JASKINIA FILOZOFÓW

JASKINIA
FILOZOFÓW
INNOWACJA PEDAGOGICZNA
Edukacja filozoficzna
wdrożona i realizowana w ramach kształcenia polonistycznego w gimnazjum
Autor innowacji:
mgr Lucyna Gizińska
nauczycielka języka polskiego
w Publicznym Gimnazjum nr 15 w Łodzi
1
Między nami, Jaskiniowcami…
Bezpośrednim źródłem innowacji było wzrastające u młodzieży gimnazjalnej
zainteresowanie problematyką filozoficzną, obecną w utworach literackich, filmach,
spektaklach teatralnych, a także w dziełach sztuki plastycznej i innych tekstach kultury,
omawianych na lekcjach języka polskiego oraz na zajęciach Koła Polonistycznego.
Ciekawość, zadziwienie, aktywne zainteresowanie – to postawy ze wszech miar godne
podziwu, szczególnie u dorastającej młodzieży, pragnącej rozwijać humanistyczne pasje
i zainteresowania, kształtować swój światopogląd, umacniać poczucie własnej wartości,
pozytywny wizerunek siebie samej i otaczającego świata. To piękne dążenia, więc uznałam,
że należy wyjść im naprzeciw.
Najpierw zostałam autorką „Edukacji filozoficznej – programu ścieżki przewidzianej do
realizacji w gimnazjum w ramach nauczania języka polskiego STENTOR 2 – Kto czyta,
nie błądzi”, gdyż swoje działania zamierzałam realizować systematycznie i programowo,
z zastosowaniem różnorodnych form i metod pracy z uczniami.
Następnie zorganizowałam dodatkowe zajęcia pozalekcyjne, zwane żartobliwie Jaskinią
Filozofów. Ich uczestnikami zostali miłośnicy literatury i tematyki filozoficznej,
uczęszczający jednocześnie na zajęcia prowadzonego przeze mnie Koła Polonistycznego.
Filozoficzne zainteresowania i refleksje, wyrażane w niebanalnych pytaniach
i interesujących przemyśleniach, dowodziły otwartości gimnazjalistów na poznanie
i rozumienie otaczającej ich rzeczywistości, a także samych siebie, swoich problemów, dążeń,
pragnień i celów. Godna podziwu była także duża wrażliwość moralna młodzieży, jej
naturalne i spontaniczne pragnienie poznawania prawdy, obcowania z pięknem i dążenie do
dobra.
W ten oto sposób szkolna Jaskinia Filozofów, której jestem opiekunem, już od
pierwszych dni swojego istnienia stała się miejscem spotkań, dyskusji i twórczych działań
uczniów realizujących program edukacji polonistyczno-filozoficznej, a także wszystkich
gimnazjalistów zafascynowanych tymi wartościowymi zajęciami. Stwierdzenie: „między
nami, jaskiniowcami” nie było aluzją do popularnego filmu animowanego dla dzieci, lecz
oznaczało niepowtarzalną atmosferę zajęć, które, mimo iż odbywały się po lekcjach i trwały
do późnych godzin popołudniowych, to jednak skupiały niemałe grono najzdolniejszych
uczniów, ciekawych świata i ludzi, dociekliwych entuzjastów i cierpliwych pasjonatów…
Dziś Jaskinia Filozofów jest certyfikowaną innowacją pedagogiczną, wdrażaną
systematycznie i planowo. Jej autorski program daje możliwość pełnej i twórczej realizacji
zagadnień filozoficznych w ramach zreformowanej podstawy programowej kształcenia
polonistycznego w gimnazjum. Wraz z obudową metodyczną i wieloma scenariuszami zajęć
czeka na opublikowanie przez ŁCDNiKP.
2
Formy i metody wdrażania treści i osiągania celów edukacji polonistyczno-filozoficznej
na zajęciach zawsze były i nadal są zróżnicowane, dostosowane każdorazowo do specyfiki
zagadnień, poziomu wiedzy i umiejętności uczniów, ich inicjatyw, oczekiwań
i twórczych pomysłów. Młodzież chętnie i często wykorzystuje różnorodne formy dyskusji
(w tym – ulubionej debaty), czemu sprzyja odniesienie zagadnień literackich czy
filozoficznych do bezpośrednich życiowych doświadczeń. W spotkaniach Jaskini Filozofów,
skupiającej uczniów szczególnie zainteresowanych problematyką filozoficzną oraz
inspirowaną nią literaturą i sztuką, uczestniczy młodzież ze wszystkich poziomów klas,
w których realizowane jest programowe kształcenie polonistyczno – filozoficzne. Na zajęcia
przychodzą też chętnie – najpierw w roli obserwatorów, a później uczestników – uczniowie
pozostałych klas naszej szkoły, a także innych łódzkich gimnazjów. Świadczy to o znacznej
popularności zajęć z edukacji filozoficznej wśród gimnazjalistów, o dużym
zaangażowaniu młodzieży i potrzebie podejmowania przez nią – i razem z nią – ważnych
i wciąż aktualnych kwestii filozoficznych, o potrzebie formułowania wątpliwości
i dążenia do ich rozstrzygnięcia, a także – o intelektualnej dociekliwości młodych ludzi
żądnych poznania, zrozumienia, akceptacji i wyrażania swoich tęsknot przemyśleń,
fascynacji.
O potrzebie wprowadzenia innowacji
O potrzebie wprowadzenia innowacji przesądziła konieczność rozszerzenia kształcenia
polonistycznego o realizację cele i treści edukacji filozoficznej oraz wymóg stosowania
nowatorskich, odpowiadających celom edukacyjnym i zainteresowaniom młodzieży form
i metod pracy z uczniami gimnazjum.
Znaczenie edukacji filozoficznej dla młodzieży gimnazjalnej jest ogromne. Filozofia
stanowi fundament kultury europejskiej. Jest źródłem podstawowych pytań, problemów
i pojęć, których świadomość odczuwa niemal każdy już we wczesnych latach swej młodości.
Filozoficzne pytania, pojęcia i problemy miały zawsze ogromny wpływ na naukę, religię,
sztukę, a także na systemy polityczne i prawne. Filozofia jest nie tylko rdzeniem europejskiej
kultury, lecz wciąż żywą jej inspiracją. W kręgu problemów współczesnego świata jej waga
nie maleje, lecz rośnie. Zatem oczywiste jest, że współczesna edukacja nie może pomijać tak
podstawowego i ważnego składnika wykształcenia ogólnego uczniów gimnazjum.
Młodzież w wieku gimnazjalnym jest szczególnie otwarta na stawianie pytań i próby
formułowania filozoficznych problemów. Uczy się ona opanowania emocji i odczuwa
potrzebę zarówno naukowego, jak i filozoficznego odkrywania prawdy o świecie. Osiągając
stopniowo zdolność do abstrakcyjnego myślenia, coraz wyraźniej uświadamia sobie różnicę
między światem rzeczywistym a pozornym, będącym wytworem zarówno wyobrażeń
własnych, jak i czynników zewnętrznych (np. mediów, filmu, literatury).
Otwartość na świat, chęć i gotowość jego poznawania, chłonność na wiedzę z różnych
dziedzin, a także młodzieńcza spontaniczność, wrażliwość i pozbawiona rutyny naturalność
3
filozoficznego zadziwienia sobą i światem - to czynniki sprzyjające rozbudzeniu i pogłębianiu
intelektualnych zainteresowań młodzieży edukacją filozoficzną.
Edukacja filozoficzna w gimnazjum ma charakter ścieżki edukacyjnej przeznaczonej do
realizacji w ramach dowolnie wybranego przez nauczyciela programu nauczania-uczenia się
języka polskiego w gimnazjum. Nauczyciele języka polskiego mają wyjątkowo dużo okazji
do omówienia wielu problemów filozoficznych. Sprzyja temu bogactwo i różnorodność treści
i celów nauczania tego przedmiotu, odnoszących się zarówno do materiału literackiego,
publicystycznego, jak i pozaliterackich tekstów kultury.
Z biegiem lat, z biegiem dni…, czyli o dorobku Jaskiniowców
Podczas zajęć w ramach Jaskini Filozofów, z gościnnym udziałem nauczycieli
i uczniów łódzkich gimnazjów, młodzież wędrowała „Z Oskarem i panią Różą w labiryncie
szpitala”. Pierwsza inscenizacja oparta na słynnej i niezwykle poczytnej (nie tylko wśród
młodzieży) opowieści Erica-Emmanuela Schmitta odbyła się w grudniu 2004 r. Kolejna,
ciesząca się niezwykłym zainteresowaniem i kilkakrotnie wznawiana dla publiczności nie
tylko uczniowskiej, miała miejsce w 2010 r. Uczestnicy Jaskini Filozofów poznawali
„Podstawy filozofii greckiej”, czemu dali wyraz w projekcie interdyscyplinarnym
zrealizowanym i po raz pierwszy zaprezentowanym w marcu 2006 r., następnie – wraz
z towarzyszącą mu prezentacją multimedialną – w 2011 r. Na zajęciach otwartych w Jaskini
Filozofów dyskutowano „O potrzebie poznawania i urzeczywistniania prawdy” (debata
przeprowadzona z szeroką publicznością w październiku 2006 r., kolejny raz – w grudniu
2011 r.). Młodzież uczyła się również tolerancji oraz akceptacji różnic kulturowych
i obyczajowych, poznając wielokulturową historię rodzinnego miasta i innych regionów
naszego kraju, oraz realizując z niezwykłym zaangażowaniem szeroko zakrojony projekt
interdyscyplinarny pt.: „Żyliśmy razem przez wieki”. Jego prezentacja przed szerokim
audytorium, w obecności przedstawicieli mediów i prasy, odbyła się w lutym 2007 r. i trwała
aż cztery dni. Scenariusz tego niezwykłego projektu został wydany w kilku publikacjach
ŁCDNiKP. Jest znany także w szerokich kręgach społecznych, stowarzyszeniach
i organizacjach popularyzujących ideę tolerancji i poszanowania praw człowieka.
Młodzież poznała też „Dar ocalenia, czyli jak dobrem zło przezwyciężać”, realizując
w ramach Jaskini Filozofów kolejny projekt, którego inscenizacja odbyła się wiosną 2007 r.
Podczas prezentacji kolejnego projektu zastanawiano się i dyskutowano nad tym, „Czy
obojętni są niewinni?” (2007 r.) oraz szukano w toku debaty odpowiedzi na odwieczne
pytanie: „Co rządzi naszym życiem: przypadek, przeznaczenie? Jak nadać życiu sens
i znaleźć spełnienie?” (2008 r.) Niełatwo było młodzieży odpowiedzieć na pytanie, „Czy
warto być patriotą?” (2007 r., 2010 r.) Rozważano, jakie powinny być przejawy patriotyzmu
w wolnym i demokratycznym kraju, na którym wielokrotnie odcisnęła bolesne piętno
dramatyczna historia. Niemałe emocje wzbudzała na zajęciach kilkakrotnie podejmowana
z udziałem licznych gości dyskusja „O potrzebie autorytetów” (2009 r.) Zastanawiano się
nad tym, czy autorytet może być fałszywy, a jeśli tak, to jakie mogą być tego skutki.
4
Kolejne lata poszerzały dorobek Jaskini Filozofów o nowe prezentacje projektów
interdyscyplinarnych, ubogacały uczniów cennymi doświadczeniami w ich realizacji,
sprawiając, że zajęcia w szkolnej Jaskini stały się jedyne i niepowtarzalne w swej treści
i formie. Świadczą o tym nie tylko recenzje projektowych prezentacji, lecz także
wspomnienia absolwentów „Piętnastki”, niegdysiejszych „Jaskiniowców”…
Obecnie duże zainteresowanie wzbudzają w Jaskini Filozofów dyskusje o tym, czym
jest sztuka i piękno. Co decyduje o tym, że dany obiekt jest dziełem sztuki? Na czym polega
piękno? Czy istnieją powszechne i niezmienne wzorce piękna? Jak uzasadniamy, że coś jest
piękne? Dlaczego uważamy piękno za wartość? Czy odczucie piękna zmienia nas? Na czym
polega przeżycie estetyczne? Czym różni się od innych ludzkich emocji i przeżyć? Co musi
zaistnieć, aby nastąpiło przeżycie estetyczne? Wreszcie: dlaczego istnieją dzieła sztuki i co
sprawia, że ludzie chcą mieć z nimi kontakt? Jakie funkcje pełnią dzieła sztuki? Od czego
zależą funkcje dzieł sztuki? Czy kopiowanie dzieł sztuki jest twórczością? Kogo nazywamy
twórcą, a kogo – artystą? Jaka jest różnica między odkryciem naukowym a działalnością
twórczą? Te i inne pytania nurtować będą uczestników Jaskini Filozofów przy realizacji
kolejnego projektu interdyscyplinarnego.
Wszystkie prezentacje projektów, inscenizacje, spotkania i debaty zrealizowane
w ramach Jaskini Filozofów mają swoją bogatą dokumentację (scenariusze zajęć, zdjęcia,
recenzje, prace stylistyczne związane z tematem projektu, a także listy obecności
uczestników). Scenariusze wybranych zajęć Jaskini Filozofów doczekały się już autorskiej
publikacji wydanej w 2008 r. przez ŁCDNiKP, zatytułowanej „Spotkania z Tajemnicą”.
Pozostałe scenariusze zajęć tematycznych oraz projektów interdyscyplinarnych wraz
z programem autorskim Jaskini Filozofów i testami kompetencji czekają na opublikowanie.
Rozważane na zajęciach Jaskini Filozofów problemy zawsze żywo inspirowały umysły
i wyobraźnię młodzieży, skłaniały ją do myślenia i intelektualnej dociekliwości, do stawiania
niełatwych pytań i szukania na nie odpowiedzi. Nic zatem dziwnego w rosnącej z roku na rok
popularności zajęć i spotkań w Jaskini Filozofów nie tylko wśród uczniów „Piętnastki”.
5
Cele ogólne (korzyści dla uczniów i szkoły, a także własne)
Opisana innowacja stała się źródłem korzyści dla wszystkich uczestniczących w jej realizacji
stron.
Korzyści dla uczniów:
-
-
osiągnęli zamierzone przez autorkę programu edukacji polonistyczno – filozoficznej cele,
czego potwierdzeniem są nie tylko wypowiedzi ustne i prace stylistyczne, wyniki testów
i prac kontrolnych, zrealizowane projekty o tematyce filozoficznej, prace konkursowe,
lecz także uwagi i opinie wyrażone w arkuszach ewaluacyjnych,
wiedzą, na czym polega specyfika filozoficznego myślenia,
rozumieją różnice między światem rzeczywistym a światem fantazji,
potrafią zaprezentować przykłady najważniejszych osiągnięć filozofii klasycznej
i późniejszych epok,
umieją myśleć logicznie i podejmują refleksje dotyczące zarówno ich samych, jak
i problemów otaczającego świata,
są uwrażliwieni moralnie na przejawy niesprawiedliwości, zła i ludzkiego cierpienia,
zdobyli inspirację do bliższego i głębszego poznawania siebie, jak i pogłębionego
rozumienia rzeczywistości,
potrafią zadawać logiczne pytania i uczestniczyć w dyskusjach dotyczących
podejmowanych na zajęciach problemów filozoficznych,
doceniają wartość kultury i sztuki oraz ich rolę w życiu człowieka,
dążą do poszukiwania piękna, dobra i prawdy,
szanują uczucia i przekonania własne i cudze,
według przyjętych przez siebie kryteriów dokonują własnych wyborów wśród wartości,
uważniej i bardziej świadomie budują własną tożsamość, umacniają poczucie własnej
wartości i dążą do szczęścia.
Korzyści dla szkoły:
Podniesienie jakości pracy szkoły poprzez:
-
poszerzenie zakresu edukacji polonistycznej o kształcenie filozoficzne, ujęte programowo
i realizowane w szerszym niż dotąd zakresie,
-
zwiększenie efektywności i różnorodności form i metod kształcenia polonistycznofilozoficznego w celu jak najskuteczniejszego przygotowania uczniów do egzaminu
gimnazjalnego z przedmiotów,
-
wzbogacenia oferty edukacyjnej szkoły, uczynienie jej interesującą i atrakcyjną dla
młodzieży,
-
przyznanie Publicznemu Gimnazjum nr 15 w Łodzi funkcji ośrodka koordynującego
inicjatywy i działania w zakresie edukacji filozoficznej młodzieży gimnazjalnej
w Łodzi, a wdrażanej przeze mnie innowacji pedagogicznej - Jaskini Filozofów –
roli wzorcowego inicjatora i realizatora działań w zakresie edukacji filozoficznej
w gimnazjum.
6
Korzyści własne:
-
satysfakcja i zadowolenie z osiągania założonych w programie celów oraz z postępów
uczniów w zakresie edukacji humanistycznej,
-
wykorzystanie własnej wiedzy i umiejętności w zakresie edukacji filozoficznej
(pogłębionych na specjalistycznych warsztatach metodycznych nt.: Ścieżka filozoficzna
w kształceniu humanistycznym, w wymiarze 25 godz., zorganizowanych przez
ŁCDNiKP oraz dzięki nieustannemu samokształceniu i lekturom własnym) do
efektywnego organizowania procesu kształcenia w zakresie edukacji polonistycznofilozoficznej w gimnazjum,
-
zdobycie nowych, ciekawych doświadczeń edukacyjnych wynikających z realizacji
programu edukacji filozoficznej,
-
inspiracja do doskonalenia zarówno samego programu, jak i jego praktycznej realizacji
w dalszej pracy dydaktycznej z młodzieżą,
-
dzielenie się doświadczeniami towarzyszącymi wdrażaniu programu z gronem nauczycieli
podejmujących realizację ścieżki filozoficznej w ramach nauczanego przez nich
przedmiotu (zarówno w szkole, jak i poza nią, np. podczas ogólnopolskiej konferencji
zorganizowanej przez ŁCDNiKP w Łodzi dla metodyków i nauczycieli filozofii),
-
inspiracja do nieustannego samokształcenia w zakresie edukacji polonistycznej
i filozoficznej,
-
satysfakcja z innowacyjnego charakteru form i metod prowadzonej przeze mnie
edukacji polonistyczno – filozoficznej (uznanej przez ŁCDNiKP, w dowód czego od
r. szk. 2006/2007 pełnię funkcję koordynatora kształcenia filozoficznego w łódzkich
gimnazjach),
-
opublikowanie wybranych scenariuszy zajęć poświęconych edukacji polonistyczno –
filozoficznej, zatytułowanych: Spotkania z Tajemnicą, z nadzieją na dalsze publikacje
materiałów zrealizowanych w ramach Jaskini Filozofów.
Od roku szkolnego 2009/2010 Jaskinia Filozofów w Publicznym Gimnazjum nr 15
kontynuuje wdrażania innowacyjnego programu edukacji filozoficznej w ramach
zreformowanego kształcenia polonistycznego w gimnazjum. Informacje o zajęciach
i prezentacjach projektów realizowanych w ramach zajęć Jaskini Filozofów zamieszczane są
na stronie internetowej szkoły, w zakładce: JASKINIA FILOZOFÓW.
7