Opinie o właściwym poziomie minimalnego wynagrodzenia

ANALIZA ZWIĄZKU
MINIMALNEGO WYNAGRODZENIA
Z RYNKIEM PRACY
W OPARCIU O DANE STATYSTYCZNE
2
Cele wyodrębniania wynagrodzenia minimalnego w
całokształcie polityki płac sformułowane są w
konwencjach Międzynarodowej Organizacji Pracy, są
także zapisywane w krajowych aktach prawnych. Wiążą
się one z wymogiem płacy sprawiedliwej, która
rozważana jest z dwóch punktów widzenia:
1) jako zasada opłacania pracy według
jej wartości;
2) jako potrzeba zapewnienia pracownikowi
i jego rodzinie niezbędnych
środków utrzymania
Z ekonomicznego punktu widzenia celem minimalnego wynagrodzenia,
jego rolą i funkcją są:
- opłacanie pracy prostej wykonywanej
w normalnych, nieuciążliwych warunkach,
z przeciętną wydajnością i zwykłą
odpowiedzialnością;
- ustalanie najniższej stawki wynagrodzenia,
stanowiącej punkt wyjścia do ustalania
wyższych stawek przysługujących za prace
odpowiednio trudniejsze, wymagające
kwalifikacji, odpowiedzialne lub uciążliwe;
- kształtowanie dolnej granicy hierarchii
wynagrodzeń stanowiącej podstawę określania
pionowych rozpiętości płac.
Sprawiedliwe wynagrodzenie a płaca minimalna
W tej kwestii wysuwane są różne poglądy i argumenty, wśród których za
najważniejsze można przyjąć dwa nurty. Pierwszy z nich, to uznawanie za
płacę sprawiedliwą wynagrodzenia proporcjonalnego do wkładu i efektu
pracy, które określane są także jako wartość pracy, drugi z nich, to
postulowanie wynagrodzenia na poziomie pozwalającym na godziwy
poziom życia.
Drugi nurt sformułowany jest w Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka
oraz zawarty w innych dokumentach określających kierunki polityki
społecznej a zwłaszcza w społecznej nauce kościoła katolickiego, której
istotą w odniesieniu do omawianej problematyki, a jest dążenie do
podwyższanie płac tak, aby wynagrodzenie jednej osoby wystarczało na
utrzymanie rodziny
Oprócz tych aspektów sprawiedliwości wynagrodzeń, niektórzy
autorzy wiążą je także z innymi czynnikami jak koszty produkcji czy
bezrobocie i traktują jak cenę pracy, która jest tym wyższa im większe
jest zapotrzebowanie na pracowników i przeciwnie – obniża się, jeśli
podaż pracy jest większa od zapotrzebowania. Nie jest to pogląd
powszechny a Ewentualny wpływ rynku pracy na wysokość
wynagradzania nie stanowi uzupełnienia wymienionych wyżej
głównych mierników płacy sprawiedliwej ani kryterium ustalania
poziomu i różnicowania wynagrodzeń,
ale przeciwnie oznacza odchylenie płac od wartości pracy i jej
wypaczenie
Rok
Minimalne
wynagrodzenie w
zł. miesięcznie
Płaca przeciętna
w zł. miesięcznie
Minimalne
wynagrodzenie do
płacy przeciętnej
w%
1955
360
1008
35,7
1965
750
1867
40,2
1972
1000
2509
39,8
1980
2200
6040
36,4
1984
5400
16838
32,1
1986
5400
24095
22,4
1996
354
873
40,0
2000
695
1924
36,1
2002
760
2133
35,6
2004
824
2290
36,0
2005
849
2380
35,7
Rok
Udział pracowników pobierających płacę minimalną w %
1972
1,6
1976
0,3
1978
0,7
1980
0,5
1984
0,0
1986
0,0
1996
4,5
1998
3,3
1999
3,7
2001
2,9
2002
4,0
2004
4,5
Źródło: GUS, Struktura wynagrodzeń według zawodów (do 1997 r. we wrześniu, od 1998 r. w październiku), kolejne edycje.
Odsetek pracowników otrzymujących wynagrodzenie miesięczne
co najwyżej równe przeciętnemu wynagrodzeniu w gospodarce
narodowej kształtował się w różnych latach następująco:
1970
58,8
1979
59,7
1986
60,8
1991
62,4
1997
65,5
2002
64,8
2004
65,4
Społeczny punkt widzenia dotyczący minimalnego
wynagrodzenia przyjmuje założenie, że płaca minimalna
ma zapewnić poziom życia, który pozwoli pracownikowi
nie tylko na przeżycie, ale również na uczestnictwo w
życiu danej zbiorowości, nie będzie czynnikiem izolacji i
pauperyzacji najniżej zarabiających.
Przy korzystaniu z tego miernika trzeba przyjąć założenie
dotyczące liczby osób w rodzinie, na utrzymanie której
powinna wystarczać płaca minimalna.
W niniejszej analizie porównuje się:
- minimalne wynagrodzenie, a minimum socjalne
na jedną osobę;
- przeciętną płacą a minimum socjalne
na rodzinę czteroosobową
Rok
Minimum socjalne
na 1 osobę
Płaca minimalna netto
Płaca minimalna
do minimum
socjalnego
1956
726
500
68,8
1970
1515
850
56,1
1980
2800
2000
71,4
1983
6990
5400
77,3
1990
469300
220700
47,0
1995
341
250
57,6
1998
563
439
77,4
2000
694
513
73,9
2001
755
574
76,0
2002
783
574
73,3
2004
827
622
77,3
Rok
Minimum
socjalne na
rodzinę
4-osobową
Płaca
przeciętna
netto
Płaca
przeciętna
do minimum
socjalnego
1956
2036
1205
59,2
1970
8946
6040
67,5
1980
8946
6040
67,5
1986
35060
24095
57,3
1990
1157
877
63,0
2000
2090
1325
63,4
2001
2118
1407
66,4
2002
2309
1442
62,5
2004
2440
1612
66,1
Zatrudnieni otrzymujący płacę netto powyżej minimum socjalnego dla
danego typu rodziny
Gospodarstwa domowe
Minimum socjalne we
wrześniu 2004 w zł
Płaca brutto
odpowiadająca minimum
socjalnemu w zł
Odsetek pracowników
otrzymujących płacę
poniżej min. socjal. dla
danego typu rodziny
jednoosobowe
827,2
1130
16,5
dwuosobowe
1353,4
1940
49,0
trzyosobowe
1898,3
2790
76,0
czteroosobowe
2445,0
3610
90,6
pięcioosobowe
3010,2
4500
92,7
Źródło: minimum socjalne – P. Kurowski, Minimum socjalne: wrzesień 2004, Polityka Społeczna, s. 35. Płaca brutto – obliczenia
własne wg zasad opodatkowania i składki na ZUS: Odsetek otrzymujących płacę poniżej minimum socjalnego, Struktura
wynagrodzenia wg zawodów w październiku 2004; GUS Warszawa 2005.
Minimalne wynagrodzenie a bezrobocie
w układzie województw
Współcześnie dominuje pogląd, że płaca określana jest poprzez grę
popytu i podaży.
W warunkach bezrobocia wynagrodzenie maleje, w warunkach
zapotrzebowania na pracę – wzrasta. Prowadzi to do błędnych tez, np.
o negatywnym wpływie kategorii płacy minimalnej na bezrobocie. W celu
wyjaśnienia tego problemu przeanalizowane zostaną
w układzie wojewódzkim następujące wskaźniki:
- odsetek zatrudnionych pobierających
minimalne wynagrodzenie;
- stopy bezrobocia.
1999 r
2004
Udział pobierających
minimalne
wynagrodzenie w %
Stopa bezrobocia
w%
Udział pobierających
minimalne
wynagrodzenie w %
Stopa bezrobocia wg
stanu na 31 grudnia
2004r. w %
Polska ogółem
3,0
12,1
3,2
19,1
Dolnośląskie
2,5
14,8
2,5
22,3
Kujawsko-pomorskie
3,6
15,4
3,6
23,5
Lubelskie
3,3
12,0
4,1
17,8
Lubuskie
2,9
16,5
4,4
25,8
Łódzkie
5,0
19,4
5,1
19,6
Małopolskie
2,9
9,4
3,0
15,0
Mazowieckie
2,3
8,9
2,1
15,0
Opolskie
2,3
12,2
3,3
19,9
Podkarpackie
3,4
13,5
4,1
19,1
Podlaskie
2,6
11,6
3,1
15,9
Pomorskie
3,6
13,1
3,1
21,3
Śląskie
2,2
9,3
2,6
16,8
Świętokrzyskie
3,0
14,0
2,1
21,9
Warm.-mazurskie
3,6
21,4
4,5
29,2
Wielkopolskie
3,5
9,9
3,8
16,2
Zachod.pomorskie
3,3
16,1
3,3
27,4
Województwa
Porównanie stopy bezrobocia z wysokością płacy minimalnej w UE
(2004 r)
Kraj
Stopa bezrobocia
Płaca minimalna w euro
Wysokie bezrobocie
Polska
18,7
177
Słowacja
15,7
148
Hiszpania
11,0
537
Francja
9,6
1173
Grecja
9,3
605
Niskie bezroboci e
Słowenia
6,2
471
Irlandia
4,4
1073
Luksemburg
4,3
1403
Holandia
4,8
1265
Portugalia
6,4
498
Wskaźniki udziału zatrudnionych pobierających minimalne wynagrodzenie
oraz stopa bezrobocia w poszczególnych województwach nie wykazują
wzajemnej zależności. Wysoka stopa bezrobocia występuje obok
przeciętnego odsetka pobierających minimalne wynagrodzenie,
lub odwrotnie. Może również wystąpić zbliżona tendencja w kształtowaniu
się tych wskaźników, co wynika z różnorodności kształtowania się relacji
wynagrodzeń, które z kolei zależą od usytuowania na danym terenie
wysoko lub nisko opłacanych sekcji PKD.
Badania przeprowadzono w 180 zakładach pracy w ośmiu
województwach, zróżnicowanych pod względem sytuacji na rynku pracy.
Do badań wybierano firmy biedniejsze, niżej płacące, w których
stosowana jest minimalne wynagrodzenie. Wywiady przeprowadzano w
maju 2005 r. odrębnie z pracodawcami
i odrębnie z pracownikami.
W analizowanych firmach zatrudnionych było łącznie 26338
pracowników. Ankiety nie objęły jednak wszystkich zatrudnionych,
zebrany materiał empiryczny objął 180 pracodawców oraz 980
pracowników.
Koszt utrzymania a stopa bezrobocia
według województw
Województwa
Stopa
bezrobocia w
%
Minimum
socjalne na
osobę
samotną
w zł
Stopa
bezrobocia w %
2000
Minimum
socjalne na
osobę
samotną w zł
2005
Polska
15,1
695
18,0
848
Dolnośląskie
18,4
683
21,1
831
Kujawsko-pomorskie
19,2
688
22,5
833
Lubelskie
14,0
686
16,8
827
Lubuskie
21,3
724
24,4
920
Łódzkie
16,3
670
18,3
842
Małopolskie
12,2
704
14,0
839
cd. Tabeli
Mazowieckie
10,8
683
14,4
839
Opolskie
15,7
661
18,6
852
Podkarpackie
16,2
669
17,8
833
Podlaskie
13,8
670
14,7
851
Pomorskie
16,6
716
20,6
897
Śląskie
12,9
709
16,1
853
Świętokrzyskie
16,6
682
20,5
856
Warmińsko-mazurskie
25,8
684
27,6
842
Wielkopolskie
12,5
724
15,3
821
Zachodnio-pomorskie
20,8
729
25,5
917
Minimalne wynagrodzenie w krajach UE i w USA (dane za 2004 r.)
Minimalne
wynagrodzenie
euro*
Minimalne
wynagrodzenie
do płacy
przeciętnej
w przemyśle w%
Odsetek
pobierających
minimalne
wynagrodzenie
1186
39
-
Czechy
235
37
2,0
Francja
1137
49
14,0
537
34
0,8
Holandia
1265
44
2,3
Irlandia
1037
-
2,1
Luksemburg
1403
42
15,1
177
36
3,2
1083
37
1,9
-
1,5
Kraj
Belgia
Hiszpania
Polaka
Wielka Brytania
USA
727
Ankiety i wywiady Instytutu Pracy i Spraw
Socjalnych przeprowadzone przez
Biuro Badań Społecznych
Kwiecień-maj 2005 r.
Ankietowani pracownicy według wysokości
wynagrodzenia brutto
Pracownicy otrzymujący płacę:
Liczba osób
Udział w %
minimalną do 849 zł
3004
11,4
niską od 850 do 1000 zł
3396
12,9
niską od 1001 do 1200 zł
6792
25,8
powyżej 1200 zł
13146
49,9
Liczba badanych razem
26338
100,0
Właściwy poziom minimalnego wynagrodzenia
– odpowiedzi pracodawców
Wysokość minimalnego
wynagrodzenia w zł
Liczba odpowiedzi
Odpowiedzi w %
Poniżej 849
4
3,6
849
22
20,0
900
7
6,4
1000
47
42,7
1100
3
2,7
1200
16
14,6
1350
2
1,8
1500
8
7,3
2000
1
0,9
Opinie o właściwym poziomie minimalnego wynagrodzenia
– odpowiedzi pracowników
Kwota
w złotych
Pracownicy ogółem
Liczba osób
Do 900
w%
W tym: pracownicy
z minimalnym
wynagrodzeniem
Liczba osób
w%
87
9,5
56
15,5
901-950
70
7,6
33
9,1
951-1000
527
57,4
206
56,7
1001-1100
17
1,8
6
1,6
1101-1200
86
9,4
28
7,7
1301-1499
22
2,4
7
1,9
1500 i więcej
109
11,9
27
7,5
Razem
918
100,0
363
100,0
Konsekwencje dla firm podwyższenia
minimalnego wynagrodzenia
Skutki podwyższenia
płacy minimalnej
Do 1000 zł
Liczba firm
Do 1200 zł
w%
Liczba firm
w%
Bez ujemnych skutków
82
45,8
41
22,8
Zmniejszenie
zatrudnienia
66
36,9
90
50,0
Przejście w szarą strefę
12
6,7
24
13,3
Inne
19
10,6
25
13,9
179
100,0
180
100,0
Razem
Źródło: badania IPiSS
Rozkład czasu poszukiwania pracy przez pracowników
objętych badaniem
Czas poszukiwania
pracy w miesiącach
Liczba odpowiedzi
Odpowiedzi w %
Do 1
228
28,1
Pow. 1-6
229
28,2
Pow. 6-12
203
25,0
Pow. 12-24
105
13,0
25 i więcej
46
5,7
811
100,0
Razem
Pracownicy pobierający minimalne wynagrodzenie wg stażu pracy w firmie
– wyniki badań ankietowych
Staż pracy
w firmie
w miesiącach
Rozkład stażu pracy pracowników
ogółem
liczba
Pobierających minimalne wynagrodzenie
w%
liczba
w%
Do 3
65
6,7
30
7,4
>3-6
95
9,9
37
9,1
174
18,0
83
20,5
>12-18
39
4,0
13
3,2
>18-24
103
10,7
48
11,8
>24-36
70
7,3
24
5,9
>36-60
114
11,8
43
10,6
>60-180
215
22,3
82
20,2
90
9,3
46
11,3
Razem
965
100,0
Średni staż pracy w firmie
65,3
>6-12
>180
406
67,2
100,0
Minimalne wynagrodzenie według wieku i stażu pracy dane GUS
Wyszczególnienie
Płaca przeciętna
w zł
Minimalne wynagrodzenie
do płacy przeciętnej w %
Odsetek pracowników pobierających
minimalne wynagrodzenie
Według wieku
Do 24 lat
1400
58,9
11,8
25-34
2164
38,1
5,5
35-44
2412
34,2
3,6
45-54
2508
32,9
3,0
55-59
3153
26,1
3,3
60-64
3837
21,5
4,3
65 lat i więcej
4029
20,5
7,1
Według stażu pracy
Do 1 roku
1607
51,3
9,4
2-4 lat
1879
43,9
8,1
5-9 lat
2286
36,0
6,4
10-14 lat
2414
34,1
5,3
15-19 lat
2335
35,3
4,0
20 lat i więcej
2560
32,2
2,7
Uwagi końcowe
Przeprowadzona analiza nawiązywała do dyskusji toczącej się w Sejmie
RP oraz innych gremiach na temat metod podwyższania minimalnego
wynagrodzenia oraz jego właściwego poziomu.
Najwłaściwszą metodą ustalania poziomu minimalnego wynagrodzenia
wydaje się jego relacja do płacy przeciętnej. Wynika to z jego funkcji jako
wynagrodzenia za pracę i z roli w kształtowaniu wynagrodzeń. Pozostaje
aspekt społeczny oraz rola minimum socjalnego w jego kształtowaniu,
który proponujemy traktować tylko informacyjnie jako miernik oceny jego
wysokości z punktu widzenia aktualnego poziomu rozwoju
gospodarczego i społecznego kraju.
Są to kwestie dyskusyjne, dlatego organizatorzy konferencji liczą na
opinie panelistów i wypowiedzi słuchaczy.