Bariery wzrostu efektywności gospodarstw

EKONOMIA
Bariery wzrostu efektywności gospodarstw trzodowych
ElŜbieta Szymańska
Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie
Trzoda Chlewna (2012) Vol. 50, nr 1, str. 16-18
Sytuacja na rynku trzody chlewnej w Polsce ulega systematycznemu pogorszeniu. Wprawdzie
pojawiają się okresy dobrej koniunktury, ale ich mała skala nie zapewnia stabilizacji dochodowej
producentów Ŝywca wieprzowego. Nie pozwala równieŜ na odbudowę stanu pogłowia trzody
chlewnej sprzed kilku lat.
W listopadzie 2009 roku pogłowie trzody chlewnej w kraju wynosiło 14252 tys. sztuk i było
najmniejsze od 1970 roku. W porównaniu z analogicznym okresem 2007 roku zmniejszyło się o
20% a w stosunku do listopada 2006 roku o 25%. W 2010 roku wystąpił wzrost pogłowia trzody
chlewnej o 3,6% w porównaniu do 2009 roku, ale przewiduje się, Ŝe w 2011 roku ulegnie ono
dalszej redukcji, a produkcja obniŜy się o 2%.
O opłacalności produkcji Ŝywca wieprzowego decyduje stosunek cen skupu trzody chlewnej
do cen zbóŜ i pasz przemysłowych. W pierwszym półroczu 2010 roku relacja cen trzoda:Ŝyto była
korzystna dla producentów Ŝywca wieprzowego (rys. 1). W marcu 2010 roku wynosiła 1:9,0 a w
czerwcu wzrosła do 1:10,3. Sytuacja zmieniła się po Ŝniwach, kiedy ceny trzody zaczęły maleć a
zbóŜ i pasz przemysłowych rosnąć. W październiku 2010 roku stosunek cen skupu trzody do
targowiskowych cen Ŝyta wynosił 1:6,3. W okresie zimy, na skutek dalszego wzrostu cen zbóŜ i
pasz przemysłowych, opłacalność produkcji obniŜyła się. W pierwszym kwartale 2011 roku relacja
cen trzoda:Ŝyto stanowiła średnio 1:5,2.
W obliczu trudnej sytuacji producentów Ŝywca wieprzowego, Komisja Europejska w lutym
2011 roku uruchomiła dopłaty do prywatnego przechowywania wieprzowiny. W efekcie wzrósł
popyt na Ŝywiec wieprzowy, a z nim ceny skupu trzody chlewnej. JednakŜe, wobec wciąŜ bardzo
wysokich cen pasz, nie nastąpiła poprawa warunków ekonomicznych chowu trzody chlewnej.
Ponadto, po integracji z UE sytuacja popytowo-podaŜowa w pozostałych krajach Wspólnoty silenie
oddziałuje na rynek trzody chlewnej w Polsce. Istotne znaczenie w tym zakresie przypisuje się
równieŜ zmianom kursów walut, a zwłaszcza relacji złotówki do euro i dolara.
Rys. 1. Cen skupu Ŝywca wieprzowego i ich relacja do cen Ŝyta w latach 2010-2011
Konkurencyjność polskich producentów w duŜym stopniu ogranicza mała skala produkcji w
większości gospodarstw. W 2009 roku produkcją Ŝywca wieprzowego w Polsce zajmowało się
ponad 414 tys. gospodarstw indywidualnych, w tym 47,3% gospodarstw utrzymywało tylko kilka
sztuk tego gatunku zwierząt (rys. 2). Prawie 40,0% gospodarstw posiadało stada liczące od 10 do
49 sztuk. PowyŜej 100 sztuk trzody chlewnej występowało w 5,7% gospodarstw. DuŜe
rozproszenie chowu trzody chlewnej wynika między innymi ze zmiennej koniunktury na rynku
wieprzowiny.
W zakresie koncentracji stad zachodzą w Polsce pewne zmiany, ale w bardzo wolnym
tempie. W latach 2002-2009 udział gospodarstw posiadających kilka sztuk trzody chlewnej
zmniejszył się o 5,7%, natomiast odsetek gospodarstw liczących od 50 do 99 sztuk trzody chlewnej
zwiększył się o 1,2%, a utrzymujących 500 i więcej sztuk o 0,2%. U największych producentów
trzody chlewnej w UE-27, czyli w Niemczech, Danii, Francji i Hiszpanii, w strukturze gospodarstw
z trzodą chlewną zdecydowanie większy udział stanowią duŜe gospodarstwa, liczące 1000 i więcej
sztuk tego gatunku zwierząt.
Rys. 2. Struktura gospodarstw według skali chowu trzody chlewnej
Sytuację na rynku trzody chlewnej w Polsce pogarsza ujemne saldo handlu wieprzowiną. Od
połowy 2007 roku Polska jest importerem netto wieprzowiny w ekwiwalencie mięsa (rys. 3). W
2008 roku deficyt w handlu wieprzowiną wyniósł 108 tys. ton, a w kolejnym roku zwiększył się do
278,2 tys. ton. Wprawdzie w 2010 roku relacje importu do eksportu zmniejszyły się, ale nadal saldo
było ujemne. W okresie I-VII 2011 roku deficyt obrotu mięsem wieprzowym wyniósł -125,7 tys.
ton. Najwięcej wieprzowiny Polska importuje z Niemiec i Danii. W 2010 roku udział tych krajów w
polskim imporcie mięsa wieprzowego wyniósł 64,3%.
Z kolei eksport tego gatunku mięsa jest kierowany głównie na rynki: Białorusi, Ukrainy i
Czech. Ponadto, w 2008 roku wystąpił duŜy wzrost importu Ŝywych zwierząt, który w kolejnych
latach zwiększył się prawie 2-krotnie. Zakupy trzody chlewnej realizowane były głównie w
Niemczech, Holandii i Danii. Udział tych państw w wartości importu Ŝywca wieprzowego w 2010
roku wyniósł około 93,0%. W ostatnich latach odnotowano natomiast duŜy spadek eksportu trzody
chlewnej z 442,2 tys. sztuk w 2009 roku do 274,9 tys. sztuk w kolejnym roku. Wynikało to
przystąpienia Rosji, Białorusi i Kazachstanu do Unii Celnej, co skutkowało wzrostem stawek
celnych w handlu z tymi krajami.
Rys. 3. Obroty handlu zagranicznego wieprzowiną w ekwiwalencie mięsa w latach 2005-2010
Pod koniec 2010 roku zrealizowano badania wśród hodowców trzody chlewnej na temat
barier wzrostu efektywności gospodarstw trzodowych w Polsce. Z ankietą zwrócono się do
rolników zrzeszonych w Polskim Związku Hodowców i Producentów Trzody Chlewnej
„POLSUS”. W odpowiedzi otrzymano 27 ankiet od hodowców z całej Polski. Zawierała ona
opracowane na podstawie dotychczasowych badań bariery wzrostu efektywności gospodarstw
trzodowych. Zostały one podzielone na dwie grupy, mające swoje źródło na zewnątrz
gospodarstwa, czyli egzogeniczne oraz zaleŜne od producenta i jego gospodarstwa, to znaczy
endogeniczne. Wymienione bariery producenci ocenili w skali od 0 (brak wpływu danej cechy na
efektywność) do 5 (najwyŜszy wpływ danej cechy na efektywność).
Z przedstawionych ocen wynika, Ŝe hodowcy trzody chlewnej w zakresie wzrostu
efektywności gospodarstw trzodowych widzieli więcej barier zewnętrznych niŜ tych, które
wynikają z wyposaŜenia gospodarstwa i jego organizacji. Wśród barier egzogenicznych
respondenci najwyŜej ocenili import Ŝywych świń i mięsa wieprzowego z innych krajów (tab. 1).
Tabela 1. Bariery egzogeniczne wzrostu efektywności produkcji trzody chlewnej w Polsce
Bariery egzogeniczne
import Ŝywych świń i mięsa wieprzowego z innych krajów
rosnąca konkurencja na europejskim i światowym rynku trzody chlewnej
zakaz stosowania roślin genetycznie modyfikowanych w Ŝywieniu świń
wysokie koszty pasz przemysłowych
wysokie koszty usług weterynaryjnych
cykliczne i sezonowe wahania cen na rynku trzody chlewnej
brak wieloletnich umów z zakładami mięsnymi
nieuczciwość podmiotów skupujących
wahania cen na rynku zbóŜ
wysokie koszty najemnej siły roboczej
wysokie koszty kredytów inwestycyjnych i restrykcyjne formy ich zabezpieczenia
ograniczona interwencja państwa na rynku trzody chlewnej
zmienność kursów walut (euro i dolara)
zakaz stosowania mączek mięsno-kostnych w Ŝywieniu trzody chlewnej
eksport zbóŜ za granicę
zmienne warunki pogodowe w rolnictwie
wysokie koszty materiału hodowlanego
Średnia ocena
4,6
4,1
4,1
4,0
3,9
3,8
3,8
3,7
3,6
3,5
3,5
3,5
3,4
3,3
2,8
2,8
2,4
Otwarte granice Unii Europejskiej w zakresie handlu między krajami członkowskimi
sprawiają bowiem, Ŝe zakłady mięsne w sytuacji wysokich cen skupu Ŝywca wieprzowego na rynku
krajowym dokonują zakupów za granicą. Na drugiej pozycji, wśród barier, ankietowani wskazali
rosnącą konkurencję na europejskim i światowym rynku trzody chlewnej. Wynika ona głównie z
duŜej skali produkcji, która skutkuje niŜszymi kosztami jednostki produkcji. Respondenci wskazali
takŜe na zakaz stosowania roślin genetycznie modyfikowanych w Ŝywieniu tego gatunku zwierząt.
Ich zdaniem brak moŜliwości stosowania tańszych pasz z udziałem roślin genetycznie
modyfikowanych ogranicza ich konkurencyjność.
Do istotnych barier hodowcy trzody chlewnej zaliczyli takŜe cykliczne i sezonowe wahania
cen na rynku trzody chlewnej oraz brak wieloletnich umów z zakładami mięsnymi. Część rolników
wskazała równieŜ na nieuczciwość podmiotów skupujących oraz wahania cenowe na rynku zbóŜ.
Te ostatnie wpływają bowiem na ceny stosowanych w Ŝywieniu trzody chlewnej pasz. Zdaniem
ankietowanych, najmniejszy wpływ na wzrost efektywności gospodarstw trzodowych mają wysokie
koszty materiału hodowlanego. NaleŜy jednak mieć na uwadze, Ŝe opinia respondentów w tym
zakresie nie do końca była obiektywna, poniewaŜ naleŜeli oni do grupy producentów loszek i
knurków hodowanych. W zakresie innych, mniej waŜnych barier wzrostu efektywności
gospodarstw trzodowych ankietowani wskazali zmienne warunki pogodowe w rolnictwie oraz
eksport zbóŜ za granicę.
Wśród barier, które wynikają z decyzji samych rolników za najwaŜniejszą uznano
indywidualizm w działaniu producentów trzody chlewnej oraz rozdrobnienie produkcji tego
gatunku zwierząt (tab.2). Rolnicy mają zatem świadomość, Ŝe brak zespołowych działań na rynku
trzody chlewnej ogranicza ich siłę przetargową wobec zakładów mięsnych. Producenci, zwłaszcza
o małej skali produkcji muszą bowiem godzić się na warunki firm skupujących.
Tabela 2. Bariery endogeniczne wzrostu efektywności produkcji trzody chlewnej w Polsce
Bariery endogeniczne
indywidualizm w działaniu producentów trzody chlewnej
rozdrobnienie produkcji trzody chlewnej w Polsce
wysokie koszty pasz własnych
brak specjalistycznego wyposaŜenia chlewni w części gospodarstw
niski poziom wiedzy producentów trzody chlewnej
brak odpowiednich budynków dla trzody chlewnej w części gospodarstw
brak odpowiedniej ilości własnej siły roboczej w gospodarstwach
słaba jakość materiału hodowlanego w chowie masowym
Średnia ocena
3,7
3,4
3,0
2,7
2,7
2,6
2,6
2,4
Zdaniem ankietowanych, wzrost efektywności gospodarstw trzodowych w najmniejszym
zakresie ogranicza słaba jakość materiału hodowlanego w chowie masowych. Problem ten dotyczy
jednak głownie gospodarstw o małej skali produkcji.
Ponadto, wśród barier o mniejszym
znaczeniu wymieniono brak odpowiednich budynków i właściwego ich wyposaŜenia.
Gospodarstwa utrzymujące duŜe stada trzody chlewnej, dzięki środkom pomocowym z UE,
dokonały bowiem znacznych inwestycji w ostatnich latach. Wzrost efektywności gospodarstw
trzodowych w małym zakresie ograniczają takŜe małe zasoby własnej siły roboczej i niski poziom
wiedzy producentów trzody chlewnej. Te problemy nie dotyczą bowiem większości gospodarstw
trzodowych w Polsce.
Według respondentów podjęcie działań w zakresie ograniczenia występowania wskazanych
barier znacznie poprawi efektywność gospodarstw trzodowych w Polsce i wzmocni ich
konkurencyjność na europejskim i światowym rynku trzody chlewnej. WaŜne jest zatem
uwzględnienie takich działań w polityce rolnej.