ProduktywnoŹē pracy i kurs walutowy a praktyka konsolidacji

ProduktywnoŹē pracy i kurs walutowy a praktyka konsolidacji

Zesz yty
Naukowe nr
735
2007
Akademii Ekonomicznej w Krakowie
Marcin J´drzejczyk
Katedra RachunkowoÊci
ProduktywnoÊç pracy i kurs
walutowy a praktyka konsolidacji
sprawozdaƒ finansowych
1. Wprowadzenie
Zwi´kszajàca si´ tendencja do globalizacji gospodarczej coraz wi´kszej
liczby paƒstw Êwiata powiàzana zarówno ze sferà mikroekonomicznà, jak i makroekonomicznà pociàga za sobà koniecznoÊç wdra˝ania szeroko rozumianej
harmonizacji przepisów mi´dzynarodowych. Dotyczy to równie˝ sfery legislacyjnej finansów i rachunkowoÊci. W rachunkowoÊci wyst´puje wiele problemów wynikajàcych z internacjonalizacji przepisów. Sporzàdzanie sprawozdaƒ
finansowych mi´dzynarodowych przedsi´biorstw wymaga znacznie bardziej
zaawansowanych narz´dzi ni˝ sporzàdzanie sprawozdaƒ przedsi´biorstw niezale˝nych. Do problemów natury przeliczeniowej mo˝na zaliczyç równie˝ pozornie niespodziewane wahania kursów walut, jak np. kurs dolara do euro czy
z∏otówki.
Podstawowym zagadnieniem teoretycznym wydaje si´ g∏ówna determinanta kszta∏towania si´ kursu walutowego oraz potrzeba jego stosowania w procesie konwersji wartoÊci dewizowych w sprawozdaniach finansowych przedsi´biorstw mi´dzynarodowych. Proces konwersji wartoÊci elementów sprawozdaƒ
finansowych z waluty danego kraju na walut´ sprawozdawczà wymaga bowiem sformu∏owania definicji koniecznych w stosowaniu procedury.
Przeprowadzone w niniejszej pracy badanie, majàce na celu ukazanie kontrprzyk∏adu falsyfikujàcego prawo jednej ceny w przypadku konwersji pozycji
bilansowych spó∏ek nale˝àcych do krajów o odmiennych wartoÊciach produktywnoÊci pracy, stanowi asumpt do rozwini´cia teorii konwersji umo˝liwiajàcej prezentacj´ jasnego i rzetelnego obrazu kondycji finansowej grup kapita∏owych. Przyjmujàc za podstaw´ natur´ jednostki pieni´˝nej, mo˝na rozwinàç
nowe podejÊcie teoretyczne do prawa jednej ceny oraz koncepcji Purchasing
144
Marcin J´drzejczyk
Power Parity (PPP). Wspomniane badania mogà równie˝ pos∏u˝yç do modyfikacji istniejàcych przepisów mi´dzynarodowego prawa bilansowego (mi´dzynarodowego standardu MSR 27) do bardziej adekwatnej formy.
2. Weryfikacja podstaw teoretycznych MSR 21 i FAS 52
Bilansowe prawo europejskie opublikowane pod nazwà mi´dzynarodowych
standardów rachunkowoÊci stara si´ sprostaç zadaniu jasnego i rzetelnego odzwierciedlenia wartoÊci dewizowych w sprawozdaniach finansowych, stosujàc
jako podstaw´ przeliczeƒ kategori´ kursu walutowego. Nietrudno jednak zauwa˝yç, ˝e kurs walutowy wyra˝a w praktyce relacj´ mi´dzy jednostkami pieniàdza (np. z∏otego do dolara), co wymaga przestudiowania natury tej jednostki. Niniejsza praca, oprócz weryfikacji istniejàcych przepisów o konwersji
wartoÊci dewizowych, stara si´ sprostaç problemowi sformu∏owania standardów likwidujàcych niektóre mankamenty obecnie obowiàzujàcych przepisów.
Prezentacja obowiàzujàcych przepisów, jak równie˝ przeglàd literatury akademickiej dotyczàcej konwersji wartoÊci dewizowych w sprawozdaniach mi´dzynarodowych przedsi´biorstw, stanowi asumpt do podj´cia rozwa˝aƒ na temat
ich testowania empirycznego opartego na analizie porównawczej wykonanej na
podstawie przeprowadzonego eksperymentu teoretycznego.
W.B. Meigs i R.F. Meigs [1986, s. 521] zdefiniowali proces konwersji jako
przeliczanie wartoÊci wyra˝onej w jednostkach obcej waluty na liczb´ jednostek
waluty rodzimej. W sprawozdaniach skonsolidowanych oznacza to przeliczanie
wartoÊci wszystkich sk∏adników bilansowych na walut´ rodzimà. Autorzy ci
podkreÊlajà fakt, ˝e zapisy ksi´gowe w spó∏kach zale˝nych znajdujàcych si´ poza granicami kraju sà dokonywane w walutach obcych. Naturalnà implikacjà
wielowalutowoÊci sprawozdaƒ grupy kapita∏owej staje si´ trudnoÊç wynikajàca
z koniecznoÊci prezentacji danych w walucie spó∏ki holdingowej, a co si´ z tym
wià˝e – odnalezienia swoistego schematu post´powania prowadzàcego do wiarygodnego przedstawienia poszczególnych pozycji bilansowych. Pierwszym
etapem w procesie konwersji jest zatem przeliczenie wartoÊci wszystkich zasobów b´dàcych w dyspozycji spó∏ek zale˝nych znajdujàcych si´ poza granicami
kraju przy u˝yciu kursu walutowego na walut´ spó∏ki-matki [W.B. Meigs, R.F.
Meigs 1986, s. 528].
Interesujàce mo˝e byç równie˝ stwierdzenie amerykaƒskiej komisji do
spraw ustanawiania standardów (FASB), zgodnie z którym dla grupy kapita∏owej funkcjonujàcej w wielowalutowym Êrodowisku pojedyncza miara mogàca
wyra˝aç wszelkie wartoÊci rejestrowane w spó∏kach tak naprawd´ nie istnieje
[Financial..., 1998, s. 520]. Autorzy podkreÊlajà, ˝e z rachunkowego punktu
widzenia wszystkie transakcje dokonywane przez spó∏ki zale˝ne muszà byç
traktowane tak, jakby by∏y przeprowadzane w walucie spó∏ki holdingowej.
Wspomniana metoda wydaje si´ najlepszym algorytmem z dotychczas znanych
w teorii rachunkowoÊci mi´dzynarodowej. Wed∏ug standardów amerykaƒskich
ProduktywnoÊç pracy i kurs walutowy...
145
najbardziej precyzyjna i stosowna informacja finansowa zagranicznych spó∏ek
zale˝nych jest prezentowana w walucie funkcjonalnej spó∏ki-matki [Financial..., 1998, s. 521]. Opierajàc si´ na powy˝szych stwierdzeniach, mo˝na sformu∏owaç wniosek, ˝e jedynà metodà konwersji wartoÊci dewizowych jest metoda oparta na kursie walutowym.
W MSR 21, w którym poruszono spraw´ „sprawozdaƒ finansowych jednostek
dzia∏ajàcych za granicà stanowiàcych integralnà cz´Êç dzia∏alnoÊci jednostki sporzàdzajàcej sprawozdanie finansowe”, sformu∏owano równie˝ zasady konsolidacji sprawozdaƒ i przedstawiono rozwiàzania konwersji wartoÊci wskazujàce, ˝e
jednostka sporzàdzajàca sprawozdanie powinna traktowaç transakcje oraz dzia∏alnoÊç spó∏ek podleg∏ych jak swoje w∏asne [International Accounting Standards,
2001]. Implikacjà tego zapisu jest koniecznoÊç przeliczania wszelkich transakcji
i dzia∏aƒ bezpoÊrednio na walut´ spó∏ki holdingowej. Zatem wszelkie ceny nabycia, koszty wytworzenia, ceny sprzeda˝y, przychody oraz wartoÊci historyczne
powinny byç przeliczane z u˝yciem kursu walutowego na walut´ spó∏ki-matki.
W celu weryfikacji tak sformu∏owanego przepisu przeprowadzono eksperyment
iloÊciowo-wartoÊciowy, uwzgl´dniajàc dwa przypadki – kiedy spó∏ka holdingowa dzia∏a w Polsce oraz kiedy dzia∏a w Stanach Zjednoczonych.
W badaniach uwzgl´dniono dwa jednorodne produkty wytwarzane w Stanach Zjednoczonych i w Polsce. Do porównaƒ analitycznych wybrano silniki
elektryczne firm: Baldor Electric oraz Tamel. W tabeli 1 przedstawiono specyfikacj´ technicznà oraz podano ceny wybranych silników na rynkach krajowych [J´drzejczyk 2004].
W badaniach przyj´to uÊrednionà wartoÊç kursu walutowego opartà na przeprowadzonej obserwacji rynkowej, która wynosi 4 z∏ote za 1 dolara. W ostatnim wierszu zamieszczono informacje finansowe po procesie konwersji. Nietrudno zauwa˝yç, ˝e po przeliczeniu wartoÊci silników zdecydowanie si´ ró˝nià.
Cena amerykaƒskiego silnika w Polsce wynios∏aby a˝ 1520 z∏. Dlatego te˝ ju˝
wst´pna analiza wskazuje na symptomy luki teoretycznej wyst´pujàcej w obowiàzujàcych procedurach. Dzieje si´ tak dlatego, ˝e wed∏ug kursu walutowego
przelicza si´ jednostki pieni´˝ne, natomiast aktywa sà wytworami pracy ludzkiej, a ich wartoÊç zale˝y od wk∏adu pracy potrzebnego do ich wytworzenia,
a zatem od produktywnoÊci pracy. Kurs walutowy nie uwzgl´dnia produktywnoÊci pracy w ogóle. Dlatego te˝ jego stosowanie w przypadku konwersji dóbr
krajów o ró˝nych wartoÊciach produktywnoÊci pracy wydaje si´ bezzasadne.
Gdyby natomiast poddano analizie kraje o zbli˝onej wartoÊci produktywnoÊci pracy, co jest niezmiennie zwiàzane z poziomem rozwoju gospodarczego,
prawo jednej ceny oparte na kursie walutowym by∏oby metodà w∏aÊciwà. Sytuacja taka mog∏aby wystàpiç np. w procesie konwersji dóbr wyprodukowanych w Stanach Zjednoczonych i Niemczech. Niewielka ró˝nica w produktywnoÊci pracy spowodowa∏aby w∏aÊciwe dzia∏anie prawa jednej ceny prowadzàce
do porównywalnoÊci danych w skonsolidowanym sprawozdaniu.
Zgromadzone podczas badania dane mogà równie˝ pos∏u˝yç do egzemplifikacji zestawienia stanów magazynowych wykazywanych w sprawozdaniu fi-
Marcin J´drzejczyk
146
nansowym spó∏ki-matki. W tabeli 2 rozwa˝ono szeÊç wariantów teoretycznych
dotyczàcych skonsolidowanych sprawozdaƒ finansowych. W ka˝dym przypadku w magazynach grupy kapita∏owej zgromadzono w sumie 2 silniki, przy
czym trzy pierwsze wiersze tabeli prezentujà dane grupy z centralà w USA,
a trzy kolejne z centralà w Polsce. Ponadto w przedstawionych spó∏kach za
ka˝dym razem zmieniano miejsce sk∏adowania silników. Wyniki analizy przypadku w uj´ciu iloÊciowym i wartoÊciowym zaprezentowano w odpowiednich
kolumnach tabeli 2.
Tabela 1. Analiza porównawcza silników 1,5 kW produkowanych w Polsce i w USA
Firma Tamel
Firma Baldor Electric
Power 1,5 kW
4 Pole
B3 Mounting
380 V
50 Hz
Insulation class F
1500 rpm
Moc 1,5 kW
Sg 90 L-4
B3
380 V
50 Hz
Izolacja F
1200 rpm
Cena ostateczna:
312,32 PLN
380 USD
Po konwersji:
78 USD
1520 PLN
èród∏o: opracowanie w∏asne.
Tabela 2. Zestawienie danych do skonsolidowanego sprawozdania finansowego
z uwzgl´dnieniem miejsca sporzàdzania sprawozdania
Wariant
Liczba
silników
w Polsce
Liczba
silników
w USA
Centrala
grupy
kapita∏owej
Skonsolidowane
sprawozdanie
finansowe
1
2
3
4
5
6
2
1
0
2
1
0
0
1
2
0
1
2
USA
USA
USA
Polska
Polska
Polska
624 PLN/4 = 156 USD
312 PLN/4 + 380 USD = 458 USD
760 USD
624 PLN
312 PLN + 380 USD . 4 = 1832 PLN
760 USD . 4 = 3040 PLN
èród∏o: opracowanie w∏asne.
Zatem na podstawie analizowanych wartoÊci mo˝na wysnuç wniosek, ˝e
w zale˝noÊci od przyj´tego wariantu wyst´puje diametralna ró˝nica w prezentacji danych w skonsolidowanym sprawozdaniu finansowym. Zawy˝ona wartoÊç
ProduktywnoÊç pracy i kurs walutowy...
147
zapasów skutkuje bowiem b∏´dnà interpretacjà wskaênika p∏ynnoÊci finansowej
I rodzaju, zwiàzanego ze Êrodkami obrotowymi, co z kolei wprowadza w b∏àd
np. zewn´trznych odbiorców informacji. Wywnioskowaç stàd mo˝na, ˝e informacje oparte na standardzie MSR 21 ujawniajà dane niedopuszczalne zarówno
z punktu widzenia sprawozdawczoÊci finansowej, jak i rewizji finansowej.
W zwiàzku z przeprowadzonà analizà teoretycznà podj´to prób´ wst´pnej
modyfikacji problemu zwiàzanego z konwersjà wartoÊci w sprawozdaniach finansowych mi´dzynarodowych grup kapita∏owych. W tabeli 3 zaproponowano zsumowanie wartoÊci sprawozdawczych i wykazanie ich bezpoÊrednio
w walucie spó∏ki-matki. Tak wi´c ostania kolumna obrazuje zmodyfikowane
wartoÊci, które by∏yby ujawniane w skonsolidowanym bilansie.
Tabela 3. Zestawienie danych do skonsolidowanego sprawozdania finansowego
z uwzgl´dnieniem miejsca sporzàdzania sprawozdania po modyfikacji
Wariant
Liczba
Liczba
Centrala
silników silników
grupy
w Polsce w USA kapita∏owej
Skonsolidowane
sprawozdanie
finansowe
Skonsolidowane
sprawozdanie
finansowe
po modyfikacjach
1
2
0
USA
624 PLN/4 = 156 USD
2 . 380 PLN = 760 PLN
2
1
1
USA
312 PLN/4 +
+ 380 USD = 458 USD
2 . 380 PLN = 760 PLN
3
0
2
USA
760 USD
2 . 380 PLN = 760 PLN
4
2
0
Polska
624 PLN
2 . 312 PLN = 624 PLN
5
1
1
Polska
312 PLN + 380 USD . 4 = 2 . 312 PLN = 624 PLN
= 1832 PLN
6
0
2
Polska
760 USD . 4 = 3040 PLN
2 . 312 PLN = 624 PLN
èród∏o: opracowanie w∏asne.
Nietrudno zauwa˝yç, ˝e wartoÊci nie wykazujà rozbie˝noÊci w zale˝noÊci
od miejsca sk∏adowania silników. Problem zosta∏ zatem w pewien sposób zmodyfikowany. WartoÊci wykazywane w sprawozdaniach w zale˝noÊci od lokalizacji centrali sà jednak nieporównywalne, lecz praktyka gospodarcza nie wskazuje na koniecznoÊç takich porównaƒ. Jednak, aby w pe∏ni przeanalizowaç
problem podstaw teoretycznych procesu konwersji, nale˝y opierajàc si´ na poprawnym rozumieniu natury jednostki pieni´˝nej, rozwinàç teori´ kursu walutowego, w której uwzgl´dniona zosta∏a produktywnoÊç pracy.
148
Marcin J´drzejczyk
3. ProduktywnoÊç pracy jako g∏ówna determinanta kursu
walutowego
Prawo jednej ceny. Zachowanie si´ kursu walutowego jest najcz´Êciej t∏umaczone w literaturze przedmiotu przy u˝yciu kilku teorii: prawa jednej ceny,
PPP, jak równie˝ International Fischer Effect (IFE). ˚adna z nich nie zyska∏a
jednak pe∏nej akceptacji [Dobija 2003a]. Pomimo tej niejasnej sytuacji teoretycznej, prawo jednej ceny oraz teoria PPP stanowià podstaw´ mi´dzynarodowych standardów konwersji. Prawo jednej ceny, abstrahujàce od komplikujàcych procedur´ kosztów, podatków i ce∏, umo˝liwiajàce porównywalnoÊç cen
na ró˝nych rynkach, jak powy˝ej stwierdzono, nie dzia∏a satysfakcjonujàco
[Pakko, Pollard 1996].
Badajàc natur´ kursu walutowego, nale˝y mieç ÊwiadomoÊç, ˝e jego zachowanie determinuje rynkowa zale˝noÊç pomi´dzy dwiema jednostkami pieni´˝nymi. Zatem prawid∏owe wykorzystanie prawa jednej ceny wymaga poprawnego rozumienia zarówno samej natury jednostki pieni´˝nej, jak i êróde∏
pochodzenia tej wartoÊci. Ostatnie publikacje [Dobija 2003b] wskazujà na fakt,
˝e jednostka pieni´˝na jest to˝sama z jednostkà pracy oraz ˝e wartoÊç produktywnoÊci pracy jest koniecznà zmiennà przy formu∏owaniu teorii kursu walutowego.
Zatem warto postawiç pytanie dotyczàce p∏ac, które sà determinowane
przez koszty pracy: czy procedura polegajàca na aplikacji kursu walutowego
mo˝e byç wykorzystana do przeliczania godziwych p∏ac pracowników wynagradzanych w dwóch ró˝nych krajach? Aby odpowiedzieç na tak sformu∏owane pytanie, nale˝y zanalizowaç produktywnoÊç pracy. Niech w hipotetycznym
przypadku dwóch pracowników wykonujàcych prac´ w Polsce i USA i posiadajàcych kompetencje wielozadaniowe wspó∏czynnik Q oznacza wartoÊç ich
pracy (nie wyra˝onà w jednostce pieni´˝nej) w zadanym czasie. Jaki b´dzie zatem rezultat analizy porównawczej w aspekcie kosztów pracy? Nale˝y rozpatrzyç w takiej sytuacji dwa przypadki: w pierwszym wartoÊç wspó∏czynnika Q
dla obu krajów b´dzie jednakowy (przypadek A), a w drugim Q b´dzie ró˝ne
dla pracownika polskiego i amerykaƒskiego (przypadek B).
Przypadek A. Q sà równe. Rozpatrzmy hipotetycznà sytuacj´, ˝e wartoÊç
wszystkich dóbr i us∏ug – równych co do relacji pomi´dzy liczbà jednostek pieni´˝nych stanowiàcych wynagrodzenie za identycznà prac´ w dwóch badanych
krajach – determinuje wartoÊç kursu walutowego. Jest to prosty przyk∏ad równych systemów ekonomicznych, gdzie QA = QP. Jedyna ró˝nica polega na
nierównym, ze wzgl´du na liczb´ jednostek pieni´˝nych, op∏acaniu pracowników (np. 4 euro w Niemczech w porównaniu z 5 dolarów w USA). Nazwy jednostek pieni´˝nych muszà byç ró˝ne w zale˝noÊci od systemu monetarnego danych gospodarek.
Zak∏adajàc zatem, ˝e NU oznacza liczb´ jednostek pieni´˝nych p∏aconych
za prac´ kreujàcà wartoÊç Q, mo˝na zapisaç formu∏´:
ProduktywnoÊç pracy i kurs walutowy...
QP
QA
=1⇒
QP
QA
.
NUP
NUA
149
=
NUP
NUA
= ERP [PLN/USD],
gdzie:
ERP – kurs walutowy w warunkach pe∏nego parytetu.
Poniewa˝ Q NU = AP (Êrednia p∏aca), dochodzimy do postaci:
ERP [PLN/USD] =
APP
ApA
.
Przypadek B. Q nie sà równe. W sytuacji gdy QP/QA ≠ 1, gdzie P oznacza
polskiego, a A amerykaƒskiego pracownika, relacj´ wartoÊci tworzonych przez
obu pracowników zapisaç nale˝y za pomocà formu∏y:
QP
QA
1
=
U
,
gdzie:
U – wspó∏czynnik wyrównujàcy.
Szukanà zale˝noÊç mo˝na zatem zapisaç nast´pujàco:
APP
APA
ERP [PLN/USD]
=
U
.
Jaka jest istota ekonomiczna wspó∏czynnika U? Efekt pracy przedstawiciela badanego kraju jest niczym innym jak rzeczywistym PKB na g∏ow´ zatrudnionego mieszkaƒca kraju. Zatem równanie reprezentujàce ekwiwalent p∏acowy w innej jednostce pieni´˝nej mo˝na zapisaç:
U = PNBREA [USD]/PNBRP [USD].
Implementacja wielkoÊci PKB przypadajàcego na jednego zatrudnionego
(PKBRC) umo˝liwia porównanie kosztów pracy wed∏ug wzoru:
APA
APP
= ER
(
USD
PLN
)
PNBREA [USD]
.
PNBREP [USD]
,
zatem:
APP = APA . ER
(
USD
PLN
)
.
PKBREA [USD]
PKBREP [USD]
.
Konsekwencje wprowadzonej formu∏y z punktu widzenia teorii kursów walutowych sà bardzo znaczàce. Przede wszystkim nale˝y stwierdziç, ˝e analiza
Marcin J´drzejczyk
150
porównawcza p∏ac w dwóch ró˝nych krajach bez uwzgl´dnienia wspó∏czynnika U jest b∏´dna. Tego typu uproszczenia mo˝na stosowaç jedynie w krajach
o bardzo zbli˝onej wartoÊci produktywnoÊci pracy oraz g∏ównych wskaêników
makroekonomicznych. Nie mniej wa˝ny jest fakt, ˝e to w∏aÊnie stosunki inflacji i produktywnoÊci pracy okreÊlajà cen´ jednej waluty w stosunku do drugiej.
Co wi´cej, mo˝na stwierdziç, ˝e dochód na g∏ow´ zatrudnionego odzwierciedla g∏ównie ró˝nice w produktywnoÊci pracy. Potwierdza to zamys∏ zawarty w modelu Balassy-Samuelsona. Odwo∏ujàc si´ do przyk∏adu Big Maca, jest
ma∏o prawdopodobne, ˝eby produktywnoÊç pracowników sma˝àcych hamburgery ró˝ni∏a si´ znaczàco w zale˝noÊci od miejsca ich pracy, jakkolwiek niezaprzeczalny pozostaje fakt ró˝nicy w produktywnoÊci ogó∏em w ró˝nych krajach, mierzony jako relacja pomi´dzy p∏acami a PNB.
G∏ówny wniosek, jaki mo˝na wysnuç z przeprowadzonych rozwa˝aƒ, sprowadza si´ do stwierdzenia, ˝e prawo jednej ceny nie powinno byç stosowane
do ˝adnego produktu, us∏ugi czy te˝ kosztu pracy w przypadku ró˝nic w produktywnoÊci. Prawo jest z powodzeniem stosowane jedynie do abstrakcyjnego
produktu, jakim jest dolar w USA czy z∏oty w Polsce itd.
Teoria PPP. Teoria ta w odniesieniu do pracy [Kasa 1995] jest jednà z najstarszych teorii ekonomicznych od czasu D. Hume’a. Zosta∏a wykorzystana
w praktyce, odkàd istnieje wymiana mi´dzynarodowa. Ostatnie badania K. Kasy dowodzà, ˝e wykorzystujàc teori´ PPP, mo˝na wyjaÊniç zale˝noÊç stopy
wymiany dolara i marki w 60%, ale dolara wobec jena ju˝ tylko w 20%. W celu uaktualnienia teorii PPP nale˝y podà˝yç drogà rozumowania tego autora.
Równania wyra˝ajàce zale˝noÊç produktywnoÊci pracy i kursu walutowego
mo˝na przedstawiç [Dobija 2001]:
ER
(
PLN
USD
)
=
PDPP A
WPPP/A ER0 [USD/PLN]
.
gdzie:
PDPD/A – parytet inflacji mierzonej za poÊrednictwem deflatora PKB,
WPPD/A – parytet produktywnoÊci pracy,
P – Polska,
A – USA.
Stàd mo˝na wysnuç wniosek, ˝e w∏aÊciwà form´ PPP wyra˝a formu∏a:
ER = ER0
RWP*
RWP
,
gdzie:
RWP* – realna produktywnoÊç pracy za granicà,
RWP – realna produktywnoÊç pracy w kraju,
ER0 – poprzednia zanotowana rzeczywista wartoÊç kursu.
ProduktywnoÊç pracy i kurs walutowy...
151
Zatem to nie relacja kosztów pracy, lecz stosunek produktywnoÊci pracy
dwóch krajów decyduje o kszta∏towaniu si´ stóp wymiany, jakkolwiek konieczne jest podkreÊlenie faktu, ˝e na podstawie kursu walutowego mo˝na
przeliczyç jednostki pracy to˝same z jednostkami pieni´˝nymi. WartoÊci wykazywane w sprawozdaniach finansowych sà jednak reprezentowane przez ceny sprzeda˝y, które kszta∏tuje rynek i nie mogà byç przeliczane za pomocà kursu walutowego w u˝ywanym obecnie brzmieniu.
W pracy [Ko∏odko 2004, s. 188], a tak˝e w innych opracowaniach mo˝na zauwa˝yç tendencj´ do unikania u˝ycia kursu walutowego w porównaniach mi´dzynarodowych. W miejsce kursu walutowego autorzy proponujà u˝ycie tzw.
Purchasing Power Standard (PPS), które reprezentuje jednorodne koszyki dóbr
i us∏ug badanych krajów. Stosownie do wspomnianej metodologii, PNB lub PKB
jest wyra˝one w jednej, hipotetycznie ustalonej walucie, która w zamyÊle ma
wyeliminowaç ró˝nice charakteryzujàce gospodarki porównywanych krajów.
Na podstawie definicji zaproponowanej na stronie internetowej http:
/forum.europa.eu.int/irc/dsis/coded/info/data/coded/en/gl009862.htm mo˝na
wskazaç na istot´ podejÊcia opartego na PPS jako wyznaczenie jednej waluty,
b´dàcej wspólnym mianownikiem wszystkich systemów ekonomicznych podlegajàcych analizie porównawczej. Do osiàgni´cia tego celu konieczne jest wyeliminowanie ró˝nicy cen w porównywanych krajach. Agregaty wartoÊci ekonomicznych w PPS sà osiàgane przez podzielenie ich oryginalnej wartoÊci
wyra˝onych w krajowej walucie przez odpowiednie PPP. Zatem za 1 PPS mo˝na kupiç t´ samà iloÊç dóbr i us∏ug w ka˝dym z badanych krajów, niezale˝nie
od ró˝nicy poziomów cen.
Proponowana metoda ma du˝e szanse powodzenia w praktyce konwersji,
lecz nie jest pozbawiona kilku wad teoretycznych. Po pierwsze, PNB wyra˝a
wartoÊç wszystkich dóbr i us∏ug wytworzonych w danej gospodarce w okresie
jednego roku. W teorii PPS nie ma ˝adnych szczegó∏owych wytycznych na temat horyzontu czasowego. Po drugie, mo˝na zauwa˝yç niekonsekwencje
w wyznaczaniu PNB na mieszkaƒca. Poniewa˝ w niniejszej pracy zakwestionowano u˝ycie kursu walutowego w przypadku krajów o ró˝nej produktywnoÊci do przeliczania aktywów, wàtpliwe tym bardziej jest jego u˝ycie do przeliczania wartoÊci produktu narodowego (PNB).
Weêmy zatem realne PNB (PNBR), które reprezentuje nominalne PNB wyra˝one w cenach roku poprzedniego dla Polski i USA. GNPR traktowane jest
jako iloczyn p∏acy (kosztów pracy) i rzeczywistej produktywnoÊci pracy
(RWP). Subskrypt P oznacza polski, a subskrypt A amerykaƒski wymiar kosztów pracy i produktywnoÊci pracy:
PNBRP = WP RWPP,
PNBRA = WA RWPA.
Dzielàc powy˝sze równania, otrzymujemy:
Marcin J´drzejczyk
152
PNBRP
PNBRA
=
WP
RWPP
WA
RWPA
.
Po przekszta∏ceniu formu∏a uzyskuje postaç:
PNBRP [PLN] =
WP
RWPP
WA
RWPA
PNBRA [USD].
Powy˝sze równanie ukazuje niektóre z zastosowaƒ kursu walutowego. Zatem
przekszta∏cajàc do relacji funkcyjnej opisujàcej istot´ kursu f(ER), mo˝na
zapisaç:
PNBRP [PLN] = f(ER) PNBRA [USD].
Dzielàc koszty pracy W przez liczb´ zatrudnionych, otrzymano formu∏´,
gdzie AP oznacza Êrednià p∏ac´, a L liczb´ pracowników:
PNBRP [PLN] =
APP LP
RWPP
APA LA
RWPA
PNBRA [USD].
Dzielàc PNBR przez liczb´ zatrudnionych L, uzyskano:
PNBREP [PLN] =
APP
RWPP
APA
RWPA
PNBREA [USD],
gdzie:
PNBRE – PNBR na jednego zatrudnionego.
Powy˝sze wyra˝enie obejmujàce Êrednie p∏ace oraz wspó∏czynniki produktywnoÊci pracy stosownie do przeprowadzonych rozwa˝aƒ determinuje kurs
walutowy. Tak wi´c tylko PNB na jednego zatrudnionego mo˝e byç z powodzeniem przeliczane za pomocà pomno˝enia przez kurs walutowy. Podstawowà formu∏à jest zatem:
PNBREP [PLN] = ER USD/PLN PNBREA [USD].
Podsumowujàc przeprowadzonà analiz´, mo˝na stwierdziç, ˝e kurs walutowy nie jest stosowalny bezpoÊrednio do p∏ac, cen dóbr i us∏ug oraz konwersji
PNB. Stosownie do wprowadzonej formu∏y mo˝liwe jest oszacowanie PNB
w dolarach, zaczynajàc od PNBR na jednego zatrudnionego.
W odniesieniu do konwersji wartoÊci pozycji bilansowych w procesie
konsolidacji mo˝na wysnuç kilka istotnych wniosków:
– kurs walutowy nie mo˝e byç stosowany do konwersji wytwarzanych dóbr,
– jest on stosowany jedynie do PNBRE (produktu narodowego realnego na
g∏ow´ zatrudnionego),
ProduktywnoÊç pracy i kurs walutowy...
153
– do przeliczania wartoÊci pozycji bilansowych mo˝na zastosowaç wskaênik PPS.
Ostatni wniosek mo˝e byç udowodniony za pomocà zaw´˝enia koszyka s∏u˝àcego do wyznaczenia 1 PPS do jednego typu aktywów, np. do rozpatrywanych wczeÊniej silników. W tym wypadku mo˝na otrzymaç wyjàtkowy efekt
wyceny. Poszerzajàc zakres dóbr i us∏ug zawartych w koszyku, zwi´ksza si´
proporcjonalnie precyzj´ pomiaru PPS oraz rzetelnoÊç procesu wyceny.
Literatura
Dobija M. [2001], A Fundamental Analysis of Exchange Rates. The Theory of the Exchange Value of Money, „Argumenta Oeconomica Cracoviensia”, nr 1.
Dobija M. [2003a], The Theory of Account Unit and Accounting for Labour. General
Accounting Theory, ed. by M. Dobija, Cracow University of Economics, Cracow.
Dobija M. [2003b], Wage, Money and Accounting Theoretical Relationships, „Argumenta
Oeconomica Cracoviensia”, nr 2.
Dobija M. [2004], Prawo jednej ceny jako podstawa porównaƒ mi´dzynarodowych i konsolidacji sprawozdaƒ finansowych [w:] Transformacja, Integracja, Globalizacja, Materia∏y konferencji naukowej, AE w Krakowie–Ma∏opolska Wy˝sza Szko∏a Ekonomiczna w Tarnowie, Kraków–Tarnów.
Dobija M., Âliwa M. [2001], Money as an Intellectual Venture [w:] Intellectual Product and
Intellectual Capital, eds S. Kwiatkowski, C. Stowe, The Leon Koêmiƒski School of
Entrepreneurship and Management, Warsaw.
Financial Accounting Standards Board [1998], Original Pronouncements 1998/1999
Edition, John Wiley and Sons.
Ijiri Y. [1999], The Cost Principle and the Labour Theory of Value in Relation to the Role
of Accounting Theories and their Depth [w:] The Japanese Style of Business Accounting,
eds S. Sunder and H. Yamaji, Ouorum Books, Westport.
International Accounting Standards [2001].
J´drzejczyk M. [2003], Analiza prospektywna kursów walut w aspekcie transakcji hedgingowych [w:] Wspó∏czesna rachunkowoÊç w zarzàdzaniu jednostkami gospodarczymi
i administracyjnymi, ed. by B. Micherda, WSPiM, Chrzanów.
J´drzejczyk M. [2004], Dylematy konwersji pozycji bilansowych, Zeszyty Teoretyczne RachunkowoÊci, t. 21 (77), Stowarzyszenie Ksi´gowych w Polsce, Warszawa.
Kasa K. [1995], FRBSF Weekly Letter 95 (22).
Ko∏odko W.G. [2004], O naprawie naszych finansów, TNOiK, Toruƒ 2004.
Meigs W.B., Meigs R.F. [1986], Financial Accounting, 5th ed., McGraw-Hill.
Pakko M., Pollard P. [1996], For Here Or to Go? Purchasing Power Parity and the Big
Mac, „Review”, Federal Reserve Bank of Saint Louis, vol. 78.
Labour Productivity, the Exchange Rate, and Financial Statement
Consolidation
In this article, the author discusses the theoretical divergence connected with the foreign
currency conversion standard, which constitutes a basis for translation. An empirical
example of two companies – located in the United States and Poland and belonging to the
same equity group – lends support to the conviction that using an exchange rate to determine
154
Marcin J´drzejczyk
the value of consolidated statement components is problematic. Other evidence of this is
provided by the significant fluctuations in the dollar and euro to zloty exchange rates in the
second half of 2004 and the impact of these fluctuations on financial statement entries.
The empirical research on two companies from countries with diametrically different
economic indicators confirmed that the law of one price functions in a very limited scope.
The fact of the inadequacy of law of one price in the examined cases may be due to the
huge difference in labour productivity in the two countries. Thus, it can be asserted that in
the event of similar labour productivity in the examined countries, the law of one price
could be acknowledged as the basis for the process of converting currencies in the financial
statements of international companies. In this article, the author proposes a method to
streamline the conversion process that indirectly takes into account labour productivity. The
essence of the article is, however, the PPS theory, using the relationship of uniform baskets
of goods and services that can successfully serve as a medium for translation used in
preparing consolidated financial statements.