not for circulation

Prowadzenie działalności
gospodarczej w Polsce
Memorandum na temat reform
30 czerwca 2010
Usługi doradztwa w zakresie klimatu inwestycyjnego  World Bank Group
1
Finansowanie z FIAS, wielostronne usługi doradcze w zakresie klimatu inwestycyjnego
Prowadzenie działalności w Polsce: Notatka na temat reform
Dobre regulacje prawne są czynnikiem istotnym dla wzrostu, tworzenia miejsc pracy i zwalczania
ubóstwa. Raport Doing Business (Prowadzenie działalności) ocenia regulacje zachęcające doprowadzenia
działalności biznesowej lub ograniczające ją w 10 kluczowych obszarach lub inaczej „wskaźnikach”
(Rozpoczynanie działalności, Uzyskiwanie pozwoleń na budowę, Zatrudnianie pracowników,
Rejestrowanie majątku, Uzyskiwanie kredytów, Ochrona inwestorów, Podatki, Handel zagraniczny,
Zawieranie umów i Likwidacja przedsiębiorstwa) w 183 gospodarkach z całego świata.1 Wyższa pozycja
w ogólnym indeksie łatwości prowadzenia działalności zawartym w Raporcie odpowiada bardziej
przyjaznemu dla przedsiębiorców środowisku regulacyjnemu.
W raporcie Doing Business 2010 Polska uplasowała się na 72. miejscu spośród 183 krajów;2 jest to ta
sama pozycja co w zeszłym roku.3 Polska znalazła się na liście za wieloma swoimi sąsiadami: Niemcami
(25), Litwą (26), Słowacją (42) i Białorusią (58). Wyżej uplasowały się również kraje takie jak Irlandia
(7), Słowenia (53) i Hiszpania (62). Polska wyprzedza natomiast Czechy (74), Grecję (109), Federację
Rosyjską (120) oraz Ukrainę (142).
Wyniki Polski w zakresie różnych wskaźników są niejednorodne. Zdobyła na przykład 15. miejsce jeśli
chodzi o łatwość uzyskiwania kredytów, ale dopiero 163. jeśli chodzi o łatwość uzyskiwania pozwoleń na
budowę. W ostatnim czasie Polska zyskała dzięki wprowadzeniu znaczących reform w zakresie
Zamykania działalności 4 oraz poprawie w obszarze dostępności kredytów w wyniku umożliwienia
wszelkim osobom prawnym (włączając podmioty zagraniczne) utrzymywania lub przyznawania
zabezpieczeń. W Tabeli 1 podano pozycję Polski w zakresie wszystkich wskaźników Doing Business.
Niniejszy dokument zawiera zalecenia dotyczące reform w pięciu obszarach, w których Polska plasuje się
na niskiej pozycji. Są to: Rozpoczynanie działalności, Uzyskiwanie pozwoleń na budowę, Rejestrowanie
majątku, Podatki i Ochrona inwestorów. W Tabeli 2 przedstawiono podsumowanie tych zaleceń,
opisanych bardziej szczegółowo na dalszych stronach niniejszego dokumentu. Wszystkie zalecenia
zostały dopracowane i dostosowane przez zespół Doradztwa ws. Reform w zakresie Prowadzenia
Działalności (Doing Business Reform Advisory, DBRA) po wizycie w kraju w czerwcu 2010 roku.
Zalecenia te są oparte na analizie porównawczej najlepszych praktyk w zakresie regulacji klimatu
inwestycyjnego, wskazanych w raporcie Doing Business. Prośby o dodatkowe przykłady najlepszych
praktyk można składać do zespołu DBRA.
Poprawa pozycji w rankingach jest trudna do przewidzenia zarówno dla Polski, jak i innych krajów.
Zamiast dążenia do poprawy konkretnych pozycji w rankingu, zalecamy położenie nacisku na wdrażanie
kluczowych reform mających na celu zwiększenie łatwości prowadzenia działalności. Skoordynowane
1
Metodologia Doing Business ma swoje ograniczenia. Inne obszary ważne dla biznesu, takie jak bliskość dużych
rynków, jakość usług infrastruktury (innych niż te związane z handlem zagranicznym), bezpieczeństwo majątku
przed kradzieżą i plądrowaniem, przejrzystość podczas prowadzenia zamówień publicznych, warunki
makroekonomiczne czy siła instytucji – nie są bezpośrednio mierzone w raporcie Prowadzenie Działalności.
2
Ranking łatwości prowadzenia działalności to prosta średnia pozycji kraju w każdej z 10 dziedzin ujętych w
raporcie Doing Business.
3
W raporcie Doing Business 2010 dodano dwa kraje, które nie były uwzględnione w raporcie Doing Business 2009:
Cypr i Kosowo.
4
Jeśli chodzi o wskaźnik Zamykanie działalności, Polska wprowadziło nowe prawo dotyczące bankructwa,
określające ściślejsze wymogi profesjonalne dla zarządców majątku oraz ograniczające wynagrodzenie syndyka do
maksymalnie 3% wartości masy upadłościowej (zmniejszenie z poziomu maksymalnie 5%).
2
reformy z pewnością znajdą swoje odzwierciedlenie we wskaźnikach Doing Business, a co ważniejsze,
zapewnią lepsze środowisko biznesowe, bardziej sprzyjające wzrostowi ekonomicznemu.
Wszelkie reformy realizowane przez Polskę winny być monitorowane, a informacje o nich powinny być
przekazywane w odpowiednie miejsca. Monitorowanie wpływu reform pozwoli uwypuklić zarówno
obszary, w których udało się uzyskać poprawę, jak również te wymagające dalszych starań. Jednocześnie,
efektywne przekazywanie informacji dotyczących reform jednostkom wdrażającym, środowisku
biznesowemu i prawniczemu oraz opinii publicznej pozwoli zapewnić, że zmiany będą akceptowane i
stosowane w praktyce. Efektywna komunikacja przekazuje również opinii publicznej informację, że
polski rząd podejmuje poważne kroki w celu zwiększenia konkurencyjności kraju. To z kolei może
zmienić sposób postrzegania Polski przez inwestorów oraz zachęcić do inwestycji i tworzenia nowych
miejsc pracy – zarówno z wewnątrz, jak i spoza kraju.
3
Tabela 1. Wyniki Polski w zakresie wskaźników Doing Business
Wskaźnik
Rozpoczynanie działalności
Stanowisko
Procedury (liczba)
Czas (dni)
Koszt (% dochodu per capita)
Min. kapitał (% dochodu per capita)
Uzyskiwanie pozwoleń na budowę
Stanowisko
Procedury (liczba)
Czas (dni)
Koszt (% dochodu per capita)
Zatrudnianie pracowników
Stanowisko
Wskaźnik trudności zatrudnienia
Wskaźnik sztywności godzin
Wskaźnik trudności zwolnienia
Wskaźnik sztywności zatrudnienia
Koszty zwolnienia (tygodniowe
pensje)
Rejestrowanie majątku
Stanowisko
Procedury (liczba)
Czas (dni)
Koszt (% wartości majątku)
Uzyskiwanie kredytu
Stanowisko
Wskaźnik Praw Ustawowych
Wskaźnik Informacji Kredytowej
Pokrycie rejestrów publicznych (%
dorosłych)
Pokrycie biur prywatnych (%
dorosłych)
Ochrona inwestorów
Stanowisko
Wskaźnik ujawnień
Wskaźnik odpowiedzialności kadry
zarządzającej
Wskaźnik pozwów akcjonariuszy
Wskaźnik ochrony inwestorów
Podatki
Stanowisko
Płatności (liczba)
Czas (godziny)
Całkowita stawka podatkowa (%
zysku)
Handel zagraniczny
Stanowisko
Dokumenty eksportowe (liczba)
Czas eksportu (dni)
Koszt eksportu (US$ za kontener)
Dokumenty importowe (liczba)
Czas importu (dni)
Koszt importu (US$ za kontener)
Zawieranie umów
Stanowisko
Procedury (liczba)
Czas (dni)
Koszt (% roszczenia)
Likwidacja przedsiębiorstwa
Stanowisko
Czas (lata)
Koszt (% majątku)
Wskaźnik zwrotu (centów z dolara)
2010
Ogólna łatwość prowadzenia
działalności
2009
Zmiana pozycji
w porównaniu z
poprzednim
rokiem
Globalna najlepsza
praktyka (2010)
Regionalna najlepsza
praktyka (2010)
Gruzja (5)
117
6
32
17.9
15.3
145
10
31
18.8
168.8
+28
Nowa Zelandia
163
30
308
124.2
157
30
308
137.0
-6
Hong Kong (Chiny)
76
11
33
30
25
69
11
33
30
25
-7
Australia,
Singapur,
Stany Zjednoczone
Gruzja (9)
13
13
88
6
197
0.5
86
6
197
0.5
-2
Arabia Saudyjska
Gruzja (2)
15
9
4
27
8
4
+12
Malezja
Łotwa (4)
0
0
68.3
50.0
41
7
38
7
-3
Nowa Zelandia
Kirgizja (12)
2
9
6
2
9
6
151
40
395
147
40
395
-4
Malediwy
Macedonia (26)
42.5
44.1
42
5
17
884
5
25
884
41
5
17
884
5
25
884
-1
Singapur
Estonia (3)
75
38
830
12.0
71
38
830
12.0
-4
Luksemburg
Białoruś (12)
85
3
20
29.8
85
3
20
29.8
0
Japonia
Cypr (21)
72
72
0
Singapur
Gruzja (11)
Gruzja (7)
4
Źródło: Baza danych Doing Business, www.doingbusiness.org. Rankingi opublikowane w Doing Business 2010 nie są porównywalne z tymi
opublikowanymi w Doing Business 2009, ponieważ do raportu dodano dwa nowe kraje. Podane powyżej pozycje w rankingu DB09 zostały
przeliczone, aby odzwierciedlić te zmiany. Ponadto, metodologia odnosząca się do wskaźnika Zatrudniania Pracowników jest poddawana
przeglądowi przez projekt Doing Business. Zespół DBRA nie przekazuje obecnie zaleceń dotyczących reform związanych z tym wskaźnikiem.
5
Tabela 2: Sugerowane reformy pozwalające poprawić środowisko inwestycyjne w Polsce
SUGEROWANE
ZALECENIA ŚREDNIOTERMINOWE
ZALECENIA KRÓTKOTERMINOWE
REFORMY
Rozpoczynanie
działalności
Uzyskiwanie
pozwolenia na budowę
1.
Ujednolicenie wszystkich numerów identyfikacyjnych do
jednego uniwersalnego numeru, przyznawanego przez Sąd
Rejestrowy
2.
Udostępnienie standardowych dokumentów założycielskich i
upoważnienie urzędników dokonujących rejestracji do
weryfikacji podpisów
3.
Wyeliminowanie oddzielnej rejestracji w Państwowej Inspekcji
Sanitarnej i Państwowej Inspekcji Pracy
4.
Połączenie rejestracji w Sądzie Rejestrowym z rejestracją VAT
5.
Wyeliminowanie wymogu kapitału minimalnego
6.
Likwidacja wymogów potwierdzenia adresu oraz konieczności
zadeklarowania rodzaju planowanej działalności
7.
Wyeliminowanie publikacji informacji o rejestracji w formie
papierowej
8.
Stworzenie wszechstronnej procedury weryfikacji nazwy
1.
Proaktywne wykorzystywanie podejścia opartego na ryzyku
podczas obsługi wniosków o udzielenie pozwolenia na budowę i
użytkowanie
2.
Skrócenie i wyegzekwowanie ustawowych limitów czasu
zatwierdzania podczas obsługi wniosków o udzielenie
pozwolenia na budowę i użytkowanie
3.
Ostrożne wykorzystywanie zasady „milczenie jest zgodą” w
przypadku pozwoleń na budowę
1.
Przeprowadzenie studium wykonalności w celu oceny
możliwości przeniesienia procesu rejestracji z Sądu
Rejestrowego do wyspecjalizowanego departamentu
w Ministerstwie Sprawiedliwości
1.
Podmioty użyteczności publicznej i inne agencje
powinny opublikować wytyczne w celu uproszczenia
przygotowań warunków technicznych dla każdego
projektu
2.
Racjonalizacja i konsolidacja kontroli po wykonaniu
3.
Poprawa wydajności i zastosowanie inżynierii
wstecznej do procedur wydawania pozwoleń na
budowę w celu zaoszczędzenia czasu i kosztów dla
inwestorów dzięki wykorzystaniu delegacji i
1
SUGEROWANE
ZALECENIA ŚREDNIOTERMINOWE
ZALECENIA KRÓTKOTERMINOWE
REFORMY
powiadomień
Rejestrowanie
własności
1.
Zapewnienie standardowych umów dla przekazania własności
1.
2.
Przeprowadzenie wewnętrznego mapowania procesów w kilku
sądach rejestrowych w celu zidentyfikowania wąskich gardeł i
rozwiązań stanowiących najlepszą praktykę
2.
3.
Podatki
Ochrona inwestorów
Wykorzystanie najlepszych praktyk z dobrze
działających sądów rejestrowych w celu
wyeliminowania opóźnień w warszawskich sądach
rejestrowych
Skonsolidowanie ewidencji gruntów w jednym
miejscu
Zaoferowanie usług przyspieszonego przetwarzania w wydziale
ksiąg wieczystych
1.
Obowiązkowe płatności online dla średnich do dużych
przedsiębiorstw, uzyskujących obroty przekraczające ustalony
próg
2.
Legalizacja wykorzystania pośredników podatkowych
3.
Uproszczenie formularzy podatkowych i wprowadzenie
oprogramowania przyjaznego dla użytkownika w celu zachęcenia
do wypełniania dokumentów i dokonywania płatności drogą
elektroniczną
4.
Zwiększenie zgodności ze składkami pracowniczymi i na
ubezpieczenie społeczne
5.
Uproszczenie rozliczania VAT
6.
Wyrównanie progów i zapewnienie, by firmy naprawdę będące
mikroprzedsiębiorstwami i małymi przedsiębiorstwami odnosiły
korzyści związane z uproszczeniem warunków
1.
Zwiększenie obowiązków kadry zarządzającej w zakresie
ujawniania w przypadku transakcji z jednostkami powiązanymi
2.
Wymóg dokonania przeglądu transakcji przez podmiot
zewnętrzny
1.
Dokonanie przeglądu i wyjaśnienie przepisów
podatkowych w celu uniknięcia niejasności
2.
Zbliżenie przepisów dotyczących podatku
dochodowego od firm do przepisów UE
3.
Wzmocnienie systemu wiążących interpretacji
1.
Możliwość wyznaczenia inspektora rządowego w celu
skontrolowania działań firmy przed dokonaniem
transakcji
2
SUGEROWANE
ZALECENIA KRÓTKOTERMINOWE
ZALECENIA ŚREDNIOTERMINOWE
REFORMY
3.
Odpowiedzialność kadry zarządzającej za niedopełnienie swoich
obowiązków
4.
Umożliwienie unieważnienia transakcji przez sąd
5.
Umożliwienie akcjonariuszom mniejszościowym kontroli
dokumentów firmy przed wypełnieniem pozwu
3
Rozpoczynanie działalności
Raport Doing Business mierzy procedury, koszty i czas niezbędne do zarejestrowania i formalnego
rozpoczęcia nowej działalności. Z raportu Doing Business 2010 wynika, że aby rozpocząć działalność w
Warszawie, przedsiębiorcy muszą przejść 6 procedur, trwających 32 dni i wiążących się z kosztami w
wysokości 17,9% dochodu per capita w Polsce oraz wymagających kapitału w wysokości co najmniej
5,000 PLN (~1,696 US$). Ogólnie, w raporcie Doing Business 2010 Polska plasuje się na 117. miejscu w
zakresie łatwości rozpoczynania działalności. Jest to miejsce 23. wśród 27 krajów regionu Europy
Wschodniej i Azji Środkowej (ECA).
W zeszłym roku Polska dokonała kilku ważnych kroków na drodze do usprawnienia procesu
rozpoczynania działalności. Rząd obniżył minimalny wymagany kapitał z 50.000 PLN do 5.000 PLN.
Sąd Rejestrowy, w którym odbywa się rejestracja działalności, przyjmuje obecnie również wnioski
odnoszące się do podatku dochodowego, ubezpieczenia społecznego i celów statystycznych. Powodzenie
tych reform może stanowić bodziec do dalszego upraszczania procesu, zarówno w krótkiej, jak i średniej
perspektywie czasowej.
Zalecenia krótkoterminowe:
1. Ujednolicenie wszystkich numerów identyfikacyjnych do jednego uniwersalnego numeru,
przyznawanego przez Sąd Rejestrowy
Najnowsze reformy przeprowadzone w Polsce stworzyły możliwość rejestracji działalności w jednym
miejscu, w Sądzie Rejestrowym podlegającym Ministerstwu Sprawiedliwości. Po złożeniu przez
wnioskodawcę wszystkich wymaganych dokumentów, Sąd Rejestrowy przesyła je do organów
administracji podatkowej, zabezpieczenia społecznego oraz władz statystycznych. Różne organy
przydzielają następnie wnioskodawcy własne numery identyfikacyjne (z wyjątkiem agencji
zabezpieczenia społecznego) i umieszczają je w swoich właściwych rejestrach. Proces ten jest długi i
nieefektywny, a jeśli którykolwiek z organów odkryje pomyłki lub braki we wniosku (na przykład brak
potwierdzenia adresu firmy w przypadku władz podatkowych lub pomyłki w kodach działalności w
przypadku władz statystycznych), wniosek jest zwracany do wnioskodawcy i proces rejestracji musi
rozpocząć się od nowa.
Aby usprawnić ten proces, Sąd Rejestrowy powinien stworzyć pojedynczy wniosek, w którym
wnioskodawca podawałby wszystkie wymagane informacje, przeznaczone dla wszystkich organów.
Ponadto, dla jednego wniosku powinien być wykorzystywany pojedynczy numer identyfikacyjny firmy,
w celu umożliwienia Sądowi prowadzenia ujednoliconej bazy danych firm. Inne organy posiadałyby
dostęp do tej unikalnej bazy danych w celu uzyskiwania, przeglądu i aktualizacji odpowiednich
informacji. Stworzenie ujednoliconego rejestru firm i przypisanie im odpowiadających pojedynczych
numerów identyfikacyjnych nadawanych w miejscu rejestracji będzie wymagało wprowadzenia zmian w
przepisach. Jako podstawa takiego ujednoliconego numeru identyfikacyjnego może służyć albo numer
identyfikacji podatkowej, albo numer obecnie nadawany przez Sąd Rejestrowy. Ostateczna decyzja
będzie zależała od dokonanej przez rząd oceny, która z podanych powyżej lub innych opcji będzie
najłatwiejsza do wdrożenia.
2. Udostępnienie standardowych dokumentów założycielskich i upoważnienie urzędników
dokonujących rejestracji do weryfikacji podpisów
Obecnie pierwszy kontakt przedsiębiorcy z organem zewnętrznym przed rozpoczęciem nowej
działalności ma miejsce podczas notarialnego potwierdzania dokumentów założycielskich. Typowa
spółka o ograniczonej odpowiedzialności (zgodnie z analizami Doing Business) musi pokryć opłaty
4
notarialne w wysokości 1.010 PLN plus 0,4% kwoty kapitału przekraczającej 60.000 PLN plus 22% VAT
od opłat notarialnych od 0,5% kapitału zakładowego (podatek od czynności cywilnoprawnych).
Procedura ta zajmuje jeden dzień. Ogólnie, celem poświadczenia notarialnego jest sprawdzenie ważności
prawnej dokumentu i/lub potwierdzenie wolnej woli stron przystępujących do porozumienia.
Jako że odbywa się to w Sądzie Rejestrowym, prawdopodobnie organ ten posiada odpowiednio
wyszkolony personel, uprawniony do wykonywania takich zadań. A zatem, aby jeszcze bardziej
usprawnić proces rozpoczynania działalności, należy udostępnić ustandaryzowane dokumenty
założycielskie, zaś Sąd (zamiast notariusza) winien sprawdzać ważność prawną wniosku na miejscu, jeśli
przedsiębiorca zdecyduje się złożyć cały wniosek o rejestrację z wykorzystaniem standardowych
dokumentów założycielskich. Możliwość sporządzania i notarialnego potwierdzania własnych wzorów
dokumentów przez notariusza byłaby wciąż dostępna, ale aby zmniejszyć koszty tego rozwiązania, rząd
powinien naciskać na wprowadzenie niższych opłat notarialnych. Tego typu reforma zredukowałaby
liczbę kroków do wykonania o jeden, oraz, w zależności od sposobu jej przeprowadzenia, mogłaby
jeszcze bardziej ograniczyć czas i koszty rozpoczęcia działalności.
3. Wyeliminowanie oddzielnej rejestracji w Państwowej Inspekcji Sanitarnej i Państwowej
Inspekcji Pracy
Obecnie przedsiębiorcy muszą oddzielnie rejestrować się w Państwowej Inspekcji Sanitarnej i
Państwowej Inspekcji Pracy ex ante, tj. zanim będą mogli rozpocząć działalność. Należy wyeliminować
obowiązek oddzielnej rejestracji. Sąd Rejestrowy powinien przesyłać informacje o zarejestrowanych
firmach bezpośrednio do Państwowej Inspekcji Pracy, zwalniając tym samym firmy z odpowiedzialności
za komunikację w tym organem. Z praktycznego punktu widzenia, wniosek o rejestrację powinien
zawierać pole, które pracodawca zaznacza, jeśli zamierza zatrudniać pracowników.
Podobnie, wszelkiego typu rejestracje i zezwolenia ze strony Państwowej Inspekcji Sanitarnej powinny
być wymagane tylko w przypadku specyficznych rodzajów działalności podlegających warunkom
licencjonowania, i nie należy ich wymagać od firm zajmujących się ogólną działalnością komercyjną.
Kraje europejskie uzyskujące najwyższe wyniki w obszarze rozpoczynania działalności, takie jak Francja
i Irlandia, nie wymagają oddzielnej rejestracji w krajowych organach inspekcji sanitarnej i inspekcji
pracy.
Reforma ta może wymagać zmiany przepisów, zaś zespół DBRA jest gotowy udzielić dalszej pomocy
technicznej w razie potrzeby.
4. Połączenie rejestracji w Sądzie Rejestrowym z rejestracją VAT
W zeszłym roku Sądy Rejestrowe przejęły rejestrację związaną z podatkiem dochodowym, statystyką i
ubezpieczeniem społecznym. Przedsiębiorcy nie muszą już oddzielnie kontaktować się z tymi organami i
mogą dokonać łącznej rejestracji w Sądzie Rejestrowym. Jednak potem przedsiębiorcy wciąż muszą
oddzielnie zarejestrować się przed rozpoczęciem działalności w urzędzie skarbowym na potrzeby VAT.
Sąd Rejestrowy może oprzeć się na wcześniej wprowadzonych udoskonaleniach i wziąć na siebie
przyjmowanie i przekazywanie wniosków o rejestrację VAT dla firm. Konkretnie, wniosek o rejestrację
może zawierać pole dotyczące planowanego statusu VAT, które zaznaczałby wnioskodawca. Z reformą tą
mogą wiązać się pewne problemy związane z wdrożeniem instytucjonalnym oraz złożone kwestie
logistyczne, więc rząd może potrzebować mapy drogowej, by opracować szczegóły, które zostaną później
ostatecznie sprecyzowane podczas wdrożenia. Włączenie tego kroku w działania realizowane przez Sąd
pozwoli jeszcze bardziej ograniczyć liczbę kroków wymaganych do rozpoczęcia działalności w Polsce.
5
Zespół DBRA jest gotowy udzielić dalszej pomocy technicznej w tej kwestii podczas etapów planowania
i wdrożenia.
5. Wyeliminowanie wymogu kapitału minimalnego
Polscy przedsiębiorcy muszą obecnie zarezerwować 5.000 PLN (~1.696 US$) jako kapitał minimalny w
celu rozpoczęcia działalności. Kwota ta – stanowiąca około 15% krajowego dochodu per capita – jest
znaczącą, a jednocześnie niepotrzebną barierą dla nowych firm. Nie tylko wpływa negatywnie na
wskaźnik kapitału minimalnego Polski w Doing Business, ale również dodaje niepotrzebny krok w
procesie rozpoczynania działalności. Przedsiębiorcy muszą przeznaczyć jeden dzień na otwarcie konta w
banku i zdeponowanie tam wymaganej kwoty 5.000 PLN przed przystąpieniem do rejestracji. Nie istnieje
również żadna procedura weryfikacji, zaś kapitał minimalny może zostać wydany natychmiast po
utworzeniu firmy – a więc żadne uzasadnienie tego wymogu odwołujące się do kwestii ochrony
inwestorów nie ma odzwierciedlenia w praktyce. Wymóg ten można zmienić poprzez odpowiednio
ukierunkowaną modyfikację Polskiego Kodeksu Spółek Handlowych, polegającą na usunięciu tego
konkretnego postanowienia.
Wiele krajów broni wymogu posiadania kapitału jako niezbędnego środka ochrony kredytodawców,
jednakże jego efekt jest odwrotny do zamierzonego. Nie mając do dyspozycji wszystkich swoich
funduszy, przedsiębiorcy mogą mieć trudności podczas zakładania biura, zatrudniania pracowników,
prowadzenia działań marketingowych dla nowych produktów oraz innych działań związanych z
rozpoczynaniem działalności. Z kolei pożyczkodawcy podejmują decyzję w oparciu o ryzyko handlowe,
nie zaś o to, czy firma jest w stanie wpłacić kapitał minimalny. Arabia Saudyjska, Egipt, Finlandia,
Gruzja i Była Jugosłowiańska Republika Macedonii zniosły lub zredukowały wymagany wpłacany
kapitał minimalny w latach 2006/2007. W Unii Europejskiej Niemcy wprowadziły nowy typ spółki z
ograniczoną odpowiedzialnością, zmniejszając jeden z najwyższych wymogów kapitału minimalnego w
Europie z 25.000 EUR do 1 EUR. Francja, Wielka Brytania i USA już lata temu zrezygnowały z tego
wymogu. Po zniesieniu wymogu kapitału minimalnego i usprawnieniu rejestracji działalności w 2006
roku, Arabia Saudyjska doświadczyła 81% wzrostu liczby nowych firm.
6. Likwidacja wymogów potwierdzenia adresu oraz konieczności zadeklarowania rodzaju
planowanej działalności
Obecnie władze podatkowe mogą zażądać potwierdzenia adresu prawnego nowo utworzonej firmy
podczas procesu rejestracji. Jednakże międzynarodowe i europejskie najlepsze praktyki sugerują, że
wystarczy jedynie zadeklarowanie adresu przez wnioskodawcę i nie należy żądać jego potwierdzenia.
Wyeliminowanie tej praktyki pozwoli Polsce zbliżyć się do systemu rejestracji opartego na deklaracji, a
także wyeliminować jeden wewnętrzny krok w procesie rejestracji, co z kolei pozwoli przedsiębiorcom
oszczędzić czas.
Jeśli chodzi o deklarowanie rodzaju planowanej działalności oraz odpowiednich kodów
wykorzystywanych w celach statystycznych podczas procesu rejestracji, raportowanie statystyczne jest o
wiele dokładniejsze po rozpoczęciu działań, a co za tym idzie, wymóg ten można bezpiecznie usunąć z
procesu rejestracji.
7. Wyeliminowanie publikacji informacji o rejestracji w formie papierowej
Nowo zarejestrowane firmy muszą opublikować informacje o swojej rejestracji. Jednakże taka oddzielna
publikacja w formie papierowej jest redundantna i nie służy założonym celom publikacji. Zamiast tego,
baza danych o rejestracji powinna być dostępna online. Usunięcie tego elementu procesu pozwoli też
nowo utworzonym firmom zaoszczędzić 500 PLN.
6
8. Stworzenie wszechstronnej procedury weryfikacji nazwy
Obecnie funkcjonujący system weryfikacji unikalności nazwy przed rejestracją powinien zostać
usprawniony i zdigitalizowany. Ponadto, Sąd Rejestrowy powinien dać przedsiębiorcy możliwość
zarezerwowania nazwy firmy na pewien okres czasu (taki jak na przykład 24–48 godzin).
Zalecenia średnioterminowe:
1. Przeprowadzenie studium wykonalności w celu oceny możliwości przeniesienia procesu
rejestracji z Sądu Rejestrowego do wyspecjalizowanego departamentu w Ministerstwie
Sprawiedliwości
Jeśli Polska zamierza dostosować proces rejestracji działalności do najlepszych praktyk europejskich,
powinien on ze swej natury opierać się na deklaracji. Przy obecnej formie procesu w Sądzie
Rejestrowym, rozpoczęcie działalności obejmuje nieefektywne procedury weryfikacyjne oraz wiąże się z
wysokim odsetkiem zwróconych wniosków, w szczególności w przypadku wniosków, które wiążą się z
problemami technicznymi. W konsekwencji, firmy muszą szukać pomocy w firmach prawniczych, zaś
koszty związane z procesem rejestracyjnym znacząco rosną.
Gdyby rejestracja działalności była realizowana jako funkcja czysto administracyjna, a personel służby
cywilnej był przeszkolony do udzielania wnioskodawcom pomocy w kwestiach technicznych, proces
byłby bardziej przewidywalny, tańszy i prostszy. Jednocześnie, system wymiaru sprawiedliwości zostałby
uwolniony od konieczności realizowania tej funkcji i mógłby poświęcić swoje zasoby na realizację
funkcji czysto prawnych.
Studium wykonalności rzuci nowe światło na zagadnienia związane z czasem i kosztem przeniesienia
procesu rejestrowania działalności do wyspecjalizowanego departamentu Ministerstwa Sprawiedliwości
oraz pozwoli określić, który departament Ministerstwa będzie najodpowiedniejszy do pełnienia tej
funkcji.
Uzyskiwanie pozwolenia na budowę
Raport Doing Business odnotowuje wszystkie procedury, koszt i czas wymagany do wybudowania
magazynu i podłączenia się do mediów w największym mieście danego kraju. Analiza Doing Business
2010 wykazała, że potrzeba średnio 30 procedur, 308 dni i kosztów w wysokości 124,2% dochodów w
celu wybudowania magazynu w Warszawie z zachowaniem wszystkich oficjalnych wymogów. Polska
uplasowała się na 163 miejscu w zakresie łatwości uzyskiwania pozwoleń ogólnie oraz na 21 w regionie
ECA.
W 2009 roku Polska rozpoczęła radykalną reformę regulacji w sektorze budowlanym. Rząd wprowadził
znaczące zmiany w Kodeksie Budowlanym, które zostały przyjęte przez parlament 13 czerwca 2009 r.
Zmiany te zapewniły znaczące ograniczenie zakresu decyzji administracyjnych na korzyść powiadomień,
przede wszystkim w przypadku mniejszych i mniej ryzykownych projektów, włącznie z rezygnacją z
konieczności uzyskiwania zgody dla wniosków budowlanych w pewnych standardowych przypadkach.
W przypadku jeszcze mniejszych projektów może nie być wymagane nawet powiadomienie, a tym
bardziej zgoda. Wystarczająca może być tylko obecność licencjonowanego i związanego odpowiednimi
zobowiązaniami kierownika placu budowy. Ustawowy czas przetwarzania wniosku o pozwolenie na
budowę został skrócony z 60 dni roboczych do 30. Ponadto, zainicjowano odpowiednie zmiany
normatywne poprzez przyjęcie i włączenie do polskiej regulacji kodeksów europejskich oraz
7
wprowadzenie programu UE Efektywność Energetyczna Budynków, zgodnie z odpowiednią Dyrektywą
UE. W celu uzyskania wskazówek, rząd konsultuje się z najlepszymi praktykami z projektu Unii
Europejskiej „eEurope”, w którym pozwolenia na budowę są jedną z jedną z 20 usług publicznych, które
powinny być dostarczane online i w przypadku których należy się spodziewać szybkiego upodobnienia
się regulacji w poszczególnych krajach europejskich. Najpilniejszymi wymogami będą digitalizacja
informacji dotyczących planowania oraz stworzenie narzędzi pozwalających wnioskodawcom na
składanie planów online.
Zmiany w Kodeksie Budowlanym zostały zinterpretowane jako możliwe naruszenie Deklaracji Praw
Obywatela UE i sprawę przekazano do Trybunału Konstytucyjnego. Obecnie jest ona poddawana
przeglądowi, w szczególności odnośnie do kwestii przestrzegania obowiązujących procedur w
konsultacjach społecznych oraz prawa stron trzecich do zaskarżenia decyzji organów wykonawczych
(zgód) w sektorze budowlanym.
Ogólne zalecenia:
Jednym z głównych trendów polityki w nowej strukturze UE jest zwiększenie roli fachowców z branży
budowlanej z sektora prywatnego w kontrolach i przeglądach technicznych. Polska mogłaby przyspieszyć
dostosowanie się do ram określonych UE poprzez zapewnienie, by kolejne przeglądy kodeksu
budowlanego były zgodne z tymi ramami. Pierwszym krokiem powinno być zorganizowanie konsultacji z
sektorem prywatnym oraz wszelkiego rodzaju fachowcami z branży budowlanej w celu określenia nowej
roli stron w strukturze określonej prze UE oraz poszukiwanie najszerszego możliwego konsensusu
związanego z dostosowaniem istniejących regulacji do nowej struktury.
Zalecenia krótkoterminowe:
1. Proaktywne wykorzystywanie podejścia opartego na ryzyku podczas obsługi wniosków o
udzielenie pozwolenia na budowę i użytkowanie
Zgodnie z opiniami respondentów Doing Business, władzom Warszawy dokonanie przeglądu pozwolenia
na budowę i wydanie decyzji zajmuje około sześciu miesięcy. Wydaje się, że wszystkie wnioski –
niezależnie od ich złożoności, rozmiarów lub ryzyka dla bezpieczeństwa publicznego – są poddawane
tym samym procesom przeglądu, i co za tym idzie, podlegają tym samym opóźnieniom. W sytuacji
idealnej, jeśli kryteria oparte na ryzyku zostaną opracowane i przekształcone w proste i łatwe do
wykorzystania podręczniki, władze miasta będą mogły wykorzystać personel niższego poziomu do
przeglądania wniosków pod kątem kompletności oraz przestrzegania konkretnych kryteriów ryzyka. Jeśli
projekt jest prosty i niskiego ryzyka, powinien przechodzić przez prostszy i szybszy proces przeglądu niż
projekty większe i związane z wyższym ryzykiem. W krajach posiadających najlepsze praktyki, takich
jak Australia, Nowa Zelandia i Kanada, budynki poniżej pewnej wysokości podlegają mniejszej ilości
procedur w procesie wydawania zgody lub są w niego całkowicie zwolnione.
Jeśli chodzi o region, Chorwacja znacząco zmniejszyła czas i liczbę procedur wymaganych do zdobycia
pozwolenia na budowę poprzez zastąpienie pozwolenia na budowę prostą decyzją dotyczącą warunków
budowy. Zgodnie z Prawem Planowania Przestrzennego i Budowy (Dziennik Urzędowy Nr. 76/2007,
wszedł w życie 1 października 2007 r.), w większości przypadków pozwolenie na budowę nie jest już
potrzebne. Wymagane jest ono jedynie w przypadku budowy obiektów infrastruktury oraz budynków
8
podlegającym specjalnym regulacjom. Wybudowanie budynku o łącznej powierzchni poniżej 400 metrów
kwadratowych wymaga wyłącznie decyzji dotyczącej warunków budowy, która zastępuje pozwolenie na
budowę. Wybudowanie budynku przekraczającego te wymiary wymaga potwierdzenia głównego projektu.
Będzie ono wydawane przez ten sam organ, który jest odpowiedzialny za wystawienie zezwolenie na
lokalizację (w tym przypadku są to władze miasta Zagrzebia) oraz będzie zastępować pozwolenie na
budowę. Prośbie o potwierdzenie projektu głównego muszą towarzyszyć następujące dokumenty:
zezwolenie na lokalizację, sporządzony na piśmie raport z kontroli projektu głównego, opis tożsamości
projektanta opracowującego projekt oraz świadectwo parceli dla nowej działki.
Zatwierdzenie projektu przez straż pożarną, władze do spraw ścieków i wody, władze telekomunikacyjne,
inspektora pracy i inspektora sanitarnego musi zostać uzyskane tylko w przypadkach, gdy wymagane są
pozwolenia na budowę – w większości przypadków tak nie jest, włączając przypadek magazynu oceniany
w ramach raportu Doing Business. Doprowadziło to do wyeliminowania pięciu procedur.
Podejścia oparte na ryzyku nie zmniejszą bezpieczeństwa publicznego ani nie zwiększą zagrożeń dla
zdrowia i środowiska, ale raczej umożliwią władzom skupienie się na ryzykach o dużym wpływie,
którym w innym przypadku nie poświęcono by wystarczającej ilości uwagi; nie ma to wpływu na
podstawowe kwestie, takie jak bezpieczeństwo pożarowe, sanitarne i bezpieczeństwo pracy.
2. Skrócenie i wyegzekwowanie ustawowych limitów czasu zatwierdzania podczas obsługi
wniosków o udzielenie pozwolenia na budowę i użytkowanie
Obecnie prace budowlane nie mogą się rozpocząć przed uzyskaniem pozwolenia na budowę.
Przewidziany przez prawo czas na podjęcie decyzji administracyjnej w sprawie pozwolenia na budowę to
65 dni, ale władze mogą przedłużyć go o kolejne 60 dni w „trudnych przypadkach”. Jak twierdzą
respondenci Doing Business, decyzje dotyczące pozwoleń na budowę rzadko są wydawane i
wprowadzane w życie w podstawowym określonym czasie.
Ustawowo określony limit czasu na zatwierdzenie jest bardzo długi, nawet nie biorąc pod uwagę
dodatkowego okresu oczekiwania, stosowanego w praktyce. Władze miejskie Warszawy, podobnie jak
innych polskich miast, po przeanalizowaniu swoich możliwości i zoptymalizowaniu procesów
administracyjnych, powinny rozważyć skrócenie tego czasu – na przykład do maksymalnie 30 dni – oraz
podjąć kroki w celu zapewnienia, by ograniczenie to było przestrzegane. Taki czas powinien być bardziej
niż wystarczający, jako że osoby dokonujące kontroli z ramienia władz miasta nie miałyby do
sprawdzenia nic poza zgodnością z planami zagospodarowania i warunkami zabudowy, pozostawiając
weryfikację aspektów technicznych projektu budynku wykwalifikowanym i ubezpieczonym prywatnym
fachowcom z branży budowlanej. Można na przykład wprowadzić zachęty dla pracowników lub środki
dyscyplinarne, aby zwiększyć stopień przestrzegania zaleceń. Kampanie społeczne dotyczące
określonych limitów czasu również mogłyby nakłonić władze do zachowywania zgodności.
3. Ostrożne wykorzystywanie zasady „milczenie jest zgodą”
pozwoleń na budowę
(powiadomienie) w przypadku
Innym sposobem zachęcenia pracowników miejskich i innych organów zatwierdzających do zachowania
zgodności z wyznaczonymi ograniczeniami czasowymi jest zasada „milczenie jest zgodą”. Zasada ta
pozwoliłaby rozpocząć budowę po upłynięciu wyznaczonego czasu oczekiwania, chyba że władze z
jakiejś przyczyny odrzuciły wniosek. Zasada pozwalałby również zacząć wykorzystywać budynek po
upływie 30 dni, chyba że zostanie on z jakiejś przyczyny uznany za wadliwy. Obecnie, średni czas
oczekiwania na pozwolenie na użytkowanie wynosi 74 dni. W Czechach wprowadzenie zasady milczącej
zgody okazało się wielkim sukcesem. Po jej wdrożeniu czas potrzebny na przeprowadzenie procesu
uzyskiwania licencji i zgody w Pradze został skrócony o niemal dwa miesiące.
9
Podejście oparte na milczącej zgodzie należy jednak wprowadzać bardzo ostrożnie. Jeśli w obecnie
funkcjonującym systemie kontrolowanym przez władze miasta nie ma możliwości sprawdzenia zgodności
z podstawowymi wymogami bezpieczeństwa, zasada milczącej zgody mogłaby mieć niekorzystny skutek
w postaci szeregu niesprawdzonych projektów – co oznaczałoby niebezpieczne konsekwencje dla
społeczeństwa jako całości. Aby można było zastosować zasadę milczącej zgody, niezbędny jest silny
system wprowadzania w życie. Aby zasada mogła być wykonalna, rząd musi być pewny umiejętności
architektów i inżynierów wnioskodawcy oraz ich profesjonalizmu i odpowiedzialności. Niezbędne są do
tego wysokie standardy fachowe, najlepiej zapewniane przez solidne systemy certyfikacji, a ponadto
dobrze skodyfikowane regulacje dotyczące budownictwa. Aby przetestować to podejście, władze miasta
mogłyby rozważyć wprowadzenie okresu przejściowego poprzez zastosowanie zasady najpierw
wyłącznie do małych, prostych projektów wiążących się z niewielkim ryzykiem, realizowanych w
mniejszych miastach i miejscowościach, a wprowadzenie jej do większych miast, takich jak Warszawa,
odbyłoby się dopiero na późniejszym etapie.
Zalecenia średnioterminowe:
1. Podmioty użyteczności publicznej i inne agencje powinny opublikować wytyczne w celu
uproszczenia przygotowań warunków technicznych dla każdego projektu
Obecnie firmy budowlane muszą zwracać się do podmiotów użyteczności publicznej i innych agencji
(takich jak zarząd dróg) z prośbą o podanie warunków technicznych. Każdy z tych podmiotów potrzebuje
dwóch do trzech tygodni na przeanalizowanie projektu i wydanie decyzji, czy dany projekt może zostać
dołączony do mediów lub drogi. Wymogi te dodają co najmniej cztery kroki i ponad trzy tygodnie do
procesu uzyskiwania pozwolenia na budowę. Prawdopodobne jest, że każdy z podmiotów stosuje
standardowy zestaw wytycznych w celu zadecydowania, czy projekt jest zgodny z warunkami
technicznymi niezbędnymi do dołączenia. W krajach posiadających najlepszą praktykę wytyczne te są
publikowane, tak aby firmy budowlane lub zatrudnieni przez nie inspektorzy mogli sprawdzić projekt pod
kątem zgodności i poinformować władze o wynikach.
Podmioty użyteczności publicznej i inne agencje przywołane w Artykule 34, paragraf 3, punkt 3
polskiego Prawa budowlanego powinny opublikować wytyczne, tak aby firmy te lub zatrudnieni przez nie
inspektorzy mogli zadbać o zachowanie zgodności w wymogami już podczas opracowywania projektu.
Potem będą mogli dołączyć swoje uwagi do wniosku o pozwolenie na budowę, który składają do władz
miasta. Władze miasta będą miały możliwość zlecenia dalszego sprawdzenia planów.
Władze miasta powinny rozważyć nawiązanie powiązań ze wszystkimi podmiotami w jednym systemie,
w którym powiadomienia i inne dokumenty mogłyby być wymieniane elektronicznie. Pozwoli to
przyspieszyć proces, zmniejszyć liczbę wymaganych dokumentów i czas ich przetwarzania. Na koniec,
podmioty mogą zechcieć zmienić swoje odpowiednie regulacje, pozwalając swoim pracownikom na
szybsze przetwarzanie wniosków i umożliwiając wymianę danych drogą elektroniczną.
2. Racjonalizacja i konsolidacja kontroli po wykonaniu
Ocenie firmy budowlane muszą powiadamiać, uzyskiwać zatwierdzenie i poddawać się kontrolom ze
strony sześciu różnych podmiotów po opracowaniu projektu budynku. Podmioty te to: inspekcja ds.
środowiska naturalnego, rządowa inspekcja sanitarna, rządowa inspekcja pracy, straż pożarna, władze
geodezyjne i państwowa inspekcja nadzoru budowlanego. Rozdzielenie tych kontroli powoduje
nieuzasadnione opóźnienia i dodatkowe kroki dla firmy budowlanej. Wśród samych agencji mogą
również istnieć pokrywające się lub niespójnie stosowane zasady. W sytuacji idealnej, jedna z tych
agencji (być może państwowa inspekcja nadzoru budowlanego) mogłaby zorganizować inne i
wykonywać jedną skonsolidowaną kontrolę zamiast kilku oddzielnych. W tym celu należy zmodyfikować
przepisy dotyczące kontroli, mówiące że można prowadzić tylko jedną kontrolę jednocześnie, tak aby
10
umożliwić przeprowadzanie wielopodmiotowej kontroli ogólnej. W krajach posiadających najlepszą
praktykę, takich ja Dania i Gruzja, za przeprowadzenie końcowej kontroli i wystawienie pozwolenia na
użytkowanie odpowiedzialna jest jedna agencja i jedna komisja.
3. Poprawa wydajności i zastosowanie inżynierii wstecznej do procedur wydawania pozwoleń na
budowę w celu zaoszczędzenia czasu i kosztów dla inwestorów dzięki wykorzystaniu delegacji i
powiadomień
W Warszawie proces uzyskiwania pozwolenia na budowę oraz wszystkich potrzebnych zatwierdzeń
przed i po wykonaniu wymaga 30 kroków i zajmuje ponad 300 dni. W proces zaangażowanych jest ponad
10 organów, włączając podmioty użyteczności publicznej. Po zracjonalizowaniu i poprawieniu
wydajności istniejącego procesu, Polska może znacząco ograniczyć zakres decyzji administracyjnych na
korzyść powiadomień, zwłaszcza w przypadku mniejszych projektów wiążących się z małym ryzykiem,
włączając rezygnację z wymogu uzyskania zgody dla wniosków budowlanych w pewnych
ustandaryzowanych przypadkach. Toronto przyjęło następujące podejście: funkcjonujący w mieście
program “Commercial X-press” jest przeznaczony dla prostych projektów komercyjnych i zapewnia czas
obiegu równy 10 dni roboczych. W Ammanie władze miasta przyjęły nieco inne rozwiązanie - najpierw
wprowadzono jeden punkt obsługi dla dużych projektów w gęsto zaludnionych obszarach o mieszanym
przeznaczeniu, korytarzach intensywnego rozwoju oraz obszarach przemysłowych, a następnie
rozszerzono usługi na wszystkie projekty. Francja również posiada stosunkowo prosty system
zatwierdzeń, które zawsze przechodzą przez władze miasta. W Paryżu wnioskodawca najpierw składa
wszystkie wymagane dokumenty, które można uzyskać w Ratuszu lub pobrać z Internetu. Jeśli brakuje
jakiegoś dokumentu, należy o tym powiadomić w ciągu 2 tygodni od rejestracji. Jeśli wnioskowi
towarzyszą wszystkie wymagane dokumenty, kontrahent otrzymuje powiadomienie o przyjęciu, w
którym podana jest data i numer rejestracji oraz określony czas potrzebny na skontrolowanie wniosku.
Pozwolenie na budowę zostaje wydane w ciągu 2 miesięcy od zarejestrowania wniosku, zaś kontrahent
może uznać, że udzielono milczącej zgody, jeśli nie otrzyma żadnej odpowiedzi w ciągu 2 miesięcy.
Spośród innych krajów UE również Dania (6 kroków, wraz z dołączeniem mediów) i Szwecja (8 kroków,
włączając media) posiadają efektywne modele składania wniosków i uzyskiwania pozwolenia na budowę.
Rejestrowanie własności
Wskaźnik odnoszący się do rejestrowania własności obejmuje pełny zestaw procedur, czas i koszt
potrzebny firmie na przeniesienie tytułu własności nieruchomości i budynku na inną firmę, tak aby
kupujący mógł wykorzystywać daną własność do rozbudowy swojej działalności, jako zabezpieczenie
przy ubieganiu się o nową pożyczkę lub w celu sprzedaży kolejnej firmie. W Polsce (Warszawa)
przeprowadzenie procesu wymaga średnio 6 procedur, 197 dni i kosztuje 0,5% wartości danego majątku.
Polska uplasowała się na 88 miejscu spośród 183 krajów w zakresie łatwości rejestrowania własności.
Niskie miejsce wynika przede wszystkim z dużych opóźnień w sądzie rejestrowym.
Zalecenia krótkoterminowe:
1. Zapewnienie standardowych umów dla przekazania własności
Obecnie firmy pragnące przenieść własność są zobowiązane do notarialnego potwierdzenia umowy
kupna-sprzedaży. Zwykle mogą również poprosić notariusza lub prawnika o opracowanie szkicu takiej
umowy. W większości przypadków prawnicy rozpoczynają pracę nad umową od standardowego szablonu.
11
Jednakże, dla przedsiębiorcy praktyka ta oznacza dodanie jednej procedury, do jednego dnia oraz
dodatkowej opłaty (zależnej od wartości transakcji) do procesu przekazania własności. Łatwiejsze i
wygodniejsze byłoby zapewnienie stronom dostępu do standardowych umów (takich jak szablony już
wykorzystywane przez prawników), które mogłyby być pobierane z Internetu lub uzyskiwane w urzędzie
rejestrowym. Wprowadzenie standardowych umów pozwoliłoby ograniczyć potencjalne błędy i
nieprawidłowości w umowach – a co za tym idzie, także czas potrzebny na odnotowanie przeniesienia w
dalszej części procesu (który obecnie trwa 6 miesięcy). Udostępnienie takich standardowych umów
pozwoliłoby także obniżyć koszty rejestracji, gdyż ostatecznie udział notariusza stałby się opcjonalny. W
przypadku złożonych spraw (do określenie przez Sąd Rejestrowy), władze mogłyby wciąż korzystać z
usług notariuszy w celu zweryfikowania wszelkich ukrytych zobowiązań w majątku. Standardowe
umowy dostępne dla ogółu społeczeństwa są stosowane w Czarnogórze i Wielkiej Brytanii.
2. Przeprowadzenie wewnętrznego mapowania procesów w kilku sądach rejestrowych w celu
zidentyfikowania wąskich gardeł i rozwiązań stanowiących najlepszą praktykę
Sfinalizowanie przeniesienia własności w sądach rejestrowych w Warszawie trwa zwykle kilka miesięcy.
Czas ten obejmuje digitalizację pliku, przegląd i zatwierdzenie pliku przez aplikanta, a następnie trwający
21 dni okres oczekiwania na wejście w życie nowej własności. Czas rejestracji jest niezwykle długi w
porównaniu z innymi stolicami europejskimi: w Sofii trwa to tylko 3 dni, w Bukareszcie – 9, zaś w
Bratysławie – 30. Polskie Ministerstwo Sprawiedliwości donosi, że warszawskie sądy są nadmiernie
obciążone z powodu dużej ilości i złożoności transakcji, zaś inne sądy w kraju radzą sobie w tym zakresie
lepiej. Ministerstwo mogłoby przeprowadzić mapowanie wewnętrznych procesów w sądach rejestrowych
w Warszawie oraz w innych sądach na terenie kraju, które szybciej realizują przeniesienia. Tym
sposobem, Ministerstwo mogłoby zobaczyć, czy istnieją jakieś najlepsze praktyki, które mogłyby zostać
przyjęte przez sądy w Warszawie w celu skrócenia czasu trwania procesu.
Mapowanie powinno zostać dokonane zgodnie ze zdefiniowaną metodologią oraz w celu odkrycia
potencjalnych konkretnych rozwiązań. Na przykład w ramach mapowania można określić ilość
wewnętrznych kroków, definiowanych jako zatwierdzenie lub zatrzymanie wniosku przez pracownika.
Należy również odnotować czas mijający od chwili przyjęcia wniosku do przekazania go do kolejnego
pracownika. Dzięki temu będzie można odkryć istniejące w Warszawie wąskie gardła, a Ministerstwo
będzie mogło podjąć odpowiednie działania, aby im zaradzić. Podobnie, jeśli liczba zatwierdzeń jest
mniejsza lub czas ich realizacji jest krótszy w innych sądach, Ministerstwo może podjąć decyzję o
wyeliminowaniu niektórych wewnętrznych kroków w procedurach stosowanych przez sądy w Warszawie.
3. Zaoferowanie usług przyspieszonego przetwarzania w wydziale ksiąg wieczystych
Zgodnie z informacjami przekazanymi przez respondentów Doing Business w Warszawie, obsługa
wniosków o przeniesienie własności gruntów w wydziale ksiąg wieczystych trwa około 6 miesięcy. Dla
porównania, w Niemczech wydział ksiąg wieczystych realizuje przeniesienie w ciągu tygodnia.
Doskonałym przykładem efektywności w tym zakresie jest Gruzja: tutaj przeprowadzenie całej transakcji
trwa pięć dni, od początku do końca. W perspektywie długoterminowej, aby przyspieszyć proces
przekazywania własności, Polska powinna kontynuować komputeryzację ksiąg wieczystych, rozpoczętą
w 2005 r. Tymczasem Wydział Ksiąg Wieczystych powinien również oferować klientom możliwość
wyboru przyspieszonych procedur: za nieco wyższą opłatę rejestracja odbywałaby się szybciej. Szybkie
procedury pomogłyby ustalać priorytety w pracy urzędów oraz pozwoliły przedsiębiorcom, którym zależy
na czasie, zrealizować transakcje w trybie przyspieszonym. Na przykład Wydział Ksiąg Wieczystych
mógłby oferować przyspieszony czas obsługi, trwający 1-2 tygodnie, dla tych klientów, którzy wniosą
opłatę w podwójnej wysokości. Aby dodatkowo zachęcić zarówno klientów do korzystania z tej
możliwości, jak i Wydział do dotrzymywania terminów, usługa ta powinna być powiązana z gwarancją
12
zwrotu kosztów w przypadku niedotrzymania terminu. Wiele krajów z całego świata, między innymi
Argentyna, Węgry, Litwa, Słowacja i Ukraina, oferuje przyspieszone usługi przetwarzania.
Zalecenia średnioterminowe:
1. Wykorzystanie najlepszych praktyk z dobrze działających sądów rejestrowych w celu
wyeliminowania opóźnień w warszawskich sądach rejestrowych
Ministerstwo Sprawiedliwości powinno uważnie monitorować wyniki mapowania procedur
wewnętrznych w sądach rejestrowych i wykorzystywać je do likwidowania wąskich gardeł oraz
przyjmowania najlepszych praktyk. Podejście takie ma kilka zalet: rozwiązania mogą być proste i nie
wymagać żadnych zmian w prawie; mapowanie – podobnie jak rozwiązania – będą prawdopodobnie
wymagać niewielkich kosztów; podejście to zachęca do korzystania z rozwiązań, które pozwalają
bardziej efektywnie wykorzystywać zasoby każdego z sądów rejestrowych.
2.
Skonsolidowanie ewidencji gruntów w jednym miejscu
Strony pragnące przekazać własność nieruchomości muszą najpierw zweryfikować zapisy dotyczące
gruntu i nieruchomości w trzech oddzielnych miejscach: w Wydziale Ksiąg Wieczystych, w Wydziale
Geodezji i Kartografii oraz w Miejscowym Planie Zagospodarowania Przestrzennego. Jest to uciążliwe i
zwiększa prawdopodobieństwo wystąpienia konfliktu własności. W dłuższej perspektywie czasowej,
Polska powinna również skonsolidować księgi wieczyste w jednym fizycznym miejscu lub przynajmniej
w jednej elektronicznej bazie danych – zgodnie z planami Ministerstwa Spraw Wewnętrznych, powinno
to nastąpić do 2016 roku. Są Rejestrowy oraz Wydział Geodezji i Kartografii są już na przykład w trakcie
procesu digitalizacji swoich zasobów. Oprócz digitalizacji, należy zadbać o kompatybilność baz danych
wszystkich trzech podmiotów. Kiedy wszystkie zapisy zostaną ujednolicone, z procesu przetwarzania
będzie można wyeliminować co najmniej dwie procedury i prawdopodobnie również część opóźnień.
Gruzja, Litwa i Norwegia to tylko kilka z licznej grupy krajów, które dokonały konsolidacji swoich
systemów ksiąg wieczystych.
Podatki
W zeszłym roku (2008-2009) Polska dokonała znaczących zmian w tym obszarze. 1 stycznia 2008 roku
obniżono składki na ubezpieczenie społeczne. Udział pracodawcy obniżył się z 18,52% do 16,52% płacy
brutto, zaś udział pracownika spadł z 15,71% do 13,71%. Ponadto, 1 grudnia 2008 roku weszły w życie
ważne zmiany mające na celu uproszczenie VAT. Obecnie wszystkie firmy są uprawnione do wybrania
kwartalnej metody rozliczania VAT, nawet jeśli utrzymują system miesięcznych płatności. Co więcej,
władze Warszawy obniżyły podatki transportowe z 2.527 PLN do 1.130 PLN od jednej posiadanej
ciężarówki. Podatki od nieruchomości zwiększyły się z 0,62 PLN do 0,71 PLN za metr kwadratowy ziemi
oraz z 17,31 PLN do 19,01 PLN za metr kwadratowy budynku. I na koniec, od stycznia 2010 roku próg
rocznych obrotów, od którego firmy muszą płacić VAT, został podniesiony z 50.000 PLN do 100.000
PLN, a rząd planuje jego ponowne podniesienie w 2011 roku do 150.000 PLN.
Według stanu na czerwiec 2009 roku, polskie firmy musiały dokonywać 40 oddzielnych płatności
podatku w ciągu roku i poświęcić średnio 395 godzin na wypełnianie właściwych formularzy oraz
składanie ich do właściwych podmiotów. Całkowita stawka podatku w wysokości 42,5%, nie jest wysoka
w porównaniu z innymi krajami. Jednakże obciążenie administracyjne związane z wykonywaniem
osobiście comiesięcznych płatności podatku dochodowego firmy, podatku od nieruchomości oraz
podatku VAT powoduje, że Polska znalazła się na niskim miejscu w rankingu jeśli chodzi o łatwość
płacenia podatków (151).
13
Zalecenia krótkoterminowe:
1. Obowiązkowe płatności online dla średnich do dużych przedsiębiorstw uzyskujących obroty
przekraczające ustalony próg
Polska zezwala na płatności i rozliczanie online w przypadku składek na ubezpieczenie społeczne,
podatku dochodowego oraz VAT – jednakże te dwa ostatnie odnoszą się jedynie do tzw. „dużych
płatników”. 5 Opcja ta powinna zostać rozszerzona na wszystkich płatników podatku, nie tylko tych
dużych. Ponadto, za wyjątkiem składek na ubezpieczenie społeczne, duzi płatnicy nie wykorzystują
obecnie możliwości płacenia podatku i wnioskowania o zwroty drogą elektroniczną, ponieważ nie
przekonano ich, że ta możliwość jest dla nich korzystna. Aby zmniejszyć obciążenie administracyjne
zarówno podatników, jak i władz podatkowych, zarówno rozliczanie, jak i płatności elektroniczne
powinny być obowiązkowe dla wszystkich firm, które przekraczają pewien próg (np. 1 milion EUR.) W
2008 roku w Republice Czeskiej wprowadzono obowiązek składania formularzy podatkowych drogą
elektroniczną dla wszystkich rodzajów podatku, co pozwoliło skrócić czas obsługi o 317 godzin. Na
Białorusi portal internetowy stał się w pełni dostępny dla wszystkich płatników podatku, zaś w Macedonii
rozliczanie drogą elektroniczną jest obecnie obowiązkowe w przypadku wszystkich podatków. We
Francji obowiązek ten dotyczy firm o rocznych obrotach przekraczających 760.000 EUR (próg ten
zostanie obniżony do 500.000 EUR w 2010 roku).
Ponadto, składanie formularzy i dokonywanie płatności drogą elektroniczną powinno być
popularyzowane w ramach rządowej kampanii informacyjnej poświęconej tej kwestii – w połączeniu z
zapewnieniem, że tak dokonane płatności będą spełniać wszystkie wymogi prawne. Jeśli ponad 50%
wniosków byłoby składanych droga elektroniczną, i jeśli Polska rozszerzyłaby płatności online jeszcze na
miejski podatek od nieruchomości, liczba płatności mierzona w ramach Doing Business mogłaby się
zmniejszyć.
2. Legalizacja wykorzystania pośredników podatkowych
Obecnie wszelkie firmy pragnące skorzystać z możliwości rozliczania i dokonywania płatności online
muszą zakupić klucz podpisu elektronicznego, a następnie odnawiać ten klucz, co wiąże się z kosztami.
Wysokie koszty klucza i jego odnawiania zniechęcają wiele firm do korzystania z możliwości
związanych z elektronicznym składaniem wniosków i dokonywaniem płatności. Zamiast obniżać cenę
kluczy, alternatywnie można upoważnić pośredników podatkowych do dokonywania rozliczeń i płatności
droga elektroniczną w imieniu swoich klientów. Rząd będzie musiał zalegalizować korzystanie z usług
takich pośredników, którzy będą składali swój własny podpis elektroniczny w imieniu swoich klientów,
jako że obecnie wydaje się, iż podpisy nie mogą być wykorzystywane przez więcej niż jedną osobę (która
może reprezentować firmę).
3. Uproszczenie formularzy podatkowych i wprowadzenie oprogramowania przyjaznego dla
użytkownika w celu zachęcenia do wypełniania dokumentów i dokonywania płatności drogą
elektroniczną
Podmioty z sektora prywatnego donoszą, że obecnie niektóre formularze podatkowe są trudne do
wypełnienia i nie są kompatybilne z danymi wprowadzanymi do wniosków elektronicznych i systemów
5
„Duzi płatnicy” są definiowani jako ci o dochodach (bez VAT) równych co najmniej 5.000.000 EUR.
14
płatności. Ponadto, brakuje przyjaznego dla użytkownika oprogramowania, które pomogłoby płatnikom
wyliczyć podatki i spełnić wymogi drogą elektroniczną.
Rząd powinien działać proaktywnie i przekształcić formularze i oprogramowanie, tak aby były one
łatwiejsze w obsłudze, aby zachęcić płatników do korzystania oraz ograniczyć liczbę popełnianych
błędów. Rząd może również chcieć uzyskać informacje zwrotne i dane odnoszące się do tych kwestii od
podmiotów z sektora prywatnego, a być może także zaangażować je w proces doskonalenia formularzy i
programów. Jednym z rozwiązań zachęcających podatników do korzystania z tej możliwości jest na
przykład uruchomiona przez władze podatkowe infolinia dla podatników. Rząd mógłby uzyskać
informacje zwrotne od podatników w ramach tego mechanizmu albo np. poprzez ankietę online
umieszczoną na stronie władz podatkowych.
Koszt tej reformy może zostać określony podczas fazy wdrożenia, jednak potencjalne związane z nią
korzyści, opisane powyżej, powinny być znaczne.
4. Zwiększenie zgodności ze składkami pracowniczymi i na ubezpieczenie społeczne
Obecnie w ramach badania Doing Business wykazano, ze ponad połowa czasu poświęconego przez firmy
na rozliczenie podatków i składek jest przeznaczona na rozliczanie i opłacanie składek pracowniczych i
na ubezpieczenie społeczne (222 osobogodziny w roku).
W pierwszej kolejności rząd powinien przeanalizować przyczyny, które sprawiają, że firmy mają
trudności z rozliczaniem składek społecznych. Na przykład Ministerstwo Finansów wspólnie z ZUS może
przeprowadzić zogniskowany wywiad grupowy z podmiotami z sektora prywatnego – przede wszystkim
z małymi firmami – w celu określenia przyczyn, które wpływają na ich obciążenie związane z
rozliczeniem.
Po drugie, Ministerstwo Finansów i ZUS mogą poszukać inspiracji w zakresie opracowywania rozwiązań
u innych rządów europejskich. Jednym z przykładów mogą być Włochy: wprowadzony tam program
reformy mający na celu zracjonalizowanie informacji i zgłaszania składek pracowniczych i na
ubezpieczenia społeczne pozwoli krajowi oszczędzić około 4,8 biliona EUR.
5. Uproszczenie rozliczania VAT
Obecnie próg dochodów, od którego polskie firmy muszą rozliczać VAT, wynosi zaledwie 100.000 PLN
(~24.500 EUR.) W porównaniu z innymi gospodarkami europejskimi jest to bardzo nisko ustawiony
próg: w Wielkiej Brytanii wynosi on około 80.600 EUR; w Irlandii 70.000 EUR. Regulacje dotyczące
VAT są zazwyczaj bardziej uciążliwe, ponieważ wymagają specjalnego rozliczania i dokumentacji, co
sprawia trudności przede wszystkim małym firmom. Choć rząd planuje podwyższyć próg do 150.000
PLN w styczniu 2011 r., jest to wciąż bardzo niska granica i nadal będzie obejmować niewielkie firmy,
które mogą mieć problemy z pełnym zastosowaniem się do wymogów. Rząd powinien zamiast tego po
przeprowadzeniu analizy wpływu na dochód rozważyć podniesienie progu tak, by był on zgodny z
europejskimi standardami.
Można dokonać dalszych uproszczeń w celu zmniejszenia obciążenia administracyjnego zarówno dla
firm, jak i władz podatkowych. Rząd już wprowadził na przykład możliwość dokonywania kwartalnych
płatności dla niektórych firm. Władze podatkowe mogą wziąć przykład z Irlandii i dokonać dalszych
uproszczeń: w Irlandii firmy płacące rocznie mniej niż 3.000 EUR VAT mogą uiszczać płatności dwa
razy w roku.
15
I na koniec, jednym z największych obciążeń dla małych firm w związku z rozliczaniem VAT jest ilość
papierkowej roboty i dokumentów, które trzeba przechowywać. Problem ten jest obecny również w
Polsce. Jednym z rozwiązań byłoby zalegalizowanie faktur elektronicznych. Na przykład w Holandii
ograniczono wymogi prawne związane z elektronicznymi fakturami w 2009 roku (szacowane
oszczędności z tego tytułu to 300 milion EUR rocznie). Turcja przyjęła rozwiązanie podzielone na fazy:
obecnie realizuje pilotażowy program związany w fakturami elektronicznymi w sektorze
telekomunikacyjnym.
6. Wyrównanie progów i zapewnienie, by firmy naprawdę będące mikroprzedsiębiorstwami i
małymi przedsiębiorstwami odnosiły korzyści związane z uproszczeniem warunków
W Polsce małe przedsiębiorstwa i mikroprzedsiębiorstwa są definiowane w różny sposób dla każdego z
podatków: VAT, podatku dochodowego od firm i zaliczki na podatek. W zależności od kryteriów
stosowanych dla danego typu podatku, firma może kwalifikować się lub nie kwalifikować się do
uproszczonej płatności. Kryteria są następujące: aby zakwalifikować się zaliczkowej płatności za podatek
dochodowy, przedsiębiorca nie może przekroczyć obrotów ze sprzedaży w wysokości 150.000 EUR
rocznie. Aby zakwalifikować się jako „małe przedsiębiorstwo” i dzięki temu móc płacić podatek
dochodowy od firmy kwartalnie oraz móc skorzystać ze specjalnej jednorazowej amortyzacji do 50.000
EUR, przedsiębiorca nie może przekroczyć obrotów ze sprzedaży w wysokości 800.000 EUR (ostatnio
zmienione na 1,2 miliona EUR). W przypadku VAT, „małe przedsiębiorstwo” definiuje się jako
przedsiębiorstwo o obrotach ze sprzedaży do 1,2 miliona EUR i jest ono uprawnione do rozliczeń
kwartalnych. Na koniec, próg dla VAT to 100.000 PLN, tj. 24.000 EUR. Te zróżnicowane warunki są
mylące dla podatników, a także stwarzają firmom możliwość unikania podatków dzięki wykorzystaniu
każdego z różnych zestawów kryteriów.
Dobrą praktyką jest wyrównanie progów w zakresie uproszczonych schematów w przypadku małych firm
oraz progu zwolnienia z VAT. Polska będzie musiała opracować stosowne definicje dla
mikroprzedsiębiorstw i małych przedsiębiorstw. Preferencyjne traktowanie mikroprzedsiębiorstw
mogłoby polegać na zryczałtowanej płatności podatku dla firm o obrotach nieprzekraczających progu
zwolnienia z VAT. Uproszczony, płaski schemat podatkowy może być ograniczony do „małych
przedsiębiorstw”. Można wprowadzić inne postanowienia upraszczające dla małych przedsiębiorstw
powiązanych i średnich płatników, w szczególności odnośnie do wymogów związanych z
dokumentowaniem i raportowaniem. Zmiany te mogą spowodować problemy związane z wdrożeniem i
logistyką. Dlatego też podczas fazy wdrożenia opracowana zostanie mapa drogowa, pozwalająca
rozwiązać te problemy.
Zalecenia średnioterminowe:
1. Dokonanie przeglądu i wyjaśnienie przepisów podatkowych w celu uniknięcia niejasności
Respondenci z sektora prywatnego często zwracali uwagę na fakt, że prawodawstwo podatkowe jest
niejasne. Twierdzą oni, że przepisy podatkowe są wypełnione prawniczym żargonem i zwrotami, które są
trudne do zrozumienia dla laika. Co więcej, polskie przepisy dotyczące podatków bardzo często zawierają
odwołania do innych przepisów i praw, podczas gdy same ustawy są zazwyczaj bardzo długie i z tego
powodu rzadko czytane. Ponadto respondenci twierdzą, że niektóre przepisy są niezrozumiałe nawet dla
specjalistów ds. podatkowych. Na przykład w 2009 roku Naczelny Sąd Administracyjny wydał
orzeczenie odnośnie do wzbudzającej liczne spory kwestii VAT na prezenty przekazywane w celach
marketingowych. Według orzeczenia, w takich przypadkach nie ma obowiązku odprowadzania VAT,
jednak właściwe przepisy były w tej kwestii niejasne. Inny przykład odnosi się do postanowień
dotyczących „skapitalizowanych” odsetek (odsetki dodane do podstawowej kwoty kredytu). Z powodu
niejednoznaczności prawa podatkowego, dla specjalistów podatkowych nie jest jasne, czy
16
skapitalizowane odsetki można włączyć do kosztów uznanych podatkowo w momencie ich kapitalizacji,
czy dopiero w momencie, gdy są one płacone. Istnieją sprzeczne orzeczenia sądów w tej kwestii, mimo że
jest to bardzo istotna sprawa.
Analizy wykazują, że „Złożoność przepisów podatkowych jest jedną z głównych przyczyn wysokich
kosztów związanych z zapewnianiem zgodności z przepisami”6 oraz że „zmiany w systemie podatkowym
(zmiany same w sobie, ich tempo oraz czas wprowadzania) mogą spowodować wzrost kosztów, gdy małe
firmy i ich doradcy podatkowi będą próbować zrozumieć nowe rozwiązania podatkowe”.7
Niejasności te można wyeliminować w drodze przeglądu najważniejszych elementów prawa
podatkowego, zaś podatnicy mogliby odwoływać się do pojedynczego, centralnego źródła informacji,
zawierającego wszystkie aktualne przepisy oraz decyzje sądów odnośnie do administracji podatkowej.
Zastosowanie takich środków mogłoby potencjalnie zredukować czas potrzebny podatnikom na
spełnienie wymogów przepisów podatkowych.
2. Zbliżenie przepisów dotyczących podatku dochodowego od firm do przepisów UE
Istotnym problemem podkreślonym przez sektor prywatny jest fakt, że Polska nie posiada dobrze
rozwiniętego systemu prawa precedensowego odnośnie do podatków. Zauważono, że gdyby prawo
odnoszące się do podatku dochodowego od firm było bardziej zbliżone do tego ustanowionego przez
Unię Europejską, wówczas korzyści wynikające z istniejących praw precedensowych ustanowionych
przez Europejski Trybunał Sprawiedliwości stałyby się dostępne również dla polskich podatników i
władz podatkowych. Zapewniłoby to możliwość łatwiejszego rozstrzygania sporów dotyczących kwestii
faktycznych i prawnych, które zostały już rozstrzygnięte przez sądy europejskie.
3. Wzmocnienie systemu wiążących interpretacji
Obecnie wydaje się, że każdy spór związany z podatkami jest rozstrzygany jak nowa sporawa, co może
spowodować opóźnienia w wydawaniu decyzji, a co za tym idzie płatności podatków. Ministerstwo
Finansów już rozpoczęło realizowanie praktyki polegającej na wydawaniu interpretacji centralnie i
upoważniło do tego również cztery izby skarbowe. Należy opracować mechanizm, który sprawi, że
decyzje jednego sądu administracyjnego będą wiążące również w przypadku podobnych spraw w całym
kraju. Takie rozwiązanie przyspieszyłoby rozwiązywanie sporów w przypadkach, gdy fakty w danej
sprawie są analogiczne do innych spraw, odnośnie do których podjęto już wcześniej decyzję, tym samym
zwiększając zaufanie podatników do wymiaru sprawiedliwości w kwestii podatków.
Reformy w zakresie administracji podatkowej są opłacalne. Kraje, które zadbały o to, by płacenie
podatków było łatwiejsze, zauważają większy udział przedsiębiorstw w gospodarce formalnej oraz niższą
stopę bezrobocia wśród kobiet.8
Ochrona inwestorów
Analiza Doing Business bada siłę ochrony akcjonariuszy mniejszościowych przed niewłaściwym
wykorzystaniem przez członków kadry zarządzającej aktywów firmy dla osobistego zysku. Przy zakresie
6
Report of Taskforce on Reducing Regulatory Burdens on Business (Raport Grupy roboczej ds. ograniczenia
obciążeń regulacyjnych dla biznesu), Urząd Skarbowy Australii, Analiza regulacji, styczeń 2006, str. 108
7
Australia, Board of Taxation, Scoping Study of Small Business Tax Compliance Costs: Report to Treasurer
(Studium ewaluacyjne dotyczące kosztów spełniania wymogów prawa podatkowego dla małych firm: Raport dla
Skarbnika), 12/2007, str. 1
8
Doing Business 2008, str. 40-43.
17
ocen 0-10, Polska uzyskała wynik 6.0. Ogólny współczynnik ochrony inwestorów to średnia trzech
wskaźników podrzędnych. Podczas gdy wyniki Polski w zakresie wskaźnika łatwości składania pozwów
przez akcjonariuszy są wysokie (9), podobnie jak w przypadku wskaźnika ujawnień (7), wskaźnik
zakresu odpowiedzialności kadry zarządzającej (zaledwie 2) wskazuje na słabą ochronę w tym obszarze.
Polska zajmuje 41 miejsce w zakresie ochrony inwestorów ogólnie i 7 miejsce w regionie.
Zalecenia krótkoterminowe:
1. Zwiększyć obowiązki kadry zarządzającej w zakresie ujawniania w przypadku transakcji z
jednostkami powiązanymi
Zgodnie z Kodeksem spółek handlowych (k.s.h.), członkowie kadry zarządzającej nie mają wobec
zarządu obowiązku pełnego ujawniania. Poprawiony Kodeks – oprócz wymogu nakazującego, by
zainteresowane strony transakcji natychmiast sygnalizowały obecność konfliktu interesów zarządowi –
powinien również zawierać wymóg ujawnienia przez strony natury tego interesu oraz zakresu, w jakim
strony uzyskają osobiste korzyści z działań firmy, tj. pełnych szczegółowych informacji na temat danej
transakcji. Artykuł 377 k.s.h. musi zostać skorygowany. Przepisy prawa obowiązujące z Bułgarii,
Rumunii i Macedonii zobowiązują członków kadry zarządzającej do pełnego ujawniania zarządowi
wszystkich istotnych faktów dotyczących transakcji.
2. Wymóg dokonania przeglądu transakcji przez podmiot zewnętrzny
Co więcej, należy wprowadzić wymóg, by podmiot zewnętrzny – na przykład niezależny audytor –
dokonywał przeglądu transakcji przed jej przeprowadzeniem. Raport audytora powinien zawierać ocenę
głównych warunków transakcji oraz opinię na temat tego, czy transakcja jest przeprowadzana na
warunkach rynkowych. Obecnie w Polsce nie obowiązują żadne takie przepisy. Francja i Wielka Brytania
zawarły takie postanowienia odpowiednio w Kodeksie handlowym i Ustawie o spółkach.
3. Odpowiedzialność kadry zarządzającej za niedopełnienie swoich obowiązków
Rzetelny i lojalny członek kadry zarządzającej powinien przedkładać interesy firmy i jej akcjonariuszy
nad swoje interesy osobiste. W przypadkach, gdy członkowie kadry zarządzającej naruszają swoje
obowiązki, inwestorzy powinni mieć możliwość pociągnięcia ich do odpowiedzialności – zarówno
indywidualnie, jak i łącznie – za spowodowane szkody. Artykuły 483, 486 i 490 k.s.h. mogą wymagać
poprawienia. Prawo może zawierać wymóg, by oskarżeni pokryli zarówno straty, które poniosła firma,
jak również zwrócili jej zyski, które uzyskali w wyniku konfliktu interesów i/lub naruszenia swoich
obowiązków. Artykuły 483, 486 i 490 k.s.h. mogą wymagać modyfikacji.
4. Umożliwienie unieważnienie transakcji przez sąd
Sądy powinny mieć możliwość unieważnienia nie tylko transakcji nieuczciwych lub zawartych w złej
wierze, ale także transakcji z jednostkami powiązanymi, które są szkodliwe lub nieuczciwe w stosunku do
firmy – niezależnie od tego, czy w grę wchodzi nadużycie. Sześćdziesiąt dziewięć krajów wprowadziło
taką możliwość w konkretnych okolicznościach, między innymi Kanada, Holandia, Belgia i USA.
Artykuły 483, 486 i 490 k.s.h. mogą wymagać modyfikacji.
5. Umożliwienie akcjonariuszom
wypełnieniem pozwu
mniejszościowym
kontroli
dokumentów
firmy
przed
Nie istnieje przepis umożliwiający akcjonariuszom mniejszościowym skorzystanie z tego prawa przed
złożeniem pozwu. Regulacje powinny dawać akcjonariuszom prawo do skontrolowania odpowiednich
18
dokumentów firmy, jeśli podejrzewają oni niewłaściwe działania członków kadry zarządzającej. Przepisy
powinny przyznawać to prawo z pewnymi wyjątkami, na przykład w celu ochrony tajemnic
przedsiębiorstwa. Pozwoliłoby to utrzymać równowagę pomiędzy potrzebami menadżerów w zakresie
działania bez nadmiernych ingerencji ze strony akcjonariuszy a potrzebami akcjonariuszy w zakresie
monitorowania działań kadry zarządzającej.
Kraje takie jak Szwecja, Estonia i Węgry posiadają tego typu postanowienia, zwiększające przejrzystość
działań firm.
Zalecenia średnio- i długoterminowe:
1. Możliwość wyznaczenia inspektora rządowego w celu skontrolowania działań firmy przed
dokonaniem transakcji, jeśli kadra zarządzająca odmawia przekazania inwestorom stosownych
informacji
Obecnie Ustawa o ofercie publicznej określa w Artykułach 84 i 85, że akcjonariusze mniejszościowi, tj.
posiadający co najmniej 5% praw głosu, mają prawo zażądać zwołania zwykłego Walnego Zgromadzenia
Akcjonariuszy w celu podjęcia decyzji o zatrudnieniu eksperta do zadań specjalnych, lub aby podjęcie
takiej decyzji znalazło się w porządku obrad kolejnego Walnego Zgromadzenia Akcjonariuszy 9 .
Faktycznie oznacza to, że w celu poproszenia o wyznaczenie inspektora rządowego wymagana jest zgoda
większości akcjonariuszy. Zamiast tego, Ustawa powinna zostać zmodyfikowana tak, aby umożliwić
akcjonariuszom posiadającym 5% lub mniej praw głosu bezpośrednie zwrócenie się o wyznaczenie
inspektora rządowego. Francja, Irlandia i Wielka Brytania to kilka spośród krajów, które zapewniają
akcjonariuszom mniejszościowym takie prawo.
9
W przypadku, gdy Walne Zgromadzenie Akcjonariuszy nie przyjmie decyzji zgodnie z prośbą opisaną powyżej, albo podejmie
taką decyzję w sposób łamiący postanowienia określające treść decyzji Walnego Zgromadzenia Akcjonariuszy (Artykuł 84.4),
akcjonariusze występujący z prośbą mogą, w ciągu czternastu (14) dni od podjęcia adecyzji, zwrócić się do sądu rejestrowego o
wyznaczenie konkretnej jednostki jako audytora do zadań specjalnych.
19
Podziękowania
Niniejsza notatka została przygotowana przez Penelope Demetra Fidas i Massimiliano Santini pod
nadzorem Melissy Johns z zespołu DBRA. Zespół otrzymał dane od Igora Artemieva i Andrii Palianytsia
(Konsultanci, CICRA); Rajula Awasthi’ego (CICRS) oraz uwagi od Thomasa Moulliera (CMEBB),
Marcina Piątkowskiego (ECSP2), Johna Pollnera (ECSPF), Tarika Sahovica (CICRS) oraz Eduardo
Urdapilletę (LCSPF). Sprawdziła Petera Harrolda, Country Director (ECCU5).
W przypadku pytań lub uwag należy skontaktować się z Penelope Fidas pod adresem
<[email protected]> lub Massimiliano Santinim pod adresem <[email protected]>.
20