Usďugi komercyjne placówek lecznictwa uzdrowiskowego wbPolsce

Problemy ZarzÈdzania, vol. 13, nr 2 (53), t. 2: 231 – 246
ISSN 1644-9584, © Wydziaï ZarzÈdzania UW
DOI 10.7172/1644-9584.53.14
Usïugi komercyjne placówek lecznictwa uzdrowiskowego
wb Polsce wb Ăwietle badañ empirycznych
Nadesïany: 05.01.15 | Zaakceptowany do druku: 23.06.15
Hanna Górska-Warsewicz*, Olena Kulykovets**, Anna Kudliñska-Chylak***
Celem opracowania byïo pokazanie wybranych aspektów oferty komercyjnych usïug placówek lecznictwa
uzdrowiskowego wbPolsce. SzczególnÈ uwagÚ skupiono na profilach leczenia, proponowanych zabiegach
leczniczych, przeciÚtnych cenach za pobyt, ofercie dodatkowych usïug leczniczych ib usïug pozostaïych,
wïÈczajÈc usïugi SPA&Wellness oraz biznesowe. Przeprowadzono analizÚ lecznictwa uzdrowiskowego
wbPolsce wblatach 2010–2013 zbuwzglÚdnieniem ogólnej liczby placówek, ich rodzajów ibzróĝnicowania
terytorialnego. DziaïalnoĂÊ placówek lecznictwa uzdrowiskowego przedstawiono wb ujÚciu iloĂciowym,
wskazujÈc na liczbÚ ïóĝek oraz liczbÚ kuracjuszy, wb tym ponoszÈcych peïnÈ odpïatnoĂÊ.
Sïowa kluczowe: placówki lecznictwa uzdrowiskowego, sanatoria, kuracjusz, oferta komercyjna placówek
lecznictwa uzdrowiskowego.
Commercial offer of health resort facilities in Poland based on
empirical research
Submited: 05.01.15 | Accepted: 23.06.15
The aim of the study was to show selected aspects of commercial offer of health resort facilities in
Poland. The special attention was given to profile treatment, health services, average prices, additional
offer of health and other services, including SPA&wellness as well as business services. The analysis
of health resort treatment in 2010-2013 was conducted with special attention given to number of health
resort facilities in general and by voivodeships. The activity of health resort facilities was presented
in quantitative approach using number of inpatients including self-pay inpatients as well as number of
beds in health resort facilities.
Keywords: health resort facilities, health resort sanatoria, in-patient, commercial offer of health resort
facilities.
JEL: I19
*
**
***
Hanna Górska-Warsewicz – dr hab., Szkoïa Gïówna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie, Wydziaï
Nauk o ¿ywieniu Czïowieka i Konsumpcji.
Olena Kulykovets – Szkoïa Gïówna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie.
Anna Kudliñska-Chylak – Szkoïa Gïówna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie.
Adres do korespondencji: Szkoïa Gïówna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie, Wydziaï Nauk o ¿ywieniu
Czïowieka i Konsumpcji, Katedra Organizacji i Ekonomiki Konsumpcji, Zakïad ZarzÈdzania w Gastronomii
i Hotelarstwie, ul: Nowoursynowska 159c, 02-776 Warszawa; e-mail: hanna_gorska_warsewicz@sggw.
pl; [email protected], [email protected].
Hanna Górska-Warsewicz, Olena Kulykovets, Anna Kudliñska-Chylak
1. Wprowadzenie
Aktualna sytuacja gospodarcza determinuje profil funkcjonowania placówek lecznictwa uzdrowiskowego wbPolsce. Zmiany zapoczÈtkowane wb1989
roku wpïynÚïy na przemiany organizacyjno-prawne tych placówek, wymusiïy
takĝe rozszerzenie oferty usïug leczniczych ib dodatkowych, podniesienie
standardu usïug hotelowych oraz uatrakcyjnienie infrastruktury turystycznej.
Transformacja lecznictwa uzdrowiskowego, wsparta zmianami wbstrukturze
jego finansowania oraz wzrastajÈcym nastawieniem na profilaktykÚ zdrowotnÈ, implikuje ïÈczenie lecznictwa uzdrowiskowego ibturystyki uzdrowiskowej. Taki model funkcjonowania uzdrowisk wystÚpuje wbniektórych krajach
Unii Europejskiej, wïÈczajÈc Niemcy, AustriÚ, Wïochy, FrancjÚ, takĝe WÚgry,
SïowacjÚ ib Czechy (Maïecka ib Marcinkowski, 2007).
Celem niniejszego opracowania byïa analiza oferty usïug komercyjnych
placówek lecznictwa uzdrowiskowego wb Polsce wb Ăwietle badañ empirycznych. Zakresem badañ objÚto m.in. profile leczenia, oferowane zabiegi lecznicze, ofertÚ usïug pobytowych ibĝywieniowych oraz obecnoĂÊ usïug dodatkowych, takich jak biznesowe oraz SPA&Wellness. UwzglÚdniono ponadto
dane ob lecznictwie uzdrowiskowym, wskazujÈc na liczbÚ kuracjuszy ponoszÈcych peïnÈ odpïatnoĂÊ, co wskazuje na rozwój turystyki uzdrowiskowej.
2. Materiaï ib metodyka
Badania wb zakresie oferty komercyjnych usïug uzdrowiskowego przeprowadzono na próbie 50 placówek lecznictwa uzdrowiskowego wb lutym
2015 roku. Zastosowano dobór losowy, kierujÈc siÚ wykazem placówek
lecznictwa uzdrowiskowego zlokalizowanych wb nastÚpujÈcych miejscowoĂciach: Augustów, Busko-Zdrój, Ciechocinek, Cieplice ¥lÈski-Zdrój, Czerniawa-Zdrój, DÈbki, Dïugopole-Zdrój, Duszniki-Zdrój, Goczaïkowice-Zdrój,
Goïdap, Horyniec-Zdrój, Inowrocïaw, Iwonicz-Zdrój, Jedlina-Zdrój, Kamieñ
Pomorski, Koïobrzeg, Konstancin-Jeziorna, Krasnobród, Krynica-Zdrój,
Kudowa-Zdrój, LÈdek-Zdrój, Muszyna-Zïockie, NaïÚczów, Piwniczna-Zdrój,
Polanica-Zdrój, Polañczyk, Poïczyn-Zdrój, Przerzeczyn-Zdrój, Rabka-Zdrój,
Rymanów-Zdrój, Solec-Zdrój, Sopot, SupraĂl, Swoszowice, Szczawnica,
Szczawno-Zdrój, ¥wieradów-Zdrój, ¥winoujĂcie, Uniejów, Ustka, Ustroñ,
Wapienne, Wieniec-Zdrój, Wysowa-Zdrój, ¿egiestów-Zdrój. Analizie poddano profile leczenia, proponowane zabiegi lecznicze, przeciÚtne ceny za
1bdzieñ pobytu, ofertÚ usïug dodatkowych leczniczych ibpozostaïych (w tym
usïugi SPA&Wellness oraz organizacjÚ konferencji, spotkañ integracyjnych
ib seminariów). UwzglÚdniono równieĝ fakt posiadania strony internetowej
oraz profilu na Facebooku.
W ocenie oferty pobytowej peïnopïatnej wziÚto pod uwagÚ dwa okresy
ob najwiÚkszym oraz najmniejszym obïoĝeniu. W pierwszym okresie przeanalizowano dwa miesiÈce: lipiec–sierpieñ, wb drugim – cztery miesiÈce:
232
DOI 10.7172/1644-9584.53.14
Usïugi komercyjne placówek lecznictwa uzdrowiskowego w Polsce w Ăwietle badañ empirycznych
styczeñ, luty, marzec ib kwiecieñ. Zebrano informacje ob ofercie pobytowej
wbramach turnusów: 7-, 14- ib21-dniowych. UwzglÚdniono równieĝ moĝliwoĂÊ
swobodnego komponowania przez kuracjuszy dïugoĂci pobytu, np. zakupu
pobytu dziennego.
AnalizÚ oferty komercyjnych usïug placówek lecznictwa uzdrowiskowego
poprzedzono opisem lecznictwa uzdrowiskowego wb Polsce dokonanym na
podstawie danych Gïównego UrzÚdu Statystycznego. WziÚto pod uwagÚ:
liczbÚ placówek lecznictwa uzdrowiskowego wbpodziale na sanatoria, szpitale
ib przychodnie uzdrowiskowe oraz zakïady przyrodolecznicze, liczbÚ ïóĝek
wbsanatoriach ibszpitalach uzdrowiskowych oraz liczbÚ kuracjuszy lecznictwa
stacjonarnego ogóïem, ponoszÈcych peïnÈ odpïatnoĂÊ oraz liczbÚ kuracjuszy
lecznictwa ambulatoryjnego. Dane zaprezentowano wb ujÚciu ogóïem oraz
wb podziale na województwa.
3. Lecznictwo uzdrowiskowe – aspekty teoretyczne
Funkcjonowanie lecznictwa uzdrowiskowego reguluje ustawa zb dnia 15
kwietnia 2011 roku ob dziaïalnoĂci leczniczej1 oraz ustawa zb dnia 28 lipca
2005 roku oblecznictwie uzdrowiskowym ibobszarach ochrony uzdrowiskowej
oraz ob gminach uzdrowiskowych2. Lecznictwo uzdrowiskowe to zorganizowana dziaïalnoĂÊ polegajÈca na udzielaniu Ăwiadczeñ opieki zdrowotnej
zb zakresu leczenia uzdrowiskowego albo rehabilitacji uzdrowiskowej, prowadzona wbuzdrowisku przez zakïady lecznictwa uzdrowiskowego albo poza
uzdrowiskiem wb szpitalach ib sanatoriach znajdujÈcych siÚ wb podziemnych
wyrobiskach górniczych. Wykorzystywane sÈ warunki naturalne, takie jak
wïaĂciwoĂci naturalnych surowców leczniczych oraz wïaĂciwoĂci lecznicze
klimatu ib mikroklimatu, ïÈcznie zb zabiegami zb zakresu fizjoterapii.
Zakïadami lecznictwa uzdrowiskowego sÈ przedsiÚbiorstwa, jego jednostki organizacyjne lub komórki podmiotu leczniczego wykonujÈce dziaïalnoĂÊ leczniczÈ wb postaci ambulatoryjnych lub stacjonarnych caïodobowych Ăwiadczeñ zdrowotnych. ObejmujÈ szpitale uzdrowiskowe, sanatoria
uzdrowiskowe, szpitale uzdrowiskowe dla dzieci ib sanatoria uzdrowiskowe
dla dzieci, przychodnie uzdrowiskowe, zakïady przyrodolecznicze zlokalizowane na obszarze uzdrowiska oraz szpitale ib sanatoria wb urzÈdzonych
podziemnych wyrobiskach górniczych poza uzdrowiskiem.
Do zadañ sanatorium ib szpitala uzdrowiskowego naleĝy zapewnienie
pacjentowi: caïodobowych Ăwiadczeñ opieki zdrowotnej wb warunkach stacjonarnych, caïodobowej opieki lekarskiej ibpielÚgniarskiej, przewidzianych
programem leczenia zabiegów oraz edukacji zdrowotnej. W sanatorium
dodatkowo kuracjusze korzystajÈ zb naturalnych surowców leczniczych oraz
urzÈdzeñ lecznictwa uzdrowiskowego, ab wb szpitalach uzdrowiskowych – ze
Ăwiadczeñ profilaktycznych.
Zmiana zasad funkcjonowania lecznictwa uzdrowiskowego wb kontekĂcie
organizacji podmiotów ibich finansowania determinuje rozwój turystyki uzdroProblemy ZarzÈdzania vol. 13, nr 2 (53), t. 2, 2015
233
Hanna Górska-Warsewicz, Olena Kulykovets, Anna Kudliñska-Chylak
wiskowej. Jest to równieĝ spowodowane wzrostem liczby osób zainteresowanych profilaktykÈ zdrowotnÈ, wbszczególnoĂci chÚciÈ poprawy stanu zdrowia
lub jego utrzymaniem na dotychczasowym poziomie. W literaturze przedmiotu
przyjmuje siÚ, ĝe turystyka uzdrowiskowa jest specyficznÈ formÈ turystyki
zdrowotnej, ïÈczÈcÈ elementy innych branĝ turystycznych, gïównie hotelarstwa, ib branĝy medycznej, tj. lecznictwa uzdrowiskowego (Panasiuk, 2013).
Jest okreĂlana jako wyjazdy zwiÈzane zb kuracjÈ sanatoryjnÈ, rehabilitacyjnÈ
ib lecznictwem uzdrowiskowym, powiÈzane zb zabiegami przyrodoleczniczymi,
Ăwiadczonymi na podstawie konsultacji lekarza uzdrowiskowego (Januszewska,
2004). W turystyce uzdrowiskowej podkreĂla siÚ przede wszystkim cel wyjazdu
do miejscowoĂci uznanej za uzdrowisko ib korzystanie zb usïug Ăwiadczonych
przez przedsiÚbiorstwa uzdrowiskowe (Panasiuk, 2013).
Do gïównych motywów uprawiania turystyki uzdrowiskowej zalicza siÚ
odnowÚ siï, wpïyw na stan zdrowia ibsamopoczucia oraz aktywny charakter
wypoczynku (Gaworecki, 2003).
Turystyka uzdrowiskowa nie wyczerpuje zakresu przedmiotowego turystyki zdrowotnej, obejmujÈcej równieĝ turystykÚ medycznÈ oraz turystykÚ
SPA&Wellness (WiĂniewski ib Woĝniak, 2013). Turystyka zdrowotna polega
na planowym, dobrowolnym udaniu siÚ wb czasie wolnym poza miejsce
zamieszkania na okreĂlony okres, wbcelu regeneracji organizmu, którÈ moĝna
uzyskaÊ przez alternatywny wypoczynek fizyczny ib psychiczny (Gaworecki,
2003). Jest wyodrÚbniana wbklasyfikacji turystyki wedïug celu podróĝy obok
turystyki wypoczynkowej, kwalifikowanej, biznesowej, poznawczej, motywacyjnej, wiejskiej, etnicznej ib ekologicznej (Panasiuk, 2008).
4. Lecznictwo uzdrowiskowe wb Polsce
Na koniec 2013 roku wb Polsce dziaïaïy 292 placówki lecznictwa uzdrowiskowego, co oznacza wzrost wb stosunku do roku poprzedniego ob 2,5%,
natomiast do 2010 roku ob14%. W strukturze placówek dominujÈ sanatoria
uzdrowiskowe; ich liczba na koniec 2013 roku wyniosïa 201, co stanowiïo
68,1% ogólnej liczby placówek lecznictwa uzdrowiskowego.
W badanym okresie zmniejszeniu ulegïa liczba szpitali uzdrowiskowych
zb65 na koniec 2010 roku do 58 na koniec 2013 roku. IloĂciowy udziaï szpitali uzdrowiskowych wbïÈcznej liczbie placówek lecznictwa uzdrowiskowego
zmniejszyï siÚ zb 25,4% do 19,9%.
Rozmieszczenie zakïadów lecznictwa uzdrowiskowego wbPolsce cechuje
nierównomiernoĂÊ. Prawie 60% (57,5%) placówek lecznictwa uzdrowiskowego zlokalizowanych byïo wb 2013 roku wb trzech województwach: dolnoĂlÈskim, zachodniopomorskim ibmaïopolskim. Te trzy województwa dominowaïy wbstrukturze lokalizacji sanatoriów uzdrowiskowych, posiadajÈc ïÈcznie
55,7% tych placówek. W strukturze szpitali uzdrowiskowych przewaĝaïo
natomiast województwo dolnoĂlÈskie, na terenie którego funkcjonowaïo
36,2% zb ogólnej liczby tych placówek.
234
DOI 10.7172/1644-9584.53.14
Wyszczególnienie
Razem placówki
lecznictwa
uzdrowiskowego
Razem placówki
stacjonarnego
lecznictwa
uzdrowiskowego
Szpitale
uzdrowiskowe
Sanatoria
uzdrowiskowe
Przychodnie
uzdrowiskowe
Zakïady
przyrodo-lecznicze
Usïugi komercyjne placówek lecznictwa uzdrowiskowego w Polsce w Ăwietle badañ empirycznych
2010
256
236
65
171
20
–
2011
277
245
63
182
20
12
2012
285
253
63
190
19
13
2013
292
259
58
201
15
18
Szpitale
uzdrowiskowe
Sanatoria
uzdrowiskowe
Przychodnie
uzdrowiskowe
Zakïady
przyrodo-lecznicze
64
54
21
33
5
5
Kujawsko-pomorskie
36
33
9
24
1
2
Lubelskie
13
10
3
7
–
3
1
1
–
1
–
–
Maïopolskie
49
44
8
36
4
1
Mazowieckie
2
2
1
1
–
–
Podkarpackie
28
25
3
22
–
3
Podlaskie
1
1
–
1
–
–
Pomorskie
6
6
–
6
–
–
¥lÈskie
18
17
3
14
1
–
¥wiÚtokrzyskie
17
16
4
12
1
–
Warmiñsko-mazurskie
2
2
1
1
–
–
Zachodniopomorskie
55
48
5
43
3
4
’ódzkie
Razem placówki
lecznictwa
uzdrowiskowego
DolnoĂlÈskie
Wyszczególnienie
Razem placówki
stacjonarnego
lecznictwa
uzdrowiskowego
Tabela 1. Placówki lecznictwa uzdrowiskowego. ½ródïo: Zdrowie ibochrona zdrowia wb2013
roku (2014). Warszawa: GUS; Zdrowie ib ochrona zdrowia wb 2011 roku (2012). Warszawa:
GUS; Zdrowie ib ochrona zdrowia wb 2010 roku (2012). Warszawa: GUS.
Tabela 2. Placówki lecznictwa uzdrowiskowego wedïug województw. ½ródïo: Zdrowie
ibochrona zdrowia wb2013 roku (2014). Warszawa: GUS; Zdrowie ibochrona zdrowia wb2011
roku (2012). Warszawa: GUS; Zdrowie ibochrona zdrowia wb2010 roku (2012). Warszawa: GUS.
Problemy ZarzÈdzania vol. 13, nr 2 (53), t. 2, 2015
235
Hanna Górska-Warsewicz, Olena Kulykovets, Anna Kudliñska-Chylak
Na koniec 2013 roku zakïady lecznictwa uzdrowiskowego dysponowaïy
ïÈcznie 43,6 tys. ïóĝek, co oznacza wzrost wbstosunku do roku poprzedniego
ob 4,6%, ab wb relacji do 2010 roku – ob 15,6%. Liczba ïóĝek wb sanatoriach
uzdrowiskowych wyniosïa – wg stanu na dzieñ 31 grudnia 2013 roku – prawie
34 tys. Wzrost liczby ïózek wb tym rodzaju placówek lecznictwa uzdrowiskowego wb relacji do roku poprzedniego ob 10,8% ib do roku 2010 ob 22,5%
Ăwiadczy obwzroĂnie zainteresowania tÈ formÈ lecznictwa ibnasileniu postaw
prozdrowotnych. Liczba ïóĝek wbszpitalach uzdrowiskowych zmniejszyïa siÚ
wbanalogicznym okresie zbok. 10 tys. do 9,6 tysiÈca. Obserwowany wblatach
2010–2013 wzrost liczby ïóĝek wb sanatoriach uzdrowiskowych ib wahania
wbliczbie ïóĝek wbszpitalach uzdrowiskowych ĂwiadczÈ obtendencji wblecznictwie uzdrowiskowym wbzakresie ěródeï finansowania Ăwiadczeñ zdrowotnych.
Liczba ïóĝek na dzieñ 31 XII
¥rednia liczba ïóĝek
2010
37760
37143
2011
39473
39525
2012
41738
42301
2013
43645
43703
2010
10002
10085
2011
9658
9712
2012
11069
11103
2013
9651
9546
2010
27758
27058
2011
29815
29813
2012
30669
31198
2013
33994
34157
Wyszczególnienie
Ogóïem
W tym szpitale uzdrowiskowe
Sanatoria uzdrowiskowe
Tabela 3. Liczba ïóĝek wb placówkach lecznictwa uzdrowiskowego wedïug ich rodzajów.
½ródïo: Zdrowie ibochrona zdrowia wb2013 roku (2014). Warszawa: GUS; Zdrowie ibochrona
zdrowia wb 2011 roku (2012). Warszawa: GUS; Zdrowie ib ochrona zdrowia wb 2010 roku
(2012) Warszawa: GUS.
Na koniec 2013 roku najwiÚkszÈ liczbÈ ïóĝek wb placówkach lecznictwa
uzdrowiskowego cechowaïy siÚ trzy województwa: zachodniopomorskie,
kujawsko-pomorskie ib dolnoĂlÈskie. ’Èczna liczba ïóĝek wyniosïa 24b 626,
co stanowiïo 56,4% ogólnej liczby placówek. W województwie zachodniopomorskim odnotowano 25,8% ïóĝek (gïównie wb Koïobrzegu), wb kujaw236
DOI 10.7172/1644-9584.53.14
Usïugi komercyjne placówek lecznictwa uzdrowiskowego w Polsce w Ăwietle badañ empirycznych
sko-pomorskim – 16,1% (gïównie wb Ciechocinku) oraz wb województwie
dolnoĂlÈskim – 14,5% (m.in. Duszniki-Zdrój, Kudowa Zdrój, Polanica Zdrój
ib LÈdek-Zdrój). Na uwagÚ zasïuguje równieĝ województwo maïopolskie,
posiadajÈce 13,2% ïóĝek.
Liczba ïóĝek na dzieñ 31 XII
¥rednia liczba ïóĝek
DolnoĂlÈskie
6318
6403
Kujawsko-pomorskie
7035
7046
Lubelskie
1331
1321
96
96
Maïopolskie
5778
5784
Mazowieckie
151
151
Podkarpackie
3874
3851
Podlaskie
186
186
Pomorskie
1459
1459
¥lÈskie
2833
2867
¥wiÚtokrzyskie
2831
2856
480
480
11273
11203
Wyszczególnienie
’ódzkie
Warmiñsko-mazurskie
Zachodniopomorskie
Tabela 4. Liczba ïóĝek wb placówkach lecznictwa uzdrowiskowego wedïug województw.
½ródïo: Zdrowie ibochrona zdrowia wb2013 roku (2014). Warszawa: GUS; Zdrowie ibochrona
zdrowia wb 2011 roku (2012). Warszawa: GUS; Zdrowie ib ochrona zdrowia wb 2010 roku
(2012). Warszawa: GUS.
W 2013 roku zbplacówek lecznictwa uzdrowiskowego korzystaïo 682,4 tys.
osób, co stanowiïo wzrost wb relacji roku 2010 ob 19,1%. Z tej liczby 31,6%
kuracjuszy ponosiïo peïnÈ odpïatnoĂÊ za pobyt ibzabiegi. JednoczeĂnie liczba
kuracjuszy peïnopïatnych wb badanych okresie zwiÚkszyïa siÚ ze 165,7b tys.
do 215,7 tysiÈca. Stanowi to odzwierciedlenie wzrostu zainteresowania turystykÈ uzdrowiskowÈ wbkontekĂcie postaw prozdrowotnych ibobserwowanych
zmian wb stylach ĝycia.
Z dofinansowania do pobytu stacjonarnego korzystaïo wb2013 roku 68,4%
kuracjuszy zakïadów lecznictwa uzdrowiskowego, zb czego 58,4% stanowiïy
osoby, których pobyt dofinansowany zostaï ze Ărodków Narodowego Funduszu Zdrowia, 6,5% – zbZakïadu Ubezpieczeñ Spoïecznych, 1,8% – zbPañstwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepeïnosprawnych, natomiast 1,1%
– zb Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Spoïecznego.
NajwiÚcej pacjentów ponoszÈcych peïnÈ odpïatnoĂÊ za pobyt ib leczenie
wb placówkach lecznictwa uzdrowiskowego odnotowano wb województwie
zachodniopomorskim (73,5 tys.), kujawsko-pomorskim (43,0 tys.) ib dolnoĂlÈProblemy ZarzÈdzania vol. 13, nr 2 (53), t. 2, 2015
237
Hanna Górska-Warsewicz, Olena Kulykovets, Anna Kudliñska-Chylak
skim (29,1 tys.). ’Ècznie zakïady lecznictwa uzdrowiskowego zlokalizowane
wbtych trzech województwach odwiedziïo 67,5% kuracjuszy peïnopïatnych. Dla
porównania udziaï tych trzech województw wbïÈcznej liczbie wszystkich kuracjuszy ksztaïtowaï siÚ na poziomie 58,8%. Wskazuje to na znacznÈ popularnoĂÊ
tych województw wbgrupie pacjentów ponoszonych peïnÈ odpïatnoĂÊ za pobyt
wb miejscowoĂci uzdrowiskowej. WĂród miejscowoĂci cechujÈcych siÚ duĝym
udziaïem pacjentów peïnopïatnych naleĝy wymieniÊ: Koïobrzeg, Ciechocinek
ib Busko-Zdrój. Te miejscowoĂci majÈ najwiÚksze znaczenie dla rozwoju turystyki uzdrowiskowej wb Polsce wb kontekĂcie zarówno turystów krajowych, jak
ibcudzoziemców korzystajÈcych zbofert placówek lecznictwa uzdrowiskowego.
Kuracjusze
lecznictwa
stacjonarnego
ogóïem
Kuracjusze
lecznictwa
stacjonarnego
peïnopïatni
Udziaï kuracjuszy
peïnopïatnych
wb ïÈcznej liczbie
kuracjuszy
Kuracjusze
lecznictwa
ambulatoryjnego
2010
572,9
165,7
28,9%
65,1
2011
575,6
181,1
31,5%
71,3
2012
671,3
196,7
29,3%
70,3
2013
682,4
215,7
31,6%
66,5
Wyszczególnienie
Ogóïem
W tym szpitale uzdrowiskowe
2010
142,9
25,4
17,8%
2,0
2011
137,0
23,4
17,1%
2,1
2012
165,7
30,7
18,5%
6,0
2013
137,4
25,3
18,4%
4,1
Sanatoria uzdrowiskowe
2010
430,0
140,3
32,6%
17,2
2011
438,6
157,7
36,0%
18,5
2012
505,6
166,0
32,8%
20,9
2013
545,1
190,4
34,9%
18,7
Tabela 5. DziaïalnoĂÊ placówek lecznictwa uzdrowiskowego. ½ródïo: Zdrowie ib ochrona
zdrowia wb 2013 roku (2014). Warszawa: GUS; Zdrowie ib ochrona zdrowia wb 2011 roku
(2012). Warszawa: GUS; Zdrowie ibochrona zdrowia wb2010 roku (2012). Warszawa: GUS.
PrzyjmujÈc, iĝ Ăredni udziaï kuracjuszy peïnopïatnych wb ïÈcznej liczbie osób leczonych wb placówkach lecznictwa uzdrowiskowego wyniósï
31,6%, naleĝy wskazaÊ na województwa obwyĝszej wartoĂci tego wskaěnika,
czylib zachodniopomorskie (40,7%), ĂwiÚtokrzyskie (39,5%) oraz kujawskopomorskie (35,3%). W tych województwach obserwuje siÚ ponadto najwiÚcej
238
DOI 10.7172/1644-9584.53.14
Usïugi komercyjne placówek lecznictwa uzdrowiskowego w Polsce w Ăwietle badañ empirycznych
Wyszczególnienie
DolnoĂlÈskie
Kuracjusze
Kuracjusze Udziaï kuracjuszy Kuracjusze
lecznictwa
lecznictwa
peïnopïatnych
lecznictwa
stacjonarnego stacjonarnego wb ïÈcznej liczbie ambulatoogóïem
peïnopïatni
kuracjuszy
ryjnego
98,2
29,1
29,7%
12,6
122,1
43,0
35,3%
10,8
20,3
3,6
17,7%
1,1
1,6
0,1
9,0%
–
Maïopolskie
82,2
22,5
27,4%
9,0
Mazowieckie
1,5
0,2
14,0%
0,6
Podkarpackie
57,9
11,8
20,3%
3,2
Podlaskie
1,9
0,4
23,5%
0,3
Pomorskie
22,8
4,6
20,2%
1,9
¥lÈskie
33,9
5,7
16,7%
2,3
¥wiÚtokrzyskie
53,5
21,1
39,5%
9,7
5,9
–
Kujawsko-pomorskie
Lubelskie
’ódzkie
Warmiñsko-mazurskie
Zachodniopomorskie
180,8
73,5
–
40,7%
15,1
Tabela 6. DziaïalnoĂÊ placówek lecznictwa uzdrowiskowego wedïug województw.½ródïo:
Zdrowie ibochrona zdrowia wb2013 roku (2014). Warszawa: GUS; Zdrowie ibochrona zdrowia
wb 2011 roku (2012). Warszawa: GUS; Zdrowie ib ochrona zdrowia wb 2010 roku (2012).
Warszawa: GUS.
dziaïañ zbzakresu uatrakcyjniania bazy noclegowej ibgastronomicznej, nastawionej na turystów przybywajÈcych wb celach prozdrowotnych. Najmniejszy
udziaï kuracjuszy peïnopïatnych wb ïÈcznej liczbie pacjentów odnotowano
wb województwach: ïódzkim, mazowieckim, ĂlÈskim ib lubelskim.
5. Charakterystyka badanej grupy placówek lecznictwa
uzdrowiskowego
W badaniu wziÚïo udziaï 50 placówek lecznictwa uzdrowiskowego, gïównie sanatoriów, zlokalizowanych wbnastÚpujÈcych miejscowoĂciach: Ciechocinek, Busko-Zdrój, Augustów, Cieplice ¥lÈskie Zdrój, Dïugopole-Zdrój,
Duszniki-Zdrój, Goïdap, Horyniec, Inowrocïaw, Iwonicz-Zdrój, Konstancin-Jeziorna, Krynica-Zdrój, Kudowa-Zdrój, Muszyna Zïockie, NaïÚczów,
Polanica-Zdrój, Rabka-Zdrój, Rymanów-Zdrój, Szczawnica, SzczawnoZdrój ibUstroñ. WĂród oferowanych profili leczenia wbtych miejscowoĂciach
dominowaïy dziaïania wbzakresie leczenia chorób ortopedyczno-urazowych
ibreumatologicznych, wbmniejszym zakresie kardiologicznych ibgórnych dróg
oddechowych (tabela 7).
Problemy ZarzÈdzania vol. 13, nr 2 (53), t. 2, 2015
239
Hanna Górska-Warsewicz, Olena Kulykovets, Anna Kudliñska-Chylak
Wyszczególnienie
Odsetek miejscowoĂci, wb których
znajdujÈ siÚ badane placówki (w %)
choroby ortopedyczno-urazowe
100
choroby reumatologiczne
100
choroby kardiologiczne ib nadciĂnienie
71
choroby górnych dróg oddechowych
62
choroby ukïadu nerwowego
57
osteoporoza
57
choroby dolnych dróg oddechowych
43
choroby ukïadu trawienia
43
cukrzyca
43
choroby naczyñ obwodowych
38
choroby kobiece
29
otyïoĂÊ
24
choroby skóry
24
choroby nerek ib dróg moczowych
19
choroby endokrynologiczne
14
choroby krwi ib ukïadu krwiotwórczego
14
choroby oka ib przydatków oka
5
N (liczba miejscowoĂci uzdrowiskowych) = 21
Tabela 7. Profile leczenia wb miejscowoĂciach, wb których znajdujÈ siÚ badane placówki
lecznictwa uzdrowiskowego. ½ródïo: badania wïasne (2015).
Wyszczególnienie
Odsetek placówek uzdrowiskowych (w %)
do 100
22
101–150
26
151–200
22
201–300
10
301–400
8
401–500
6
powyĝej 501
6
N (liczba placówek lecznictwa uzdrowiskowego) = 50
Tabela 8. Struktura badanych placówek lecznictwa uzdrowiskowego wedïug liczby miejsc
noclegowych. ½ródïo: badania wïasne (2015).
240
DOI 10.7172/1644-9584.53.14
Usïugi komercyjne placówek lecznictwa uzdrowiskowego w Polsce w Ăwietle badañ empirycznych
Badane zakïady lecznictwa uzdrowiskowego dysponowaïy 20% ïóĝek
zlokalizowanych we wszystkich placówkach. W strukturze badanych jednostek dominowaïy placówki posiadajÈce od 101 do 150 ïóĝek (czyli miejsc
noclegowych), wbdalszej kolejnoĂci do 100 ibod 151 do 200 ïóĝek (tabela 8).
’Ècznie placówki lecznictwa uzdrowiskowego zbliczbÈ ïóĝek do 200 stanowiïy
70% badanych zakïadów.
WiÚkszoĂÊ zb badanych placówek lecznictwa uzdrowiskowego dziaïaïa
wbformie spóïki prawa handlowego, tj. spóïek zbograniczonÈ odpowiedzialnoĂciÈ lub akcyjnych.
5.1. Analiza oferty peïnopïatnej badanej grupy placówek lecznictwa
uzdrowiskowego
Oferta pobytowa wbbadanych placówkach lecznictwa uzdrowiskowego obejmowaïa formÚ turnusów wypoczynkowych ibleczniczych 7-, 14- ib21-dniowych.
Zdecydowana wiÚkszoĂÊ zakïadów cechowaïa siÚ jednak elastycznoĂciÈ pod
wzglÚdem dïugoĂci pobytu, oferujÈc kuracjuszom moĝliwoĂÊ dowolnego ksztaïtowania dïugoĂci pobytu. Jest to element decydujÈcy obrozwoju turystyki uzdrowiskowej wbmiejscowoĂciach objÚtych niniejszym badaniem. W ramach oferty
peïnopïatnej wbokresie cechujÈcym siÚ mniejszym popytem zauwaĝono wiÚkszÈ
czÚstotliwoĂÊ wb oferowaniu pobytów wb formie 7- ib 21-dniowych turnusów.
Naleĝy to tïumaczyÊ propozycjÈ oferty typowo wypoczynkowej wb przypadku
turnusów krótszych ibpeïnym pakietem zdrowotnym dla pobytów 21-dniowych.
Oferta pobytu 14-dniowego czÚĂciej wystÚpowaïa wbpeïnopïatnej ofercie wbmiesiÈcach wakacyjnych, przewaĝaïy tutaj motywy wypoczynkowe zb mniejszym
nastawieniem na aspekty zdrowotne. Ksztaïtowanie oferty pobytowej zb elastycznym podejĂciem do moĝliwoĂci realizacji programu prozdrowotnego lub
wyïÈcznie wypoczynkowego zwiÚksza szanse na rozwój turystyki uzdrowiskowej.
Ceny za dobÚ wbplacówkach lecznictwa uzdrowiskowego byïy uzaleĝnione
od pory roku ib tzw. sezonu zwiÈzanego ze zróĝnicowanÈ liczby kuracjuszy.
Tylko wb dwóch przypadkach odnotowano staïÈ cenÚ za dobÚ bez uwzglÚd-
Wyszczególnienie
Odsetek badanych placówek oferujÈcych pobyt
peïnopïatny wb okresie:
lipiec–sierpieñ (%)
styczeñ–kwiecieñ (%)
pojedyncze dni
74
74
turnus 7-dniowy
14
18
turnus 14-dniowy
32
28
turnus 21-dniowy
16
22
N = 50
Tabela 9. Oferta pobytowa badanych placówek lecznictwa uzdrowiskowego. ½ródïo: badania
wïasne 2015.
Problemy ZarzÈdzania vol. 13, nr 2 (53), t. 2, 2015
241
Hanna Górska-Warsewicz, Olena Kulykovets, Anna Kudliñska-Chylak
nienia pory roku. Prawie we wszystkich placówkach wb cenÚ wliczone byïy
zabiegi lecznicze, od jednego do kilku (najczÚĂciej 2 lub 3). Byïy to przede
wszystkim zabiegi dostosowane do potrzeb wiÚkszoĂci kuracjuszy. Stosowano
równieĝ zasadÚ, iĝ spoĂród kilku zabiegów wliczonych wbcenÚ pobytu jeden
rodzaj zabiegu byï staïy, pozostaïe dobierano wb zaleĝnoĂci od schorzenia
ib oferowanych przez placówkÚ profili leczenia. Cena pobytu obejmowaïa
równieĝ caïodzienne wyĝywienie wb postaci trzech posiïków; ĝadna zb badanych placówek lecznictwa uzdrowiskowego nie oferowaïa wbramach pobytów
peïnopïatnych 4 lub 5 posiïków dziennie.
Wyszczególnienie
do 100 zï
Odsetek badanych placówek oferujÈcych pobyt
peïnopïatny wb okresie:
lipiec–sierpieñ (%)
styczeñ–kwiecieñ (%)
8
22
100–150 zï
48
48
151–200 zï
14
4
powyĝej 201 zï
4
4
N = 50
Tabela 10. Ceny za dobÚ wb ofercie peïnopïatnej badanych placówek lecznictwa
uzdrowiskowego. ½ródïo: badania wïasne (2015).
Badane placówki lecznictwa uzdrowiskowego proponowaïy kuracjuszom
zróĝnicowanÈ liczbÚ profili leczenia wb ramach oferty peïnopïatnej. NajwiÚksza grupa sanatoriów ib szpitali uzdrowiskowych posiadaïa wb ofercie
4 lub 5 profili leczniczych, wb dalszej kolejnoĂci – 6 ib 7 profili (tabela 11).
Byïy to przewaĝnie profile lecznicze zwiÈzane zb chorobami ortopedycznourazowymi, reumatologicznymi, kardiologicznymi, dróg oddechowych oraz
osteoporozÈ ib nadciĂnieniem.
Liczba profili
leczenia
Odsetek placówek
Odsetek placówek
Liczba zabiegów wb ramach
uzdrowiskowych
uzdrowiskowych
profili leczenia
(%)
(%)
3 ib mniej
20
do 10
18
4 ib 5
26
od 11 do 30
18
6 ib 7
22
od 31 do 40
22
8
20
od 41 do 50
22
9 ib wiÚcej
12
od 51 do 60
14
powyĝej 61
6
N = 50
Tabela 11. Struktura badanych placówek lecznictwa uzdrowiskowego wedïug liczby profili
ib zabiegów. ½ródïo: badania wïasne (2015).
242
DOI 10.7172/1644-9584.53.14
Usïugi komercyjne placówek lecznictwa uzdrowiskowego w Polsce w Ăwietle badañ empirycznych
Liczba zabiegów wb ramach peïnopïatnych profili leczenia ksztaïtowaïa
siÚ na zróĝnicowanym poziomie. Od 31 do 50 zabiegów oferowaïo ïÈcznie
44% badanych placówek lecznictwa uzdrowiskowego.
Ksztaïtowanie struktury oferowanych zabiegów przez badane placówki
lecznictwa uzdrowiskowego Ăwiadczy obelastycznoĂci wbïÈczeniu oferty usïug
medycznych, odnowy biologicznej oraz nastawieniu na rekreacjÚ ibwypoczynek. NajwiÚksza grupa badanych placówek oferowaïa wb ramach pobytów
peïnopïatnych zabiegi kinezyterapii, elektrolecznictwa, hydroterapii ibmasaĝe
(tabela 12). W ramach kinezyterapii proponowano wbszczególnoĂci Êwiczenia zbiorowe ibindywidualne wbsali, na basenie, zbuĝyciem przyrzÈdów oraz
na wolnym powietrzu. Ten rodzaj zabiegów, zwany leczeniem ruchem lub
gimnastykÈ leczniczÈ, proponowano jako kinezyterapiÚ miejscowÈ, dotyczÈcÈ narzÈdu zmienionego pod wpïywem choroby ib kinezyterapiÚ ogólnÈ,
obejmujÈcÈ Êwiczenia na wszystkie czÚĂci ciaïa.
Elektrolecznictwo obejmowaïo zastosowanie prÈdów leczniczych, wbtym
zabiegi zbuĝyciem prÈdu staïego wbpostaci galwanizacji, kÈpieli elektrycznowodnych, zabiegi zbuĝyciem prÈdów impulsowych maïej czÚstotliwoĂci, wielkiej czÚstotliwoĂci oraz magnetoterapiÚ, czyli dziaïanie impulsowym polem
magnetycznym ob maïej czÚstotliwoĂci.
Stwierdzono rozbudowanÈ ofertÚ hydroterapii, czyli wodolecznictwa obejmujÈcego metody oddziaïywania wodÈ na poszczególne czÚĂci ciaïa. Na szerokÈ ofertÚ zabiegów skïadaïy siÚ kÈpiele caïkowite ibczÚĂciowe, wbtym koñczyn dolnych lub górnych obstopniowanej, zmiennej lub staïej temperaturze,
kÈpiele pereïkowe, wirowe, kinezyterapeutyczne, takĝe masaĝe podwodne
ib natryski. Takie ksztaïtowanie oferty zabiegów wodoleczniczych wskazuje
Wyszczególnienie
Odsetek placówek uzdrowiskowych (%)
kinezyterapia
86
elektrolecznictwo
82
hydroterapia
74
masaĝe
70
Ăwiatïolecznictwo
62
termoterapia
58
zabiegi balneologiczne zb uĝyciem borowiny
52
balneoterapia zb uĝyciem wód mineralnych
46
ultrasonoterapia
36
balneoterapia zb uĝyciem gazów leczniczych
14
klimatoterapia
8
N = 50
Tabela 12. Rodzaje zabiegów leczniczych peïnopïatnych wb badanych placówkach
uzdrowiskowych. ½ródïo: badania wïasne (2015).
Problemy ZarzÈdzania vol. 13, nr 2 (53), t. 2, 2015
243
Hanna Górska-Warsewicz, Olena Kulykovets, Anna Kudliñska-Chylak
na nastawienie badanych placówek na turystów przyjeĝdĝajÈcych wb celach
wypoczynkowych ib rekreacyjnych.
W stosunku do oferty refundowanej ib czÚĂciowo pïatnej propozycja
masaĝy wbofercie peïnopïatnej byïa najbardziej rozbudowana. Oprócz masaĝy
klasycznych, czÚĂciowych ib pneumatycznych, placówki lecznictwa uzdrowiskowego proponowaïy m.in. masaĝe limfatyczne, mechaniczne, masaĝe okreĂlonych czÚĂci ciaïa, wbtym twarzy ibstóp. W badanych sanatoriach ibinnych
obiektach zaobserwowano rozbudowywanie oferty masaĝy, wïÈczajÈc je do
pakietów usïug SPA&Wellness.
Ponad 60% badanych placówek lecznictwa uzdrowiskowego oferowaïo
leczenie Ăwiatïem, czyli Ăwiatïolecznictwo. Zabiegi obejmowaïy naĂwietlania
Ăwiatïem widzialnym, ultrafioletowym, promieniowaniem podczerwonym,
Ăwiatïem spolaryzowanym oraz Ăwiatïem laserowym. WĂród zabiegów termoterapii najczÚĂciej oferowano krioterapiÚ miejscowÈ ib ogólnoustrojowÈ,
polegajÈcÈ na dziaïaniu na organizm bardzo niskimi temperaturami. Rzadziej
oferowano saunÚ fiñskÈ ib parowÈ oraz ciepïolecznictwo, czÚĂciej te zabiegi
pojawiaïy siÚ wb pakietach usïug SPA&Wellness.
Zabiegi balneoterapii oferowano wb ramach pobytów peïnopïatnych
zb róĝnÈ czÚstotliwoĂciÈ. NajczÚĂciej byïa to balneoterapia zb uĝyciem wód
mineralnych (kÈpiele solankowe, aromatyczne ibinne) oraz borowiny (kÈpiele
ib okïady borowinowe). Jako oddzielne wb ofercie pojawiaïy siÚ inhalacje
zb uĝyciem wód mineralnych.
Sposób komunikacji placówek lecznictwa uzdrowiskowego zb otoczeniem,
wbtym zbkuracjuszami aktualnymi ibpotencjalnymi, obejmowaï przekazywanie
informacji przez stronÚ internetowÈ oraz portale branĝowe ibspoïecznoĂciowe.
Prawie wszystkie badane placówki lecznictwa uzdrowiskowego (84%)
miaïy stronÚ internetowÈ, natomiast ponad poïowa (58%) profil na portalu spoïecznoĂciowym Facebook. Zakres informacji na stronie internetowej
naleĝy oceniÊ jako znacznie szerszy ibbardziej wyczerpujÈcy ze szczegóïowÈ
prezentacjÈ cen, oferty profili leczenia, zabiegów dostÚpnych wb ramach
poszczególnych profili, takĝe ofertÈ zabiegów dodatkowych, wïÈczajÈc zabiegi
odnowy biologicznej. Prezentowane sÈ informacje ob pobytach indywidualnych, leczniczych lub rehabilitacyjnych, oferty typu last minute oraz oferty
specjalne zwiÈzane zbpobytami ĂwiÈtecznymi lub okolicznoĂciowymi. Uzupeïnieniem zakresu informacyjnego sÈ galerie zdjÚÊ, opinie kuracjuszy, sposób
dojazdu, dane kontaktowe oraz zasady rezerwacji ib wskazania okolicznych
atrakcji turystycznych.
Zakres informacji prezentowanych na profilu spoïecznoĂciowym jest
znacznie wÚĝszy, prezentowane informacje krótsze ib publikowane zb róĝnÈ
czÚstotliwoĂciÈ. DominujÈ dane ob promocjach cenowych, aktualnej ofercie
zabiegów leczniczych lub usïugach dodatkowych. CzÚsto praktykowane jest
zamieszczanie fragmentów artykuïów prasowych zawierajÈcych informacje
obdanej placówce, takĝe sprawozdania zbwydarzeñ ibimprez majÈcych miejsce
wb sanatorium lub miejscowoĂci uzdrowiskowej.
244
DOI 10.7172/1644-9584.53.14
Usïugi komercyjne placówek lecznictwa uzdrowiskowego w Polsce w Ăwietle badañ empirycznych
Wyszczególnienie
Odsetek placówek uzdrowiskowych (%)
Strona internetowa
84
Profil na Facebooku
58
N = 50
Tabela 13. Posiadanie strony internetowej ibprofilu na Facebooku. ½ródïo: badania wïasne
(2015).
Wyszczególnienie
Odsetek placówek uzdrowiskowych (%)
Usïugi biznesowe
40
Usïugi SPA&wellness
42
N = 50
Tabela 14. Usïugi dodatkowe Ăwiadczone wb badanych placówkach lecznictwa
uzdrowiskowego. ½ródïo: badania wïasne (2015).
W dodatkowej ofercie komercyjnej badanych placówek lecznictwa uzdrowiskowego przeanalizowano równieĝ obecnoĂÊ usïug dodatkowych, tj. biznesowych, oraz SPA&Wellness. Byïy one proponowane przez okoïo 40%
badanych placówek lecznictwa uzdrowiskowego (tabela 14). W przypadku
usïug biznesowych proponowano organizacjÚ spotkañ firmowych, integracyjnych, seminariów, konferencji ib sympozjów. Przewaĝaïy oferty dla grup
do 100 uczestników. Wynika to zb faktu, iĝ oferta usïug biznesowych jest
propozycjÈ dodatkowÈ – obok usïug uzdrowiskowych ib przyjÚtych profili
leczenia – majÈcÈ na celu rozszerzenie ibuatrakcyjnienie caïoĂciowej oferty
usïugowej.
6. Podsumowanie ib wnioski
Aktualne uwarunkowania funkcjonowania turystyki uzdrowiskowej wbPolsce determinuje rozszerzanie oferty komercyjnych usïug medycznych, odnowy
biologicznej oraz usïug dodatkowych. Obserwuje siÚ tworzenie kompleksowych ofert przez placówki lecznictwa uzdrowiskowego, czemu towarzyszy elastyczne podejĂcie do ksztaïtowania dïugoĂci czasu pobytu, doboru
profili leczenia oraz usïug dodatkowych, wïÈczajÈc usïugi biznesowe oraz
SPA&wellness. Sprzyja to rozwojowi turystyki uzdrowiskowej traktowanej
jako element turystyki zdrowotnej, co potwierdzajÈ równieĝ dane obwzroĂcie
liczby kuracjuszy ponoszÈcych peïnÈ odpïatnoĂÊ za Ăwiadczone usïugi. PodsumowujÈc: naleĝy przyjÈÊ imperatyw dalszego rozszerzania ibuatrakcyjniania oferty usïug prozdrowotnych wbplacówkach lecznictwa uzdrowiskowego
wbpoïÈczeniu zbofertÈ pobytowÈ (noclegowÈ ibgastronomicznÈ) ibofertÈ usïug
dodatkowych.
Problemy ZarzÈdzania vol. 13, nr 2 (53), t. 2, 2015
245
Hanna Górska-Warsewicz, Olena Kulykovets, Anna Kudliñska-Chylak
Przypisy
1
Ustawa zbdnia 15 kwietnia 2011 r obdziaïalnoĂci leczniczej (Dz. U. zb2011 r. Nr 112,
poz. 654, zb póěn. zm.).
2
Ustawa zb dnia 28 lipca 2005 r. ob lecznictwie uzdrowiskowym ib obszarach ochrony
uzdrowiskowej oraz ob gminach uzdrowiskowych (Obwieszczenie Marszaïka Sejmu
Rzeczypospolitej Polskiej zb dnia 24 kwietnia 2012 r. wb sprawie ogïoszenia jednolitego tekstu ustawy oblecznictwie uzdrowiskowym, uzdrowiskach ibobszarach ochrony
uzdrowiskowej oraz ob gminach uzdrowiskowych Dz. U. 2012, poz. 651, 742).
Bibliografia
Gaworecki, W. (2003). Turystyka. Warszawa: PWE.
Januszewska, M. (2004). Znaczenie produktu uzdrowiskowego wb rozwoju turystyki
wbPolsce. W: A. Panasiuk (red.), Markowe produkty turystyczne. Szczecin–Niechorze:
Fundacja na rzecz Uniwersytetu Szczeciñskiego.
Maïecka, B. ib Marcinkowski, J.T. (2007). Wspóïczesny model dziaïalnoĂci uzdrowisk.
Problemy Higieny ib Epidemiologii, 88(1), 14–16.
Panasiuk, A. (2013). Miejsce turystyki uzdrowiskowej wbstrukturze rynku turystycznego.
Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Szczeciñskiego, 784, Ekonomiczne Problemy Turystyki,
3(23), 9–22.
Panasiuk, A. (red.) (2008). Gospodarka turystyczna. Warszawa: WN PWN.
Ustawa zbdnia 15 kwietnia 2011 roku obdziaïalnoĂci leczniczej (Dz. U. zb2011 r. Nr 112,
poz. 654, zb póěn. zm.).
Ustawa zb dnia 28 lipca 2005 roku ob lecznictwie uzdrowiskowym ib obszarach ochrony
uzdrowiskowej oraz ob gminach uzdrowiskowych (Dz. U. 2012, poz. 651, 742).
WiĂniewski, E. ibWoěniak, R. (2013). Kreowanie wizerunku koïobrzeskiej turystyki uzdrowiskowej wb dziaïalnoĂci regionalnego stowarzyszenia turystyczno-uzdrowiskowego.
Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Szczeciñskiego, 784, Ekonomiczne Problemy Turystyki,
3(23): 153–166.
246
DOI 10.7172/1644-9584.53.14