docSpis treści
download 
Reklamacja Transkrypt
Spis treści
Spis treści MŁODA POLSKA ................................................... Wiadomości wstępne .................................................. Ramy chronologiczne epoki ................................... Nazwa epoki ........................................................... Założenia epoki ....................................................... Podstawy filozoficzne epoki ...................................... Fryderyk Nietzsche ................................................. Arthur Schopenhauer .............................................. Henri Bergson ......................................................... Kierunki w sztuce przełomu wieków ......................... Estetyzm .................................................................. Impresjonizm .......................................................... Symbolizm .............................................................. Ekspresjonizm ......................................................... Parnasizm ................................................................ Naturalizm .............................................................. Secesja .................................................................... Sytuacja na ziemiach polskich ................................... Zabór rosyjski ......................................................... Zabór pruski (Poznańskie) ...................................... Zabór austriacki (Galicja) ....................................... Programy i manifesty literackie ................................. 15 15 15 15 17 18 18 19 20 21 21 21 23 24 25 26 27 27 27 28 28 29 3 Przedstawiciele literatury europejskiej ....................... Modernizm we Francji ............................................ Modernizm w Belgii ............................................... Modernizm w Szwecji ............................................ Modernizm w Norwegii .......................................... Modernizm w Anglii ............................................... Modernizm w Rosji ................................................ Joseph Conrad ............................................................. „Lord Jim” .............................................................. Narracja w utworze ................................................. Kompozycja w utworze .......................................... Bohater utworu ....................................................... Wizja świata w utworze .......................................... Etyka Conradowska ................................................ Gatunek – powieść .................................................. Kazimierz Przerwa-Tetmajer ..................................... „Koniec wieku XIX” .............................................. „Nie wierzę w nic” .................................................. „Fałsz, zawiść” ....................................................... „Niewierny” ............................................................ „Hymn do Nirwany” ............................................... „Ludzie miotają się, dręczą, cierpią...” ................... „Evviva l`arte!” ....................................................... „Na Anioł Pański” .................................................. „Widok ze Świnicy do Doliny Wierchcichej” ....... 4 32 32 34 35 35 36 37 39 40 40 41 41 45 45 46 48 49 51 52 52 53 53 54 55 57 „Ja, kiedy usta...” .................................................... Jan Kasprowicz ........................................................... „W chałupie” ........................................................... „Z chałupy” ............................................................. „Sonet I” ................................................................. „Sonet XV” ............................................................. „Sonet XXXIX” ...................................................... „Krzak dzikiej róży w Ciemnych Smreczynach” ..... „Dies irae” ............................................................... „Księga ubogich” .................................................... „Księga ubogich” („III” – Nie ma tu nic szczególnego...) ................... Leopold Staff .............................................................. „Kowal” .................................................................. „Deszcz jesienny” ................................................... „O miłości wroga” .................................................. „Sonet szalony” ...................................................... „Przedśpiew” .......................................................... Bolesław Leśmian ...................................................... „Zmory wiosenne” .................................................. „Las” ....................................................................... Tadeusz Miciński ........................................................ „Lucifer” ................................................................. Gabriela Zapolska ....................................................... „Moralność pani Dulskiej” ..................................... 59 59 61 62 62 63 64 64 66 71 72 73 74 76 77 78 79 80 81 82 83 84 86 88 5 Geneza utworu ........................................................ 88 Czas powstania utworu ........................................... 89 Czas i miejsce akcji ................................................ 89 Bohaterowie ............................................................ 89 Utwór jako tragifarsa .............................................. 96 Dulszczyzna ............................................................ 97 Gatunek – dramat naturalistyczny .......................... 98 Stanisław Wyspiański ................................................. 99 „Wesele” ............................................................... 101 Geneza utworu ...................................................... 101 Czas powstania utworu ......................................... 102 Społeczeństwo w utworze .................................... 102 Dwie płaszczyzny w utworze ............................... 106 Wnioski ................................................................. 112 Artyzm „Wesela” .................................................. 113 Gatunek – dramat symboliczny ............................ 114 Władysław Stanisław Reymont ................................ 115 „Chłopi” ................................................................ 117 Czas powstania utworu ......................................... 117 Czas i miejsce akcji .............................................. 117 Narracja w utworze ............................................... 118 Kompozycja .......................................................... 118 Bohaterowie .......................................................... 119 Prace wykonywane w poszczególnych porach roku .. 131 Zwyczaje i obrzędy ............................................... 132 6 Reguły życia społecznego i rodzinnego ............... 136 Przyroda w powieści ............................................. 140 Realizm i naturalizm w powieści ......................... 140 Tendencja mitotwórcza w utworze ....................... 141 Język i styl utworu ................................................ 142 Gatunek – powieść ................................................ 143 Stefan Żeromski ........................................................ 145 „Ludzie bezdomni” ............................................... 148 Czas powstania utworu ......................................... 148 Tytuł utworu ......................................................... 149 Kreacja głównego bohatera – Tomasza Judyma .. 151 Bohaterowie .......................................................... 157 Panorama społeczna w powieści .......................... 163 Gatunek – powieść ................................................ 163 „Siłaczka” ................................................................. 165 Tytuł utworu ......................................................... 165 Bohaterowie .......................................................... 165 Gatunek – opowiadanie ........................................ 168 „Rozdziobią nas kruki, wrony” ................................ 168 Tytuł utworu ......................................................... 168 Temat utworu ........................................................ 169 Analiza przyczyn upadku powstania styczniowego ... 169 Miejsce utworu w literaturze poświęconej powstaniu styczniowemu ................. 170 Symbolizm i naturalizm w utworze ...................... 171 7 Gatunek – opowiadanie ........................................ „Doktor Piotr” ........................................................... Czas powstania utworu ......................................... Bohaterowie .......................................................... Konflikt postaw moralnych .................................. Gatunek – opowiadanie ........................................ „Zmierzch” ............................................................... Tytuł utworu ......................................................... Bohaterowie .......................................................... Problematyka utworu ............................................ Impresjonizm i naturalizm w utworze .................. Narracja w utworze ............................................... Gatunek – obrazek ................................................ „Echa leśne” ............................................................. Czas i miejsce akcji .............................................. Tytuł utworu ......................................................... Narracja w utworze ............................................... Bohaterowie .......................................................... Motyw powstania styczniowego w utworze ........ Gatunek – opowiadanie ........................................ Młoda Polska – podsumowanie wiadomości ........... 171 172 172 172 176 178 178 178 179 179 180 181 181 181 181 181 182 182 184 185 186 DWUDZIESTOLECIE MIĘDZYWOJENNE .... 188 Wiadomości wstępne ................................................ 188 Ramy chronologiczne epoki ................................. 188 8 Nazwa epoki .......................................................... Podstawy filozoficzne i naukowe epoki ................... Freudyzm .............................................................. Behawioryzm ........................................................ Pragmatyzm .......................................................... Egzystencjalizm .................................................... Katastrofizm .......................................................... Nauka .................................................................... Główne kierunki w poezji dwudziestolecia międzywojennego ..................................................... Ekspresjonizm ....................................................... Futuryzm ............................................................... Dadaizm ................................................................ Nadrealizm ............................................................ Neoklasycyzm ....................................................... Awangarda poetycka (francuska) ......................... Przedstawiciele europejskiej literatury dwudziestolecia międzywojennego .......................... Francja – Marcel Proust ....................................... Guillaume Apollinaire ......................... Irlandia – James Joyce .......................................... Anglia – Antoine de Saint-Exupéry ...................... Niemcy – Hermann Hesse .................................... Tomasz Mann ....................................... 188 189 189 190 190 191 192 192 193 193 194 195 196 197 197 198 198 199 200 201 202 203 9 Rosja – Borys Pasternak ....................................... Osip Mandelsztam ................................... Michaił Bułhakow ................................... Sztuka dwudziestolecia międzywojennego .............. Plastyka ................................................................. Muzyka .................................................................. Teatr ...................................................................... Film ....................................................................... Franz Kafka .............................................................. „Proces” ................................................................ Czas i miejsce akcji ............................................... Rzeczywistość w utworze ..................................... Narracja w utworze ............................................... Bohater utworu ...................................................... Wnioski ................................................................. Interpretacja utworu .............................................. Gatunek – powieść–parabola (przypowieść) ........ Michaił Bułhakow ..................................................... „Mistrz i Małgorzata” ........................................... Geneza utworu ...................................................... Czas i miejsce akcji ............................................... Wątki w powieści .................................................. Obraz Moskwy ...................................................... Wątek fantastyczny (działania Wolanda) ............. Motyw biblijny ...................................................... 10 205 206 206 208 208 209 210 210 211 213 213 213 214 214 222 224 224 225 227 227 228 228 229 231 233 Mistrz i Małgorzata ............................................... Artyzm utworu ...................................................... Ugrupowania poetyckie polskiego dwudziestolecia i ich wybrani przedstawiciele ................................... Skamander ........................................................... Julian Tuwim ........................................................ Jan Lechoń ............................................................ Jarosław Iwaszkiewicz .......................................... Kazimierz Wierzyński .......................................... Maria Pawlikowska-Jasnorzewska ....................... Futuryści .............................................................. Bruno Jasieński ..................................................... Stanisław Młodożeniec ......................................... Awangarda Krakowska ...................................... Julian Przyboś ....................................................... Druga Awangarda ............................................... Józef Czechowicz .................................................. Kwadryga ............................................................. Konstanty Ildefons Gałczyński ............................. Żagary .................................................................. Czesław Miłosz ..................................................... Leopold Staff ............................................................ „Wysokie drzewa” ................................................ „Ars poetica” ......................................................... Bolesław Leśmian ..................................................... 235 236 238 238 240 248 250 254 255 257 258 260 262 264 268 268 270 271 275 276 278 280 281 282 11 „Dusiołek” ............................................................. „Dziewczyna” ....................................................... „W malinowym chruśniaku” ................................ Władysław Broniewski.............................................. „Mannlicher” ......................................................... „Poezja” ................................................................ „Zagłębie Dąbrowskie” ......................................... „Bagnet na broń” ................................................... Witold Gombrowicz ................................................. „Ferdydurke” ......................................................... Tytuł utworu .......................................................... Narracja w utworze ............................................... Kompozycja utworu .............................................. Fabuła utworu ....................................................... Bohater utworu ...................................................... Formy środowiskowe ............................................ Pojęcie Formy ....................................................... Język i Styl utworu ............................................... Gatunek – powieść ................................................ Zofia Nałkowska ...................................................... „Granica” .............................................................. Czas powstania utworu ......................................... Czas i miejsce akcji ............................................... Kompozycja utworu .............................................. Tytuł utworu .......................................................... 12 283 285 288 289 291 292 293 294 295 297 297 297 298 298 299 300 306 307 308 309 311 311 311 311 312 Bohaterowie utworu .............................................. Refleksje o człowieku ........................................... Gatunek – powieść ................................................ Maria Kuncewiczowa ............................................... „Cudzoziemka” ..................................................... Kompozycja utworu .............................................. Kategoria czasu w utworze ................................... Narracja w utworze ............................................... Tytuł utworu .......................................................... Bohaterka utworu .................................................. Gatunek – powieść psychologiczna ...................... Stefan Żeromski ........................................................ „Przedwiośnie” ..................................................... Geneza utworu ...................................................... Tytuł utworu .......................................................... Czas i miejsce akcji ............................................... Kompozycja utworu .............................................. Narracja w utworze ............................................... Bohaterowie .......................................................... Obraz ziemiaństwa i sytuacja chłopów ................ Problem przyszłości Polski ................................... Przyjęcie utworu ................................................... Gatunek – powieść polityczna .............................. Bruno Schulz ............................................................ „Sklepy cynamonowe” ......................................... 317 331 332 333 335 335 335 336 337 338 350 350 354 354 354 356 357 357 358 374 379 384 385 385 387 13 Rzeczywistość w opowiadaniach ......................... Mitologizacja ........................................................ Kategoria czasu ..................................................... Schulzowska koncepcja człowieka i artysty ......... Narracja w utworze ............................................... Język i styl utworu ................................................ Gatunek – opowiadanie ........................................ Jerzy Szaniawski ...................................................... „Żeglarz” ............................................................... Problem mitu ......................................................... Elementy tworzące mit kapitana Nuta .................. Postawy wobec mitu ............................................. Rola mitu ............................................................... Gatunek – dramat (komedia) ................................ Stanisław Ignacy Witkiewicz ................................... „Szewcy” ............................................................... Podtytuł utworu i jego funkcja ............................. Przewroty społeczne ............................................. Motyw rewolucji i władzy .................................... Katastroficzna wizja świata .................................. Groteskowe przedstawienie świata ....................... Teoria Czystej Formy ........................................... Gatunek – dramat awangardowy .......................... Podsumowanie wiadomości ...................................... 14 387 388 390 391 392 393 394 395 396 396 397 399 401 403 403 405 405 406 408 409 410 410 412 413 MŁODA POLSKA Wiadomości wstępne Ramy chronologiczne epoki − za początek okresu bywa przyjmowany rok 1890, ale i rok 1891, a czasem także rok 1895 (daty te wiążą się z debiutem młodych poetów: Andrzeja Niemojewskiego, Kazimierza Przerwy-Tetmajera, Franciszka Nowickiego) − koniec epoki to rok 1918 (odzyskanie przez Polskę niepodległości) Nazwa epoki − istnieje kilka nazw epoki: Młoda Polska • nazwa pochodzi od cyklu artykułów Artura Górskiego zatytułowanego „Młoda Polska”, który uznany został za cykl programowy • określenie to obejmuje literaturę, sztukę, teatr, a także styl życia charakterystyczny dla środowiska artystów 15 • nazwa została utworzona na wzór nazw funkcjonujących w innych krajach, np. Młoda Belgia, Młoda Francja, Młoda Skandynawia Modernizm • nazwa wywodzi się z języka francuskiego, w którym moderne oznacza nowoczesny • tym mianem określa się ogół zjawisk i kierunków w sztuce oraz filozofii • nazwa odnosi się do pierwszej fazy okresu i nie jest synonimem Młodej Polski Neoromantyzm • nazwa wskazuje na związek pomiędzy nowymi tendencjami a romantyzmem (używana w krytyce niemieckiej, także w Polsce) Fin de siècle • nazwa pochodzi z języka francuskiego i oznacza schyłek wieku • odnosi się do kulturowych odmienności końca wieku zarówno w dziedzinie sztuki i literatury, jak i etyki oraz obyczaju • termin znaczeniowo zbliżony jest do dekadentyzmu, nie jest jednak nacechowany negatywnie, pesymistycznie 16 Założenia epoki − uznanie kryzysu kultury pozytywistycznej − zwalczanie zacofania, egoizmu, moralności oraz obyczajów mieszczaństwa − odejście w literaturze od realizmu − głoszenie i stosowanie zasady swobody twórczej − stosowanie nowych konwencji w sztuce, literaturze, teatrze − stworzenie odmiennej niż obowiązująca w poprzedniej epoce koncepcji artysty − kształtowanie nowego typu człowieka − dekadentyzm jako postawa wobec kultury i społeczeństwa oparta na pesymizmie, zwątpieniu, negacji; wiązał się z przekonaniem o upadku formacji kulturowej u schyłku stulecia, brakiem wiary w sens działania oraz buntem przeciw mieszczańskiemu światu 17 Podstawy filozoficzne epoki Fryderyk Nietzsche − głosił kult indywidualizmu − wyrażał przekonanie o „przewartościowaniu wszystkich wartości” – odrzucenie zasad moralnych sprzecznych z interesem silnych jednostek − był za uprzywilejowaniem jednostek silnych i wartościowych; uważał, że nie powinny one ponosić odpowiedzialności moralnej za swoje czyny i mają prawo odrzucać to, co nie sprzyja ich rozwojowi − głosił ideał nadczłowieka − uważał, że wojna jest zjawiskiem korzystnym, gdyż pobudza męstwo, odwagę − był przekonany o zbędności religii i przeświadczony, że wartości propagowane przez chrześcijaństwo, takie jak: sprawiedliwość, altruizm, litość nie służą rozwojowi silnych jednostek − walka ze słabościami oraz aktywność stanowiły opozycję wobec dekadentyzmu − autor prac: „Poza dobrem i złem”, „Z genealogii moralności”, „Wola mocy”, „Tako rzecze Zaratustra” 18 Arthur Schopenhauer − twórca żyjący w epoce romantyzmu, którego filozofia miała wpływ na światopogląd modernizmu − filozofia pesymistyczna – człowiek pragnie szczęścia, które jest nieosiągalne − życie ludzkie jest bezcelowe, jego istotę stanowi bezmiar cierpienia − przekonanie, że istotą egzystencji człowieka jest bezrozumny popęd, który nigdy nie zostanie w pełni zaspokojony; to prowadzi do „bólu istnienia” − ból może być złagodzony poprzez: • wyzbycie się potrzeb i pożądania • współczucie dla innych cierpiących • uprawianie sztuki i jej kontemplację − filozofia Schopenhauera miała wpływ na dekadentyzm − autor prac: „O wolności woli ludzkiej”, „O podstawie moralności” 19 Henri Bergson − świat jest dynamiczny, znajduje się w nieustannym ruchu − natura wszelkiego istnienia nie podlega żadnym normom i prawom − istnienie to unoszenie przez prąd życia (élan vital – pęd życiowy) − świadomość człowieka jest wolna i niezależna, zaś prawa i normy są wytworem intelektu − poczucie wolności mają ci, którzy w życiu kierują się uczuciami i myślami − istnieją dwa aspekty poznania: intelektualny, który powoduje uproszczenia i deformacje, oraz intuicyjny pozwalający dotrzeć do prawdy, a także umożliwiający poznanie oraz zrozumienie istoty świata − autor prac: „Materia i pamięć”, „Wstęp do metafizyki”, „Ewolucja twórcza” 20 Kierunki w sztuce przełomu wieków Estetyzm − literatura ma cele artystyczne − odzwierciedleniem tego założenia było hasło „Sztuka dla sztuki”, które głosili parnasiści, symboliści, w Polsce Zenon Przesmycki i Stanisław Przybyszewski Impresjonizm − kierunek powstały w latach 70. XIX wieku w malarstwie francuskim − nazwa wywodzi się z języka francuskiego i oznacza wrażenie − podstawę impresjonizmu stanowi przeświadczenie, że każdy akt poznania ma charakter indywidualny, subiektywny i przypadkowy − zapoczątkowany został w 1874 roku w Paryżu wystawą, na której prezentowane były dzieła nowej grupy artystów − do grupy tej należeli między innymi: • Claude Monet • Auguste Renoir 21 • Edward Manet • Paul Cézanne − ich obrazy przedstawiały rzeczywistość jako serię wrażeń, grę różnokolorowych plam, podkreślały rolę światła jako źródła barw − jednym z wystawionych wówczas obrazów był „Wschód słońca. Impresja” Claude’a Moneta; od tytułu tego dzieła powstała nazwa kierunku − polscy malarze impresjoniści to: • Jan Pankiewicz • Władysław Podkowiński • Olga Boznańska − kierunek ten znalazł odzwierciedlenie również w literaturze, a w szczególności w liryce, gdzie wyraża się poprzez uchwycenie ulotnych wrażeń, obserwacji i spostrzeżeń − ważną rolę pełni światło oraz nastrój, którego budowanie staje się prawdziwą sztuką − impresjonizm występuje w liryce: • Paula Verlaine’a • Kazimierza Przerwy-Tetmajera • częściowo w liryce Jana Kasprowicza, a także w prozie Stefana Żeromskiego 22 Symbolizm − początek kierunku wyznacza rok 1886; wówczas ukazuje się manifest symbolizmu autorstwa francuskiego poety Jeana Moréasa − za prekursora kierunku został uznany Charles Baudelaire, za teoretyka Paul Verlaine − docieranie w rejony niedostępne rozumowi miało się odbywać za pomocą symbolu, czyli znaku (lub zespołu znaków) sugerującego ukryte treści i niemającego jednoznacznej interpretacji − symbolizm przeciwstawiał się literaturze naśladującej rzeczywistość, cenił zaś kreacyjną postawę pisarzy oraz tworzenie przez nich poetyckiej wizji świata − kierunek ten był nie tylko techniką twórczą, ale także zasadą ideową − celem poezji miało być poznanie idei, tajemnicy bytu − świat zmysłowy stanowił odzwierciedlenie rzeczywistości idealnej − symbolizm występuje w twórczości takich pisarzy, jak: • Artur Rimbaud • Charles Baudelaire 23 • • • • − • • • • Paul Verlaine Stéphane Mallarmé Henryk Ibsen Aleksander Błok w Polsce obecny jest w twórczości: Jana Kasprowicza Leopolda Staffa Bolesława Leśmiana Stanisława Wyspiańskiego Ekspresjonizm − narodził się w Niemczech, a jego rozkwit miał miejsce w latach 1910–1925 − nazwa pochodzi z języka francuskiego i oznacza wyrażanie − odejście od naśladowania rzeczywistości na rzecz przekazywania przeżyć psychicznych człowieka − stanowił wyraz postawy buntowniczej − cechy charakterystyczne kierunku to: deformacja, kontrast, karykatura − zakładał moralne obowiązki sztuki, głosił kult czynu i aktywności 24 − miał charakter antyestetyczny, posługiwał się wyrazistymi środkami językowymi, wulgarnością, groteską, kontrastem, hiperbolizacją − w malarstwie kierunek ten reprezentuje Edward Munch, Vincent von Gogh − występuje w poezji: • Artura Rimbauda • Jana Kasprowicza • Bolesława Leśmiana − obecny jest w prozie Wacława Berenta Parnasizm − kierunek zapoczątkowany, wydanym w Paryżu, zbiorem poezji czterdziestu autorów, zatytułowanym „Parnas współczesny” − parnasiści dążyli do opisowości, unikali bezpośrednich wyznań − zwracali się ku egzotyce i starożytności, postulowali dbałość o formę i hasło „sztuka dla sztuki” − kierunek ten nie rozwinął się w pełni w Polsce, niektóre jego założenia występują w twórczości Zenona Przesmyckiego i Stanisława Przybyszewskiego 25 Naturalizm − kierunek istniejący już w pozytywizmie, a w Młodej Polsce cieszący się dużą popularnością − powstał na skutek zainteresowania naukami przyrodniczymi − był prądem w sztuce i literaturze, a także metodą twórczą stworzoną przez Emila Zolę, który w „Powieści eksperymentalnej” sformułował następujące jej założenia: • pisarz ma obowiązek przedstawiać świat dokładnie, ze szczegółami, nie unikając brzydkich obrazów czy drastycznych scen • pisarz powinien przyjąć postawę uczonego badającego społeczeństwo • autor powinien zachować obiektywizm, nie wolno mu oceniać bohaterów • nie ma tematów, których nie można by poruszyć • należy eliminować fikcję i wyobraźnię • brutalność i wulgarność, będące częścią rzeczywistości, muszą zostać uwzględnione w dziele − utwory naturalistyczne, ukazując człowieka jako jednostkę całkowicie zdeterminowaną prawami 26 natury i środowiska, często napiętnowane były pesymizmem Secesja − kierunek w sztukach plastycznych kładący nacisk na motywy zdobnicze, elastyczną, falistą linię, jasne kolory − odejście od klasycznej kompozycji na rzecz asymetryczności, dysproporcji − w Polsce, wykorzystując elementy secesji, próbowano wypracować rodzimy styl, np. w architekturze pojawiły się elementy ludowe Sytuacja na ziemiach polskich Zabór rosyjski − trwa akcja rusyfikacyjna − walka z rusyfikacją szkolnictwa prowadzona była poprzez utworzenie Uniwersytetu Latającego, zakładanie prywatnych gimnazjów, a po roku 1905 poprzez powołanie Polskiej Macierzy Szkolnej zajmującej się zakładaniem szkół, bibliotek i uczelni 27
