zobacz lub pobierz plik PDF - Instytut Nowych Technologii

RAPORT SPOŁECZNY CSR
Stowarzyszenie
Instytut Nowych Technologii
Ul. Sienkiewicza 55, 90- 009 Łódź
Grudzień 2014 r.
Czym jest CSR? Obszary CSR wg normy ISO 26 000.
CSR, czyli społeczna odpowiedzialność biznesu to koncepcja zarządzania
przedsiębiorstwem, zgodnie, z którą równie ważne jak wyniki finansowe firmy są dobre
relacje z otoczeniem. Firmy realizujące zasady CSR dążą do zrównoważonego rozwoju,
uwzględniają zdanie interesariuszy oraz dbają o środowisko naturalne na każdym
etapie funkcjonowania. Podejmują szereg działań mających na celu poprawę jakości
życia społeczeństwa. Zgodnie z Normą ISO 26000- jednym z trzech dokumentów
rekomendowanym
przez
odpowiedzialności,
CSR
Komisję
opiera
się
Europejską
do
na przestrzeganiu
wdrożenia
społecznej
następujących
zasad:
rozliczalności, przejrzystości, postępowania etycznego, poszanowania interesów
interesariuszy, poszanowania prawa, międzynarodowych norm postępowania oraz praw
człowieka.1
Norma ISO 26000, którą wdraża Stowarzyszenie Instytut Nowych Technologii
wylicza siedem obszarów, w których organizacje powinny realizować strategię CSR.
Działania w tych obszarach powinny być przedmiotem społecznego raportowania.
1

Ład organizacyjny

Prawa człowieka

Stosunki pracy

Ochrona środowiska naturalnego

Uczciwe praktyki rynkowe

Relacje z konsumentami

Ochrona środowiska naturalnego2
Broszura „ISO 26000 Społeczna Odpowiedzialność”.
http://www.pkn.pl/sites/default/files/discovering_iso_26000.pdf
2
tamże
Ład organizacyjny.
W tym obszarze osoby kierujące przedsiębiorstwami i organizacjami powinny
podjąć wszelkich starań, aby normy i zasady, na których opiera się ich zarządzanie były
etyczne,
uwzględniały
potrzeby
interesariuszy
oraz
były
zgodne
z interesem
społecznym.
Prawa Człowieka.
CSR duży nacisk kładzie na przestrzeganie praw człowieka. W firmach, które
chcą być postrzegane, jako odpowiedzialne społecznie, nie ma miejsca na łamanie
praw pracowniczych czy dyskryminację m.in. ze względu na płeć, religię, pochodzenie,
orientację seksualną.
Stosunki pracy.
Zgodnie z zasadami społecznie odpowiedzialnego biznesu przedsiębiorstwa
powinny dbać o relacje ze swoimi pracownikami, ale także z dostawcami, odbiorcami,
konkurencją itd. Relacje te powinny opierać się na etycznych zasadach: szczerości
i szacunku. Pracodawca powinien zapewnić swoim pracownikom godne i higieniczne
warunki pracy, możliwość rozwoju i opiekę społeczną.
Ochrona środowiska naturalnego.
W tym obszarze organizacje odpowiedzialne są za zmniejszenie swojego
negatywnego
wpływu
na środowisko
naturalne
przez
ograniczenie
produkcji
zanieczyszczeń oraz zmniejszenie zużycia zasobów naturalnych.
Uczciwe praktyki rynkowe.
W
tym
obszarze
przedmiotem
zainteresowania
jest
współistnienie
przedsiębiorstwa na rynku z innymi organizacjami, firmami i instytucjami. Relacje, jakie
nawiązują się między podmiotami, powinny być uczciwe. Działania zgodne z zasadami
CSR powinny przeciwdziałać nieuczciwej konkurencji, nieetycznej współpracy oraz
łamania prawa własności. Zadaniem organizacji jest propagowanie społecznej
odpowiedzialności biznesu tam, gdzie jest to możliwe.
Relacje z konsumentami.
Również w tym obszarze głównym wyznacznikiem praktykowania przez firmy
zasad CSR jest uczciwość. Przedsiębiorcy powinni dbać o to, aby reklama nie
wprowadzała w błąd, informacja o produkcie była prawdziwa, a umowy były zgodne
z interesem klienta. Relacje z konsumentem to również jego uświadamianie, dbałość
o wysoką jakość obsługi, sprawne i uczciwe rozpatrywanie reklamacji, dbałość
o bezpieczeństwo.
Zaangażowanie społeczne.
Działania
podejmowane
w ramach
zaangażowania
społecznego
powinny
wynikać z dialogu ze społecznościami, do których są kierowane i odpowiadać na ich
konkretne problemy. Firmy odpowiedzialne społeczne wspierają społeczności lokalne
szczególnie związanych z ich pracownikami, klientami, współpracownikami, itd.
Według
„Forbes”
96%
przedsiębiorców
uważa
działania
na rzecz
zrównoważonego rozwoju za obowiązek biznesu. Niespełna połowa firm takie działania
podejmuje3, a tylko kilkadziesiąt sporządza z nich raport. Część firm o swojej strategii
i działaniach związanych ze społeczną odpowiedzialnością biznesu informuje poprzez
zakładki na stronach internetowych, broszurach informacyjno- promocyjnych, a część
poprzez tworzenie raportów społecznych CSR. Praktyka ta nie jest jeszcze powszechna
w Polsce, ale liczba raportów z każdym rokiem się zwiększa. Raportują głównie firmy
z branż paliwowo- gazowej, FMCG i finansowej. Tylko nieliczne organizacje non-profit
3
http://csr.forbes.pl/odpowiedzialnosc-spoleczna-polskich-firm,artykuly,186561,1,1.html
przygotowują raporty społeczne CSR. W 2013 roku tylko jedna taka organizacja złożyła
raport CSR.4
Czym jest raport społeczny CSR?
Raport społeczny to dokument zawierający informacje na temat zarządzania
firmą w kontekście zrównoważonego rozwoju. Zgodnie z tzw. Triple Bottom Line
znajdują się w nim dane ekonomiczne, środowiskowe oraz społeczne związane
funkcjonowaniem przedsiębiorstwa. Raport może zostać przygotowany, jako strona
www lub być wydrukiem papierowym. Może być składową rocznego sprawozdania
merytorycznego lub finansowego lub osobnym dokumentem
Pierwsze raporty społeczne powstawały w latach 70-tych XX wieku i odnosiły się
tylko do problemów związanych z środowiskiem naturalnym. Dopiero później zaczęły
poruszać
również
kwestie
ekonomiczne
i społeczne.
Sporządzanie
raportów
społecznych było odpowiedzią przedsiębiorstw na oczekiwania interesariuszy. Chcieli
oni mieć wgląd w działalność społeczną firm. Namiastką dzisiejszych raportów
społecznych były dokumenty przedstawiające informacje na temat polityki pracowniczej,
jakich wymagano w latach 60-tych od firm w Holandii i we Francji. Ogromne znaczenie
dla rozwoju raportowania społecznego miał „Szczyt Ziemi” w Rio de Janeiro w 1992
roku, na którym dużo uwagi poświęcono społecznej odpowiedzialności biznesu.
W latach 90 tych, po sformułowaniu przez organizację Global Reporting Initiative
wytycznych odnośnie raportowania, znacznie wzrosła liczba firm sporządzających
sprawozdanie CSR5. Jak widać takie wskazówki były przedsiębiorcą potrzebne.
Obecnie w Polsce raportowanie społeczne jest dobrowolne, jednakże wkrótce
największe spółki będące tzw. jednostkami zainteresowania społecznego, zatrudniające
powyżej 500 pracowników będą miały obowiązek publikowania raportów CSR. Będzie
4
http://www.csrinfo.org/pl/rejestr-raportow/o-raportowaniu/4677-raportowanie-csr-w-polsce-2013-wynikibadania
5
Ł. Makuch; Prezentacja „Raportowanie kwestii zrównowaŜonego rozwoju”; Wyższa szkoła TWP w Warszawie
to wynikiem wejścia w życie nowej dyrektywy unijnej ogłoszonej w listopadzie 2014
roku.6
Obowiązek publikowania raportów dotyczących społecznej odpowiedzialności lub
niektórych jej aspektów został już wprowadzony w niektórych krajach europejskich (w
Belgii, Holandii, krajach skandynawskich, Hiszpanii, Francji, Niemczech), USA,
Kanadzie, Indiach, Japonii oraz RPA.7
W jakim celu tworzony jest raport CSR?
Raportowanie społeczne jest kolejnym krokiem po opracowaniu i wdrożeniu
strategii odpowiedzialnego biznesu. Przedsiębiorstwa tworzą raporty społeczne CSR,
ponieważ chcą być odpowiedzialne za działania, które podejmują i rozliczać się z nich.
Dzięki wnioskom wyciągniętym z procesu raportowania mogą poprawić swoje
funkcjonowanie. Raport CSR jest również promocją dla firmy oraz podnosi jej reputację.
Pokazuje, że zarządzający organizacją nie myślą tylko o teraźniejszym zysku, ale ich
plany
są
długoterminowe.
Raport
jest
narzędziem
komunikowania
się
ze
społeczeństwem. Dzięki ujawnieniu danych związanych z realizacją strategii CSR
działania podejmowane przez organizacje stają się bardziej przejrzyste, co ma duży
wpływ na wzrost zaufania wśród interesariuszy. Pozwala na dokładniejszą krytykę
działalności firmy, analizę jej mocnych i słabych stron oraz szans i ryzyk z nimi
związanych. Wyniki finansowe organizacji są bardzo ważną informacją, ale coraz
częściej niewystarczającą do pełnej oceny kondycji firmy. Dane zawarte w raporcie
CSR mogą być interesujące zarówno dla inwestorów i analityków jak i dla odbiorców,
pracowników i całej społeczności lokalnej.
Raportowanie CSR odgrywa również znaczącą rolę w zarządzaniu organizacją.
Pozwala na usystematyzowanie działań i lepszą kontrolę nad nimi. Dzięki zebraniu
6
7
http://praca.wnp.pl/niektore-firmy-czeka-obowiazkowy-raport-nt-csr,239698_1_0_0.html
http://odpowiedzialnybiznes.pl/artykuly/raportowanie-spoleczne-dobrowolne-czy-obowiazkowe/
danych i ich analizie możliwe jest ulepszanie strategii CSR oraz podejmowanie bardziej
adekwatnych przedsięwzięć mających na celu poprawę jakości życia społeczności
lokalnej oraz ochronę środowiska. Raportowanie pozwala na monitorowanie, w jakim
stopniu założone cele są realizowane i w jakie efekty przynoszą. Informacje wynikające
z raportów pozwalają odpowiedzieć na pytania o wpływ wdrażania strategii CSR
na funkcjonowanie przedsiębiorstwa oraz na jego otoczenie. Raportowanie CSR nie jest
dodatkowym kosztem dla przedsiębiorstwa, lecz pozwala na rozwój innowacyjności
i konkurencyjności.
Co powinien zawierać raport CSR?
Sporządzenie raportu społecznego nie jest łatwym zadaniem. Wymaga ono
zgromadzenia i interpretacji wielu danych oraz przedstawienia ich w jasny i przejrzysty
sposób. Dla podniesienia wiarygodności i jakości raportu firmy mogą skorzystać
z wytycznych opracowanych przez Global Reporting Initative.
GRI jest międzynarodową organizacją skupiającą wielu interesariuszy biznesu.
Jej misją jest propagowanie raportowania społecznego i ułatwienie tego procesu
poprzez opracowanie jednolitych wskaźników i wsparcie organizacji raportujących.
Zgodnie z wytycznymi Global Reporting Initiative dobrze przygotowany raport
CSR powinien określać okres sprawozdawczy, zawierać opisy podstawowych
kierunków
działania,
celów
i strategii
przedsiębiorstwa
w obszarze
społecznej
odpowiedzialności. Ta część stanowi kontekst dla dalszych informacji. Raport pokazuje
interesariuszom
sposób
zarządzania
organizacją,
a
także
przedstawia
dane
ekonomiczne, społeczne i środowiskowe w latach poprzednich oraz stan obecny, tak,
aby mogli oni je porównać.
Informacji, które powinny być zawarte w raporcie może być bardzo wiele. Aby je
odpowiednio wybrać oraz zaprezentować należy przestrzegać następujących zasad:

Zasada istotności,

Zasada kompletności,

Uwzględnienie interesariuszy

Kontekst zrównoważonego rozwoju8
Raport społeczny CSR omawia te kwestie oraz wskaźniki, które w realny sposób
oddziaływają
na społeczeństwo
i środowisko
oraz
są
szczególnie
istotne
dla
interesariuszy.
Organizacja powinna określić swoich interesariuszy oraz wyjaśnić, w jaki sposób
odpowiadała na ich potrzeby. Jako interesariuszy rozumie się wszystkie podmioty,
na które organizacja ma wpływ, oraz które przez swoje działania mają wpływ
na organizację. Zdefiniowanie grup będących w interakcji z firmą tworzącą raport
pozwala również na podjęcie decyzji o zakresie raportu i rodzaju przedstawionych
wyników. Dobrze jest zaangażować interesariuszy w raportowanie poprzez uzyskanie
od nich informacji o tym, jakie mają oczekiwania względem raportu. Mogą być oni także
źródłem cennych danych.9
Raport zrównoważonego rozwoju powinien wyjaśniać, w jaki sposób organizacja
wpływa na poprawę lub pogorszenie się sytuacji ekonomiczno- społecznej na szczeblu
lokalnym, oraz w zakresie regionalnym i globalnym. Powinien jasno określać swoje
działania na rzecz środowiska naturalnego. Dane te powinny być podawane
w kontekście ogólnej sytuacji na danym terenie. Wszystkie dane w raporcie powinny
być podawane zgodnie z zasadą kompletności. Powinny obejmować cały okres
sprawozdawczy, wszystkie placówki objęte zasięgiem raportu. Nie powinno się pomijać
np. niewygodnych dla firmy informacji.10
8
RG. Wytyczne do raportowania kwestii zrównoważonego rozwoju” Wersja 3.0
„RG. Wytyczne do raportowania kwestii zrównoważonego rozwoju” Wersja 3.0
1010
„RG. Wytyczne do raportowania kwestii zrównoważonego rozwoju” Wersja 3.0
9
Wytyczne GRI podpowiadają, w jaki sposób dbać o zachowanie wysokiej jakości
raportu. Określają zasady, jakimi managerowie powinni się kierować tworząc
sprawozdanie CSR. Są to:

Wyważenie-
raport
powinien
zawierać
zarówno
korzystne,
jak
i niekorzystne dane, aby czytelnik mógł realnie ocenić działania firmy.

Porównywalność- dane powinny być prezentowane tak, aby można było
porównywać je z danymi z poprzednich okresów lub z wynikami innych
firm.

Dokładność- podawane wiadomości powinny być dokładne i szczegółowe.
Wpływ na realizację tej zasady może mieć stopień przejrzystości
komunikatu lub sposób zbierania i prezentowania danych.

Terminowość- raporty powinny być publikowane w określonym terminie.

Przejrzystość- informacje powinny być prezentowane w sposób klarowny
i przystępny dla odbiorców.

Wiarygodność- raport powinien być możliwy do weryfikacji. Prezentowane
dane muszą być poparte dowodami. Niektóre firmy, aby zwiększyć swoją
wiarygodność korzystają z usług zewnętrznych audytorów.
Dobre praktyki
Na polskim rynku swoje działania społeczne raportuje kilkadziesiąt firm. Niewiele
jest dobrych praktyk w tym zakresie wśród firm w branży szkoleniowo doradczej. Są
jednak i takie, z których można brać przykład.
PricewaterhouseCoopers jest międzynarodową firmą oferującą usługi doradcze
z zakresu prawa, zarządzania oraz podatków. Zajmuje się również audytem i usługami
księgowymi. Swoją ofertę kieruje do wszystkich gałęzi biznesu. Na świecie zatrudnia
około 180 000 pracowników, z czego w Polsce 1700 osób. Istnieje w naszym kraju od
blisko 25 lat. Posiada swoje placówki w głównych miastach: Gdańsku, Katowicach,
Łodzi, Krakowie, Warszawie, Poznaniu oraz we Wrocławiu. Firma PwC pisze o sobie:
„Jesteśmy firmą odpowiedzialną społecznie”. Potwierdza to opracowany przez nią
raport społeczny. Od 2005 roku przy PwC działa fundacja „Podaruj siebie”, której
głównymi celami są: przeciwdziałanie wykluczeniu społecznemu, propagowanie
zachowań prospołecznych i proekonomicznych. Fundacja podejmuje również działania
dążące do wyrównywania szans w środowisku pracy. Za swoją działalność organizacja
otrzymała nagrodę imienia Jacka Kuronia11.
Raport społeczny firmy PwC przedstawiony jest w formie ciekawej i przejrzystej
strony internetowej.
W
raporcie
przedstawiony
jest
kontekst
działań
PwC,
czyli
historia
funkcjonowania spółki, struktura prawna spółki, struktura zarządu i sposób jego
wybierania. PwC dzieli się z czytelnikami raportu swoimi sukcesami w obszarze CSR.
Raport wymienia najważniejsze wartości, jakimi się kieruje: wysoka jakość, etyczne
postępowanie oraz niezależność. Opisuje procedury, jakie są wdrażane w celu
zapewnienia najwyższej jakości świadczonych usług oraz narzędzia wspomagające
zarządzanie etyką i niezależnością. Dokument prezentuje strategię CSR oraz strukturę
zarządzania społeczną odpowiedzialnością, podaje okres, za który jest sporządzony.
Pokazuje wskaźniki i wyniki w obszarze CSR zgodnie z wytycznymi GRI G3. Raport
przedstawia fundację PwC oraz prezentuje najważniejsze działania, jakie są przez nią
podejmowane. Dosyć dużo miejsca jest poświęcone na zagadnienia związane
z rekrutacją, adaptacją, rozwojem pracowników oraz środowiskiem pracy. Na stronie
raportu (www.csr.pwc.pl) opisane są działania i projekty, podejmowane w ramach CSR.
Podzielone są one według obszarów: rynek, ludzie, społeczeństwo i środowisko. Raport
wylicza interesariuszy firmy. Są to: pracownicy, klienci, oraz potencjalni pracownicy
i klienci, media, organizacje pozarządowe, sieć spółek PwC, uczelnie i studenci,
organizacje biznesowe, organy administracyjne, konkurencja, dostawcy, alumni PwC.
11
www.pwc.pl
Każda z tych grup jest opisana. W raporcie podkreślona jest rola dialogu z każdą z nich
w procesie raportowania. Ciekawym dodatkiem do raportu jest blog, na którym
podejmowane są tematy związane ze społeczną odpowiedzialnością biznesu.12
Firma Capgemini przedstawia się na swojej stronie internetowej jako jedna
z wiodących,
globalnych
firm
oferujących
usługi
konsultingowe,
technologie
informatyczne i outsourcing.13 Wśród wielu informacji dotyczących Grupy Capgemini
zamieszczonych na stronie internetowej sporo miejsca poświęcono odpowiedzialności
społecznej. Firma bez wątpienia dostrzega wartość CSR. W krótkim manifeście
zobowiązuje się do postępowania zgodnego z zasadami etyki, tworzenia przyjaznego
miejsca pracy, wychodzenia naprzeciw potrzebom klientów, angażowania się
w rozwiązywanie
problemów
społecznych,
uczciwych
relacji
z kontrahentami,
zmniejszenia negatywnego wpływu na środowisko naturalne. Capgemini pokazuje
konkretne działania, jakie podejmuje w celu rozwiązania problemów dużego zużycia
energii oraz tworzenia zanieczyszczeń towarzyszącemu częstym podróżą służbowym.
Firma opisuje także sposoby zarządzania odpadami. Na stronie www omówione są
priorytety związane z ochroną środowiska także wymienione sukcesy na tym polu.
Firma Capgemini podejmuje szereg działań na rzecz społeczności lokalnej,
bierze również udział w programach globalnych, których celem jest walka z ubóstwem
i rozwój przedsiębiorczości. Grupa wspiera rozwija prospołeczną postawę swoich
pracowników
poprzez
konkurs
grantowy
oraz
projekt
teatr.
Wszystkie
te
przedsięwzięcia zostały opisane na stronie internetowej oraz poparte krótkimi
materiałami filmowymi i raportem z programu grantowego.
Capgemini na stronie zapewnia, że dokłada wszelkich starań, aby ich dostawcy
i partnerzy biznesowi również przestrzegali etycznych zasad prowadzenia biznesu.
W tym celu firma opracowała „Zasady etycznych zakupów” oraz „Ogólne warunki
12
13
www.csr.pwc.pl
http://www.pl.capgemini.com/o-capgemini/grupa/profil-firmy
współpracy z dostawcami”. Zwraca także uwagę czytelników na to, że usługi, jakie
oferują klientom są zgodne z wymogami zrównoważonego rozwoju.
Na stronie internetowej można znaleźć kilka broszur dotyczących działalności
i wartości Capgemini. Jedna z nich: „The Others Face of Capgemini” stanowi przegląd
priorytetów i osiągnięć Grupy w obszarach CSR. Broszura jest w języku angielskim
i przedstawia działania firmy poza Polską. Nie jest to typowy raport społeczny, ale
zawiera jego elementy: dane dotyczące profilu i struktury i strategii firmy, jej wartości,
priorytety,
zasady,
na których
opiera
swoje
relacje
z pracownikami
klientami,
dostawcami i partnerami biznesowymi. W broszurze znajdują się przykłady działań
na rzez środowiska i społeczności lokalnej.
Zasadami społecznej odpowiedzialności kieruje się również firma szkoleniowodoradcza Profes. Firma ta jest jedną z największych w branży w Polsce. Zajmowała
szóste miejsce w rankingu Home&Market 2012 i 2013 roku. Działa od 20 lat i zatrudnia
około 50 pracowników. Na stronie internetowej spółka prezentuje swoją Strategię
Społecznej Odpowiedzialności Biznesu. W kolejnych zakładkach pokazuje, jakie
działania są podejmowane, w celu realizacji tej strategii i jakimi sukcesami w obszarze
CSR może się poszczycić.14 Nie ma jednak dokumentu, który w sposób kompletny
raportuje o działaniach społecznych Profes. Firma ta, mimo, że aktywnie działa na rzecz
zrównoważonego rozwoju, nie podjęła się raportowania. Być może, idąc za przykładem
wiodących firm na rynku, w niedługiej przyszłości przedstawi swój raport społeczny.
14
http://profes.com.pl/Spoleczna_odpowiedzialnosc.html
Realizacja zasad ekoekonomii w INT
Społeczna
odpowiedzialność
biznesu
(CSR)
to
koncepcja
kierowania
przedsiębiorstwem lub organizacją. Polega ona na dobrowolnym podejmowaniu działań
na rzecz społeczeństwa i środowiska. Podmioty realizujące zasady CSR inwestują
w zasoby ludzkie, w ochronę środowiska naturalnego, w relacje ze społecznością
lokalną oraz informują o tych działaniach. Dzięki temu wzrasta ich konkurencyjność na
rynku, a jednocześnie poprawia się sytuacja społeczna i środowiskowa w bezpośrednim
otoczeniu.
z obszarów
Jednym
społecznej
odpowiedzialności
biznesu
według
Międzynarodowej Normy ISO 26000 jest troska o środowisko naturalne wyrażona
dbałością o jak najmniejszą emisję zanieczyszczeń do środowiska oraz oszczędność
zasobów.15
Ochrona
środowiska
naturalnego
jest
nie
tylko
wyrazem
dobrej
woli
przedsiębiorcy, czy organizacji, ale także wynika z konieczności przestrzegania prawa.
W
Polsce
zagadnienia
o ochronie środowiska”.
16
związane
z
ekologią
porusza
ustawa:
„Prawo
Podmioty odpowiedzialne społecznie wymagają jednak od
siebie więcej niż to, co narzuca im ustawodawca.
Degradacja środowiska jest problemem globalnym. Największe katastrofy
klimatyczne i ekologiczne dzieją się poza Polską, jednak każdy z nas dokłada do nich
swoją cegiełkę. Powstrzymanie niszczycielskiego wpływu gospodarki na środowisko
również należy zacząć od własnego otoczenia- od domu i miejsca pracy.
Instytut Nowych Technologii w myśl hasła: „Myśl globalnie działaj lokalnie” oraz
zgodnie z zasadami społecznej odpowiedzialności biznesu wdrożył w swojej siedzibie
standardy ekoekonomii, czyli koncepcji rozwijania biznesu z uwzględnieniem ochrony
15
16
http://www.odpowiedzialnafirma.pl/o-csr/iso-26000
http://poradnik.wfirma.pl/-czy-wiesz-jakie-masz-obowiazki-zwiazane-z-ochrona-srodowiska
środowiska. Proces ten był poprzedzony konsultacjami z pracownikami. Ich pomysły na
działania proekologiczne okazały się trafione i warte realizacji.
Poważnym problemem ekologicznym jest nadmierna wycinka drzew. Tempo,
·z jakim przetrzebiane, czy wręcz karczowane są lasy przewyższa możliwości ich
nasadzania. Jest to motorem wielu problemów ekologicznych:

wzmożonej erozji gleb,

zmian klimatycznych związanych z zaburzeniem cyrkulacji wody,

potężnych powodzi,

zwiększenia się poziomu dwutlenku węgla w powietrzu, a co za tym idzie
ocieplenia klimatu.
Do wyprodukowania tony papieru trzeba ściąć 17 drzew. 17 Pamiętając o tym INT
wdrożył zasady mające na celu zmniejszenie zużycia papieru. Nasi pracownicy
wszelkie konieczne wydruki robią dwustronnie, używając optymalnej wielkości czcionki
i akapitów. Jednocześnie wydruków jest coraz mniej, ponieważ wprowadzony został
elektroniczny obieg dokumentów. Aby przebiegał on sprawnie i bez problemów ośmioro
pracowników wzięło udział w warsztatach dotyczących tego zagadnienia. Dobrym
sposobem na odciążenie środowiska jest wykorzystywanie niepotrzebnych kartek,
zadrukowanych po jednej stronie na brudnopisy. Przy każdym biurku, lub w każdym
pokoju może być pojemnik na takie kartki, aby każdy mógł do niego dokładać oraz
z niego brać w razie potrzeby. Pracownicy Instytutu przypominają innym o konieczności
oszczędzania papieru. W stopkach mailowych ustawili informację: „Help save paper do you need to print this e-mail?”. Dzięki temu, odbiorcy maili zastanowią się, czy jest
możliwe przeanalizowanie tekstu na ekranie monitora oraz przechowanie go w formie
elektronicznej. Utworzone zostało również elektroniczne archiwum dokumentów
w miejsce papierowego. Instytut zrezygnował z zakupu gazet i pism, co oczywiście nie
17
http://www.e-pity.pl/drzewko_za_1gr/eko_newsy/nowa_strona_56/
oznacza zmniejszenia dostępu do informacji. Dostępne są bowiem elektroniczne wersje
kupowanych wcześniej pozycji.
Instytut Nowych Technologii organizuje liczne szkolenia, warsztaty i konferencje.
Metodą oszczędzania papieru w tym obszarze jest korzystanie z tablicy suchościeralnej
zamiast flipchartu z kartkami. Materiały szkoleniowe dla uczestników udostępniane są
w formie elektronicznej. Pracownicy INT drukują je na życzenia osoby zainteresowanej.
Kolejnym globalnym problemem, któremu w sposób lokalny przeciwstawia się
Instytut Nowych Technologii jest brak wody. Są miejsca na świecie, gdzie brak wody
przynosi śmierć wielu gatunkom zwierząt, są rzeki, których wody nie dopływają do
morza, ponieważ wcześniej są w sposób nieodpowiedzialny wykorzystywane do
nawadniania pól, czy do przemysłu. Również dostęp do wód gruntowych jest coraz
trudniejszy. Trzeba sięgać do nich niżej, co jest coraz bardziej kosztowne. Podczas
doradztwa z ekoekonomii przypominane było jego uczestnikom o konieczności
racjonalnego zużywania wody do mycia rąk, czy naczyń w kuchni. Pracownicy
doskonale zdają sobie sprawę z zasadności takich działań.
Ograniczenia zużycia zasobów dotyczy także energii elektrycznej. W Polsce jest
ona pozyskiwana głównie ze spalania węgla. Jest to proces bardzo szkodliwy dla
środowiska. W jego efekcie do atmosfery dostają się szkodliwe substancje (np.:
dwutlenek węgla, tlenek azotu), metale ciężkie (np.: rtęć, kadm) oraz pyły.
Wydobywanie węgla wiąże się z zanieczyszczeniem wód oraz zmianami w krajobrazie.
Przeciwstawia się ono zasadom zrównoważonego rozwoju, które mówią o takim
korzystaniu z zasobów, które pozwoli na ich odnawianie się i korzystanie z nich przez
kolejne pokolenia.
W celu realizacji zasad zrównoważonego rozwoju Instytut Nowych Technologii
wprowadził istotne z punktu widzenia ekologii zmiany. Zostało wymienione oświetlenie
na ledowe lub energooszczędne. Taki zabieg ograniczy zużycie energii, a jednocześnie
zmniejszy wydatki organizacji. W wyborze odpowiedniego oświetlenia, aby dobre chęci
przyniosły realne korzyści, doradzał elektryk. Jego fachowa wiedza pomogła w wyborze
najlepszych rozwiązań.
Urządzenia pozostawiane na noc w trybie standby oraz ładowarki pozostawiona
w gniazdkach zużywają pozornie niewiele prądu, jednak, gdy te wartości się zsumuje
okazuje się, że jest to znaczące marnotrawstwo. W Instytucie Nowych Technologii
wprowadzono dobry zwyczaj wyłączania komputerów z funkcji standby oraz tam, gdzie
to możliwe odłączania urządzeń od źródła prądu.
Organizując biuro zgodnie z zasadami ekoekonomii należy wybierać takie
urządzenia, które zużywają jak najmniej prądu, a jednocześnie mają wysoką jakość.
INT zakupił nowe drukarki, bardziej oszczędne niż poprzednie. Dzięki temu zmniejszy
się zużycie energii elektrycznej, ale także tuszu. Redukcja zużycia energii była również
celem przy wyborze najbardziej optymalnego sposobu suszenia rąk w toaletach.
Idea gospodarki opartej na zrównoważonym rozwoju wymaga zaprzestania
marnotrawstwa dóbr. Współczesny świat produkuje tony śmieci, które pokrywają coraz
większe obszary. Odpowiedzią na ten problem jest jeden z postulatów ekonomii
ekologicznej: rozwój przemysłu surowców wtórnych. Aby postulat ten mógł być
realizowany należy większą wagę przykładać do segregacji odpadów. Jest to bardzo
prosta rzecz, a ma ogromne znaczenie dla ekologii.
Niektóre odpady produkowane w biurze mogą być użyte ponownie. INT
wprowadził regułę uzupełniania zużytych tonerów, zamiast zakupu nowych. Jeśli nie
jest to możliwe, to puste tonery odbierane są z siedziby biura przez zajmującą się tym
firmę zewnętrzną. Działaniem proekologicznym, a jednocześnie przynoszącym pożytek
społeczeństwu jest przekazywanie starych tonerów na akcje charytatywne. W ten
sposób można wspomóc między innymi Fundację „A kogo?”, Fundację Bez Tajemnic
lub akcję Pajacyk PAH.
W biurze produkowane są także inne odpady, których nie wolno traktować, jak
zwykłych śmieci. Zużyte baterie są odpadem niebezpiecznym. Nie można ich po prostu
wyrzucić do kosza na śmieci. Baterie zawierają toksyczne metale ciężkie oraz
substancje takie jak lit i mangan. Z baterii, które trafiają na wysypiska uwalniane są te
trujące związki zagrażając środowisku, zwierzętom i ludziom.18
To samo dotyczy innych elektrośmieci, czyli zużytych urządzeń elektrycznych
i elektronicznych- takich, które niegdyś działały na baterię lub na prąd. Również one
zawierają trujące substancje. Przedmioty, które powinno się oddawać do punktu zbiórki
elektrośmieci oznaczone są specjalnym znaczkiem: przekreślonym koszem na śmieci.
W punkcie zbiórki odpady takie są przygotowywane do recyklingu a toksyny
unieszkodliwiane. Nieprawidłowe składowanie elektrośmieci jest nie tylko działaniem
zagrażającym środowisku, ale także łamaniem prawa, za co grozi wysoka grzywna. 19
Pracownicy Instytutu Nowych Technologii troszczą się o środowisko. Nie chcą
zatruwać Ziemi, dlatego zużyte baterie składują w wyznaczonym miejscu, a następnie
są one oddawane w punkcie zbiórki baterii w markecie.
Osoby pracujące w INT oszczędzają papier, a ten zużyty oraz kartony przekazują
na makulaturę.
Do pojemnika na makulaturę wrzuca się:
18
19

gazety, książki bez twardych okładek;

katalogi, prospekty, foldery;

tekturę;

worki papierowe, papier do pakowania;

ścinki drukarskie.
https://eko-polska.pl/artykuly/dlaczego-zuzytych-baterii-nie-mozna-wyrzucac-do-smietnika/9520
http://www.kocham-biuro.pl/wiedza/ekologia/41-ekologia-w-biurze?showall=&start=3
Należy pamiętać, że papier przekazany na makulaturę nie może być
lakierowany, czy foliowany, tłusty, brudny, z resztkami jedzenia, farb lub klejów.
Makulatura nie może być też mokra.20
Gdyby do produkcji papieru na świecie wykorzystywano tylko materiału
pierwotnego, czyli drewna, a zużytego papieru nie przetwarzano na nowy, to na
miejscach lasów piętrzyłyby się góry śmieci.
Papier już od dawna pozyskiwano z surowców wtórnych. Pierwsza metoda
produkcji papieru opracowana przez chińskiego urzędnika Cai Luna zakładała
wykorzystanie zużytych szmat i starych sieci rybackich. Szmaty były stosowane jako
materiał papierniczy do lat 70 XX wieku. Następnie zostały one wyparte przez drewno.
Wzrost świadomości ekologicznej przyczynił się do rozwoju wykorzystywania
makulatury jako surowca, a jej rola w produkcji wciąż rośnie.21
Makulatura zbierana przez pracowników INT dołączana jest do zbiórki
prowadzonej przez jedną z łódzkich szkół podstawowych. Działanie to ma więc nie tylko
wymiar ekologiczny, ale także społeczny. Dochód ze sprzedaży makulatury przez
uczniów jest przeznaczany na ich potrzeby, np. na dofinansowanie do szkolnych
wycieczek.
W Instytucie Nowych Technologii jest specjalny pojemnik, do którego można
wrzucać plastikowe nakrętki od butelek. Dlaczego nie wrzucać ich po prostu do kosza
na plastik? Powodów jest kilka:
1. Zebrane nakrętki można przekazać na akcje charytatywne i przez to zwiększyć
swój katalog działań odpowiedzialnych społecznie. Kilogram nakrętek to 70
groszy.
20
21
http://www.recykling.pl/recykling/index/b/odpady/110
http://www.recykling.pl/recykling/index/b/odpady/110
2. Jeśli zbiera się osobno nakrętki, to do kosza na plastik wyrzucane są butelki
otwarte, które łatwiej zgnieść i zmniejszyć ich powierzchnię.
3. Proces sortowania śmieci w sortowni jest sprawniejsza, bo nie trzeba już
oddzielać nakrętek od butelek. (Wbrew pozorom są one wykonane z innych
tworzyw).
4. Możliwe jest przekazanie oddzielonych nakrętek bezpośrednio do firmy
recyklingowej, wtedy proces ich przetworzenia jest krótszy i tańszy.22
Selektywnej zbiórce w INT podlegają nie tylko odpady niebezpieczne, czy te,
które oddawane są do specjalnych punktów. Segregacja dotyczy wszystkich
produkowanych w biurze śmieci. W łatwo dostępnym dla wszystkich miejscu
postawione zostały pojemniki na różnego rodzaju śmieci. Pracownicy bez
problemów stosują się do zasad kierujących selektywną zbiórka odpadów. Są one
bardzo proste i dla wszystkich czytelne.

Do zielonego pojemnika wrzucane jest szkło.

Do niebieskiego pojemnika trafia papier.

Do żółtego kosza wyrzucany jest plastik.

Do pojemnika szarego wrzuca się odpady nienadające się do recyklingu np.
odpady higieniczne.

Do pojemnika brązowego wyrzuca się resztki jedzenia.23
Segregacja odpadów jest prostym zabiegiem, mającym duże znaczenie dla
środowiska. Zmniejsza się ilość śmieci na wysypiskach, dzięki czemu mniej szkodliwych
substancji przedostaje się do ziemi. Rozdzielanie śmieci z różnego tworzywa jest to też
dowodem na to, że pracownicy organizacji rzeczywiście troszczą się o środowisko
i swoją postawą promują ekologiczny tryb życia.
22
http://www.ekologia.pl/srodowisko/ochrona-srodowiska/nakretki-butelek-pet-masowa-akcjaspoleczna,11973,2.html
23
http://www.ole.pl/webpage/segregacja-odpadow-prawo-smieci.html
Wzrost ruchu samochodowego w ostatnich dziesięcioleciach wiąże się niestety
ze wzrostem emisji gazów szkodliwych dla zdrowia ludzi oraz przyczyniających się do
pogłębienia się efektu cieplarnianego w atmosferze. Są wśród nich tlenki węgla, tlenki
siarki, węglowodory i ich pochodne, tlenki azotu, związki ołowiu, dwutlenek węgla,
metan, amoniak, podtlenek azotu oraz inne substancje. Producenci samochodów
prześcigają się w innowacyjnych rozwiązaniach mających na celu ograniczenie
problemu zanieczyszczenia powietrza przez ich produkty.24 Zanim jednak samochody
ekologiczne będą dominowały na naszych drogach można zamienić środek transportu
na rower lub komunikację publiczną.
Instytut Nowych Technologii, aby zachęcić swoich pracowników do przyjeżdżania
do
pracy
rowerami
wygospodarował
miejsce
na
ich
bezpieczne
i wygodne
przechowywanie. Rowerzyści nie muszą się martwić o to, że ich jednoślady zostaną
skradzione, czy zniszczone, ponieważ są bezpieczne. Korzystanie z roweru jest nie
tylko sposobem przemieszczania się przyjaznym dla środowiska, ale często również
szybszym niż jazda samochodem przez zakorkowane i remontowane ulice. Należy
także pamiętać, że ruch to zdrowie, szczególnie po kilku godzinach pracy w biurze.
Wszystkie zasady postępowania proekologicznego w INT zostały zebrane
i zapisane w formie wewnętrznej procedury. Dla części pracowników zachowania
zgodne z tą procedurą z początku były jedynie przestrzeganiem zasad, ale po kilku
tygodniach zmieniają się w nawyki. Nie trzeba już myśleć nad wyłączeniem sprzętu
elektronicznego z gniazdka, czy nad segregacją odpadów. Postępowanie takie staje się
dla pracowników INT zupełnie naturalne.
Wszelkie zabiegi mające na celu oszczędzanie energii, wody, czy innych
zasobów nie zdadzą egzaminu, jeśli nie będzie temu towarzyszyło zaangażowanie
ludzi. Aby rzeczywiście zachowania proekologiczne stały się nawykiem pracownicy INT
24
http://autokult.pl/9882,spaliny-silnikow-co-zawieraja-i-jak-to-wplywa-na-czlowieka-2
byli edukowani w obszarze ekoekonomii. Ważne jest również, aby wprowadzając
w życie zasady mające na celu ochronę środowiska poinformować pracowników
o nowej strategii postępowania, omówić jej przyczyny i cele. Było to realizowane
podczas konsultacji z zespołem oraz podczas szkolenia.
Instytut Nowych Technologii przeprowadził dla swoich pracowników dwudniowe
szkolenie dotyczące ekonomii ekologicznej. W ciągu 8 godzin szkolenia omówione
zostały najważniejsze zagadnienia z tego obszaru oraz sposoby, w jaki można
przeciwstawiać się degradacji środowiska. Uczestnicy zapoznali się ze standardami,
jakie zamierza wdrożyć INT, wypracowali proekologiczne rozwiązania, które mogą
wprowadzić w życie w swojej pracy, utrwalili sobie reguły segregacji odpadów.
W związku z proekologicznymi zmianami w siedzibie INT wyznaczona została
osoba odpowiedzialna za ich wdrażanie, monitorowanie i raportowanie. Dzięki temu
łatwiej jest kontrolować, jaki stosunek do innowacji mają pracownicy i jak radzą sobie
z przestrzeganiem nowych wytycznych. Raporty mają na celu wskazanie mocnych
i słabych stron rozwiązań, dzięki czemu wciąż będzie można je ulepszać.
Wdrożenie zasad ekoekonomii w biurze jest ważne z punku widzenia dbania
o środowisko naturalne. Wszyscy chcemy oddychać czystym powietrzem, jeść zdrowe
jedzenie i pić zdrową wodą. Zmiany należy rozpocząć od siebie podnosząc własną
świadomość ekologiczną oraz wyrabiając nawyk oszczędzania dóbr. W pierwszej
kolejności odczuwalne będą korzyści finansowe płynące z takich działań. Zmniejszą się
wydatki na prąd, wodę, czy zakup papieru. Podniesie się także prestiż organizacji.
Zyska ona pozytywny wizerunek w otoczeniu. Będzie postrzegana jako organizacja
przyjazna środowisku oraz taka, której naprawdę zależy na dobrych warunkach życia
społeczności lokalnej. Interesariusze organizacji pociągnięci przykładem również mogą
zmieniać swoje nawyki: żyć i pracować w sposób proekologiczny. Po dłuższym czasie
widoczne będą zmiany w otoczeniu. Będzie czyściej na ulicach, zwiększy się ruch
rowerowy, częściej będą wykorzystywane przedmioty wielokrotnego użytku, bardziej
popularne stanie się segregowanie odpadów itd. Zmiany powoli będą powiększać swój
zasięg i pociągać za sobą coraz więcej osób.
SPOŁECZNA ODPOWIEDZIALNOŚĆ BIZNESU
W RELACJACH PRACOWNICZYCH
Wśród wytycznych do raportowania kwestii zrównoważonego rozwoju GRI ważne
miejsce zajmują kwestie związane z zatrudnieniem i relacjami pracowniczymi. Świadczy
to o tym, że społecznie odpowiedzialny biznes musi zwracać baczną uwagę również na
te zagadnienia.
Zasady społecznej odpowiedzialności biznesu należy zacząć wdrażać wewnątrz
firmy. Bowiem jakiekolwiek prospołeczne i proekologiczne działania nie będą
wiarygodne, jeśli wewnątrz instytucji pracownicy będą się uskarżać na brak szacunku
i etyki w zachowaniu zarządu. Nie będą również chcieli angażować się w działania
wpływające na umocnienie się firmy na rynku ani poprawiające jej wizerunek
w społeczeństwie. Bez odpowiedzialnego podejścia do kwestii relacji pracowniczych nie
można mówić o społecznej odpowiedzialności biznesu. Bez podjęcia odpowiednich
działań w tym zakresie nie można posunąć się dalej w realizacji CSR. Dobre praktyki
w odpowiedzialnych relacjach pracowniczych to między innymi: przestrzeganie zasady
równych szans w dostępie do zatrudnienia i rozwoju, zarządzanie wiekiem i płcią,
elastyczne formy zatrudnienia. Takie działania przynoszą szereg korzyści zarówno
firmie jak i pracownikom.
Jako tło do analizowania społecznej odpowiedzialność biznesu w zakresie relacji
pracowniczych można przyjąć piramidę potrzeb Maslowa. Abraham Maslow amerykański psycholog - uważał, że zachowanie człowieka zależne jest od
zaspokojenia jego potrzeb. Potrzeby ludzkie umiejscowił na piramidzie, na pięciu
poziomach, są to: potrzeby fizjologiczne, bezpieczeństwa, przynależności, szacunku
i uznania oraz samorealizacji. Dopiero zaspokojenie potrzeb niższego rzędu pozwala na
przejście na kolejny poziom. Managerowie, którzy realizują zasady odpowiedzialnego
biznesu wewnątrz organizacji dbają o to, aby pracownicy mieli zaspokojone potrzeby na
każdym poziomie.
U podstawy piramidy Maslowa leżą potrzeby fizjologiczne, czyli to, co jest
niezbędne do życia: jedzenie, odpowiednia temperatura, toaleta, odpoczynek itd.
w miejscu pracy będą to zasadnicze rozwiązania związane z realizacją standardów
BHP: odpowiednie przerwy w pracy, ergonomiczne i komfortowe miejsce wykonywania
zadań, a także zapewnienie odpowiedniej płacy. Dla wielu firm zaspakajanie tych
podstawowych potrzeb pracowników jest naturalne i bezdyskusyjne. Lekceważenie ich
wiązałoby się z łamaniem prawa i narażało firmę na sankcje finansowe oraz złą
reputację.
Dobrym
przykładem
realizacji
potrzeb
fizjologicznych
pracowników
wychodzącym poza obowiązki pracodawcy wynikające z zapisów prawa są stołówki
pracownicze i dofinansowania do posiłków oraz strefy relaksu zapewniające chwile
odpoczynku od napięcia związanego z pracą.
Kolejną grupą potrzeb wg. Maslowa są potrzeby bezpieczeństwa. w kontekście
relacji pracowniczych obejmują one stabilność zatrudnienia, świadczenia socjalne, np.:
prywatna opieka medyczna dla pracowników i ich rodzin, pomoc w trudnych sytuacjach
losowych (np. dofinansowanie operacji dziecka), dofinansowanie kupna okularów
korekcyjnych, karty multisport. Takie działania pozwalają zatrudnionym pracować bez
lęku o przyszłość, pozytywnie wpływają na zdrowie fizyczne i psychiczne pracowników
Przekładają się na wzrost lojalności i zaangażowania oraz na mniejszą ilość zwolnień
lekarskich. Są dodatkową formą wynagrodzenia.
Poczucie stabilności zatrudnienia w dużej mierzy zależy od rodzaju umowy
z pracodawcą. Najbardziej pożądaną umową jest umowa o pracę na czas nieokreślony.
Jej zaletą jest dłuższy czas wypowiedzenia, zapisy dotyczące płatnych urlopów,
dodatkowe wynagrodzenie za pracę w godzinach nadliczbowych, odprowadzane
składki na ubezpieczenia społeczne i zdrowotne, a co za tym idzie zabezpieczenie
emerytalne i możliwość skorzystania ze zwolnienia lekarskiego, urlopu macierzyńskiego
(ojcowskiego) i rodzicielskiego.
Coraz większą popularnością cieszą się w Polsce elastyczne formy zatrudnienia.
Są one odpowiedzią na problemy pracodawców w czasie kryzysu gospodarczego,
a także są korzyścią dla tych, którzy chcą godzić obowiązki rodzinne i zawodowe. Jest
to szczególnie ważne dla młodych rodziców.
Do elastycznych form zatrudnienia zalicza się:
 Terminowe umowy o pracę: umowa na czas określony, umowa na zastępstwo,
umowa sezonowa, umowa na okres próbny, umowa na czas wykonywania określonej
pracy25. Takie formy zatrudnienia dają pracownikowi czas na znalezienie stałej pracy
lub na pokazanie się pracodawcy z jak najlepszej strony i przekonanie go do
kontynuowania zatrudnienia. Nie jest to jednak forma umowy pozwalająca na poczucie
stabilizacji i pewności.
 Umowy cywilno- prawne: umowa zlecenie, umowa o dzieło oraz umowa
agencyjna (samozatrudnienie). Te formy zatrudnienia regulowane są przez kodeks
cywilny. Pozwalają na większą dowolność w zakresie miejsca i czasu oraz sposobu
wykonywania zadań.
 Zatrudnienie w niepełnym wymiarze czasu. Możliwość pracy na część etatu jest
zaletą głównie dla młodych rodziców, którzy muszą sprostać łączeniu pracy
z wychowywaniem dzieci oraz dla innych osób sprawujących opiekę nad osobami
zależnymi. Z szansy pracy na część etatu chętnie korzystają też ci, dla których praca 8
godzin dziennie byłaby zbyt dużym obciążeniem ze względu na ich zdrowie.
25
R. Walkowiak, M. Wysocka; „Elastyczne formy pracy” w „Społeczna odpowiedzialność organizacji. Od
odpowiedzialności do elastycznych form pracy” red. R. Walkowiak, M. Wysocka.
 Leasing pracowniczy. Ta forma zatrudnienia polega na korzystaniu przez firmę
z usług agencji pracy tymczasowej. Pracodawcą jest tutaj firma pośrednicząca, która
zawarła umowę z firmą, na rzecz której pracownik wykonuje pracę.
 Praca nakładcza. Umowa o pracę nakładczą skupia się na rezultacie a nie na
świadczeniu pracy. Innym określeniem na ten rodzaj zatrudnienia jest praca
chałupnicza, co wskazuje na fakt, że wykonuje się ją w domu.
 Telepraca polega na wykonywaniu obowiązków zawodowych poza zakładem
pracy
wykorzystując
do
tego
narzędzie
teleinformatyczne
i telekomunikacyjne
(komputer, telefon). Ważna w telepracy jest ciągłość tak wykonywanych zadań.
 Praca na wezwanie to forma zatrudnienia, w której pracownik musi być w ciągłej
gotowości. Powinien stawić się w pracy na każde wezwanie pracodawcy.
 Rotacja stanowisk to oddelegowanie osoby zatrudnionej na inne stanowisko
pracy lub do innego miejsca na określony czas.
 Job sharing to dzielenie pracy, jaka mogłaby być wykonywana w ramach jednego
etatu na kilku pracowników.
 Work sharing to zmniejszenie zakresu obowiązków lub czasu pracy pracownika.
Podobnie jak Job sharing jest to narzędzie przydatne w okresach kryzysu, gdy
zmniejszają się możliwości firm do wypłacania wynagrodzeń.26
Do elastycznych form zatrudnienia należą również formy mające na celu pomoc
osobą mającym problem ze znalezieniem pracy. Są to:
 Zatrudnienie socjalne
 Zatrudnienie wspierane
 Prace interwencyjne
 Roboty publiczne
26
R. Walkowiak, M. Wysocka; „Elastyczne formy pracy” w „Społeczna odpowiedzialność organizacji. Od
odpowiedzialności do elastycznych form pracy” red. R. Walkowiak, M. Wysocka.
Organizacje wdrażające zasady społecznej odpowiedzialności biznesu w relacjach
pracowniczych powinny uwzględniać zarówno swoje możliwości, jak i potrzeby
przyszłych pracowników. Korzystanie z elastycznych form zatrudnienia powinno być
wyjściem naprzeciw potrzebom pracowników, oraz wynikać z troski o jakość ich życia,
a nie być jedynie sposobem obniżenia kosztów zatrudnienia. Narzucanie pracownikom
elastycznych warunków zatrudnienia, które nie są dla nich korzystne i nie wpływają
pozytywnie
na
godzenie
życia
osobistego
i zawodowego
mogą
spowodować
niezadowolenie i frustrację zatrudnionych oraz być źródłem złej reputacji firmy.
Omawiana wyżej potrzeba bezpieczeństwa jest drugą z potrzeb niższego rzędu na
piramidzie Maslowa. Kolejne trzy szczeble zajmują potrzeby wyższego rzędu, do
których można przejść, po za zaspokojeniu tych pierwszych.
Pierwszą z potrzeb wyższego rzędu jest potrzeba przynależności. Każda osoba
lepiej się czuje w grupie, której członków zna oraz, w której czuje się lubiana
i akceptowana. Realizacja tej potrzeby wpływa na utożsamianie się pracownika
z wartościami
uznawanymi
w firmie
i wzmacnia
jego
lojalność
w stosunku
do
pracodawcy. w odpowiedzi na nią działy HR organizują wyjazdy integracyjne, spotkania
świąteczne itd. Bardzo dobrą praktyką łączącą zaspokojenie potrzeby przynależności
pracowników z działaniami dla społeczności jest wolontariat pracowniczy. Dzięki tej idei
pracownicy wspólnie angażują się w pomoc innym. Łączy ich działanie, cel i wartości,
jakie im przyświecają.
Wolontariat
to
bezinteresowna
pomoc
na
rzecz
dobra
wspólnego.27
W wolontariacie pracowniczym do relacji wolontariusz- beneficjent dołącza firma. Ona
finansuje pomoc oraz wspiera wolontariuszy np. poprzez dodatkowy czas wolny, czy
docenienie ich zaangażowania w firmowych kanałach komunikacji. Na niej też
spoczywa odpowiedzialność za czyny i postawę wolontariuszy. Wolontariat pracowniczy
27
K. Lorecka; „Wolontariat pracowniczy w Polsce”; Warszawa 2011r.
może polegać na organizowaniu jednorazowych lub powtarzalnych akcji pomocowych
(np. zbiórka artykułów na paczki świąteczne dla ubogich). Jest on wtedy określany
mianem wolontariatu akcyjnego. Inną formą wolontariatu pracowniczego jest wolontariat
długofalowy, oparty na trwałych relacjach z odbiorcami pomocy (np. angażowanie się
pracowników w pomoc w nauce i organizowanie czasu dzieciom z pobliskiej świetlicy
środowiskowej). Wolontariat
organizowane są cyklicznie.
akcyjny
też
może
być
długofalowy
jeśli
„akcje”
28
Wolontariat pracowniczy dzieli się też na indywidualny, gdzie angażuje się tylko
jedna osoba i grupowy, czyli taki, który skupia więcej niż jednego pracownika. 29
Inne kryteria rozróżniają wolontariat kompetencyjny i ogólnospołeczny. Wolontariat
kompetencyjny opiera się na specjalistycznej wiedzy pracowników (np. pracownicy
kancelarii prawniczej udzielają darmowych porad podopiecznym Domu Samotnej
Matki).
w wolontariacie
ogólnospołecznym
społecznicy
wykorzystują
swoje
indywidualne umiejętności i wiedzę, nie związane z branżą, w jakiej pracują.30
Starania o przyjęcie do grupy pracowników i ich akceptacje rozpoczynają się już
na początku zatrudnienia. Aby nowy pracownik bez problemów dołączył do zespołu i nie
czuł się w nim wyalienowany managerowie powinni postępować zgodnie z kilkoma
zasadami. Po pierwsze informacje o firmie, jakie są przekazywane, powinny być
dokładne i prawdziwe. Ważne jest też, aby na początku zatrudnienia lub jeszcze przed
jego rozpoczęciem pracownik miał możliwość spotkać się bezpośrednio z przełożonym.
Pierwszego dnia pracy nowozatrudniony powinien mieć przygotowane miejsce pracy:
swoje biurko, komputer, kalkulator. Te zabiegi sprawią, że pracownik poczuje się
częścią organizacji. Sprecyzowanie zadań, z jakich będzie pracownik rozliczany oraz
28
tamże
tamże
30
tamże
29
wskazanie osoby, do której może się zwracać z wszelkimi pytaniami i wątpliwościami
również pomoże w procesie adaptacji31.
Nowego pracownika należy oprowadzić po miejscu pracy i przedstawić go
współpracownikom. Dobrą praktyką jest umieszczanie informacji o nowym koledze lub
nowej koleżance w firmowych kanałach komunikacyjnych, np.: w intranecie, gazetce
firmowej lub na tablicy ogłoszeń. Dzięki temu nowa osoba nie będzie anonimowa
i będzie miała większą śmiałość w kontaktach z innymi.
Po zaspokojeniu potrzeby przynależności, pracownik dąży do zaspokojenia
potrzeby szacunku i uznania. Jest ona realizowana poprzez pozycję w firmie, premie,
nagrody w konkursach firmowych, samochód firmowy itd. Dla wielu są to jednak
niewystarczające dowody uznania. Brakuje im konkretnej informacji, że są dobrzy
w tym, co robią, że są bardzo cennymi pracownikami i organizacja nie chciałaby ich
stracić. Managerowie powinni chwalić swoich podwładnych, gdy uda im się osiągnąć
coś bardzo trudnego, co wykraczało poza ich obowiązki. Motywacją dla pracowników
będzie też pochlebne słowo w sytuacji, gdy osiągną cel, jaki był im postawiony. Na
pochwałę zasługują również ci, którzy po raz pierwszy poradzili sobie z jakimś
zadaniem, które do tej pory okazywało się dla nich zbyt trudne. Ważne jest, aby
pochwała dotyczyła konkretnego osiągnięcia i była do niego adekwatna. Dobrze jest
podkreślić, jakie cechy pracownika wpłynęły na ten sukces i jakie on ma znaczenie dla
zespołu. Pochwała powinna być wypowiedziana bez zbędnej zwłoki, czyli przy
najbliższej okazji od wydarzenia. Najlepiej jeśli jest ona przekazana bezpośrednio przez
przełożonego, ale może to być też rozmowa telefoniczna lub e-mail. Chwalenie
pracownika wpływa dobrze na jego obraz samego siebie i przekłada się na wzrost
motywacji do osiągania kolejnych sukcesów.32
31
http://www.praca.pl/poradniki/dla-pracodawcow/adaptacja-nowego-pracownika-jak-skutecznie-wprowadzicnowego-pracownika-do-twojej-firmy_pr-1272_2.html
32
http://www.achieveglobal.pl/zasoby-wiedzy/prasa/przywodztwo/dlaczego-chwalic-pracownika.html
Na szczycie piramidy Maslowa znajdują się potrzeby związane z samorealizacją,
możliwością samodecydowania i rozwojem osobistym. Pracodawca może wspierać
w zaspokojeniu tej potrzeby swoich pracowników poprzez organizację dla nich szkoleń i
warsztatów lub delegowaniu ich na konferencje branżowe. Dużą rolę w tym obszarze
odgrywają managerowie. Jeśli darzą zaufaniem swoich podwładnych i powierzają im
ambitne zadania, przyczyniają się do ich rozwoju. Na nich również spoczywa obowiązek
przygotowania pracownika do jak najlepszego, samodzielnego wykonywania zadań na
danym stanowisku. Narzędziem przydatnym w zaspokajaniu potrzeby samorealizacji
i rozwoju pracownika jest ścieżka kariery. Ścieżka kariery jest to plan rozwoju
pracownika. Jest to algorytm zawierający kolejne stanowiska oraz warunki, jakie musi
spełnić pracownik, aby je osiągnąć. Dobrze opracowana ścieżka kariery uwzględnia
zainteresowania, aspiracje i predyspozycje pracownika, oraz potrzeby kadrowe
organizacji.
Firmie
daje
gwarancje
pozyskania
wykwalifikowanych
i zaufanych
pracowników wyższych szczebli, a zatrudnionym jasny obraz rozwoju oraz motywację.
Na tym stopniu piramidy Maslowa znajduje się także potrzeba samodecydowania.
Narzędziem HR, które odpowiada na tę potrzebę jest ocena pracownicza. Jest to dosyć
skomplikowany proces mający na celu podsumowanie pracy osoby podlegającej ocenie
oraz
wypracowanie
planu
na
następny
okres.
W tym procesie aktywnie powinien uczestniczyć pracownik. Jego zdanie powinno być
brane pod uwagę w ustalaniu celów, czy metod eliminacji błędów. W pełnej ocenie
pracowniczej jest też miejsce, aby pracownicy wypowiedzieli swoją opinię na temat
miejsca pracy, metod zarządzania, współpracy z innymi. Mogą przedstawić własne
propozycje ulepszeń. Zatrudnieni zyskują poczucie, że zostali wysłuchani. Jeśli widzą,
że firma liczy się z ich zdaniem i ich sugestie są wdrażane, ich potrzeba
samodecydowania jest zaspokojona.
Potrzeba
samorealizacji
i samodecydowania
Potrzeba szacunku
i uznania
Potrzeba
przynależności
Potrzeba
bezpieczeństwa
Potrzeby
fizjologiczne
•sposób zarządzania zasobami ludzkimi
•ścieżka kariery
•pełna ocena pracownicza
•szkolenia, warsztaty i konferencje
•zajmowane stanowisko
•premie
•atrybuty (samochód, laptop)
•pochwały
•wprowadzenie nowego pracownika
•wyjazdy i spotkania integracyjne
•wolontariat pracowniczy
•stabilność zatrudnienia
•świadczenia socjalne (prywatna opieka medyczna dla całej
rodziny, fundusz emerytalny, pomoc w nieszczęśliwych
zdarzeniach losowych, dodatki do urlopów, dofinansowanie do
okularów, itd.)
•odpowiedni czas pracy i przerwy
•komfortowe i ergonomiczne i bezpieczne miejsce pracy
•pensja minimalna
•stołówka zakładowa
•przestrzeganie zasad BHP
Rys.1) Zaspokajanie potrzeb pracowników
Odpowiedzialny biznes w relacjach pracowniczych to również prowadzenie
w sposób etyczny procesów rekrutacji i zakończenia współpracy z pracownikami.
Rekrutacja jest znaczącym procesem dla organizacji. Jej celem jest pozyskanie
jak najlepszych pracowników na dane stanowisko. Rekrutować można na kilka
sposobów. Wyróżnia się rekrutację wewnętrzną (ogłoszenia w firmowych kanałach
komunikacji, firmowa baza danych, polecenia) oraz rekrutację zewnętrzną (ogłoszenia
w mediach,
skorzystanie
z usług
agencji
rekrutacyjnej,
polecenia
zewnętrzne).
Najczęściej wykorzystywanym narzędziami w procesie rekrutacji są selekcja CV
i rozmowa kwalifikacyjna. Polskie prawo oraz zasady etyczne nie pozwalają, aby na
jakimkolwiek etapie rekrutacji naruszać sferę osobistą kandydata. Nie można więc
prosić o informacje na temat orientacji seksualnej, poglądów politycznych, religii,
wykształcenia
i stanowiska
zawodowego
rodziców,
pochodzenia
etnicznego
i narodowości, planów dotyczących rodziny, wieku, czy niepełnosprawności. Kandydat
powinien być traktowany podmiotowo, jako partner w rozmowie. Ma prawo odmówić
odpowiedzi na pytanie oraz prosić o udzielenie potrzebnych mu informacji na temat
proponowanego stanowiska.33
W procesie rekrutacji każdy powinien mieć równe szanse. Nie można
dyskryminować kandydatów ze względu na ich poglądy, kolor skóry, czy wiek.
Rekruterzy powinni wystrzegać się subiektywnej oceny, a skupić się na kwalifikacjach
i predyspozycjach ubiegającego się o pracę. Dobrą praktyką w odpowiedzialnym
biznesie jest dążenie do różnorodności pod względem wieku i płci wśród zatrudnionych.
Jest to duże wyzwanie dla managerów, ale także daje możliwość uczenie się
współpracowników od siebie i spojrzenia na problemy i zadania z różnych perspektyw
Jeszcze dalej idą ci, którzy decydują się na zatrudnianie osób zagrożonych
wykluczeniem społecznym, np.: byłych więźniów, czy osoby chore psychicznie.
Podczas rekrutacji kandydata do pracy należy traktować z szacunkiem. Rozmowa
powinna odbyć się o ustalonym czasie i w komfortowych warunkach. Prowadzenie
wywiadu na korytarzu, czy w kuchni jest niegrzeczne i źle świadczy o firmie. Osoby
odpowiedzialne za rekrutacje powinny pamiętać, że w czasie rozmowy nie tylko one
oceniają kandydata, ale także kandydat ocenia firmę.
33
Firma =Pracownicy. Broszura Forum Odpowiedzialnego Biznesu.
Jednym z najtrudniejszych elementów relacji pracowniczych jest rozstanie
z pracownikiem, szczególnie jeśli jest konieczność zwolnienia wielu pracowników
jednocześnie. Jest kilka narzędzi pomagających przejść ten etap: pakiety przejściowe,
dłuższy okres wypowiedzenia, odprawy, pomoc psychologiczna i wsparcie doradcy
zawodowego w wytyczeniu nowej ścieżki zawodowej.34
Niezmiernie ważny jest również sposób, w jaki przekazywana jest informacja
o zwolnieniu. Manager w tym wypadku musi wykazać się dużą delikatnością i empatią.
Główną zasadą przy zwalnianiu pracowników jest zasada bezpośredniości. Przełożony
powinien spotkać się ze zwalnianymi pracownikami i osobiście poinformować ich
o sytuacji, w jakiej się znaleźli. Ważne jest miejsce i czas takiego spotkania. Trudno jest
z uśmiechem wrócić do obsługi klientów, chwilę po otrzymaniu wypowiedzenia. Należy
wziąć to pod uwagę planując rozmowę ze zwalnianymi. Rozstanie z pracownikiem jest
też momentem, w którym można uzyskać wiele cennych informacji na temat tego, co
w organizacji jest dobre, a co złe. Dobrze przeprowadzona rozmowa kończąca
współpracę może zarówno pozytywnie wpłynąć na zwolnionego jak i przynieść korzyści
firmie.
W odpowiedzialnym podejściu do zwolnień pracowników nie można zapominać
o tych, co zostają w firmie. Badania pokazują, że efektywność pracowników
pozostających w niepewności, co do swojego dalszego losu spada o 30 %. Ich poczucie
bezpieczeństwa i stałości zostaje bardzo naruszone. Ogromne znaczenie w takiej
sytuacji
ma
przejrzysta
i uczciwa
komunikacja.
Aby
zapobiec
plotkom
i niepokojom wśród pracowników należy wyjaśnić im przyczyny zwolnień i w miarę
możliwości rozwiać ich obawy.
34
S. Lewandowska-Akhvlediani; „CSR, a człowiek jako jednostka” w: Usługi społeczne odpowiedzialnego biznesu”;
red. M. Bonikowska, M. Grewiński; Warszawa 2011r.
CSR w relacjach odbiorcami i dostawcami.
Każda firma funkcjonuje w określonym środowisku. Jej istnienie w mniejszym, lub
w większym stopniu zależy od innych, np.: od dostawców, klientów, społeczności
lokalnej. Sposób jej działania jest regulowany przez inne podmioty gospodarcze,
instytucje finansowe oraz urzędy. Podmioty, które wywierają wpływ na firmę, a także
pozostają pod jej wpływem, określane są mianem interesariuszy firmy. 35 Nie istnieje
takie przedsiębiorstwo, ani organizacja, która nie wchodziłaby w relację z innymi ludźmi
lub podmiotami.
Podczas tworzenia strategii CSR bardzo ważne jest dokładne określenie
interesariuszy oraz rozpoznanie ich potrzeb i oczekiwań, a także zdefiniowanie
własnych oczekiwań wobec nich. Budowanie strategii społecznej odpowiedzialności
firmy powinna opierać się na dialogu z interesariuszami, tak, aby zmaksymalizować
obustronne korzyści i zniwelować ewentualne negatywne skutki wprowadzanych zmian.
Branie pod uwagę interesu różnych grup w pracowaniu na własny zysk wpływa
pozytywnie na zrównoważony rozwój organizacji.
Według badań przeprowadzonych w 2011 roku przez Polską Agencję Rozwoju
Przedsiębiorczości
grupą
interesariuszy
najczęściej
wskazywaną
przez
przedsiębiorstwa są klienci. Blisko połowa badanych określała mianem interesariuszy
także dostawców.36
Drugim krokiem, po zidentyfikowaniu interesariuszy jest ich zaangażowanie
w działania CSR. Można to zrobić na kilka sposobów: poprzez komunikację,
konsultacje, partnerstwo oraz dialog.37
35
http://odpowiedzialnybiznes.pl/artykuly/zarzadzanie-relacjami-z-interesariuszami-jako-jeden-z-elementowspolecznej-odpowiedzialnosci-biznesu/
36
tamże
37
tamże

Komunikacja
może
być
realizowana
poprzez
artykuły
w prasie,
stronę
internetową, newslettery, media społecznościowe, konferencje oraz spotkania
otwarte. Ma ona na celu przedstawienie szerszemu gronu informacji na temat
działalności firmy.

Konsultacje dążą do poznania opinii innych na temat podejmowanych działań,
nowych produktów, przekazów reklamowych itd. Do tego celu wykorzystywane
są m.in. ankiety, spotkania, komentarze na portalach internetowych.

Partnerstwa to długotrwała forma zaangażowania. Można nią określić wspólne
projekty, inicjatywy, działania strategiczne.

Dialog polega na wymianie poglądów z interesariuszami. Może mieć to miejsce
podczas zorganizowanych spotkań lub poprzez fora internetowe.
Respondenci, którzy w badaniu PARP wskazali, że posiadają relację z klientami
deklarowali, że komunikują się z nimi poprzez bezpośrednie rozmowy, kontakt
telefoniczny
i mailowy,
reklamy,
spotkania
z przedstawicielami
firmy,
badanie
zadowolenia. Natomiast komunikacja z dostawcami odbywa się najczęściej poprzez
rozmowę bezpośrednią lub telefoniczną, spotkanie z przedstawicielem firmy lub
e- mail.
Badane firmy wskazywały również klientów oraz dostawców jako grupy, z którymi
najczęściej nawiązywana jest współpraca w obszarze CSR. Uwzględnienie ich zdania
w budowaniu
strategii
społecznej
odpowiedzialności
może
pomóc
w doborze
optymalnych działań, wpłynie na wzajemne zaufanie i efektywność przedsięwzięć.
Jednym
z dokumentów
pomocnym
w określeniu
zasad
nawiązywania
i utrzymywania relacji z klientami i dostawcami jest Norma ISO 26000. Wymienia ona
relacje z konsumentami, jako jeden z obszarów społecznej odpowiedzialności biznesu.
Dokument ten zwraca uwagę na etyczne praktyki w reklamie, obiektywną i dokładną
informację, uczciwe zapisy w umowach oraz edukację rynku. Wytyczne dotyczące
relacji z dostawcami mówią o konieczności zwracania uwagi na kryteria środowiskowe
oraz społeczne w politykach zakupów, dystrybucji i zawierania umów. Firmy realizujące
strategię CSR powinny zachęcać do tego swoich kontrahentów oraz pomagać im we
wdrażaniu zasad CSR.38
Relacje z odbiorcami.
Konsumenci są bardzo liczną i ważną grupą interesariuszy. Sprostanie ich
oczekiwaniom przy jednoczesnym dbaniu o własne wartości i interesy jest poważnym
zadaniem dla firm i organizacji.
Pierwszym etapem budowania relacji z konsumentami musi być ich poznanie.
Należy zadać sobie pytania:, „do kogo kierujemy nasze usługi/produkty?”, „Jakie są
oczekiwania naszych klientów?”. Trzeba także pamiętać, że klienci mają prawo do
zmiany swoich potrzeb, a również grupa sama się zmienia- jedni odchodzą, a na ich
miejsce pojawiają się nowi, być może z innymi oczekiwaniami oraz wartościami.
Istotnym pytaniem ułatwiającym charakterystykę konsumentów jest pytanie o ich
świadomość. Wybory klientów mogą wynikać z ich wiedzy, lub jej braku. Klienci mogą
decydować się na kupno tańszego produkty, ale jeśli znaliby rzeczywiste koszty
społeczne i ekologiczne ich wyprodukowania, być może woleliby wydać więcej
pieniędzy, ale postąpić odpowiedzialnie społecznie. Klienci zawsze mają wybór. Należy
o tym pamiętać dedykując im usługę lub produkt. Jeśli chcemy, aby wybrali naszą ofertę
musimy być dla nich atrakcyjni.
Najlepszym sposobem na poznanie klientów jest nawiązanie z nimi dialogu, czyli
otwarcie się na relację, poprzez badanie ich potrzeb, przejrzystość zasad, zrozumiałe
procedury oraz przyjmowanie krytyki.39 Dialog z konsumentami w organizacji może być
realizowany poprzez:
38
CSR w łańcuchu dostaw i partnerstwie biznesowym. Doświadczenia firm skandynawskich”; Skandynawsko-Polska
Izba Gospodarcza i CSRinfo, Warszawa, Polska, 2012
39
http://interesariusze.pl/artykuly/dialog-z-konsumentem/?m=konsumenci

zapewnienie dostępu do pełnej, rzetelnej i uczciwej informacji;

transparentność umów, unikanie zapisów „drobnym drukiem”;

reagowanie na potrzeby klientów;

wysoką jakość produktów i usług oraz wysoką jakość obsługi klienta, także
w zakresie reklamacji;

dbanie o klientów o szczególnych potrzebach (np.: osoby niepełnosprawne,
w podeszłym wieku).

dzielenie się wiedzą i doświadczeniem z klientami;

realizowanie komunikowanych planów;

indywidualne traktowanie, poświęcenie czasu klientowi;

ewaluacja podejmowanych działań;

etykę na każdym etapie funkcjonowania;

spójność wartości i działań;

wytypowanie pracownika odpowiedzialnego za bezpośrednią komunikację;40
Kierowanie się przez organizację wymienionymi zasadami przyniesie jej wiele
korzyści. Poprzez wzmocnienie relacji z klientem oraz zdobycie jego zaufania, łatwiej
będzie go utrzymać, co wpłynie na wzrost sprzedaży i większe zyski.
Poprawi się
wizerunek organizacji oraz jej konkurencyjność na rynku. Poprzez ciągłe starania
o wysokie standardy, firma będzie rozwijać się i wzrośnie jej innowacyjność. Zmniejszy
się ryzyko reklamacji i sporów sądowych.
Klientami Instytutu Nowych Technologii są przedsiębiorstwa, instytucje oraz
organizacje, których pracownicy lub właściciele biorą udział
w konferencjach,
szkoleniach i warsztatach organizowanych przez INT oraz zlecający Stowarzyszeniu
usługi
szkoleniowe,
społeczeństwo:
40
tamże
doradcze
mieszkańcy
i inne.
Odbiorcami
województwa
działań
łódzkiego,
Instytutu
uczniowie,
jest
też
seniorzy
itd.
Przedstawiciele społeczności zachęcani są do udziału w projektach realizowanych
z myślą o ich rozwoju.
Pracownicy Instytutu Nowych Technologii dbają o profesjonalną i grzeczną
obsługę interesariuszy. Jest zatrudniona osoba odpowiedzialna za pierwszy kontakt
z klientem i ewentualne pokierowanie go dalej. Osoba ta odbiera telefony oraz wita
i obsługuje klientów przychodzących do biura. Inni pracownicy INT również komunikują
się z klientami pamiętając zachowaniu wysokich standardów. Dobrą praktyką
zmierzającą do ciągłego doskonalenia się w zakresie nawiązywania i utrzymywania
relacji z klientami będą okresowe szkolenia prowadzone metodą warsztatową.
INT organizuje liczne konferencje, spotkania i szkolenia dla swoich klientów.
Dba, aby ich uczestnicy czuli się komfortowo. Można to osiągnąć poprzez:

organizowanie spotkań w wygodnych salach, gdzie każdy ma możliwość widzieć
i słyszeć prowadzącego;

robienie odpowiednich przerw, zapewnienie poczęstunku;

rozpoczynanie spotkań punktualnie.
Troska o potrzeby klientów niepełnosprawnych lub starszych wyraża się
w organizowaniu spotkań i konferencji w odpowiednio przystosowanych budynkach.
W celu promowania przedsiębiorczości również wśród osób niedosłyszących i głuchych
należy zapewnić tłumacza migowego lub transkrypcję dla głuchych.
Z szacunku do klienta INT dba o wysoką jakość swoich usług. Trenerzy oraz
wykładowcy zawsze muszą być bardzo dobrze przygotowani do swojej pracy. Po
przeprowadzonych projektach edukacyjnych, doradczych i animacyjnych odbywa się
ewaluacja dostarczająca informacji na temat poziomu zadowolenia uczestników. Proces
ewaluacji jest pomocny w niwelowaniu słabych stron projektu i wzmacnianiu tego, co
dobre.
INT realizuje projekty skierowane do różnych grup. Zawsze jasno są określone
zasady rekrutacji oraz terminy jej poszczególnych etapów. Instytut w sposób szczególny
dba o osoby zagrożone wykluczeniem społecznym: osoby starsze, bezrobotne,
młodzież zagrożona patologiami. Dla tej grupy klientów organizowane są szkolenia
i projekty mające na celu poprawę jakości ich życia.
Instytut Nowych Technologii nawiązuje dialog ze swoimi klientami podczas
organizowanych spotkań. Jest to okazja do bezpośredniej rozmowy na temat oczekiwań
i potrzeb odbiorców. Można również wsłuchać się i wyciągać wnioski z informacji
zwrotnej na temat podejmowanych działań.
Stowarzyszenie
preferuje
komunikację
z klientami,
która
nie
wymaga
niepotrzebnego zużycia papieru, tj. komunikację bezpośrednią, telefoniczną lub
mailową. Kontakt z klientami odbywa się także poprzez media. Informacje na temat
wydarzeń realizowanych przez INT publikowane są w prasie. Poszczególne projekty
często mają swoje własne strony internetowe oraz zakładki na stronie internetowej INT.
Prowadzona jest również strona na portalu społecznościowym.
W komunikacji z klientami INT przekazuje informacje o swoim zaangażowaniu
w realizację zasad społecznej odpowiedzialności. w konkursie „Lider Nowoczesnych
Technologii” organizowanym przez Instytut Nowych Technologii promowane są firmy
działające w sposób etyczny i wykazujące się troską o środowisko. Pracownicy
w korespondencji mailowej przypominają innym o konieczności oszczędzania papieru.
w stopce wiadomości umieszczają zdanie: „Help save paper - do you need to print this
e-mail?”.
Relacje z dostawcami.
Drugą grupą ważnych dla organizacji interesariuszy są dostawcy, czyli
kontrahenci dostarczający wszelkie produkty i usługi niezbędne do zapewnienia
klientom organizacji finalnego produktu lub usługi.41 Dla organizacji doradczoszkoleniowej, jaką jest Instytut Nowych Technologii są to m.in. dostawcy sprzętu
biurowego i artykułów biurowych, firmy marketingowe, podmioty wynajmujące lokale na
użytek INT. Szeroko rozumiany łańcuch dostaw obejmuje nie tylko bezpośrednich
dostawców, ale też producentów dóbr i ich poszczególnych części, usługi sprzedażowe
i posprzedażowe oraz wywóz i utylizację odpadów. Mogą być to m.in. fabryka papieru,
zewnętrzne firmy audytorskie, drukarnie oraz firmy zajmujące się odbiorem śmieci,
a także firmy ochroniarskie, sprzątające, zewnętrzni trenerzy. Tak rozumiany łańcuch
dostaw określany jest również łańcuchem wartości, ponieważ wynika on z zasad, jakimi
kieruje się firma i jest ich urzeczywistnieniem42. Kierowanie się zasadami społecznej
odpowiedzialności w doborze i tworzeniu relacji z dostawcami ma pozytywny wpływ na
reputację organizacji. Etyczne traktowanie kontrahentów sprzyja budowaniu zaufania
społecznego wobec firmy. Podobnie nawiązywanie współpracy z podmiotami, których
działalność również opiera się na odpowiedzialności społecznej pomaga w kreowaniu
pozytywnego i przejrzystego wizerunku. Wypracowywanie trwałych i pozytywnych
relacji z dostawcami wpływa na ich lojalność oraz zachowanie płynności dostaw.
W
poszukiwaniu
kontrahentów
o wysokich
standardach
działania
oraz
kierujących się etycznymi zasadami należy zwracać uwagę na ich relacje z rynkiem,
m.in. na zapisy w umowach, metody pozyskiwania klientów, źródła pozyskiwania
surowców, stosunek do konkurencji. Ma to na celu ograniczenie ryzyka związanego
z występowaniem korupcji, brakiem terminowości realizacji zamówień, ryzykiem
płynności finansowej dostawcy.
Firmy i organizacje biorące odpowiedzialność za jakość życia społeczności
lokalnej w miarę możliwości będą korzystały z usług i produktów oferowanych przez
lokalnych przedsiębiorców. Będą również angażowały się w ich edukowanie w zakresie
41
42
http://interesariusze.pl/artykuly/definicja-lancucha-dostaw/?m=dostawcy
http://interesariusze.pl/artykuly/definicja-lancucha-dostaw/
zrównoważonego rozwoju. Edukacja ta może odbywać się poprzez organizowanie
konferencji tematycznych dla dostawców, e-learning lub kampanie informacyjne.
Uczciwą
ofertowych
na
metodą
pozyskiwania
portalach
dostawców
internetowych
jest
dostępnych
zamieszczanie
dla
wszystkich
zapytań
osób
zainteresowanych. w ten sposób żadna z firm nie jest faworyzowana, a działanie
organizacji zamawiającej jest przejrzyste. Spośród nadesłanych ofert firma może
wybrać kontrahenta, który w najwyższym stopniu będzie spełniał stawiane wymagania,
również te związane ze społeczną odpowiedzialnością. Do zapytania ofertowego można
dołączyć ankietę dla dostawców, której wyniki dadzą wiedzę, w jaki sposób potencjalny
kontrahent działa na rzecz zrównoważonego rozwoju.
Narzędziem nawiązywania relacji z dostawcą w sposób odpowiedzialny są
kodeksy postępowania dla dostawców, wspólne polityki środowiskowe i społeczne,
klauzule w umowach oraz inne wytyczne.43 Są to narzędzia, których celem jest
zmobilizowanie dostawcy do zachowań prospołecznych i proekologicznych.
Ważnym aspektem jest również przyjrzenie się oddziaływaniom dostawców
i producentów na środowisko. Odpowiedzialne kreowanie łańcucha dostaw to takie,
które dąży do zminimalizowania zagrożenia dla natury, poprzez ograniczenie zużycia
energii i innych zasobów oraz emisji trujących substancji. Dobrymi praktykami w tym
obszarze są między innymi: wybieranie produktów pochodzących z recyklingu
i nadających się do ponownego przetworzenia oraz wybór producentów pozyskujących
materiały w sposób zrównoważony.
Łatwym sposobem na obniżenie kosztów środowiskowych w zakresie dostaw
produktów potrzebnych w biurze jest korzystanie z zakupów on- line. Dostępne są
elektroniczne wersje katalogów materiałów i sprzętów biurowych, mebli, artykułów
43
„CSR w łańcuchu dostaw i partnerstwie biznesowym. Doświadczenia firm skandynawskich”; SkandynawskoPolska Izba Gospodarcza i CSRinfo, Warszawa, Polska, 2012
spożywczych. Są one tańsze i bardziej przyjazne dla środowiska niż ich papierowe
odpowiedniki.
Robiąc
zakupy
okresowo,
przewidując,
co
będzie
potrzebne
w najbliższym miesiącu oszczędzamy papier, poprzez tworzenie jednej faktury zamiast
wielu za jednorazowe zakupy oraz zmniejszenie liczby wydruków potwierdzeń
zamówienia. Dostarczenie zakupów jeden raz w miesiącu zmniejsza koszty dostawy
zarówno finansowe, jak i środowiskowe (zmniejszenie emisji spalin do atmosfery). Idąc
dalej w tym kierunku można zawiązać kooperatywę zakupową z innymi firmami
i organizacjami znajdującymi się w jednym budynku, aby ich zamówienia były
realizowane
w jednej
dostawie.
Wtedy
samochód
dostawczy
z zamówionymi
produktami wykona jeden kurs zamiast kilku, jest to bardziej ekonomiczne. w ten
sposób zmniejszają się koszty dostawy i jest szansa na wynegocjowanie upustu na
zakupy.
Wśród dostawców INT znajduje się personel odpowiedzialny za sprzątanie biura.
w trosce o środowisko naturalne można zobligować firmę sprzątającą do ograniczenia
stosowania
środków
czyszczących
zawierające
niebezpieczne
substancje,
a zastąpienia ich bardziej ekologicznymi preparatami. Wykorzystanie w usługach
czyszczenia innowacyjnego sprzętu sprzyja oszczędzaniu wody i energii. Początkowo
wiąże się to z pewnymi kosztami, ale w perspektywie długoterminowej przynosi zyski.
Dla firmy odpowiedzialnej społecznie odpowiednim dostawcą będzie jedynie taka
firma, która w sposób uczciwy i etyczny traktuje swoich pracowników. Jeśli dostawca
nie ma opracowanych procedur dotyczących przestrzegania praw pracownika, firma
zamawiająca może zobligować swojego dostawce do stworzenia i przestrzegania takich
procedur. Pomimo budowania relacji na wzajemnym zaufaniu, realizacja takiego
zobowiązania, podobnie jak działania w innych obszarach, powinna być monitorowana.
Sprzyjają temu regularne audyty dostawców. Działania społecznie odpowiedzialne
mogą
wyrażać
się
w bojkotowaniu
tych
dostawców
i producentów,
których
postępowanie jest nieetyczne oraz unikanie zakupów rzeczy wyprodukowanych
w krajach, gdzie nieprzestrzegane są prawa pracowników oraz wykorzystywane są do
produkcji niebezpieczne dla środowiska i człowieka substancje.
Relacja z dostawcami może odbywać się na trzech poziomach zaangażowania.

Pierwszy poziom opiera się na kontroli. Firma będąca odbiorcą może prowadzić
audyty swoich dostawców, oczekiwać od nich sprawozdań i raportów. Powinna
przekazywać im informację zwrotną z kontroli.

Drugim poziomem zaangażowania jest
współdziałanie mające na celu
optymalizację procesu produkcji lub dostawy oraz poprawę w obszarze
zarządzania ryzykiem strony zamawiającej.

Najwyższy poziom relacji klient- dostawca jest budowanie świadomości poprzez
edukację oraz obserwowanie i analizę dobrych praktyk.
Związek z dostawcami należy kształtować w taki sposób, aby móc jak najwięcej
uczyć się od siebie nawzajem. Taka współpraca będzie sprzyjała obustronnemu
rozwojowi oraz podnosiła jakość usług. Dzięki partnerskiej relacji można liczyć na
wzrost innowacyjności przedsiębiorstw oraz zwiększenie ich konkurencyjności na rynku.
Dużą korzyścią dla społeczności i środowiska mogą być wspólne projekty firmy z jej
dostawcami. Połączenie zasobów kilku podmiotów może skutkować wzrostem
efektywności przedsięwzięć, np. jeśli są to projekty edukacyjne zwiększy się zasięg ich
oddziaływania.
W łańcuchu dostaw znajdują się zarówno dostawcy jak i klienci. Te dwie grupy
wpływają na siebie nawzajem. Firma dobiera dostawców zgodnie z potrzebami
i oczekiwaniami klientów. Jednocześnie może na te oczekiwania wpływać poprzez
edukowanie konsumentów i wskazanie korzyści płynących z decyzji społecznie
odpowiedzialnych. Do takich decyzji należy wybór dostawców, których cechuje etyka
w działaniu. Chcąc realizować strategie CSR czasami trzeba wybrać droższe
rozwiązania, przez co podniesie się cena finalnego produktu, czy usługi. Tylko
długoterminowe planowanie pozwoli na dostrzeżenie korzyści z takiego działania.
Dlatego ważne jest przekazywanie klientom wiedzy z zakresu zrównoważonego
rozwoju, aby popierali i wspierali nasze wartości i decyzje w tym obszarze.
CSR jest jak życie w toskańskiej wiosce
– tylko ten w pełni korzysta z dobrodziejstw otoczenia,
kto nie odwraca się do sąsiadów plecami.
Maria Piłat, Hochtief
44
CSR definiowane jest jako dobrowolne łączenie działań biznesowych ze
społecznymi i środowiskowymi.
Firmy i organizacje, które wdrażają zasady CSR
budują relacje z otoczeniem w celu poprawiania dobrobytu społecznego. Dążą do
zachowania równowagi pomiędzy celami biznesowymi, a dbałością o środowisko
i poprawą jakości życia społeczeństwa zarówno obecnie, jak i w przyszłości. Na drodze
rozwoju idei odpowiedzialności społecznej biznesu powstała koncepcja biznesu
społecznie zaangażowanego, czyli takiego, który nie jest obojętny wobec problemów
społecznych i podejmuje działania mające na celu przeciwdziałanie im.45
W ostatnich latach coraz więcej firm i organizacji dostrzega, jak duże znaczenie
dla rozwoju biznesu mają pozytywne i odpowiedzialne relacje z najbliższym otoczeniem
społecznym. Dbałość o etyczne relacje z interesariuszami to również jedna z zasad
prowadzenia odpowiedzialnego biznesu. Relacje z otoczeniem można budować
poprzez podejmowanie przedsięwzięć na rzecz poszczególnych jego podmiotów lub
poprzez wspólne działanie w imię jakiejś idei.
Firma, czy organizacja rozwijająca się na danym terytorium nigdy nie pozostaje
obojętna dla lokalnej społeczności. Zawsze będzie wywierała jakiś wpływ na otoczenie
i będzie wprowadzała zmiany do zastanego stanu. Może to być wpływ pozytywny, gdy
dzięki działaniom podejmowanym przez organizacje, będzie podnosiła się jakość życia
okolicznych mieszkańców lub funkcjonowania innych podmiotów, a ich zasoby będą
wzmacniane, lub negatywny, jeśli firma będzie przynosiła więcej szkód.
44
CSR w Polsce. Menadżerowie/Menadżerki 500. Lider/Liderka CSR. badanie GoodBrand
oraz Forum Odpowiedzialnego Biznesu. Warszawa 2010r.
45
M. DASZKIEWICZ; „Budowanie relacji z otoczeniem. Biznes wobec społecznej odpowiedzialności”; w: M. Przybyła
(red.), Wybrane aspekty zarządzania, Wydawnictwo Indygo Zahir Media, Wrocław 2009r.
Realizowanie przedsięwzięć mających na celu poprawę jakości życia otoczenia
może przynieść wiele korzyści również samej firmie. Przede wszystkim jest to droga do
uzyskania przewagi konkurencyjnej, poprawy warunków prowadzenia interesów oraz
zyskanie zaufania i dobrej opinii wśród interesariuszy.46 Organizacja zyskuje dobrą
renomę oraz rozpoznawalność marki. CSR jest również źródłem innowacyjności,
bowiem chęć reagowania na potrzeby społeczne motywuje do poszukiwania nowych
rozwiązań i kreowaniu twórczych pomysłów.
Zasadami społecznie odpowiedzialnego biznesu kieruje reguła wygranywygrany. Oznacza to, że z działań CSR czerpią korzyści obie strony: zarówno podmiot,
do którego kierowana jest pomoc, jak i ten, kto tę pomoc oferuje.
Społeczna odpowiedzialność biznesu w podejmowaniu działań na rzecz
otoczenia
Społeczne zaangażowanie biznesu, jako element społecznej odpowiedzialności,
obejmuje działania na rzecz otoczenia. Działania te mogą być kierowane bezpośrednio
do mieszkańców okolicy, do istniejących na tym terenie firm i organizacji
pozarządowych lub do jednostek samorządu terytorialnego. Instytut Nowych
Technologii kieruje swoje działania do wszystkich tych grup. Stara się przekazywać im
wiedzę i umiejętności przydatne w ich życiu lub funkcjonowaniu. Propaguje ideę
społecznej odpowiedzialności poprzez promowanie firm wykazujących się troską
o środowisko i etyczne zachowanie wobec interesariuszy oraz organizowaniu akcji
dotyczących ważnych społecznie zagadnień. Instytut jest wrażliwy na potrzeby
społeczeństwa. Wychodzi z pomocą do osób zagrożonych wykluczeniem społecznym
oraz do firm i organizacji potrzebujących wsparcia.
Do głównych
Technologii należą:





46
obszarów
zaangażowania
społecznego
Instytutu
Nowych
edukacja;
wsparcie innowacyjności w biznesie;
rozwój przedsiębiorczości;
propagowanie idei partnerstwa
dostęp do technologii
M. DASZKIEWICZ; „Budowanie relacji z otoczeniem. Biznes wobec społecznej odpowiedzialności”; w: M. Przybyła
(red.), Wybrane aspekty zarządzania, Wydawnictwo Indygo Zahir Media, Wrocław 2009r.
Działania na rzecz społeczności lokalnej.
Społeczność lokalna, czyli zbiorowość zamieszkująca stosunkowo niewielkie
terytorium47 jest jednym z odbiorców zaangażowania społecznego biznesu.
Instytut Nowych Technologii jest organizacją, która chce dzielić się swoimi
zasobami z innymi. Do działań INT skierowanych bezpośrednio do mieszkańców należą
szkolenia zawodowe oraz programy edukacyjne. Wpływają one na podniesienie jakości
kapitału ludzkiego regionu i dostępność wartościowych kadr.
Dotychczas INT zrealizował szereg szkoleń zawodowych dotyczących różnych
obszarów pracy. Miały one na celu podnoszenie kompetencji beneficjentów oraz
przygotowywały ich do pracy na stanowiskach:





specjalista ds. rozliczania projektów;
sprzedawca;
mechatronik;
pracownik obsługi obrabiarek sterowanych automatycznie;
manager.
Instytut przeprowadził również warsztaty skierowane do niepracujących kobiet,
będących szczególnie zagrożonych wykluczeniem społecznym. Projekt ten zakładał
wzrost zatrudnienia kobiet w Łodzi oraz podniesienie ich statusu społecznego
i zawodowego.
Warunkiem udzielenia rzeczywistej pomocy społeczności lokalnej jest poznanie
jej autentycznych potrzeb i sytuacji, w jakiej funkcjonuje. Działania podejmowane przez
Instytut Nowych Technologii poprzedzone są wnikliwą analizą potrzeb otoczenia. Wybór
zakresu szkoleń zawodowych jest odpowiedzią na zapotrzebowanie rynku pracy
na specjalistów danej dziedziny. Kurs podnoszący kwalifikację sprzedawców poza
modułem dotyczącym technik sprzedaży zawierał naukę języka angielskiego
na różnych poziomach oraz kurs na prawo jazdy. Wynikało to z faktu, iż brak tych
umiejętności często stanowi ogromną barierę w znalezieniu lepszej pracy lub w rozwoju
w obecnej. Również warsztaty dla bezrobotnych kobiet zawierały kurs języka
angielskiego. Współcześnie znajomość chociaż podstaw tego języka jest bardzo
pomocna na rynku pracy. Podobnie ze znajomością obsługi komputera, dlatego i ten
obszar zawierały szkolenia realizowane przez INT. Organizując szkolenia Instytut
47
http://pl.wikipedia.org/wiki/Spo%C5%82eczno%C5%9B%C4%87_lokalna
zwraca dużą uwagę na osoby, które mają szczególnie trudną sytuację na rynku pracy.
Osoby, które ukończyły 45 rok życia mają pierwszeństwo udziału w szkoleniach.
Instytut Nowych technologii dostrzega duże znaczenie umiejętności korzystania
z nowoczesnych technik informatyczno- komunikacyjnych we współczesnym świecie.
Braki w tym zakresie dokuczają najczęściej osobom młodym- uczniom, którzy
wykorzystują komputer głównie do rozrywki oraz starszym, dla których zmiany
w zakresie technologii postępują zbyt szybko. Dla pierwszej z wymienionych grup INT
zrealizował program edukacyjny „Nauka i zabawa z Pecetem”. Projekt obejmował
warsztaty, szkolenia oraz półkolonie dla chętnych uczniów gimnazjów, szkół
ponadgimnazjalnych oraz podopiecznych świetlic środowiskowych. Beneficjenci mogli
także bezpłatnie korzystać z kafejki internetowej. Odpowiedzialność społeczna biznesu
zakłada zapewnienie równych szans do rozwoju osobistego dla wszystkich, dlatego
udział w zajęciach był darmowy. Dzięki temu mogli wziąć w nich udział również ci,
których nie stać na płatne kursy.
Osoby powyżej 50 roku życia narażone są na wykluczenie informatyczne. Dla
nich zmiany, jakie następują dzieją się za szybko. Umiejętność obsługi komputera
i korzystania z Internetu są dla nich bardzo przydatne, ale trudne do samodzielnego
opanowania. INT realizuje dwa projekty skierowane do seniorów: „Senior new tech
w bankowości” oraz „Akademia Seniora”.

Projekt „Senior new tech w bankowości” ma na celu przygotowanie osób 55+ do
korzystania z bankowości elektronicznej. Umiejętność obsługi konta bankowego
przez Internet jest dla nich dużym udogodnieniem, ale najpierw muszą wyzbyć
się obaw związanych z obsługą komputera. Projekt ma ich w tym wesprzeć
przekazując niezbędną wiedzę.

W ramach „Akademii Seniora” osoby starsze mogą bezpłatnie korzystać z trzech
stanowisk komputerowych. Do ich dyspozycji jest także specjalista IT, który
odpowie na pytania oraz pomoże rozwiązać pojawiające się trudności.
Wyżej wymienione działania społeczne wpływają na rozwój kompetencji
społeczeństwa. Przynoszą korzyści odbiorcom, wpływają na poprawę jakości ich życia
poprzez podniesienie ich konkurencyjności na rynku pracy oraz możliwość korzystania
z nowoczesnych technologii.
Działania na rzecz NGO.
Nawiązywanie relacji z innymi organizacjami jest ważnym zadaniem
w realizowaniu zasad społecznej odpowiedzialności. Wiadomo, że w grupie jest siła.
Budowanie więzi między różnymi podmiotami służy podnoszeniu kapitału społecznego
na wyższy poziom.
Instytut Nowych Technologii stara się dzielić swoją wiedzą i umiejętnościami.
Przekazuje wypracowany przez siebie know- how innym organizacjom. W ten sposób
chce wzmacniać ich zasoby, wspomagać w rozwoju oraz wpływać na polepszenie ich
sytuacji. W tym celu INT podejmuje oraz zrealizował szereg przedsięwzięć. Wśród nich
są:

„Utworzenie sieci- szansą rozwoju organizacji pozarządowych z województwa
łódzkiego”.
Projekt zakładał uruchomienie Centrum Wsparcia Sieci Organizacji
Pozarządowych w Łodzi, którego zadaniem jest koordynowanie i wspieranie
działań związanych z powstawaniem sieci NGO w Łodzi oraz wsparcie
merytoryczne dla jej potencjalnych członków.

„Trzeci sektor – siłą społeczeństwa obywatelskiego!”
Działania podejmowane w ramach tego projektu miały na celu wsparcie
członków, pracowników oraz wolontariuszy NGO a także osób, które są
na etapie tworzenia nowych organizacji pozarządowych w regionie. Projekt
zakłada liczne szkolenia oraz bezpłatne doradztwo z obszarów istotnych dla tego
typu organizacji. Do pomocy przy realizacji projektu zaproszeni zostali studenci.
Ich praca opierająca się na wolontariacie została poprzedzona szkoleniem
pozwalającym na zapoznanie się ze specyfiką pracy w NGO, oraz zasadami
prowadzenia doradztwa. Pozwoliło im to zyskać wiedzę i doświadczenie
przydatne w późniejszym poszukiwaniu pracy.
Działania na rzecz biznesu.
Organizacje pozarządowe z reguły podejmują działania odpowiadające
na potrzeby społeczne, natomiast biznes nastawiony jest głównie na zysk. Instytut
wchodzi w relacje z biznesem i przekonuje go o znaczeniu wspólnego działania
na rzecz dobra społeczeństwa. Propaguje ideę społecznej odpowiedzialności. Wspiera
rozwój biznesu poprzez promowanie innowacyjności oraz zwracanie uwagi na korzyści
płynące z budowania relacji między przedsiębiorcami.
Współpraca INT z biznesem wyraża się przez organizowanie cyklicznych
spotkań, konferencji oraz szkoleń. Instytut zainicjował stworzenie Klubu Inwestora
Zagranicznego. Tworzą go zagraniczni przedsiębiorcy, managerowie oraz ich rodziny.
W jego ramach organizowane są spotkania zarówno biznesowe, jak i rodzinne.
Instytut wspiera nowatorskie pomysły łódzkich przedsiębiorców. Widzi w nich
szansę na poprawę jakości życia, zmniejszenie zjawiska ubóstwa oraz efektywną
ochronę środowiska. Tematowi innowacji w biznesie poświęcony był projekt pilotażowy
„Akademia Innowacji MŚP”. W ramach tego projektu odbyły się szkolenia dla kadry
zarządzającej firm z województwa łódzkiego z zakresu kreowania innowacji, ich
oceniania, finansowania oraz promowania na zewnątrz.
W celu propagowania innowacyjności Instytut Nowych Technologii wspiera
kampanię promocyjną: „Łódź nowych technologii”. Ma ona na celu zachęcenie
inwestorów do ulokowania biznesu w Łodzi. W jej ramach razem z Urzędem Miasta
oraz Łódzkim Regionalnym Parkiem Naukowo-Technologicznym organizuje konkurs dla
przedsiębiorców z województwa. W konkursie „Lider Nowych Technologii” oceniany jest
zakres inwestowania przez firmy w nowatorskie technologie oraz innowacyjne
rozwiązania. Jury zwraca również uwagę na to, czy firma kieruje się zasadami
zrównoważonego rozwoju.
Z konkursem „Lider Nowych Technologii” związany jest cykl konferencji „Biznes
i Nauka”. Skierowany jest on do firm, przedstawicieli jednostek samorządu
terytorialnego, NGO-sów, parków naukowo- technologicznych oraz ludzi nauki.
Dotychczas konferencje te odbywały się pod następującymi nazwami:
•
Transfer Nowych Technologii;
•
Metody Transferu Nowych technologii;
•
Finansowanie Innowacji;
•
Konkurencyjność poprzez innowacje;
•
Innowacje i wynalazki, które się sprzedają;
•
Technologie Przyszłości- odnawialne źródła energii.
Ostatnia z wyżej wymienionych konferencji duży nacisk kładła na promowanie
ekonomii ekologicznej. Dążenie do zrównoważonego rozwoju poprzez dbanie
o środowisko naturalne jest bardzo ważne w prowadzeniu odpowiedzialnego biznesu.
INT buduje relacje z biznesem również poprzez spotkania z wybitnymi ludźmi.
Doświadczenia gości „Spotkań w doborowym towarzystwie” mogą inspirować młodych
przedsiębiorców, studentów oraz naukowców do rozwijania swoich innowacyjnych
pomysłów. Jest to także przestrzeń na tworzenie nowych relacji i umacnianie tych
istniejących. Pobudza to lokalny rynek do rozwoju istniejącego biznesu oraz sprzyja
inwestycjom.
Relacje z jednostkami samorządu terytorialnego.
W ramach wspierania współpracy biznesu z jednostkami samorządu
terytorialnego Instytut Nowych Technologii organizuje konferencje „Partnerstwo
Publiczno- Prywatne”. Są one dedykowane przedstawicielom samorządu terytorialnego,
przedsiębiorcom przedstawicielom funduszy ochrony środowiska, związków miast
i gmin, parków naukowo – technologicznych oraz instytucji finansowych.
Partnerstwo Publiczno - Prywatne jest modelem finansowania zadań publicznych
oraz inwestycji przez przedsiębiorców prywatnych. Jest on z powodzeniem realizowany
w różnych krajach europejskich. W Polsce takie rozwiązania nie są popularne, a warto
się im dokładnie przyjrzeć, aby poznać ich funkcjonalność, wady oraz zalety.
Osoby zainteresowane PPP miały możliwość wzięcia udziału w wyjeździe
studyjnym do Brukseli w ramach Europejskiego Tygodnia Regionów i Miast „Open
Days”. Poprzez zorganizowanie tego wyjazdu INT dał jego uczestnikom możliwość
nawiązania kontaktów z przedstawicielami firm i władz samorządowych z innych krajów
oraz wymianę doświadczeń. Służyć temu miały seminaria, warsztaty oraz rozmowy
w tzw. „Miejscu Spotkań”.
Do działań INT ukierunkowanych na relację z JST oraz wspieranie ich dobrego
wizerunku
w społeczeństwie
należą
ogólnopolskie
konferencje
serii
„E- urząd”:


E-urząd przyjazny dla obywatela - wymiana doświadczeń i prezentacja dobrych
praktyk;
Przyszłość administracji – E-urząd
Podczas konferencji zaprezentowane zostały możliwości wykorzystania
nowoczesnych technologii w instytucjach samorządowych oraz ich wpływ na jakość
obsługi klienta. Przedstawione zostały również przykłady zagraniczne. Informatyzacja
instytucji samorządu terytorialnego wpłynie na jakość życia mieszkańców. Pozwoli
na łatwiejsze i szybsze załatwienie spraw, dzięki czemu konieczność odwiedzenie
urzędu nie będzie już dla nich czymś nieprzyjemnym.
Relacje z instytucjami edukacyjnymi i działania na rzecz promocji wiedzy.
Edukacja jest znaczącym obszarem w dążeniu do zrównoważonego rozwoju.
Dbanie o jej wysoką jakość jest zadaniem dla organizacji kierujących się zasadami
odpowiedzialności społecznej.
Instytut Nowych Technologii jest organizatorem konferencji edukacyjnych o zasięgu
ogólnopolskim. Do dzielenia się wiedzą i doświadczeniem zaproszeni są
przedstawiciele Kuratoriów oraz Wydziałów Edukacji, dyrektorzy szkół i placówek
oświatowych, dyrektorzy Centrów Kształcenia Praktycznego oraz nauczyciele.
Spotkania te prezentują dobre praktyki z obszaru edukacji zawodowej. Współcześnie
jest to ważny temat, ponieważ rynek pracy cierpi na brak wykwalifikowanych
robotników. Dyskusja nad szkolnictwem zawodowym może wiele zmienić w tym
zakresie. Konferencje na temat szkolnictwa zawodowego dotyczyły m.in. następujących
zagadnień:




Rozwój Szkolnictwa Zawodowego w Polsce i Unii Europejskiej
Kształcenie Modułowe- zadaniowe w praktyce szkoły zawodowej
Doradztwo zawodowe w kontekście potrzeb rynku pracy. Szkoła zawodowa dzisiaj
i jutro
Nowe wyzwania dla edukacji zawodowej w kontekście Polskiej Ramy Kwalifikacji
i zmian systemowych
Od 2006 roku Instytut Nowych Technologii jest współorganizatorem Ogólnopolskiej
Olimpiady Wiedzy o Regionie i Przedsiębiorczości. Jest to duże przedsięwzięcie mające
na celu upowszechnienie wiedzy z obszarów biznesu, gospodarki oraz Unii
Europejskiej. W konkursie bierze udział kilka tysięcy uczniów szkół ponadgimnazjalnych
zainteresowanych tą tematyką. Promowane w nim są młode, ambitne osoby z regionu.
Zachęca się je do poszerzania wiedzy z obszaru przedsiębiorczości w kontekście
województwa łódzkiego oraz przynależności Polski do Unii Europejskiej. Wiedza ta
z pewnością pomoże tym młodym ludziom w odnalezieniu swojego miejsca na rynku
w przyszłości oraz wpłynie na podwyższenie poziomu gospodarki w regionie.
Kampania społeczna
Dążenie do zrównoważonego rozwoju wymaga zwracania uwagi innych osób oraz
podmiotów na problemy społeczne oraz promowania etycznego zachowania wśród
wszystkich grup interesariuszy.
Ważnym przedsięwzięciem realizowanym przez INT był projekt „Korupcja- wszyscy
tracimy”. Był on skierowany zarówno do społeczności lokalnej, jak i do przedstawicieli
firm, jednostek samorządu terytorialnego, środowisk akademickich, oraz organizacji
pozarządowych. Projekt miał na celu podnoszenie świadomości na temat zagrożenia,
jakim jest korupcja, propagowanie etycznych zachowań oraz wypracowanie metod
ograniczenia zjawiska korupcji. W ramach projektu przeprowadzone zostały szkolenia
podejmujące temat etyki zawodowej. Były one dedykowane urzędnikom, pracownikom
sektora medycznego oraz służbom mundurowych, gdyż te grupy są w dużym stopniu
narażone na zachęty ze strony innych do przyjmowania korzyści finansowych za
niedopełnienie swoich obowiązków. Wśród społeczności lokalnej problem korupcji był
nagłaśniany poprzez happeningi na jednej z głównych ulic miasta oraz atrakcje
przygotowane podczas Pikniku Rodzinnego na terenie Centrum SzkoleniowoKonferencyjnego Uniwersytetu Łódzkiego. Jednym z efektów projektu jest raport
dotyczący postrzegania zjawiska korupcji przez mieszkańców Łodzi.
Partnerstwo
Wiele z wymienionych przedsięwzięć INT organizuje razem z innymi instytucjami.
Są to zarówno jednostki samorządu terytorialnego, firmy, jak i NGO-sy. Duże znaczenie
ma tutaj budowanie partnerskich relacji i wykorzystywanie dostępnych zasobów dla
wspólnego dobra. Budowanie partnerstw jest szansą na znalezienie innowacyjnych
rozwiązań problemów dotykających wszystkie strony. Jednocześnie wszyscy partnerzy
dzielą odpowiedzialność, ryzyka oraz korzyści wynikające z podejmowanych działań.48
Międzysektorowe partnerstwo może być szczególnie owocne ze względu
na różnorodność
cech
i doświadczeń
poszczególnych
stron.
Partnerstwo
międzysektorowe jest podstawą budowania społecznej odpowiedzialności. Instytut nie
tylko podejmuje działania w partnerstwie z innymi instytucjami, ale także promuje
48
http://odpowiedzialnybiznes.pl/artykuly/partnerstwo-jako-narzadzie-spolecznej-odpowiedzialnosci-biznesu/
budowanie relacji poprzez organizowanie konferencji i spotkań dla przedstawicieli
różnych sektorów.
Partnerstwo sektora
sektora oraz z biznesem
pozarządowego
z innymi
podmiotami
trzeciego
Z działania kooperatywnego organizacji pozarządowej, jaką jest INT z innymi NGOsami oraz z biznesem wynika wiele korzyści:
•
•
•
•
•
wzrost szansy na sukces podejmowanych działań, dzięki połączeniu
zasobów;
możliwość spojrzenia na problem z innych perspektyw;
wzrost zaufania społecznego do firmy/organizacji, a także dla prowadzonej
akcji;
wzajemne inspirowanie i motywowanie się do działania
zwiększenie grona odbiorców działania.49
Szczególnie interesujące są relacje NGO z biznesem, ponieważ są to dosyć odległe
od siebie podmioty, jednocześnie jednak pracując razem, wiele się od siebie uczą. Dla
organizacji najważniejszymi zaletami wejścia w relacje z biznesem są:
•
•
•
•
uzyskania źródeł finansowania dla swoich przedsięwzięć;
fachowa wiedza i doświadczenie;
zasoby ludzkie;
zasoby materialne (np. lokalowe).
Również biznes czerpie korzyści z partnerstwa z NGO, szczególnie w kontekście
społecznej odpowiedzialności. Organizacje często lepiej orientują się w problemach
społecznych mieszkańców regionu i mają doświadczenie w realizacji projektów
prospołecznych. Właściciele firm decydując się na angażowanie swoich zasobów
w działania społeczne chętnie korzystają z wiedzy organizacji pozarządowych
i angażują się we współpracę z nimi. Korzyści, jakie czerpie biznes z kooperacji
na rzecz otoczenia z NGO to:
•
•
•
49
łatwiejsze dotarcie do beneficjentów;
dostęp do wiedzy eksperckiej z zakresu problemów społecznych;
korzystanie z doświadczenia organizacji pozarządowych w zakresie realizacji
projektów społecznych;
Współpraca organizacji pozarządowych z biznesem. Poradnik efektywnej współpracy. FOB.
•
•
budowanie dobrego wizerunku firmy zarówno na zewnątrz, jak i wśród
pracowników;
pomoc w organizowaniu wolontariatu pracowniczego, motywowanie ludzi do
pracy społecznej.
Relacje Organizacji pozarządowych z jednostkami samorządu terytorialnego
Jednostki samorządu terytorialne mają narzucone odgórnie zadania na rzecz
społeczności. Niestety środki finansowe przeznaczane na ten cel są niewystarczające.
Braki występują także w zasobach ludzkich. Problemy społeczne to bardzo rozległe
kwestie, dlatego pojedyncze instytucje nie są w stanie kompleksowo przeciwdziałać ich
skutkom i prowadzić skuteczną profilaktykę. Niezbędna jest współpraca z innymi
podmiotami.50 Organizacja pozarządowa na kooperacji z samorządem może zyskać
wzrost rangi podejmowanych działań, JST natomiast ekspercką wiedzę z obszaru,
w jakim realizowany jest wspólny projekt. Angażowanie się NGO w realizację zadań
samorządu mobilizuje też samych mieszkańców do przejęcia odpowiedzialności za
swoje środowisko. Zachęca do wpływania na decyzje władz, jest to podstawa tworzenia
społeczeństwa obywatelskiego.
Partnerstwo Instytutu Nowych Technologii z JST pomaga z realizacji misji INT:
promocji innowacyjności i wspieraniu przedsiębiorczości w Łodzi. Jednocześnie są to
zadania, za które odpowiedzialny jest samorząd. Wspólne działania pomagają
w tworzeniu przyjaznych warunków dla inwestorów i promują nasze miasto
Działania na rzecz zrównoważonego rozwoju przynoszą korzyści całemu
społeczeństwu oraz wszystkim jego instytucjom, dlatego dla podniesienia ich
efektywności powinny być podejmowane wspólnie. Każdy ze współpracujących
podmiotów wnosi istotne zasoby, dzięki którym w większym stopniu można osiągnąć
zamierzony efekt.
Nazwa projektu
50
Sektor
pozarządowy
Biznes
Jednostki
samorządu
terytorialnego
i instytucje
A. Cygan; „Współpraca biznesu z jednostkami samorządu terytorialnego a realizacja polityki społecznej”, w
„Usługi społeczne odpowiedzialnego biznesu”; red. M. Bonikowska, M. Grewiński; Warszawa 2011r.
rządowe
Senior new tech
w bankowości
INT
-
Narodowy Bank Polski
Konferencja
„e- urząd”
INT
Signa, Społeczna
wyższa Szkoła
Przedsiębiorczości
i Zarządzania,
Technitel Polska SJ,
COMARCH
Krajowa Izba
Rozliczeniowa,
Władza Wdrażająca
Programy Europejskie
Konferencje PPP
INT, Fundacja
Centrum PPP, PolskoBrytyjska Izba
Handlowa
Signa, Społeczna
wyższa Szkoła
Przedsiębiorczości
i Zarządzania, Fototim,
Łódzki Regionalny
Park Naukowo
Technologiczny
sp.z o.o, Wolters
Kluwer
Ministerstwo
Gospodarki, Urząd
Marszałkowski, Urząd
Miasta Łodzi
INT, Stowarzyszenie
Dyrektorów
i Nauczycieli Centrów
Kształcenia
Praktycznego
Centrum Nauki
jednostki oświatowe z
i Biznesu Żak,
województwa
Centrum Doskonalenia łódzkiego
Nauczycieli
i Kształcenia
Praktycznego
INT
Łódzki Regionalny
Park NaukowoTechnologiczny Sp. z
o.o, Łódzka Specjalna
Strefa Ekonomiczna
s.a, Signa, Energe 21,
Centrum Transferu
Technologii PŁ,
6 edycji w latach
2006 - 2011
Konferencje szkolnictwa
zawodowego
7 edycji w latach
2005 - 2011
Konferencje Biznes
i Nauka
5 edycji w latach
2007 - 2011
Wydział Mechaniczny
Politechniki Łódzkiej,
Urząd Miasta Łódź,
Urząd Marszałkowski
w Łodzi, Centrum
Obsługi Przedsiębiorcy
Olimpiada Wiedzy
o Regionie
i Przedsiębiorczości
INT, Stowarzyszenie
Ludzi Aktywnych
Łódzkie Centrum
Doskonalenia
Nauczycieli
i Kształcenia
Praktycznego, Polskie
Wydawnictwo
Ekonomiczne S.A.,
Wydawnictwo Szkolne
PWN, Young Digital
Planet S.A., Strefa9pl,
Signa
Narodowy Bank Polski
Korupcja- Wszyscy
tracimy
INT, Fundacja
Fundusz Współpracy
Wyższa Szkoła
Administracji
Publicznej
Wojewoda Łódzki,
Urząd Marszałkowski
Nauka i Zabawa
z Pecetem
INT
Wyższa Szkoła
Centrum Informacji
Finansów i Informatyki, i Planowania Kariery
Zawodowej
Wojewódzkiego
Urzędu Pracy w Łodzi
Z komputerem na Ty
INT, Fundacja Centrum JTI Polska Sp. z o.o.
Wspierania
Przedsiębiorczości w
Poddębicach
Starostwo Powiatowe
w Poddębicach,
Gmina Wartkowice
Utworzenie sieci - szansą
rozwoju organizacji
pozarządowych z woj.
Łódzkiego
INT, Stowarzyszenie
Ludzi Aktywnych,
Stowarzyszenie
Aktywni eu.
Centrum Diagnozy i
Terapii Autyzmu w
Łodzi
Urząd Marszałkowski,
Urząd Miasta Łodzi
Gazeta Wyborcza,
Społeczna Akademia
Nauk, Kamari, Złoty
Imbir
Ministerstwo Spraw
Zagranicznych, Urząd
Marszałkowski, Urząd
Miasta Łodzi, jednostki
oświatowe z
województwa
łódzkiego
Regionalny Ośrodek
INT
Debaty Międzynarodowej
Akademia Seniora
INT
-
Polska Agencja
Rozwoju
Przedsiębiorczości
Rys 1. Wybrane projekty INT realizowane w partnerstwie z podmiotami różnych sektorów.
Opracowanie własne w oparciu o informacje zawarte na http://www.newtechlodz.com/start.php
Cele realizacji działań CSR przez INT
Poprzez działania CSR Instytut chce dotrzeć do szerokiego grona interesariuszy,
realizować
działania,
które
przyniosą
korzyści
wszystkim
grupom,
ale
jednocześnie będą spełniać ich oczekiwania oraz odpowiadać na ich potrzeby.
Wartość dodana naszych działań docelowo nie może skupiać się na kreowaniu
tylko pozytywnego wizerunku, ale chcemy, aby była wartością wykorzystaną w
pełni i dopasowaną do realnego zapotrzebowania interesariuszy.
Aby zrealizować te założenia Instytut przeprowadził badania skierowane do
poszczególnych grup, które miały pokazać: czy w ogóle interesariusze zauważyli,
że Instytut realizuje działania CSR, w jakim stopniu podejmowane inicjatywy są
wartością dla odbiorców, czy spełniają ich oczekiwania, czy istnieje potrzeba
realizowania
takich
działań
lub
jakie
powinny
być
dalsze
kroki.
Respondentami byli: członkowie, partnerzy i wolontariusze Instytutu, pracownicy
i współpracownicy, dostawcy i odbiorcy / klienci, współpracujące NGO, JST i
przedsiębiorstwa, przedstawiciele szeroko rozumianego otoczenia ( mieszkańcy,
sąsiedzi etc.). Jednocześnie Instytut chciał dowiedzieć się jaki jest poziom wiedzy
respondentów o CSR i jakie są źródła ich wiedzy o CSR.
W badaniu wzięło udział:
a.
b.
c.
d.
e.
f.
g.
h.
Wolontariusze INT -14 osób
Członkowie INT – 16 osób
Pracownicy INT – 12 osób
Dostawcy INT – 22 osoby
Klienci INT – 28 osób
Partnerzy INT – 46 osób
Mieszkańcy Łodzi – 142 osoby
Przedstawiciele JST – 21 osób
Poniżej przedstawione są wyniki przeprowadzonego badania.
1. O koncepcji Społecznej Odpowiedzialności Biznesu respondenci dowiedzieli się z :
a. Prasa 12%
b. Telewizja 28%
c. Internet 11 %
d. Plakaty, ulotki 2%
e. Inne źródła, spotkania 29%
f. Nigdy nie słyszałem 18%
2. Czy według Pana/Pani społeczna odpowiedzialność biznesu jest odpowiednio promowana,
wśród społeczeństwa?
a. Tak 23%
b. Nie 77%
3. Czy według Pana/Pani firmy na polskim rynku są odpowiedzialne społecznie?
a.
b.
c.
d.
e.
Zdecydowanie tak 4%
Raczej tak 11%
Raczej nie 38%
Zdecydowanie nie 22%
Nie wiem 25%
4. Jakie zadania według Pana/Pani powinien realizować Instytut Nowych Technologii, aby
można było powiedzieć, że jest społecznie odpowiedzialny?
a.
b.
c.
d.
e.
f.
g.
h.
i.
Wspieranie organizacji charytatywnych 7%
Dbałość o środowisko 26%
Dbałość o pracowników 31%
Oferowanie dobrej jakości produktów 16%
Zapewnienie miejsc pracy 6%
Uczciwość 25%
Branie pod uwagę wspólnego dobra społeczeństwa 12%
Działania na rzecz społeczności lokalnej 34%
Nie wiem 6%
5. Czy zna Pan/Pani firmę, o której można powiedzieć, że jest odpowiedzialna społecznie?
a. Tak, 64%
b. Nie 36%
6.
Jaki jest wedle Pana/Pani główny powód zaangażowania Instytutu Nowych Technologiii w
strategię CSR?
a.
b.
c.
d.
e.
f.
Poprawa wizerunku przedsiębiorstwa 67%
Podniesienie kultury organizacyjnej firmy 34%
Wzrost motywacji pracowników 27%
Zwiększenie lojalności klientów 9%
Zwiększenie konkurencyjnej przewagi 46%
Autentyczna troska o ochronę środowisko naturalnego 39%
7. Czy uczestniczył/ła Pan/Pani w działaniach w ramach strategii CSR realizowanych przez
Instytut Nowych Technologii?
a. Tak 29%
b. Nie 71%
8. Jeśli tak, proszę zaznaczyć w jakich działaniach z zakresu Społecznej Odpowiedzialności
Biznesu Pan/Pani uczestniczyła?
Wdrożenie standardów „ekoekonomii” (np. sesje dialogu ekologicznego) 21%
Wdrożenie systemu pracy zdalnej (np. doradztwo w obszarze pracy zdalnej) 2%
Akademia Seniora 18%
Opracowanie i wdrożenie normy ISO 26000 (np. sesje wdrożeniowe dla interesariuszy)
11%
e. Komunikacja społeczna ( np. audyt relacji sprzedażowo-dostawczych i obsługi klienta)
6%
a.
b.
c.
d.
9. Jakie środki/formy komunikacji CSR realizowane przez Instytut Nowych Technologii uważa
Pan/Pani za najskuteczniejsze?
a.
b.
c.
d.
e.
f.
Dialog społeczny 8%
Specjalna platforma 9%
Szkolenia 35%
Artykuły/materiały merytoryczne 13%
Kontakt telefoniczny i e-mailowy17%
Newsletter 5%
g. Regularne spotkania, warsztaty 48%
h. Inne 12%
10. Jakie działania powinien Instytut Nowych Technologii realizować z zakresu CSR, aby
spełnić Pani/Pana oczekiwania?
a. .szkolenia, warsztaty
b. .działać ekologicznie
c. .spotkania tematyczne
d. .przejrzyste zasady
e. Systematyczna komunikacja
f. .Uczciwe zasady współpracy
g. Wsparcie dla słabych NGO
h. Lobbing we władzach
i. Budować relacje pracownicze oparte na partnerstwie
Z przeprowadzonych badań wynika, że najlepszym kanałem dystrybucji
informacji są bezpośrednie spotkania, a najlepiej postrzegalnymi i zauważalnymi są
szkolenia, warsztaty, komunikacja i działania proekologiczne. Wszystkie te działania
wpisują się w inicjatywy realizowane przez Instytut.
Zaskakująco niskie jest zainteresowanie komunikacją w formie newsletterów i
materiałów drukowanych.
Jeśli
analizujemy
poszczególne
grupy
respondentów,
zauważalna
są
preferowane odmienne ścieżki kontaktu: dla przedstawicieli otoczenia, członków,
partnerów na pierwszym miejscu są spotkania, dla pracowników – komunikacja
bezpośrednia, a dla dostawców i odbiorców oraz JST – komunikacja elektroniczna i
telefoniczna. Ostatnie grupy są też dosyć dobrze zorientowane w tematyce społecznej
odpowiedzialności
ekologiczne
i
biznesu.
wyrażali
wdrożyliśmy w naszej firmie.
Wszyscy
badani
zainteresowanie
szczególnie
innowacyjnymi
podkreślali
działania
rozwiązaniami,
które