Jak regulować funkcje Komitetu Audytu

Prawne podstawy funkcjonowania komitetu audytu w jednostkach
zainteresowania publicznego
Sposób działania komitetu audytu, jego zadania oraz podział zadań pomiędzy radą a komitetem
powinny stać się przedmiotem wewnętrznych regulacji spółki- zgodnie z jej potrzebami
i zasadami funkcjonowania. Prawodawca wyznacza jedynie podstawowy zakres działalności
i minimum warunków, jakie powinny zostać spełnione do prawidłowego działania komitetu
audytu.
W obowiązującym do tej pory porządku prawnym kwestia ustanowienia komitetu audytu była
regulowana poprzez zasady ładu korporacyjnego. Zasady dobrych praktyk spółek publicznych co
prawda zalecały wyodrębnienie takiego komitetu ze struktur rady nadzorczej, jednak nie nałożono na
nie takie obowiązku. Tworzenie komitetów audytu stanowiło więc element dobrej praktyki, której
stosowanie prowadziło do podniesienia standardów kontroli i nadzoru korporacyjnego w spółkach
publicznych. Większość spółek notowanych na GPW deklarowała nieprzestrzeganie wyżej
wymienionej zasady.
Radykalną zmianę przynosi uchwalona 7 maja 2009 r. ustawa o biegłych rewidentach i ich
samorządzie1, która wprowadza wyraźny obowiązek utworzenia komitetu audytu w ramach rad
nadzorczych jednostek interesu publicznego, z uwzględnieniem wyłączeń wskazanych w ustawie.
Reguluje również funkcjonowanie komitetu, jego zadania oraz powoływanie jego członków.
Nakreślona problematyka ma istotne znaczenie dla regulacji statutowych i aktów wewnętrznych spółki
(regulaminy).
Od dobrych praktyk do twardego prawa
Wraz z wprowadzeniem pierwszych zasad ładu korporacyjnego zawartych w dokumencie „Dobre
praktyki w spółkach publicznych 2005” 2, problem ustanawiania komitetów audytu stał się przedmiotem
zainteresowania spółek publicznych. Od dnia 1 stycznia 2008 roku obowiązuje nowy zbiór zasad
„Dobre Praktyki Spółek Notowanych na GPW”3, w którym również uregulowano kwestie tworzenia
komitetów audytu. Zgodnie z punktem 7 cz. III aktualnego zbioru zasad: w ramach rady nadzorczej
powinien funkcjonować co najmniej komitet audytu. W skład tego komitetu powinien wchodzić co
najmniej jeden członek niezależny od spółki i podmiotów pozostających w istotnym powiązaniu ze
spółką, posiadający kompetencje w dziedzinie rachunkowości i finansów, W spółkach, w których rada
nadzorcza składa się z minimalnej wymaganej przez prawo liczby członków, zadania komitetu mogą
być wykonywane przez radę nadzorczą.
Ponadto, w odniesieniu do zakresu zadań i funkcjonowania komitetów, stosuje się regulacje
zewnętrzne w postaci Załącznika I do Zalecenia Komisji Europejskiej z dnia 15 lutego 2005 roku
dotyczącego roli dyrektorów niewykonawczych (…)4. Zgodnie z zaleceniami, komisja (komitet)
tworzona w obrębie rady powinna składać się z trzech członków. W wyjątkowym przypadku, gdy rada
nadzorcza jest nieliczna, a powołuje się w niej komitet audytu, może on składać się z dwóch osób.
Poza tym ww. zalecenie określa zasady działania komitetu, podział zadań pomiędzy radą a komitetem
oraz wzajemne relacje rady i komitetu.
Należy zwrócić uwagę, że przywołane zasady są jedynie wskazówkami zachęcającymi do
podejmowania działań wpływających na podnoszenie standardów nadzoru i oceny działalności
organów zarządczych w spółkach publicznych. Zasady oparte na wzorach europejskich mają
przyczynić się do rozwoju corporate governance w polskich spółkach kapitałowych.
Ustawa z dnia 7 maja 2009 r. o biegłych rewidentach i ich samorządzie, podmiotach uprawnionych do badania sprawozdań
finansowych oraz o nadzorze publicznym (Dz. U. nr 77, poz. 649)
1
„Dobre praktyki w spółkach publicznych 2005”, Komitet Dobrych Praktyk, Giełda Papierów Wartościowych w Warszawie,
Warszawa, październik 2004 r.
2
„Dobre Praktyki Spółek Notowanych na GPW”, Załącznik do Uchwały Rady Nadzorczej GPW nr 12/1170/2007 z dnia 4 lipca
2007 r.
3
Zalecenie 2005/162/WE Komisji z dnia 15 lutego 2005 r. dotyczące roli dyrektorów niewykonawczych lub będących członkami
rady nadzorczej spółek giełdowych i komisji rady (nadzorczej) (Dz. U. UE L 52/51 z 15.02.2005 r.)
4
Nowa ustawa o biegłych rewidentach i ich samorządzie nakłada zaś obowiązek utworzenia komitetu
audytu - do 6 grudnia 2009 r.- na emitentów papierów wartościowych dopuszczonych do obrotu na
rynku regulowanym państwa Unii Europejskiej, mających siedzibę na terytorium Rzeczpospolitej
Polskiej. Przepisy dotyczące zasad działania i tworzenia komitetów są zawarte w Rozdziale 8 ustawy,
pt. „Czynności rewizji finansowej w jednostkach zainteresowania publicznego”.
Wprowadzenie opisywanych zmian jest konsekwencją implementacji dyrektywy 2006/43/WE
Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 17 maja 2006 r. 5, m.in. w zakresie utworzenia komitetu
audytu w jednostkach zainteresowania publicznego. Zakres podmiotowy ustawy został wyznaczony
zgodnie z postanowieniami regulacji unijnych. Bezpośrednio z przepisu art. 2 pkt. 13 dyrektywy
(definicja jednostki interesu publicznego) wynika bowiem obowiązek tworzenia komitetów audytu w
jednostkach będących emitentami papierów wartościowych. Ze względu na istotne znaczenie owych
jednostek dla gospodarki krajowej, wprowadza się system, którego celem jest zapewnienie wysokiej
jakości badania i przeglądów sprawozdań finansowych oraz zwiększenie nadzoru nad tym procesem
wewnątrz jednostek.
Wprowadzenie obowiązku tworzenia komitetów audytu dla emitentów ma swoje gospodarcze
i społeczne uzasadnienie: zwiększa bezpieczeństwo obrotu oraz poprawia rzetelność i prawidłowość
sprawozdań finansowych, których jakość wpływa na przyszłą ocenę spółki przez inwestorów. Ze
względu na zróżnicowaną wielkość podmiotów i liczebność rad nadzorczych w jednostkach objętych
obowiązkiem tworzenia komitetów, w art. 86 ust. 3 ustawy wprowadza się wyjątek. Dotyczy on
jednostek zainteresowania publicznego, w których rada nadzorcza składa się z nie więcej niż
5 członków. W przypadku takiej jednostki, zadania komitetu audytu mogą zostać powierzone radzie
nadzorczej.
Zasady tworzenia komitetu, kryteria niezależności członków
Jeżeli spółka, na podstawie przepisów ustawy, jest zobowiązana do utworzenia komitetu audytu,
to zgodnie z art. 86 ust. 1 ustawy, członkowie komitetu powinni zostać powołani przez radę nadzorczą
spośród osób zasiadających w radzie. Komitet audytu funkcjonuje zatem w ramach rady nadzorczej,
spełniając funkcję pomocniczą w stosunku do rady i nadzorując jedynie wycinek działalności spółki.
Wypełnia w tym zakresie zadania rady przydzielone na podstawie ustawy bądź statutu.
W skład komitetu audytu, zgodnie z art. 86 ust. 4 ustawy, wchodzi co najmniej trzech członków, w tym
przynajmniej jeden członek powinien spełniać warunki niezależności i posiadać kwalifikacje
w dziedzinie rachunkowości lub rewizji finansowej. Zgodnie z definicją ustawową (art. 2 pkt. 2 ustawy)
do czynności rewizji finansowej należą badania, przeglądy sprawozdań finansowych lub inne usługi
poświadczające, o których mowa w przepisach odrębnych bądź standardach rewizji finansowej.
Obok kryterium posiadania szczególnych kwalifikacji, osoba ta powinna spełniać również ustawowe
warunki niezależności (art. 86 ust. 5 ustawy). Zgodnie z odesłaniem, na podstawie art. 56 ust. 3 pkt. 1,
3 oraz 5, niezależność członka komitetu audytu należy oceniać na podstawie trzech kryteriów:



niezależność członka będzie zachowana, jeżeli nie będzie on posiadał udziałów, akcji
lub innych tytułów własności w spółce, w której wykonuje funkcje członka komitetu audytu,
lub w jednostce powiązanej z tą spółką,
członek niezależny nie powinien też w ciągu ostatnich 3 lat uczestniczyć w prowadzeniu ksiąg
rachunkowych lub sporządzaniu sprawozdania finansowego w spółce,
trzecie kryterium niezależności stanowi brak powiązań rodzinnych pomiędzy niezależnym
członkiem komitetu spółki a osobami zasiadającymi w organach nadzorujących,
zarządzających lub administrujących tej jednostki. Niezależność nie jest zachowana jeżeli
członek komitetu audytu jest małżonkiem, krewnym, lub powinowatym w linii prostej do
drugiego stopnia lub jest związany z tytułu opieki, przysposobienia lub kurateli z osobą
będącą członkiem jednego z trzech wyżej wymienionych organów spółki.
Zachowanie niezależności jest niezbędne, w związku z wykonywanymi przez komitet zadaniami
dotyczącymi monitoringu badania sprawozdań finansowych.
Dyrektywa 2006/43/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 17 maja 2006 roku w sprawie ustawowych badań rocznych
sprawozdań finansowych i skonsolidowanych sprawozdań finansowych, zmieniająca dyrektywy Rady 78/660/EWG i
83/349/EWG oraz uchylająca dyrektywę Rady 84/253/EWG (Dz. U. UE L 157/87 z 9.6.2006)
5
Zadania Komitetu Audytu.
Ustawa nie określa w sposób szczegółowy zadań, jakie powinny zostać przydzielone komitetowi
audytu. Przedstawia jedynie przykładowe wyliczenie najistotniejszych obszarów, które powinny
należeć do kompetencji wyodrębnionego komitetu. Zgodnie z art. 86 ust. 7 komitet audytu w
szczególności monitoruje:




proces sprawozdawczości finansowej;
skuteczność systemów kontroli wewnętrznej, audytu wewnętrznego oraz zarządzania
ryzykiem;
wykonywanie czynności rewizji finansowej;
niezależność biegłego rewidenta i podmiotu uprawnionego do badania sprawozdań
finansowych, również w przypadku świadczenia usług, których przedmiotem jest:
 usługowe prowadzenie ksiąg rachunkowych i podatkowych;
 doradztwo podatkowe;
 prowadzenie postępowania upadłościowego lub likwidacyjnego;
 działalność wydawnicza lub szkoleniowa w zakresie rachunkowości, rewizji finansowej i
podatków;
 wykonywanie ekspertyz ekonomiczno-finansowych;
 świadczenie usług atestacyjnych, doradztwa lub zarządzania, wymagających posiadania
wiedzy z dziedziny rachunkowości lub rewizji finansowej;
 świadczenie usług przewidzianych standardami rewizji finansowej, a także innych usług
zastrzeżonych w odrębnych przepisach do wykonywania przez biegłych rewidentów.
Ponadto, komitet audytu rekomenduje radzie nadzorczej podmiot uprawniony do badania sprawozdań
finansowych oraz do przeprowadzenia czynności rewizji finansowej spółki (art. 86 ust. 8 ustawy).
Komitet audytu jako jednostka monitorująca wszystkie czynności związane z badaniem sprawozdań
spółki, ma stanowić łącznik pomiędzy spółką a podmiotem uprawnionym do badania sprawozdań
finansowych, wybranym przez radę nadzorczą.
Postanowienie art. 86 ust. 9 ustawy pozwala na wypracowanie większej skuteczności monitoringu
prowadzonego przez komitet audytu. W sytuacji, gdy podmiot świadczący profesjonalne usługi wykryje
istotny błąd i przekaże tę informację komitetowi, pozwoli to na poprawienie jakości sprawozdawczości
spółki.
Karolina Kacprzak
asystent partnera
Kancelaria CSW Więckowska i Partnerzy, Poznań