres wpływów
rzymskich, ślad osadnictwa- epoka brązu, ślad osadnictwastarożytność?, cmentarzysko- wczesny okres lateński
5366/100
5366/102
Funkcja
ślad osadnictwa- późny okres neolitu, wczesna epoka brązu,
osada- epoka brązu, ślad osadnictwa- okres halsztacki/okres
lateński, osada?- starożytność
ślad osadnictwa- neolit, ślad osadnictwa- wczesna epoka brązu
ślad osadnictwa- okres wpływów rzymskich
75
L.p.
Miejscowość
Nr stanowiska
w miejscowości
Obszar
AZP
Funkcja
165
27
54-66/46
166
28
54-66/47
ślad osadnictwa/cmentarzysko- starożytność, okres halsztacki
167
49
53-66/24
168
Stanisławów Drugi
1
53-66/91
169
Stanisławów Drugi
2
53-66/92
170
Wola Aleksandra
1
53-66/73
cmentarzysko- późny okres halsztacki-lateński, ślad
osadnictwa- wczesna epoka brązu, ślad osadnictwaśredniowiecze, cmentarzyskookres lateński
osadnictwa- starożytność, ślad osadnictwa- średniowiecze
171
Wola Aleksandra
2
53-66/85
172
Wola Aleksandra
3
53-66/86
173
Wola Aleksandra
4
53-66/87
174
Wola Aleksandra
5
53-66/88
ślad osadnictwa- późny okres wpływów rzymskich
osadnictwa- wczesna epoka brązu
175
Wola Aleksandra
6
53-66/89
ślad osadnictwa- epoka brązu/okres halsztacki
176
Wola Aleksandra
7
53-66/90
177
Wólka Radzymińska
1
53-67/1
ślad osadnictwa- mezolit/wczesny neolit
178
Wólka Radzymińska
2
53-67/2
ślad osadnictwa- neolit
179
Wólka Radzymińska
3
53-67/3
180
Wólka Radzymińska
4
53-67/28
ślad osadnictwa- późny neolit/wczesna epoka brązu, ślad
osadnictwa- wczesna epoka brązu
181
Wólka Radzymińska
5
53-67/29
182
Wólka Radzymińska
6
53-67/30
183
Wólka Radzymińska
7
53-67/54
184
Wólka Radzymińska
8
53-67/55
ślad osadnictwa- neolit
185
Wólka Radzymińska
9
53-67/57
ślad osadnictwa- paleolit
186
Wólka Radzymińska
10
53-67/56
ślad osadnictwa- nowożytność
187
Zegrze Południowe
3
52-66/84
188
Zegrze Południowe
7
52-66/81
189
Zegrze Południowe
1
52-66/79
ślad osadnictwa- drugi okres epoki brązu
ślad osadnictwa- wczesna epoka brązu, ślad osadnictwaśredniowiecze
190
Zegrze Południowe
2
52-66/80
ślad osadnictwa- mezolit, neolit
76

Gminny Program Opieki nad Zabytkami Gminy Nieporęt na lata 2016

Transkrypt

Podobne dokumenty

RóŜnorodność biologiczna na drzewie - Kto i gdzie

POMPA CIEPŁA DO CO I CWU

PODPISY OSÓB REPREZENTUJĄCYCH SPÓŁKĘ

Rola samorządu w ochronie dziedzictwa

Walden Mayonnaise Amazin Mayo - 340g - Kulturystyka-Online

Walden Farms - Salad Dressing - 1saszetka

09 - zapytanie ofertowe ARTYKUŁ SPONSOROWANY