ANEKS -Stellungnahme zu poln. Kernenergieprogramm

ANEKS (z 3 innymi załącznikami)
Przegląd:
1.
Przeprowadzony udział organów i społeczeństwa w kraju związkowym Brandenburgia
2.
Znaczące transgraniczne oddziaływania na środowisko z każdej lokalizacji elektrowni jądrowej na
terenie Rzeczypospolitej Polskiej
3.
Planowana technologia i ocena ryzyka
4.
Analiza awarii, wskaźniki planowania awarii i interwencji
5.
Normalna eksploatacja, niezbędne ograniczenia emisji i monitorowanie
6.
Energia jądrowa i składowanie końcowe
7.
Dostawa paliwa, dostępność i wpływ wydobycia uranu na środowisko
8.
Konieczność uzasadnienia wzrostu zapotrzebowania na energię elektryczną
9.
Ocena rozwiązań alternatywnych (rezygnacja z eksportu energii elektrycznej, oszczędności w
zakresie zapotrzebowania na energię elektryczną i zużycia energii elektrycznej, działania w
zakresie oszczędności energetycznej i odnawialne źródła energii – w tym dotycząca ogółu
nośników energii ocena z uwzględnieniem wszystkich kosztów następczych, regulacja
odszkodowań i odpowiedzialności)
10.
Wybór lokalizacji i wyznaczenie priorytetów
11.
Oddziaływania na środowisko w zakresie dobra chronionego „woda”
12.
Oddziaływania na środowisko w odniesieniu do dóbr chronionych zwierzęta, rośliny,
różnorodność biologiczna oraz transgraniczne obszary chronione: Park Narodowy Dolina Dolnej
Odry, potencjalny wpływ na projekty transgraniczne w zakresie turystyki przyrodniczej
13.
Zakres strategicznej oceny oddziaływania na środowisko i zastosowana metodyka
14.
Konieczność modyfikacji dokumentów
15.
Prośba o weryfikację decyzji w sprawie rozpoczęcia wykorzystania energii jądrowej
16.
Prośba o przeprowadzenie dalszych konsultacji
17.
Profilaktyczna prośba odnośnie transgranicznego udziału w przypadku ewentualnych projektów
wymagających oceny oddziaływania na środowisko w przyszłości
Poniższe uwagi oparte są na międzynarodowych i europejskich wymogach prawnych dla tego rodzaju
strategicznej oceny oddziaływania na środowisko i udziału transgranicznego (Protokół w sprawie
strategicznej oceny oddziaływania na środowisko do Konwencji w sprawie oceny oddziaływania na
środowisko w kontekście transgranicznym – Protokół SEA i Dyrektywa 2001/42/WE w sprawie oceny
wpływu niektórych planów i programów na środowisko – zwana w dalszej części w skrócie „dyr.
2001/42/WE”). W związku z przedmiotem strategicznej oceny oddziaływania na środowiska –
Programem energetyki jądrowej – uwzględnione zostały częściowo jednak również inne specyficzne
międzynarodowe i europejskie wymagania, w szczególności kwestie dotyczące techniki jądrowej.
Po krótkim wyjaśnieniu dotyczącym przeprowadzonego udziału organów lub informowania
społeczeństwa (art. 7 ust. 2 dyr. 2001/42/WE, patrz poniżej w pkt. 1) poniższe rozważania dotyczą
kwestii właściwych badań, opisów i ocen oddziaływania na środowisko w oparciu o wymagane treści
-2Sprawozdania dotyczącego środowiska (art. 5 w związku z zał. I do dyr. 2001/42/WE, patrz poniżej pkt.
2 do 13). Na tej podstawie za konieczne uznaje się ponowne opracowanie zapisów sprawozdania
dotyczącego środowiska 1 (poniżej pkt. 14), aby móc prawidłowo uwzględnić oddziaływanie na
środowisko wynikające z takiego Programu energetyki jądrowej przed podjęciem decyzji o Programie
energetyki jądrowej zgodnie z europejskimi zobowiązaniami prawnymi (art. 8 dyr. 2001/42/ WE, poniżej
pkt. 15). Ponadto za konieczne uznaje się dalsze konsultacje w sprawie poruszonych aspektów (art. 7
ust 3 dyr. 2001/42/WE), a w przypadku jednak przyjęcia Programu energii jądrowej dla poszczególnych
projektów, które mają znaczenie dla oceny oddziaływania na środowisko (elektrownia atomowa, zakład
utylizacji, itp.) wymagana jest wyłącznie z ostrożności ocena oddziaływania na środowisko (art. 7
dyrektywy 85/337/EWG w sprawie oceny wpływu wywieranego przez niektóre przedsięwzięcia
publiczne i prywatne na środowisko, pkt. 17 poniższych uwag).
1.
Przeprowadzony udział organów i społeczeństwa w kraju związkowym Brandenburgia:
Odnośnie przeprowadzonego udziału organów i społeczeństwa w kraju związkowym
Brandenburgia można podać następujące informacje (art. 7 ust. 2 zdanie 2 i art. 6 ust. 3 i 4 dyr.
2001/42/WE).
W Brandenburgii Ministerstwo Ochrony Środowiska, Zdrowia i Ochrony Konsumentów umożliwiło
zajęcie stanowiska wszystkim resortom na poziomie rządu krajowego. Ministerstwo Infrastruktury
i Rolnictwa (Wspólny Departament Planowania Przestrzennego Krajów Berlin i Brandenburgia)
zwróciło uwagę na postępowanie udziału, który miał miejsce w sprawie planu zagospodarowania
przestrzennego województwa zachodniopomorskiego, w ramach którego wyraźnie
wypowiedziano się przeciwko wykorzystaniu energii jądrowej (zwłaszcza odnośnie Gryfina).
Brandenburskie Ministerstwo Finansów za konieczne uznało przedstawienie w ramach udziału
także konsekwencji finansowych i osobistych dla kraju związkowego, jego instytucji i gmin (m.in.
ochrony zdrowia i ochrony przed katastrofami) i obronę przez ewentualnymi, wynikającymi z tego
tytułu obciążeniami. Krajowy Urząd ds. Środowiska, Zdrowia i Ochrony Konsumentów opracował
również materiały do stanowiska (m.in. w zakresie ochrony wód i przyrody). Przekazane opinie
zostały uwzględnione w uwagach (poniżej w szczególności w pkt. 9 do 12).
Ponadto 14 powiatów i cztery miasta Brandenburgii na prawach powiatów (oraz centralne związki
zrzeszające jednostki samorządu terytorialnego) zostały poinformowane w piśmie z dnia 28
września 2011 roku o ich możliwościach w ramach transgranicznego udziału w sprawie
strategicznej oceny oddziaływania środowiska, pozostawiono im jednak możliwość
samodzielnego zajęcia stanowiska. Dlatego też możliwe jest, że oprócz opinii Ministerstwa
Środowiska, Zdrowia i Ochrony Konsumentów kraju związkowego Brandenburgia stanowisko
zajmą również gminy i związki komunalne z Brandenburgii (znane są już stanowiska powiatu
Barnim i powiatu Sprewa-Nysa).
Ponadto dokumenty udostępnione elektronicznie zostały wydrukowane, skopiowane, oprawione i
przekazane do publicznego wglądu:
–
–
–
1
do siedmiu graniczących z Rzecząpospolitą Polską powiatów i miast na prawach powiatu
(powiat Barnim, miasto Cottbus, miasto Frankfurt n. O., powiat Märkisch-Oderland, powiat
Oder-Spree, powiat Spree-Neisse, powiat Uckermark)
do Krajowego Urzędu ds. Środowiska, Zdrowia i Ochrony Konsumentów
do biblioteki Ministerstwa Środowiska, Zdrowia i Ochrony Konsumentów
Przyp. tłum.: Na prognozę oddziaływania na środowisko w tekście stosowane jest konsekwentnie określenie z Dyrektywy
2001/42/WE: niem. Umweltbericht, pol. sprawozdanie dotyczące środowiska
-3O możliwości wglądu i możliwości przedstawienia uwag przez opinię publiczną poinformowano w
Dzienniku Urzędowym Brandenburgii (ogłoszenie z dnia 05.10.2011, załącznik 1). Ponadto
przekazane pliki zostały zamieszczone na stronie internetowej brandenburskiego Ministerstwa
Środowiska, gdzie poinformowano o możliwościach udziału (komunikat prasowy z dnia 5
października 2011 r., załącznik 2, który został również przekazany wszystkim ważnym
decydentom, w tym stowarzyszeniom działającym na rzecz środowiska).
2.
Znaczące transgraniczne oddziaływania na środowisko z każdej lokalizacji elektrowni jądrowej na
terenie Rzeczypospolitej Polskiej
Znaczące transgraniczne oddziaływanie na środowisko w Niemczech, zwłaszcza na kraj
związkowy Brandenburgia, może mieć – jak przedstawiono w piśmie przewodnim - każde
wykorzystanie energii jądrowej do wytwarzania energii elektrycznej na terenie Rzeczypospolitej
Polskiej – a tym samym nie tylko obiekty elektrowni jądrowej zlokalizowane w pobliżu granicy z
Niemcami. W tym zakresie wyraźnie kwestionuje się stwierdzenie zawarte w Sprawozdaniu
dotyczącym środowiska, że Niemcy nie są ani bezpośrednio, ani pośrednio zagrożone
(Sprawozdanie dotyczące środowiska, rozdział 1.8, str. 1-58), nie podtrzymuje się go również
przy rozpatrywaniu możliwości transgranicznego oddziaływania na środowisko (rozdział 5.2.2, str.
5-405 Sprawozdania dotyczącego środowiska).
Każde wykorzystanie energii jądrowej do celów wytwarzania energii elektrycznej charakteryzuje
się bowiem niezwykle wysokim potencjałem ryzyka. Poprzez liczne środki techniczne i rozwój
kultury bezpieczeństwa na wysokim poziomie nauka i technika próbowały wprawdzie w ostatnich
czterdziestu lat zapanować nad ryzykiem tej technologii. Mimo ogromnych postępów w tej
dziedzinie zagrożenia nadal jednak istnieją. Środki bezpieczeństwa mogą więc chronić tylko
przed znanymi zagrożeniami. Awaria reaktora w Fukushimie w 2011 roku pokazała, że
zagrożenia te – również w wyniku splotu nieszczęśliwych okoliczności – mogą się zrealizować.
Incydent w Fukushimie pokazuje ponadto, że w przypadku tego rodzaju awarii w elektrowni
jądrowej skażeniu radioaktywnymi nuklidami ulegają nie tylko pobliskie, lecz również odległe
tereny. Człowiek i środowisko są wówczas narażeni na wysokie promieniowanie i skażenie
substancjami radioaktywnymi. Pojawiają się poważne zagrożenia dla zdrowia, a nawet dochodzi
do uszczerbków na zdrowiu. Rzeczywiste skutki ostatniej awarii reaktora w Fukushimie będą z
pewnością widoczne dopiero za parę lat.
Istotne skutki transgraniczne mogą wynikać z dowolnej lokalizacji elektrowni atomowej na terenie
Rzeczypospolitej Polskiej również dlatego, że straty ekonomiczne związane z awarią reaktora
mają również charakter ogólny i transgraniczny (więcej na temat tego aspektu w pkt. 9 d).
Ze względu na duże znaczenie Programu energetyki jądrowej dla możliwego transgranicznego
oddziaływania na środowisko na terenie Niemiec i kraju związkowego Brandenburgia,
Ministerstwo Środowiska, Zdrowia i Ochrony Konsumentów zleciło przeprowadzenie analizy
przedłożonych dokumentów. Zlecenie kontroli dotyczyło przy tym w szczególności właściwego
zbadania, opisu i oceny oddziaływania na środowisko wynikającego z wykorzystania tej
technologii, biorąc pod uwagę zarówno wcześniejsze przypadki awarii, jak również normalną
eksploatację, zwłaszcza te oddziaływania, które wynikają z utylizacji odpadów wysoko
radioaktywnych i w odniesieniu do przedstawionych alternatywnych możliwości pokrycia
zapotrzebowania na energię. Ta analiza dokumentacji obejmuje pogłębione badania i oceny
odnośnie poniższych rozważań, do których ogólnie odnosi się stanowisko, w poniższych uwagach
znajdują się częściowo również odniesienia do kluczowych kwestii (załącznik 3, Öko-Institut e.V.,
Analiza przekazanych dokumentów w ramach transgranicznej strategicznej oceny oddziaływania
-4na środowisko dla polskiego programu energetyki jądrowej, grudzień 2011 r., zwana w dalszej
części w skrócie „Analizą“).
3.
Planowana technologia i ocena ryzyka
Ani przedłożony Program Energetyki Jądrowej, ani przekazane streszczenie Prognozy
oddziaływania na środowisko programu polskiej energetyki jądrowej (zwane w dalszej części w
skrócie Sprawozdaniem dotyczącym środowiska) – każdorazowo w tłumaczeniu na język
niemiecki – nie zawierają konkretnych i sprawdzalnych informacji na temat planowanej
technologii elektrowni jądrowych. Brak jest dokumentów technicznych związanych z reaktorami,
które mają być zastosowane. Raczej wymienione są jedynie ewentualne typy reaktorów.
Informacje dotyczące ich urządzeń zabezpieczających nie wykraczają poza ogólne założenia
projektu. W Europie nie ma żadnych praktycznych doświadczeń w zakresie trzech wymienionych
linii reaktorów tzw. trzeciej generacji (EPR/AP 1000/ESBWR), ponieważ żaden z reaktorów
wymienionych w Programie energetyki jądrowej lub w Sprawozdaniu dotyczącym środowiska nie
został tu jeszcze nigdy uruchomiony. Ponadto Program energetyki jądrowej nie daje też żadnej
gwarancji, że wymienione technologie będą rzeczywiście stosowane, a nie że – ze względów
kosztowych – zostaną w rezultacie wykorzystane starsze technologie. Oprócz technologicznego
bezpieczeństwa jądrowego zdarzenia w Fukushimie pokazały, że oddziaływania z zewnątrz
mogą mieć znaczący wpływ na elektrownię i jej otoczenie. Aspekty te - trzęsienie ziemi, sytuacje
powodziowe, ale także katastrofy samolotowe i ataki terrorystyczne muszą być konkretnie
rozważane dla uwzględnianych przy wyborze lokalizacji. Ani Program energetyki jądrowej, ani
Sprawozdanie dotyczące środowiska nie zawierają w tym zakresie wystarczających informacji
pozwalających na dostateczną jakościową i ilościową ocenę potencjalnego oddziaływania na
środowisko w ramach strategicznej oceny oddziaływania na środowisko.
Nie zostały podane również żadne konkretne informacje na temat zagrożeń spowodowanych
awariami krytycznymi i awarią odprowadzania ciepła, które mogą prowadzić do znaczącego
wpływu na otoczenie elektrowni i ekosystem wodny (nawet przy krótkiej ekspozycji). W kwestii,
czy zostaną zbudowane wieże chłodnicze, chłodzenia przepływowego, skąd będzie pobierana
woda chłodząca, gdzie znajduje się potencjalny odbiornik, do którego będą odprowadzane
nadwyżki wód technologicznych, nie zostały przeprowadzone żadne wystarczające badania ani
oceny odnośnie wpływu na środowisko. W tym kontekście należałoby również przedstawić, czy
zasoby wody chłodzącej są do tego celu wystarczające (odnośnie oddziaływania na środowisko
szczególnie w zakresie dobra chronionego „woda”, zob. również pkt. 10 i 11).
Generalnie odsyła się w zakresie powyższej problematyki w szczególności do rozdziału 3
załączonej Analizy przedłożonej dokumentacji.
Przedstawione dokumenty wymagają ponownego opracowania w opisany sposób; dotyczy to w
szczególności:
– analizy awarii reaktora w Czarnobylu i Fukushimie,
– skompletowania prezentacji dot. koncepcji reaktorów,
– analizy zagrożeń w zakresie odprowadzania ciepła powyłączeniowego oraz
– niezbędnych uzupełnień odnośnie oddziaływania z zewnątrz (powodzie, trzęsienia ziemi,
ataki terrorystyczne).
4.
Analiza awarii, wskaźniki planowania awarii i interwencji
Awarie w elektrowniach jądrowych w Harrisburgu, Czarnobylu i Fukushimie pokazują, że różne
sytuacje wyjściowe mogą być przyczyną tego rodzaju zdarzeń o istotnych skutkach
radiologicznych. Sprawozdanie dotyczące środowiska stwierdza, że reaktory, które zostaną
-5wykorzystane, są pod względem technicznym tak zaprojektowane, że środki bezpieczeństwa
poza promieniem 3 km wokół elektrowni nie powinny być już konieczne.
W szczególności awaria reaktora w Czarnobylu, ale również wydarzenia w Fukushimie pokazują,
że zdarzenia o wymiarze zewnętrznym rzadko mogą być objęte planowanym promieniem.
Warunki meteorologiczne w bliskim i dalekim obszarze lokalizacji mają znaczny wpływ na
konkretne warunki propagacji. Trudno zatem zrozumieć, dlaczego planowanie awaryjne poza
promieniem 3 km ma być zaniechane.
Obciążenia radiologiczne (osadzanie się różnych radionuklidów poza elektrownią) mogą również
poniżej wartości interwencji awaryjnej pociągać za sobą długotrwałe ograniczenia dostępu i
użytkowania. Takie rozważania nie są ujęte ani w Programie energetyki jądrowej, ani w
Sprawozdaniu dotyczącym środowiska. Dla strategicznej oceny oddziaływania na środowisko są
one jednak niezbędne. W tym kontekście należy uwzględnić również najnowsze wyniki badań z
Fukushimy („Stress testy“).
Uzupełniająco odsyła się do rozważań zawartych m.in. w rozdziale 4 załączonej Analizy.
Przedstawione dokumenty wymagają ponownego opracowania w opisany sposób. Obejmuje to w
szczególności:
– zrozumiałe przedstawienie wartości planowania awarii i interwencji (na podstawie
obowiązującego lub przyszłego prawa),
– skorygowane przedstawienie oceny ryzyka, zwłaszcza w zakresie częstotliwości uszkodzeń
rdzenia oraz
– w przypadku kryteriów wyboru lokalizacji uwzględnienie znaczenia awarii takich obiektów.
5.
Normalna eksploatacja, niezbędne ograniczenia emisji i monitorowanie
Nawet podczas normalnej pracy elektrownie jądrowe emitują drogą wodną i powietrzną
radioaktywne cząstki. Ich ewentualne znaczenie dla środowiska odgrywa właśnie w pobliżu
granicy – i to w szczególności z uwagi na wspólną rzekę graniczną – szczególną rolę.
Sprawozdanie dotyczące środowiska nie zawiera wystarczających informacji odnośnie
normalnych emisji podczas eksploatacji, dopuszczalnej dawki napromieniowania i stosowanej
koncepcji dawek. Zostało to wyraźnie wykazane w załączonej Analizie (rozdział 5 Analizy).
Wartości emisji nie zostały w Polsce najwyraźniej jeszcze ustalone, obliczenia na podstawie
istniejących elektrowni jądrowych, które są przenoszone na przyszłą technologię, nie są
zrozumiałe. Również europejskie wymogi bezpieczeństwa w celu ochrony pracowników i
społeczeństwa nie są w sposób konkretny rozważane. Ogranicznik dawki na poziomie 1 mSv/a
zgodnie z prawem europejskim musi zostać uzupełniony przez wymagania dotyczące redukcji
emisji jonizujących, należy również sprawdzić zasadność reprezentowanej tezy hormesis – w
przeciwieństwie do modelu „Linear-No-Threshold-Model” – zob. Analiza, rozdział 5.2.3). W
rezultacie została opracowana koncepcja, która w przypadku przekroczenia określonych dawek
promieniowania zakłada ograniczenie użytkowania. Wykonalność tej koncepcji jest wątpliwa –
zwłaszcza że również po stronie niemieckiej musiałoby ewent. dojść do ograniczenia
użytkowania.
W szczególności brakuje zarówno w Programie energetyki jądrowej, jak i Sprawozdaniu
dotyczącym środowiska informacji odnośnie tego, jak należałoby ukształtować nadzór nad
określonymi wymaganiami. Program energetyki jądrowej oraz Sprawozdanie dotyczące
środowiska nie zawierają zadowalającej koncepcji stałych środków nadzoru, w szczególności
mających na celu monitorowanie zanieczyszczeń gleby, wody, powietrza i zdrowia ludzi wskutek
radioaktywności. Zostały przewidziane środki nadzoru dla wód stojących w celu zweryfikowania
założeń wodno-ekologicznych i prognoz rozwoju oraz sprawdzenia przestrzegania wytycznych.
Jest to także wymagane dla wód płynących. W przypadku dokumentacji planowanych środków w
-6zakresie monitorowania chodzi o niezbędną część Sprawozdania dotyczącego środowiska (art. 5
w związku z zał. I lit. g) Dyr. 2001/42/WE, patrz poniżej pkt. 13 c)).
Uzupełniająco odsyła się do rozważań zawartych m.in. w rozdziale 5 załączonej Analizy.
Przedstawione dokumenty wymagają zatem ponownego opracowania w opisany sposób.
Obejmuje to:
– ponowne opracowanie treści w zakresie koncepcji dawek lub koncepcji ograniczenia
użytkowania,
– informacje odnośnie ustanowienia limitów emisji lub zmniejszenia, w tym miarodajnych zasad
prawnych oraz
– radioekologiczne oceny w odniesieniu do danego obszaru w Polsce oraz
– treści w zakresie planowanych środków monitorowania dopuszczalnych obciążeń.
6.
Energia jądrowa i składowanie końcowe
Przedłożony Program energetyki jądrowej ma przedstawiać rozwój wytwarzania energii
elektrycznej w oparciu o energię jądrową.
Z historii rozwoju tej technologii od lat pięćdziesiątych / sześćdziesiątych do chwili obecnej
wyraźnie wynika, że oprócz wysokiego potencjału ryzyka związanego z wykorzystaniem energii
jądrowej podstawowy problem stanowi niewyjaśniona utylizacja w szczególności wytwarzających
ciepło odpadów promieniotwórczych.
Europejska dyrektywa – 2011/70/EURATOM ustanawiająca ramy wspólnotowe w zakresie
odpowiedzialnego i bezpiecznego gospodarowania wypalonym paliwem jądrowym i odpadami
promieniotwórczymi – zobowiązuje państwa członkowskie do przeniesienia odpowiednich
wymogów na płaszczyznę prawa państw członkowskich do roku 2013 oraz do przedłożenia
odpowiedniej koncepcji utylizacji do roku 2015 (Krajowy Plan Utylizacji). Przedłożone dokumenty
(Program energetyki jądrowej i Sprawozdanie dotyczące środowiska) nie przedstawiają jednak
żadnego podejścia w tym zakresie. Co więcej kwestie te są zasadniczo przesuwane na „Plan
usuwania odpadów radioaktywnych”, który ma być sporządzony po uchwaleniu Programu
energetyki jądrowej, przy czym argumentowane jest to w ten sposób, że odpady powstaną
przecież dopiero po upływie okresu, dla którego obowiązuje Programu energetyki jądrowej (tj.
2010 do 2020) (zob. Sprawozdanie dotyczące środowiska, rozdział 1.7, str. 1-39). Ocena
oddziaływania na środowisko ma właśnie zapobiegać pominięciu problemów, których wyjaśnienie
jest konieczne przed rozpoczęciem wykorzystania takiej technologii. Usuwanie w szczególności
wytwarzających ciepło i wysoko radioaktywnych odpadów należy zatem do tego rodzaju
rozważań na temat oddziaływania technologii na środowisko. W tym kontekście istotne są
również badania wpływu na środowisko wspomnianych transportów. Ani Program energetyki
jądrowej, ani Sprawozdanie dotyczące środowiska, poza aspektem składowania tymczasowego,
nie zawierają wystarczających rozważań w tym zakresie – w związku z czym istnieje obawa, że
problem ten jest mocno niedoceniany. Opierając się na doświadczeniach niemieckich można w
każdym razie stwierdzić, że wywołujące obawy skutki końcowego składowania wytwarzających
ciepło, wysoko radioaktywnych substancji niosą za sobą ryzyko silnych oporów społecznych.
Uzupełniająco odsyła się do rozważań zawartych m.in. w rozdziale 6 załączonej Analizy.
Przedstawione dokumenty wymagają zasadniczo ponownego opracowania w opisany sposób lub
uzupełnienia w zakresie rzetelnej koncepcji usuwania odpadów. Obejmuje to:
– podanie prawidłowych ilości odpadów,
– podanie okresów składowania tymczasowego,
– informacje na temat postępowania z odpadami promieniotwórczymi,
– kompleksową koncepcję bezpieczeństwa, która oprócz tymczasowego składowania obejmuje
również końcowe miejsce składowania odpadów radioaktywnych.
-7-
7.
Dostawa paliwa, dostępność i wpływ wydobycia uranu na środowisko
Jeśli chodzi o globalne zapasy materiałów rozszczepialnych także poglądy prezentowane na
arenie międzynarodowej bardzo zdecydowane różnią się od siebie: nawet jeśli – podobnie, jak w
przypadku prognoz odnośnie paliw kopalnych, szacunki odnośnie czasowej dostępności zapasów
wahają się pomiędzy 50 a 500 lat, nie zmienia to faktu, że zasoby te są ograniczone. Program
energetyki jądrowej zakłada, że zapasy i względnie stabilne ceny paliw gwarantują długotrwałe
zaopatrzenie planowanych elektrowni jądrowych. To, czy przy założonym rozszerzeniu lub
forsowaniu wykorzystania energii jądrowej w Europie i na świecie ceny paliw pozostaną na
obecnym poziomie, jest więc wątpliwe.
Bez względu na ogólną dostępność, wydobycie uranu, oprócz znanych z tradycyjnego górnictwa
negatywnych oddziaływań na środowisko, charakteryzuje się prowadzącym do znacznych
zanieczyszczeń negatywnym efektem ubocznym, polegającym na mobilizacji promieniotwórczych
nuklidów. Doświadczenia byłych kopalni uranu Wismut SDAG w Turyngii i Saksonii SDAG
pokazują, że nie tylko pracownicy, ale również środowisko poważnie ucierpiało wskutek
wydobycia uranu. Związane z wydobyciem uranu, wyraźnie negatywne skutki pośrednie – jak te
w poszkodowanym regionie Namibii, gdzie według Programu energetyki jądrowej ma się
znajdować główne źródło dostaw tego paliwa (Program energetyki jądrowej, str. 85 i nast.),
muszą zostać ustalone, opisane i ocenione w ramach Sprawozdania dotyczącego środowiska. W
Niemczech na przykład znane stały się choroby zawodowe pracowników kopalni uranu, jak
krzemica i rak płuc spowodowany promieniowaniem jonizującym (określany w świecie fachowym
jako „choroba Schneebergera”). Ponadto wskutek wspomnianego wydobycia może dojść do
radioaktywnego skażenia całego środowiska przez uran, rad, radon i jego produkty rozpadu, a
także, w zależności od mineralogii różnych złóż, przez arsen, żelazo lub mangan, pomijając
znaczące ingerencje w naturalną równowagę środowiska i gospodarkę wodną.
Ze względu na „głód wydobycia” – wiele krajów dąży do wydobycia uranu w Namibii – i
spowodowany tym silny wzrost kosztów, interesujące dla wydobycia mogą być również złoża
uranu o słabszej koncentracji w Polsce (Sprawozdanie dotyczące środowiska, str. 4-253 i nast.)
Najbardziej prawdopodobne jest to z pewnością dla Grzmiącej (Sprawozdanie dotyczące
środowiska, pkt. 4.2.1.1.1, str. 4-253 i nast.) położonej w województwie Dolnośląskim, przez co
dotknięte mogą być również Niemcy. W tym kontekście w Sprawozdaniu dotyczącym środowiska
należy również zbadać, jakich zanieczyszczeń związanych z wydobyciem uranu można się w tym
przypadku spodziewać, jak należy je ocenić lub czy mogą przy tym występować oddziaływania
transgraniczne.
Biorąc pod uwagę sytuację prawną w Unii Europejskiej, w szczególności normy podstawowe
Euratom, które są obecnie w trakcie przeglądu, i uwzględniając aktualny stan nauki i techniki
należy wyjść z założenia, że po zakończeniu wydobycia uranu niezbędne będą zakrojone na
szeroką skalę działania rewitalizacyjne. Będą one przede wszystkim dotyczyć zabezpieczenia lub
usunięcia zanieczyszczeń radiologicznych środowiska. Przykład rewitalizacji terenów byłej
kopalni Wismut SDAG we wschodnich Niemczech pokazuje, że wymagane będą na ten cel
znaczne środki finansowe. Od początku lat 90-tych rewitalizacja terenów skażonych w wyniku
wydobycia uranu w Turyngii i Saksonii w Niemczech pochłonęła ponad 6 miliardów euro. Takie
koszty środowiskowe wymagają całościowej oceny przed rozpoczęciem wykorzystania energii
jądrowej, nie zostały one jednak należycie docenione ani w Programie energetyki jądrowej, ani w
Sprawozdaniu dotyczącym środowiska.
Przedstawione dokumenty wymagają zatem ponownego sprawdzenia lub opracowania, w
szczególności:
– weryfikacji danych na temat dostępności i atrakcyjności cen paliwa, które ma być stosowane,
-8–
8.
dokumentacji i oceny (pośrednich i ewentualnie transgranicznych) oddziaływań Programu
energetyki jądrowej wskutek wydobycia uranu w miejscu wydobycia z uwzględnieniem
dotychczasowych doświadczeń w zakresie wydobycia rud uranu.
Konieczność uzasadnienia wzrostu zapotrzebowania na energię elektryczną
Konieczność wykorzystania energii jądrowej jest zasadniczo uzasadniana wzrostem
zapotrzebowania na energię elektryczną. Nie udokumentowano jednak, z czego wynika tak silny i
nagły wzrost zapotrzebowania na energię elektryczną na poziomie ok. 54 procent (do roku 2030,
w porównaniu z rokiem 2006). Załączona Analiza wskazuje, że wykorzystanie energii jądrowej
nie byłoby konieczne, jeśli zapotrzebowanie na energię elektryczną kształtowało się zgodnie z
dotychczasowym trendem. Należy zatem zweryfikować powody szybko rosnącego
zapotrzebowania na energię elektryczną.
Uzupełniająco odsyła się do rozważań zawartych m.in. w rozdziale 7 załączonej Analizy.
Oczekiwany silny wzrost zapotrzebowania na energię elektryczną wymaga uzasadnienia.
9.
Ocena rozwiązań alternatywnych (rezygnacja z eksportu energii elektrycznej, oszczędności w
zakresie zapotrzebowania na energię elektryczną i zużycia energii elektrycznej, działania w
zakresie oszczędności energetycznej i odnawialne źródła energii – w tym dotycząca ogółu
nośników energii ocena z uwzględnieniem wszystkich kosztów następczych, regulacja
odszkodowań i odpowiedzialności).
Ze względu na konieczność przeprowadzenia w ramach strategicznej oceny na środowisko
badania „rozsądnych rozwiązań alternatywnych” (art. 5 dyr. 2001/42/WE) wynikają dalsze –
oprócz opisanej w pkt. 8 prognozy zapotrzebowania – niewyjaśnione kwestie.
a)
Oprócz rezygnacji z eksportu energii elektrycznej (zob. załączona Analiza) w Sprawozdaniu
dotyczącym środowiska nie rozpatrzono możliwości obniżenia zapotrzebowania na energię
elektryczną przez celowe sterowanie – również w celu zniwelowania obciążenia szczytowego,
bardziej efektywnego kształtowania produkcji energii elektrycznej (poprzez bardziej wydajne
elektrownie) lub wykorzystania energii elektrycznej. „Wariant 1” (str. 6-436 Sprawozdania
dotyczącego środowiska) nie nadaje się do tego celu, zob. załączona Analiza w rozdziale 7.3).
Prawo europejskie w zakresie strategicznej oceny na środowiska wymaga jednak sprawdzenia
zapobiegania lub ograniczania oddziaływania na środowisko (art. 5 ust. 1 i 2 w związku z zał. I lit.
h) dyr. 2001/42/WE). Obejmuje to również „wariant zerowy” w sensie rezygnacji z jakiegokolwiek
zwiększania zdolności produkcyjnych, ponieważ każda produkcja prądu – również ta w oparciu o
odnawialne źródła energii – jest związana z oddziaływaniem na środowisko.
b)
Z technologii jądrowej można i należy ponadto zrezygnować w samej strategii mającej na celu
ochronę klimatu, wykazał to w Niemczech niedawno Naukowy Komitet Doradczy Rządu
Federalnego towarzyszący procesowi zamykania elektrowni atomowych (Główna ekspertyza
2011 Naukowego Komitetu Doradczego Rządu Federalnego: „Globalne zmiany środowiska, świat
w fazie zmian - umowa społeczna na rzecz szerokiej transformacji”, Druk Bundestagu 17/37331 z
dnia 05.10.2011r., nr 4.1.4.3, str. 125).
Nie można więc przede wszystkim stwierdzić, jakie wysiłki zostały w Rzeczypospolitej Polskiej
podjęte w celu uniknięcia ryzyka związanego z wykorzystaniem energii jądrowej (oprócz
negatywnego wpływu węgla na klimat) poprzez celowe wykorzystanie energii odnawialnych.
Doświadczenia z Brandenburgii wzgl. Niemiec pokazują, że celowe wspieranie energii
-9odnawialnych wymaga uczynienia z nich również znaczącego czynnika w ramach pokrywania
zapotrzebowania na energię wzgl. w produkcji energii elektrycznej.
W Niemczech na przykład od 1991 roku dzięki uchwaleniu Ustawy w zakresie wspierania OZE
(od 2000 „Ustawa o energiach odnawialnych”) został stworzony instrument, dzięki któremu nie
tylko przyspieszono wprowadzanie na rynek energii odnawialnych, szczególnie energii wiatrowej,
lecz również dano istotny impuls do rozwoju technologii i wykorzystania energii odnawialnych. Ta
ustawowa regulacja odniosła sukces, ponieważ zobowiązanie operatorów sieci do odbioru energii
elektrycznej wytwarzanej z odnawialnych źródeł energii po określonych cenach zapewniło
bezpieczeństwo inwestycyjne. Ze względu na sukces ustawy, jej odpowiedniki zostały w
międzyczasie uchwalone w ok. 40 krajach na całym świecie, w tym w takich krajach, jak Chiny i
Japonia. Ponadto w Niemczech uchwalono niedawno - równolegle do decyzji w sprawie
zamknięcia elektrowni atomowych z lata 2011 roku - dalsze środki ogólnokrajowe, mające na
celu dodatkowo umożliwienie pokrycia zwiększonego zapotrzebowania na energię z energii
odnawialnych. Wiąże się to między innymi z transportem energii elektrycznej z północy (z
wietrznych regionów, także na morzu) na południe Niemiec poprzez rozbudowę sieci
elektroenergetycznej. Rozwój energii odnawialnych był również wspierany przez elementy
planistyczne, takie jak pierwszeństwo elektrowni wiatrowych w obszarach o mniejszej gęstości
zaludnienia (tzw. „obszary zewnętrzne“). Również w kraju związkowym Brandenburgia – na
przykład poprzez celowe wyznaczanie miejsc w ramach zagospodarowania przestrzennego –
podjęto wysiłki w celu stworzenia bezpiecznych warunków wyjściowych dla lokalizacji energii
odnawialnych.
Potencjał odnawialnych źródeł energii jako alternatywy dla planowanego wykorzystania energii
jądrowej wydaje się być w każdym razie w Polsce zgodnie z przedstawionymi dokumentami
Sprawozdania dotyczącego środowiska niewyczerpany (zob. w szczególności uwagi zawarte w
załączonej Analizie w pkt. 7.4).
Cele, które w tym kontekście wymagają rozważenia (art. 5 w związku z zał. I) obejmują również
wynikające z prawa europejskiego zobowiązanie do pokrycia końcowego zapotrzebowania na
energię elektryczną brutto Polski (tzn. oprócz energii elektrycznej również ciepło) do roku 2020 w
15 procentach przez energię ze źródeł odnawialnych (art. 3 ust. 2 w związku z załącznikiem I Dyr.
2009/28/WE – Dyrektywa w sprawie energii odnawialnych). Należałoby wykazać realizację tego
celu.
c)
Nie została przeprowadzona całościowa ocena porównująca wszystkie oddziaływania na
środowisko wszystkich nośników energii. Po pierwsze nie zostały uwzględnione dla produkcji
energii elektrycznej niektóre odnawialne nośniki energii, takie jak energia słoneczna
(fotowoltaika), ale także inne nośniki energii, jak geotermia. Chociaż potencjał tych nośników
energii nie jest tak duży, jak w przypadku wody, biomasy lub energii wiatru, nawet mniejszy udział
może pomóc zaspokoić zapotrzebowanie na energię elektryczną. Z drugiej strony z rozważań
wynika, że przy ocenie oddziaływania odnawialnych nośników energii na środowisko (rozdział
6.1.2, str. 6-437 i nast.) zostały każdorazowo wybrane poszczególne aspekty określonego
oddziaływania, które częściowo nie stanowią oddziaływania na środowisko, lecz odnoszą się do
kwestii rozbudowy sieci lub dostępności, aby problemy, nad których rozwiązaniem prowadzone
są aktualnie prace, a w każdym razie nie w stosunku do innych, nieodnawialnych nośników
energii, takich jak węgiel, gaz czy energia jądrowa, nie mogły kształtować całościowej oceny
odnoszącej się do środowiska.
d)
Przy tego rodzaju całościowej ocenie wpływu na środowisko należałoby uwzględnić również
zasoby, które musiałyby zostać każdorazowo spożytkowane.
- 10 -
Przedstawienie kosztów środowiskowych dla różnych źródeł energii pozwala przypuszczać, że
doszło do przypisania nadmiernej wagi zanieczyszczeniu CO2 – przy pominięciu kosztów
środowiskowych wynikających z zagrożeń energii jądrowej. Tylko w ten sposób można uzyskać
wielokrotnie lepszą ocenę energii jądrowej niż na przykład w przypadku węgla, a także biomasy
(rys. 6.1.6 10.1.6, str. 6-441 Sprawozdania dotyczącego środowiska).
Zwłaszcza w przypadku kosztów w sposób widoczny pominięto wiele aspektów odnoszących się
do energii jądrowej. Po pierwsze rozważania dotyczą tylko okresu do 2020 roku, który nie
obejmuje budowy planowanej drugiej elektrowni jądrowej (rozdział 2.2 Programu energetyki
jądrowej), ponadto nie zostały wliczone dalsze koszty, takie jak likwidacja elektrowni jądrowych,
końcowe składowanie odpadów radioaktywnych, koszty przerobu, postępowanie z odpadami
przemysłowymi i ich składowanie końcowe, zob. rozdział 8 załączonej Analizy. Ponadto nie są
uwzględniane inne czynniki, które zwłaszcza w momencie rozpoczęcia wykorzystywania energii
jądrowej prowadzą w Polsce do znacznych kosztów ekonomicznych i są bynajmniej wymieniane
w Programie energetyki jądrowej: stworzenie w obrębie administracji nadzoru urzędowego
odpowiedzialnego za nowe zadania, abstrahując od zapotrzebowania na szkolenia oraz wysiłków
na rzecz promowania energetyki jądrowej z wykorzystaniem m.in. „autobusu atomowego” (zob.
rozdział 5.7.1 Programów edukacyjnych i informacyjnych w dziedzinie energetyki jądrowej w
Polsce, str. 5-431 i nast. Sprawozdania dotyczącego środowiska oraz przedstawienie kosztów w
Programie energetyki jądrowej, rozdział 7 i załącznik 3).
W Sprawozdaniu dotyczącym środowiska zabrakło systematycznego porównania wszystkich
oddziaływań na środowisko z ujawnieniem znaczenia i założeń.
Ponadto należałoby także wziąć pod uwagę, że w kraju sąsiednim (w tym przypadku zwłaszcza w
Brandenburgii), ze względu na konieczne środki ostrożności wykorzystania tego rodzaju
technologii ryzyka dochodzi do zaangażowania dalszych zasobów. Dotyczy to stacji pomiarowych
lub środków nadzoru, ale również zwiększonego pod względem personalnym monitoringu
radiacyjnego w obrębie administracji, środków prewencyjnych na wypadek ryzyka, które oprócz
niezbędnej ochrony przed katastrofami wymagają również niezbędnej infrastruktury
przeznaczonej do tego celu, np. w obszarze szpitalnym. Części Niemiec – w przypadku wyboru
tych czterech lokalizacji – znajdują się zgodnie z prawem niemieckim w strefie ewakuacyjnej. W
związku z tym należałoby odpowiedzieć na otwarte pytanie, kto poniesie dodatkowe koszty, za
które nie odpowiada kraj związkowy Brandenburgia. Obciążenie finansowe dla mieszkańców
Brandenburgii za stworzenie ryzyka przez inne państwo Unii Europejskiej byłoby moralnie i
politycznie wątpliwe.
Na wypadek zdarzenia należy przedstawić, jakie warunki istnieją dla zapewnienia pełnego
odszkodowania za szkody i (trwałe) koszty następcze dla obywateli, gospodarki (narodowej) i
sektora publicznego na terenie Brandenburgii, np. przez odpowiedzialnych inwestorów /
operatorów elektrowni, firmy ubezpieczeniowe i państwo polskie. Jeżeli takie podstawy jeszcze
nie istnieją, należy je stworzyć przed przyjęciem Programu energetyki jądrowej. Ponadto
należałoby również wyjaśnić drogę sądową i podstawy prawne do dochodzenia roszczeń
poszkodowanych na obszarze Brandenburgii osób fizycznych i prawnych, a w przypadku ich
braku, również je stworzyć.
Katastrofa reaktora w Czarnobylu, jak również przypadek Fukushimy pokazują w każdym razie,
że w razie zagrożenia u operatora nie są dostępne wystarczające zasoby na pokrycie tego
rodzaju szkód – i zostały lub muszą one zostać w rezultacie poniesione przez państwo lub
wspólnotę państw i społeczeństwo.
- 11 Japońska Komisja Energii Atomowej ogłosiła szacunki odnośnie kosztów katastrofy atomowej w
Fukushimie, które będą jeszcze musiały zostać pokryte. Jak podaje rosyjska agencja
informacyjna RIA Nowosti, Komisja wychodzi z założenia, że w sumie na ten cel musi zostać
przeznaczonych ok. 5,7 bilionów jenów (około 50 mld euro).
To, że tego rodzaju koszty środowiskowe całkiem realnie ujawniają się w wymiarze
ponadnarodowym, okazało się dopiero na wiosnę 2011 roku, kiedy to społeczność
międzynarodowa - w obawie przed nowymi zagrożeniami transgranicznymi wynikającymi z
pogarszającego się stanu istniejącej osłony uszkodzonego reaktora w Czarnobylu – przeznaczyła
ponad pół miliarda euro na nowy sarkofag.
Ogólnie również ze względu na rozwiązania alternatywne – w tym koszty – dla energii jądrowej
odsyła się do rozważań zawartych zarówno w rozdziale 7, jak i w rozdziale 8 załączonej Analizy.
W szczególności rozważania należy uzasadnić pod względem zapotrzebowania, a pod względem
rozwiązań alternatywnych należy rozważyć te o mniejszym oddziaływaniu na środowisko i
oddziaływaniu na środowisko - przy właściwej ocenie całościowej kosztów wynikających z
Programu energetyki jądrowej.
Dlatego też wymagania dla tego punktu odnoszą się w szczególności do:
– sprawdzenia „wariantu zerowego“ z uwzględnieniem
* rezygnacji z eksportu energii elektrycznej,
* wyrównania szczytów obciążenia,
* poprawy efektywności w przypadku zdolności wytwórczych energii elektrycznej (głównie
elektrownie węglowe),
* zwiększenia wydajności w sektorach/urządzeniach zużywających energię elektryczną,
* redukcji popytu poprzez ukierunkowane zachęty,
– możliwości rezygnacji z energii jądrowej poprzez celową promocję wykorzystania energii
odnawialnych,
– ugruntowanej porównawczej oceny ogólnej nośników energii i ich wpływu na środowisko
– uwzględnienia wszystkich kosztów środowiskowych dla poszczególnych nośników energii – z
ujawnieniem możliwości pokrycia potencjalnych szkód (droga prawa) i wytycznych
dotyczących odpowiedzialności na terenie Rzeczypospolitej Polskiej,
* w przypadku energii jądrowej również transgranicznych kosztów środowiskowych:
* zużycie zasobów w ramach koniecznego, wzmocnionego, transgranicznego monitoringu
promieniowania jonizującego,
* utrzymywanie infrastruktury na wypadek sytuacji kryzysowej, jak odpowiednie placówki
służby zdrowia, przygotowanie planów ochrony przed katastrofami, itp.
10.
Wybór lokalizacji i wyznaczenie priorytetów
Po pierwsze trudno zrozumieć sam wybór 28 lokalizacji elektrowni jądrowych (rozdz. 8 w
Programie energetyki jądrowej, rozdz. 6.3 Sprawozdania dotyczącego środowiska, str. 6-450 i
nast.). Z przekazanych dokumentów wynika, że wybór lokalizacji opiera się zasadniczo na liście,
która została już utworzona przed 1990 rokiem (zob. str. 70 i nast. Programu energetyki jądrowej).
Nie jest oczywiste, jakimi kryteriami się przy tym kierowano. Wspomniana aktualizacja listy
lokalizacji z roku 2009 również nie jest przejrzysta (Sprawozdanie dotyczące środowiska, str. 6450).
Dla zrozumienia uzgodnionych wtedy priorytetów wśród – niegdyś wybranych - 28 lokalizacji
(Sprawozdanie dotyczące środowiska str. 6-452) – nie została załączona wspomniana, zlecona w
2010 roku ekspertyza Ministerstwa Gospodarki, a z 17 wymienionych w Sprawozdaniu
- 12 dotyczącym środowiska kryteriów oceny (Sprawozdanie dotyczące środowiska, str. 6-451)
wymienianych jest później tylko 9 (Sprawozdanie dotyczące środowiska, str. 6-453 i nast.),
Program energetyki jądrowej wymienia 12 kryteriów, które były miarodajne dla inwestora
(załącznik 8 do Programu energetyki jądrowej). Kryterium „gęstości zaludnienia” gminy lokalizacji
nie wydaje się adekwatne dla elektrowni jądrowej, jeśli nie odnosi się przestrzennej strefy
oddziaływania większego regionu z jego mieszkańcami. To, jakie kryteria zostały w szczególności
przyjęte za podstawę, pozostaje niejasne również dlatego, że zgodnie z Sprawozdaniem
dotyczącym środowiska w „analizie wieloczynnikowej” odniesiono się również do obszaru
„ograniczonego użytkowania” wokół lokalizacji elektrowni jądrowej (Sprawozdanie dotyczące
środowiska, str. 1-77) (obszar wokół elektrowni jądrowej bez większej ekspozycji niż 0,3 mSv /
rok, Sprawozdanie dotyczące środowiska, str. 3-144); prawdopodobnie oznacza to obszar, w
którym obciążenie jest powyżej 0,3 mSv / rok, byłby to również tylko bardzo mały promień.
Istnieje obawa, że także pod tym względem wnioski z Fukushimy odnośnie przestrzennego
rozprzestrzeniania się skażenia radioaktywnego i wynikającej z tego dawki napromienienia nie
zostały wzięte pod uwagę. W końcu, przy określaniu kolejności lokalizacji stosuje się model
punktowy, którego parametry i wartości nie zostały wymienione. Niejasne jest wobec tego, jak
doszło do stworzenia tego „rankingu” ze konkretnymi liczbami punktowymi (Sprawozdanie
dotyczące środowiska, zob. 6-452).
Ponadto kolejność „rankingu“ dla 28 lokalizacji (Sprawozdanie dotyczące środowiska, str. 6-452;
na str. 5-404 brakuje natomiast nr 11, a wymieniona w pozycji 28 na str. 6-452 lokalizacja
Podlaskie – brak wskazania) nie zgadza się również z później przeprowadzonym
zaszeregowaniem do trzech kategorii – „lokalizacje zalecane (proponowane)“ (1.), „lokalizacje
rezerwowe“ (2.), i „pozostałe propozycje/pozostałe lokalizacje“ (3.). Podczas gdy zalecane
lokalizacje – Żarnowiec, Warta-Klempicz, Kopań i Nowe Miasto zajmują w
„rankingu“ rzeczywiście pierwsze 4 miejsca, wymienione jako lokalizacje rezerwowe - Choczewo i
Lubiatowo-Kopalino – znajdują się w porównaniu punktowym na miejscu 8 i 18 (a nie na miejscu
5 i 6, jak by się spodziewano). Zgadzają się one jednak z priorytetami wyznaczonymi przez
Polską Grupę Energetyczną (Program energetyki jądrowej, rozdz. 8.2, str. 70 i nast.)
Lokalizacje w pobliżu granicy z Niemcami znajdują się zgodnie z tym „tylko” w trzeciej kategorii
„pozostałych lokalizacji”. Jeśli przyjąć, że zrealizowane zostaną 2 lokalizacje,
prawdopodobieństwo - zgodnie z wyznaczonymi priorytetami - nie przemawia raczej za
wykorzystaniem tych „pozostałych lokalizacji”. Dla czterech najbliżej położonych lokalizacji
wynika jednak, że zgodnie z istniejącymi przepisami niemieckimi części Brandenburgii
znajdowałyby się w pierwszej strefie ewakuacji.
Jednak zamiana pomiędzy kategoriami lub włączenie nowych lokalizacji w toku dalszych badań
nie jest wykluczone. Pokazuje to również biuletyn polskiego Ministerstwa Gospodarki po
przedstawieniu przez Polską Grupę Energetyczną w dniu 25.11.2011 r. trzech lokalizacji
(Żarnowiec, Choczewo i Gąski), z których jedna Gąski była do tej pory zupełnie nieznana
(http://www.mg.gov.pl/node/14972). Wątpliwości są w tym momencie tym bardziej uzasadnione,
że metodyka wyboru lokalizacji i ich prioryzacja przy kategoryzacji lokalizacji nie są oczywiste.
„Zalecana lokalizacja” (kategoria 1) Warta-Klempicz w odległości tylko ok. 125 km od granicy z
Niemcami staje się jeszcze bardziej kontrowersyjna ze względu na fakt, że skutki transgraniczne
mogą przez Wartę jako dopływ oddziaływać na całe wspólne wody graniczne Odry.
Streszczenie Sprawozdania dotyczącego środowiska nie przedstawia indywidualnej oceny
poszczególnych lokalizacji dla 22 „pozostałych lokalizacji“ (str. 6-454 i nast., str. 6-516
Sprawozdania dotyczącego środowiska). Zawarte są raczej tylko typowe dla lokalizacji oceny
- 13 odnośnie dwóch kategorii „lokalizacje zalecane” i „lokalizacje rezerwowe”. Jest to szczególnie
niefortunne, ponieważ z 22 „pozostałych lokalizacji“ akurat 7 znajduje się w pobliżu granicy z
Niemcami (poniżej 65 km) (Dębogora, Krzynów, Pniewo i Pniewo-Krajnik, Krzywiec, Lisowo,
Stepnica 1 i 2, Wiechowo). Tabela 10.3.2 wskazuje wprawdzie na uzyskane wyniki, nie jest
jednak w żadnym razie przekonująca - również pod względem wartości różnych parametrów. W
odniesieniu do specyficznych oddziaływań elektrowni jądrowej na środowisko nie wydaje się w
żadnym razie uzasadnione stawianie czterech kategorii w zakresie ochrony środowiska
całkowicie na równi z jedną - bliżej nie określoną – kategorią „zagrożeń”. Kategoria „możliwości
przyłączenia do sieci przesyłowej” nie jest również żadną kategorią dla oddziaływania na
środowisko. Niemniej jednak, w toku badania lokalizacji należy również ustalić poszczególne
(transgraniczne) oddziaływania na infrastrukturę. Przedstawione luki wymagają uzupełnienia w
dalszym procesie, a przedłożone dokumenty muszą zostać zweryfikowane.
W szczególności wybór lokalizacji musi również uwzględniać, że tego rodzaju elektrownie
jądrowe nie mogą ujemnie wpływać na środki ochrony przeciwpowodziowej ani w Polsce, ani w
graniczących częściach Niemiec, odnośnie tej kwestii odpowiednie fragmenty w tekście
Sprawozdania dotyczącego środowiska nie zawierają jak dotąd wystarczających informacji
(Sprawozdanie dotyczące środowiska, rozdz. 3.6.1, 4.1.1, 4.2.2 i 4.2.3, 6.3), czego nie można
wywnioskować z określonych kryteriów oceny. W obrębie terenów zalewowych nie może być
projektowana żadnego rodzaju zabudowa ani rozbudowa. Budowa elektrowni jądrowych nie
może również prowadzić do zwężenia profilu odpływu wód powodziowych lub zmniejszenia
obszarów zalewowych. Dla poszczególnych lokalizacji należałoby zatem sprawdzić, czy dotknięte
są wyznaczone tereny zalewowe lub czy mogą być zagrożone kwestie ochrony
przeciwpowodziowej w krajach sąsiednich. Kryteria lokalizacyjne muszą uwzględniać zatem
międzynarodowe i dwustronne programy ochrony Odry (zob. w tym zakresie pkt. 11). Tego
rodzaju danych brakuje w szczególności w odniesieniu do lokalizacji rezerwowych, dla których
podane są przecież bliższe informacje (które, o ile wiadomo, koncentrują się przede wszystkim
na kwestiach ochrony przyrody).
O ile program w ramach strategicznej oceny środowiska należy odnieść również do innych
planów (art. 5 w związku z zał. I lit. a) Dyr. 2001/42/WE), nadal niewyjaśniony pozostaje związek
z przyjętym dopiero w roku 2010 Planem Zagospodarowania Przestrzennego Województwa
Zachodniopomorskiego. Ten dopiero niedawno uchwalony plan zagospodarowania
przestrzennego zawiera bowiem lokalizacje elektrowni jądrowej w Gryfinie i Darłowie, podczas
gdy Program energetyki jądrowej, stan na rok 2011 i przynależne do niego Sprawozdanie
dotyczące środowiska wskazują teraz w regionie 7 zupełnie innych lokalizacji (Dębogóra,
Krzymów, Pniewo i Pniewo-Krajnik nad Dolną Odrą oraz Krzywiec, Lisowo i Stepnica).
Należałoby zatem wyjaśnić w tym zakresie konflikt pomiędzy tymi różnymi programami.
Przedstawione w pkt. 1.2 Sprawozdania dotyczącego środowiska (str. 1-7 i nast.) „Powiązanie
programu z innymi dokumentami strategicznymi” wykazuje w związku z tym luki, a niespójności
pomiędzy informacjami zawartymi w planie należałoby wyjaśnić wzgl. usunąć (podobnie jak w
Programie energetyki jądrowej w rozdz. 2.6).
Ustalenia planów zagospodarowania przestrzennego mają w każdym razie w Polsce o tyle
bardziej znaczącą rolę, że w Polsce nie istnieje - w odróżnieniu od Niemiec - instrument
„postępowanie zagospodarowania przestrzennego” w celu sprawdzenia dla indywidualnych
przedsiewzięć oddziaływania przestrzennego.
Już w roku 2010 kraje związkowe Brandenburgia i Berlin, w związku z udziałem w postepowaniu
odnośnie do Planu zagospodarowania przestrzennego województwa Zachodniopomorskiego,
wyraźnie opowiedziały się (w drodze zajęcia stanowiska przez Wspólny Departament Planowania
- 14 Przestrzennego) przeciwko takiej lokalizacji energii jądrowej na obszarze województwa
Zachodniopomorskiego – w odniesieniu do przewidzianej propozycji Gryfino. Wówczas z
przekazanych dokumentów do planu zagospodarowania przestrzennego nie można było
wywnioskować ani ustalenia, opisu czy oceny oddziaływania na środowisko dla lokalizacji, ani dla
badania rozwiązania alternatywnego. O ile w przypadku lokalizacji Pniewo Pniewo-Krajnik, dla
których w Sprawozdaniu dotyczącym środowiska zapisano, że znajdują się one w gminie Gryfino
(Sprawozdanie dotyczące środowiska, tabela 8.3.9, str. 4-301), chodzi o tę samą lokalizację, co
w planie zagospodarowania przestrzennego dla województwa Zachodniopomorskiego, o tyle
program zagospodarowania przestrzennego, jak i Program energetyki jądrowej wykazują te same
braki: nierozpatrzenie oddziaływania na środowisko oraz nieuwzględnienie zajętego stanowiska.
W przekazanej dokumentacji otwarte pozostawiono w szczególności następujące kwestie, które
wymagają wyjaśnienia lub ponownego opracowania:
– proces wyboru lokalizacji do roku 1990 i kryteria aktualizacji lokalizacji (2009/2010), włączając
pojawienie się nowych lokalizacji po sporządzeniu Programu energetyki jądrowej i
Sprawozdania dotyczącego środowiska (Gąski - listopad 2011),
– ujawnienie wszystkich założeń dla prioryzacji / listy punktowej, podziału na kategorie,
dokumentacji wystarczającego uwzględnienia kategorii istotnych dla awarii elektrowni
jądrowej, jak powódź, trzęsienie ziemi itp.,
– dostarczenie szczegółowych analiz dla „pozostałych lokalizacji”,
– wyjaśnienie związku pomiędzy planami zagospodarowania przestrzennego ze (sprzecznymi)
lokalizacjami elektrowni jądrowych (tu: dla województwa Zachodniopomorskiego z roku 2010)
a Programem energetyki jądrowej.
11.
Oddziaływania na środowisko w zakresie dobra chronionego „woda”
Odnośnie dobra chronionego „woda” zawarto poniżej dalej idące uwagi, które mają znaczenie dla
wszystkich lokalizacji Programu energetyki jądrowej, w sposób szczególny jednak dla położonych
w pobliżu granicy „pozostałych lokalizacji”, z których 7 znajduje się w bezpośrednim sąsiedztwie
granicy (w odległości mniej niż 65 km od granicy z Niemcami), a 4 na wspólnej rzece granicznej
Odra (Dębogóra, Krzymów, Pniewo i Pniewo-Krajnik). Kategoria „pozostałych lokalizacji” ma
według Sprawozdania dotyczącego środowiska najmniejsze prawdopodobieństwo realizacji;
niezależnie od dalszych kierunków rozwoju (zob. powyżej pkt. 10) możliwe są jednak również
istotne oddziaływania transgraniczne ze strony „zalecanej” lokalizacji Warta-Klempicz przez
dopływ Warty do Odry jako wody granicznej.
W dokumencie stwierdza się niewystarczający stan systemów ochrony przeciwpowodziowej w
Polsce (rozdz. 1.3, str. 1-9 Sprawozdania dotyczącego środowiska). Nie idą za tym jednak żadne
widoczne wnioski odnośnie położenia elektrowni jądrowych nad rzekami. Chociaż zwraca się
uwagę na to, że Polska na podstawie Dyr. 2007/60/WE jest zobowiązana do oceny i zarządzania
ryzykami powodziowymi (rozdz. 4.2.10 Sprawozdania dotyczącego środowiska), to brakuje
informacji w zakresie ochrony przeciwpowodziowej, zapobiegania powodziom i terenów
zalewowych (rozdz. 4.1, str. 247-252, zob. pow. w pkt. 10 odnośnie rozważań na temat
lokalizacji). Należy się przy tym również odnieść do Programów Międzynarodowej Komisji
Ochrony Odry (MKOO) (Monitoring realizacji „Programu działań na rzecz ochrony
przeciwpowodziowej w dorzeczu Odry”, 2007; Wymagania dotyczące urządzeń przeznaczonych
do postępowania z substancjami szkodliwymi dla wód w obszarach powodziowych lub
zagrożonych spiętrzeniem, 2005; Program działań na rzecz ochrony przeciwpowodziowej w
dorzeczu Odry, 2004; Służby ostrzegania powodziowego i służby meteorologiczne w dorzeczu
Odry, 2001). Ponadto należy wziąć pod uwagę Wspólny Program Polsko-Brandenburskiej Grupy
Roboczej „Odra 2006” („Przyszłość i bezpieczeństwo dla dorzecza Odry”, str. 7 i nast., dostępny
- 15 pod adresem: http://gl.berlin-brandenburg.de/imperia/md/content/bb-gl/publikationen/oderflussgebiet.pdf).
Niekompletność badania jest również widoczna przynajmniej w zakresie zagrożenia
powodziowego dla obszarów zlewni (Sprawozdanie dotyczące środowiska, rozdz. 4.2.10). Uwaga
odnośnie planowania: „… odpowiednio zaprojektowana elektrownia jądrowa i jej infrastruktury
pomocnicze powinny być odporne na powodzie na rzekach“ (rozdz. 1.8 Sprawozdania
dotyczącego środowiska) jest więc zbyt ogólnikowa.
Kolejnym problemem, oprócz powodzi, który może dotykać tego rodzaju elektrownie jądrowe, są
zbyt niskie stany wód w wodach powierzchniowych. Może to w istotny sposób ujemnie wpływać
na pożądaną dostępność energii elektrycznej. Tematy te (wysokie i niskie stany wód) są
wprawdzie poruszane (rozdz. 4.2.10.4, str. 4-357 Sprawozdania dotyczącego środowiska), lecz
nie są one szczegółowo rozpatrywane. Zarówno określenie obecnych, jak i oczekiwanych
kierunków rozwoju byłoby ważne dla wszystkich lokalizacji elektrowni jądrowych w celu
zapewnienia funkcjonowania elektrowni wzgl. wykluczenia zagrożenia. Obie sytuacje – zarówno
wysokie, jak i zbyt niskie stany wód – nie mogą, ze względu na wzmożone wskutek ocieplenia
klimatu występowanie ekstremalnych zjawisk pogodowych, w krótkich i średnim okresie czasu
istotnie zyskać na znaczeniu. Sprawozdanie dotyczące środowiska nie zajmuje się tą kwestią.
Dla niektórych lokalizacji na terenie Polski stwierdzono, że dostępne zasoby wody chłodzącej nie
są wystarczające (rozdz. 4.2.2.3, str. 4-297 Sprawozdania dotyczącego środowiska), wskazują
na to również wyniki badań Ministerstwa Gospodarki (str. 6-452 Sprawozdania dotyczącego
środowiska poniżej). W konsekwencji należy jednak nie tylko udokumentować wystarczające
rezerwy wody chłodzącej dla wszystkich lokalizacji, lecz również wykluczyć lokalizacje, w
przypadku których takie rezerwy nie występują.
Trwająca wiele lat faza budowy takiego obiektu będzie oznaczała utrzymywanie otwartych
wykopów budowlanych o dużych wymiarach oraz odpompowywanie wód podziemnych w
zależności od lokalizacji. Należy przy tym ustalić i ocenić oddziaływanie na dany poziom
wodonośny, a także zapewnić odpowiednie środki dla jego ochrony. Ponadto wody gruntowe
mogą być skażone, przy ich wprowadzaniu do wód powierzchniowych może to niekorzystnie
wpływać na odbiornik. Takie współzależności należy także wziąć pod uwagę. Należy również
wykluczyć zagrożenie dotkniętych systemów wodnych przed szkodami budowlanymi i
zanieczyszczeniem substancjami. Nadal brakuje planistycznej oceny z uwzględnieniem
oddziaływania na zbiorniki wodne w rozumieniu celów Ramowej Dyrektywy Wodnej (Dyrektywa
2000/60/WE ustanawiająca ramy wspólnotowego działania w dziedzinie polityki wodnej).
Podczas eksploatacji w bezpośrednim otoczeniu elektrowni jądrowej planowany jest fizyczny
pobór wody chłodzącej w zależności od systemu chłodzenia oraz ponowne wprowadzanie do
wód poprzez budowle o odpowiednich rozmiarach. Jeśli dojdzie do budowy na odcinku wód
granicznych, obiekty tego rodzaju muszą być tak zaprojektowane, aby zapobiec tu pogorszeniu w
szczególności morfologicznych warunków danego zbiornika wodnego zgodnie z celami Ramowej
Dyrektywy Wodnej. Dotyczy to nie tylko miejsca poboru wody chłodzącej, lecz również miejsca
ponownego zrzutu. Zrzuty takiej ilości wody chłodzącej mogą mieć znaczący wpływ na bilans
cieplny wód. Ponadto obiekt może być zbudowany tylko z uwzględnieniem opracowanych dla
wód celów środowiskowych, zorientowanych na ochronę dotkniętych jednostek wód
powierzchniowych i podziemnych, pod względem substancji jak i strukturalnym. Konieczna jest
właściwa ocena planistyczna z uwzględnieniem oddziaływania na jednolite części wód. Pobór i
ponowne doprowadzanie znacznych ilości wody chłodzącej wymaga uwzględnienia minimalnej
wodności wód powierzchniowych oraz tolerancji temperatury środowiska wodnego.
- 16 W projekcie Programu energetyki jądrowej (str. 82, rozdz. 10) stwierdzono, że nowoczesne
elektrownie jądrowe nie emitują substancji toksycznych lub rakotwórczych. Nie dotyczy to toru
wodnego. Niektóre substancje pomocnicze do uzdatniania wody chłodzącej są zgodnie z
dyrektywą WE 67/548/EWG (kwas borowy, hydrazyna) toksyczne i niebezpieczne dla środowiska
(hydrazyna). Emisje mają miejsce po uruchomieniu / próbach i podczas eksploatacji elektrowni.
Powodują je zwykle substancje pomocnicze, które mają zapobiegać tworzeniu się osadów w
systemie chłodzenia (stabilizatory twardości), korozji, działać jako środki dyspergujące lub jako
środki dezynfekujące (Sprawozdanie dotyczące środowiska, str. 1-49). Dla elektrowni jądrowych
na rzekach (Sprawozdanie dotyczące środowiska, str. 4-320) mają być stosowane wapno,
inhibitory i kwasy. Zastosowane dodatki do wody chłodzącej, o ile nie są rozkładane w układzie
chłodzenia lub usuwane wskutek oczyszczania wody odpływowej, przedostają się wraz z wodą
odpływową do wód. Ich stosowanie musi być zatem ograniczone do niezbędnego dla bezpiecznej
eksploatacji minimum i odpowiednio nadzorowane. W każdym przypadku należy upewnić się, że
spełnione są specyficzne dla wód parametry jakościowe, takie jak wartość dopuszczalna chloru
pozostałego zgodnie z Rozporządzeniem WE w sprawie wymagań, jakim powinny odpowiadać
wody śródlądowe bedące środowiskiem życia ryb. Niejasne są np. terminy podane przy
uzdatnianiu wody (Sprawozdanie dotyczące środowiska, str. 4-313) „solanki” i „pozostałe
utleniacze” (Sprawozdanie dotyczące środowiska, str. 4-313 i 4-316). Nie jest też jasne, czy
„chlorki” oznaczają całe związki czy tylko anion chlorku. Zawierające olej i tłuszcz oraz
węglowodory ścieki mają być odprowadzane przez separator oleju i wprowadzane do kanalizacji
deszczowej, przez co wody płynące mają być odciążone. Na podstawie przykładowego reaktora
w Wielkiej Brytanii dokonano w tabeli 8.3.10 (Sprawozdanie dotyczące środowiska, s. 4-316)
oszacowania emisji. Ilościowo istotne są przy tym związki amonu, kwas borowy, hydrazyna,
monoetanoloamina i chlorki. W przeliczeniu emitowanych będzie do 61 ton chlorku rocznie.
Zsumowanie ilości chlorku z poszczególnych strumieni ścieków daje jedynie 3890 kilogramów /
rocznie. Jeśli pod pojęciem „solanki” rozumiany jest NaCl, można byłoby dokonać następujących
obliczeń: W 70 g NaCl/l są 42 g Cl/l = 42 kg Cl/m³. 94 m³/s transportują 3948 kg Cl/s. W
przeliczeniu na rok daje to absurdalny wynik. Nie jest też jasne, dlaczego uwalnianie substancji
podczas uruchamiania (Sprawozdanie dotyczące środowiska, str. 4-249) i eksploatacji
(Sprawozdanie dotyczące środowiska, s. 4-314) jest rozpatrywane oddzielnie. Emisje podczas
uruchomienia nie przekraczają tych podczas eksploatacji i są tym samym uwzględnione przy
rozpatrywaniu fazy operacyjnej. Dane dotyczące emisji substancji są trudne do zrozumienia. W
szczególności ewidentnie rozróżnia się, czy elektrownia jądrowa ma być budowana nad morzem,
czy nad rzeką, przy czym przyporządkowanie substancji nie zawsze jest możliwe. Rozpatrywane
jest zatem całe spektrum substancji, nawet jeśli nie wszystkie substancje są istotne dla rzek.
Wniosek: Opis emisji substancji jest niewystarczający do celów prognozy oddziaływania na
środowisko. Jasny podział według lokalizacji, procesu chłodzenia, materiałów wkładowych i
strumieni emisji byłby wymagany, aby dla Dolnej Odry jako dotkniętych wód Brandenburgii móc
dokonać szacunkowej oceny ładunku i stężeń w celu oszacowania wpływu na dobro chronione
„wody powierzchniowe”. Emisje substancji w przypadku awarii nie zostały uwzględnione, jest to
jednak bezwzględnie wymagane dla oceny oddziaływań na dobro chronione „woda”.
Ponadto emisje substancji nie zostały w pełni rozpatrzone. Brakuje również oceny dla dobra
chronionego „woda” i jego obciążeń pierwotnych. Oddziaływanie na wody powierzchniowe
dotyczyłoby we wszystkich 5 przypadkach tej samej jednolitej części wód powierzchniowych
„Dolna Odra”, niemieckie oznaczenie BB6_2 wzgl. polskie oznaczenie 2119199, w przypadku
lokalizacji Warta-Klempicz po odcinku rzeki o długości ponad 100 km, w innych przypadkach
bezpośrednio.
- 17 Kolejnym ważnym parametrem jest również temperatura wody. Wyboru metody chłodzenia (z lub
bez wieży chłodniczej) dokonuje inwestor. Opcja ta jest sprzeczna z zakazem pogarszania. W
każdym przypadku przyjmujące wody płynące będą nagrzewane. Inwestor powinien być więc
zobowiązany do stosowania metody chłodzenia, która niesie za sobą najniższe obciążenie
cieplne. Prawdą jest, że aby ocenić wpływ na wody płynące należy za pomocą szczegółowych
modeli obliczyć rozkład temperatury. W dokumentach brakuje jakichkolwiek rozważań odnośnie
tego, jakie termiczne obciążenia pierwotne wykazują Warta i Odra, jakiego rzędu wielkości (na
podstawie obiektów referencyjnych) dodatkowego obciążenia cieplnego należałoby się
spodziewać i czy wynikająca temperatura mogłaby wpływać ujemnie na osiągnięcie dobrego
stanu / potencjału ekologicznego – w celu oceny, czy dobro chronione „wody płynące” jest
obciążone w małym, średnim czy dużym stopniu. W Sprawozdaniu dotyczącym środowiska (str.
4-304) naszkicowano działanie ciepła wylotowego w wodach, zarówno pod względem
temperatury bezwzględnej, jak i nagrzania w miejscu zrzutu. Nagrzanie wody może oddziaływać
na ekologię wód bezpośrednio (odpływ ryb, zakłócenia w łańcuchu pokarmowym, przesunięcie
okresów tarła, uszkodzenie narządów, śmierć wskutek przegrzania), nie bezpośrednio
(wspieranie gatunków obcych siedliskowo, zwiększona częstość występowania pasożytów i
chorób, uruchomienie dodatkowych składników odżywczych z osadów) i pośrednio (zmiany tlenu,
zmniejszenie odpływu w wodach i usunięcie biomasy wskutek poboru wody chłodzącej). Należy
przy tym uwzględnić wszystkie źródła zrzutu termicznego, które mogą oddziaływać na zbiornik
wodny, zmianę przygruntowej temperatury powietrza wskutek zmian klimatycznych, ale również
częstsze występowanie niskich odpływów.
W przypadku przedstawionych na poniższej mapie, zaznaczonych na niebiesko obszarów chodzi
o jednostki wód podziemnych (JCWP), dla których osiągnięcie celów środowiskowych do 2015
roku jest niepewne lub mało prawdopodobne. Dla tych JC wód podziemnych kraj związkowy
Brandenburgia wnioskował o przedłużenie terminu. Obszary te zgodnie z obecnym stanem
należy przyporządkować do „zagrożonych jednolitych części wód podziemnych”.
- 18 -
Legenda:
granica kraju
miasta na prawach powiatu
obszar koordynacji
wody płynące
jeziora
jednolite części wód podziemnych z oznaczeniem skróconym
Cele środowiskowe dla JC wód podziemnych:
osiągnięcie celów 2015
przedłużenie terminu (art. 4(4) RDW
stan opracowania: 11/2009
Mapa pokazuje, że większość potencjalnie zagrożonych jednostek wód podziemnych we
Wschodniej Brandenburgii znajduje się bezpośrednio w polsko-niemieckim obszarze
przygranicznym. Przyczyną wstępnej klasyfikacji zagrożonych jednolitych części wód
podziemnych jako jednostek „w złym stanie” jest głównie bardzo duże zanieczyszczenie amonem
i azotanem. Dlatego też w ramach strategicznej oceny oddziaływania na środowisko dla
transgranicznych zbiorników wód podziemnych należałoby sprawdzić, czy mogą występować
niekorzystne zmiany jakości wód gruntowych spowodowane przez amon, sprzeczne z celem
„jednolite części wód podziemnych w dobrym stanie”.
W przetłumaczonych dokumentach w rozdziale 6.3., w którym na pierwszy plan wysuwa się
analiza charakterystycznych oddziaływań poszczególnych warunków lokalizacji, brakuje
podrozdziałów, w których omówione byłyby lokalizacje istotne dla Niemiec (zob. już pkt. 10).
Dlatego też można tu na razie dokonać tylko bardzo ogólnego wylistowania parametrów
możliwych do odczytania z dostępnych dokumentów.
- 19 Lokalizacje, które dotyczą Brandenburgii w szczególnym stopniu:
* 74-506 Krzymów, ok. 14 km na południowy wschód od Schwedt (13. miejsce w rankingu wg
rys. 6.3.2)
* 74-105 Pniewo i Pniewo-Krajnik, ok. 5 – 10 km na wschód od Gartz (16. i 17. miejsce
rankingu),
* 74-120 Dębogóra, ok. 5 km na wschód od Friedrichsthal (19. miejsce rankingu):
Sprzeczne są informacje na temat systemu chłodzenia dla lokalizacji nad Dolną Odrą, częściowo
podaje się, że również tu przewidziane są zamknięte systemy chłodzenia (informacje na str. 1-79
Sprawozdania dotyczącego środowiska), natomiast według informacji w innym miejscu (str. 4-297
i nast. Sprawozdania dotyczącego środowiska) mają być przewidziane otwarte systemy
chłodzenia (bezpośrednie oddawanie ciepła do wód); zgodnie z informacjami szczegółowymi
wydaje się to być bardziej prawdopodobne (tab. 8.3.9, pkt. 23-26, Sprawozdanie dotyczące
środowiska str. 4-301). Dane dla średniego przepływu wody niskiej (MNQ = 536 m³/s na
wodowskazie w Gozdowicach, zob. Sprawozdanie dotyczące środowiska str. 4-301, do pkt. 23 26) są w każdym razie nieprawidłowe; zgodnie z uzgodnieniami regularnie przeprowadzanymi w
Polsko-Niemieckiej Komisji Wód Granicznych średni przepływ wody niskiej na wodowskazach
Gozdowice/Hohensaaten, właściwych również dla lokalizacji nad Dolną Odrą, wynosi tylko
połowę tego, co jest podane w dokumentach wniosku strony polskiej. Dla lokalizacji Pniewo,
Pniewo-Kranik i Dębogóra zakłada się w każdym razie w Sprawozdaniu dotyczącym środowiska
niekorzystne warunki hydrogeologiczne i stwierdza dużą wrażliwość na potencjalne skażenie wód
podziemnych (Sprawozdanie dotyczące środowiska, str. 1-78), negatywny wpływ jest również
możliwy wskutek oblodzenia (Sprawozdanie dotyczące środowiska, str. 4.2.10.4, str. 4-356 i
nast.).
Znaczące oddziaływanie transgraniczne może mieć również lokalizacja 64-720 Warta-Klempicz
położona w odległości ok. 7 km od Warty (178 powyżej ujścia do Odry), jest to lokalizacja
preferowana w polskim Programie energetyki jądrowej (2. miejsce w rankingu za lokalizacją 84110 Żarnowiec nad Morzem Bałtyckim na północny zachód od Gdańska). Jest tam jednak
przewidziany zamknięty system chłodzenia, który oznacza mniejszy pobór wody z Warty.
Ponieważ jednak nie są znane ani dokładne miejsca planowanego poboru wody chłodzącej, ani
ilość wymaganej wody chłodzącej, zajęcie stanowiska z hydrologicznego punktu widzenia nie
było możliwe.
Wywody Sprawozdania dotyczącego środowiska nie odnoszą się wyraźnie do określonych
regionów w Polsce i do krajów sąsiadujących. Konkretne dane na temat spodziewanych skutków
awarii, np. w odniesieniu do powierzchni, głównych kierunków wiatru lub dawki, nie są podane.
Uzupełniająco należałoby w ramach analizy dla poszczególnych lokalizacji dokonać głębszej
oceny powyższych informacji o charakterze ogólnym w ocenie oddziaływania na środowisko dla
gleby, w szczególności w zakresie dróg przenoszenia.
W odniesieniu do dobra chronionego „woda” otwarte pozostają przede wszystkich następujące
kwestie:
– sprawdzenie wszystkich lokalizacji pod kątem problematyki powodziowej: oprócz
odpowiedniej konstrukcji zabezpieczeń (zob. pow. pkt. 4, rozdział 3 Analizy),
– szczególnie dla lokalizacji położonych nad Odrą należy uwzględnić cele programów MKOO –
i w konsekwencji wykluczyć te lokalizacje, które nie spełniają tych celów (zob. pkt. 10),
- 20 – ze względu na ekstremalne zjawiska pogodowe – wskutek już zaszłych i jeszcze
spodziewanych zmian klimatycznych – wysokie i niskie stany wód będą w przyszłości
występować częściej i należy je uwzględnić w prognozach lub badaniach,
– należy wykazać rezerwy wody chłodzącej we wszystkich lokalizacjach, w przeciwnym razie
dane lokalizacje muszą zostać wykluczone,
– przedstawienie emisji w odniesieniu do wód wymaga sprawdzenia i ponownego opracowania
zgodnie z przedstawionymi powyżej wątpliwościami,
– należy ustalić skutki poboru i ponownego zrzutu wodny chłodzącej w odniesieniu do ich
oddziaływania na poszczególne lokalizacje (systemy otwarte / zamknięte) i oddziaływania na
ekosystem wodny,
– oddziaływania na jednostki wód podziemnych w obszarze przygranicznym, w tym „zagrożone
jednolite części wód podziemnych” i z uwzględnieniem celów Ramowej Dyrektywy Wodnej.
12.
Oddziaływania na środowisko w odniesieniu do dóbr chronionych zwierzęta, rośliny,
różnorodność biologiczna oraz transgraniczne obszary chronione: Park Narodowy Dolina Dolnej
Odry, potencjalny wpływ na projekty transgraniczne w zakresie turystyki przyrodniczej
Dla lokalizacji położonych w pobliżu Odry należałoby już na poziomie Programu energetyki
jądrowej – ze względu na oddziaływanie na obszary Natura 2000, OSO i SOO Dolina Dolnej Odry
– przeprowadzić ocenę oddziaływania na siedliska (art. 6 ust. 2 do 4 dyrektywy 92/43/EWG w
sprawie ochrony siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory - Dyrektywa Siedliskowa).
Park Narodowy Dolina Dolnej Odry stanowi ponadto transgraniczny system obszarów
chronionych z polskim Parkiem Krajobrazowym Dolina Dolnej Odry i Cedyńskim Parkiem
Krajobrazowym.
Spośród 28 wymienionych w Programie energetyki jądrowej potencjalnych lokalizacji, lokalizacje
dla 4 elektrowni jądrowych znajdują się w bezpośrednim sąsiedztwie Doliny Dolnej Odry
(Dębogóra, Krzymów, Pniewo i Pniewo-Krajnik). Z jednej strony znajdują się one również po
polskiej stronie, albo w parku krajobrazowym (Pniewo), albo w rezerwacie przyrody (Krzymów),
albo w pobliżu takich parków krajobrazowych (Dębogóra, Pniewo-Krajnik), wynika to z tabeli
10.3.2 (tabelaryczny przegląd istotnych parametrów dla pozostałych lokalizacji). Z drugiej strony,
lokalizacje Dębogóra, Pniewo i Pniewo-Krajnik znajdują się w odległości zaledwie 1,2 do 3,3 km
od granicy polsko-niemieckiej, a więc w bezpośrednim sąsiedztwie Parku Narodowego Dolina
Dolnej Odry po stronie niemieckiej. Zagrożenie Parku Narodowego polegałoby w przypadku
wyboru jednej z tych pozostałych lokalizacji na ewentualnej awarii (Sprawozdanie dotyczące
środowiska, str. 5-405), w szczególności wskutek znoszenia i wymywania substancji
promieniotwórczych drogą powietrzną i wodną. Pozostałe lokalizacje mogą także stanowić źródło
zagrożeń w przypadku awarii (zob. pow. pkt. 2, 11). Dotyczy to w szczególności również
zalecanej lokalizacji Warta-Klempicz - drugi priorytet jako „lokalizacja rezerwowa” - (125,9 km od
granicy) ze względu na połączenie z Odrą i Parkiem Narodowym przez Wartę. Dalsze pozostałe
lokalizacje dla 5 elektrowni jądrowych znajdują się na północny wschód od Parku Narodowego w
odległości tylko 19,6 – 61,0 km od granicy. Należy zatem ogółem stwierdzić, że Park Narodowy
Dolina Dolnej Odry jest bezpośrednio dotknięty przez Program energetyki jądrowej. Jeśli zatem
rzeczywiście doszłoby do jego realizacji, a w konsekwencji do podjęcia decyzji o wyborze
lokalizacji w pobliżu Parku Narodowego Dolina Dolnej Odry, wówczas w ramach takiego procesu
dopuszczającego musiałyby zostać również przeprowadzone oceny oddziaływania z
uwzględnieniem przepisów ochrony przyrody dla lokalizacji położonych w pobliżu Odry ze
względu na oddziaływanie na obszary NATURA 2000, OSO i SOO Dolina Dolnej Odry dalsza
ocena oddziaływania na SOO (zob. powyżej).
- 21 Plan Parku Narodowego, tom 1 Wizja i cele stwierdza w pkt. 9.7 Pozostałe wykorzystania:
„Budowa elektrowni jądrowej w obszarze krajobrazowym Dolina Dolnej Odry jest nie do
pogodzenia z celem posiadającego międzynarodową certyfikację, uznanego i transgranicznego
obszaru chronionego.” Wizja i cele są uzgodnione z regionem Parku Narodowego i potwierdzone
przez kuratorium. Zagrożenia dla Parku Narodowego i regionu Parku Narodowego Dolina Dolnej
Odry mogą wystąpić ze względu na nieprzewidywalne ryzyka energii jądrowej w szczególności w
przypadku awarii wskutek radioaktywnego skażenia z powietrza na powierzchnię ziemi i do wód
lub przez bezpośrednie skażenie wód. Należy się przy tym obawiać daleko idących szkód
zasługujących na szczególną ochronę ekosystemów opisanych w pkt. 2 ze wzajemnymi
oddziaływaniami występujących gatunków roślin i zwierząt w łańcuchach pokarmowych i
obiegach materii.
Przegląd oddziaływań na obszary NATURA2000, biocenozy, faunę i florę znajduje się w
Sprawozdaniu dotyczącym środowiska w tabeli 10.3.2. Wymienione powyżej 4 lokalizacje
położone w pobliżu granicy zostały przy tym ocenione jako ryzykowne lub negatywne. Dla tych 4
lokalizacji elektrowni jądrowych stwierdza się ponadto bardzo dużą wrażliwość na
zanieczyszczenia wód podziemnych, co może mieć również wpływ na bilans wodny sąsiednich
obszarów chronionych. Zaprzecza się występowaniu oddziaływania na zasoby naturalne (np.
gleby, bilans wodny), które miałoby jednak miejsce w przypadku awarii. W odniesieniu do
obszarów chronionych należy uzupełnić oddziaływania na Park Narodowy Dolina Dolnej Odry,
jego funkcję jako obszar SOO oraz na wykraczające poza Park Narodowy Europejskie Obszary
Specjalnej Ochrony Ptaków Dolina Dolnej Odry i Randow-Welsebruch
Ogółem można zarzucić, że jak dotąd brakuje konkretnych badań dla poszczególnych
pozostałych lokalizacji i dlatego oddziaływania zostały wprawdzie przeanalizowane w sposób
systematyczny i porównawczy, jednak wyłącznie na podstawie danych z literatury, a tym samym
zbyt ogólnie. Na tej płaszczyźnie planowania wymagane jest przeprowadzenie wnikliwych
rozważań oraz uwzględnienie w analizie niemieckich stref ochronnych obszaru przyrodniczego
Dolina Dolnej Odry z sąsiadującym, pagórkowatym terenem. W odniesieniu do warunków
wodnych należy stwierdzić, że woda potrzebna do chłodzenia elektrowni jądrowych jest ponownie
wprowadzana do ekosystemu wód ze znacznie wyższą temperaturą. Jak przedstawiono w
Sprawozdaniu dotyczącym środowiska, prowadzi to do większej produkcji biologicznej z
szybszym zużyciem tlenu i eutrofizacją siedlisk wodnych i ziemno-wodnych, w połączeniu ze
zmniejszeniem się liczby gatunków nieprzystosowanych do nadmiaru związków pokarmowych.
Co więcej, wskutek przekroczenia tolerancji temperatury dochodzi do przesunięć w strukturze
gatunkowej i do zmian w strukturze konkurencji między gatunkami. W Sprawozdaniu dotyczącym
środowiska brakuje konkretnej analizy jako podstawy do dokonanego wyboru lokalizacji i
wyznaczenia priorytetów.
W transgranicznym regionie Parku Narodowego Dolina Dolnej Odry (i Cedyni po stronie polskiej)
dąży się przede wszystkim do zrównoważonego, zasobooszczędnego, ekologicznego i
ekonomicznego rozwoju regionu. Dlatego też, zgodnie z podstawą prawną (w Brandenburgii: § 3
ust 3 NatPUOG [Ustawa w sprawie Parku Narodowego Dolina Dolnej Odry]), Park Narodowy
służy także rozwojowi przyjaznej dla środowiska turystyki, studiom przyrodoznawczym i
doświadczaniu przyrody. Ostuckermark [Wschodnia Marchia Wkrzańska] z Parkiem Narodowym
Dolina Dolnej Odry dysponuje pod tym względem potencjałem rozwojowym, który w tym słabym
ekonomicznie obszarze ma istotne znaczenie dla społeczeństwa. Pomiędzy podmiotami
regionalnymi i administracją Parku Narodowego ma ponadto miejsce ścisła współpraca i stała
wymiana. Budowa elektrowni jądrowej w bezpośrednim sąsiedztwie byłaby sprzeczna z tym
zapoczątkowanym rozwojem. Wykreowanie pozytywnego wizerunku regionu pod względem
turystyki przyrodniczej i doświadczania przyrody wymaga związanego z tym rozwoju obszaru
- 22 przygranicznego po stronie polskiej i niemieckiej. W tym celu realizowane są już transgraniczne
projekty i działania współfinansowane ze środków UE. Dopiero w 2010 roku Komitet Monitorujący
Pomeranii poparł wspólny projekt INTERREG IV A [EWT]w sprawie „harmonizacji i optymalizacji
zarządzania obszarami NATURA 2000 w transgranicznym obszarze przyrodniczym Dolina Dolnej
Odry”. Cele to m.in. wspólne zarządzanie gatunkami i siedliskami podlegającymi ochronie
zgodnie z Dyrektywą Siedliskową i Ptasią oraz edukacja ekologiczna i informacja publiczna na
temat NATURA 2000 w ramach edukacji na rzecz zrównoważonego rozwoju (Raport roczny 2010
Parku Narodowego Dolina Dolnej Odry, str. 55 i nast.; http://www.nationalpark-unteresodertal.eu/PDF/Jahresbericht2010). Następnie w maju 2011 roku została podpisana umowa o
partnerstwie między administracjami obszarów chronionych z Polski, Białorusi i Brandenburgii z
polskiego Białowieskiego Parku Narodowego, białoruskiego Parku Narodowego Beloveszskaya
Puszcha, brandenburskiego Parku Narodowego Dolina Dolnej Odry i Regionalną Dyrekcją w
Szczecinie dla Parku Krajobrazowego Dolina Dolnej Odry i Cedyńskiego Parku Krajobrazowego.
W ramach trójstronnej współpracy mają być zachowane transgraniczne obszary przyrodnicze o
znaczeniu międzynarodowym, wspierana turystyka transgraniczna oraz wymiana doświadczeń i
transfer wiedzy między obszarami chronionymi. Dostępne są pierwsze wyniki badań
marketingowych. W ramach programu wsparcia „Leader” realizowane są wspólne polskoniemieckie projekty na rzecz rozwoju turystyki (np. ścieżki rowerowe). Widzimy tu zatem również
naruszenie polskich interesów w regionie.
Elektrownie jądrowe w bezpośrednim sąsiedztwie Parku Narodowego Dolina Dolnej Odry miałyby
na niego znaczący wpływ; w Sprawozdaniu dotyczącym środowiska:
– należy szerzej ustalić i ocenić oodziaływania w opisany sposób w odniesieniu do lokalizacji,
– badając przy tym również oddziaływania na wspólne transgraniczne projekty dwu- i
trójstronne w zakresie współpracy na rzecz wspólnego zarządzania obszarami Natura 2000
oraz rozwoju edukacji ekologicznej i turystyki przyrodniczej.
13.
Zakres strategicznej oceny oddziaływania na środowisko i zastosowana metodyka
Poniższe uwagi dotyczą zakresu strategicznej oceny oddziaływania na środowisko i
zastosowanej metodyki.
a)
Należy odrzucić zawarte w Sprawozdaniu dotyczącym środowiska stwierdzenie, że decyzja o
rozpoczęciu wykorzystania energii jądrowej – uwzględniając już wcześniej podjęte decyzje - nie
może być przedmiotem oceny (zob. str. 1-3 Sprawozdania dotyczącego środowiska poniżej). To
właśnie ta decyzja jest przedmiotem transgranicznego udziału w zakresie oceny oddziaływania
na środowisko. Uchwałom Rady Ministrów z 2009 r. nie można przypisywać charakteru
ostatecznego (uchwała Rady Ministrów nr 4 / 2009 z dnia 13 stycznia 2009 r. w sprawie działań
podejmowanych w zakresie rozwoju energetyki jądrowej, uchwała Rady Ministrów z dnia 10
listopada 2009 r. w sprawie polityki energetycznej Polski do 2030 roku, zob. str. 1-3
Sprawozdania dotyczącego środowiska poniżej).
Odnośnie uchwały w sprawie energii jądrowej nie jest wiadomo, czy została już w tym zakresie
przeprowadzona strategiczna ocena oddziaływania na środowisko. Jeśli dla uchwały w sprawie
polityki energetycznej do roku 2030 została przeprowadzona strategiczna ocena oddziaływania
na środowisko (Sprawozdanie dotyczące środowiska, str. 1-7), to udział transgraniczny nie miał
jednak miejsca. Ewentualnie dokonane ustalenia nie mogą być wiążące wobec państw
sąsiednich.
Dyrektywa 2001/42/WE w sprawie oceny oddziaływania na środowisko niektórych planów i
programów mówi wprawdzie o unikaniu powielania oceny (art. 4 ust. 3 dyrektywy 2001/42/WE).
- 23 Należałoby wtedy jednak przede wszystkim udostępnić zebrane i przeanalizowane w owym
czasie informacje (art. 5 ust. 3 dyrektywy 2001/42/WE). Ponadto decyzje podjęte na podstawie
tych informacji o oddziaływaniu na środowisko nie byłyby w żadnym razie wiążące wobec
uczestniczących krajów sąsiednich. Tak jak - zgodnie z orzecznictwem Europejskiego Trybunału
Sprawiedliwości - ocena oddziaływania na środowisko w przypadku postępowania etapowego nie
może być ograniczona do części postępowania dopuszczającego (ETS, wyrok z dnia 04.05.2006
r. - C-508/03 i 290/03 Crystal Palace, White City), również określone treści planu w przypadku
strategicznej oceny oddziaływania na środowisko nie mogą zostać uznane za stopniowane, jeśli
na poprzednim etapie planowania nie zostały wykonane wszystkie niezbędne czynności
proceduralne – w tym przypadku udział transgraniczny.
Należy również odrzucić stwierdzenie, że działania, które stanowią przedmiot polskiego
Programu energetyki jądrowej, mają przeważnie charakter prawny, organizacyjny i formalny, a
tym samym „nie mają żadnego ujemnego wpływu na środowisko” (Sprawozdanie dotyczące
środowiska, str. 1-4). Stwierdzeniu temu nie należy jak się wydaje przypisywać żadnego
znaczenia, ponieważ poniższe rozważania nie zajmowałyby się wówczas – w samym tylko
streszczeniu Sprawozdania dotyczącego środowiska – na ponad 500 stronach oddziaływaniem
Programu energetyki jądrowej na środowisko.
b)
Odnośnie podejścia metodycznego przy ustalaniu, opisywaniu i ocenie oddziaływania na
środowisko wynikającego z Program energetyki jądrowej („Charakterystyka przewidzianego
oddziaływania skutków realizacji programu na środowisko”, rozdz. 1.8, str. 1-47 i nast. oraz rozdz.
5, str. 5 - 375 i nast. Sprawozdania dotyczącego środowiska):
Przede wszystkich zwraca uwagę fakt, że dobra chronione „społeczeństwo” i „zdrowie człowieka”
jako dobra chronione w strategicznej ocenie oddziaływania na środowiska (art. 5 w związku z zał.
I lit. f) Dyr. 2001/42/WE) nie zostały ujęte przy „identyfikacji i charakterystyce przewidzianego
oddziaływania skutków realizacji programu na środowisko (rozdz. 5.1.1 do 5.1.9 Sprawozdania
dotyczącego środowiska). Ze względu na przedmiot oceny oddziaływania na środowisko
właściwe byłoby jednak wyeksponowanie właśnie tych dóbr chronionych. Raport na temat
skutków zdrowotnych Czarnobyla wyjaśnia, jaki zagrożenia mogą w związku z tym wystąpić
(Międzynarodowy Ruch Lekarze Przeciw Wojnie Atomowej / Ärzte in sozialer Verantwortung e.V.,
Towarzystwo na rzecz Ochrony Radiologicznej: „Skutki zdrowotne Czarnobyla, 25 lat po
katastrofie
reaktora“,
kwiecień
2011,
raport
dostępny
na
stronie:
http://www.ippnw.de/atomenergie/atom-gesundheit/tschernobylfolgen.html). Nawet jeżeli przyczyny wciąż nie zostały jednoznacznie wyjaśnione, to również podczas normalnej eksploatacji w
okolicach elektrowni jądrowych ma dochodzić do wzrostu zachorowań na nowotwory wśród dzieci
(Badanie epidemiologiczne w zakresie nowotworów u dzieci w okolicach elektrowni jądrowych,
Kaatsch/Spix/Schmiedel/Schulze-Rath/Mergenthaler/Blettner, wyd. Federalny Urząd ds. Ochrony
przed Promieniowaniem, 2007, http://www.bfs.de/de/kerntechnik/kinderkrebs). Tego rodzaju
wyniki badań należy rozważyć przy ustalaniu oddziaływania na dobra chronione (a także
przypisać odpowiednią wagę w opracowanej kolorowej macierzy).
Jako problematyczne okazuje się natomiast obszerne uwzględnienie w analizie dóbr chronionych
dóbr materialnych (Sprawozdanie dotyczące środowiska, str. 5-386), które nie są zazwyczaj
przedmiotem oceny oddziaływania na środowisko:
– wzrost wartości gruntów (w oparciu o niemieckie doświadczenia ich wartość w pobliżu
elektrowni jądrowych może raczej spadać)
– obniżenie stopy bezrobocia (w Niemczech wychodzi się z założenia, że energie odnawialne
mają nie tylko wpływ na duży wzrost zatrudnienia – tylko w samym roku 2009 - 340 000
miejsc pracy, por. broszura Federalnego Ministerstwa Środowiska: Odnawialnie zatrudnieni!,
- 24 Krótko- i długookresowe skutki rozwoju energii odnawialnych w Niemczech dla rynku pracy,
2010, strona www: http://www.bmu.de/erneuerbare_energien/downloads/doc/46538.php),
lecz mają również perspektywę na przyszłość)
– gospodarcze ożywienie regionu,
– zapewnienie dostaw energii (str. 5-392)
– zapewnienie bezpieczeństwa energetycznego (str. 5-394).
Na kolorowej macierzy, która stanowi obrazowe przedstawienie oceny, elementy te zaznaczono
na „zielono“ (tj. umiarkowanie do znacząco pozytywne oddziaływania) (Sprawozdanie dotyczące
środowiska, str. 5-392, 5-394), a ogólny obraz przesuwa się tym samym w kierunku „oddziaływań
pozytywnych“.
W przypadku aspektów omawianych w rubryce „Oddziaływania na powierzchnię ziemi” nie
została ujęta całkowita ilość wytwarzanych odpadów, i tak – poza bieżącą eksploatacją (zob.
pow.) – również rozbiórka generuje odpady radioaktywne, które nie zostały jednak ujęte (str. 5383, str. 5-396 Sprawozdania dotyczącego środowiska).
Zmniejszenie zużycia surowców wskutek wykorzystania energii jądrowej jest stawiane jako teza
(str. 5-384/394 Sprawozdania dotyczącego środowiska), a następnie odnosi się je do paliw
kopalnych. W przypadku wykorzystania energii jądrowej nie następuje jednak odciążenie w
zakresie paliw kopalnych. Wskutek wykorzystania energii jądrowej dochodzi raczej do zużycia
uranu, który jest również surowcem nieodnawialnym (zob. pkt. 7). Ponieważ współczynnik
sprawności elektrowni jądrowych jest normalnie niższy niż np. elektrowni gazowych i parowych
lub elektrowni węglowych o zaawansowanej technologii, dochodzi raczej nadal – mierząc według
potencjału energetycznego surowca – do zwiększonego zużycia surowców.
Także redukcja gazów w powietrzu lub redukcja gazów cieplarnianych została przedstawiona w
kolorze „zielonym”, chociaż eksploatacja elektrowni jądrowej sama w sobie w żadnym razie nie
prowadzi do redukcji substancji zanieczyszczających powietrze lub gazów cieplarnianych (str. 5393 Sprawozdania dotyczącego środowiska).
Właściwie oczywiste przywrócenie wykorzystanych dóbr lub mediów środowiskowych po
zamknięciu elektrowni (przywrócenie naturalnych warunków wodnych i „biologicznie aktywnej
powierzchni”, a także „poprawa estetyki terenu”) Sprawozdanie dotyczące środowiska zalicza „na
korzyść” energii jądrowej (Sprawozdanie dotyczące środowiska, str. 5-395), należałoby to jednak
przedstawić jedynie w sposób neutralny – żadnej ingerencji nie da się bowiem w ten sposób w
pełni zrekompensować.
W ramach obrazowej prezentacji należałoby natomiast lepiej udokumentować potencjalne
zagrożenia związane z narażeniem na promieniowanie (Sprawozdanie dotyczące środowiska, str.
5-389, str. 5-391 i nast.). Jest to szczególnie ważne ze względu na możliwe negatywne
oddziaływania w przypadku awarii dla znaczącego dobra chronionego „człowiek” oraz na media
środowiskowe, wodę, powietrze i glebę oraz ze względu na długotrwałość, nieodwracalność i ich
transgraniczny charakter.
Wzięte za podstawę założenia dla przyjętych wartości dóbr chronionych i wielkości oddziaływania
również nie zostały przedstawione. Chodzi przy tym np. o kwestię, jak duże są oddziaływania na
poszczególne dobra chronione i czy dobra chronione „powietrze”, „klimat”, „woda” i „krajobraz” są
w tym przypadku dotknięte w równym stopniu lub czy są ujmowane w macierzy wraz z oceną lub
czy dochodzi do wzajemnego oddziaływania.
- 25 Ogólnie rzecz biorąc, według Sprawozdania dotyczącego środowiska – wskutek realizacji
Programu energetyki jądrowej – ma nawet dojść do „ogólnej poprawy jakości środowiska”
(zaznaczono kolorem ciemno-zielonym – jako znacząca poprawa, str. 5-392), przy czym nie
wiadomo, z czego ma ona wynikać. Metodycznie wątpliwe jest również badanie w sprawie
„odczuwanej bliskości elektrowni jądrowej“ (rozdz. 5.5.2, str. 5-402 do 5-403 Sprawozdania
dotyczącego środowiska) oraz ocena obaw społeczeństwa jako „nieracjonalnych i niejasnych“,
według – nieznanego tu – raportu CBOS.
Przede wszystkim argumenty za i przeciw wykorzystaniu energii jądrowej są stawiane obok
siebie, przy czym Sprawozdanie dotyczące środowiska nie udziela zadowalających odpowiedzi
na pytania wynikające z argumentów przeciw (Sprawozdanie dotyczące środowiska, str. 5-413 i
nast.)
Metodyczne podejście, które na pierwszym planie stawia pozytywne oddziaływania programu (na
środowisko), ponieważ „…metodyka, która skupia się głównie na negatywnych aspektach
środowiskowych może być dla czytelnika i wydających opinie organów myląca.“ (zgodnie z
treścią Sprawozdania dotyczącego środowiska w udostępnionym tłumaczeniu na język niemiecki,
str. 2-98) nie zauważa w każdym razie faktu, że instrument oceny oddziaływania na środowisko
został wprowadzony, aby regularnie pomijane aspekty negatywnego oddziaływania na
środowisko były w większym stopniu uwzględniane przy podejmowaniu decyzji. Podstawowy
problem systematycznego przeceniania pozytywnych aspektów przy pomijaniu związanych z
wykorzystaniem energii jądrowej negatywnych oddziaływań na środowisko charakteryzuje - jak
już wyraźnie pokazano w odniesieniu do wcześniejszych punktów - cały Sprawozdanie dotyczące
środowiska.
c)
Wyznaczone w Sprawozdaniu dotyczącym środowiska cele ochrony środowiska (art. 5 w związku
z zał. I, lit. e) dyr. 2001/42/WE) ograniczają się zasadniczo do tych, które wynikają z przepisów
prawa (Sprawozdanie dotyczące środowiska, str. 2-87 i nast.).
Również w tym zakresie należałoby podać cele wspólnotowe w zakresie energii odnawialnych –
dyrektywa 2009/28/WE w sprawie udziału energii odnawialnych w ostatecznym zużyciu brutto,
według których musi dać się zmierzyć ocena rozwiązań alternatywnych takiego Programu
energetyki jądrowej.
Znaczenie dla kwestii związanych z wykorzystaniem energii jądrowej mają również cele
europejskiej Ramowej Dyrektywy Wodnej (dyrektywa 2000/60/EG ustanawiająca ramy
wspólnotowego działania w dziedzinie polityki wodnej – Ramowa Dyrektywa Wodna) dla
jednolitych części wód powierzchniowych i podziemnych. Do 2015 r. głównym celem Ramowej
Dyrektywy Wodnej jest osiągnięcie dobrego stanu chemicznego i ekologicznego wód
powierzchniowych. Ponadto stan jednolitych części wód nie może się pogarszać (zakaz
pogarszania). Parametr chlorku przekracza w JCW „Dolna Odra” cel gospodarowania kraju
związkowego Brandenburgia dla pierwszego brandenburskiego planu gospodarowania wodami w
wysokości 41 mg / l (średnia roczna). Stężenie chlorku zmieniło się w ostatnich latach
nieznacznie, notując bardzo lekki spadek. W szczególności dwie jednolite części wód na
środkowej i dolnej Odrze wykazują znacznie wyższe stężenie chlorku niż Nysa. Chlorek jest więc
parametrem krytycznym dla jednolitych części wód dotkniętych przez eksploatację elektrowni
jądrowej w Polsce.
Przekroczenia norm jakości środowiska w zakresie klasyfikacji chemicznej wzgl. ekologicznej
zostały już dziś stwierdzone w wodach Odry w ramach wymaganego monitoringu dla
tributylocyny, WWA - benzo (a) pirenu, WWA – sumy benzo(k)fluoranten i benzo(b)fluorantenu,
WWA – sumy benzo(ghi)perylenu i indeno(1,2,3-cd)pirenu. WWA pochodzą głównie z procesów
- 26 spalania (Krajowy Urząd Środowiska, Zdrowia i Ochrony Konsumentów, wdrażanie europejskiej
Ramowej Dyrektywy Wodnej, materiały kraju związkowego Brandenburgia do planów
gospodarowania i programów działania dla obszarów dorzecza Łaby i Odry, w druku). W tym
zakresie należałoby sprawdzić, czy i jakich dodatkowych istotnych skutków działania elektrowni
jądrowych można się spodziewać. W przypadku zastosowania związków tributylocyny jako
środka przeciwporostowego, konieczne byłyby ścisłe wytyczne i monitorowanie emisji.
Należy również uwzględnić cele programów MKOO oraz dwustronnych polsko brandenburskich
programów w zakresie ochrony przeciwpowodziowej (np. Wspólny program polskobrandenburskiej grupy roboczej „Odra 2006“, str. 7 i nast.).
Ponadto należy wziąć także pod uwagę cele rozwoju przestrzennego wzgl. transnarodowy
program działania (Czechy, Polska, Niemcy) OderRegio (http://www.oderregio.org/).
d)
Podstawową wadą jest to, że „plan usuwania odpadów radioaktywnych” został odroczony do
czasu po przyjęciu Programu energetyki jądrowej. Takie podejście nie jest zgodnie z celem oceny
oddziaływania na środowisko, która ma właśnie zapobiegać sytuacjom, kiedy to problemy, które
muszą zostać wyjaśnione przed zastosowaniem takiej technologii, są pomijane (do tego zob. już
powyżej w pkt. 6). W związku z tym wymogi prawa europejskiego odnośnie Sprawozdania
dotyczącego środowiska nie są spełnione (art. 5 w związku z zał. I lit. g) dyrektywy 2001/42/WE).
e)
Ponadto całkowicie brakuje spójnej koncepcji środków nadzoru, które należą do minimum, jakie
musi się znaleźć w Sprawozdaniu dotyczącym środowiska (art. 5 w związku z zał. I lit. i)
dyrektywy 2001/42/WE). Środki nadzoru muszą obejmować zarówno budowę, eksploatację,
rozbiórkę po zakończeniu fazy użytkowania, transport paliwa radioaktywnego lub jego uzdatnianie
oraz składowanie odpadów radioaktywnych i wszystkie dotknięte media środowiskowe (woda,
gleba, powietrze). W tym zakresie Sprawozdanie dotyczące środowiska również wymaga
ponownego opracowania.
W związku z tym należy sprawdzić podejście metodyczne i w konsekwencji opracować je
ponownie, dotyczy to w szczególności to:
– prezentacji w zakresie „charakterystyki oddziaływań“ w rozdziale 5,
– wyznaczenia celów i
– uzupełnienia oddziaływań na środowisko w zakresie usuwania odpadów radioaktywnych oraz
przewidzianych ogółem środków nadzoru.
14.
Konieczność modyfikacji dokumentów
Ze względu na ww. aspekty uprasza się w każdym razie o modyfikację przedłożonych
dokumentów, aby odpowiadały one wymogom wystarczającego zidentyfikowania, opisu i
oszacowania oddziaływania na środowisko w oparciu o wymagane treści Sprawozdania
dotyczącego środowiska (art. 5 w związku z zał. I dyrektywy 2001/42/WE). Przy modyfikacji
dokumentów wskazane wydaje się włączenie oprócz dotychczasowych ekspertów (główny autor
Sprawozdania dotyczącego środowiska – prof. Strupczewski - jest wiceprzewodniczącym
Stowarzyszenia Ekologów na rzecz Energii Nuklearnej, str. 2-108 Sprawozdania dotyczącego
środowiska) również takich autorów, którzy przekażą z punktu widzenia nauki krytyczne
spojrzenie na energię jądrową.
15.
Prośba o weryfikację decyzji w sprawie rozpoczęcia wykorzystania energii jądrowej
Oddziaływanie na środowisko wynikające z takiego Programu energetyki jądrowej wymaga
należytego uwzględnienia przed podjęciem decyzji w sprawie Programu zgodnie ze
zobowiązaniami wynikającymi z prawa europejskiego (art. 8 dyrektywy 2001/42/WE). Ze względu
- 27 na stwierdzone deficyty w dokumentach pilnie wskazane wydaje się być ponowne, gruntowane
rozpatrzenie – a w konsekwencji zrewidowanie - decyzji w sprawie rozpoczęcia wykorzystania
energii jądrowej na podstawie zmodyfikowanej dokumentacji.
16.
Prośba o przeprowadzenie dalszych konsultacji
W odniesieniu do ogółu poruszonych kwestii, jak i wspomnianych kwestii indywidualnych
właściwy organ kraju związkowego Brandenburgia prosi o przeprowadzenie dalszych konsultacji
(art. 7 ust. 3 dyrektywy 2001/42/WE).
17.
Profilaktyczna prośba odnośnie transgranicznego udziału w przypadku ewentualnych projektów
wymagających oceny oddziaływania na środowisko w przyszłości
Jeżeli mimo wszystko decyzja w sprawie rozpoczęcia wykorzystania energii jądrowej pozostanie
niezmieniona, z czystej przezorności wymaga się dla każdego projektu podlegającego ocenie
oddziaływania na środowisko, który jest związany z wykorzystaniem energii jądrowej, w
szczególności w przypadku elektrowni jądrowych, zakładów przerobu paliwa jądrowego, itp.
transgranicznego udziału w ocenie oddziaływania na środowisko (art. 7 dyrektywy 85/337/EWG w
sprawie oceny wpływu wywieranego przez niektóre przedsięwzięcia publiczne i prywatne na
środowisko).