Kultura i religie Tybetu

Kultura i religie Tybetu
10.01.09 Tybet. Historia
•Wyżyna Tybetańska zw. Dachem Świata, średnia wysokość n.p.m. 4500 m
•Kraina historyczna – 2,5 mln km2; ok. 6 mln mieszkańców, od VII w. stolica: Lhasa
•Tybetański Region Autonomiczny (TRA) utworzony przez Chińczyków w 1965 r. - 1,2 mln
km2; 2,7 mln mieszkańców.
Zasięg kultury tybetańskiej
•Tybet (TRA, Amdo, Kham)
•Indie: Ladakh, Zanskar, Sikkim
•Nepal: Mustang, Dolpo, rejon Everestu
•Bhutan
•Mongolia
•Rosja: Buriacja, Kałmucja, rejon Tuwy
Prehistoria
•Wykopaliska z epoki neolitu w Yunsing, Jumu i Gyarama (Nyingchi), Bai-bung i Marniyong
(Medog), Qukong na pn.wsch. od Lhasy oraz Karub w Qamdo
•Wykopaliska z epoki żelaza (1000 p.n.e. – 600 n.e.) w Szangszung (Tybet zach.), 500
stanowisk archeologicznych
•Szangszung jako Shantong – wzmiankowany od I w. p.n.e. w Zapiskach historyka autorstwa
Sima Qian
•Tybet jako βαται od II w n.e. w Nauce geografii Ptolemeusza
Neolit (8 tys. – 2 tys.)
-gospodarka wytwórcza
pasterstwo, kopieniactwo, uprawa roślin
-początki osadnictwa
-pojawienie się 2 zantagonizowanych grup: nomadów (‘brog pa) i rolników (zhing pa, rong
pa)
-wyż demograficzny
-zdobienie przedmiotów użytkowych
Podstawowe źródła pisane
•Ludowe opowieści (np. Epos o Gesarze)
•Manuskrypty z Dunhuangu
•Kroniki rodów
•Historie religijne:
a)bönu
b)buddyzmu
Dunhuang
•Stare chińskie miasto na jedwabnym szlaku
•W pobliskich grotach znaleziono malowidła naskalne i manuskrypty; zespół 492 świątyń
Źródła bönu
•Istnienie starożytnego królestwa Szangszung (zach. Tybet, wokół Góry Kailaś)
-?1500 p.n.e – 127 p.n.e
1
-127 p.n.e – 644 n.e.
•Pojawienie się królestwa Tybetu w dolinie rzeki Jarlung, 127 p.n.e.
- król Njatri Cenpo
Pierwsi królowie
•(1) Njatri Cenpo
•(8) Drigum
•(28) Lha Totori ok. 433 n.e.
•(32) Namtri Songcen
•(33) Songcen Gampo (żył ok. 609-650) – zjednoczenie rozproszonych plemion,
małżeństwa polityczne z księżniczkami Szang Szungu, Nepalu i Chin; fundowanie świątyń,
kontakty kulturalne z sąsiadami Tybetu, wprowadzenie pisma tybetańskiego
•(38) Trisong Decen (rządy 755-797).
Budowa pierwszego buddyjskiego klasztoru – Samje (lata 70. VIII w.)
•Santarakszita wyświęca tam na próbę 7 mnichów
•792-794 debata między Heszangiem Mahajaną a Kamalaśilą (oświecenie natychmiastowe vs.
stopniowa ścieżka)
•ogłoszenie buddyzmu indyjskiego religią państwową
Historia Tybetu: IX- XI w. – przewaga bönu
•król Ralpaczien (rządy od 815-838) – podatek na mnichów budd.
•król Langdharma (rządy 838-842) – faworyzowanie bonu, prześladowanie buddyzmu
•upadek dynastii „religijnych królów” (chos rgyal)
Powstanie małych królestw
•Purang
•Marjul (obecny Ladakh)
•Guge 1100 km na zach. od Lhasy (Zanskar, Lahoul, Spiti)
Drugi etap rozwoju buddyzmu – wiek XI
•Działalność tłumacza Rincziena Zangpo (życie 958-1055) i Atiśi (w Tybecie od 1042).
•Indywidualne wyprawy do Indii -> szkoły nowe (tyb. sarma)
Historia polityczna
•XIII w., Czyngis-chan
•1244 Sakja Pandita
•stosunki polityczno-religijne między Mongołami i sakjapami; relacja darczyńca-nauczyciel
•1351 – przejęcie władzy przez świecką dynastię Phagmo Dru
•Tsongkhapa (1357-1419) i szkoła gelug
•Dalaj Lamowie od 1578
• protektorat chiński 1721 – 1912
•1913-1949 okresy niezależności Tybetu (własne: władza, sądownictwo, polityka
zagraniczna)
•1949-1958 2. rewolucja chińska -> tzw. pokojowe wyzwolenie Tybetu, koniec hierokracji i
feudalizmu,pańszczyzny vs. inwazja i okupacja Tybetu
Wierzenia pierwotne
Główne zespoły wierzeń w Tybecie
2
•religia ludzi (tyb. mi chos), in. religia bez nazwy
•religia bön (bon chos)
•religia bogów (lha chos), buddyzm
Rola gór w religii bez nazwy
- Siedziba lokalnego bóstwa
- Filar (oddziela niebo od ziemi, służy do komunikacji)
- Pępek ziemi, oś świata
- Gwóźdź
Góra Kailaś (tyb. Khang Rinpocze) – utożsamiana z górą Meru z mitologii indyjskiej
Mity kosmogoniczne
-Pustka/kosmiczne jajo, światło/tęcze
-Buddyzm: Cykliczne powstawanie wszechświata zgodne z teorią karmana;
przestrzeń -> wiatr -> ogień -> woda -> ziemia
- Tybetańczycy jako potomkowie małpy i demonicy (wersja z filaru świątyni Dziokhang, VII
w.)
- Wersja z listu Siankary Pati (sprzed n. ery): uciekający żołnierze indyjscy; bod = uciekać (u
nas przyjęło się określenie mongolskie. thu bad -> Tybet)
Religia ludzi – główne elementy wierzeń
•Waloryzacja życia doczesnego
•Mnogość niewidzialnych istot
•Pomyślne (bkra-shis) i niepomyślne (bkra-mi-shis) relacje (rten-’brel)
•Nieustanna konieczność zadośćczynienia i ochrony
•Istnienie duszy (bla)
•Marcel Mauss, Socjologia i antropologia, Warszawa 2001
-Koncepcja daru jako podarunku, który nakłada obowiązek przyjęcia go i odwzajemnienia
-Dar ustanawia lub podtrzymuje więź
Symbolika 5 kolorów
•żółty : ziemia
•biały : woda
•czerwony : ogień
•zielony : wiatr
•niebieski : przestrzeń
Znaczenia terminu „bön”
•Recytować, mamrotać
•Tybetański kapłan-szaman
•Religia kształtowana w konfrontacji z buddyzmem
•Prawda, rzeczywistość
Systemy nauczane przez Szienraba
1) Bön dziewięciu pojazdów (theg pa rim dgu’i bon):
(a)Skarb południowy
3
(b)Skarb północny
(c)Skarb centralny.
2) Cztery bramy i skarb [jako] piąty (sgo bzhi mdzod lnga).
9 pojazdów - klasyfikacja południowa
1) Pojazd bönu dywinacji
2) Pojazd bönu przejawienia
3) Pojazd bönu mocy magicznych
4) Pojazd bönu dotyczący istnienia
5) Pojazd bönu cnotliwych adeptów
6) Pojazd bönu mędrców
7) Pojazd bönu białego „a”
8) Pojazd bönu pierwotnego
9) Pojazd najwyższy
Cztery bramy i skarb piąty
1)Białe wody
2)Czarne wody
3)Sfera pożytku
4)Instrukcje mistrza
5)Esencja
Doktryna
•Pierwotny dualizm metafizyczny: światło (dobro) / ciemność (zło)
•Później (wpływ buddyzmu starej szkoły?) 1 zasada metafizyczna: wszechdobro
Pojęcia „czystości” i „skalania”
•Drib (grib) – skalanie
•Lungta (rlung rta) – pomyślność
Czynności wywołujące skalanie społeczności
•zanieczyszczenie powietrza
•zanieczyszczenie wody, budowa zapory, prace irygacyjne itp.
•zadawanie bólu żabom, wężom
•„ranienie” ziemi
•usuwanie głazów
•ścinanie drzew
Inne sytuacje skutkujące skalaniem
•przekroczenie czyjegoś ciała, odzieży, cienia
•noszenie cudzych ubrań
•noszenie brudnych ubrań
•rozmawianie o innych
•zabójstwo
•menstruacja
•poród
•przebywanie wśród osób nieuczciwych, niemoralnych
•oddawanie moczu na drogę
•gaszenie ogniska moczem, przekraczanie ognia
4
•udawanie chorego lub zmarłego
•śmierć
Niektóre rytuały oczyszczające
•Opis źródła skalania i palenie tojadu
•Palenie wonnych gałęzi, sang (bsang)
•Skrapianie wodą
•Rysowanie swastyk na drzwiach
•Zmiana imienia
•Ly (glud) – złożenie okupu
•Rytuały apotropaiczne
I17.01.09 Buddyzm monastyczny i tantryczny
Buddyzm klasyczny
•Pojawienie się buddyzmu – VI w. p.n.e., Indie
•3 cechy istnienia ( 3 pieczęcie buddyzmu):
- nie-ja (pal. anatta, sanskr. anātman), współzależność
- nietrwałość (anicca, anitya)
- cierpienie (dukkha, duhkha).
indywiduum
•Nieustannie zmieniający się zbiór 5 elementów (pal. khandha, sanskr. skandha):
1.kształt (ciało)
2.odczucia
3.postrzeżenia
4.skłonności, impulsy
5.świadomość
Cztery szlachetne prawdy:
•O cierpieniu
•O źródle cierpienia (pragnienie, niewiedza)
•O możliwości ustania cierpienia
•O ścieżce kładącej cierpieniu kres (środkowa ścieżka, ośmioraka ścieżka)
cierpienie
•8 typów :
-narodziny, starzenie się, choroby, śmierć
•smutek/niepokój; przebywanie z tymi/tym czego się nie lubi; nieobecność tych/tego, co się
lubi; nieosiąganie tego, czego się pragnie
•3 aspekty:
-cierpienie cierpienia
-cierpienie zmiany
-cierpienie uwarunkowania
przyczyny cierpienia
•pragnienie istnienia
•3 korzenie:
-żądza, lgnięcie
5
-złość, niechęć
-niewiedza, złudzenia, obojętność
•prawo karmana (przyczyna -> skutek)
-intencja, obiekt, czyn, zadowolenie
-ponowne narodziny (sansara)
kres cierpienia
•zrozumienie rzeczywistości, wyeliminowanie pragnień -> zakończenie cierpienia i kołowrotu
narodzin
• wyzwolenie (nirwana)
ścieżka
Ośmioraka ścieżka :
1.Prawidłowe zrozumienie
2.Prawidłowa intencja
3.Prawidłowa mowa
4.Prawidłowa aktywność fizyczna
5.Prawidłowe zarobkowanie
6.Prawidłowy wysiłek
7.Prawidłowa uważność
8.Prawidłowa koncentracja
1-2 mądrość
3-5 moralność
6-8 koncentracja
metody
•moralność
•koncentracja, wchłonięcie medytacyjne, wyciszenie
•wgląd, introspekcja, zrozumienie
Historia buddyzmu
•Therawada, doktryna starszych
•Mahajana, wielki pojazd, początek naszej ery, północne Indie
-
perspektywa indywidualistyczna vs. uniwersalna
celibat/życie świeckie
Buddyzm monastyczny
•Reguły dyscypliny :
-kraje therawady - 227 dla mnichów i 311 dla mniszek
-Chiny, Japonia, Korea, Wietnam - 250 i 348
-Region Himalajów i Mongolia - 253 i 364
•pierwsze vihary w Indiach, wędrowni mnisi vs. cenobici
•Od pocz. I w. n.e. wielkie klasztory-uniwersytety w Indiach, m.in.:
-Nalanda (427-1197)
-Wikramasila (VIII-XII w.)
6
Tantra
•Ruch duchowy zapoczątkowany na terenie Indii/dzisiejszego Pakistanu ok. IV w n.e., lub
dawne wierzenia wywodzące się z kultury drawidyjskiej, przedaryjskiej
•Tantryczne kulty w szkołach hinduistycznych (np. śiwaickich) i buddyjskich
Doktryna
•odpowiedniości/tożsamość umysłu i materii, mikrokosmosu i makrokosmosu -> możliwość
zmiany, transformacji, wpływania na rzeczywistość
•androgyniczność podstawy zjawisk
Cel tantry
•całościowa transformacja człowieka
•zniesienie polaryzacji
•ostateczne wyzwolenie
Uzyskiwane poprzez rytuały i psycho-fizyczne formy medytacji
Buddyzm tantryczny (in. wadżrajana, mantrajana)
•Pojawienie się buddyjskiej tantry między IV a VI w., vs. VI w. p.n.e.
•Teksty tantryczne: natchnione, symboliczne
•Idea różnych poziomów nauki, dostosowanych do poziomu rozwoju duchowego adeptów
•Rozprzestrzenianie się: z Tybetu (VII w.) do Mongolii od XIII w.; z Chin (IV w.) do Korei i
Japonii VIII w.
Doktryna buddyjskiej tantry
•Fundamentalne zasady buddyzmu (3 pieczęcie)
•Pojęcie tathagatagarbhy, zarodka buddy, natury buddy, u wszystkich odczuwających istot
(aktualna, jak słońce skryte chmurami / potencjał, do rozwinięcia)
•Prawda konwencjonalna i ostateczna
Tantryczne bóstwa
•Uczniowie wychwalani w sutrach mahajany :
-Mandziuśri (mądrość)
-Awalokiteśwara (współczucie)
-Samantabhadra (postępowanie)
-Kszitigarbha (oddanie)
•Panteon: 84 tysiące bóstw - bóstwa medytacyjne jako symboliczne, idealne wzorce dla
adepta
Metody buddyjskiej tantry
•Praktyki angażujące ciało, mowę, umysł
•Joga bóstwa
- wizualizacja
- mantra
- utożsamienie
•joga guru
- oddanie
6 dharm (jog) Naropy, Nigumy, Sukhasiddhi
•wewnętrznego żaru (gtum mo);
•iluzorycznego ciała (sgyu lus);
7
•jasnego światła (‘od gsal);
•snu (rmi lam);
•przeniesienia (‘pho ba) świadomości;
•stanu pośredniego między śmiercią i narodzinami (bar do).
cel
ujrzenie lub rozwinięcie natury buddy w sobie, by pomagać wszystkim odczuwającym
istotom
Tybetańska literatura
Transmisja ustna – do VII w. n.e.
Śpiew, poezja i sztuka opowiadania, gawędy – ważne elementy życia
•Deklaracje o aneksji terytorium
•Prawa i edykty
•Popularne kuplety
•Epos o Gesarze, patronie wojowników
•Zagadki, śpiewy naprzemienne
•Legendy, bajki
•Przysłowia
•Pieśni uliczne
Narzędzie - język
•Rodzina tybeto-birmańska
•Język monosylabiczny
•Pismo – sylabariusz, od VII w n.e.
•Homofonia
•Olbrzymia różnica między zapisem a współczesną wymową
Trudności badawcze
•Niestabilna ortografia przez ok. 3-4 stulecia
•Liczne dialekty -> literatura przekazywana ustnie niezbadana
•Teksty dyktowane -> błędy ortograficzne przy zapisie
•Sposoby utrwalania przekazu (zapamiętywanie, ręczne kopiowanie, zwyczaj skracania słów)
Gatunki literackie – klasyfikacja tybetańska
1.Tłumaczenia: kanony pism buddyjskich (Kangjur w 108 tomach i Tangjur w 225 ), 4 569
tekstów przełożonych z sanskrytu
2.Teksty pisane bezpośrednio po tybetańsku
Gatunki tybetańskie
•Dzieła zebrane (gsung ‘bum)
•Legendy i budujące biografie, hagiografie (rnam thar)
•Aforyzmy moralbne (legs bshad)
•Parabole religijne (dpe chos)
•Mistyczne pieśni (mgur)
•Wiersze (snyan ngag)
-Wers 5 lub 6 sylab, później 11-17 sylab (pod wpływem ind. Kavyadarsha, Zwierciadło
poezji, autor Dandin)
-pierwszy wiersz biały, wolny, od 1983, twórca Dondrub Gjal (1953-1985)
8
Środki stylistyczne
•Rytm i cezura
•Aliteracje i asonacje
•Zdwojone sylaby lub sylaby nie mające sensu leksykalnego
•Metafory
System edukacji i debat filozoficznych
Buddyjski podział nauk
1.Sztuka i rzemiosło
2.Medycyna
3.Językoznawstwo
4.Logika i dialektyka
5.Filozofia.
Sytuacja w roku 1995
•3 950 szkół podstawowych – 258 651 uczniów (70 % dzieci)
• 89 średnich ogólnokształcących – 33 009 uczniów
• 16 średnich technicznych – 5 730 uczniów
•4 szkoły wyższe – 3 736 studentów
Program studiów klasztornych
•ontologia
•epistemologia
•logika
•doksografia
Debaty filozoficzne – „sport intelektualny”
24.01.09 Astrologia, kalendarz i tradycyjna medycyna
Źródła tybetańskiej astrologii
•wierzenia rodzime i religia bonu
- 5 sił: la (dusza), sok (siła życiowa), lü (ciało, zdrowie), łangtang (charyzma), lungta (fart,
powodzenie)
-Balchen Geko i orszak 360 bóstw
•astrologia chińska
-12 zwierząt
-5 żywiołów
-zasady jin i jang
kosmiczny żółw i chińska numerologia: meła (9) i parka (8)
•astrologia indyjska
-znaki zodiaku i „domy”
•buddyjska tantra Kalaczakry
9
Pukpa - główna tradycja astrologiczna
większość szkół tybetańskich, Mongolia, Chiny: Mongolia wewnętrzna; Federacja Rosyjska:
Buriacja, Kałmucja, Tuwa; Indie: Ladakh, Zanskar, Spiti, Sikkim; Nepal: Dolpo, Mustang,
rejon Everestu
Oczekiwania wobec astrologa
•opracowywanie kalendarzy
•wyznaczanie dni pomyślnych-niepomyślnych dla różnych czynności
•sporządzanie horoskopów urodzeniowych
•sprawdzanie kompatybilności par
•sporządzanie horoskopów dla zmarłych
•produkcja amuletów
Medycyna, 7 lat studiów
podstawowe teksty: 4 tantry medyczne
Klasyfikacje chorób
•wrodzone
•nabyte w tym życiu
•wywołane przez duchy
•4 x 101 = 404 choroby
•zimna (niedomiar)
•gorąca (nadmiar)
Koncepcja 5 elementów konstytutywnych organizmu
•ziemia - mięśnie, ścięgna, tkanka łączna, paznokcie, kości, zmysł powonienia, energia
odpowiedzialna za erekcję, orgazm, wypróżnienia
•woda - żółć, krew, limfa, pozostałe płyny ustrojowe, zmysł smaku, energia umożliwiająca
percepcję zmysłową
•ogień - ciepłota ciała, metabolizm, wzrok
•wiatr - oddech, gazy, przewodnictwo nerwowe, krwiobieg, zmysł dotyku
•przestrzeń - jamy, przestrzenie między narządami, otwory ciała, siła życiowa, witalność
Koncepcja 3 „humorów”
•wiatr (tyb. rlung)– tzw. energie poruszające się w górę i w dół, odpowiedzialne za:
przełykanie, mówienie, wydalanie, ciśnienie krwi itp.
•żółć (mkhris pa) – trawienie, pigmentacja, produkcja hemoglobiny, wzrok
•flegma (bad kan) – śluz, układ limfatyczny, maź w torebkach stawowych, sterowanie
płynami ustrojowymi.
Powody choroby = nierównowagi
•dieta
•postępowanie
•robaki
•złe myśli i emocje
diagnostyka
•wywiad medyczny
10
•oględziny
•analiza moczu
•badanie pulsu
leczenie
•dieta
•zachowanie
•leki
•interwencje
Sztuki plastyczne
Brak pojęcia „sztuka”, odpowiednikiem „rzemiosło” (tyb. rtsom rig ; umiejętność
wytwarzania)
-malarstwo – rysowanie bóstw (lha 'bri)
-rzeźba – robienie kształtów ('jim bzo)
-architektura – robienie ścian (rtsig bzo ba)
-artysta – rzemieślnik (bzo ba)
-pracujący w kamieniu (rdo bzo ba), w drewnie (shing bzo ba).
•Brak podziału na sztuki piękne, sztukę ludową czy dekoracyjną
•Funkcjonalizm; tworzenie jako zdobywanie zasług i gromadzenie „pozytywnych wrażeń”,
artefakt jako „nosiciel mocy”, stabilizowanie umysłu, oparcie dla kontemplacji
Wartości lokalne
•Symetria
•Harmonia kompozycji
•Czystość barw
•Zgodność z kanonem
Preskryptywne i deskryptywne źródła tybetańskie
•Instrukcje dot. przygotowania materiału, barwników itp.
•Ikonometria (wymiary i proporcje form) – teksty dot. astrologii, poradniki dla
artystów/rzemieślników, zawarte w Tengjurze
•Ikonografia (opis i interpretacja elementów treściowych i symbolicznych) – teksty religijne,
(sadhany i komentarze), Buton, Lha ‘bum, XIV w.
•Informacje z dziedziny historii sztuki – przewodniki dla pielgrzymów, hagiografie, ozdobne
inskrypcje, tekst Pema Karpy z XVI w. opisujący style, twórców, fragment Encyklopedii
Kongtrula, XIX w.
Malarstwo
•Tanka (tyb. thang ka) – zwój malowany, obraz zazwyczaj anonimowy, powstający etapami,
na zamówienie, służący jako podpora dla kontemplacji
•Dzieło poddane rygorom, niezmienna symbolika kolorów, ikonograficzna i ikonometryczna
kodyfikacja
•Pierwsze tanki tybetańskie XI w.
Etapy wykonywania tanki
1) Naciągnięcie podkładu (płótna, skóry, jedwabiu, rzadziej papieru) na drewniane ramy.
Gruntowanie gumą arabską (roślinną) lub klejem zwierzęcym
2) Wyrysowanie siatki ikonometrycznej
11
3) Tło. Pierwsze pokrycie farbami (tempery uzyskane z roślinnych pigmentów zmieszanych z
żelatyną).4) Cieniowanie
5) Wrysowanie konturów postaci6) Wykończenie – kierunek do wnętrza, „otwarcie oczu”
Obszycie płótna brokatami
Konsekracja (rab gnas).
Tematyka przedstawień plastycznych
•Źródło, podstawa: odwieczna dharma / odwieczni nauczyciele (Wadżradhara,
Samantabhadra)
•Cel: oświecenie (5 rodzin buddy, Pradżnia Paramita)
•Duchowa ścieżka: nauczyciele, drzewo schronienia, motywacja (bodhisattwowie, sceny
umoralniające), nowa tożsamość (bóstwa medytacyjne), strażnicy doktryny
Ikonografia
Typy bóstw medytacyjnych:
•łagodne
•groźne
•w seksualnym zespoleniu
Ilość elementów:
•jeden (np. 1 twarz) = np. 1 natura
•dwa (np. 2 nogi) = np. metody i mądrość
•trzy (np. 3 oczu) = 3 czasy
•cztery (np. 4 ręce) = np. tzw. 4 niezmierzoności
Symbolika wybranych ozdób i atrybutów
•lotos - czystość
•miecz - usunięcie niewiedzy
•kolczyki - cierpliwość
•naszyjnik - szczodrość
•koło we włosach - koncentracja
•bransolety - moralność
•fartuszek - wytrwałość
•napierśnik - mądrość
Inspiracje
•Od XI w. Tybet zachodni – szkoła kaszmirska na bazie Gandhary i Guptów
•Do XV w. szkoła nepalska (buddyzm newarski) na bazie sztuki Palów : żywość kolorów,
przewaga czerwonego, delikatność figur, aura uproszczona
•Od XV w. wpływy chińskie: elementy krajobrazu jako tło, dekoracyjna stylizacja(Elementy
tybetańskie: zaokrąglenie postaci, kolorowe, brokatowe brodiury, rozbudowanie panteonu).
3 główne style tybetańskiego malarstwa
•Menri od 1440 r. (stylizacja skał, chmur, postaci zwierząt, dużo szczegółów, dominują
kolory niebieski i zielony, złote kontury)
•Mensar (Nowa Menri) od 1645 r. (użycie nowych barwników, wpływy indyjskie)
•Karma Gadri od I poł. XVI w. (mniej szczegółów, więcej przestrzeni)
Typy tanek
•Tanki kolorowe (mtshon thang)
12
Od XVIII w.:
•Tanki czarne (nag thang)
•Tanki złote (gser thang)
•Tanki czerwone (dmar thang)
•Tanki naszywane (gos thang)
Wybrana Literatura przedmiotu
•G. Roerich Tibetan Painting, Paul Geutner, Paris 1925
•D. Jackson, A History of Tibetan Painting. The Great Tibetan Painters and Their Traditions,
Osterreische Akademie der Wissenschaffen, Wien 1996
•D. Jackson, J. Jackson, Tibetan Thangka Painting: Methods and Materials, Londyn 1984
•N. Gyatso, Vers l’art sacré du Tibet. Techniques, divinités, itinéraire, Claire Lumière 1994
•K. Lewandowska-Michalska, Ikonografia buddyjskich zwojów malowanych, Wyd. Neriton,
Warszawa 2003
Etapy odlewania posągu
•Metoda traconego wosku (przedmiot z wosku, pokrywany gliną, wypalanie, wlanie płynnego
metalu, rozbicie „płaszcza formy”)
•Pozłacanie
•Polerowanie, grawerowanie, ręczne nakładanie farby, inkrustowanie
•Napełnienie posągu („ożywienie” = konsekracja)
Materiał
•Metal (srebro, miedź, złoto), stopy (brąz, mosiądz)
•Glina
•Kamień
•Drewno
Wpływy nepalskie – posągi: otwarte oczy, we wczesnym okresie często niebieskie
Tybet centralny – inkrustacje
Architektura
•płaski dach; konstrukcja stropodachu: gruba warstwa ubitej słomy zmieszanej z gliną
•budowle murowane z kamienia lub z gliny
•częsty brak widocznych zewnętrznych podziałów 2 pierwszych kondygnacji
•ściany zewnętrzne zwężające się ku górze
•trapezoidalne, ciemne obramowanie okien
Rycie mantr i wizerunków buddów i bodhisattwów w skałach, w przydrożnych kamieniach
Iluminowanie manuskryptów
Ważniejsze wystawy współczesnej sztuki tybetańskiej:
•Magiciens de la Terre, Centre Georges Pompidou, Paryż 1989
•Partage d’Exotismes, Biennale sztuki Współczesnej, Lyon 2000
•Keep Your Distance, Bangkok 2000
•Contemporary Lhasa, Lhasa 2005
•From Classic to Contemporary, Londyn 2005
•Contemporary Tibetan Art, Hong Kong, 2008
13