Przejdź do artykułu

ACTA CLINICA
et
Anna Augustyniak 1, Marta Tazbir
MORPHOLOGICA
2
ZASTOSOWANIE PRZECIWSTARZENIOWE FAL RADIOWYCH W KOSMETOLOGII
Good Time Day Spa,
Prywatna Praktyka Lekarska Marta Tazbir
1
2
Streszczenie
Kosmetologia przeciwstarzeniowa to prężnie rozwijający się dział zabiegów kosmetycznych mających na celu działanie antiaging, skierowany do osób, które za pomocą metod nieinwazyjnych pragną zachować zdrowy i młody wygląd jak najdłużej.
Nastawiona jest ona w dużym stopniu na prewencję czyli zapobieganie procesowi starzenia się naszej skóry. Zmiany
kliniczne, histologiczne i biochemiczne zachodzące w przebiegu tego procesu wykazują ogromną różnorodność i złożoność.
Zrozumienie go jest zatem niezbędne w podejmowaniu właściwych kierunków działań profilaktycznych pozwalających
opóźnić proces starzenia się skóry [19,20]. Terapia przeciwstarzeniowa może być pogrupowana w następujących
kategoriach: pielęgnacja kosmetyczna, środki miejscowe, środki uogólnione oraz procedury (zabiegi z zakresu kosmetologii
i medycyny estetycznej).
Obecnie poszukuje się metod oraz wysoce skutecznych, nieinwazyjnych procedur i urządzeń gwarantujących jednocześnie
bezpieczeństwo ich stosowania. Współcześnie są bezustannie opracowywane i udoskonalane nowe nieablacyjne metody
alternatywne do inwazyjnej medycyny estetycznej czy chirurgii plastycznej. Jedną z nich jest wykorzystanie radiofrekwencji,
czyli energii fal radiowych w celu poprawy napięcia skóry czy redukcji zmarszczek. Nowoczesne sprzęty emitujące fale
radiowe są przeznaczone do użytku przez kosmetologów i lekarzy. Działanie promieniowania elektromagnetycznego
o częstotliwościach radiowych związane jest z procesem nagrzewania tkanek, co doprowadza do skracania włókien
kolagenowych oraz stymulacji procesów regeneracyjnych, w tym produkcji kolagenu w skórze właściwej.
Słowa kluczowe: fale radiowe, terapia przeciwstarzeniowa, nieinwazyjne metody leczenia
ANTI-AGING TREATMENT IN COSMETOLOGY THROUGH ADHIBITION OF RADIO WAVES
Review article
Summary
The anti-aging therapy in cosmetology is a dynamically developing branch of beauty treatments which are designed
to delay aging, and are aimed at persons who, by the use of non-invasive treatments, wish to maintain a healthy and
youthful appearance as long as possible. The anti-aging therapy is to a large extent focused on prevention of aging of the
skin. Clinical, histological and biochemical changes in the course of this process show a high variability and complexity.
Understanding of the process is therefore necessary when it comes to laying the proper direction of preventive measures
that allow delaying the skin aging process. The anti-aging therapy can be grouped in the following categories: beauty care,
topical agents, generally acting preparations and procedures (treatments in the domain of cosmetology and aesthetical
medicine).
At present, one searches for some methods and highly effective, non-invasive procedures, along with devices that also
ensure the safety of their use. Modernly, there are in use, continuously worked out and improved, new non-ablative
methods, being alternative to the invasive aesthetical medicine or plastic surgery. One of these methods is adhibition of
radiofrequency, i.e., the energy of radio waves in order to improve the turgor of the skin, or reduce wrinkles. Newest
devices emitting radio waves are designed for use by cosmetologists and doctors. The electromagnetic radiation of radio
frequency is associated with the process of heating of the tissues, which results in a shortening of the collagen fibers, and
stimulation of regenerative processes, including the collagen production in the dermis.
Key words: radio waves, anti-aging therapy, non-invasive cosmetic treatments
W ostatnim czasie obserwuje się wzrost
poziomu życia oraz świadomości społecznej
dotyczącej zdrowego trybu życia, często
ukierunkowanego na zmniejszanie objawów lub
zapobieganie procesom związanych ze starzeniem
się skóry tzw. prewencja anti-aging. Wzrasta
tym samym zapotrzebowanie na specjalistycznie
ukierunkowane na ten cel zabiegi. Kosmetologia
przeciwstarzeniowa, to prężnie rozwijający się
dział wychodzący naprzeciw oczekiwaniom ludzi
XXI wieku, których długość życia dzięki osiągnięciom cywilizacyjnym sukcesywnie wzrasta,
a którzy pragną zachować zdrowy i młody wygląd
jak najdłużej. Zabiegi kosmetyczne nastawione są
w dużym stopniu na prewencję procesu starzenia
się skóry. Obecnie poszukuje się metod oraz
dąży się do znalezienia skutecznych urządzeń
gwarantujących
jednocześnie
bezpieczeństwo
ich stosowania. Współcześnie w kosmetologii
bezustannie opracowuje się i udoskonala nowe
Acta Clinica et Morphologica - tom 15, nr 2, czerwiec / lipiec 2012
29
ACTA CLINICA
et
MORPHOLOGICA
nieinwazyjne metody alternatywne do medycyny
estetycznej czy chirurgii plastycznej. Można tu
wymienić między innymi:
1. Zastosowanie promieniowania elektromagnetycznego o częstotliwościach radiowych
związane z procesem nagrzewania tkanek.
2. Mezoterapię bezigłową czyli metodę wprowadzania substancji aktywnych do skóry, która
wykorzystuje zjawisko wspomagania transportu
transepidermalnego (przeznaskórkowego).
3. Laser frakcyjny nieablacyjny polegający na
mikrokolumnowych
uszkodzeniach
skóry
w celu maksymalnej stymulacji i regeneracji,
nie doprowadzający do odparowania tkanek.
4. Systemy emitujące promieniowanie podczerwone, które aktywują odpowiedź termiczną
w skórze właściwej, powodując napinanie
skóry, tzw. termolifting skóry.
5. Fotoodmładzanie skóry technologią VPL / IPL
wykorzystuje selektywnie dobraną odpowiednią
długość fali i dawki światła, czy zabiegi przy
użyciu diody LED - są zaliczane do fototerapii.
6. Metody masażu próżniowego oparte na
mechanicznej pracy rolek, tzw. mikromasażu
czy mikrostymulacji.
7. System oparty na hiperbarycznym tlenie,
wywołujący zjawisko infuzji, służący do
wprowadzania substancji aktywnych do skóry
przy jednoczesnym swoistym działaniu tlenu na
skórę.
8. Metody typu rollcit, czy mezoterapię mikroigłową – mikronakłucia stymulujące naturalną
odnowę i przebudowę skóry.
9. Peeling chemiczny, czyli proces aplikacji na
skórę substancji chemicznych, najczęściej
kwasów owocowych, retinoidów i innych,
mających na celu nasilenie normalnego procesu
jej złuszczania i leczenie zmian skórnych
poddanych zabiegowi.
10.Mikrodermabrazję czyli mechaniczne złuszczanie, które opiera się na ścieraniu za pomocą
np. tlenku glinu powierzchownych warstw
naskórka w celach terapeutycznych (metoda
uzupełniająca).
11.Zabiegi pielęgnacyjne oparte na działaniu np.
maseczek. (metody głównie wzmacniające
i uzupełniające).
Jedną z tych możliwości jest zastosowanie
radiofrekwencji, czyli energii fal radiowych
(RF) w celu poprawy napięcia skóry, redukcji
zmarszczek czy działania antycelulitowego.
Fale radiowe to termin fizyczny określający
promieniowanie
elektromagnetyczne,
które
może być wytwarzane przez prąd zmienny.
Charakteryzują się one różną częstotliwością
i różnymi właściwościami fizycznymi, co
znajduje odniesienie w ich zastosowaniu, np.
w zabiegach odmładzania skóry [3]. Fale
radiowe znajdują się w zakresie promieniowania
elektromagnetycznego o częstotliwościach od 3 Hz
do 3 THz. W kosmetologii wykorzystuje się
częstotliwość 3-6 MHz. [8]. Głębokość wnikania
fal radiowych do skóry jest odwrotnie proporcjonalna do częstotliwości, czyli jest najmniejsza
przy
najwyższych
częstotliwościach
[11].
Radiorekwencja wywołuje efekt termalny,
w wyniku przepływu przez skórę prądu
elektrycznego o wysokiej częstotliwości [5, 7].
Ciepło endogenne wytarzane jest w wyniku
ruchu postępowemu jonów, który wymuszony
jest przez różnicę potencjałów wytwarzanych na
elektrodach. Cząstki naładowane elektrycznie
podczas przemieszczania trą o siebie i ośrodek,
w jakim się poruszają, w efekcie czego
wytwarzane jest ciepło. Sprawcą ruchów jonów
jest pole elektryczne.
● Ilość ciepła generowaną w skórze można
opisać wzorem matematycznym w postaci
prawa Joule’a: Q = I2 • R • T,
gdzie: I – natężenie prądu, R- opór elektryczny,
T – czas działania bodźca.
Zgodnie z równaniem Joule’a, ciepło jest
wytwarzane wtedy gdy strumień prądu
fal radiowych przepływa i napotyka opór
w tkance. Opór tkanki (impedancja) jest
odwrotnie proporcjonalny do przewodnictwa
elektrycznego [16].
● Energia dostarczana jest do tkanki skórnej
zgodnie z prawem Ohma: E = I • Z • T
gdzie: E - energia w dżulach, I - prąd-natężenie
w amperach, Z - opór w omach, T - czas
Prawo to pokazuje, że energia dostarczana jest
wprost proporcjonalnie do iloczynu impedancji,
prądu i czasu. Jeśli impedancja maleje, natężenie
musi wzrosnąć, aby utrzymać tą samą ilość
energii; i odwrotnie, jeśli impedancja wzrasta,
natężenie musi zmniejszyć się z tego samego
powodu [6]. Więc przepływ fal radiowych przez
tkanki to złożony proces, który zależy od licznych
dodatkowych czynników, takich jak:
- częstotliwości prądu elektrycznego i jego
wartości bezwzględnej,
- cech fizycznych docelowej tkanki (zawartość
elektrolitów, temperatura, poziom uwodnienia),
- dystrybucji prądu dostarczanego do skóry,
Acta Clinica et Morphologica - tom 15, nr 2, czerwiec / lipiec 2012
30
ACTA CLINICA
et
która jest zależna od geometrii i rozmieszczenia
elektrod [5].
W tkankach uwodnionych i zawierających
znaczną ilość elektrolitów ilość wytworzonego
ciepła jest większa niż w tkankach o słabym
uwodnieniu i małej ilości elektrolitów. Skórę
cechuje duże uwodnienie i duża zawartość
elektrolitów [8].
W urządzeniach generujących fale radiowe
dostępne są dwie główne konfiguracje elektrod –
jednobiegunowa i dwubiegunowa. Obydwa typy
znalazły zastosowanie w odmładzaniu skóry. Pola
elektryczne wytwarzane przez te dwa rodzaje
elektrod różnią się od siebie, jednakże interakcja
emitowanej energii z tkankami jest podobna [5].
W układzie jednobiegunowym, jedna elektroda
pełni funkcję uziemienia a druga emituje energię
fal radiowych. Głównymi cechami tej konfiguracji
jest: wysoka gęstość mocy na i w pobliżu
elektrody oraz jej głęboka penetracja. Metoda
konfiguracji dwubiegunowej, to układ, w którym
prąd przepływa między dwiema identycznymi
elektrodami, które są umieszczone w niewielkiej
odległości od siebie. W tej metodzie, mniejsza
ilość energii o wystarczającej gęstości dociera do
głębiej położonych struktur skóry. W przypadku
bipolarnych głowic obie elektrody są czynne
a stymulacja zachodzi w tkance znajdującej
się pod i między nimi. Z powodu ograniczeń
konstrukcyjnych nie jest możliwe ustawienie
poprzeczne. Niektórzy producenci łączą też
głowice bipolarne z pompą zasysająca fałd skórnotłuszczowy pomiędzy elektrodami, wszystko po
to, żeby uzyskać jak najlepsze efekty kliniczne.
Zabiegi radiofrekwencji wykorzystywane
w kosmetologii wykonuje się bez znieczulenia
ogólnego i poleca się zasadę kilkukrotnego
przejścia mniejszą energią miejsc poddawanych
zabiegowi, co gwarantuje kumulację ciepła
w tkankach objętych zabiegiem, lepszą tolerancję
skóry na podgrzewanie a tym samym efektywność
zabiegu wzrasta w porównaniu do jednorazowego
przejścia z dużą energia, co z większym
prawdopodobieństwem prowadzi do bardzo
intensywnego przegrzania skóry bez większego
wpływu na jego skuteczność [3].
Metody wykonywania zabiegu możemy
podzielić na stabilne i mobilne. Mobilne, gdy
terapeuta porusza elektrodą po skórze oraz
stabilne, podczas których elektroda przylega
nieruchomo do skóry.
Urządzenia generujące fale radiowe możemy
również podzielić na te, które emitują energię
MORPHOLOGICA
w sposób ciągły oraz impulsowy. Stymulacja
stabilna opiera się na emisji impulsu energii nie
trwającego dłużej niż kilka sekund, dlatego często
ten rodzaj zabiegu nazywany jest impulsowym.
W celu zabezpieczenia przed parowaniem tkanek
głowice zabiegowe zaopatrzone są w system
chłodzenia. Sposób kontrolowania gęstości
energii w tym systemie jest bardziej dokładny.
W przypadku systemów mobilnych, energia jest
emitowana w sposób ciągły i to terapeuta musi
kontrolować dawkę zabiegową. Dlatego, ważne
jest by przesuwać głowicę ze stałą prędkością
i tyle samo razy w różnych okolicach zabiegowych.
W systemie mobilnym nie doprowadza się do
odparowywania tkanek, dlatego głowice te nie
są wyposażone w systemy chłodzenia. W emisji
ciągłej (mobilnej) łączny czas emisji energii
z reguły jest dłuższy niż w impulsowej, dlatego
urządzenia do emisji mobilnej wykorzystują
niższe natężenia [17].
Można wyróżnić również podział urządzeń pod
kątem wytwarzanej temperatury wewnątrz tkanek.
Trudno tu o jednoznaczne kryterium podziału.
W większości tego typu zabiegów temperaturę
kontroluje się na podstawie subiektywnych odczuć
klienta. Pacjenci mają różny próg pobudliwości
receptorów, dlatego też ocena ta może okazać się
niewystarczająca. Podczas używania różnego typu
urządzeń, klienci mogą odczuwać silne pieczenie,
intensywne ciepło bądź nieznaczne ciepło,
w zależności od metody i sposobu pracy.
W latach 90 XX wieku wprowadzono pierwsze
zabiegi z użyciem fal elektromagnetycznych
wysokiej częstotliwości, na początku ograniczając
się jedynie do medycyny estetycznej. Dzięki wciąż
postępującej wiedzy na temat oddziaływania
fal radiowych na skórę, zabiegi tego rodzaju
stają się coraz bardziej efektywne i bezpieczne.
Na tym etapie możemy dobierać i kontrolować
odpowiednie natężenie fal radiowych według
potrzeb [16].
We współczesnej kosmetologii zastosowanie
promieniowania elektromagnetycznego o częstotliwościach radiowych dotyczy głównie efektów
nagrzewania tkanek [14]. Fale ogrzewają skórę
właściwa i tkankę podskórną, wywołując
w nich różne efekty fizjologiczne oraz reakcje
związane z odpowiedzią termoregulacyjną.
Przyrost temperatury do około 40° C powoduje
rozszerzenie naczyń krwionośnych, wzrost
transportu tlenu i składników odżywczych do
tkanek, tym samym poprawę metabolizmu
tkankowego, w tym usuwanie zbędnych
Acta Clinica et Morphologica - tom 15, nr 2, czerwiec / lipiec 2012
31
ACTA CLINICA
et
MORPHOLOGICA
produktów przemiany materii w skórze [11].
Głównym kierunkiem działania fal radiowych
na skórę starzejącą się, jest skrócenie
włókien kolagenowych, w wyniku przerwania
międzycząsteczkowych
wiązań
krzyżowych,
co doprowadza do rozwinięcia potrójnej helisy
kolagenu. Po przekroczeniu określonego poziomu,
co zależy od metodyki danego urządzenia, może
dojść do denaturacji włókien kolagenowych. Gdy
zachowane są międzycząsteczkowe wiązania
krzyżowe, dochodzi jedynie do ściągnięcia
i zagęszczenia ułożenia kolagenu, co w istotny
sposób oddziałuje na poprawę jędrności i sprężystości skóry [5]. W wyniku częściowej
denaturacji włókien kolagenowych „odsłaniają”
się determinanty antygenowe rozpoznawane przez
enzymy tzw. metaloproteinazy, trawią uszkodzony
kolagen, a produkty rozpadu stymulują fibroblasty
do syntezy nowego kolagenu. Tak rozpoczyna się
proces remodelingu skóry właściwej, polegający na
przewadze procesów syntezy charakterystycznych
dla gojenia się ran po uszkodzeniu skóry, który
trwa kilka tygodni [3].
Każda metoda bezinwazyjnego odmładzania
skóry, przesuwa równowagę na korzyść procesów
regeneracyjnych, co również wskazuje na czasochłonność syntezy nowego kolagenu. Dlatego,
efekty są rozłożone w czasie, o czym powinni
być poinformowani pacjenci. Co więcej,
skuteczność zabiegów jest również uzależniona
od tendencji indywidualnych skóry do procesów
naprawy, każdy ma indywidualny tzw., potencjał
regeneracyjny skóry. Niewątpliwie skuteczność
metody RF wzrasta wraz z prowadzeniem tzw.
terapii skojarzonej z innymi zabiegami takimi
jak: peelingi chemiczne, złuszczania mechaniczne
typu mikrodermabrazji, zabiegi mezotepii oraz
innymi pielęgnacyjnymi procedurami opartymi na
działaniu substancji aktywnych, w szczególności
tych, które dodatkowo stymulują produkcję
kolagenu, np. z witaminą C [3]. Podsumowując
skuteczność radiofrekwencji w działaniu przeciwstarzeniowym zależy od:
- zastosowanej metody: jednobiegunowość /
dwubiegunowość,
- intensywności przeprowadzonego zabiegu:
ilości przejść, intensywności przegrzania
w tym tolerancji pacjenta na ciepło,
- wyjściowej kondycji skóry i zaawansowania
procesów starzenia,
- osobniczych procesów regeneracyjnych,
- liczby i częstotliwości zabiegów,
- zastosowanych zabiegów dodatkowych.
Głównymi wskazaniami do zastosowania Fal
Radiowych są:
- zwiększenie napięcia i elastyczności skóry
twarzy;
- redukcja widoczności zmarszczek i głębokich
bruzd;
- lifting górnej części twarzy (podniesienie łuku
brwiowego, poprawa opadających powiek,
napięcie okolicy oczodołowej, podniesienie
linii czoła);
- lifting dolnej części twarzy (zmniejszenie
widoczności tzw. „chomików”, poprawa owalu
twarzy, uniesienie policzków, uwydatnienie
kości policzkowych, likwidacja drugiego
podbródka, zmniejszenie bruzdy nosowowargowej);
- łagodzenie obrzęków i cieni pod oczami
[1, 5, 9] (ryc.1, 3).
Podobnie jak podczas innych zabiegów
opierających się na podgrzewaniu tkanek mogą
pojawić się związane z tym procesem działania
niepożądane. W przypadku fal radiowych stosowanych w kosmetologii bardzo rzadko może
dojść np. do: powstania rumienia, wybroczyn,
obrzęku, oparzeń czy pęcherzy [14, 16]. Aby
zmniejszyć to ryzyko należy przestrzegać zasad
aseptyki wykonywania zabiegu oraz użytkowania
aparatury medycznej. Ważne jest również
odpowiednie przeszkolenie i umiejętności osoby
wykonującej zabieg. Pacjent powinien wyrazić
świadomą pisemną zgodę na wykonanie zabiegu,
jak również wspólnie z terapeutą powinien ustalić
ich ilość i częstotliwość. Ponadto powinna być
wykonana dokumentacja fotograficzna i dokładne
„wymierzenie” okolic poddanych zabiegom
oraz
omówienie
spodziewanych
efektów.
W celu bezpiecznego i prawidłowego wykonania
zabiegu z zastosowaniem fal radiowych terapeuta
powinien szczególnie poinformować pacjenta
o przeciwwskazaniach, do których należą:
- posiadanie rozrusznika serca, urządzeń
defibrylujących lub innych metalowych
elementów w okolicy poddanej zabiegowi;
- nowotwory
i
stany
po
leczeniu
promieniowaniem jonizującym (do 5 lat po
zakończeniu leczenia);
- zaburzenia czucia;
- ostre, aktywne stany zapalne skóry;
- zaburzenia krążenia obwodowego;
- ciąża i laktacja [9,14]
W przeciwwskazaniach do zabiegu należy
również uwzględnić osoby z tendencjami do
wahań wagi co może wpłynąć na trudność
Acta Clinica et Morphologica - tom 15, nr 2, czerwiec / lipiec 2012
32
ACTA CLINICA
et
BEFORE
AFTER
BEFORE
AFTER
BEFORE
AFTER
MORPHOLOGICA
Ryc. 1
Ryc. 2
Ryc. 3
Acta Clinica et Morphologica - tom 15, nr 2, czerwiec / lipiec 2012
33
ACTA CLINICA
et
MORPHOLOGICA
BEFORE
AFTER
Ryc. 4
w ocenieniu efektów. Ponieważ energia fal
radiowych nie jest zależna od konkretnej interakcji
chromoforowej, radiofrekwencja nie ma wpływu
na melaninę naskórka, tym samym leczenie
wszystkich fototypów skóry jest możliwe, ponadto
zabieg tego typu można wykonywać o każdej
porze roku [4, 11]. Doświadczenia kliniczne
potwierdzają skuteczność i bezpieczeństwo stosowania radiofrekwencji w celu ujędrnienia skóry
twarzy i ciała [2, 10]. Efekty takiej terapii
pojawiają się stopniowo w określonym czasie,
a skuteczność jej jest największa przy wykonaniu
pełnej serii zabiegowej w odpowiedniej częstotliwości. Ponadto pacjenci poddawani zabiegom
z zastosowaniem fal radiowych proszeni są
o przestrzeganie diety, w tym picie dużych
ilości wody dziennie czy uprawianie sportu [15].
Zabiegi opierające się na falach radiowych, mogą
być łączone z innymi technikami odmładzania,
takimi jak: iniekcje kwasu hialuronowego,
toksyny botulinowej, hydroksyapatytu wapnia
(prep. Radiesse) czy osocza bogatopłytkowego
zachowując odpowiednie odstępy czasowe
[7]. Dodatkowo należy pamiętać o możliwości
połączenia tego rodzaju zabiegu z innymi
nieinwazyjnymi, np. z ultradźwiękami czy
krioterapią uzyskując w szybszy sposób lepsze
efekty, a co jest ściśle z tym powiązane,
zadowolenie pacjenta. Wszystkie te zabiegi
możemy wykonywać łącznie podczas jednej sesji
zabiegowej lub osobno. Hitem ostatnich dni jest
np., zabieg z wykorzystaniem ultradźwięków,
krioterapii i właśnie fal radiowych. Fale radiowe
oddziałują również na tkankę podskórną, gdzie
zachodzi zjawisko selektywnej lipotermolizy [13]
(ryc. 2, 4). W związku z tym działaniem zabiegi
z wykorzystaniem fal radiowych są stosowane
w redukcji zbędnego otłuszczenia na ciele
w tym na udach, pośladkach, brzuchu, ramionach
a w szczególności na ich wewnętrznych
częściach w celu zmniejszenia wiotkości skóry.
Kojarzenie radiofrekwencji z ultradźwiękami,
falą uderzeniową i metodą zamrażania tkanek
przynosi spektakularne efekty w zmniejszaniu
cellulitu i zabiegach wyszczuplających, z czym
również wiąże się poprawa napięcia skóry. W tej
chwili fale radiowe są jedną z najskuteczniejszych
metod odmładzania skóry twarzy, szyi i dekoltu
oraz zmniejszaniu zwiotczeń ciała. Efekty są
potwierdzone przez liczne badania kliniczne, ale
przede wszystkim satysfakcją klientek na całym
świecie. Technologie te są wciąż udoskonalane
stąd też skuteczność zabiegów rośnie z roku na
rok. Metody skojarzone dodatkowo wzmacniają
i umożliwiają uzyskiwanie spektakularnych
efektów. Dlatego już w tym miejscu powinniśmy
być świadomi tego, że ogólnie pojęta kosmetologia
przeciwstarzeniowa jest narzędziem, którym
możemy dokonać wielu korzystnych zmian
w starzejącej się skórze.
Acta Clinica et Morphologica - tom 15, nr 2, czerwiec / lipiec 2012
34
ACTA CLINICA
et
MORPHOLOGICA
Piśmiennictwo
1. Abraham MT, Vic Ross E.: Current concepts in nonablative radiofrequency rejuvenation of the lower face and neck. Facial
Plast. Surg., 2005 Feb; 21(1):65.
2. Atiyeh BS, Dibo SA.: Nonsurgical nonablative treatment of aging skin: radiofrequency technologies between aggressive
marketing and evidence-based efficacy. Aesthetic Plast. Surg., 2009 May; 33(3):283-94. Epub 2009 May 13.
3. Czuwara J., Walkiewicz – Cyrańska B.: Fale radiowe w dermatologii estetycznej – czy zawsze znaczą to samo? Derma
News., 2009; 23:14 – 17.
4. Elsaie ML.: Cutaneous remodeling and photorejuvenation using radiofrequency devices. Indian J. Dermatol.,2009 Jul;
54(3): 201-5.
5. Gold M.H i wsp.: Leczenie zmarszczek i elastory z użyciem radiofrekwencji dwubiegunowej z próżnią. Dermatol. Kosmetol.,
2007; 2(6), (2): 16 – 23.
6. Harth Y., Lischinsky D.: A novel method for real-time skin impedance measurement during radiofrequency skin tightening
treatments. J. Cosmet. Dermatol., 2011 Mar; 10(1): 24-9.
7. Huth J.: Cosmetic radiofrequency. Rev. Laryngol. Otol. Rhinol. (Bord)., 2010; 131(2):163.
8. Kasprzak W., Mańkowska A.: Fizjoterapia w kosmetologii i medycynie estetycznej.,Warszawa 2010; PZWL, 113( rozdz.12.7.):
181-182 (rozdz.16.1.), 236-237 (rozdz.17.8).
9. Legan A.: Cieplna metoda odmładzania. Med. Estet. Anti – Aging., 2008; 2: 78 – 81.
10. Levenberg A.: Clinical experience with a TriPollar radiofrequency system for facial and body aesthetic treatments. Eur. J.
Dermatol.,2010;20(5):615-9. Epub 2010 Jul 13.
11. Macierzyńska A., Pierzchała E.: Wpływ fal elektromagnetycznych o wysokiej częstotliwości (RF) na poprawę i elastyczność
skóry. Dermatol. Estet.,2010;5:291-299.
12. Paasch U. I wsp.: Skin rejuvenation by radiofrequency therapy: methods, effects and risks. J. Dtsch. Dermatol. Ges., 2009:
Mar; 7(3): 196-203.
13. Pisula- Lewandowska A.: RF i laser biostymulacyjny w zabiegach kosmetycznych razem czy osobno? Postępy kosmetologii
2011; 3,(2): 202-204.
14. Podbielska H.: Fale radiowe w kosmetologii. [w:] Noszczyk M.: Kosmetologia pielęgnacyjna i lekarska,Warszawa 2010;
PZWL.
15. Ruiz – Esparza J.: Nieablacyjna częstotliwość radiowa w odmładzaniu skóry twarzy i szyi – szybszy, bezpieczniejszy i mniej
bolesny zabieg oparty na koncentracji ciepła w okolicach kluczowych: koncepcja ThermaLift. Dermatol. Kosmetol., 2006;
2(2): 46–52.
16. Szwedo J.: Analiza powikłań po zabiegach z użyciem fal elektromagnetycznych o wysokiej częstotliwości (RF) na podstawie
literatury i doświadczeń własnych. Dermatol. Estet., 2010; 4,12: 238–241.
17. Szwedo J.: Przegląd wykorzystujących energię RF (prądy wysokiej częstotliwości) w zabiegach nieinwazyjnych. Dermatol.
Estet., 2011; 2,(13): 91–95.
18. Vedamurthy M.: Antiaging therapies. Indian J. Dermatol. Venereol. Leprol., 2006; 72: 183-6.
19. Zegarska B., Woźniak M.: Przyczyny wewnątrzpochodnego starzenia się skóry. Geraniol. Pol., 2006; 14(4): 153–159.
20. Tazbir M.: Kwas hialuronowy jako jedna z alternatyw w zapobieganiu starzenia się skóry. Acta Clin. et Morph., 2012; 1(15):
28-35.
Adres do korespondencji:
Augustyniak Anna, MC (Master Cosmetologist), Good Time Day Spa
ul. Gdańska 96, 90-508 Łódź
[email protected]
Tazbir Marta, MD, Private Medical Practice Marta Tazbir
ul. Solankowa 6, 93-459 Łódź
[email protected]
Acta Clinica et Morphologica - tom 15, nr 2, czerwiec / lipiec 2012
35